| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
೮. ಮಧುಪಿಣ್ಡಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
8. Madhupiṇḍikasuttavaṇṇanā
೧೯೯. ಜಾತಿವನನ್ತಿ ಸಯಂಜಾತಂ ವನಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅರೋಪಿಮ’’ನ್ತಿ। ಪಟಿಸಲ್ಲಾನತ್ಥಾಯಾತಿ ಏಕೀಭಾವತ್ಥಾಯ, ಪುಥುತ್ತಾರಮ್ಮಣತೋ ವಾ ಚಿತ್ತಂ ಪಟಿನಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಅಚ್ಚನ್ತಸನ್ತೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನ ಅಲ್ಲೀಯಾಪನತ್ಥಂ। ದಣ್ಡೋ ಪಾಣಿಮ್ಹಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ದಣ್ಡಪಾಣಿ। ಯಥಾ ಸೋ ‘‘ದಣ್ಡಪಾಣೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಯಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ದಣ್ಡವಿತ್ತತಾಯಾತಿ ದಣ್ಡೇ ಸೋಣ್ಡತಾಯ। ಸೋ ಹಿ ದಣ್ಡಪಸುತೋ ದಣ್ಡಸಿಪ್ಪೇ ಚ ಸುಕುಸಲೋ ತತ್ಥ ಪಾಕಟೋ ಪಞ್ಞಾತೋ, ತಸ್ಮಾ ದಣ್ಡಂ ಗಹೇತ್ವಾವ ವಿಚರತಿ। ಜಙ್ಘಾಕಿಲಮಥವಿನೋದನತ್ಥನ್ತಿ ರಾಜಸಭಾಯ ಚಿರನಿಸಜ್ಜಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಜಙ್ಘಾಪರಿಸ್ಸಮಸ್ಸ ಅಪನಯನತ್ಥಂ। ಅಧಿಚ್ಚನಿಕ್ಖಮನೋತಿ ಯಾದಿಚ್ಛಕನಿಕ್ಖಮನೋ, ನ ಅಭಿಣ್ಹನಿಕ್ಖಮನೋ। ಓಲುಬ್ಭಾತಿ ಸನ್ನಿರುಮ್ಭಿತ್ವಾ ಠಿತೋ। ಯಥಾ ಸೋ ‘‘ಓಲುಬ್ಭಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಗೋಪಾಲಕದಾರಕೋ ವಿಯಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
199.Jātivananti sayaṃjātaṃ vanaṃ. Tenāha ‘‘aropima’’nti. Paṭisallānatthāyāti ekībhāvatthāya, puthuttārammaṇato vā cittaṃ paṭinivattetvā accantasante nibbāne phalasamāpattivasena allīyāpanatthaṃ. Daṇḍo pāṇimhi assāti daṇḍapāṇi. Yathā so ‘‘daṇḍapāṇī’’ti vuccati, taṃ dassetuṃ ‘‘ayañhī’’tiādi vuttaṃ. Daṇḍavittatāyāti daṇḍe soṇḍatāya. So hi daṇḍapasuto daṇḍasippe ca sukusalo tattha pākaṭo paññāto, tasmā daṇḍaṃ gahetvāva vicarati. Jaṅghākilamathavinodanatthanti rājasabhāya ciranisajjāya uppannajaṅghāparissamassa apanayanatthaṃ. Adhiccanikkhamanoti yādicchakanikkhamano, na abhiṇhanikkhamano. Olubbhāti sannirumbhitvā ṭhito. Yathā so ‘‘olubbhā’’ti vutto, taṃ dassetuṃ ‘‘gopālakadārako viyā’’tiādi vuttaṃ.
೨೦೦. ವದನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ವಾದೋ, ದಿಟ್ಠೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕಿಂ ವಾದೀತಿ, ಕಿಂ ದಿಟ್ಠಿಕೋ’’ತಿ? ಕಿಮಕ್ಖಾಯೀತಿ ಕಿಮಾಚಿಕ್ಖಕೋ, ಕೀದಿಸಧಮ್ಮಕಥೋ? ಅಚಿತ್ತೀಕಾರೇನಾತಿ ಅನಾದರೇನ। ತಥಾಪುಚ್ಛನೇ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಕಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ನಸ್ಸತೇತನ್ತಿ ನಸ್ಸತು ಏತಂ ಕುಲಂ।
200. Vadanti etenāti vādo, diṭṭhīti āha ‘‘kiṃ vādīti, kiṃ diṭṭhiko’’ti? Kimakkhāyīti kimācikkhako, kīdisadhammakatho? Acittīkārenāti anādarena. Tathāpucchane kāraṇaṃ dassento ‘‘kasmā’’tiādimāha. Nassatetanti nassatu etaṃ kulaṃ.
ಅತ್ಥಂ ನ ಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥಂ ಚೇ ಏಕದೇಸೇನ ಜಾನೇಯ್ಯ, ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಟಿಪ್ಫರಿತ್ವಾಪಿ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ। ತಸ್ಸ ದೀಘರತ್ತಂ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯಾತಿ ತದಸ್ಸ ಅತ್ಥಾಜಾನನಂ ಭಗವತಾ ಇಚ್ಛಿತಂ। ವಿಗ್ಗಾಹಿಕಕಥನ್ತಿ ವಿಗ್ಗಹಕಥಂ, ಸಾರಮ್ಭಕಥನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ನನು ಭಗವತಾ ಸದ್ಧಿಂ ಲೋಕೇ ಪುಥೂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ನಾನಾವಾದಾ ಸನ್ತೀತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ತಥಾಗತೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ನ ವಿವದತಿ ವಿವಾದಹೇತುಕಾನಂ ಕಾಮದಿಟ್ಠಿಜ್ಝೋಸಾನಾನಂ ಮಗ್ಗೇನೇವ ಸಮುಗ್ಘಾತಿತತ್ತಾ, ತದಭಾವತೋ ಪನ ಲೋಕೋ ತಥಾಗತೇನ ವಿವದತಿ। ಧಮ್ಮವಾದೀ ಯಥಾಭೂತವಾದೀ ಧಮ್ಮವಾದೀಹಿ ನ ವಿವದತಿ ತೇಸಂ ವಿವದಿತುಕಾಮತಾಯ ಏವ ಅಭಾವತೋ, ಅಧಮ್ಮವಾದೀ ಪನ ತಿಣಾಯಪಿ ನಮಞ್ಞಮಾನೋ ತೇಹಿ ಕಿಞ್ಚಿ ವಿವದತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮವಾದೀ ಕೇನಚಿ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ ವಿವದತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೯೪)। ಅಧಮ್ಮವಾದೀ ಪನ ಅಸಮುಚ್ಛಿನ್ನವಿವಾದಹೇತುಕತ್ತಾ ವಿವದತೇವ। ತಥಾ ಚಾಹ ‘‘ಅಧಮ್ಮವಾದೀವ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಿವದತೀ’’ತಿ।
Atthaṃna jānātīti atthaṃ ce ekadesena jāneyya, taṃ micchā gahetvā paṭippharitvāpi tiṭṭheyya. Tassa dīgharattaṃ ahitāya dukkhāyāti tadassa atthājānanaṃ bhagavatā icchitaṃ. Viggāhikakathanti viggahakathaṃ, sārambhakathanti attho. Nanu bhagavatā saddhiṃ loke puthū samaṇabrāhmaṇā nānāvādā santīti codanaṃ sandhāyāha ‘‘tathāgato hī’’tiādi. Na vivadati vivādahetukānaṃ kāmadiṭṭhijjhosānānaṃ maggeneva samugghātitattā, tadabhāvato pana loko tathāgatena vivadati. Dhammavādī yathābhūtavādī dhammavādīhi na vivadati tesaṃ vivaditukāmatāya eva abhāvato, adhammavādī pana tiṇāyapi namaññamāno tehi kiñci vivadati. Tenāha ‘‘na, bhikkhave, dhammavādī kenaci lokasmiṃ vivadatī’’ti (saṃ. ni. 3.94). Adhammavādī pana asamucchinnavivādahetukattā vivadateva. Tathā cāha ‘‘adhammavādīva kho, bhikkhave, vivadatī’’ti.
