| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ชาตก-อฎฺฐกถา • Jātaka-aṭṭhakathā |
[๒๑๖] ๖. มจฺฉชาตกวณฺณนา
[216] 6. Macchajātakavaṇṇanā
น มายมคฺคิ ตปตีติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรโนฺต ปุราณทุติยิกาปโลภนํ อารพฺภ กเถสิฯ ตญฺหิ ภิกฺขุํ สตฺถา ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, ภิกฺขุ, อุกฺกณฺฐิโตสี’’ติ ปุจฺฉิฯ ‘‘สจฺจํ, ภเนฺต’’ติ วุเตฺต ‘‘เกน อุกฺกณฺฐาปิโตสี’’ติ ปุโฎฺฐ ‘‘ปุราณทุติยิกายา’’ติ อาหฯ อถ นํ สตฺถา ‘‘อยํ เต ภิกฺขุ อิตฺถี อนตฺถการิกา, ปุเพฺพปิ ตฺวํ เอตํ นิสฺสาย สูเลน วิชฺฌิตฺวา องฺคาเรสุ ปจิตฺวา ขาทิตพฺพตํ ปโตฺต ปณฺฑิเต นิสฺสาย ชีวิตํ อลตฺถา’’ติ วตฺวา อตีตํ อาหริฯ
Na māyamaggi tapatīti idaṃ satthā jetavane viharanto purāṇadutiyikāpalobhanaṃ ārabbha kathesi. Tañhi bhikkhuṃ satthā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ, bhikkhu, ukkaṇṭhitosī’’ti pucchi. ‘‘Saccaṃ, bhante’’ti vutte ‘‘kena ukkaṇṭhāpitosī’’ti puṭṭho ‘‘purāṇadutiyikāyā’’ti āha. Atha naṃ satthā ‘‘ayaṃ te bhikkhu itthī anatthakārikā, pubbepi tvaṃ etaṃ nissāya sūlena vijjhitvā aṅgāresu pacitvā khāditabbataṃ patto paṇḍite nissāya jīvitaṃ alatthā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทเตฺต รชฺชํ กาเรเนฺต โพธิสโตฺต ตสฺส ปุโรหิโต อโหสิฯ อเถกทิวสํ เกวฎฺฎา ชาเล ลคฺคํ มจฺฉํ อุทฺธริตฺวา อุณฺหวาลุกาปิเฎฺฐ ฐเปตฺวา ‘‘องฺคาเรสุ นํ ปจิตฺวา ขาทิสฺสามา’’ติ สูลํ ตจฺฉิํสุฯ มโจฺฉ มจฺฉิํ อารพฺภ ปริเทวมาโน อิมา คาถา อโวจ –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa purohito ahosi. Athekadivasaṃ kevaṭṭā jāle laggaṃ macchaṃ uddharitvā uṇhavālukāpiṭṭhe ṭhapetvā ‘‘aṅgāresu naṃ pacitvā khādissāmā’’ti sūlaṃ tacchiṃsu. Maccho macchiṃ ārabbha paridevamāno imā gāthā avoca –
๑๓๑.
131.
‘‘น มายมคฺคิ ตปติ, น สูโล สาธุตจฺฉิโต;
‘‘Na māyamaggi tapati, na sūlo sādhutacchito;
ยญฺจ มํ มญฺญเต มจฺฉี, อญฺญํ โส รติยา คโตฯ
Yañca maṃ maññate macchī, aññaṃ so ratiyā gato.
๑๓๒.
132.
‘‘โส มํ ทหติ ราคคฺคิ, จิตฺตํ จูปตเปติ มํ;
‘‘So maṃ dahati rāgaggi, cittaṃ cūpatapeti maṃ;
ชาลิโน มุญฺจถายิรา มํ, น กาเม หญฺญเต กฺวจี’’ติฯ
Jālino muñcathāyirā maṃ, na kāme haññate kvacī’’ti.
