| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
8. මධුපිණ්‌ඩිකසුත්‌තවණ්‌ණනා
8. Madhupiṇḍikasuttavaṇṇanā
199. එවං මෙ සුතන්‌ති මධුපිණ්‌ඩිකසුත්‌තං. තත්‌ථ මහාවනන්‌ති හිමවන්‌තෙන සද්‌ධිං එකාබද්‌ධං අරොපිමං ජාතිවනං, න යථා වෙසාලියං රොපිතාරොපිතමිස්‌සකං. දිවාවිහාරායාති දිවා පටිසල්‌ලානත්‌ථාය. බෙලුවලට්‌ඨිකායාති තරුණබෙලුවරුක්‌ඛස්‌ස. දණ්‌ඩපාණීති න ජරාදුබ්‌බලතාය දණ්‌ඩහත්‌ථො. අයඤ්‌හි තරුණො පඨමවයෙ ඨිතො, දණ්‌ඩචිත්‌තතාය පන සුවණ්‌ණදණ්‌ඩං ගහෙත්‌වා විචරති, තස්‌මා දණ්‌ඩපාණීති වුත්‌තො. ජඞ්‌ඝාවිහාරන්‌ති ජඞ්‌ඝාකිලමථවිනොදනත්‌ථං ජඞ්‌ඝාචාරං. අනුචඞ්‌කමමානො අනුවිචරමානොති ආරාමදස්‌සන-වනදස්‌සන-පබ්‌බතදස්‌සනාදීනං අත්‌ථාය ඉතො චිතො ච විචරමානො. අධිච්‌චනික්‌ඛමනො කිරෙස කදාචි දෙව නික්‌ඛමිත්‌වා එවං විචරති. දණ්‌ඩමොලුබ්‌භාති දණ්‌ඩං ඔලුම්‌භිත්‌වා ගොපාලකදාරකො විය දණ්‌ඩං පුරතො ඨපෙත්‌වා දණ්‌ඩමත්‌ථකෙ ද්‌වෙ හත්‌ථෙ පතිට්‌ඨාපෙත්‌වා පිට්‌ඨිපාණිං හනුකෙන උප්‌පීළෙත්‌වා එකමන්‌තං අට්‌ඨාසි.
199. Evaṃ me sutanti madhupiṇḍikasuttaṃ. Tattha mahāvananti himavantena saddhiṃ ekābaddhaṃ aropimaṃ jātivanaṃ, na yathā vesāliyaṃ ropitāropitamissakaṃ. Divāvihārāyāti divā paṭisallānatthāya. Beluvalaṭṭhikāyāti taruṇabeluvarukkhassa. Daṇḍapāṇīti na jarādubbalatāya daṇḍahattho. Ayañhi taruṇo paṭhamavaye ṭhito, daṇḍacittatāya pana suvaṇṇadaṇḍaṃ gahetvā vicarati, tasmā daṇḍapāṇīti vutto. Jaṅghāvihāranti jaṅghākilamathavinodanatthaṃ jaṅghācāraṃ. Anucaṅkamamāno anuvicaramānoti ārāmadassana-vanadassana-pabbatadassanādīnaṃ atthāya ito cito ca vicaramāno. Adhiccanikkhamano kiresa kadāci deva nikkhamitvā evaṃ vicarati. Daṇḍamolubbhāti daṇḍaṃ olumbhitvā gopālakadārako viya daṇḍaṃ purato ṭhapetvā daṇḍamatthake dve hatthe patiṭṭhāpetvā piṭṭhipāṇiṃ hanukena uppīḷetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi.
200. කිංවාදීති කිංදිට්‌ඨිකො. කිමක්‌ඛායීති කිං කථෙති. අයං රාජා භගවන්‌තං අවන්‌දිත්‌වා පටිසන්‌ථාරමත්‌තකමෙව කත්‌වා පඤ්‌හං පුච්‌ඡති. තම්‌පි න අඤ්‌ඤාතුකාමතාය, අචිත්‌තීකාරෙන පුච්‌ඡති. කස්‌මා? දෙවදත්‌තස්‌ස පක්‌ඛිකො කිරෙස. දෙවදත්‌තො අත්‌තනො සන්‌තිකං ආගච්‌ඡමානෙ තථාගතෙ භින්‌දති. සො කිර එවං වදෙති ‘‘සමණො ගොතමො අම්‌හාකං කුලෙන සද්‌ධිං වෙරී, න නො කුලස්‌ස වුද්‌ධිං ඉච්‌ඡති. භගිනීපි මෙ චක්‌කවත්‌තිපරිභොගා, තං පහාය ‘නස්‌සතෙසා’ති නික්‌ඛමිත්‌වා පබ්‌බජි. භාගිනෙය්‍යොපි මෙ චක්‌කවත්‌තිබීජන්‌ති ඤත්‌වා අම්‌හාකං කුලස්‌ස වඩ්‌ඪියා අතුස්‌සන්‌තො ‘නස්‌සතෙත’න්‌ති තම්‌පි දහරකාලෙයෙව පබ්‌බාජෙසි. අහං පන තෙන විනා වත්‌තිතුං අසක්‌කොන්‌තො අනුපබ්‌බජිතො. එවං පබ්‌බජිතම්‌පි මං පබ්‌බජිතදිවසතො පට්‌ඨාය න උජුකෙහි අක්‌ඛීහි ඔලොකෙති. පරිසමජ්‌ඣෙ භාසන්‌තොපි මහාඵරසුනා පහරන්‌තො විය ආපායිකො දෙවදත්‌තොතිආදීනි භාසතී’’ති. එවං අයම්‌පි රාජා දෙවදත්‌තෙන භින්‌නො, තස්‌මා එවමකාසි.
