| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[२१६] ६. मच्छजातकवण्णना
[216] 6. Macchajātakavaṇṇanā
न मायमग्गि तपतीति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो पुराणदुतियिकापलोभनं आरब्भ कथेसि। तञ्हि भिक्खुं सत्था ‘‘सच्चं किर त्वं, भिक्खु, उक्कण्ठितोसी’’ति पुच्छि। ‘‘सच्चं, भन्ते’’ति वुत्ते ‘‘केन उक्कण्ठापितोसी’’ति पुट्ठो ‘‘पुराणदुतियिकाया’’ति आह। अथ नं सत्था ‘‘अयं ते भिक्खु इत्थी अनत्थकारिका, पुब्बेपि त्वं एतं निस्साय सूलेन विज्झित्वा अङ्गारेसु पचित्वा खादितब्बतं पत्तो पण्डिते निस्साय जीवितं अलत्था’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Na māyamaggi tapatīti idaṃ satthā jetavane viharanto purāṇadutiyikāpalobhanaṃ ārabbha kathesi. Tañhi bhikkhuṃ satthā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ, bhikkhu, ukkaṇṭhitosī’’ti pucchi. ‘‘Saccaṃ, bhante’’ti vutte ‘‘kena ukkaṇṭhāpitosī’’ti puṭṭho ‘‘purāṇadutiyikāyā’’ti āha. Atha naṃ satthā ‘‘ayaṃ te bhikkhu itthī anatthakārikā, pubbepi tvaṃ etaṃ nissāya sūlena vijjhitvā aṅgāresu pacitvā khāditabbataṃ patto paṇḍite nissāya jīvitaṃ alatthā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो तस्स पुरोहितो अहोसि। अथेकदिवसं केवट्टा जाले लग्गं मच्छं उद्धरित्वा उण्हवालुकापिट्ठे ठपेत्वा ‘‘अङ्गारेसु नं पचित्वा खादिस्सामा’’ति सूलं तच्छिंसु। मच्छो मच्छिं आरब्भ परिदेवमानो इमा गाथा अवोच –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa purohito ahosi. Athekadivasaṃ kevaṭṭā jāle laggaṃ macchaṃ uddharitvā uṇhavālukāpiṭṭhe ṭhapetvā ‘‘aṅgāresu naṃ pacitvā khādissāmā’’ti sūlaṃ tacchiṃsu. Maccho macchiṃ ārabbha paridevamāno imā gāthā avoca –
१३१.
131.
‘‘न मायमग्गि तपति, न सूलो साधुतच्छितो।
‘‘Na māyamaggi tapati, na sūlo sādhutacchito;
यञ्च मं मञ्ञते मच्छी, अञ्ञं सो रतिया गतो॥
Yañca maṃ maññate macchī, aññaṃ so ratiyā gato.
१३२.
132.
‘‘सो मं दहति रागग्गि, चित्तं चूपतपेति मं।
‘‘So maṃ dahati rāgaggi, cittaṃ cūpatapeti maṃ;
जालिनो मुञ्चथायिरा मं, न कामे हञ्ञते क्वची’’ति॥
Jālino muñcathāyirā maṃ, na kāme haññate kvacī’’ti.
तत्थ न मायमग्गि तपतीति न मं अयं अग्गि तपति, न तापं जनेति, न सोचयतीति अत्थो। न सूलोति अयं सूलोपि साधुतच्छितो मं न तपति, न मे सोकं उप्पादेति। यञ्च मं मञ्ञतेति यं पन मं मच्छी एवं मञ्ञति ‘‘अञ्ञं मच्छिं सो पञ्चकामगुणरतिया गतो’’ति, तदेव मं तपति सोचयति। सो मं दहतीति यो पनेस रागग्गि, सो मं दहति झापेति। चित्तं चूपतपेति मन्ति रागसम्पयुत्तकं मम चित्तमेव च मं उपतापेति किलमेति विहेठेति। जालिनोति केवट्टे आलपति। ते हि जालस्स अत्थिताय ‘‘जालिनो’’ति वुच्चन्ति। मुञ्चथायिरा मन्ति मुञ्चथ मं सामिनोति याचति। न कामे हञ्ञते क्वचीति कामे पतिट्ठितो कामेन नीयमानो सत्तो न क्वचि हञ्ञति। न हि तं तुम्हादिसा हनितुं अनुच्छविकाति परिदेवति। अथ वा कामेति हेतुवचने भुम्मं, कामहेतु मच्छिं अनुबन्धमानो नाम न क्वचि तुम्हादिसेहि हञ्ञतीति परिदेवति। तस्मिं खणे बोधिसत्तो नदीतीरं गतो तस्स मच्छस्स परिदेवितसद्दं सुत्वा केवट्टे उपसङ्कमित्वा तं मच्छं मोचेसि।
Tattha na māyamaggi tapatīti na maṃ ayaṃ aggi tapati, na tāpaṃ janeti, na socayatīti attho. Na sūloti ayaṃ sūlopi sādhutacchito maṃ na tapati, na me sokaṃ uppādeti. Yañca maṃ maññateti yaṃ pana maṃ macchī evaṃ maññati ‘‘aññaṃ macchiṃ so pañcakāmaguṇaratiyā gato’’ti, tadeva maṃ tapati socayati. So maṃ dahatīti yo panesa rāgaggi, so maṃ dahati jhāpeti. Cittaṃ cūpatapeti manti rāgasampayuttakaṃ mama cittameva ca maṃ upatāpeti kilameti viheṭheti. Jālinoti kevaṭṭe ālapati. Te hi jālassa atthitāya ‘‘jālino’’ti vuccanti. Muñcathāyirā manti muñcatha maṃ sāminoti yācati. Na kāme haññate kvacīti kāme patiṭṭhito kāmena nīyamāno satto na kvaci haññati. Na hi taṃ tumhādisā hanituṃ anucchavikāti paridevati. Atha vā kāmeti hetuvacane bhummaṃ, kāmahetu macchiṃ anubandhamāno nāma na kvaci tumhādisehi haññatīti paridevati. Tasmiṃ khaṇe bodhisatto nadītīraṃ gato tassa macchassa paridevitasaddaṃ sutvā kevaṭṭe upasaṅkamitvā taṃ macchaṃ mocesi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने उक्कण्ठितभिक्खु सोतापत्तिफले पतिट्ठहि । ‘‘तदा मच्छी पुराणदुतियिका अहोसि, मच्छो उक्कण्ठितभिक्खु, पुरोहितो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi . ‘‘Tadā macchī purāṇadutiyikā ahosi, maccho ukkaṇṭhitabhikkhu, purohito pana ahameva ahosi’’nti.
मच्छजातकवण्णना छट्ठा।
Macchajātakavaṇṇanā chaṭṭhā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २१६. मच्छजातकं • 216. Macchajātakaṃ
