| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / सुत्तनिपात-अट्ठकथा • Suttanipāta-aṭṭhakathā |
९. मागण्डियसुत्तवण्णना
9. Māgaṇḍiyasuttavaṇṇanā
८४२. दिस्वान तण्हन्ति मागण्डियसुत्तं। का उप्पत्ति? एकं समयं भगवा सावत्थियं विहरन्तो पच्चूससमये बुद्धचक्खुना लोकं वोलोकेन्तो कुरूसु कम्मासधम्मनिगमवासिनो मागण्डियस्स नाम ब्राह्मणस्स सपजापतिकस्स अरहत्तूपनिस्सयं दिस्वा तावदेव सावत्थितो तत्थ गन्त्वा कम्मासधम्मस्स अविदूरे अञ्ञतरस्मिं वनसण्डे निसीदि सुवण्णोभासं मुञ्चमानो। मागण्डियोपि तङ्खणं तत्थ मुखधोवनत्थं गतो सुवण्णोभासं दिस्वा ‘‘किं इद’’न्ति इतो चितो च पेक्खमानो भगवन्तं दिस्वा अत्तमनो अहोसि। तस्स किर धीता सुवण्णवण्णा, तं बहू खत्तियकुमारादयो वारयन्ता न लभन्ति। ब्राह्मणो एवंलद्धिको होति ‘‘समणस्सेव नं सुवण्णवण्णस्स दस्सामी’’ति। सो भगवन्तं दिस्वा ‘‘अयं मे धीताय समानवण्णो, इमस्स नं दस्सामी’’ति चित्तं उप्पादेसि। तस्मा दिस्वाव अत्तमनो अहोसि। सो वेगेन घरं गन्त्वा ब्राह्मणिं आह – ‘‘भोति भोति मया धीताय समानवण्णो पुरिसो दिट्ठो, अलङ्करोहि दारिकं, तस्स नं दस्सामा’’ति। ब्राह्मणिया दारिकं गन्धोदकेन न्हापेत्वा वत्थपुप्फालङ्कारादीहि अलङ्करोन्तिया एव भगवतो भिक्खाचारवेला सम्पत्ता। अथ भगवा कम्मासधम्मं पिण्डाय पाविसि।
842.Disvānataṇhanti māgaṇḍiyasuttaṃ. Kā uppatti? Ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharanto paccūsasamaye buddhacakkhunā lokaṃ volokento kurūsu kammāsadhammanigamavāsino māgaṇḍiyassa nāma brāhmaṇassa sapajāpatikassa arahattūpanissayaṃ disvā tāvadeva sāvatthito tattha gantvā kammāsadhammassa avidūre aññatarasmiṃ vanasaṇḍe nisīdi suvaṇṇobhāsaṃ muñcamāno. Māgaṇḍiyopi taṅkhaṇaṃ tattha mukhadhovanatthaṃ gato suvaṇṇobhāsaṃ disvā ‘‘kiṃ ida’’nti ito cito ca pekkhamāno bhagavantaṃ disvā attamano ahosi. Tassa kira dhītā suvaṇṇavaṇṇā, taṃ bahū khattiyakumārādayo vārayantā na labhanti. Brāhmaṇo evaṃladdhiko hoti ‘‘samaṇasseva naṃ suvaṇṇavaṇṇassa dassāmī’’ti. So bhagavantaṃ disvā ‘‘ayaṃ me dhītāya samānavaṇṇo, imassa naṃ dassāmī’’ti cittaṃ uppādesi. Tasmā disvāva attamano ahosi. So vegena gharaṃ gantvā brāhmaṇiṃ āha – ‘‘bhoti bhoti mayā dhītāya samānavaṇṇo puriso diṭṭho, alaṅkarohi dārikaṃ, tassa naṃ dassāmā’’ti. Brāhmaṇiyā dārikaṃ gandhodakena nhāpetvā vatthapupphālaṅkārādīhi alaṅkarontiyā eva bhagavato bhikkhācāravelā sampattā. Atha bhagavā kammāsadhammaṃ piṇḍāya pāvisi.