200.Kiṃvādīti kiṃdiṭṭhiko. Kimakkhāyīti kiṃ katheti. Ayaṃ rājā bhagavantaṃ avanditvā paṭisanthāramattakameva katvā pañhaṃ pucchati. Tampi na aññātukāmatāya, acittīkārena pucchati. Kasmā? Devadattassa pakkhiko kiresa. Devadatto attano santikaṃ āgacchamāne tathāgate bhindati. So kira evaṃ vadeti ‘‘samaṇo gotamo amhākaṃ kulena saddhiṃ verī, na no kulassa vuddhiṃ icchati. Bhaginīpi me cakkavattiparibhogā, taṃ pahāya ‘nassatesā’ti nikkhamitvā pabbaji. Bhāgineyyopi me cakkavattibījanti ñatvā amhākaṃ kulassa vaḍḍhiyā atussanto ‘nassateta’nti tampi daharakāleyeva pabbājesi. Ahaṃ pana tena vinā vattituṃ asakkonto anupabbajito. Evaṃ pabbajitampi maṃ pabbajitadivasato paṭṭhāya na ujukehi akkhīhi oloketi. Parisamajjhe bhāsantopi mahāpharasunā paharanto viya āpāyiko devadattotiādīni bhāsatī’’ti. Evaṃ ayampi rājā devadattena bhinno, tasmā evamakāsi.
අථ භගවා යථා අයං රාජා මයා පඤ්‌හෙ පුච්‌ඡිතෙ න කථෙතීති වත්‌තුං න ලභති, යථා ච භාසිතස්‌ස අත්‌ථං න ජානාති, එවමස්‌ස කථෙස්‌සාමීති තස්‌සානුච්‌ඡවිකං කථෙන්‌තො යථාවාදී ඛොතිආදිමාහ.
Atha bhagavā yathā ayaṃ rājā mayā pañhe pucchite na kathetīti vattuṃ na labhati, yathā ca bhāsitassa atthaṃ na jānāti, evamassa kathessāmīti tassānucchavikaṃ kathento yathāvādī khotiādimāha.
තත්‌ථ න කෙනචි ලොකෙ විග්‌ගය්‌හ තිට්‌ඨතීති ලොකෙ කෙනචි සද්‌ධිං විග්‌ගාහිකකථං න කරොති න විවදති. තථාගතො හි ලොකෙන සද්‌ධිං න විවදති; ලොකො පන තථාගතෙන සද්‌ධිං අනිච්‌චන්‌ති වුත්‌තෙ නිච්‌චන්‌ති වදමානො, දුක්‌ඛං, අනත්‌තා, අසුභන්‌ති වුත්‌තෙ සුභන්‌ති වදමානො විවදති. තෙනෙවාහ ‘‘නාහං, භික්‌ඛවෙ, ලොකෙන විවදාමි, ලොකොව ඛො, භික්‌ඛවෙ, මයා විවදති, තථා න, භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මවාදී කෙනචි ලොකස්‌මිං විවදති, අධම්‌මවාදීව ඛො, භික්‌ඛවෙ, විවදතී’’ති (සං. නි. 3.94). යථාති යෙන කාරණෙන. කාමෙහීති වත්‌ථුකාමෙහිපි කිලෙසකාමෙහිපි. තං බ්‍රාහ්‌මණන්‌ති තං ඛීණාසවං බ්‍රාහ්‌මණං. අකථංකථින්‌ති නිබ්‌බිචිකිච්‌ඡං. ඡින්‌නකුක්‌කුච්‌චන්‌ති විප්‌පටිසාරකුක්‌කුච්‌චස්‌ස චෙව හත්‌ථපාදකුක්‌කුච්‌චස්‌ස ච ඡින්‌නත්‌තා ඡින්‌නකුක්‌කුච්‌චං. භවාභවෙති පුනප්‌පුනබ්‌භවෙ, හීනපණීතෙ වා භවෙ, පණීතො හි භවො වුද්‌ධිප්‌පත්‌තො අභවොති වුච්‌චති. සඤ්‌ඤාති කිලෙසසඤ්‌ඤා. කිලෙසායෙව වා ඉධ සඤ්‌ඤානාමෙන වුත්‌තා, තස්‌මා යෙන කාරණෙන කාමෙහි විසංයුත්‌තං විහරන්‌තං තං ලොකෙ නින්‌නාවාදිං ඛීණාසවබ්‍රාහ්‌මණං කිලෙසසඤ්‌ඤා නානුසෙන්‌ති, තඤ්‌ච කාරණං අහං වදාමීති අයමෙත්‌ථ අත්‌ථො. ඉති භගවා අත්‌තනො ඛීණාසවභාවං දීපෙති. නිල්‌ලාළෙත්‌වාති නීහරිත්‌වා කීළාපෙත්‌වා. තිවිසාඛන්‌ති තිසාඛං. නලාටිකන්‌ති වලිභඞ්‌ගං නලාටෙ තිස්‌සො රාජියො දස්‌සෙන්‌තො වලිභඞ්‌ගං වුට්‌ඨාපෙත්‌වාති අත්‌ථො. දණ්‌ඩමොලුබ්‌භාති දණ්‌ඩං උප්‌පීළෙත්‌වා. ‘‘දණ්‌ඩමාලුබ්‌භා’’තිපි පාඨො, ගහෙත්‌වා පක්‌කාමීති අත්‌ථො.
