| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[९४] ४. लोमहंसजातकवण्णना
[94] 4. Lomahaṃsajātakavaṇṇanā
सोतत्तो सोसिन्नो चेवाति इदं सत्था वेसालिं उपनिस्साय पाटिकारामे विहरन्तो सुनक्खत्तं आरब्भ कथेसि। एकस्मिञ्हि समये सुनक्खत्तो सत्थु उपट्ठाको हुत्वा पत्तचीवरमादाय विचरमानो कोरक्खत्तियस्स धम्मं रोचेन्तो दसबलस्स पत्तचीवरं निय्यादेत्वा कोरक्खत्तियं निस्साय वसति। तस्स कालकञ्जिकअसुरयोनियं निब्बत्तकाले गिहि हुत्वा ‘‘नत्थि समणस्स गोतमस्स उत्तरि मनुस्सधम्मा अलमरियञाणदस्सनविसेसो, तक्कपरियाहतं समणो गोतमो धम्मं देसेति वीमंसानुचरितं सयंपटिभानं। यस्स च ख्वास्स अत्थाय धम्मो देसितो, न सो निय्याति तक्करस्स सम्मा दुक्खक्खयाया’’ति (म॰ नि॰ १.१४६) वेसालियं तिण्णं पाकारानं अन्तरे विचरन्तो सत्थु अवण्णं भासति।
Sotattososinno cevāti idaṃ satthā vesāliṃ upanissāya pāṭikārāme viharanto sunakkhattaṃ ārabbha kathesi. Ekasmiñhi samaye sunakkhatto satthu upaṭṭhāko hutvā pattacīvaramādāya vicaramāno korakkhattiyassa dhammaṃ rocento dasabalassa pattacīvaraṃ niyyādetvā korakkhattiyaṃ nissāya vasati. Tassa kālakañjikaasurayoniyaṃ nibbattakāle gihi hutvā ‘‘natthi samaṇassa gotamassa uttari manussadhammā alamariyañāṇadassanaviseso, takkapariyāhataṃ samaṇo gotamo dhammaṃ deseti vīmaṃsānucaritaṃ sayaṃpaṭibhānaṃ. Yassa ca khvāssa atthāya dhammo desito, na so niyyāti takkarassa sammā dukkhakkhayāyā’’ti (ma. ni. 1.146) vesāliyaṃ tiṇṇaṃ pākārānaṃ antare vicaranto satthu avaṇṇaṃ bhāsati.
अथायस्मा सारिपुत्तो पिण्डाय चरन्तो तस्सेवं अवण्णं भासन्तस्स सुत्वा पिण्डपातपटिक्कन्तो तमत्थं भगवतो आरोचेसि। भगवा ‘‘कोधनो, सारिपुत्त, सुनक्खत्तो मोघपुरिसो, कोधवसेनेवमाह, कोधवसेनापि पन ‘न सो निय्याति तक्करस्स सम्मा दुक्खक्खयाया’ति वदन्तो अजानित्वापि मय्हं गुणमेव भासति। न खो पन सो मोघपुरिसो मय्हं गुणं जानाति। मय्हञ्हि, सारिपुत्त, छ अभिञ्ञा नाम अत्थि, अयम्पि मे उत्तरिमनुस्सधम्मोव। दसबलञाणानि अत्थि, चतुवेसारज्जञाणं अत्थि, चतुयोनिपरिच्छेदकञाणं अत्थि, पञ्चगतिपरिच्छेदकञाणं अत्थि, अयम्पि मे उत्तरिमनुस्सधम्मोव। एवं उत्तरिमनुस्सधम्मसमन्नागतं पन मं यो एवं वदेय्य ‘नत्थि समणस्स गोतमस्स उत्तरिमनुस्सधम्मो’ति, सो तं वाचं अप्पहाय तं चित्तं अप्पहाय तं दिट्ठिं अप्पटिनिस्सज्जित्वा यथाभतं निक्खित्तो एवं निरये’’ति एवं अत्तनो विज्जमानं उत्तरिमनुस्सधम्मस्स गुणं कथेत्वा ‘‘सुनक्खत्तो किर, सारिपुत्त, कोरक्खत्तियस्स दुक्करकारिकाय मिच्छातपे पसन्नो, मिच्छातपे पसीदन्तेन पन मयि एव पसीदितुं वट्टति। अहञ्हि इतो एकनवुतिकप्पमत्थके ‘अत्थि नु खो एत्थ सारो’ति बाहिरकं मिच्छातपं वीमंसन्तो चतुरङ्गसमन्नागतं ब्रह्मचरियवासं वसिं, तपस्सी सुदं होमि परमतपस्सी, लूखो सुदं होमि परमलूखो, जेगुच्छी सुदं होमि परमजेगुच्छी, पविवित्तो सुदं होमि परमपविवित्तो’’ति वत्वा थेरेन याचितो अतीतं आहरि।
