| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
२. मच्छरिसुत्तवण्णना
2. Maccharisuttavaṇṇanā
३२. दुतिये मच्छेरा च पमादा चाति अत्तसम्पत्तिनिगूहनलक्खणेन मच्छेरेन चेव सतिविप्पवासलक्खणेन पमादेन च। एकच्चो हि ‘इदं मे देन्तस्स परिक्खयं गमिस्सति, मय्हं वा घरमानुसकानं वा न भविस्सती’’ति मच्छरियेन दानं न देति। एकच्चो खिड्डादिपसुतत्ता ‘दानं दातब्ब’’न्ति चित्तम्पि न उप्पादेति। एवं दानं न दीयतीति एवमेतं यसदायकं सिरीदायकं सम्पत्तिदायकं सुखदायकं दानं नाम न दीयतीतिआदिना कारणं कथेसि। पुञ्ञं आकङ्खमानेनाति पुब्बचेतनादिभेदं पुञ्ञं इच्छमानेन। देय्यं होति विजानताति अत्थि दानस्स फलन्ति जानन्तेन दातब्बमेवाति वदति।
32. Dutiye maccherā ca pamādā cāti attasampattinigūhanalakkhaṇena maccherena ceva sativippavāsalakkhaṇena pamādena ca. Ekacco hi ‘idaṃ me dentassa parikkhayaṃ gamissati, mayhaṃ vā gharamānusakānaṃ vā na bhavissatī’’ti macchariyena dānaṃ na deti. Ekacco khiḍḍādipasutattā ‘dānaṃ dātabba’’nti cittampi na uppādeti. Evaṃ dānaṃ na dīyatīti evametaṃ yasadāyakaṃ sirīdāyakaṃ sampattidāyakaṃ sukhadāyakaṃ dānaṃ nāma na dīyatītiādinā kāraṇaṃ kathesi. Puññaṃ ākaṅkhamānenāti pubbacetanādibhedaṃ puññaṃ icchamānena. Deyyaṃ hoti vijānatāti atthi dānassa phalanti jānantena dātabbamevāti vadati.
तमेव बालं फुसतीति तंयेव बालं इधलोकपरलोकेसु जिघच्छा च पिपासा च फुसति अनुबन्धति न विजहति। तस्माति यस्मा तमेव फुसति, तस्मा। विनेय्य मच्छेरन्ति मच्छेरमलं विनेत्वा। दज्जा दानं मलाभिभूति मलाभिभू हुत्वा तं मच्छेरमलं अभिभवित्वा दानं ददेय्य।
Tameva bālaṃ phusatīti taṃyeva bālaṃ idhalokaparalokesu jighacchā ca pipāsā ca phusati anubandhati na vijahati. Tasmāti yasmā tameva phusati, tasmā. Vineyya maccheranti maccheramalaṃ vinetvā. Dajjā dānaṃ malābhibhūti malābhibhū hutvā taṃ maccheramalaṃ abhibhavitvā dānaṃ dadeyya.
ते मतेसु न मीयन्तीति अदानसीलताय मरणेन मतेसु न मीयन्ति। यथा हि मतो सम्परिवारेत्वा ठपिते बहुम्हिपि अन्नपानादिम्हि ‘‘इदं इमस्स होतु, इदं इमस्सा’’ति उट्ठहित्वा संविभागं न करोति, एवं अदानसीलोपीति मतकस्स च अदानसीलस्स च भोगा समसमा नाम होन्ति। तेन दानसीला एवरूपेसु मतेसु न मीयन्तीति अत्थो। पन्थानंव सह वजं, अप्पस्मिं ये पवेच्छन्तीति यथा अद्धानं कन्तारमग्गं सह वजन्ता पथिका सह वजन्तानं पथिकानं अप्पस्मिं पाथेय्ये संविभागं कत्वा पवेच्छन्ति ददन्तियेव, एवमेवं ये पन अनमतग्गं संसारकन्तारं सह वजन्ता सह वजन्तानं अप्पस्मिम्पि देय्यधम्मे संविभागं कत्वा ददन्तियेव, ते मतेसु न मीयन्ति।
Te matesu na mīyantīti adānasīlatāya maraṇena matesu na mīyanti. Yathā hi mato samparivāretvā ṭhapite bahumhipi annapānādimhi ‘‘idaṃ imassa hotu, idaṃ imassā’’ti uṭṭhahitvā saṃvibhāgaṃ na karoti, evaṃ adānasīlopīti matakassa ca adānasīlassa ca bhogā samasamā nāma honti. Tena dānasīlā evarūpesu matesu na mīyantīti attho. Panthānaṃva saha vajaṃ, appasmiṃ ye pavecchantīti yathā addhānaṃ kantāramaggaṃ saha vajantā pathikā saha vajantānaṃ pathikānaṃ appasmiṃ pātheyye saṃvibhāgaṃ katvā pavecchanti dadantiyeva, evamevaṃ ye pana anamataggaṃ saṃsārakantāraṃ saha vajantā saha vajantānaṃ appasmimpi deyyadhamme saṃvibhāgaṃ katvā dadantiyeva, te matesu na mīyanti.
