| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / มชฺฌิมนิกาย (ฎีกา) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
๕. มาคณฺฑิยสุตฺตวณฺณนา
5. Māgaṇḍiyasuttavaṇṇanā
๒๐๗. เทฺว มาคณฺฑิยาติ เทฺว มาคณฺฑิยนามกาฯ เทวคพฺภสทิสนฺติ เทวานํ วสนโอวรกสทิสํฯ เอตํ วุตฺตนฺติ ‘‘ภารทฺวาชโคตฺตสฺส พฺราหฺมณสฺส อคฺยาคาเร ติณสนฺถารเก’’ติ เอตํ วุตฺตํฯ น เกวลํ ตํ ทิวสเมวาติ ยํ ทิวสํ มาคณฺฑิโย ปริพฺพาชโก ติณสนฺถารกํ ปญฺญตฺตํ, น เกวลํ ตํ ทิวสเมว ภควา เยนญฺญตโร วนสโณฺฑ, เตนุปสงฺกมีติ โยชนาฯ คามูปจาเรติ คามสมีเปฯ สญฺญาณํ กตฺวาติ สญฺญาณํ กตฺวา วิยฯ น หิ ภควโต ตสฺส สญฺญาณกรเณ ปโยชนํ อตฺถิฯ
207.Dvemāgaṇḍiyāti dve māgaṇḍiyanāmakā. Devagabbhasadisanti devānaṃ vasanaovarakasadisaṃ. Etaṃ vuttanti ‘‘bhāradvājagottassa brāhmaṇassa agyāgāre tiṇasanthārake’’ti etaṃ vuttaṃ. Na kevalaṃ taṃ divasamevāti yaṃ divasaṃ māgaṇḍiyo paribbājako tiṇasanthārakaṃ paññattaṃ, na kevalaṃ taṃ divasameva bhagavā yenaññataro vanasaṇḍo, tenupasaṅkamīti yojanā. Gāmūpacāreti gāmasamīpe. Saññāṇaṃ katvāti saññāṇaṃ katvā viya. Na hi bhagavato tassa saññāṇakaraṇe payojanaṃ atthi.
สมณเสยฺยานุรูปนฺติ สมณสฺส อนุจฺฉวิกา เสยฺยาฯ ปาสํสโตฺถ หิ อยํ รูป-สโทฺทฯ เตนาห ‘‘อิมํ ติณสนฺถารก’’นฺติอาทิฯ อนากิโณฺณติ วิลุฬิโต อฆฎฺฎิโตฯ หตฺถปาทสีเสหิ ตตฺถ ตตฺถ ปหเฎน น จลิโต อภิโนฺน, อจลิตตฺตา เอว อภินฺนํ อตฺถรณํฯ ปริจฺฉินฺทิตฺวา ปญฺญโตฺต วิยาติ อยํ เฉเกน จิตฺตกาเรน จิเนฺตตฺวา ตุลิกาย ปริจฺฉินฺนเลขาย ปริจฺฉินฺทิตฺวา ลิขิตา จิตฺตกตเสยฺยา วิยฯ ภูนํ วุจฺจติ วฑฺฒิตํ, ตํ หนฺตีติ ภูนหุโนฯ เตนาห ‘‘หตวฑฺฒิโน’’ติฯ ตํ ปนายํ จกฺขาทีสุ สํวรวิธานํ วฑฺฒิหนนํ มญฺญติฯ เตนาห ‘‘มริยาทการกสฺสา’’ติฯ พฺรูเหตพฺพนฺติ อุฬารวิสยูปหาเรน วเฑฺฒตพฺพํ ปีเณตพฺพํฯ ตํ ปน อนนุภูตานุภวเนน โหตีติ อาห ‘‘อทิฎฺฐํ ทกฺขิตพฺพ’’นฺติฯ อนุภูตํ ปน อปณีตํ โหตีติ วุตฺตํ ‘‘ทิฎฺฐํ สมติกฺกมิตพฺพ’’นฺติฯ เสสวาเรสุปิ เอเสว นโยฯ ปรมทิฎฺฐธมฺมนิพฺพานวาที กิเรส ปริพฺพาชโก, ตสฺมา เอวํ ฉสุ ทฺวาเรสุ วฑฺฒิํ ปญฺญเปติฯ ยสฺมา ยํ ฉนฺนมฺปิ จกฺขาทีนํ ยถาสกํ วิสยคฺคหณํ ปฎิกฺขิปโนฺต โลกสฺส อวฑฺฒิตํ วินาสเมว ปญฺญเปติ, ตสฺมา โส สยมฺปิ วฑฺฒิหโต หตวฑฺฒิโตฯ