तेपि खो धीतरं गहेत्वा भगवतो निसिन्नोकासं अगमंसु। तत्थ भगवन्तं अदिस्वा ब्राह्मणी इतो चितो च विलोकेन्ती भगवतो निसज्जट्ठानं तिणसन्थारकं अद्दस। बुद्धानञ्च अधिट्ठानबलेन निसिन्नोकासो पदनिक्खेपो च अब्याकुला होन्ति। सा ब्राह्मणं आह – ‘‘एस, ब्राह्मण, तस्स तिणसन्थारो’’ति? ‘‘आम, भोती’’ति। ‘‘तेन हि, ब्राह्मण, अम्हाकं आगमनकम्मं न सम्पज्जिस्सती’’ति। ‘‘कस्मा भोती’’ति? ‘‘पस्स, ब्राह्मण, अब्याकुलो तिणसन्थारो, नेसो कामभोगिनो परिभुत्तो’’ति। ब्राह्मणो ‘‘मा, भोति मङ्गले परियेसियमाने अवमङ्गलं अभणी’’ति आह। पुनपि ब्राह्मणी इतो चितो च विचरन्ती भगवतो पदनिक्खेपं दिस्वा ब्राह्मणं आह ‘‘अयं तस्स पदनिक्खेपो’’ति? ‘‘आम, भोती’’ति। ‘‘पस्स, ब्राह्मण, पदनिक्खेपं, नायं सत्तो कामेसु गधितो’’ति। ‘‘कथं त्वं भोति जानासी’’ति च वुत्ता अत्तनो ञाणबलं दस्सेन्ती आह –
Tepi kho dhītaraṃ gahetvā bhagavato nisinnokāsaṃ agamaṃsu. Tattha bhagavantaṃ adisvā brāhmaṇī ito cito ca vilokentī bhagavato nisajjaṭṭhānaṃ tiṇasanthārakaṃ addasa. Buddhānañca adhiṭṭhānabalena nisinnokāso padanikkhepo ca abyākulā honti. Sā brāhmaṇaṃ āha – ‘‘esa, brāhmaṇa, tassa tiṇasanthāro’’ti? ‘‘Āma, bhotī’’ti. ‘‘Tena hi, brāhmaṇa, amhākaṃ āgamanakammaṃ na sampajjissatī’’ti. ‘‘Kasmā bhotī’’ti? ‘‘Passa, brāhmaṇa, abyākulo tiṇasanthāro, neso kāmabhogino paribhutto’’ti. Brāhmaṇo ‘‘mā, bhoti maṅgale pariyesiyamāne avamaṅgalaṃ abhaṇī’’ti āha. Punapi brāhmaṇī ito cito ca vicarantī bhagavato padanikkhepaṃ disvā brāhmaṇaṃ āha ‘‘ayaṃ tassa padanikkhepo’’ti? ‘‘Āma, bhotī’’ti. ‘‘Passa, brāhmaṇa, padanikkhepaṃ, nāyaṃ satto kāmesu gadhito’’ti. ‘‘Kathaṃ tvaṃ bhoti jānāsī’’ti ca vuttā attano ñāṇabalaṃ dassentī āha –
‘‘रत्तस्स हि उक्कुटिकं पदं भवे,
‘‘Rattassa hi ukkuṭikaṃ padaṃ bhave,
दुट्ठस्स होति अनुकड्ढितं पदं।
Duṭṭhassa hoti anukaḍḍhitaṃ padaṃ;
मूळ्हस्स होति सहसानुपीळितं,
Mūḷhassa hoti sahasānupīḷitaṃ,
विवट्टच्छदस्स इदमीदिसं पद’’न्ति॥ (अ॰ नि॰ अट्ठ॰ १.१.२६०-२६१; ध॰ प॰ अट्ठ॰ १.२ सामावतीवत्थु; विसुद्धि॰ १.४५)।
Vivaṭṭacchadassa idamīdisaṃ pada’’nti. (a. ni. aṭṭha. 1.1.260-261; dha. pa. aṭṭha. 1.2 sāmāvatīvatthu; visuddhi. 1.45);
अयञ्चरहि तेसं कथा विप्पकता, अथ भगवा कतभत्तकिच्चो तमेव वनसण्डं आगतो। ब्राह्मणी भगवतो वरलक्खणखचितं ब्यामप्पभापरिक्खित्तं रूपं दिस्वा ब्राह्मणं आह – ‘‘एस तया, ब्राह्मण, दिट्ठो’’ति? ‘‘आम भोती’’ति। ‘‘आगतकम्मं न सम्पज्जिस्सतेव, एवरूपो नाम कामे परिभुञ्जिस्सतीति नेतं ठानं विज्जती’’ति। तेसं एवं वदन्तानञ्ञेव भगवा तिणसन्थारके निसीदि। अथ ब्राह्मणो धीतरं वामेन हत्थेन गहेत्वा कमण्डलुं दक्खिणेन हत्थेन गहेत्वा भगवन्तं उपसङ्कमित्वा ‘‘भो, पब्बजित, त्वञ्च सुवण्णवण्णो अयञ्च दारिका, अनुच्छविका एसा तव, इमाहं भोतो भरियं पोसावनत्थाय दम्मी’’ति वत्वा भगवतो सन्तिकं गन्त्वा दातुकामो अट्ठासि। भगवा ब्राह्मणं अनालपित्वा अञ्ञेन सद्धिं सल्लपमानो विय ‘‘दिस्वान तण्ह’’न्ति इमं गाथं अभासि।