Athāyasmā sāriputto piṇḍāya caranto tassevaṃ avaṇṇaṃ bhāsantassa sutvā piṇḍapātapaṭikkanto tamatthaṃ bhagavato ārocesi. Bhagavā ‘‘kodhano, sāriputta, sunakkhatto moghapuriso, kodhavasenevamāha, kodhavasenāpi pana ‘na so niyyāti takkarassa sammā dukkhakkhayāyā’ti vadanto ajānitvāpi mayhaṃ guṇameva bhāsati. Na kho pana so moghapuriso mayhaṃ guṇaṃ jānāti. Mayhañhi, sāriputta, cha abhiññā nāma atthi, ayampi me uttarimanussadhammova. Dasabalañāṇāni atthi, catuvesārajjañāṇaṃ atthi, catuyoniparicchedakañāṇaṃ atthi, pañcagatiparicchedakañāṇaṃ atthi, ayampi me uttarimanussadhammova. Evaṃ uttarimanussadhammasamannāgataṃ pana maṃ yo evaṃ vadeyya ‘natthi samaṇassa gotamassa uttarimanussadhammo’ti, so taṃ vācaṃ appahāya taṃ cittaṃ appahāya taṃ diṭṭhiṃ appaṭinissajjitvā yathābhataṃ nikkhitto evaṃ niraye’’ti evaṃ attano vijjamānaṃ uttarimanussadhammassa guṇaṃ kathetvā ‘‘sunakkhatto kira, sāriputta, korakkhattiyassa dukkarakārikāya micchātape pasanno, micchātape pasīdantena pana mayi eva pasīdituṃ vaṭṭati. Ahañhi ito ekanavutikappamatthake ‘atthi nu kho ettha sāro’ti bāhirakaṃ micchātapaṃ vīmaṃsanto caturaṅgasamannāgataṃ brahmacariyavāsaṃ vasiṃ, tapassī sudaṃ homi paramatapassī, lūkho sudaṃ homi paramalūkho, jegucchī sudaṃ homi paramajegucchī, pavivitto sudaṃ homi paramapavivitto’’ti vatvā therena yācito atītaṃ āhari.
अतीते एकनवुतिकप्पमत्थके बोधिसत्तो ‘‘बाहिरकतपं वीमंसिस्सामी’’ति आजीवकपब्बज्जं पब्बजित्वा अचेलको अहोसि रजोजल्लिको, पविवित्तो अहोसि एकविहारी। मनुस्से दिस्वा मिगो विय पलायि, महाविकतिभोजनो अहोसि, वच्छकगोमयादीनि परिभुञ्जि, अप्पमादविहारत्थाय अरञ्ञे एकस्मिं भिंसनके वनसण्डे विहासि। तस्मिम्पि विहरन्तो हिमपातसमये अन्तरट्ठके रत्तिं वनसण्डा निक्खमित्वा अब्भोकासे विहरित्वा सूरिये उग्गते वनसण्डं पविसति। सो यथा रत्तिं अब्भोकासे हिमोदकेन तिन्तो, तथेव दिवा वनसण्डतो पग्घरन्तेहि उदकबिन्दूहि तेमयि। एवं अहोरत्तं सीतदुक्खं अनुभोति। गिम्हानं पन पच्छिमे मासे दिवा अब्भोकासे विहरित्वा रत्तिं वनसण्डं पविसति। सो यथा दिवा अब्भोकासे आतपेन परिळाहप्पत्तो, तथेव रत्तिं निवाते वनसण्डे परिळाहं पापुणाति, सरीरा सेदधारा मुच्चन्ति। अथस्स पुब्बे अस्सुतपुब्बा अयं गाथा पटिभासि –
Atīte ekanavutikappamatthake bodhisatto ‘‘bāhirakatapaṃ vīmaṃsissāmī’’ti ājīvakapabbajjaṃ pabbajitvā acelako ahosi rajojalliko, pavivitto ahosi ekavihārī. Manusse disvā migo viya palāyi, mahāvikatibhojano ahosi, vacchakagomayādīni paribhuñji, appamādavihāratthāya araññe ekasmiṃ bhiṃsanake vanasaṇḍe vihāsi. Tasmimpi viharanto himapātasamaye antaraṭṭhake rattiṃ vanasaṇḍā nikkhamitvā abbhokāse viharitvā sūriye uggate vanasaṇḍaṃ pavisati. So yathā rattiṃ abbhokāse himodakena tinto, tatheva divā vanasaṇḍato paggharantehi udakabindūhi temayi. Evaṃ ahorattaṃ sītadukkhaṃ anubhoti. Gimhānaṃ pana pacchime māse divā abbhokāse viharitvā rattiṃ vanasaṇḍaṃ pavisati. So yathā divā abbhokāse ātapena pariḷāhappatto, tatheva rattiṃ nivāte vanasaṇḍe pariḷāhaṃ pāpuṇāti, sarīrā sedadhārā muccanti. Athassa pubbe assutapubbā ayaṃ gāthā paṭibhāsi –
९४.