एस धम्मो सनन्तनोति एस पोराणको धम्मो, सनन्तनानं वा पण्डितानं एस धम्मोति। अप्पस्मेकेति अप्पस्मिं देय्यधम्मे एके। पवेच्छन्तीति ददन्ति। बहुनेके न दिच्छरेति बहुनापि भोगेन समन्नागता एकच्चे न ददन्ति। सहस्सेन समं मिताति सहस्सेन सद्धिं मिता, सहस्स दानसदिसा होति।
Esa dhammo sanantanoti esa porāṇako dhammo, sanantanānaṃ vā paṇḍitānaṃ esa dhammoti. Appasmeketi appasmiṃ deyyadhamme eke. Pavecchantīti dadanti. Bahuneke na dicchareti bahunāpi bhogena samannāgatā ekacce na dadanti. Sahassena samaṃ mitāti sahassena saddhiṃ mitā, sahassa dānasadisā hoti.
दुरन्वयोति दुरनुगमनो, दुप्पूरोति अत्थो। धम्मं चरेति दसकुसलकम्मपथधम्मं चरति। योपि समुञ्जकञ्चरेति यो अपि खलमण्डलादिसोधनपलालपोठनादिवसेन समुञ्जकञ्चरति। दारञ्च पोसन्ति दारञ्च पोसन्तो। ददं अप्पकस्मिन्ति अप्पकस्मिं पण्णसाकमत्तस्मिम्पि संविभागं कत्वा ददन्तोव सो धम्मं चरति। सतं सहस्सानन्ति सहस्सं सहस्सं कत्वा गणितानं पुरिसानं सतं, सतसहस्सन्ति अत्थो। सहस्सयागिनन्ति भिक्खुसहस्सस्स वा यागो कहापणसहस्सेन वा निब्बत्तितो यागोपि सहस्सयागो। सो एतेसं अत्थीति सहस्सयागिनो, तेसं सहस्सयागिनं। एतेन दसन्नं वा भिक्खुकोटीनं दसन्नं वा कहापणकोटीनं पिण्डपातो दस्सितो होति। ये एत्तकं ददन्ति, ते कलम्पि नग्घन्ति तथाविधस्साति आह। य्वायं समुञ्जकं चरन्तोपि धम्मं चरति, दारं पोसेन्तोपि, अप्पकस्मिं ददन्तोपि, तथाविधस्स एते सहस्सयागिनो कलम्पि नग्घन्ति। यं तेन दलिद्देन एकपटिवीसकमत्तम्पि सलाकभत्तमत्तम्पि वा दिन्नं, तस्स दानस्स सब्बेसम्पि तेसं दानं कलं नग्घतीति। कलं नाम सोळसभागोपि सतभागोपि सहस्सभागोपि। इध सतभागो गहितो। यं तेन दानं दिन्नं, तस्मिं सतधा विभत्ते इतरेसं दसकोटिसहस्सदानं ततो एककोट्ठासम्पि नग्घतीति आह।
Duranvayoti duranugamano, duppūroti attho. Dhammaṃ careti dasakusalakammapathadhammaṃ carati. Yopi samuñjakañcareti yo api khalamaṇḍalādisodhanapalālapoṭhanādivasena samuñjakañcarati. Dārañca posanti dārañca posanto. Dadaṃ appakasminti appakasmiṃ paṇṇasākamattasmimpi saṃvibhāgaṃ katvā dadantova so dhammaṃ carati. Sataṃ sahassānanti sahassaṃ sahassaṃ katvā gaṇitānaṃ purisānaṃ sataṃ, satasahassanti attho. Sahassayāginanti bhikkhusahassassa vā yāgo kahāpaṇasahassena vā nibbattito yāgopi sahassayāgo. So etesaṃ atthīti sahassayāgino, tesaṃ sahassayāginaṃ. Etena dasannaṃ vā bhikkhukoṭīnaṃ dasannaṃ vā kahāpaṇakoṭīnaṃ piṇḍapāto dassito hoti. Ye ettakaṃ dadanti, te kalampi nagghanti tathāvidhassāti āha. Yvāyaṃ samuñjakaṃ carantopi dhammaṃ carati, dāraṃ posentopi, appakasmiṃ dadantopi, tathāvidhassa ete sahassayāgino kalampi nagghanti. Yaṃ tena daliddena ekapaṭivīsakamattampi salākabhattamattampi vā dinnaṃ, tassa dānassa sabbesampi tesaṃ dānaṃ kalaṃ nagghatīti. Kalaṃ nāma soḷasabhāgopi satabhāgopi sahassabhāgopi. Idha satabhāgo gahito. Yaṃ tena dānaṃ dinnaṃ, tasmiṃ satadhā vibhatte itaresaṃ dasakoṭisahassadānaṃ tato ekakoṭṭhāsampi nagghatīti āha.