Ayañcarahi tesaṃ kathā vippakatā, atha bhagavā katabhattakicco tameva vanasaṇḍaṃ āgato. Brāhmaṇī bhagavato varalakkhaṇakhacitaṃ byāmappabhāparikkhittaṃ rūpaṃ disvā brāhmaṇaṃ āha – ‘‘esa tayā, brāhmaṇa, diṭṭho’’ti? ‘‘Āma bhotī’’ti. ‘‘Āgatakammaṃ na sampajjissateva, evarūpo nāma kāme paribhuñjissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti. Tesaṃ evaṃ vadantānaññeva bhagavā tiṇasanthārake nisīdi. Atha brāhmaṇo dhītaraṃ vāmena hatthena gahetvā kamaṇḍaluṃ dakkhiṇena hatthena gahetvā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā ‘‘bho, pabbajita, tvañca suvaṇṇavaṇṇo ayañca dārikā, anucchavikā esā tava, imāhaṃ bhoto bhariyaṃ posāvanatthāya dammī’’ti vatvā bhagavato santikaṃ gantvā dātukāmo aṭṭhāsi. Bhagavā brāhmaṇaṃ anālapitvā aññena saddhiṃ sallapamāno viya ‘‘disvāna taṇha’’nti imaṃ gāthaṃ abhāsi.
तस्सत्थो – अजपालनिग्रोधमूले नानारूपानि निम्मिनित्वा अभिकाममागतं मारधीतरं दिस्वान तण्हं अरतिं रगञ्च छन्दमत्तम्पि मे मेथुनस्मिं नाहोसि, किमेविदं इमिस्सा दारिकाय मुत्तकरीसपुण्णं रूपं दिस्वा भविस्सति सब्बथा पादापि नं सम्फुसितुं न इच्छे, कुतोनेन संवसितुन्ति।
Tassattho – ajapālanigrodhamūle nānārūpāni nimminitvā abhikāmamāgataṃ māradhītaraṃ disvāna taṇhaṃ aratiṃ ragañca chandamattampi me methunasmiṃ nāhosi, kimevidaṃ imissā dārikāya muttakarīsapuṇṇaṃ rūpaṃ disvā bhavissati sabbathā pādāpi naṃ samphusituṃ na icche, kutonena saṃvasitunti.
८४३. ततो मागण्डियो ‘‘पब्बजिता नाम मानुसके कामे पहाय दिब्बकामत्थाय पब्बजन्ति, अयञ्च दिब्बेपि कामे न इच्छति, इदम्पि इत्थिरतनं, का नु अस्स दिट्ठी’’ति पुच्छितुं दुतियं गाथमाह। तत्थ एतादिसं चे रतनन्ति दिब्बित्थिरतनं सन्धाय भणति, नारिन्ति अत्तनो धीतरं सन्धाय। दिट्ठिगतं सीलवतं नु जीवितन्ति दिट्ठिञ्च सीलञ्च वतञ्च जीवितञ्च। भवूपपत्तिञ्च वदेसि कीदिसन्ति अत्तनो भवूपपत्तिञ्च कीदिसं वदसीति।
843. Tato māgaṇḍiyo ‘‘pabbajitā nāma mānusake kāme pahāya dibbakāmatthāya pabbajanti, ayañca dibbepi kāme na icchati, idampi itthiratanaṃ, kā nu assa diṭṭhī’’ti pucchituṃ dutiyaṃ gāthamāha. Tattha etādisaṃ ce ratananti dibbitthiratanaṃ sandhāya bhaṇati, nārinti attano dhītaraṃ sandhāya. Diṭṭhigataṃ sīlavataṃ nu jīvitanti diṭṭhiñca sīlañca vatañca jīvitañca. Bhavūpapattiñca vadesi kīdisanti attano bhavūpapattiñca kīdisaṃ vadasīti.