ಯಥಾ ಚ ಪನಾತಿ ಏತ್ಥ ಯಥಾ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಯಥಾ ಚ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೋ ಹೋತಿ, ತಞ್ಚ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೧೨೨) ವಿಯ ಕಾರಣತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಯೇನ ಕಾರಣೇನಾ’’ತಿ। ಕಾರಣಾಕಾರೋ ವಾ ಇಧ ಯಥಾ-ಸದ್ದೇನ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ಪನ ಅತ್ಥತೋ ಕಾರಣಮೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯೇನ ಕಾರಣೇನಾ’’ತಿ। ‘‘ಇದಂ ಕಥಂ ಇದಂ ಕಥಂ’’ತಿ ಪವತ್ತನತೋ ಕಥಂಕಥಾ, ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ। ಸಾ ಯಸ್ಸ ನತ್ಥಿ, ಸೋ ಅಕಥಂಕಥೀ, ತಂ ಅಕಥಂಕಥಿಂ। ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಭಗವತಾ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನೇವ ಛಿನ್ನಂ, ಹತ್ಥಪಾದಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನ ಆವೇಣಿಕಧಮ್ಮಾಧಿಗಮತೋ। ಅಪರಾಪರಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಭವೋ ‘‘ಭವಾಭವೋ’’ತಿ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪುನಪ್ಪುನಬ್ಭವೇ’’ತಿ। ಸಂವರಾಸಂವರೋ ಫಲಾಫಲಂ ವಿಯ ಖುದ್ದಕಮಹನ್ತೋ ಭವೋ ‘‘ಭವಾಭವೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಹೀನಪಣೀತೇ ವಾ ಭವೇ’’ತಿ। ಭವೋ ವುಡ್ಢಿಪ್ಪತ್ತೋ ‘‘ಅಭವೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಯಥಾ ‘‘ಅಸೇಕ್ಖಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೧.ತಿಕಮಾತಿಕಾ)। ಕಿಲೇಸಸಞ್ಞಾತಿ ಕಾಮಸಞ್ಞಾದಿಕೇ ವದತಿ। ಕಿಲೇಸಾ ಏವ ವಾ ಸಞ್ಞಾನಾಮೇನ ವುತ್ತಾ ‘‘ಸಞ್ಞಾ ಪಹಾಯ ಅಮತಂ ಏವ ಪಾಪುಣಾತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ। ಅತ್ತನೋ ಖೀಣಾಸವಭಾವಂ ದೀಪೇತೀತಿ ಇಮಿನಾವ ಪರೇಸಞ್ಚ ತಥತ್ತಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೀತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ವಿಭಾವಿತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ನೀಹರಿತ್ವಾ ಕೀಳಾಪೇತ್ವಾತಿ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಚೇವ ಕೀಳಾಪೇತ್ವಾ ಚ, ನೀಹರಣವಸೇನ ವಾ ಕೀಳಾಪೇತ್ವಾ। ತಿವಿಸಾಖನ್ತಿ ತಿಭಙ್ಗಭಾಕುಟಿ ವಿಯ ನಲಾಟೇ ಜಾತತ್ತಾ ನಲಾಟಿಕಂ।
Yathā ca panāti ettha yathā-saddo ‘‘yathā ca anuppannassa kāmacchandassa uppādo hoti, tañca pajānātī’’tiādīsu (a. ni. 3.122) viya kāraṇatthoti āha ‘‘yena kāraṇenā’’ti. Kāraṇākāro vā idha yathā-saddena vutto, so pana atthato kāraṇamevāti vuttaṃ ‘‘yena kāraṇenā’’ti. ‘‘Idaṃ kathaṃ idaṃ kathaṃ’’ti pavattanato kathaṃkathā, vicikicchā. Sā yassa natthi, so akathaṃkathī, taṃ akathaṃkathiṃ. Vippaṭisārakukkuccaṃ bhagavatā anāgāmimaggeneva chinnaṃ, hatthapādakukkuccaṃ aggamaggena āveṇikadhammādhigamato. Aparāparaṃ uppajjanakabhavo ‘‘bhavābhavo’’ti idhādhippetoti āha ‘‘punappunabbhave’’ti. Saṃvarāsaṃvaro phalāphalaṃ viya khuddakamahanto bhavo ‘‘bhavābhavo’’ti vuttoti āha ‘‘hīnapaṇīte vā bhave’’ti. Bhavo vuḍḍhippatto ‘‘abhavo’’ti vuccati yathā ‘‘asekkhā dhammā’’ti (dha. sa. 11.tikamātikā). Kilesasaññāti kāmasaññādike vadati. Kilesā eva vā saññānāmena vuttā ‘‘saññā pahāya amataṃ eva pāpuṇātī’’tiādīsu viya. Attano khīṇāsavabhāvaṃ dīpetīti imināva paresañca tathattāya dhammaṃ desetīti ayampi attho vibhāvitoti daṭṭhabbaṃ. Nīharitvā kīḷāpetvāti nīharitvā ceva kīḷāpetvā ca, nīharaṇavasena vā kīḷāpetvā. Tivisākhanti tibhaṅgabhākuṭi viya nalāṭe jātattā nalāṭikaṃ.
೨೦೧. ಕಿನ್ತಿ ನು ಖೋತಿ ಕಿಂ ಕಾರಣೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅನುಸನ್ಧಿಂ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಪುಚ್ಛಾನುಸನ್ಧಿಂ ಉಟ್ಠಪೇತ್ವಾ। ಯತೋನಿದಾನನ್ತಿ ಯಂನಿದಾನಂ, ಯಂಕಾರಣಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಪುರಿಮಪದೇ ಹಿ ವಿಭತ್ತಿ ಅಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ನಿದ್ದೇಸೋ, ಛಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಾಯತನಾದಿನಿದಾನನ್ತಿ ಅಯಮೇವ ಅತ್ಥೋ। ಸಙ್ಖಾಯನ್ತಿ ಸಙ್ಖಾಭಾವೇನ ಞಾಯನ್ತೀತಿ ಸಙ್ಖಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಙ್ಖಾತಿ ಕೋಟ್ಠಾಸಾ’’ತಿ। ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಮಾನೋಪಿ ಪಪಞ್ಚೋ, ಅಭಿನನ್ದನಸಭಾವೇ ಏವ ಪನ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ‘‘ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿಪಪಞ್ಚಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ’’ತಿ ಆಹ। ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಅಭಿನನ್ದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಸಮುದಾಚರನ್ತೀತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಉದ್ಧಂ ಉದ್ಧಂ ಪರಿಯಾದಾಯ ಪವತ್ತನ್ತಿ। ಮರಿಯಾದತ್ಥೋ ಹಿ ಅಯಮಾಕಾರೋ, ತೇನ ಚ ಯೋಗೇನ ಪುರಿಸನ್ತಿ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ಯಥಾ ‘‘ತಥಾಗತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಹನ್ತಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ದ್ವೇ ವಿತಕ್ಕಾ ಸಮುದಾಚರನ್ತೀ’’ತಿ (ಇತಿವು॰ ೩೮)। ತಣ್ಹಾದಯೋ ಚ ಯಥಾಸಕಂ ಪವತ್ತಿಆಕಾರಂ ಅವಿಲಙ್ಘನ್ತಿಯೋ ಆಸೇವನವಸೇನ ಉಪರೂಪರಿ ಪವತ್ತನ್ತಿ। ತಥಾ ಹಿ ತಾ ‘‘ಪಪಞ್ಚಸಙ್ಖಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ।
201.Kintinu khoti kiṃ kāraṇenāti attho. Anusandhiṃ gahetvāti pucchānusandhiṃ uṭṭhapetvā. Yatonidānanti yaṃnidānaṃ, yaṃkāraṇāti vuttaṃ hoti. Purimapade hi vibhatti alopaṃ katvā niddeso, chaajjhattikabāhirāyatanādinidānanti ayameva attho. Saṅkhāyanti saṅkhābhāvena ñāyantīti saṅkhāti āha ‘‘saṅkhāti koṭṭhāsā’’ti. Kāmañcettha mānopi papañco, abhinandanasabhāve eva pana gaṇhanto ‘‘taṇhāmānadiṭṭhipapañcasampayuttā’’ti āha. Tathā hi vakkhati ‘‘abhinanditabba’’ntiādi. Samudācarantīti sabbaso uddhaṃ uddhaṃ pariyādāya pavattanti. Mariyādattho hi ayamākāro, tena ca yogena purisanti upayogavacanaṃ yathā ‘‘tathāgataṃ, bhikkhave, arahantaṃ sammāsambuddhaṃ dve vitakkā samudācarantī’’ti (itivu. 38). Taṇhādayo ca yathāsakaṃ pavattiākāraṃ avilaṅghantiyo āsevanavasena uparūpari pavattanti. Tathā hi tā ‘‘papañcasaṅkhā’’ti vuttā.