Tattha na kenaci loke viggayha tiṭṭhatīti loke kenaci saddhiṃ viggāhikakathaṃ na karoti na vivadati. Tathāgato hi lokena saddhiṃ na vivadati; loko pana tathāgatena saddhiṃ aniccanti vutte niccanti vadamāno, dukkhaṃ, anattā, asubhanti vutte subhanti vadamāno vivadati. Tenevāha ‘‘nāhaṃ, bhikkhave, lokena vivadāmi, lokova kho, bhikkhave, mayā vivadati, tathā na, bhikkhave, dhammavādī kenaci lokasmiṃ vivadati, adhammavādīva kho, bhikkhave, vivadatī’’ti (saṃ. ni. 3.94). Yathāti yena kāraṇena. Kāmehīti vatthukāmehipi kilesakāmehipi. Taṃ brāhmaṇanti taṃ khīṇāsavaṃ brāhmaṇaṃ. Akathaṃkathinti nibbicikicchaṃ. Chinnakukkuccanti vippaṭisārakukkuccassa ceva hatthapādakukkuccassa ca chinnattā chinnakukkuccaṃ. Bhavābhaveti punappunabbhave, hīnapaṇīte vā bhave, paṇīto hi bhavo vuddhippatto abhavoti vuccati. Saññāti kilesasaññā. Kilesāyeva vā idha saññānāmena vuttā, tasmā yena kāraṇena kāmehi visaṃyuttaṃ viharantaṃ taṃ loke ninnāvādiṃ khīṇāsavabrāhmaṇaṃ kilesasaññā nānusenti, tañca kāraṇaṃ ahaṃ vadāmīti ayamettha attho. Iti bhagavā attano khīṇāsavabhāvaṃ dīpeti. Nillāḷetvāti nīharitvā kīḷāpetvā. Tivisākhanti tisākhaṃ. Nalāṭikanti valibhaṅgaṃ nalāṭe tisso rājiyo dassento valibhaṅgaṃ vuṭṭhāpetvāti attho. Daṇḍamolubbhāti daṇḍaṃ uppīḷetvā. ‘‘Daṇḍamālubbhā’’tipi pāṭho, gahetvā pakkāmīti attho.
201. අඤ්‌ඤතරොති නාමෙන අපාකටො එකො භික්‌ඛු. සො කිර අනුසන්‌ධිකුසලො, භගවතා යථා දණ්‌ඩපාණී න ජානාති, තථා මයා කථිතන්‌ති වුත්‌තෙ කින්‌ති නු ඛො භගවතා අවිඤ්‌ඤෙය්‍යං කත්‌වා පඤ්‌හො කථිතොති අනුසන්‌ධිං ගහෙත්‌වා දසබලං යාචිත්‌වා ඉමං පඤ්‌හං භික්‌ඛුසඞ්‌ඝස්‌ස පාකටං කරිස්‌සාමීති උට්‌ඨායාසනා එකංසං උත්‌තරාසඞ්‌ගං කරිත්‌වා දසනඛසමුජ්‌ජලං අඤ්‌ජලිං පග්‌ගය්‌හ කිංවාදී පන, භන්‌තෙ භගවාතිආදිමාහ.
201.Aññataroti nāmena apākaṭo eko bhikkhu. So kira anusandhikusalo, bhagavatā yathā daṇḍapāṇī na jānāti, tathā mayā kathitanti vutte kinti nu kho bhagavatā aviññeyyaṃ katvā pañho kathitoti anusandhiṃ gahetvā dasabalaṃ yācitvā imaṃ pañhaṃ bhikkhusaṅghassa pākaṭaṃ karissāmīti uṭṭhāyāsanā ekaṃsaṃ uttarāsaṅgaṃ karitvā dasanakhasamujjalaṃ añjaliṃ paggayha kiṃvādī pana, bhante bhagavātiādimāha.
යතොනිදානන්‌ති භාවනපුංසකං එතං, යෙන කාරණෙන යස්‌මිං කාරණෙ සතීති අත්‌ථො. පපඤ්‌චසඤ්‌ඤාසඞ්‌ඛාති එත්‌ථ සඞ්‌ඛාති කොට්‌ඨාසො. පපඤ්‌චසඤ්‌ඤාති තණ්‌හාමානදිට්‌ඨිපපඤ්‌චසම්‌පයුත්‌තා සඤ්‌ඤා , සඤ්‌ඤානාමෙන වා පපඤ්‌චායෙව වුත්‌තා. තස්‌මා පපඤ්‌චකොට්‌ඨාසාති අයමෙත්‌ථ අත්‌ථො. සමුදාචරන්‌තීති පවත්‌තන්‌ති. එත්‌ථ චෙ නත්‌ථි අභිනන්‌දිතබ්‌බන්‌ති යස්‌මිං ද්‌වාදසායතනසඞ්‌ඛාතෙ කාරණෙ සති පපඤ්‌චසඤ්‌ඤාසඞ්‌ඛා සමුදාචරන්‌ති, එත්‌ථ එකායතනම්‌පි චෙ අභිනන්‌දිතබ්‌බං අභිවදිතබ්‌බං අජ්‌ඣොසිතබ්‌බං නත්‌ථීති අත්‌ථො. තත්‌ථ අභිනින්‌දිතබ්‌බන්‌ති අහං මමන්‌ති අභිනන්‌දිතබ්‌බං. අභිවදිතබ්‌බන්‌ති අහං මමාති වත්‌තබ්‌බං. අජ්‌ඣොසිතබ්‌බන්‌ති අජ්‌ඣොසිත්‌වා ගිලිත්‌වා පරිනිට්‌ඨපෙත්‌වා ගහෙතබ්‌බයුත්‌තං. එතෙනෙත්‌ථ තණ්‌හාදීනංයෙව අප්‌පවත්‌තිං කථෙති. එසෙවන්‌තොති අයං අභිනන්‌දනාදීනං නත්‌ථිභාවොව රාගානුසයාදීනං අන්‌තො. එසෙව නයො සබ්‌බත්‌ථ.