८४४. इतो परा द्वे गाथा विसज्जनपुच्छानयेन पवत्तत्ता पाकटसम्बन्धायेव। तासु पठमगाथाय सङ्खेपत्थो – तस्स मय्हं, मागण्डिय, द्वासट्ठिदिट्ठिगतधम्मेसु निच्छिनित्वा ‘‘इदमेव सच्चं, मोघमञ्ञ’’न्ति एवं इदं वदामीति समुग्गहितं न होति नत्थि न विज्जति। किंकारणा ? अहञ्हि पस्सन्तो दिट्ठीसु आदीनवं कञ्चि दिट्ठिं अग्गहेत्वा सच्चानि पविचिनन्तो अज्झत्तं रागादीनं सन्तिभावेन अज्झत्तसन्तिसङ्खातं निब्बानमेव अद्दसन्ति।
844. Ito parā dve gāthā visajjanapucchānayena pavattattā pākaṭasambandhāyeva. Tāsu paṭhamagāthāya saṅkhepattho – tassa mayhaṃ, māgaṇḍiya, dvāsaṭṭhidiṭṭhigatadhammesu nicchinitvā ‘‘idameva saccaṃ, moghamañña’’nti evaṃ idaṃ vadāmīti samuggahitaṃ na hoti natthi na vijjati. Kiṃkāraṇā ? Ahañhi passanto diṭṭhīsu ādīnavaṃ kañci diṭṭhiṃ aggahetvā saccāni pavicinanto ajjhattaṃ rāgādīnaṃ santibhāvena ajjhattasantisaṅkhātaṃ nibbānameva addasanti.
८४५. दुतियगाथाय सङ्खेपत्थो – यानिमानि दिट्ठिगतानि तेहि तेहि सत्तेहि विनिच्छिनित्वा गहितत्ता विनिच्छयाति च अत्तनो पच्चयेहि अभिसङ्खतभावादिना नयेन पकप्पितानि चाति वुच्चन्ति। ते त्वं मुनि दिट्ठिगतधम्मे अग्गहेत्वा अज्झत्तसन्तीति यमेतमत्थं ब्रूसि, आचिक्ख मे, कथं नु धीरेहि पवेदितं कथं पकासितं धीरेहि तं पदन्ति।
845. Dutiyagāthāya saṅkhepattho – yānimāni diṭṭhigatāni tehi tehi sattehi vinicchinitvā gahitattā vinicchayāti ca attano paccayehi abhisaṅkhatabhāvādinā nayena pakappitāni cāti vuccanti. Te tvaṃ muni diṭṭhigatadhamme aggahetvā ajjhattasantīti yametamatthaṃ brūsi, ācikkha me, kathaṃ nu dhīrehi paveditaṃ kathaṃ pakāsitaṃ dhīrehi taṃ padanti.