ಕಾರಣೇತಿ ಪವತ್ತಿಪಚ್ಚಯೇ। ಏಕಾಯತನಮ್ಪಿ …ಪೇ॰… ನತ್ಥೀತಿ ಚಕ್ಖಾಯತನಾದಿ ಏಕಮ್ಪಿ ಆಯತನಂ ಅಭಿನನ್ದಿತಬ್ಬಂ ಅಭಿವದಿತಬ್ಬಂ ಅಜ್ಝೋಸಿತಬ್ಬಞ್ಚ ನತ್ಥಿ ಚೇ, ನನು ನತ್ಥಿ ಏವ, ಕಸ್ಮಾ ‘‘ನತ್ಥಿ ಚೇ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ? ಸಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ, ಅಪ್ಪಹೀನಾಭಿನನ್ದನಾಭಿವದನಅಜ್ಝೋಸಾನಾನಂ ಪನ ಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಅಭಿನನ್ದಿತಬ್ಬಾದಿಪ್ಪಕಾರಾನಿ ಆಯತನಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ತೇಸಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ನತ್ಥೀತಿ ವತ್ತು, ಪಹೀನಾಭಿನನ್ದನಾದೀನಂ ಪನ ಸಬ್ಬಥಾ ನತ್ಥೀತಿ ‘‘ನತ್ಥಿ ಚೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಹಂ ಮಮನ್ತಿ ಅಭಿನನ್ದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಾಭಿನನ್ದನಾಯ ‘‘ಅಹ’’ನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಭಿನನ್ದನಾಯ ‘‘ಮಮ’’ನ್ತಿ ರೋಚೇತಬ್ಬಂ। ಅಭಿವದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಭಿನಿವಿಸನಸಮುಟ್ಠಾಪನವಸೇನ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಹಂ ಮಮನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ। ಅಜ್ಝೋಸಿತ್ವಾತಿ ದಿಟ್ಠಿ ತಣ್ಹಾ ವತ್ಥುಂ ಅನುಪವಿಸಿತ್ವಾ ಗಾಹದ್ವಯಂ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಗಿಲಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ’’ತಿ। ಏತೇನಾತಿ ‘‘ಏತ್ಥ ಚೇ ನತ್ಥೀ’’ತಿಆದಿವಚನೇನ। ಏತ್ಥಾತಿ ಆಯತನೇಸು। ತಣ್ಹಾದೀನಂ ಅವತ್ಥುಭಾವದಸ್ಸನಮುಖೇನ ತಣ್ಹಾದೀನಂಯೇವ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಕಿಲೇಸಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಕಥಿತನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಏಸೇವನ್ತೋ’’ತಿಆದಿ, ಅಯಮೇವ ಅಭಿನನ್ದನಾದೀನಂ ನತ್ಥಿಭಾವಕರೋ ಮಗ್ಗೋ, ತಪ್ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಭೂತಂ ಫಲಂ, ತಂನಿಸ್ಸರಣಂ ವಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ರಾಗಾನುಸಯಾದೀನಂ ಅನ್ತೋ ಅವಸಾನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಯಂ …ಪೇ॰… ಅನ್ತೋ’’ತಿ। ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ‘‘ಏಸೇವನ್ತೋ ಪಟಿಘಾನುಸಯಾನಂ’’ತಿಆದೀಸು ಸಬ್ಬಪದೇಸು।
Kāraṇeti pavattipaccaye. Ekāyatanampi …pe… natthīti cakkhāyatanādi ekampi āyatanaṃ abhinanditabbaṃ abhivaditabbaṃ ajjhositabbañca natthi ce, nanu natthi eva, kasmā ‘‘natthi ce’’ti vuttanti? Saccaṃ natthi, appahīnābhinandanābhivadanaajjhosānānaṃ pana puthujjanānaṃ abhinanditabbādippakārāni āyatanāni hontīti tesaṃ na sakkā natthīti vattu, pahīnābhinandanādīnaṃ pana sabbathā natthīti ‘‘natthi ce’’ti vuttaṃ. Ahaṃ mamanti abhinanditabbanti diṭṭhābhinandanāya ‘‘aha’’nti taṇhābhinandanāya ‘‘mama’’nti rocetabbaṃ. Abhivaditabbanti abhinivisanasamuṭṭhāpanavasena vattabbaṃ. Tenāha ‘‘ahaṃ mamanti vattabba’’nti. Ajjhositvāti diṭṭhi taṇhā vatthuṃ anupavisitvā gāhadvayaṃ anaññasādhāraṇaṃ viya katvā. Tenāha ‘‘gilitvā pariniṭṭhapetvā’’ti. Etenāti ‘‘ettha ce natthī’’tiādivacanena. Etthāti āyatanesu. Taṇhādīnaṃ avatthubhāvadassanamukhena taṇhādīnaṃyeva appavattiṃ kilesaparinibbānaṃ kathitanti. Tenāha bhagavā ‘‘esevanto’’tiādi, ayameva abhinandanādīnaṃ natthibhāvakaro maggo, tappaṭippassaddhibhūtaṃ phalaṃ, taṃnissaraṇaṃ vā nibbānaṃ rāgānusayādīnaṃ anto avasānaṃ appavattīti attho. Tenāha ‘‘ayaṃ …pe… anto’’ti. Sabbatthāti ‘‘esevanto paṭighānusayānaṃ’’tiādīsu sabbapadesu.
ಆದಿಯತೀತಿ ಪಹಾರದಾನಾದಿವಸೇನ ಗಯ್ಹತಿ। ಮತ್ಥಕಪ್ಪತ್ತಂ ಕಲಹನ್ತಿ ಭಣ್ಡನಾದಿಮತ್ತೇ ಅಟ್ಠತ್ವಾ ಮುಖಸತ್ತೀಹಿ ವಿತುದನಾದಿವಸೇನ ಮತ್ಥಕಪ್ಪತ್ತಂ ಕಲಹಂ। ಯಾಯ ಕರೋತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ವಿರುದ್ಧಗ್ಗಾಹವಸೇನ ನಾನಾಗಾಹಮತ್ತಂ, ತಥಾ ವಿರುದ್ಧವಾದವಸೇನ ನಾನಾವಾದಮತ್ತಂ। ಏವಂ ಪವತ್ತನ್ತಿ ಗರುಕಾತಬ್ಬೇಸುಪಿ ಗಾರವಂ ಅಕತ್ವಾ ‘‘ತುವಂ ತುವ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಂ ಸಾರಮ್ಭಕಥಂ, ಯಾಯ ಚೇತನಾಯ ಯಂ ಕರೋತಿ, ಸಾ ತುವಂ ತುವಂ। ನಿಸ್ಸಾಯಾತಿ ಪಟಿಚ್ಚ, ನಿಸ್ಸಯಾದಿಪಚ್ಚಯೇ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಿಲೇಸಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿನಿಮಿತ್ತತಾ ತಾವ ಆಯತನಾನಂ ಹೋತು ತಬ್ಭಾವೇ ಭಾವತೋ, ನಿರೋಧನಿಮಿತ್ತತಾ ಪನ ಕಥಂ। ನ ಹೇತ್ಥ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ಲೋಕಿಯಾನಂಯೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ನಿರುಜ್ಝಮಾನಾಪೀ’’ತಿಆದಿ। ನಾಮಮತ್ತೇನ ನಿಮಿತ್ತತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯತ್ಥುಪ್ಪನ್ನಾ, ತತ್ಥೇವ ನಿರುದ್ಧಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಮತ್ಥಂ ಸುತ್ತನ್ತರೇನ ಸಾಧೇನ್ತೋ ‘‘ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
Ādiyatīti pahāradānādivasena gayhati. Matthakappattaṃ kalahanti bhaṇḍanādimatte aṭṭhatvā mukhasattīhi vitudanādivasena matthakappattaṃ kalahaṃ. Yāya karotīti sambandho. Sesapadesupi eseva nayo. Viruddhaggāhavasena nānāgāhamattaṃ, tathā viruddhavādavasena nānāvādamattaṃ. Evaṃ pavattanti garukātabbesupi gāravaṃ akatvā ‘‘tuvaṃ tuva’’nti evaṃ pavattaṃ sārambhakathaṃ, yāya cetanāya yaṃ karoti, sā tuvaṃ tuvaṃ. Nissāyāti paṭicca, nissayādipaccaye katvāti attho. Kilesānaṃ uppattinimittatā tāva āyatanānaṃ hotu tabbhāve bhāvato, nirodhanimittatā pana kathaṃ. Na hettha lokuttaradhammānaṃ saṅgaho lokiyānaṃyeva adhippetattāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘nirujjhamānāpī’’tiādi. Nāmamattena nimittataṃ sandhāya vuttoti dassento ‘‘yatthuppannā, tattheva niruddhā hontī’’ti vatvā tamatthaṃ suttantarena sādhento ‘‘svāyamattho’’tiādimāha.
ತತ್ಥ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಪಞ್ಹೇನಾತಿ ಮಹಾಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ ಸಮುದಯಸಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೇನ। ಸೋ ಹಿ ‘‘ಕತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ಪವತ್ತತ್ತಾ ಪಞ್ಹೋತಿ ವುತ್ತೋ। ನನು ತತ್ಥ ತಣ್ಹಾಯ ಉಪ್ಪತ್ತಿನಿರೋಧಾ ವುತ್ತಾ, ನ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಾನನ್ತಿ ಈದಿಸೀ ಚೋದನಾ ಅನವಕಾಸಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಥೇವ ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಲದ್ಧವೋಹಾರೇತಿ ಇಮಿನಾ ರಾಗಾದೀನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತತಾಯ ಅನ್ತೋತಿ ಸಮಞ್ಞಾ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಏತೇನೇವ ಅಭಿನನ್ದನಾದೀನಂ ಅಭಾವೋತಿ ಚ ಇದಂ ಸಂವಣ್ಣಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಕಥಂ ಪನ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತವಿನಿಸ್ಸಟೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಂ ನಿರೋಧಸಮ್ಭವೋತಿ ಆಹ ‘‘ಯಞ್ಹಿ ಯತ್ಥ ನತ್ಥಿ, ತಂ ತತ್ಥ ನಿರುದ್ಧಂ ನಾಮ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಯ್ವಾಯಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಯಂ ನಿರೋಧವೋಹಾರೋ ವುತ್ತೋ, ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ನಿರೋಧಪಞ್ಹೇನ ದೀಪೇತಬ್ಬೋ। ನ ಹಿ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುದ್ಧಾ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಾತಿ ವುತ್ತಾ, ಅಥ ಖೋ ಅಪ್ಪವತ್ತಾ ಏವಾತಿ।
Tattha samudayasaccapañhenāti mahāsatipaṭṭhāne samudayasaccaniddesena. So hi ‘‘kattha uppajjamānā’’tiādinā pucchāvasena pavattattā pañhoti vutto. Nanu tattha taṇhāya uppattinirodhā vuttā, na sabbakilesānanti īdisī codanā anavakāsāti dassento ‘‘yatheva cā’’tiādimāha. Laddhavohāreti iminā rāgādīnaṃ appavattinimittatāya antoti samaññā nibbānassāti dasseti. Eteneva abhinandanādīnaṃ abhāvoti ca idaṃ saṃvaṇṇitanti daṭṭhabbaṃ. Kathaṃ pana sabbasaṅkhatavinissaṭe nibbāne akusaladhammānaṃ nirodhasambhavoti āha ‘‘yañhi yattha natthi, taṃ tattha niruddhaṃ nāma hotī’’ti. Yvāyaṃ appavattiyaṃ nirodhavohāro vutto, svāyamattho nirodhapañhena dīpetabbo. Na hi tattha uppajjitvā niruddhā vitakkavicārā paṭippassaddhāti vuttā, atha kho appavattā evāti.