Yatonidānanti bhāvanapuṃsakaṃ etaṃ, yena kāraṇena yasmiṃ kāraṇe satīti attho. Papañcasaññāsaṅkhāti ettha saṅkhāti koṭṭhāso. Papañcasaññāti taṇhāmānadiṭṭhipapañcasampayuttā saññā , saññānāmena vā papañcāyeva vuttā. Tasmā papañcakoṭṭhāsāti ayamettha attho. Samudācarantīti pavattanti. Ettha ce natthi abhinanditabbanti yasmiṃ dvādasāyatanasaṅkhāte kāraṇe sati papañcasaññāsaṅkhā samudācaranti, ettha ekāyatanampi ce abhinanditabbaṃ abhivaditabbaṃ ajjhositabbaṃ natthīti attho. Tattha abhininditabbanti ahaṃ mamanti abhinanditabbaṃ. Abhivaditabbanti ahaṃ mamāti vattabbaṃ. Ajjhositabbanti ajjhositvā gilitvā pariniṭṭhapetvā gahetabbayuttaṃ. Etenettha taṇhādīnaṃyeva appavattiṃ katheti. Esevantoti ayaṃ abhinandanādīnaṃ natthibhāvova rāgānusayādīnaṃ anto. Eseva nayo sabbattha.
දණ්‌ඩාදානාදීසු පන යාය චෙතනාය දණ්‌ඩං ආදියති, සා දණ්‌ඩාදානං. යාය සත්‌ථං ආදියති පරාමසති, සා සත්‌ථාදානං. මත්‌ථකප්‌පත්‌තං කලහං. නානාගාහමත්‌තං විග්‌ගහං. නානාවාදමත්‌තං විවාදං. තුවං තුවන්‌ති එවං පවත්‌තං තුවං තුවං. පියසුඤ්‌ඤකරණං පෙසුඤ්‌ඤං. අයථාසභාවං මුසාවාදං කරොති, සා මුසාවාදොති වෙදිතබ්‌බා. එත්‌ථෙතෙති එත්‌ථ ද්‌වාදසසු ආයතනෙසු එතෙ කිලෙසා. කිලෙසා හි උප්‌පජ්‌ජමානාපි ද්‌වාදසායතනානි නිස්‌සාය උප්‌පජ්‌ජන්‌ති, නිරුජ්‌ඣමානාපි ද්‌වාදසසු ආයතනෙසුයෙව නිරුජ්‌ඣන්‌ති. එවං යත්‌ථුප්‌පන්‌නා, තත්‌ථෙව නිරුද්‌ධා හොන්‌ති. ස්‌වායමත්‌ථො සමුදයසච්‌චපඤ්‌හෙන දීපෙතබ්‌බො –
Daṇḍādānādīsu pana yāya cetanāya daṇḍaṃ ādiyati, sā daṇḍādānaṃ. Yāya satthaṃ ādiyati parāmasati, sā satthādānaṃ. Matthakappattaṃ kalahaṃ. Nānāgāhamattaṃ viggahaṃ. Nānāvādamattaṃ vivādaṃ. Tuvaṃ tuvanti evaṃ pavattaṃ tuvaṃ tuvaṃ. Piyasuññakaraṇaṃ pesuññaṃ. Ayathāsabhāvaṃ musāvādaṃ karoti, sā musāvādoti veditabbā. Ettheteti ettha dvādasasu āyatanesu ete kilesā. Kilesā hi uppajjamānāpi dvādasāyatanāni nissāya uppajjanti, nirujjhamānāpi dvādasasu āyatanesuyeva nirujjhanti. Evaṃ yatthuppannā, tattheva niruddhā honti. Svāyamattho samudayasaccapañhena dīpetabbo –
‘‘සා ඛො පනෙසා තණ්‌හා කත්‌ථ උප්‌පජ්‌ජමානා උප්‌පජ්‌ජති, කත්‌ථ නිවිසමානා නිවිසතී’’ති වත්‌වා – ‘‘යං ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා උප්‌පජ්‌ජමානා උප්‌පජ්‌ජති, එත්‌ථ නිවිසමානා නිවිසති. කිඤ්‌ච ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං? චක්‌ඛු ලොකෙ පියරූපං සාතරූප’’න්‌තිආදිනා (විභ. 203) නයෙන ද්‌වාදසසුයෙව ආයතනෙසු තස්‌සා උප්‌පත්‌ති ච නිරොධො ච වුත්‌තො. යථෙව ච තණ්‌හා ද්‌වාදසසු ආයතනෙසු උප්‌පජ්‌ජිත්‌වා නිබ්‌බානං ආගම්‌ම නිරුද්‌ධාපි ආයතනෙසු පුන සමුදාචාරස්‌ස අභාවතො ආයතනෙසුයෙව නිරුද්‌ධාති වුත්‌තා, එවමිමෙපි පාපකා අකුසලා ධම්‌මා ආයතනෙසු නිරුජ්‌ඣන්‌තීති වෙදිතබ්‌බා. අථ වා ය්‌වායං අභිනන්‌දනාදීනං අභාවොව රාගානුසයාදීනං අන්‌තොති වුත්‌තො. එත්‌ථෙතෙ රාගානුසයාදීනං අන්‌තොති ලද්‌ධවොහාරෙ නිබ්‌බානෙ පාපකා අකුසලා ධම්‌මා අපරිසෙසා නිරුජ්‌ඣන්‌ති. යඤ්‌හි යත්‌ථ නත්‌ථි, තං තත්‌ථ නිරුද්‌ධං නාම හොති, ස්‌වායමත්‌ථො නිරොධපඤ්‌හෙන දීපෙතබ්‌බො. වුත්‌තඤ්‌හෙතං ‘‘දුතියං ඣානං සමාපන්‌නස්‌ස විතක්‌කවිචාරා වචීසඞ්‌ඛාරා පටිප්‌පස්‌සද්‌ධා හොන්‌තී’’තිආදි (පටි. ම. 1.83).