८४६. अथस्स भगवा यथा येन उपायेन तं पदं धीरेहि पकासितं, तं उपायं सपटिपक्खं दस्सेन्तो ‘‘न दिट्ठिया’’ति गाथमाह। तत्थ ‘‘न दिट्ठिया’’तिआदीहि दिट्ठिसुतिअट्ठसमापत्तिञाणबाहिरसीलब्बतानि पटिक्खिपति। ‘‘सुद्धिमाहा’’ति एत्थ वुत्तं आह-सद्दं सब्बत्थ नकारेन सद्धिं योजेत्वा पुरिसब्यत्तयं कत्वा ‘‘दिट्ठिया सुद्धिं नाहं कथेमी’’ति एवमत्थो वेदितब्बो। यथा चेत्थ, एवं उत्तरपदेसुपि। तत्थ च अदिट्ठिया नाहाति दसवत्थुकं सम्मादिट्ठिं विना न कथेमि। तथा अस्सुतियाति नवङ्गं सवनं विना। अञाणाति कम्मस्स कतसच्चानुलोमिकञाणं विना। असीलताति पातिमोक्खसंवरं विना। अब्बताति धुतङ्गवतं विना। नोपि तेनाति तेसु एकमेकेन दिट्ठिआदिमत्तेनापि नो कथेमीति एवमत्थो वेदितब्बो। एते च निस्सज्ज अनुग्गहायाति एते च पुरिमे दिट्ठिआदिभेदे कण्हपक्खिये धम्मे समुग्घातकरणेन निस्सज्ज, पच्छिमे अदिट्ठिआदिभेदे सुक्कपक्खिये अतम्मयतापज्जनेन अनुग्गहाय। सन्तो अनिस्साय भवं न जप्पेति इमाय पटिपत्तिया रागादिवूपसमेन सन्तो चक्खादीसु कञ्चि धम्मं अनिस्साय एकम्पि भवं अपिहेतुं अपत्थेतुं समत्थो सिया, अयमस्स अज्झत्तसन्तीति अधिप्पायो।
846. Athassa bhagavā yathā yena upāyena taṃ padaṃ dhīrehi pakāsitaṃ, taṃ upāyaṃ sapaṭipakkhaṃ dassento ‘‘na diṭṭhiyā’’ti gāthamāha. Tattha ‘‘na diṭṭhiyā’’tiādīhi diṭṭhisutiaṭṭhasamāpattiñāṇabāhirasīlabbatāni paṭikkhipati. ‘‘Suddhimāhā’’ti ettha vuttaṃ āha-saddaṃ sabbattha nakārena saddhiṃ yojetvā purisabyattayaṃ katvā ‘‘diṭṭhiyā suddhiṃ nāhaṃ kathemī’’ti evamattho veditabbo. Yathā cettha, evaṃ uttarapadesupi. Tattha ca adiṭṭhiyā nāhāti dasavatthukaṃ sammādiṭṭhiṃ vinā na kathemi. Tathā assutiyāti navaṅgaṃ savanaṃ vinā. Añāṇāti kammassa katasaccānulomikañāṇaṃ vinā. Asīlatāti pātimokkhasaṃvaraṃ vinā. Abbatāti dhutaṅgavataṃ vinā. Nopi tenāti tesu ekamekena diṭṭhiādimattenāpi no kathemīti evamattho veditabbo. Ete ca nissajja anuggahāyāti ete ca purime diṭṭhiādibhede kaṇhapakkhiye dhamme samugghātakaraṇena nissajja, pacchime adiṭṭhiādibhede sukkapakkhiye atammayatāpajjanena anuggahāya. Santo anissāya bhavaṃ najappeti imāya paṭipattiyā rāgādivūpasamena santo cakkhādīsu kañci dhammaṃ anissāya ekampi bhavaṃ apihetuṃ apatthetuṃ samattho siyā, ayamassa ajjhattasantīti adhippāyo.
८४७. एवं वुत्ते वचनत्थं असल्लक्खेन्तो मागण्डियो ‘‘नो चे किरा’’ति गाथमाह। तत्थ दिट्ठादीनि वुत्तनयानेव। कण्हपक्खियानियेव पन सन्धाय उभयत्रापि आह। आह-सद्दं पन नोचेकिर-सद्देन योजेत्वा ‘‘नो चे किराह नो चे किर कथेसी’’ति एवं अत्थो दट्ठब्बो। मोमुहन्ति अतिमूळ्हं, मोहनं वा। पच्चेन्तीति जानन्ति।
847. Evaṃ vutte vacanatthaṃ asallakkhento māgaṇḍiyo ‘‘no ce kirā’’ti gāthamāha. Tattha diṭṭhādīni vuttanayāneva. Kaṇhapakkhiyāniyeva pana sandhāya ubhayatrāpi āha. Āha-saddaṃ pana nocekira-saddena yojetvā ‘‘no ce kirāha no ce kira kathesī’’ti evaṃ attho daṭṭhabbo. Momuhanti atimūḷhaṃ, mohanaṃ vā. Paccentīti jānanti.