೨೦೩. ಏವಂಸಮ್ಪದನ್ತಿ ಏವಂಸಮ್ಪಜ್ಜನಕಂ ಏವಂ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಂ ಇದಂ ಮಮ ಅಜ್ಝೇಸನಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಈದಿಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ಜಾನಂ ಜಾನಾತೀತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೩.೧೦.೧೧೩-೧೧೬) ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ ಸಬ್ಬಂ ಜಾನಾತಿ। ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿದ್ದೇಸೇನ ಹಿ ಅವಿಸೇಸಗ್ಗಹಣೇನ ಚ ‘‘ಜಾನ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ನಿರವಸೇಸಂ ಞೇಯ್ಯಜಾತಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ತಬ್ಬಿಸಯಾಯ ಜಾನನಕಿರಿಯಾಯ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಮೇವ ಕರಣಂ ಭವಿತುಂ ಯುತ್ತಂ। ಅಥ ವಾ ಪಕರಣವಸೇನ ‘‘ಭಗವಾ’’ತಿ ಸದ್ದನ್ತರಸನ್ನಿಧಾನೇನ ಚಾಯಮತ್ಥೋ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬೋ। ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಮೇವ ಪಸ್ಸತೀತಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖು-ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖು-ಧಮ್ಮಚಕ್ಖು-ಬುದ್ಧಚಕ್ಖು-ಸಮನ್ತಚಕ್ಖು-ಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಞಾಣಚಕ್ಖೂಹಿ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಂ ಪಸ್ಸತಿ ಏವ। ಅಥ ವಾ ಜಾನಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಯಥಾ ಅಞ್ಞೇ ಸವಿಪಲ್ಲಾಸಾ ಕಾಮರೂಪಪರಿಞ್ಞಾವಾದಿನೋ ಜಾನನ್ತಾಪಿ ವಿಪಲ್ಲಾಸವಸೇನ ಜಾನನ್ತಿ, ನ ಏವಂ ಭಗವಾ। ಭಗವಾ ಪನ ಪಹೀನವಿಪಲ್ಲಾಸತ್ತಾ ಜಾನನ್ತೋ ಜಾನಾತಿ ಏವ, ದಿಟ್ಠಿದಸ್ಸನಸ್ಸ ಚ ಅಭಾವಾ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪಸ್ಸತಿಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ದಸ್ಸನಪರಿಣಾಯಕಟ್ಠೇನಾತಿ ಯಥಾ ಚಕ್ಖು ಸತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಪರಿಣೇತಿ, ಏವಂ ಲೋಕಸ್ಸ ಯಾಥಾವದಸ್ಸನಸಾಧನತೋ ದಸ್ಸನಕಿಚ್ಚಪರಿಣಾಯಕಟ್ಠೇನ ಚಕ್ಖುಭೂತೋ, ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುಮಯತ್ತಾ ವಾ ಸಯಮ್ಭುಞಾಣೇನ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುಂ ಭೂತೋ ಪತ್ತೋತಿ ವಾ ಚಕ್ಖುಭೂತೋ। ಞಾಣಭೂತೋತಿ ಏತಸ್ಸ ಚ ಏವಮೇವ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಧಮ್ಮಾ ವಾ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಾ ತೇಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಲೋಕಸ್ಸ ಚ ತದುಪ್ಪಾದನತೋ, ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಂ ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಪತ್ತೋತಿ ಧಮ್ಮಭೂತೋ। ಬ್ರಹ್ಮಾ ವುಚ್ಚತಿ ಮಗ್ಗೋ ತೇನ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಲೋಕಸ್ಸ ಚ ತದುಪ್ಪಾದನತ್ತಾ, ತಞ್ಚ ಸಯಮ್ಭುಞಾಣೇನ ಪತ್ತೋತಿ ಬ್ರಹ್ಮಭೂತೋ। ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ವದತೀತಿ ವತ್ತಾ। ಚಿರಂ ಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧಂ ಪವತ್ತೇನ್ತೋ ವದತೀತಿ ಪವತ್ತಾ। ಅತ್ಥಂ ನೀಹರಿತ್ವಾತಿ ದುಕ್ಖಾದಿಅತ್ಥಂ ತತ್ಥಾಪಿ ಪೀಳನಾದಿಅತ್ಥಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ। ಪರಮತ್ಥಂ ವಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಾಪಯಿತಾ, ಅಮತಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಂ ಸತ್ತೇಸು ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೋ ಅಮತಂ ದದಾತೀತಿ ಅಮತಸ್ಸ ದಾತಾ। ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಾನಂ ತದಾಯತ್ತಭಾವತೋ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾಮೀ।
203.Evaṃsampadanti evaṃsampajjanakaṃ evaṃ passitabbaṃ idaṃ mama ajjhesanaṃ. Tenāha ‘‘īdisanti attho’’ti. Jānaṃ jānātīti (a. ni. ṭī. 3.10.113-116) sabbaññutaññāṇena jānitabbaṃ sabbaṃ jānāti. Ukkaṭṭhaniddesena hi avisesaggahaṇena ca ‘‘jāna’’nti iminā niravasesaṃ ñeyyajātaṃ pariggaṇhātīti tabbisayāya jānanakiriyāya sabbaññutaññāṇameva karaṇaṃ bhavituṃ yuttaṃ. Atha vā pakaraṇavasena ‘‘bhagavā’’ti saddantarasannidhānena cāyamattho vibhāvetabbo. Passitabbameva passatīti dibbacakkhu-paññācakkhu-dhammacakkhu-buddhacakkhu-samantacakkhu-saṅkhātehi ñāṇacakkhūhi passitabbaṃ passati eva. Atha vā jānaṃ jānātīti yathā aññe savipallāsā kāmarūpapariññāvādino jānantāpi vipallāsavasena jānanti, na evaṃ bhagavā. Bhagavā pana pahīnavipallāsattā jānanto jānāti eva, diṭṭhidassanassa ca abhāvā passanto passatiyevāti attho. Dassanapariṇāyakaṭṭhenāti yathā cakkhu sattānaṃ dassanatthaṃ pariṇeti, evaṃ lokassa yāthāvadassanasādhanato dassanakiccapariṇāyakaṭṭhena cakkhubhūto, paññācakkhumayattā vā sayambhuñāṇena paññācakkhuṃ bhūto pattoti vā cakkhubhūto. Ñāṇabhūtoti etassa ca evameva attho daṭṭhabbo. Dhammā vā bodhipakkhiyā tehi uppannattā lokassa ca taduppādanato, anaññasādhāraṇaṃ vā dhammaṃ pattoti dhammabhūto. Brahmā vuccati maggo tena uppannattā lokassa ca taduppādanattā, tañca sayambhuñāṇena pattoti brahmabhūto. Catusaccadhammaṃ vadatīti vattā. Ciraṃ saccapaṭivedhaṃ pavattento vadatīti pavattā. Atthaṃ nīharitvāti dukkhādiatthaṃ tatthāpi pīḷanādiatthaṃ uddharitvā. Paramatthaṃ vā nibbānaṃ pāpayitā, amatasacchikiriyaṃ sattesu uppādento amataṃ dadātīti amatassa dātā. Bodhipakkhiyadhammānaṃ tadāyattabhāvato dhammassāmī.
೨೦೪. ಸೋ ವಾ ಉದ್ದೇಸೋ ಅತ್ತನೋಪಿ ಹೋತೀತಿ ಥೇರೋ ‘‘ಯಂ ಖೋ ನೋ’’ತಿ ಆಹ। ಸಬ್ಬಲೋಕಸಾಧಾರಣಾ ಹಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ದೇಸನಾತಿ। ಇದಾನಿ ಯೇಹಿ ದ್ವಾರಾರಮ್ಮಣೇಹಿ ಪುರಿಸಂ ಪಪಞ್ಚಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾ ಸಮುದಾಚರನ್ತಿ, ತಾನಿ ತಾವ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಪಪಞ್ಚಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ಯೇನ ಸಳಾಯತನವಿಭಙ್ಗೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ, ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಚಕ್ಖುಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ನಿಸ್ಸಯಭಾವೇನಾತಿ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ। ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ ಚ ಪಸಾದಚಕ್ಖುಯೇವ ಹೋತಿ, ನ ಚುದ್ದಸಸಮ್ಭಾರಂ, ಚತುಚತ್ತಾಲೀಸಸಮ್ಭಾರಂ ವಾ ಸಸಮ್ಭಾರಚಕ್ಖುನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಚಕ್ಖುಪಸಾದಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚಾ’’ತಿ। ಆರಮ್ಮಣಭಾವೇನಾತಿ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ। ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೋ ಚ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಿಕರೂಪೇಸು ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಿಕರೂಪೇ ಚ ಪಟಿಚ್ಚಾ’’ತಿ।
204. So vā uddeso attanopi hotīti thero ‘‘yaṃ kho no’’ti āha. Sabbalokasādhāraṇā hi buddhānaṃ desanāti. Idāni yehi dvārārammaṇehi purisaṃ papañcasaññāsaṅkhā samudācaranti, tāni tāva dassento papañcasaññāsaṅkhā dassetuṃ yena saḷāyatanavibhaṅgena niddeso kato, tassa atthaṃ dassetuṃ ‘‘cakkhuñcā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha nissayabhāvenāti nissayapaccayabhāvena. Nissayapaccayo ca pasādacakkhuyeva hoti, na cuddasasambhāraṃ, catucattālīsasambhāraṃ vā sasambhāracakkhunti āha ‘‘cakkhupasādañca paṭiccā’’ti. Ārammaṇabhāvenāti ārammaṇapaccayabhāvena. Ārammaṇapaccayo ca catusamuṭṭhānikarūpesu yaṃ kiñci hotīti āha ‘‘catusamuṭṭhānikarūpe ca paṭiccā’’ti.
