Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ထေရဂာထာ-အဋ္ဌကထာ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
၇. လောမသကင္ဂိယတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ
7. Lomasakaṅgiyattheragāthāvaṇṇanā
ဒဗ္ဗံ ကုသန္တိ အာယသ္မတော လောမသကင္ဂိယတ္ထေရသ္သ ဂာထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ဣတော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ ဝိပသ္သိံ ဘဂဝန္တံ ပသ္သိတ္ဝာ ပသန္နမာနသော နာနာပုပ္ဖေဟိ ပူဇေတ္ဝာ တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တော ပုန အပရာပရံ ပုညာနိ ကတ္ဝာ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ကသ္သပသ္သ ဘဂဝတော သာသနေ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ သမဏဓမ္မံ ကရောတိ။ တေန စ သမယေန သတ္ထာရာ ဘဒ္ဒေကရတ္တပဋိပဒာယ ကထိတာယ အညတရော ဘိက္ခု ဘဒ္ဒေကရတ္တသုတ္တဝသေန တေန သာကစ္ဆံ ကရောတိ။ သော တံ န သမ္ပာယာသိ။ အသမ္ပာယန္တော ‘‘အဟံ အနာဂတေ တုယ္ဟံ ဘဒ္ဒေကရတ္တံ ကထေတုံ သမတ္ထော ဘဝေယ္ယ’’န္တိ ပဏိဓာနံ အကာသိ, ဣတရော ‘‘ပုစ္ဆေယ္ယ’’န္တိ။ ဧတေသု ပဌမော ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ ဒေဝမနုသ္သေသု သံသရိတ္ဝာ အမ္ဟာကံ ဘဂဝတော ကာလေ ကပိလဝတ္ထုသ္မိံ သာကိယရာဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တသ္သ သုခုမာလဘာဝေန သောဏသ္သ ဝိယ ပာဒတလေသု လောမာနိ ဇာတာနိ, တေနသ္သ လောမသကင္ဂိယောတိ နာမံ အဟောသိ။ ဣတရော ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ စန္ဒနောတိ ပညာယိတ္ထ။ လောမသကင္ဂိယော အနုရုဒ္ဓာဒီသု သက္ယကုမာရေသု ပဗ္ဗဇန္တေသု ပဗ္ဗဇိတုံ န ဣစ္ဆိ။ အထ နံ သံဝေဇေတုံ စန္ဒနော ဒေဝပုတ္တော ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ဘဒ္ဒေကရတ္တံ ပုစ္ဆိ။ ဣတရော ‘‘န ဇာနာမီ’’တိ။ ပုန ဒေဝပုတ္တော ‘‘အထ ကသ္မာ တယာ ‘ဘဒ္ဒေကရတ္တံ ကထေယ္ယ’န္တိ သင္ဂရော ကတော, ဣဒာနိ ပန နာမမတ္တမ္ပိ န ဇာနာသီ’’တိ စောဒေသိ။ ဣတရော တေန သဒ္ဓိံ ဘဂဝန္တံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ, ‘‘မယာ ကိရ, ဘန္တေ, ပုဗ္ဗေ ‘ဣမသ္သ ဘဒ္ဒေကရတ္တံ ကထေသ္သာမီ’တိ သင္ဂရော ကတော’’တိ ပုစ္ဆိ။ ဘဂဝာ ‘‘အာမ, ကုလပုတ္တ, ကသ္သပသ္သ ဘဂဝတော ကာလေ တယာ ဧဝံ ကတ’’န္တိ အာဟ။ သ္ဝာယမတ္ထော ဥပရိပဏ္ဏာသကေ အာဂတနယေန ဝိတ္ထာရတော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အထ လောမသကင္ဂိယော ‘‘တေန ဟိ, ဘန္တေ, ပဗ္ဗာဇေထ မ’’န္တိ အာဟ။ ဘဂဝာ ‘‘န, ခော, တထာဂတာ မာတာပိတူဟိ အနနုညာတံ ပုတ္တံ ပဗ္ဗာဇေန္တီ’’တိ ပဋိက္ခိပိ။ သော မာတု သန္တိကံ ဂန္တ္ဝာ ‘‘အနုဇာနာဟိ မံ, အမ္မ, ပဗ္ဗဇိတုံ, ပဗ္ဗဇိသ္သာမဟ’’န္တိ ဝတ္ဝာ, မာတရာ ‘‘တာတ, သုခုမာလော တ္ဝံ ကထံ ပဗ္ဗဇိသ္သသီ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘အတ္တနော ပရိသ္သယသဟနဘာဝံ ပကာသေန္တော ‘‘ဒဗ္ဗံ ကုသံ ပောဋကိလ’’န္တိ ဂာထံ အဘာသိ။