Samaṇaseyyānurūpanti samaṇassa anucchavikā seyyā. Pāsaṃsattho hi ayaṃ rūpa-saddo. Tenāha ‘‘imaṃ tiṇasanthāraka’’ntiādi. Anākiṇṇoti viluḷito aghaṭṭito. Hatthapādasīsehi tattha tattha pahaṭena na calito abhinno, acalitattā eva abhinnaṃ attharaṇaṃ. Paricchinditvā paññatto viyāti ayaṃ chekena cittakārena cintetvā tulikāya paricchinnalekhāya paricchinditvā likhitā cittakataseyyā viya. Bhūnaṃ vuccati vaḍḍhitaṃ, taṃ hantīti bhūnahuno. Tenāha ‘‘hatavaḍḍhino’’ti. Taṃ panāyaṃ cakkhādīsu saṃvaravidhānaṃ vaḍḍhihananaṃ maññati. Tenāha ‘‘mariyādakārakassā’’ti. Brūhetabbanti uḷāravisayūpahārena vaḍḍhetabbaṃ pīṇetabbaṃ. Taṃ pana ananubhūtānubhavanena hotīti āha ‘‘adiṭṭhaṃ dakkhitabba’’nti. Anubhūtaṃ pana apaṇītaṃ hotīti vuttaṃ ‘‘diṭṭhaṃ samatikkamitabba’’nti. Sesavāresupi eseva nayo. Paramadiṭṭhadhammanibbānavādī kiresa paribbājako, tasmā evaṃ chasu dvāresu vaḍḍhiṃ paññapeti. Yasmā yaṃ channampi cakkhādīnaṃ yathāsakaṃ visayaggahaṇaṃ paṭikkhipanto lokassa avaḍḍhitaṃ vināsameva paññapeti, tasmā so sayampi vaḍḍhihato hatavaḍḍhito.
สํกิเลสโต อารกตฺตา อริโย นิยฺยานิกธมฺมภาวโต ญาโย ธโมฺมฯ วชฺชเลสสฺสปิ อภาวโต กุสโลฯ เตนาห ‘‘ปริสุเทฺธ การณธเมฺม อนวเชฺช’’ติฯ อุคฺคตสฺสาติ อุจฺจกุลีนตาทินา อุฬารสฺสฯ มุเข อารกฺขํ ฐเปตฺวาติ มุเขน สํยโต หุตฺวาฯ อมฺพชมฺพูอาทีนิ คเหตฺวา วิย อปูรยมาโนติ อมฺพชมฺพูอาทีนิ อญฺญมญฺญวิสทิสานิ วิย ปูรณกถานเยน ยํ กิญฺจิ อกเถตฺวาฯ เตนาห ‘‘มยา กถิตนิยาเมนา’’ติฯ
Saṃkilesato ārakattā ariyo niyyānikadhammabhāvato ñāyo dhammo. Vajjalesassapi abhāvato kusalo. Tenāha ‘‘parisuddhe kāraṇadhamme anavajje’’ti. Uggatassāti uccakulīnatādinā uḷārassa. Mukhe ārakkhaṃ ṭhapetvāti mukhena saṃyato hutvā. Ambajambūādīni gahetvā viya apūrayamānoti ambajambūādīni aññamaññavisadisāni viya pūraṇakathānayena yaṃ kiñci akathetvā. Tenāha ‘‘mayā kathitaniyāmenā’’ti.