‘‘Sā kho panesā taṇhā kattha uppajjamānā uppajjati, kattha nivisamānā nivisatī’’ti vatvā – ‘‘yaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Kiñca loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ? Cakkhu loke piyarūpaṃ sātarūpa’’ntiādinā (vibha. 203) nayena dvādasasuyeva āyatanesu tassā uppatti ca nirodho ca vutto. Yatheva ca taṇhā dvādasasu āyatanesu uppajjitvā nibbānaṃ āgamma niruddhāpi āyatanesu puna samudācārassa abhāvato āyatanesuyeva niruddhāti vuttā, evamimepi pāpakā akusalā dhammā āyatanesu nirujjhantīti veditabbā. Atha vā yvāyaṃ abhinandanādīnaṃ abhāvova rāgānusayādīnaṃ antoti vutto. Etthete rāgānusayādīnaṃ antoti laddhavohāre nibbāne pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti. Yañhi yattha natthi, taṃ tattha niruddhaṃ nāma hoti, svāyamattho nirodhapañhena dīpetabbo. Vuttañhetaṃ ‘‘dutiyaṃ jhānaṃ samāpannassa vitakkavicārā vacīsaṅkhārā paṭippassaddhā hontī’’tiādi (paṭi. ma. 1.83).
202. සත්‌ථු චෙව සංවණ්‌ණිතොති සත්‌ථාරා ච පසංසිතො. විඤ්‌ඤූනන්‌ති ඉදම්‌පි කරණත්‌ථෙ සාමිවචනං, පණ්‌ඩිතෙහි සබ්‍රහ්‌මචාරීහි ච සම්‌භාවිතොති අත්‌ථො. පහොතීති සක්‌කොති.
202.Satthu ceva saṃvaṇṇitoti satthārā ca pasaṃsito. Viññūnanti idampi karaṇatthe sāmivacanaṃ, paṇḍitehi sabrahmacārīhi ca sambhāvitoti attho. Pahotīti sakkoti.
203. අතික්‌කම්‌මෙව මූලං අතික්‌කම්‌ම ඛන්‌ධන්‌ති සාරො නාම මූලෙ වා ඛන්‌ධෙ වා භවෙය්‍ය, තම්‌පි අතික්‌කමිත්‌වාති අත්‌ථො. එවංසම්‌පදන්‌ති එවංසම්‌පත්‌තිකං, ඊදිසන්‌ති අත්‌ථො. අතිසිත්‌වාති අතික්‌කමිත්‌වා. ජානං ජානාතීති ජානිතබ්‌බමෙව ජානාති. පස්‌සං පස්‌සතීති පස්‌සිතබ්‌බමෙව පස්‌සති. යථා වා එකච්‌චො විපරීතං ගණ්‌හන්‌තො ජානන්‌තොපි න ජානාති, පස්‌සන්‌තොපි න පස්‌සති, න එවං භගවා. භගවා පන ජානන්‌තො ජානාතියෙව, පස්‌සන්‌තො පස්‌සතියෙව. ස්‌වායං දස්‌සනපරිණායකට්‌ඨෙන චක්‌ඛුභූතො. විදිතකරණට්‌ඨෙන ඤාණභූතො. අවිපරීතසභාවට්‌ඨෙන පරියත්‌තිධම්‌මප්‌පවත්‌තනතො වා හදයෙන චින්‌තෙත්‌වා වාචාය නිච්‌ඡාරිතධම්‌මමයොති ධම්‌මභූතො. සෙට්‌ඨට්‌ඨෙන බ්‍රහ්‌මභූතො. අථ වා චක්‌ඛු විය භූතොති චක්‌ඛුභූතොති එවමෙතෙසු පදෙසු අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො. ස්‌වායං ධම්‌මස්‌ස වත්‌තනතො වත්‌තා. පවත්‌තාපනතො පවත්‌තා. අත්‌ථං නීහරිත්‌වා දස්‌සනසමත්‌ථතාය අත්‌ථස්‌ස නින්‌නෙතා. අමතාධිගමාය පටිපත්‌තිං දදාතීති අමතස්‌ස දාතා. අගරුං කත්‌වාති පුනප්‌පුනං ආයාචාපෙන්‌තොපි හි ගරුං කරොති නාම, අත්‌තනො සාවකපාරමීඤාණෙ ඨත්‌වා සිනෙරූපාදතො වාලුකං උද්‌ධරමානො විය දුබ්‌බිඤ්‌ඤෙය්‍යං කත්‌වා කථෙන්‌තොපි ගරුං කරොතියෙව නාම. එවං අකත්‌වා අම්‌හෙ පුනප්‌පුනං අයාචාපෙත්‌වා සුවිඤ්‌ඤෙය්‍යම්‌පි නො කත්‌වා කථෙහීති වුත්‌තං හොති.