८४८. अथस्स भगवा तं दिट्ठिं निस्साय पुच्छं पटिक्खिपन्तो ‘‘दिट्ठिञ्च निस्साया’’ति गाथमाह। तस्सत्थो – त्वं, मागण्डिय, दिट्ठिं निस्साय पुनप्पुनं पुच्छमानो यानि ते दिट्ठिगतानि समुग्गहितानि, तेस्वेव समुग्गहीतेसु एवं पमोहं आगतो, इतो च मया वुत्तअज्झत्तसन्तितो पटिपत्तितो धम्मदेसनतो वा अणुम्पि युत्तसञ्ञं न पस्ससि, तेन कारणेन त्वं इमं धम्मं मोमुहतो पस्ससीति।
848. Athassa bhagavā taṃ diṭṭhiṃ nissāya pucchaṃ paṭikkhipanto ‘‘diṭṭhiñca nissāyā’’ti gāthamāha. Tassattho – tvaṃ, māgaṇḍiya, diṭṭhiṃ nissāya punappunaṃ pucchamāno yāni te diṭṭhigatāni samuggahitāni, tesveva samuggahītesu evaṃ pamohaṃ āgato, ito ca mayā vuttaajjhattasantito paṭipattito dhammadesanato vā aṇumpi yuttasaññaṃ na passasi, tena kāraṇena tvaṃ imaṃ dhammaṃ momuhato passasīti.
८४९. एवं समुग्गहितेसु पमोहेन मागण्डियस्स विवादापत्तिं दस्सेत्वा इदानि तेसु अञ्ञेसु च धम्मेसु विगतप्पमोहस्स अत्तनो निब्बिवादतं दस्सेन्तो ‘‘समो विसेसी’’ति गाथमाह। तस्सत्थो – यो एवं तिविधमानेन वा दिट्ठिया वा मञ्ञति, सो तेन मानेन ताय दिट्ठिया तेन वा पुग्गलेन विवदेय्य। यो पन अम्हादिसो इमासु तीसु विधासु अविकम्पमानो, समो विसेसीति न तस्स होति, न च हीनोति पाठसेसो।
849. Evaṃ samuggahitesu pamohena māgaṇḍiyassa vivādāpattiṃ dassetvā idāni tesu aññesu ca dhammesu vigatappamohassa attano nibbivādataṃ dassento ‘‘samo visesī’’ti gāthamāha. Tassattho – yo evaṃ tividhamānena vā diṭṭhiyā vā maññati, so tena mānena tāya diṭṭhiyā tena vā puggalena vivadeyya. Yo pana amhādiso imāsu tīsu vidhāsu avikampamāno, samo visesīti na tassa hoti, na ca hīnoti pāṭhaseso.
८५०. किञ्च भिय्यो – सच्चन्ति सोति गाथा। तस्सत्थो – सो एवरूपो पहीनमानदिट्ठिको मादिसो बाहितपापत्तादिना नयेन ब्राह्मणो ‘‘इदमेव सच्च’’न्ति किं वदेय्य किं वत्थुं भणेय्य, केन वा कारणेन भणेय्य, ‘‘मय्हं सच्चं, तुय्हं मुसा’’ति वा केन मानेन दिट्ठिया पुग्गलेन वा विवदेय्य? यस्मिं मादिसे खीणासवे ‘‘सदिसोहमस्मी’’ति पवत्तिया समं वा, इतरद्वयभावेन पवत्तिया विसमं वा मञ्ञितं नत्थि, सो समानादीसु केन वादं पटिसंयुजेय्य पटिप्फरेय्याति। ननु एकंसेनेव एवरूपो पुग्गलो – ओकं पहायाति गाथा?
850. Kiñca bhiyyo – saccanti soti gāthā. Tassattho – so evarūpo pahīnamānadiṭṭhiko mādiso bāhitapāpattādinā nayena brāhmaṇo ‘‘idameva sacca’’nti kiṃ vadeyya kiṃ vatthuṃ bhaṇeyya, kena vā kāraṇena bhaṇeyya, ‘‘mayhaṃ saccaṃ, tuyhaṃ musā’’ti vā kena mānena diṭṭhiyā puggalena vā vivadeyya? Yasmiṃ mādise khīṇāsave ‘‘sadisohamasmī’’ti pavattiyā samaṃ vā, itaradvayabhāvena pavattiyā visamaṃ vā maññitaṃ natthi, so samānādīsu kena vādaṃ paṭisaṃyujeyya paṭipphareyyāti. Nanu ekaṃseneva evarūpo puggalo – okaṃ pahāyāti gāthā?