๒๐๘. ผลสมาปตฺติยา วุฎฺฐิโตติ ทิวาวิหารโต วุฎฺฐิโตติ อโตฺถฯ ทิวาวิหาโรปิ หิ ‘‘ปฎิสลฺลาน’’นฺติ วุจฺจติ ‘‘รโหคตสฺส ปฎิสลฺลีนสฺส เอวํ เจตโส ปริวิตโกฺก อุทปาที’’ติอาทีสุ (ปารา. ๑๘)ฯ ภควา หิ ผลสมาปตฺติโต วุฎฺฐานุตฺตรกาลํ เตสํ กถาสลฺลาปํ สุตฺวา ทิวาวิหารโต วุฎฺฐาย ตตฺถ คโตฯ สํเวโค นาม สโหตฺตปฺปญาณํ, ตํ นิพฺพินฺทนวเสนปิ โหติ, สํเวคนิสฺสิตํ สนฺธายาห ‘‘ปีติสํเวเคน สํวิโคฺค’’ติฯ โส ปน ยสฺมา ปุริมาวตฺถาย จลนํ โหติ จิตฺตสฺส, ตสฺมา อาห ‘‘จลิโต กมฺปิโต’’ติฯ ติขิณโสเตน ปุริเสนาติ ภควนฺตํ สนฺธายาหฯ
208.Phalasamāpattiyāvuṭṭhitoti divāvihārato vuṭṭhitoti attho. Divāvihāropi hi ‘‘paṭisallāna’’nti vuccati ‘‘rahogatassa paṭisallīnassa evaṃ cetaso parivitakko udapādī’’tiādīsu (pārā. 18). Bhagavā hi phalasamāpattito vuṭṭhānuttarakālaṃ tesaṃ kathāsallāpaṃ sutvā divāvihārato vuṭṭhāya tattha gato. Saṃvego nāma sahottappañāṇaṃ, taṃ nibbindanavasenapi hoti, saṃveganissitaṃ sandhāyāha ‘‘pītisaṃvegena saṃviggo’’ti. So pana yasmā purimāvatthāya calanaṃ hoti cittassa, tasmā āha ‘‘calito kampito’’ti. Tikhiṇasotena purisenāti bhagavantaṃ sandhāyāha.
๒๐๙. ธมฺมเทสนํ อารภิ ยถา วิเนยฺยทมนกุสโล วสนฎฺฐานเฎฺฐนาติ อิทํ อารมิตพฺพภาวสฺส ภาวลกฺขณวจนํฯ อารมติ เอตฺถาติ อาราโม, รูปํ อาราโม เอตสฺสาติ รูปารามํ, ตโต เอว ตนฺนินฺนภาเวน รูเป รตนฺติ รูปรตํ, เตน สโมฺม ทุปฺปตฺติยา รูเปน สมฺมุทิตนฺติ รูปสมฺมุทิตํ, ตเทตํ ตทภิหตชวนกิจฺจํ ตตฺถ อาโรเปตฺวา วุตฺตํฯ ทนฺตนฺติอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ ทนฺตํ ทมิตํฯ นิพฺพิเสวนนฺติ วิคตวิสุกายิกํฯ คุตฺตนฺติ สติยา คุตฺตํฯ รกฺขิตนฺติ ตเสฺสว เววจนํฯ สํวุตนฺติ อปนีตํ ปเวสนิวารเณนฯ เตนาห ‘‘ปิหิต’’นฺติฯ
209.Dhammadesanaṃ ārabhi yathā vineyyadamanakusalo vasanaṭṭhānaṭṭhenāti idaṃ āramitabbabhāvassa bhāvalakkhaṇavacanaṃ. Āramati etthāti ārāmo, rūpaṃ ārāmo etassāti rūpārāmaṃ, tato eva tanninnabhāvena rūpe ratanti rūparataṃ, tena sammo duppattiyā rūpena sammuditanti rūpasammuditaṃ, tadetaṃ tadabhihatajavanakiccaṃ tattha āropetvā vuttaṃ. Dantantiādīsupi eseva nayo. Dantaṃ damitaṃ. Nibbisevananti vigatavisukāyikaṃ. Guttanti satiyā guttaṃ. Rakkhitanti tasseva vevacanaṃ. Saṃvutanti apanītaṃ pavesanivāraṇena. Tenāha ‘‘pihita’’nti.