ಏತ್ಥ ಚಕ್ಖು ಏಕಮ್ಪಿ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ರೂಪಾಯತನಂ ಪನ ಅನೇಕಮೇವ ಸಂಹತನ್ತಿ ಇಮಸ್ಸ ವಿಸೇಸಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ನಿಸ್ಸಯಭಾವೇನ ‘‘ಚಕ್ಖುಪಸಾದಞ್ಚ ಆರಮ್ಮಣಭಾವೇನ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಿಕರೂಪೇ ಚಾ’’ತಿ ವಚನಭೇದೋ ಕತೋ। ಕಿಂ ಪನ ಕಾರಣಂ ಚಕ್ಖು ಏಕಮ್ಪಿ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ರೂಪಂ ಪನ ಅನೇಕಮೇವಾತಿ? ಪಚ್ಚಯಭಾವವಿಸೇಸತೋ। ಚಕ್ಖು ಹಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಪುರೇಜಾತಇನ್ದ್ರಿಯವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋನ್ತಂ ಅತ್ಥಿಭಾವೇನೇವ ಹೋತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ತಸ್ಸ ಭಾವತೋ, ಅಸತಿ ಅಭಾವತೋ, ಯತೋ ತಂ ಅತ್ಥಿಅವಿಗತಪಚ್ಚಯೇಹಿಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತನ್ನಿಸ್ಸಿತತಾ ಚಸ್ಸ ನ ಏಕದೇಸೇನ ಅಲ್ಲೀಯನವಸೇನ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ ಅರೂಪಭಾವತೋ। ಅಥ ಖೋ ಗರುರಾಜಾದೀಸು ಸಿಸ್ಸರಾಜಪುರಿಸಾದೀನಂ ವಿಯ ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧವುತ್ತಿತಾಯ, ಇತರೇ ಪನ ಪಚ್ಚಯಾ ತೇನ ತೇನ ವಿಸೇಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Ettha cakkhu ekampi viññāṇassa paccayo hoti, rūpāyatanaṃ pana anekameva saṃhatanti imassa visesassa dassanatthaṃ nissayabhāvena ‘‘cakkhupasādañca ārammaṇabhāvena catusamuṭṭhānikarūpe cā’’ti vacanabhedo kato. Kiṃ pana kāraṇaṃ cakkhu ekampi viññāṇassa paccayo hoti, rūpaṃ pana anekamevāti? Paccayabhāvavisesato. Cakkhu hi cakkhuviññāṇassa nissayapurejātaindriyavippayuttapaccayehi paccayo hontaṃ atthibhāveneva hoti tasmiṃ sati tassa bhāvato, asati abhāvato, yato taṃ atthiavigatapaccayehissa paccayo hotīti vuccati, tannissitatā cassa na ekadesena allīyanavasena icchitabbā arūpabhāvato. Atha kho garurājādīsu sissarājapurisādīnaṃ viya tappaṭibaddhavuttitāya, itare pana paccayā tena tena visesena veditabbā.
ಸಚಾಯಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ನ ಏಕಸ್ಮಿಂ ನ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಏಕಮ್ಪಿ ಚಕ್ಖು ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಚಕ್ಖುಞ್ಚಾವುಸೋ, ಪಟಿಚ್ಚಾ’’ತಿ ಏಕವಚನವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ರೂಪಂ ಪನ ಯದಿಪಿ ಚಕ್ಖು ವಿಯ ಪುರೇಜಾತಅತ್ಥಿ-ಅವಿಗತಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ ಪುರೇತರಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹುತ್ವಾ ವಿಜ್ಜಮಾನಕ್ಖಣೇ ಏವ ಉಪಕಾರಕತ್ತಾ ತಥಾಪಿ ಅನೇಕಮೇವ ಸಂಹತಂ ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ ಆರಮ್ಮಣಭಾವತೋ। ಯಞ್ಹಿ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಂ ಸಭಾವಭೂತಂ, ಪರಿಕಪ್ಪಿತಾಕಾರಮತ್ತಂ ವಾ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ವಿಭಾವೇನ್ತಂ ಪವತ್ತತಿ, ತದಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ಸತಿಪಿ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇ ಸೋ ತಸ್ಸ ಸಾರಮ್ಮಣಸಭಾವತಾಯ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅನಾಲಮ್ಭಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಿತುಂ ಅಸಮತ್ಥಸ್ಸ ಓಲುಬ್ಭಪವತ್ತಿಕಾರಣಭಾವೇನ ಆಲಮ್ಬನೀಯತೋ ಆರಮ್ಮಣಂ ನಾಮ, ತಸ್ಸ ಯಸ್ಮಾ ಯಥಾ ತಥಾ ಸಭಾವೂಪಲದ್ಧಿ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಲಾಭೋ, ತಸ್ಮಾ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ರೂಪಂ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತಮಾನಂ ತಸ್ಸ ಸಭಾವಂ ವಿಭಾವೇನ್ತಮೇವ ಪವತ್ತತಿ। ಸಾ ಚಸ್ಸ ಇನ್ದ್ರಿಯಾಧೀನವುತ್ತಿಕಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಸಭಾವೂಪಲದ್ಧಿ ನ ಏಕದ್ವಿಕಲಾಪಗತವಣ್ಣವಸೇನ ಹೋತಿ, ನಾಪಿ ಕತಿಪಯಕಲಾಪಗತವಣ್ಣವಸೇನ, ಅಥ ಖೋ ಆಭೋಗಾನುರೂಪಂ ಆಪಾಥಗತವಣ್ಣವಸೇನಾತಿ ಅನೇಕಮೇವ ರೂಪಂ ಸಂಹಚ್ಚಕಾರಿತಾಯ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ರೂಪೇ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ಬಹುವಚನವಸೇನಾಹ।
Sacāyaṃ paccayabhāvo na ekasmiṃ na sambhavatīti ekampi cakkhu cakkhuviññāṇassa paccayo hotīti dassetuṃ pāḷiyaṃ ‘‘cakkhuñcāvuso, paṭiccā’’ti ekavacanavasena vuttaṃ. Rūpaṃ pana yadipi cakkhu viya purejātaatthi-avigatapaccayehi paccayo hoti puretaraṃ uppannaṃ hutvā vijjamānakkhaṇe eva upakārakattā tathāpi anekameva saṃhataṃ hutvā paccayo hoti ārammaṇabhāvato. Yañhi paccayadhammaṃ sabhāvabhūtaṃ, parikappitākāramattaṃ vā viññāṇaṃ vibhāventaṃ pavattati, tadaññesañca satipi paccayabhāve so tassa sārammaṇasabhāvatāya yaṃ kiñci anālambhitvā pavattituṃ asamatthassa olubbhapavattikāraṇabhāvena ālambanīyato ārammaṇaṃ nāma, tassa yasmā yathā tathā sabhāvūpaladdhi viññāṇassa ārammaṇapaccayalābho, tasmā cakkhuviññāṇaṃ rūpaṃ ārabbha pavattamānaṃ tassa sabhāvaṃ vibhāventameva pavattati. Sā cassa indriyādhīnavuttikassa ārammaṇasabhāvūpaladdhi na ekadvikalāpagatavaṇṇavasena hoti, nāpi katipayakalāpagatavaṇṇavasena, atha kho ābhogānurūpaṃ āpāthagatavaṇṇavasenāti anekameva rūpaṃ saṃhaccakāritāya viññāṇassa paccayo hotīti dassento ‘‘rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇa’’nti bahuvacanavasenāha.