८५१. तत्थ ओकं पहायाति रूपवत्थादिविञ्ञाणस्स ओकासं तत्र छन्दरागप्पहानेन छड्डेत्वा। अनिकेतसारीति रूपनिमित्तनिकेतादीनि तण्हावसेन असरन्तो। गामे अकुब्बं मुनि सन्थवानीति गामे गिहिसन्थवानि अकरोन्तो। कामेहि रित्तोति कामेसु छन्दरागाभावेन सब्बकामेहि पुथुभूतो। अपुरेक्खरानोति आयतिं अत्तभावं अनभिनिब्बत्तेन्तो। कथं न विग्गय्ह जनेन कयिराति जनेन सद्धिं विग्गाहिककथं न कथेय्य। सो एवरूपो – येहि विवित्तोति गाथा।
851. Tattha okaṃ pahāyāti rūpavatthādiviññāṇassa okāsaṃ tatra chandarāgappahānena chaḍḍetvā. Aniketasārīti rūpanimittaniketādīni taṇhāvasena asaranto. Gāme akubbaṃ muni santhavānīti gāme gihisanthavāni akaronto. Kāmehi rittoti kāmesu chandarāgābhāvena sabbakāmehi puthubhūto. Apurekkharānoti āyatiṃ attabhāvaṃ anabhinibbattento. Kathaṃ na viggayha janena kayirāti janena saddhiṃ viggāhikakathaṃ na katheyya. So evarūpo – yehi vivittoti gāthā.
८५२. तत्थ येहीति येहि दिट्ठिगतेहि। विवित्तो विचरेय्याति रित्तो चरेय्य। न तानि उग्गय्ह वदेय्य नागोति ‘‘आगुं न करोती’’तिआदिना (चूळनि॰ भद्रावुधमाणवपुच्छानिद्देस ७०; पारायनानुगीतिगाथानिद्देस १०२) नयेन नागो तानि दिट्ठिगतानि उग्गहेत्वा न वदेय्य। जलम्बुजन्ति जलसञ्ञिते अम्बुम्हि जातं कण्टकनाळं वारिजं, पदुमन्ति वुत्तं होति। यथा जलेन पङ्केन च नूपलित्तन्ति तं पदुमं यथा जलेन च पङ्केन च अनुपलित्तं होति, एवं मुनि सन्तिवादो अगिद्धोति एवं अज्झत्तसन्तिवादो मुनि गेधाभावेन अगिद्धो। कामे च लोके च अनूपलित्तोति दुविधेपि कामे अपायादिके च लोके द्वीहिपि लेपेहि अनुपलित्तो होति।
852. Tattha yehīti yehi diṭṭhigatehi. Vivitto vicareyyāti ritto careyya. Na tāni uggayha vadeyya nāgoti ‘‘āguṃ na karotī’’tiādinā (cūḷani. bhadrāvudhamāṇavapucchāniddesa 70; pārāyanānugītigāthāniddesa 102) nayena nāgo tāni diṭṭhigatāni uggahetvā na vadeyya. Jalambujanti jalasaññite ambumhi jātaṃ kaṇṭakanāḷaṃ vārijaṃ, padumanti vuttaṃ hoti. Yathā jalena paṅkena ca nūpalittanti taṃ padumaṃ yathā jalena ca paṅkena ca anupalittaṃ hoti, evaṃ muni santivādo agiddhoti evaṃ ajjhattasantivādo muni gedhābhāvena agiddho. Kāmeca loke caanūpalittoti duvidhepi kāme apāyādike ca loke dvīhipi lepehi anupalitto hoti.