Dabbaṃkusanti āyasmato lomasakaṅgiyattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira ito ekanavute kappe vipassiṃ bhagavantaṃ passitvā pasannamānaso nānāpupphehi pūjetvā tena puññakammena devaloke nibbatto puna aparāparaṃ puññāni katvā sugatīsuyeva saṃsaranto kassapassa bhagavato sāsane pabbajitvā samaṇadhammaṃ karoti. Tena ca samayena satthārā bhaddekarattapaṭipadāya kathitāya aññataro bhikkhu bhaddekarattasuttavasena tena sākacchaṃ karoti. So taṃ na sampāyāsi. Asampāyanto ‘‘ahaṃ anāgate tuyhaṃ bhaddekarattaṃ kathetuṃ samattho bhaveyya’’nti paṇidhānaṃ akāsi, itaro ‘‘puccheyya’’nti. Etesu paṭhamo ekaṃ buddhantaraṃ devamanussesu saṃsaritvā amhākaṃ bhagavato kāle kapilavatthusmiṃ sākiyarājakule nibbatti. Tassa sukhumālabhāvena soṇassa viya pādatalesu lomāni jātāni, tenassa lomasakaṅgiyoti nāmaṃ ahosi. Itaro devaloke nibbattitvā candanoti paññāyittha. Lomasakaṅgiyo anuruddhādīsu sakyakumāresu pabbajantesu pabbajituṃ na icchi. Atha naṃ saṃvejetuṃ candano devaputto upasaṅkamitvā bhaddekarattaṃ pucchi. Itaro ‘‘na jānāmī’’ti. Puna devaputto ‘‘atha kasmā tayā ‘bhaddekarattaṃ katheyya’nti saṅgaro kato, idāni pana nāmamattampi na jānāsī’’ti codesi. Itaro tena saddhiṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā, ‘‘mayā kira, bhante, pubbe ‘imassa bhaddekarattaṃ kathessāmī’ti saṅgaro kato’’ti pucchi. Bhagavā ‘‘āma, kulaputta, kassapassa bhagavato kāle tayā evaṃ kata’’nti āha. Svāyamattho uparipaṇṇāsake āgatanayena vitthārato veditabbo. Atha lomasakaṅgiyo ‘‘tena hi, bhante, pabbājetha ma’’nti āha. Bhagavā ‘‘na, kho, tathāgatā mātāpitūhi ananuññātaṃ puttaṃ pabbājentī’’ti paṭikkhipi. So mātu santikaṃ gantvā ‘‘anujānāhi maṃ, amma, pabbajituṃ, pabbajissāmaha’’nti vatvā, mātarā ‘‘tāta, sukhumālo tvaṃ kathaṃ pabbajissasī’’ti vutte, ‘‘attano parissayasahanabhāvaṃ pakāsento ‘‘dabbaṃ kusaṃ poṭakila’’nti gāthaṃ abhāsi.
၂၇. တတ္ထ ဒဗ္ဗန္တိ ဒဗ္ဗတိဏမာဟ, ယံ ‘‘သဒ္ဒုလော’’တိပိ ဝုစ္စတိ။ ကုသန္တိ ကုသတိဏံ, ယော ‘‘ကာသော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပောဋကိလန္တိ သကဏ္ဋကံ အကဏ္ဋကဉ္စ ဂစ္ဆံ။ ဣဓ ပန သကဏ္ဋကမေဝ အဓိပ္ပေတံ။ ဥသီရာဒီနိ သုဝိညေယ္ယာနိ။ ဒဗ္ဗာဒီနိ တိဏာနိ ဗီရဏတိဏာနိ ပာဒေဟိ အက္ကန္တသ္သာပိ ဒုက္ခဇနကာနိ ဂမနန္တရာယကရာနိ စ, တာနိ စ ပနာဟံ ဥရသာ ပနုဒိသ္သာမိ ဥရသာပိ အပနေသ္သာမိ။ ဧဝံ အပနေန္တော တံ နိမိတ္တံ ဒုက္ခံ သဟန္တော အရညာယတနေ ဂုမ္ဗန္တရံ ပဝိသိတ္ဝာ သမဏဓမ္မံ ကာတုံ သက္ခိသ္သာမိ။ ကော ပန ဝာဒော ပာဒေဟိ အက္ကမနေတိ ဒသ္သေတိ။ ဝိဝေကမနုဗ္ရူဟယန္တိ ကာယဝိဝေကံ စိတ္တဝိဝေကံ ဥပဓိဝိဝေကဉ္စ အနုဗ္ရူဟယန္တော။ ဂဏသင္ဂဏိကဉ္ဟိ ပဟာယ ကာယဝိဝေကံ အနုဗ္ရူဟယန္တသ္သေဝ အဋ္ဌတိံသာယ အာရမ္မဏေသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ စိတ္တံ သမာဒဟန္တသ္သ စိတ္တဝိဝေကော, န သင္ဂဏိကာရတသ္သ။ သမာဟိတသ္သေဝ ဝိပသ္သနာယ ကမ္မံ ကရောန္တသ္သ သမထဝိပသ္သနဉ္စ ယုဂနဒ္ဓံ ကရောန္တသ္သ ကိလေသာနံ ခေပနေန ဥပဓိဝိဝေကာဓိဂမော, န အသမာဟိတသ္သ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝိဝေကမနုဗ္ရူဟယန္တိ ကာယဝိဝေကံ စိတ္တဝိဝေကံ ဥပဓိဝိဝေကဉ္စ အနုဗ္ရူဟယန္တော’’တိ။ ဧဝံ ပန ပုတ္တေန ဝုတ္တေ မာတာ ‘‘တေန ဟိ, တာတ, ပဗ္ဗဇာ’’တိ အနုဇာနိ။ သော ဘဂဝန္တံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိ။ တံ သတ္ထာ ပဗ္ဗာဇေသိ။ တံ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ ကတပုဗ္ဗကိစ္စံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတ္ဝာ အရညံ ပဝိသန္တံ ဘိက္ခူ အာဟံသု – ‘‘အာဝုသော, တ္ဝံ သုခုမာလော ကိံ သက္ခိသ္သသိ အရညေ ဝသိတု’’န္တိ။ သော တေသမ္ပိ တမေဝ ဂာထံ ဝတ္ဝာ အရညံ ပဝိသိတ္ဝာ ဘာဝနံ အနုယုဉ္ဇန္တော နစိရသ္သေဝ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒာနေ (အပ. ထေရ ၂.၅၂.၂၃-၂၇) –