203.Atikkammeva mūlaṃ atikkamma khandhanti sāro nāma mūle vā khandhe vā bhaveyya, tampi atikkamitvāti attho. Evaṃsampadanti evaṃsampattikaṃ, īdisanti attho. Atisitvāti atikkamitvā. Jānaṃ jānātīti jānitabbameva jānāti. Passaṃ passatīti passitabbameva passati. Yathā vā ekacco viparītaṃ gaṇhanto jānantopi na jānāti, passantopi na passati, na evaṃ bhagavā. Bhagavā pana jānanto jānātiyeva, passanto passatiyeva. Svāyaṃ dassanapariṇāyakaṭṭhena cakkhubhūto. Viditakaraṇaṭṭhena ñāṇabhūto. Aviparītasabhāvaṭṭhena pariyattidhammappavattanato vā hadayena cintetvā vācāya nicchāritadhammamayoti dhammabhūto. Seṭṭhaṭṭhena brahmabhūto. Atha vā cakkhu viya bhūtoti cakkhubhūtoti evametesu padesu attho veditabbo. Svāyaṃ dhammassa vattanato vattā. Pavattāpanato pavattā. Atthaṃ nīharitvā dassanasamatthatāya atthassa ninnetā. Amatādhigamāya paṭipattiṃ dadātīti amatassa dātā. Agaruṃ katvāti punappunaṃ āyācāpentopi hi garuṃ karoti nāma, attano sāvakapāramīñāṇe ṭhatvā sinerūpādato vālukaṃ uddharamāno viya dubbiññeyyaṃ katvā kathentopi garuṃ karotiyeva nāma. Evaṃ akatvā amhe punappunaṃ ayācāpetvā suviññeyyampi no katvā kathehīti vuttaṃ hoti.
204. යං ඛො නො ආවුසොති එත්‌ථ කිඤ්‌චාපි ‘‘යං ඛො වො’’ති වත්‌තබ්‌බං සියා, තෙ පන භික්‌ඛූ අත්‌තනා සද්‌ධිං සඞ්‌ගණ්‌හන්‌තො ‘‘යං ඛො නො’’ති ආහ. යස්‌මා වා උද්‌දෙසොව තෙසං උද්‌දිට්‌ඨොව. භගවා පන ථෙරස්‌සාපි තෙසම්‌පි භගවාව. තස්‌මා භගවාති පදං සන්‌ධායපි එවමාහ, යං ඛො අම්‌හාකං භගවා තුම්‌හාකං සංඛිත්‌තෙන උද්‌දෙසං උද්‌දිසිත්‌වාති අත්‌ථො.
204.Yaṃkho no āvusoti ettha kiñcāpi ‘‘yaṃ kho vo’’ti vattabbaṃ siyā, te pana bhikkhū attanā saddhiṃ saṅgaṇhanto ‘‘yaṃ kho no’’ti āha. Yasmā vā uddesova tesaṃ uddiṭṭhova. Bhagavā pana therassāpi tesampi bhagavāva. Tasmā bhagavāti padaṃ sandhāyapi evamāha, yaṃ kho amhākaṃ bhagavā tumhākaṃ saṃkhittena uddesaṃ uddisitvāti attho.
චක්‌ඛුඤ්‌චාවුසොතිආදීසු අයමත්‌ථො, ආවුසො, නිස්‌සයභාවෙන චක්‌ඛුපසාදඤ්‌ච ආරම්‌මණභාවෙන චතුසමුට්‌ඨානිකරූපෙ ච පටිච්‌ච චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං නාම උප්‌පජ්‌ජති. තිණ්‌ණං සඞ්‌ගති ඵස්‌සොති තෙසං තිණ්‌ණං සඞ්‌ගතියා ඵස්‌සො නාම උප්‌පජ්‌ජති. තං ඵස්‌සං පටිච්‌ච සහජාතාදිවසෙන ඵස්‌සපච්‌චයා වෙදනා උප්‌පජ්‌ජති. තාය වෙදනාය යං ආරම්‌මණං වෙදෙති, තදෙව සඤ්‌ඤා සඤ්‌ජානාති, යං සඤ්‌ඤා සඤ්‌ජානාති, තදෙව ආරම්‌මණං විතක්‌කො විතක්‌කෙති. යං විතක්‌කො විතක්‌කෙති, තදෙවාරම්‌මණං පපඤ්‌චො පපඤ්‌චෙති. තතොනිදානන්‌ති එතෙහි චක්‌ඛුරූපාදීහි කාරණෙහි. පුරිසං පපඤ්‌චසඤ්‌ඤාසඞ්‌ඛා සමුදාචරන්‌තීති තං අපරිඤ්‌ඤාතකාරණං පුරිසං පපඤ්‌චකොට්‌ඨාසා අභිභවන්‌ති, තස්‌ස පවත්‌තන්‌තීති අත්‌ථො. තත්‌ථ ඵස්‌සවෙදනාසඤ්‌ඤා චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණෙන සහජාතා හොන්‌ති. විතක්‌කො චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණානන්‌තරාදීසු සවිතක්‌කචිත්‌තෙසු දට්‌ඨබ්‌බො. පපඤ්‌චසඞ්‌ඛා ජවනෙන සහජාතා හොන්‌ති. යදි එවං කස්‌මා අතීතානාගතග්‌ගහණං කතන්‌ති? තථා උප්‌පජ්‌ජනතො. යථෙව හි එතරහි චක්‌ඛුද්‌වාරිකො පපඤ්‌චො චක්‌ඛුඤ්‌ච රූපෙ ච ඵස්‌සවෙදනාසඤ්‌ඤාවිතක්‌කෙ ච පටිච්‌ච උප්‌පන්‌නො, එවමෙවං අතීතානාගතෙසුපි චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤෙය්‍යෙසු රූපෙසු තස්‌සුප්‌පත්‌තිං දස්‌සෙන්‌තො එවමාහ.
