| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[३४] ४. मच्छजातकवण्णना
[34] 4. Macchajātakavaṇṇanā
न मं सीतं न मं उण्हन्ति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो पुराणदुतियिकापलोभनं आरब्भ कथेसि। तदा हि सत्था तं भिक्खुं ‘‘सच्चं किर त्वं भिक्खु उक्कण्ठितोसी’’ति पुच्छि। ‘‘सच्चं, भगवा’’ति। ‘‘केनासि उक्कण्ठापितो’’ति? ‘‘पुराणदुतियिका मे, भन्ते मधुरहत्थरसा, तं जहितुं न सक्कोमी’’ति। अथ नं सत्था ‘‘भिक्खु एसा इत्थी तव अनत्थकारिका , पुब्बेपि त्वं एतं निस्साय मरणं पापुणन्तो मं आगम्म मरणा मुत्तो’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Na maṃ sītaṃ na maṃ uṇhanti idaṃ satthā jetavane viharanto purāṇadutiyikāpalobhanaṃ ārabbha kathesi. Tadā hi satthā taṃ bhikkhuṃ ‘‘saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu ukkaṇṭhitosī’’ti pucchi. ‘‘Saccaṃ, bhagavā’’ti. ‘‘Kenāsi ukkaṇṭhāpito’’ti? ‘‘Purāṇadutiyikā me, bhante madhurahattharasā, taṃ jahituṃ na sakkomī’’ti. Atha naṃ satthā ‘‘bhikkhu esā itthī tava anatthakārikā , pubbepi tvaṃ etaṃ nissāya maraṇaṃ pāpuṇanto maṃ āgamma maraṇā mutto’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो तस्स पुरोहितो अहोसि। तदा केवट्टा नदियं जालं खिपिंसु। अथेको महामच्छो रतिवसेन अत्तनो मच्छिया सद्धिं कीळमानो आगच्छति। तस्स सा मच्छी पुरतो गच्छमाना जालगन्धं घायित्वा जालं परिहरमाना गता। सो पन कामगिद्धो लोलमच्छो जालकुच्छिमेव पविट्ठो। केवट्टा तस्स जालं पविट्ठभावं ञत्वा जालं उक्खिपित्वा मच्छं गहेत्वा अमारेत्वाव वालिकापिट्ठे खिपित्वा ‘‘इमं अङ्गारेसु पचित्वा खादिस्सामा’’ति अङ्गारे करोन्ति, सूलं तच्छेन्ति। मच्छो ‘‘एतं अङ्गारतापनं वा सूलविज्झनं वा अञ्ञं वा पन दुक्खं न मं किलमेति, यं पनेसा मच्छी ‘अञ्ञं सो नून रतिया गतो’ति मयि दोमनस्सं आपज्जति, तमेव मं बाधती’’ति परिदेवमानो इमं गाथमाह –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa purohito ahosi. Tadā kevaṭṭā nadiyaṃ jālaṃ khipiṃsu. Atheko mahāmaccho rativasena attano macchiyā saddhiṃ kīḷamāno āgacchati. Tassa sā macchī purato gacchamānā jālagandhaṃ ghāyitvā jālaṃ pariharamānā gatā. So pana kāmagiddho lolamaccho jālakucchimeva paviṭṭho. Kevaṭṭā tassa jālaṃ paviṭṭhabhāvaṃ ñatvā jālaṃ ukkhipitvā macchaṃ gahetvā amāretvāva vālikāpiṭṭhe khipitvā ‘‘imaṃ aṅgāresu pacitvā khādissāmā’’ti aṅgāre karonti, sūlaṃ tacchenti. Maccho ‘‘etaṃ aṅgāratāpanaṃ vā sūlavijjhanaṃ vā aññaṃ vā pana dukkhaṃ na maṃ kilameti, yaṃ panesā macchī ‘aññaṃ so nūna ratiyā gato’ti mayi domanassaṃ āpajjati, tameva maṃ bādhatī’’ti paridevamāno imaṃ gāthamāha –
३४.
34.
‘‘न मं सीतं न मं उण्हं, न मं जालस्मि बाधनं।
‘‘Na maṃ sītaṃ na maṃ uṇhaṃ, na maṃ jālasmi bādhanaṃ;
यञ्च मं मञ्ञते मच्छी, अञ्ञं सो रतिया गतो’’ति॥
Yañca maṃ maññate macchī, aññaṃ so ratiyā gato’’ti.