ಯಂ ಪನ ಪಟ್ಠಾನೇ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೧.೧.೨ ಪಚ್ಚಯನಿದ್ದೇಸ) ‘‘ರೂಪಾಯತನಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಯಾದಿಸಂ ರೂಪಾಯತನಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೋ, ತಾದಿಸಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಕೀದಿಸಂ ಪನ ತನ್ತಿ ? ಸಮುದಿತನ್ತಿ ಪಾಕಟೋಯಮತ್ಥೋ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಯದೇಕೇ ವದನ್ತಿ ‘‘ಆಯತನಸಲ್ಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದಯೋ ಸಲ್ಲಕ್ಖಣವಿಸಯಾ, ನ ದ್ರಬ್ಯಸಲ್ಲಕ್ಖಣವಸೇನಾ’’ತಿ, ತಮ್ಪಿ ಸುವುತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ। ನ ಚೇತ್ಥ ಸಮುದಾಯಾರಮ್ಮಣತಾ ಆಸಙ್ಕಿತಬ್ಬಾ ಸಮುದಾಯಾಭೋಗಸ್ಸೇವ ಅಭಾವತೋ, ಸಮುದಿತಾ ಪನ ವಣ್ಣಧಮ್ಮಾ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ। ಕಥಂ ಪನ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಅಸಮತ್ಥಾ ಸಮುದಿತಾ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ। ನ ಹಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ದಟ್ಠುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ಅನ್ಧಾ ಸಮುದಿತಾ ಪಸ್ಸನ್ತೀತಿ? ನಯಿದಮೇಕನ್ತಿಕಂ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಅಸಮತ್ಥಾನಮ್ಪಿ ಸಿವಿಕಾವಹನಾದೀಸು ಸಮತ್ಥತಾಯ ದಸ್ಸನತೋ। ಕೇಸಾದೀನಞ್ಚ ಯಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಠಿತಾನಂ ಪಚ್ಚೇಕಂ ವಣ್ಣಂ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಠಾನೇ ಸಮುದಿತಾನಂ ತಂ ಗಹೇತುಂ ಸಕ್ಕಾತಿ ಭಿಯ್ಯೋಪಿ ತೇಸಂ ಸಂಹಚ್ಚಕಾರಿತಾ ಪರಿಬ್ಯತ್ತಾ। ಏತೇನ ಕಿಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪರಮಾಣುರೂಪಂ ಆರಮ್ಮಣಂ, ಉದಾಹು ತಂಸಮುದಾಯೋತಿಆದಿಕಾ ಚೋದನಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ‘‘ಸೋತಞ್ಚ, ಆವುಸೋ, ಪಟಿಚ್ಚಾ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಾಮಾತಿ ಚಕ್ಖುನಿಸ್ಸಿತರೂಪವಿಜಾನನಲಕ್ಖಣಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಾಮ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ।
Yaṃ pana paṭṭhāne (paṭṭhā. 1.1.2 paccayaniddesa) ‘‘rūpāyatanaṃ cakkhuviññāṇadhātuyā taṃsampayuttakānañca dhammānaṃ ārammaṇapaccayena paccayo’’ti vuttaṃ, taṃ yādisaṃ rūpāyatanaṃ cakkhuviññāṇassa ārammaṇapaccayo, tādisaṃ sandhāya vuttaṃ. Kīdisaṃ pana tanti ? Samuditanti pākaṭoyamattho. Evañca katvā yadeke vadanti ‘‘āyatanasallakkhaṇavasena cakkhuviññāṇādayo sallakkhaṇavisayā, na drabyasallakkhaṇavasenā’’ti, tampi suvuttameva hoti. Na cettha samudāyārammaṇatā āsaṅkitabbā samudāyābhogasseva abhāvato, samuditā pana vaṇṇadhammā ārammaṇapaccayā honti. Kathaṃ pana paccekaṃ asamatthā samuditā ārammaṇapaccayā honti. Na hi paccekaṃ daṭṭhuṃ asakkontā andhā samuditā passantīti? Nayidamekantikaṃ visuṃ visuṃ asamatthānampi sivikāvahanādīsu samatthatāya dassanato. Kesādīnañca yasmiṃ ṭhāne ṭhitānaṃ paccekaṃ vaṇṇaṃ gahetuṃ na sakkā, tasmiṃyeva ṭhāne samuditānaṃ taṃ gahetuṃ sakkāti bhiyyopi tesaṃ saṃhaccakāritā paribyattā. Etena kiṃ cakkhuviññāṇassa paramāṇurūpaṃ ārammaṇaṃ, udāhu taṃsamudāyotiādikā codanā paṭikkhittāti veditabbā. ‘‘Sotañca, āvuso, paṭiccā’’tiādīsupi iminā nayena attho veditabbo. Cakkhuviññāṇaṃ nāmāti cakkhunissitarūpavijānanalakkhaṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ nāma uppajjati.
ತಿಣ್ಣಂ ಸಙ್ಗತಿಯಾತಿ ಚಕ್ಖು, ರೂಪಂ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಇಮೇಸಂ ತಿಣ್ಣಂ ಸಙ್ಗತಿಯಾ ಸಮೋಧಾನೇನ। ಫಸ್ಸೋ ನಾಮಾತಿ ಅರೂಪಧಮ್ಮೋಪಿ ಸಮಾನೋ ಆರಮ್ಮಣೇ ಫುಸನಾಕಾರೇನೇವ ಪವತ್ತನತೋ ಫುಸನಲಕ್ಖಣೋ ಫಸ್ಸೋ ನಾಮ ಧಮ್ಮೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಸಹಜಾತಾದಿವಸೇನಾತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಯ ಸಹಜಾತಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾದಿವಸೇನ, ಅನನ್ತರಾಯ ಅನನ್ತರಾದಿವಸೇನ, ಇತರಾಯ ಉಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ ಫಸ್ಸಕಾರಣಾ ವೇದನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಅನುಭವನಸಮಕಾಲಮೇವ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಸಞ್ಜಾನನಂ ಹೋತೀತಿ ‘‘ತಾಯ ವೇದನಾಯ ಯಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ವೇದೇತಿ, ತದೇವ ಸಞ್ಞಾ ಸಞ್ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಚಕ್ಖುದ್ವಾರಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ತದನುಸಾರೇನ ಪನ ಅಪರಾಪರುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ವೇದನಾದೀನಂ ಗಹಣೇ ಸತಿ, ಯನ್ತಿ ವಾ ಕಾರಣವಚನಂ, ಯಸ್ಮಾ ಆರಮ್ಮಣಂ ವೇದೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಸಞ್ಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ಹಿ ಅಸತಿ ವೇದಯಿತೇ ಕದಾಚಿ ಸಞ್ಞುಪ್ಪತ್ತಿ ಅತ್ಥಿ। ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಸಞ್ಞಾಯ ಹಿ ಯಥಾಸಞ್ಞಾತಂ ವಿಜ್ಜಮಾನಂ, ಅವಿಜ್ಜಮಾನಂ ವಾ ಆರಮ್ಮಣಂ ವಿತಕ್ಕವಸೇನ ಪರಿಕಪ್ಪೇತಿ, ಯಥಾಪರಿಕಪ್ಪಿತಞ್ಚ ತಂ ದಿಟ್ಠಿತಣ್ಹಾಮಾನಮಞ್ಞನಾಹಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಪಪಞ್ಚೇತೀತಿ ವುತ್ತೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಪಥವಿಂ ಪಥವಿತೋ ಸಞ್ಜಾನಾ’’ತಿ, ‘‘ಪಥವಿಂ ಪಥವಿತೋ ಸಞ್ಞತ್ವಾ ಪಥವಿಂ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿಆದಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨), ‘‘ತಕ್ಕಞ್ಚ ದಿಟ್ಠೀಸು ಪಕಪ್ಪಯಿತ್ವಾ, ಸಚ್ಚಂ ಮುಸಾತಿ ದ್ವಯಧಮ್ಮಮಾಹೂ’’ತಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ೮೯೨; ಮಹಾನಿ॰ ೧೨೧) ಚ। ಬಲಪ್ಪತ್ತಪಪಞ್ಚವಸೇನೇವಾಯಮತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಕತಾ, ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಪರಿದುಬ್ಬಲವಸೇನ।
Tiṇṇaṃ saṅgatiyāti cakkhu, rūpaṃ, cakkhuviññāṇanti imesaṃ tiṇṇaṃ saṅgatiyā samodhānena. Phasso nāmāti arūpadhammopi samāno ārammaṇe phusanākāreneva pavattanato phusanalakkhaṇo phasso nāma dhammo uppajjati. Sahajātādivasenāti cakkhuviññāṇasampayuttāya sahajātaaññamaññādivasena, anantarāya anantarādivasena, itarāya upanissayavasena paccayabhāvato phassapaccayā phassakāraṇā vedanā uppajjati. Anubhavanasamakālameva ārammaṇassa sañjānanaṃ hotīti ‘‘tāya vedanāya yaṃ ārammaṇaṃ vedeti, tadeva saññā sañjānātī’’ti vuttaṃ. Cakkhudvārikā dhammā idhādhippetāti tadanusārena pana aparāparuppannānaṃ vedanādīnaṃ gahaṇe sati, yanti vā kāraṇavacanaṃ, yasmā ārammaṇaṃ vedeti, tasmā taṃ sañjānātīti attho. Na hi asati vedayite kadāci saññuppatti atthi. Sesapadesupi eseva nayo. Saññāya hi yathāsaññātaṃ vijjamānaṃ, avijjamānaṃ vā ārammaṇaṃ vitakkavasena parikappeti, yathāparikappitañca taṃ diṭṭhitaṇhāmānamaññanāhi maññamāno papañcetīti vutto. Tenevāha ‘‘pathaviṃ pathavito sañjānā’’ti, ‘‘pathaviṃ pathavito saññatvā pathaviṃ maññatī’’tiādi (ma. ni. 1.2), ‘‘takkañca diṭṭhīsu pakappayitvā, saccaṃ musāti dvayadhammamāhū’’ti (su. ni. 892; mahāni. 121) ca. Balappattapapañcavasenevāyamatthavaṇṇanā katā, aṭṭhakathāyaṃ pana paridubbalavasena.