एवं तथागते दानस्स अग्घं करोन्ते समीपे ठिता देवता चिन्तेसि – ‘‘एवं भगवा महन्तं दानं पादेन पवट्टेत्वा रतनसतिके विय नरके पक्खिपन्तो इदं एवं परित्तकं दानं चन्दमण्डले पहरन्तो विय उक्खिपति, कथं नु खो एतं महप्फलतर’’न्ति जाननत्थं गाथाय अज्झभासि। तत्थ केनाति केन कारणेन। महग्गतोति महत्तं गतो, विपुलस्सेतं वेवचनं। समेन दिन्नस्साति समेन दिन्नस्स दानस्स। अथस्सा भगवा दानं विभजित्वा दस्सेन्तो ददन्ति हेकेतिआदिमाह। तत्थ विसमे निविट्ठाति विसमे कायवचीमनोकम्मे पतिट्ठिता हुत्वा। छेत्वाति पोथेत्वा। वधित्वाति मारेत्वा। सोचयित्वाति परं सोकसमप्पितं कत्वा। अस्सुमुखाति अस्सुमुखसम्मिस्सा। परं रोदापेत्वा दिन्नदानञ्हि अस्सुमुखदानन्ति वुच्चति। सदण्डाति दण्डेन तज्जेत्वा पहरित्वा दिन्नदक्खिणा सदण्डाति वुच्चति। एवन्ति नाहं सम्मासम्बुद्धताय महादानं गहेत्वा अप्पफलं नाम कातुं सक्कोमि परित्तकदानं वा महप्फलं नाम। इदं पन महादानं अत्तनो उप्पत्तिया अपरिसुद्धताय एवं अप्पफलं नाम होति, इतरं परित्तदानं अत्तनो उप्पत्तिया परिसुद्धताय एवं महप्फलं नामाति इममत्थं दस्सेन्तो एवन्तिआदिमाहाति। दुतियं।
Evaṃ tathāgate dānassa agghaṃ karonte samīpe ṭhitā devatā cintesi – ‘‘evaṃ bhagavā mahantaṃ dānaṃ pādena pavaṭṭetvā ratanasatike viya narake pakkhipanto idaṃ evaṃ parittakaṃ dānaṃ candamaṇḍale paharanto viya ukkhipati, kathaṃ nu kho etaṃ mahapphalatara’’nti jānanatthaṃ gāthāya ajjhabhāsi. Tattha kenāti kena kāraṇena. Mahaggatoti mahattaṃ gato, vipulassetaṃ vevacanaṃ. Samena dinnassāti samena dinnassa dānassa. Athassā bhagavā dānaṃ vibhajitvā dassento dadanti heketiādimāha. Tattha visame niviṭṭhāti visame kāyavacīmanokamme patiṭṭhitā hutvā. Chetvāti pothetvā. Vadhitvāti māretvā. Socayitvāti paraṃ sokasamappitaṃ katvā. Assumukhāti assumukhasammissā. Paraṃ rodāpetvā dinnadānañhi assumukhadānanti vuccati. Sadaṇḍāti daṇḍena tajjetvā paharitvā dinnadakkhiṇā sadaṇḍāti vuccati. Evanti nāhaṃ sammāsambuddhatāya mahādānaṃ gahetvā appaphalaṃ nāma kātuṃ sakkomi parittakadānaṃ vā mahapphalaṃ nāma. Idaṃ pana mahādānaṃ attano uppattiyā aparisuddhatāya evaṃ appaphalaṃ nāma hoti, itaraṃ parittadānaṃ attano uppattiyā parisuddhatāya evaṃ mahapphalaṃ nāmāti imamatthaṃ dassento evantiādimāhāti. Dutiyaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / २. मच्छरिसुत्तं • 2. Maccharisuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / २. मच्छरिसुत्तवण्णना • 2. Maccharisuttavaṇṇanā