८५३. किञ्च भिय्यो – न वेदगूति गाथा। तत्थ न वेदगू दिट्ठियायकोति चतुमग्गवेदगू मादिसो दिट्ठियायको न होति, दिट्ठिया गच्छन्तो वा, तं सारतो पच्चेन्तो वा न होति। तत्थ वचनत्थो – यायतीति यायको, करणवचनेन दिट्ठिया यातीति दिट्ठियायको। उपयोगत्थे सामिवचनेन दिट्ठिया यातीतिपि दिट्ठियायको। न मुतिया स मानमेतीति मुतरूपादिभेदाय मुतियापि सो मानं न एति। न हि तम्मयो सोति तण्हादिट्ठिवसेन तम्मयो होति तप्परायणो, अयं पन न तादिसो। न कम्मुना नोपि सुतेन नेय्योति पुञ्ञाभिसङ्खारादिना कम्मुना वा सुतसुद्धिआदिना सुतेन वा सो नेतब्बो न होति। अनूपनीतो स निवेसनेसूति सो द्विन्नम्पि उपयानं पहीनत्ता सब्बेसु तण्हादिट्ठिनिवेसनेसु अनूपनीतो। तस्स च एवंविधस्स – सञ्ञाविरत्तस्साति गाथा।
853. Kiñca bhiyyo – na vedagūti gāthā. Tattha na vedagū diṭṭhiyāyakoti catumaggavedagū mādiso diṭṭhiyāyako na hoti, diṭṭhiyā gacchanto vā, taṃ sārato paccento vā na hoti. Tattha vacanattho – yāyatīti yāyako, karaṇavacanena diṭṭhiyā yātīti diṭṭhiyāyako. Upayogatthe sāmivacanena diṭṭhiyā yātītipi diṭṭhiyāyako. Na mutiyā sa mānametīti mutarūpādibhedāya mutiyāpi so mānaṃ na eti. Na hi tammayo soti taṇhādiṭṭhivasena tammayo hoti tapparāyaṇo, ayaṃ pana na tādiso. Na kammunā nopi sutena neyyoti puññābhisaṅkhārādinā kammunā vā sutasuddhiādinā sutena vā so netabbo na hoti. Anūpanīto sa nivesanesūti so dvinnampi upayānaṃ pahīnattā sabbesu taṇhādiṭṭhinivesanesu anūpanīto. Tassa ca evaṃvidhassa – saññāvirattassāti gāthā.
८५४. तत्थ सञ्ञाविरत्तस्साति नेक्खम्मसञ्ञापुब्बङ्गमाय भावनाय पहीनकामादिसञ्ञस्स। इमिना पदेन उभतोभागविमुत्तो समथयानिको अधिप्पेतो। पञ्ञाविमुत्तस्साति विपस्सनापुब्बङ्गमाय भावनाय सब्बकिलेसेहि विमुत्तस्स। इमिना सुक्खविपस्सको अधिप्पेतो। सञ्ञञ्च दिट्ठिञ्च ये अग्गहेसुं, ते घट्टयन्ता विचरन्ति लोकेति ये कामसञ्ञादिकं सञ्ञं अग्गहेसुं, ते विसेसतो गहट्ठा कामाधिकरणं, ये च दिट्ठिं अग्गहेसुं, ते विसेसतो पब्बजिता धम्माधिकरणं अञ्ञमञ्ञं घट्टेन्ता विचरन्तीति। सेसमेत्थ यं अवुत्तं, तं वुत्तानुसारेनेव वेदितब्बं। देसनापरियोसाने ब्राह्मणो च ब्राह्मणी च पब्बजित्वा अरहत्तं पापुणिंसूति।
854. Tattha saññāvirattassāti nekkhammasaññāpubbaṅgamāya bhāvanāya pahīnakāmādisaññassa. Iminā padena ubhatobhāgavimutto samathayāniko adhippeto. Paññāvimuttassāti vipassanāpubbaṅgamāya bhāvanāya sabbakilesehi vimuttassa. Iminā sukkhavipassako adhippeto. Saññañca diṭṭhiñca ye aggahesuṃ, te ghaṭṭayantā vicaranti loketi ye kāmasaññādikaṃ saññaṃ aggahesuṃ, te visesato gahaṭṭhā kāmādhikaraṇaṃ, ye ca diṭṭhiṃ aggahesuṃ, te visesato pabbajitā dhammādhikaraṇaṃ aññamaññaṃ ghaṭṭentā vicarantīti. Sesamettha yaṃ avuttaṃ, taṃ vuttānusāreneva veditabbaṃ. Desanāpariyosāne brāhmaṇo ca brāhmaṇī ca pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇiṃsūti.
परमत्थजोतिकाय खुद्दक-अट्ठकथाय
Paramatthajotikāya khuddaka-aṭṭhakathāya
सुत्तनिपात-अट्ठकथाय मागण्डियसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Suttanipāta-aṭṭhakathāya māgaṇḍiyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / सुत्तनिपातपाळि • Suttanipātapāḷi / ९. मागण्डियसुत्तं • 9. Māgaṇḍiyasuttaṃ