ಚಕ್ಖುರೂಪಾದೀಹಿ ಕಾರಣೇಹೀತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಫಸ್ಸವೇದನಾಸಞ್ಞಾವಿತಕ್ಕೇಹಿ ಕಾರಣಭೂತೇಹಿ। ಅಕಾರಣಭೂತಾನಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ಅತ್ಥಿತಾಯ ಕಾರಣಗ್ಗಹಣಂ। ಪರಿಞ್ಞಾತಾ ಹಿ ತೇ ಅಕಾರಣಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಪರಿಞ್ಞಾತಕಾರಣ’’ನ್ತಿ। ತೀಹಿಪಿ ಪರಿಞ್ಞಾಹಿ ಅಪರಿಞ್ಞಾತವತ್ಥುಕಂ। ಅಭಿಭವನ್ತೀತಿ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರನ್ತಿ। ಸಹಜಾತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ ಅತ್ಥಿ ಕುಸಲೋ’ತಿಆದಿವಚನತೋ ವೇದನಾಸಞ್ಞಾ ಅಸಹಜಾತಾಪಿ ಗಹೇತಬ್ಬಾ। ಯದಿ ಏವನ್ತಿ ‘‘ಪಪಞ್ಚೇತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಯದಿ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಜವನಸಹಜಾತಾ ಪಪಞ್ಚಸಙ್ಖಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ ತಾಸಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನವಿಸಯತ್ತಾ, ಕಸ್ಮಾ ಅತೀತಾನಾಗತಗ್ಗಹಣಂ ಕತನ್ತಿ ಚೋದೇತಿ। ಇತರೋ ‘‘ತಥಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಪರಿಹರತಿ। ತತ್ಥ ತಥಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋತಿ ಯಥಾ ವತ್ತಮಾನಕಾಲೇ, ಏವಂ ಅತೀತಕಾಲೇ ಅನಾಗತಕಾಲೇ ಚ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ಪಪಞ್ಚಸಙ್ಖಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಅತೀತಾನಾಗತಗ್ಗಹಣಂ ಕತಂ, ನ ಅತೀತೇಸು, ಅನಾಗತೇಸು ವಾ ಚಕ್ಖುರೂಪೇಸು ಚಕ್ಖುದ್ವಾರಿಕಾನಂ ತಾಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ।
Cakkhurūpādīhi kāraṇehīti cakkhuviññāṇaphassavedanāsaññāvitakkehi kāraṇabhūtehi. Akāraṇabhūtānampi tesaṃ atthitāya kāraṇaggahaṇaṃ. Pariññātā hi te akāraṇaṃ. Tenāha ‘‘apariññātakāraṇa’’nti. Tīhipi pariññāhi apariññātavatthukaṃ. Abhibhavantīti ajjhottharanti. Sahajātā hontīti ettha ‘‘cakkhusamphassapaccayā vedanākkhandho atthi kusalo’tiādivacanato vedanāsaññā asahajātāpi gahetabbā. Yadi evanti ‘‘papañcetī’’ti ettha yadi pañcadvārajavanasahajātā papañcasaṅkhā adhippetā tāsaṃ paccuppannavisayattā, kasmā atītānāgataggahaṇaṃkatanti codeti. Itaro ‘‘tathā uppajjanato’’tiādinā pariharati. Tattha tathā uppajjanatoti yathā vattamānakāle, evaṃ atītakāle anāgatakāle ca cakkhudvāre papañcasaṅkhānaṃ uppajjanato atītānāgataggahaṇaṃ kataṃ, na atītesu, anāgatesu vā cakkhurūpesu cakkhudvārikānaṃ tāsaṃ uppajjanato.
ಮನಞ್ಜಾವುಸೋ, ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ದುವಿಧಂ ಮನಂ ಕೇವಲಂ ಭವಙ್ಗಂ, ಸಾವಜ್ಜನಂ ವಾ। ದುವಿಧಾ ಹಿ ಕಥಾ। ಉಪ್ಪತ್ತಿದ್ವಾರಕಥಾಯಂ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಚಲಿತಂ ಭವಙ್ಗಂ ಮನೋದ್ವಾರಂ ನಾಮ, ಚಕ್ಖಾದಿ ವಿಯ ರೂಪಾದಿನಾ ಯೇನ ತಂ ಘಟ್ಟಿತಂ ತತ್ಥ ಉಪರಿ ವಿಞ್ಞಾಣುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ದ್ವಾರಭಾವತೋ। ಪಚ್ಚಯಕಥಾಯಂ ಸಾವಜ್ಜನಭವಙ್ಗಂ, ‘‘ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ ಅತ್ಥಿ ಕುಸಲೋ’’ತಿಆದೀಸು ಹಿ ಸಾವಜ್ಜನಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸೋ ಇಚ್ಛಿತೋ, ನ ಭವಙ್ಗಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸೋ ಅಸಮ್ಭವತೋ। ತತ್ಥ ಪಠಮನಯಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಮನನ್ತಿ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ। ಧಮ್ಮೇತಿ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಭಾವಧಮ್ಮೇಸು ಏವ ಕಿಲೇಸುಪ್ಪತ್ತೀತಿ ಕೇಚಿ, ತದಯುತ್ತಂ ತದುಪಾದಾನಾಯಪಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣತಾಯ ವುತ್ತತ್ತಾ। ಇಧ ಪನ ತೇಭೂಮಕಾಪಿ ಧಮ್ಮಾ ಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಅನಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ। ಏವಞ್ಚೇತಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ಅನಾರಮ್ಮಣಾ ನಾಮ ಸಿಯುಂ। ಉಪ್ಪತ್ತಿದ್ವಾರಕಥಾಯಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದಿ ವಿಯ ಆವಜ್ಜನಮ್ಪಿ ದ್ವಾರಪಕ್ಖಿಕಮೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಆವಜ್ಜನಂ ವಾ’’ತಿ। ಪಚ್ಚಯಕಥಾಯಂ ಪನ ಆವಜ್ಜನಂ ಗಹಿತನ್ತಿ ‘‘ಜವನಂ ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ನಯದ್ವಯೇ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಹಜಾತವಿಭಾಗಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಆವಜ್ಜನೇ ಗಹಿತೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಯುತ್ತಮೇವಾತಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಯುತ್ತಮೇವ।
Manañjāvuso, paṭiccāti ettha duvidhaṃ manaṃ kevalaṃ bhavaṅgaṃ, sāvajjanaṃ vā. Duvidhā hi kathā. Uppattidvārakathāyaṃ dvikkhattuṃ calitaṃ bhavaṅgaṃ manodvāraṃ nāma, cakkhādi viya rūpādinā yena taṃ ghaṭṭitaṃ tattha upari viññāṇuppattiyā dvārabhāvato. Paccayakathāyaṃ sāvajjanabhavaṅgaṃ, ‘‘manosamphassapaccayā atthi kusalo’’tiādīsu hi sāvajjanamanosamphasso icchito, na bhavaṅgamanosamphasso asambhavato. Tattha paṭhamanayaṃ sandhāyāha ‘‘mananti bhavaṅgacitta’’nti. Dhammeti tebhūmakadhammārammaṇanti iminā sabhāvadhammesu eva kilesuppattīti keci, tadayuttaṃ tadupādānāyapi paññattiyā dhammārammaṇatāya vuttattā. Idha pana tebhūmakāpi dhammā labbhantīti dassanatthaṃ ‘‘tebhūmakadhammārammaṇa’’nti vuttaṃ, na paññattiyā anārammaṇattā. Evañcetaṃ sampaṭicchitabbaṃ, aññathā akusalacittuppādā anārammaṇā nāma siyuṃ. Uppattidvārakathāyaṃ cakkhuviññāṇādi viya āvajjanampi dvārapakkhikamevāti vuttaṃ ‘‘manoviññāṇanti āvajjanaṃ vā’’ti. Paccayakathāyaṃ pana āvajjanaṃ gahitanti ‘‘javanaṃ vā’’ti vuttaṃ. Nayadvaye dhammānaṃ sahajātavibhāgaṃ dassetuṃ ‘‘āvajjanegahite’’tiādi vuttaṃ. Yuttamevāti nippariyāyato yuttameva.
ಸೋ ಯಾವ ನ ಪಚ್ಚಯಪಟಿವೇಧೋ ಸಮ್ಭವತಿ, ತಾವ ಪಞ್ಞತ್ತಿಮುಖೇನೇವ ಸಭಾವಧಮ್ಮಾ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಅಪಞ್ಞಾಪನೇತಿ ಆಹ ‘‘ಫಸ್ಸೋ ನಾಮ ಏಕೋ ಧಮ್ಮೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ। ಏವಂ ಫಸ್ಸಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಪಞ್ಞಪೇಸ್ಸತೀತಿ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ತಬ್ಬಿಸಯದಸ್ಸನಂ ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸ್ಸತಿ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಇದಂ ಹೋತೀತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಚಕ್ಖುಆದಿಕೇ ಪಚ್ಚಯೇ ಸತಿ ಇದಂ ಫಸ್ಸಾದಿಕಂ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋತಿ। ದ್ವಾದಸಾಯತನವಸೇನಾತಿ ದ್ವಾದಸನ್ನಂ ಆಯತನಾನಂ ವಸೇನ ಆಗತೇನ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದನಯವಸೇನ। ದ್ವಾದಸಾಯತನಪಟಿಕ್ಖೇಪವಸೇನಾತಿ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅಸತಿ ಇದಂ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ಪಚ್ಚಯಾಭಾವಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಾಭಾವದಸ್ಸನಕ್ಕಮೇ ದ್ವಾದಸನ್ನಂ ಆಯತನಾನಂ ಪಟಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ।
So yāva na paccayapaṭivedho sambhavati, tāva paññattimukheneva sabhāvadhammā paññāyanti paccekaṃ apaññāpaneti āha ‘‘phasso nāma eko dhammo uppajjatī’’ti. Evaṃ phassapaññattiṃ paññapessatīti paññapetvā tabbisayadassanaṃ ñāṇaṃ uppādessati. Imasmiṃ sati idaṃ hotīti imasmiṃ cakkhuādike paccaye sati idaṃ phassādikaṃ paccayuppannaṃ hoti. Dvādasāyatanavasenāti dvādasannaṃ āyatanānaṃ vasena āgatena paṭiccasamuppādanayavasena. Dvādasāyatanapaṭikkhepavasenāti ‘‘imasmiṃ asati idaṃ na hotī’’ti paccayābhāvapaccayuppannābhāvadassanakkame dvādasannaṃ āyatanānaṃ paṭikkhepavasena.