27. Tattha dabbanti dabbatiṇamāha, yaṃ ‘‘saddulo’’tipi vuccati. Kusanti kusatiṇaṃ, yo ‘‘kāso’’ti vuccati. Poṭakilanti sakaṇṭakaṃ akaṇṭakañca gacchaṃ. Idha pana sakaṇṭakameva adhippetaṃ. Usīrādīni suviññeyyāni. Dabbādīni tiṇāni bīraṇatiṇāni pādehi akkantassāpi dukkhajanakāni gamanantarāyakarāni ca, tāni ca panāhaṃ urasā panudissāmi urasāpi apanessāmi. Evaṃ apanento taṃ nimittaṃ dukkhaṃ sahanto araññāyatane gumbantaraṃ pavisitvā samaṇadhammaṃ kātuṃ sakkhissāmi. Ko pana vādo pādehi akkamaneti dasseti. Vivekamanubrūhayanti kāyavivekaṃ cittavivekaṃ upadhivivekañca anubrūhayanto. Gaṇasaṅgaṇikañhi pahāya kāyavivekaṃ anubrūhayantasseva aṭṭhatiṃsāya ārammaṇesu yattha katthaci cittaṃ samādahantassa cittaviveko, na saṅgaṇikāratassa. Samāhitasseva vipassanāya kammaṃ karontassa samathavipassanañca yuganaddhaṃ karontassa kilesānaṃ khepanena upadhivivekādhigamo, na asamāhitassa. Tena vuttaṃ ‘‘vivekamanubrūhayanti kāyavivekaṃ cittavivekaṃ upadhivivekañca anubrūhayanto’’ti. Evaṃ pana puttena vutte mātā ‘‘tena hi, tāta, pabbajā’’ti anujāni. So bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pabbajjaṃ yāci. Taṃ satthā pabbājesi. Taṃ pabbajitvā katapubbakiccaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā araññaṃ pavisantaṃ bhikkhū āhaṃsu – ‘‘āvuso, tvaṃ sukhumālo kiṃ sakkhissasi araññe vasitu’’nti. So tesampi tameva gāthaṃ vatvā araññaṃ pavisitvā bhāvanaṃ anuyuñjanto nacirasseva chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.52.23-27) –
‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟံ။
‘‘Suvaṇṇavaṇṇaṃ sambuddhaṃ, āhutīnaṃ paṭiggahaṃ;
ရထိယံ ပဋိပဇ္ဇန္တံ၊ နာနာပုပ္ဖေဟိ ပူဇယိံ။
Rathiyaṃ paṭipajjantaṃ, nānāpupphehi pūjayiṃ.
‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိပူဇယိံ။
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ pupphamabhipūjayiṃ;
ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယ္ဟံ။ပေ.။ ကတံ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသန’’န္တိ။
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
အရဟတ္တံ ပန ပတ္ဝာ ထေရော အညံ ဗ္ယာကရောန္တော တံယေဝ ဂာထံ အဘာသီတိ။
Arahattaṃ pana patvā thero aññaṃ byākaronto taṃyeva gāthaṃ abhāsīti.
လောမသကင္ဂိယတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Lomasakaṅgiyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ထေရဂာထာပာဠိ • Theragāthāpāḷi / ၇. လောမသကင္ဂိယတ္ထေရဂာထာ • 7. Lomasakaṅgiyattheragāthā