Cakkhuñcāvusotiādīsu ayamattho, āvuso, nissayabhāvena cakkhupasādañca ārammaṇabhāvena catusamuṭṭhānikarūpe ca paṭicca cakkhuviññāṇaṃ nāma uppajjati. Tiṇṇaṃ saṅgati phassoti tesaṃ tiṇṇaṃ saṅgatiyā phasso nāma uppajjati. Taṃ phassaṃ paṭicca sahajātādivasena phassapaccayā vedanā uppajjati. Tāya vedanāya yaṃ ārammaṇaṃ vedeti, tadeva saññā sañjānāti, yaṃ saññā sañjānāti, tadeva ārammaṇaṃ vitakko vitakketi. Yaṃ vitakko vitakketi, tadevārammaṇaṃ papañco papañceti. Tatonidānanti etehi cakkhurūpādīhi kāraṇehi. Purisaṃ papañcasaññāsaṅkhā samudācarantīti taṃ apariññātakāraṇaṃ purisaṃ papañcakoṭṭhāsā abhibhavanti, tassa pavattantīti attho. Tattha phassavedanāsaññā cakkhuviññāṇena sahajātā honti. Vitakko cakkhuviññāṇānantarādīsu savitakkacittesu daṭṭhabbo. Papañcasaṅkhā javanena sahajātā honti. Yadi evaṃ kasmā atītānāgataggahaṇaṃ katanti? Tathā uppajjanato. Yatheva hi etarahi cakkhudvāriko papañco cakkhuñca rūpe ca phassavedanāsaññāvitakke ca paṭicca uppanno, evamevaṃ atītānāgatesupi cakkhuviññeyyesu rūpesu tassuppattiṃ dassento evamāha.
සොතඤ්‌චාවුසොතිආදීසුපි එසෙව නයො. ඡට්‌ඨද්‌වාරෙ පන මනන්‌ති භවඞ්‌ගචිත්‌තං. ධම්‌මෙති තෙභූමකධම්‌මාරම්‌මණං. මනොවිඤ්‌ඤාණන්‌ති ආවජ්‌ජනං වා ජවනං වා. ආවජ්‌ජනෙ ගහිතෙ ඵස්‌සවෙදනාසඤ්‌ඤාවිතක්‌කා ආවජ්‌ජනසහජාතා හොන්‌ති. පපඤ්‌චො ජවනසහජාතො. ජවනෙ ගහිතෙ සහාවජ්‌ජනකං භවඞ්‌ග මනො නාම හොති, තතො ඵස්‌සාදයො සබ්‌බෙපි ජවනෙන සහජාතාව. මනොද්‌වාරෙ පන යස්‌මා අතීතාදිභෙදං සබ්‌බම්‌පි ආරම්‌මණං හොති, තස්‌මා අතීතානාගතපච්‌චුප්‌පන්‌නෙසූති ඉදං යුත්‌තමෙව.
Sotañcāvusotiādīsupi eseva nayo. Chaṭṭhadvāre pana mananti bhavaṅgacittaṃ. Dhammeti tebhūmakadhammārammaṇaṃ. Manoviññāṇanti āvajjanaṃ vā javanaṃ vā. Āvajjane gahite phassavedanāsaññāvitakkā āvajjanasahajātā honti. Papañco javanasahajāto. Javane gahite sahāvajjanakaṃ bhavaṅga mano nāma hoti, tato phassādayo sabbepi javanena sahajātāva. Manodvāre pana yasmā atītādibhedaṃ sabbampi ārammaṇaṃ hoti, tasmā atītānāgatapaccuppannesūti idaṃ yuttameva.
ඉදානි වට්‌ටං දස්‌සෙන්‌තො සො වතාවුසොති දෙසනං ආරභි. ඵස්‌සපඤ්‌ඤත්‌තිං පඤ්‌ඤපෙස්‌සතීති ඵස්‌සො නාම එකො ධම්‌මො උප්‌පජ්‌ජතීති එවං ඵස්‌සපඤ්‌ඤත්‌තිං පඤ්‌ඤපෙස්‌සති, දස්‌සෙස්‌සතීති අත්‌ථො. එස නයො සබ්‌බත්‌ථ. එවං ඉමස්‌මිං සති ඉදං හොතීති ද්‌වාදසායතනවසෙන සකලං වට්‌ටං දස්‌සෙත්‌වා ඉදානි ද්‌වාදසායතනපටික්‌ඛෙපවසෙන විවට්‌ටං දස්‌සෙන්‌තො සො වතාවුසො චක්‌ඛුස්‌මිං අසතීති දෙසනං ආරභි. තත්‌ථ වුත්‌තනයෙනෙව අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො.
Idāni vaṭṭaṃ dassento so vatāvusoti desanaṃ ārabhi. Phassapaññattiṃ paññapessatīti phasso nāma eko dhammo uppajjatīti evaṃ phassapaññattiṃ paññapessati, dassessatīti attho. Esa nayo sabbattha. Evaṃ imasmiṃ sati idaṃ hotīti dvādasāyatanavasena sakalaṃ vaṭṭaṃ dassetvā idāni dvādasāyatanapaṭikkhepavasena vivaṭṭaṃ dassento so vatāvuso cakkhusmiṃasatīti desanaṃ ārabhi. Tattha vuttanayeneva attho veditabbo.
එවං පඤ්‌හං විස්‌සජ්‌ජෙත්‌වා ඉදානි සාවකෙන පඤ්‌හො කථිතොති මා නික්‌කඞ්‌ඛා අහුවත්‌ථ, අයං භගවා සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤාණතුලං ගහෙත්‌වා නිසින්‌නො, ඉච්‌ඡමානා තමෙව උපසඞ්‌කමිත්‌වා නික්‌කඞ්‌ඛා හොථාති උය්‍යොජෙන්‌තො ආකඞ්‌ඛමානා ච පනාතිආදිමාහ.