तत्थ न मं सीतं न मं उण्हन्ति मच्छानं उदका नीहटकाले सीतं होति, तस्मिं विगते उण्हं होति, तदुभयम्पि सन्धाय ‘‘न मं सीतं न मं उण्हं बाधती’’ति परिदेवति। यम्पि अङ्गारेसु पच्चनमूलकं दुक्खं भविस्सति, तम्पि सन्धाय ‘‘न मं उण्ह’’न्ति परिदेवतेव। न मं जालस्मि बाधनन्ति यम्पि मे जालस्मिं बाधनं अहोसि, तम्पि मं न बाधेतीति परिदेवति। ‘‘यञ्च म’’न्तिआदीसु अयं पिण्डत्थो – सा मच्छी मम जाले पतितस्स इमेहि केवट्टेहि गहितभावं अजानन्ती मं अपस्समाना ‘‘सो मच्छो इदानि अञ्ञं मच्छिं कामरतिया गतो भविस्सती’’ति चिन्तेति, तं तस्सा दोमनस्सप्पत्ताय चिन्तनं मं बाधतीति वालिकापिट्ठे निपन्नो परिदेवति।
Tattha na maṃ sītaṃ na maṃ uṇhanti macchānaṃ udakā nīhaṭakāle sītaṃ hoti, tasmiṃ vigate uṇhaṃ hoti, tadubhayampi sandhāya ‘‘na maṃ sītaṃ na maṃ uṇhaṃ bādhatī’’ti paridevati. Yampi aṅgāresu paccanamūlakaṃ dukkhaṃ bhavissati, tampi sandhāya ‘‘na maṃ uṇha’’nti paridevateva. Na maṃ jālasmi bādhananti yampi me jālasmiṃ bādhanaṃ ahosi, tampi maṃ na bādhetīti paridevati. ‘‘Yañca ma’’ntiādīsu ayaṃ piṇḍattho – sā macchī mama jāle patitassa imehi kevaṭṭehi gahitabhāvaṃ ajānantī maṃ apassamānā ‘‘so maccho idāni aññaṃ macchiṃ kāmaratiyā gato bhavissatī’’ti cinteti, taṃ tassā domanassappattāya cintanaṃ maṃ bādhatīti vālikāpiṭṭhe nipanno paridevati.
तस्मिं समये पुरोहितो दासपरिवुतो न्हानत्थाय नदीतीरं आगतो। सो पन सब्बरुतञ्ञू होति। तेनस्स मच्छपरिदेवनं सुत्वा एतदहोसि ‘‘अयं मच्छो किलेसवसेन परिदेवति, एवं आतुरचित्तो खो पनेस मीयमानो निरयेयेव निब्बत्तिस्सति, अहमस्स अवस्सयो भविस्सामी’’ति केवट्टानं सन्तिकं गन्त्वा ‘‘अम्भो तुम्हे अम्हाकं एकदिवसम्पि ब्यञ्जनत्थाय मच्छं न देथा’’ति आह। केवट्टा ‘‘किं वदेथ, सामि, तुम्हाकं रुच्चनकमच्छं गण्हित्वा गच्छथा’’ति आहंसु। ‘‘अम्हाकं अञ्ञेन कम्मं नत्थि, इमञ्ञेव देथा’’ति। ‘‘गण्हथ सामी’’ति। बोधिसत्तो तं उभोहि हत्थेहि गहेत्वा नदीतीरे निसीदित्वा ‘‘अम्भो मच्छ, सचे ताहं अज्ज न पस्सेय्यं, जीवितक्खयं पापुणेय्यासि, इदानि इतो पट्ठाय मा किलेसवसिको अहोसी’’ति ओवदित्वा उदके विस्सज्जेत्वा न्हत्वा नगरं पाविसि।
Tasmiṃ samaye purohito dāsaparivuto nhānatthāya nadītīraṃ āgato. So pana sabbarutaññū hoti. Tenassa macchaparidevanaṃ sutvā etadahosi ‘‘ayaṃ maccho kilesavasena paridevati, evaṃ āturacitto kho panesa mīyamāno nirayeyeva nibbattissati, ahamassa avassayo bhavissāmī’’ti kevaṭṭānaṃ santikaṃ gantvā ‘‘ambho tumhe amhākaṃ ekadivasampi byañjanatthāya macchaṃ na dethā’’ti āha. Kevaṭṭā ‘‘kiṃ vadetha, sāmi, tumhākaṃ ruccanakamacchaṃ gaṇhitvā gacchathā’’ti āhaṃsu. ‘‘Amhākaṃ aññena kammaṃ natthi, imaññeva dethā’’ti. ‘‘Gaṇhatha sāmī’’ti. Bodhisatto taṃ ubhohi hatthehi gahetvā nadītīre nisīditvā ‘‘ambho maccha, sace tāhaṃ ajja na passeyyaṃ, jīvitakkhayaṃ pāpuṇeyyāsi, idāni ito paṭṭhāya mā kilesavasiko ahosī’’ti ovaditvā udake vissajjetvā nhatvā nagaraṃ pāvisi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेसि, सच्चपरियोसाने उक्कण्ठितभिक्खु सोतापत्तिफले पतिट्ठासि। सत्थापि अनुसन्धिं घटेत्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा मच्छी पुराणदुतियिका अहोसि, मच्छो उक्कण्ठितभिक्खु पुरोहितो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsesi, saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhāsi. Satthāpi anusandhiṃ ghaṭetvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā macchī purāṇadutiyikā ahosi, maccho ukkaṇṭhitabhikkhu purohito pana ahameva ahosi’’nti.
मच्छजातकवण्णना चतुत्था।
Macchajātakavaṇṇanā catutthā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ३४. मच्छजातकं • 34. Macchajātakaṃ