๒๑๐. อุปฺปชฺชนปริฬาหนฺติ อุปฺปชฺชนกิเลสปริฬาหํฯ กิํ วจนํ วตฺตพฺพํ อสฺสาติ รูปารมฺมณํ อนุภวิตฺวา สมุทยาทิปหานํ ปริคฺคณฺหิตฺวา ปรินิพฺพินฺทิตฺวา วิรชฺชิตฺวา โย วิมุโตฺต, ตตฺถ กิํ วุทฺธิหตปริยาโย อวสฺสํ ลภติ น ลภตีติ ปุจฺฉติฯ ปริพฺพาชโก ตาทิเส สารพทฺธวิมุตฺติเก วุทฺธิหโตติ น วเทยฺยาติ อาห ‘‘น กิญฺจิ, โภ, โคตมา’’ติฯ
210.Uppajjanapariḷāhanti uppajjanakilesapariḷāhaṃ. Kiṃ vacanaṃ vattabbaṃ assāti rūpārammaṇaṃ anubhavitvā samudayādipahānaṃ pariggaṇhitvā parinibbinditvā virajjitvā yo vimutto, tattha kiṃ vuddhihatapariyāyo avassaṃ labhati na labhatīti pucchati. Paribbājako tādise sārabaddhavimuttike vuddhihatoti na vadeyyāti āha ‘‘na kiñci, bho, gotamā’’ti.
๒๑๑. เตติ ตยา, อยเมว วา ปาโฐฯ วสฺสํ วาโส วสฺสํ อุตฺตรปทโลเปน, วสฺสิตุํ อรหตีติ วสฺสิโก, วสฺสกาเล นิวาสานุจฺฉวิโกติ อโตฺถฯ
211.Teti tayā, ayameva vā pāṭho. Vassaṃ vāso vassaṃ uttarapadalopena, vassituṃ arahatīti vassiko, vassakāle nivāsānucchavikoti attho.
นาติอุโจฺจ โหติ นาตินีโจติ คิมฺหิโก วิย อุโจฺจ, เหมนฺติโก วิย นีโจ น โหติ, อถ โข ตทุภยเวมชฺฌลกฺขณตาย นาติอุโจฺจ โหติ นาตินีโจฯ นาติตนูนีติ เหมนฺติกสฺส วิย น ขุทฺทกานิฯ นาติพหูนีติ คิมฺหิกสฺส วิย น อติพหูนิฯ มิสฺสกาเนวาติ เหมนฺติกคิมฺหิเกสุ วุตฺตลกฺขณโวมิสฺสกานิฯ อุณฺหปเวสนตฺถายาติ นิยูเหสุ ปุเรภตฺตํ ปจฺฉาภตฺตญฺจ ปติตสูริโยภาสวเสน อุณฺหสฺส อพฺภนฺตรปเวสนตฺถายฯ ภิตฺตินิยูหานิ นีหรียนฺตีติ ทกฺขิณปเสฺส ภิตฺตีสุ นิยูหานิ นีหริตฺวา กรียนฺติฯ วิปุลชาลานีติ ปุถุลฉิทฺทานิฯ อุทกยนฺตานีติ อุทกวาหกยนฺตานิฯ
Nātiucco hoti nātinīcoti gimhiko viya ucco, hemantiko viya nīco na hoti, atha kho tadubhayavemajjhalakkhaṇatāya nātiucco hoti nātinīco. Nātitanūnīti hemantikassa viya na khuddakāni. Nātibahūnīti gimhikassa viya na atibahūni. Missakānevāti hemantikagimhikesu vuttalakkhaṇavomissakāni. Uṇhapavesanatthāyāti niyūhesu purebhattaṃ pacchābhattañca patitasūriyobhāsavasena uṇhassa abbhantarapavesanatthāya. Bhittiniyūhāni nīharīyantīti dakkhiṇapasse bhittīsu niyūhāni nīharitvā karīyanti. Vipulajālānīti puthulachiddāni. Udakayantānīti udakavāhakayantāni.