Evaṃ pañhaṃ vissajjetvā idāni sāvakena pañho kathitoti mā nikkaṅkhā ahuvattha, ayaṃ bhagavā sabbaññutañāṇatulaṃ gahetvā nisinno, icchamānā tameva upasaṅkamitvā nikkaṅkhā hothāti uyyojento ākaṅkhamānā ca panātiādimāha.
205. ඉමෙහි ආකාරෙහීති ඉමෙහි කාරණෙහි පපඤ්‌චුප්‌පත්‌තියා පාටියෙක්‌කකාරණෙහි චෙව වට්‌ටවිවට්‌ටකාරණෙහි ච. ඉමෙහි පදෙහීති ඉමෙහි අක්‌ඛරසම්‌පිණ්‌ඩනෙහි. බ්‍යඤ්‌ජනෙහීති පාටියෙක්‌කඅක්‌ඛරෙහි. පණ්‌ඩිතොති පණ්‌ඩිච්‌චෙන සමන්‌නාගතො. චතූහි වා කාරණෙහි පණ්‌ඩිතො ධාතුකුසලො ආයතනකුසලො පච්‌චයාකාරකුසලො කාරණාකාරණකුසලොති. මහාපඤ්‌ඤොති මහන්‌තෙ අත්‌ථෙ මහන්‌තෙ ධම්‌මෙ මහන්‌තා නිරුත්‌තියො මහන්‌තානි පටිභානානි පරිග්‌ගහණසමත්‌ථාය මහාපඤ්‌ඤාය සමන්‌නාගතො. යථා තං මහාකච්‌චානෙනාති යථා මහාකච්‌චානෙන බ්‍යාකතං, තං සන්‌ධාය තන්‌ති වුත්‌තං. යථා මහාකච්‌චානෙන බ්‍යාකතං, අහම්‌පි තං එවමෙවං බ්‍යාකරෙය්‍යෙන්‌ති අත්‌ථො.
205.Imehi ākārehīti imehi kāraṇehi papañcuppattiyā pāṭiyekkakāraṇehi ceva vaṭṭavivaṭṭakāraṇehi ca. Imehi padehīti imehi akkharasampiṇḍanehi. Byañjanehīti pāṭiyekkaakkharehi. Paṇḍitoti paṇḍiccena samannāgato. Catūhi vā kāraṇehi paṇḍito dhātukusalo āyatanakusalo paccayākārakusalo kāraṇākāraṇakusaloti. Mahāpaññoti mahante atthe mahante dhamme mahantā niruttiyo mahantāni paṭibhānāni pariggahaṇasamatthāya mahāpaññāya samannāgato. Yathā taṃ mahākaccānenāti yathā mahākaccānena byākataṃ, taṃ sandhāya tanti vuttaṃ. Yathā mahākaccānena byākataṃ, ahampi taṃ evamevaṃ byākareyyenti attho.
මධුපිණ්‌ඩිකන්‌ති මහන්‌තං ගුළපූවං බද්‌ධසත්‌තුගුළකං වා. අසෙචනකන්‌ති අසෙචිතබ්‌බකං. සප්‌පිඵාණිතමධුසක්‌කරාදීසු ඉදං නාමෙත්‌ථ මන්‌දං ඉදං බහුකන්‌ති න වත්‌තබ්‌බං සමයොජිතරසං. චෙතසොති චින්‌තකජාතිකො. දබ්‌බජාතිකොති පණ්‌ඩිතසභාවො. කො නාමො අයන්‌ති ඉදං ථෙරො අතිභද්‌දකො අයං ධම්‌මපරියායො, දසබලස්‌ස සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණෙනෙවස්‌ස නාමං ගණ්‌හාපෙස්‌සාමීති චින්‌තෙත්‌වා ආහ. තස්‌මාති යස්‌මා මධුපිණ්‌ඩිකො විය මධුරො, තස්‌මා මධුපිණ්‌ඩිකපරියායොත්‌වෙව නං ධාරෙහීති වදති. සෙසං සබ්‌බත්‌ථ උත්‌තානත්‌ථමෙවාති.
Madhupiṇḍikanti mahantaṃ guḷapūvaṃ baddhasattuguḷakaṃ vā. Asecanakanti asecitabbakaṃ. Sappiphāṇitamadhusakkarādīsu idaṃ nāmettha mandaṃ idaṃ bahukanti na vattabbaṃ samayojitarasaṃ. Cetasoti cintakajātiko. Dabbajātikoti paṇḍitasabhāvo. Ko nāmo ayanti idaṃ thero atibhaddako ayaṃ dhammapariyāyo, dasabalassa sabbaññutaññāṇenevassa nāmaṃ gaṇhāpessāmīti cintetvā āha. Tasmāti yasmā madhupiṇḍiko viya madhuro, tasmā madhupiṇḍikapariyāyotveva naṃ dhārehīti vadati. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
පපඤ්‌චසූදනියා මජ්‌ඣිමනිකායට්‌ඨකථාය
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
මධුපිණ්‌ඩිකසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Madhupiṇḍikasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය • Majjhimanikāya / 8. මධුපිණ්‌ඩිකසුත්‌තං • 8. Madhupiṇḍikasuttaṃ
ටීකා • Tīkā / සුත්‌තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / මජ්‌ඣිමනිකාය (ටීකා) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / 8. මධුපිණ්‌ඩිකසුත්‌තවණ්‌ණනා • 8. Madhupiṇḍikasuttavaṇṇanā