94.
‘‘सोतत्तो सोसिन्नो चेव, एको भिंसनके वने।
‘‘Sotatto sosinno ceva, eko bhiṃsanake vane;
नग्गो न चग्गिमासीनो, एसनापसुतो मुनी’’ति॥
Naggo na caggimāsīno, esanāpasuto munī’’ti.
तत्थ सोतत्तोति सूरियसन्तापेन सुट्ठु तत्तो। सोसिन्नोति हिमोदकेन सुसिन्नो सुट्ठु तिन्तो। एको भिंसनके वनेति यत्थ पविट्ठानं येभुय्येन लोमानि हंसन्ति, तथारूपे भिंसनकेवनसण्डे एको अदुतियोव अहोसिन्ति दीपेति। नग्गो न चग्गिमासीनोति नग्गो च न च अग्गिमासीनो। तथा सीतेन पीळियमानोपि नेव निवासनपारुपनं वा आदियिं, न च अग्गिं आगम्म निसीदिन्ति दीपेति। एसनापसुतोति अब्रह्मचरियेपि तस्मिं ब्रह्मचरियसञ्ञी हुत्वा ‘‘ब्रह्मचरियमेवेतं एसना गवेसना उपायो ब्रह्मलोकस्सा’’ति एवं ताय ब्रह्मचरियेसनाय पसुतो अनुयुत्तो उस्सुक्कं आपन्नो अहोसिन्ति दस्सेति। मुनीति ‘‘मुनि खो एस मोनत्थाय पटिपन्नो’’ति एवं लोकेन सम्भावितो अहोसिन्ति दीपेति।
Tattha sotattoti sūriyasantāpena suṭṭhu tatto. Sosinnoti himodakena susinno suṭṭhu tinto. Eko bhiṃsanake vaneti yattha paviṭṭhānaṃ yebhuyyena lomāni haṃsanti, tathārūpe bhiṃsanakevanasaṇḍe eko adutiyova ahosinti dīpeti. Naggo na caggimāsīnoti naggo ca na ca aggimāsīno. Tathā sītena pīḷiyamānopi neva nivāsanapārupanaṃ vā ādiyiṃ, na ca aggiṃ āgamma nisīdinti dīpeti. Esanāpasutoti abrahmacariyepi tasmiṃ brahmacariyasaññī hutvā ‘‘brahmacariyamevetaṃ esanā gavesanā upāyo brahmalokassā’’ti evaṃ tāya brahmacariyesanāya pasuto anuyutto ussukkaṃ āpanno ahosinti dasseti. Munīti ‘‘muni kho esa monatthāya paṭipanno’’ti evaṃ lokena sambhāvito ahosinti dīpeti.
एवं चतुरङ्गसमन्नागतं ब्रह्मचरियं चरित्वा बोधिसत्तो मरणकाले उपट्ठितं निरयनिमित्तं दिस्वा ‘‘इदं वतसमादानं निरत्थक’’न्ति ञत्वा तङ्खणञ्ञेव तं लद्धिं भिन्दित्वा सम्मादिट्ठिं गहेत्वा देवलोके निब्बत्ति।
Evaṃ caturaṅgasamannāgataṃ brahmacariyaṃ caritvā bodhisatto maraṇakāle upaṭṭhitaṃ nirayanimittaṃ disvā ‘‘idaṃ vatasamādānaṃ niratthaka’’nti ñatvā taṅkhaṇaññeva taṃ laddhiṃ bhinditvā sammādiṭṭhiṃ gahetvā devaloke nibbatti.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘अहं तेन समयेन सो आजीवको अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘ahaṃ tena samayena so ājīvako ahosi’’nti.
लोमहंसजातकवण्णना चतुत्था।
Lomahaṃsajātakavaṇṇanā catutthā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ९४. लोमहंसजातकं • 94. Lomahaṃsajātakaṃ