ตตฺถ น มายมคฺคิ ตปตีติ น มํ อยํ อคฺคิ ตปติ, น ตาปํ ชเนติ, น โสจยตีติ อโตฺถฯ น สูโลติ อยํ สูโลปิ สาธุตจฺฉิโต มํ น ตปติ, น เม โสกํ อุปฺปาเทติฯ ยญฺจ มํ มญฺญเตติ ยํ ปน มํ มจฺฉี เอวํ มญฺญติ ‘‘อญฺญํ มจฺฉิํ โส ปญฺจกามคุณรติยา คโต’’ติ, ตเทว มํ ตปติ โสจยติฯ โส มํ ทหตีติ โย ปเนส ราคคฺคิ, โส มํ ทหติ ฌาเปติฯ จิตฺตํ จูปตเปติ มนฺติ ราคสมฺปยุตฺตกํ มม จิตฺตเมว จ มํ อุปตาเปติ กิลเมติ วิเหเฐติฯ ชาลิโนติ เกวเฎฺฎ อาลปติฯ เต หิ ชาลสฺส อตฺถิตาย ‘‘ชาลิโน’’ติ วุจฺจนฺติฯ มุญฺจถายิรา มนฺติ มุญฺจถ มํ สามิโนติ ยาจติฯ น กาเม หญฺญเต กฺวจีติ กาเม ปติฎฺฐิโต กาเมน นียมาโน สโตฺต น กฺวจิ หญฺญติฯ น หิ ตํ ตุมฺหาทิสา หนิตุํ อนุจฺฉวิกาติ ปริเทวติฯ อถ วา กาเมติ เหตุวจเน ภุมฺมํ, กามเหตุ มจฺฉิํ อนุพนฺธมาโน นาม น กฺวจิ ตุมฺหาทิเสหิ หญฺญตีติ ปริเทวติฯ ตสฺมิํ ขเณ โพธิสโตฺต นทีตีรํ คโต ตสฺส มจฺฉสฺส ปริเทวิตสทฺทํ สุตฺวา เกวเฎฺฎ อุปสงฺกมิตฺวา ตํ มจฺฉํ โมเจสิฯ
Tattha na māyamaggi tapatīti na maṃ ayaṃ aggi tapati, na tāpaṃ janeti, na socayatīti attho. Na sūloti ayaṃ sūlopi sādhutacchito maṃ na tapati, na me sokaṃ uppādeti. Yañca maṃ maññateti yaṃ pana maṃ macchī evaṃ maññati ‘‘aññaṃ macchiṃ so pañcakāmaguṇaratiyā gato’’ti, tadeva maṃ tapati socayati. So maṃ dahatīti yo panesa rāgaggi, so maṃ dahati jhāpeti. Cittaṃ cūpatapeti manti rāgasampayuttakaṃ mama cittameva ca maṃ upatāpeti kilameti viheṭheti. Jālinoti kevaṭṭe ālapati. Te hi jālassa atthitāya ‘‘jālino’’ti vuccanti. Muñcathāyirā manti muñcatha maṃ sāminoti yācati. Na kāme haññate kvacīti kāme patiṭṭhito kāmena nīyamāno satto na kvaci haññati. Na hi taṃ tumhādisā hanituṃ anucchavikāti paridevati. Atha vā kāmeti hetuvacane bhummaṃ, kāmahetu macchiṃ anubandhamāno nāma na kvaci tumhādisehi haññatīti paridevati. Tasmiṃ khaṇe bodhisatto nadītīraṃ gato tassa macchassa paridevitasaddaṃ sutvā kevaṭṭe upasaṅkamitvā taṃ macchaṃ mocesi.
สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา สจฺจานิ ปกาเสตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ, สจฺจปริโยสาเน อุกฺกณฺฐิตภิกฺขุ โสตาปตฺติผเล ปติฎฺฐหิ ฯ ‘‘ตทา มจฺฉี ปุราณทุติยิกา อโหสิ, มโจฺฉ อุกฺกณฺฐิตภิกฺขุ, ปุโรหิโต ปน อหเมว อโหสิ’’นฺติฯ
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi . ‘‘Tadā macchī purāṇadutiyikā ahosi, maccho ukkaṇṭhitabhikkhu, purohito pana ahameva ahosi’’nti.
มจฺฉชาตกวณฺณนา ฉฎฺฐาฯ
Macchajātakavaṇṇanā chaṭṭhā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / ชาตกปาฬิ • Jātakapāḷi / ๒๑๖. มจฺฉชาตกํ • 216. Macchajātakaṃ