ಸಾವಕೇನ ಪಞ್ಹೋ ಕಥಿತೋತಿ ಅಯಂ ಪಞ್ಹೋ ಸಾವಕೇನ ಕಥಿತೋ, ಇತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ಮಾ ನಿಕ್ಕಙ್ಖಾ ಅಹುವತ್ಥ। ಅಥ ವಾ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿತ್ಥಾರೇನ ವಿಭಜನ್ತೇನ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪಿತೇನ ಮಹಾಸಾವಕೇನ ಪಞ್ಹೋ ಕಥಿತೋತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ಏತಸ್ಮಿಂ ಪಞ್ಹೇ ಮಾ ನಿಕ್ಕಙ್ಖಾ ಅಹುವತ್ಥ, ಹೇರಞ್ಞಿಕೇ ಸತಿ ಕಹಾಪಣಂ ಸಯಂ ನಿಚ್ಛಿನನ್ತಾ ವಿಯ ಅಹುತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಏವ ಸನ್ತಿಕೇ ನಿಕ್ಕಙ್ಖಾ ಹೋಥ।
Sāvakena pañho kathitoti ayaṃ pañho sāvakena kathito, iti iminā kāraṇena mā nikkaṅkhā ahuvattha. Atha vā saṃkhittena vuttamatthaṃ vitthārena vibhajantena etadagge ṭhapitena mahāsāvakena pañho kathitoti iminā kāraṇena etasmiṃ pañhe mā nikkaṅkhā ahuvattha, heraññike sati kahāpaṇaṃ sayaṃ nicchinantā viya ahutvā bhagavato eva santike nikkaṅkhā hotha.
೨೦೫. ಆಕರೋನ್ತಿ ಫಲಂ ತಾಯ ತಾಯ ಮರಿಯಾದಾಯ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತೀತಿ ಆಕಾರಾ, ಕಾರಣಾನಿ। ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಕಾರಣೇಹೀತಿ ಛನ್ನಂ ದ್ವಾರಾನಂ ವಸೇನ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಪಪಞ್ಚಕಾರಣಸ್ಸ ನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ವುತ್ತಂ। ಅಥ ವಾ ಯದಿಪಿ ಯತ್ತಕೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಯಂ ಫಲಂ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ತೇಸಂ ಸಮುದಿತಾನಂಯೇವ ಕಾರಣಭಾವೋ ಸಾಮಗ್ಗಿಯಾವ ಫಲುಪ್ಪತ್ತಿತೋ, ತಥಾಪಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ತಸ್ಸ ಕಾರಣಮೇವಾತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಕಾರಣೇಹೀ’’ತಿ। ಪದೇಹೀತಿ ನಾಮಾದಿಪದೇಹಿ ಚೇವ ತಂಸಮುದಾಯಭೂತೇಹಿ ವಾಕ್ಯೇಹಿ ಚ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಕ್ಖರಸಮ್ಪಿಣ್ಡನೇಹೀ’’ತಿ। ಅಕ್ಖರಾನಿಯೇವ ಹಿ ಅತ್ಥೇಸು ಯಥಾವಚ್ಚಂ ಪದವಾಕ್ಯಭಾವೇನ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜನ್ತಿ। ಬ್ಯಞ್ಜನೇಹೀತಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅಭಿಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ಬ್ಯಞ್ಜನಸಞ್ಞಿತೇಹಿ ವಣ್ಣೇಹಿ। ತಾನಿ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಪರಿಯಾಯಸ್ಸ ಅಕ್ಖರಣತೋ ‘‘ಅಕ್ಖರಾನೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ಅಕ್ಖರೇಹೀ’’ತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಇಮೇಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಇಮೇಹಿ ಪದಬ್ಯಞ್ಜನೇಹಿ ಪಪಞ್ಚಸಮುದಾಚಾರಸ್ಸ ವಟ್ಟಸ್ಸ ಚ ವಿವಟ್ಟಸ್ಸ ಚ ದಸ್ಸನಅತ್ಥೋ ವಿಭತ್ತೋತಿ ಯೋಜನಾ। ಪಣ್ಡಿಚ್ಚೇನಾತಿ ಪಞ್ಞಾಯ। ‘‘ಕಿತ್ತಾವತಾ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಪಣ್ಡಿತೋ ಹೋತಿ ? ಯತೋ ಖೋ ಭಿಕ್ಖು ಧಾತುಕುಸಲೋ ಚ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೨೪) ಆದಿಸುತ್ತಪದವಸೇನ ಪಣ್ಡಿತಲಕ್ಖಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಚತೂಹಿ ವಾ ಕಾರಣೇಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧವಸೇನ ಪಣ್ಡಿಚ್ಚಂ ದಸ್ಸಿತನ್ತಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾವಸೇನ ಮಹಾಪಞ್ಞತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಮಹನ್ತೇ ಅತ್ಥೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
205. Ākaronti phalaṃ tāya tāya mariyādāya nibbattentīti ākārā, kāraṇāni. Pāṭiyekkakāraṇehīti channaṃ dvārānaṃ vasena visuṃ visuṃ papañcakāraṇassa niddiṭṭhattā vuttaṃ. Atha vā yadipi yattakehi dhammehi yaṃ phalaṃ nibbattati, tesaṃ samuditānaṃyeva kāraṇabhāvo sāmaggiyāva phaluppattito, tathāpi paccekaṃ tassa kāraṇamevāti katvā vuttaṃ ‘‘pāṭiyekkakāraṇehī’’ti. Padehīti nāmādipadehi ceva taṃsamudāyabhūtehi vākyehi ca. Tenāha ‘‘akkharasampiṇḍanehī’’ti. Akkharāniyeva hi atthesu yathāvaccaṃ padavākyabhāvena paricchijjanti. Byañjanehīti atthassa abhibyañjanato byañjanasaññitehi vaṇṇehi. Tāni pana yasmā pariyāyassa akkharaṇato ‘‘akkharānī’’ti vuccanti, tasmā āha ‘‘akkharehī’’ti. Ettha ca imehi ākārehi imehi padabyañjanehi papañcasamudācārassa vaṭṭassa ca vivaṭṭassa ca dassanaattho vibhattoti yojanā. Paṇḍiccenāti paññāya. ‘‘Kittāvatā nu kho, bhante, paṇḍito hoti ? Yato kho bhikkhu dhātukusalo ca hotī’’ti (ma. ni. 3.124) ādisuttapadavasena paṇḍitalakkhaṇaṃ dassento ‘‘catūhi vā kāraṇehī’’tiādimāha. Saccapaṭivedhavasena paṇḍiccaṃ dassitanti paṭisambhidāvasena mahāpaññataṃ dassetuṃ ‘‘mahante atthe’’tiādi vuttaṃ.
ಗುಳಪೂವನ್ತಿ ಗುಳೇ ಮಿಸ್ಸಿತ್ವಾ ಕತಪೂವಂ। ಬದ್ಧಸತ್ತುಗುಳಕನ್ತಿ ಮಧುಸಕ್ಖರಾಹಿ ಪಿಣ್ಡೀಕತಂ ಸತ್ತುಪಿಣ್ಡಂ। ಅಸೇಚಿತಬ್ಬಕಂ ಮಧುಆದಿನಾ ಪಗೇವ ತೇಹಿ ಸಮಯೋಜಿತಬ್ಬತ್ತಾ। ಚಿನ್ತಕಜಾತಿಕೋತಿ ಧಮ್ಮಚಿನ್ತಾಯ ಚಿನ್ತಕಸಭಾವೋ। ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನೇವಸ್ಸಾತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನೇವ ಅಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಗುಣಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಾಪೇತ್ವಾ ನಾಮಂ ಗಣ್ಹಾಪೇಸ್ಸಾಮಿ।
Guḷapūvanti guḷe missitvā katapūvaṃ. Baddhasattuguḷakanti madhusakkharāhi piṇḍīkataṃ sattupiṇḍaṃ. Asecitabbakaṃ madhuādinā pageva tehi samayojitabbattā. Cintakajātikoti dhammacintāya cintakasabhāvo. Sabbaññutaññāṇenevassāti sabbaññutaññāṇeneva assa suttassa guṇaṃ paricchindāpetvā nāmaṃ gaṇhāpessāmi.
ಮಧುಪಿಣ್ಡಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ।
Madhupiṇḍikasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ • Majjhimanikāya / ೮. ಮಧುಪಿಣ್ಡಿಕಸುತ್ತಂ • 8. Madhupiṇḍikasuttaṃ
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ೮. ಮಧುಪಿಣ್ಡಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 8. Madhupiṇḍikasuttavaṇṇanā