นีลุปฺปลคจฺฉเก กตฺวาติ วิกสิเตหิ นีลุปฺปเลหิ คจฺฉเก นฬินิเก กตฺวาฯ คนฺธกลลนฺติ คนฺธมิสฺสกกทฺทมํฯ ยมกภิตฺตีติ ยุคฬภิตฺติ, ตสฺสา อนฺตเร นาฬิ, ยโต อุทกํ อภิรุหติฯ โลหนาฬินฺติ โลหมยยนฺตนาฬิํฯ ชาลนฺติ ตมฺพโลหมยํ ชาลํฯ เหฎฺฐา ยนฺตํ ปริวเตฺตนฺตีติ เหฎฺฐาภาเค อุทกยนฺตํ คเมนฺติฯ อุทกผุสิเต เตเมเนฺต วิวณฺณตา มาโหสีติ นีลปฎํ นิวาเสติฯ ทิวากาเลติ ทิวสเวลายฯ อชฺฌตฺตํ วูปสนฺตจิโตฺต วิหรามีติ เอเตน อตฺตโน ผลสมาปตฺติวิหาโร ภควตา ทสฺสิโตติ อาห – ‘‘ตาย รติยา รมมาโนติ อิทํ จตุตฺถชฺฌานิกผลสมาปตฺติรติํ สนฺธาย วุตฺต’’นฺติฯ
Nīluppalagacchake katvāti vikasitehi nīluppalehi gacchake naḷinike katvā. Gandhakalalanti gandhamissakakaddamaṃ. Yamakabhittīti yugaḷabhitti, tassā antare nāḷi, yato udakaṃ abhiruhati. Lohanāḷinti lohamayayantanāḷiṃ. Jālanti tambalohamayaṃ jālaṃ. Heṭṭhā yantaṃ parivattentīti heṭṭhābhāge udakayantaṃ gamenti. Udakaphusite temente vivaṇṇatā māhosīti nīlapaṭaṃ nivāseti. Divākāleti divasavelāya. Ajjhattaṃ vūpasantacitto viharāmīti etena attano phalasamāpattivihāro bhagavatā dassitoti āha – ‘‘tāya ratiyā ramamānoti idaṃ catutthajjhānikaphalasamāpattiratiṃ sandhāya vutta’’nti.
๒๑๒. มหา จ เนสํ ปปโญฺจติ เนสํ ราชูนํ มหาปปโญฺจ ราชิทฺธิวเสน สพฺพทา สมฺปตฺติวิสโย จ, อนุภวิตุํ น ลภนฺตีติ อธิปฺปาโยฯ มเนฺต คเวสนฺตา วิจรนฺติ, น โภคสุขํฯ คณนา นาม อจฺฉินฺนคณนา, น วิคณคณนา น ปณคณนาฯ อาวโฎฺฎติ ยถาธิคเต ทิเพฺพ กาเม ปหาย กามเหตุ อาวโฎฺฎ นิวโตฺต ปริวตฺติโต ภเวยฺยฯ เอวํ มานุสกา กามาติ ยถา โกจิ กุสเคฺคน อุทกํ คเหตฺวา มหาสมุเทฺท อุทกํ มิเนยฺยฯ ตตฺถ มหาสมุเทฺท อุทกเมว มหนฺตํ วิปุลํ ปณีตญฺจ, เอวํ ทิพฺพานํ กามานํ สมีเป อุปนิธาย มานุสกา กามา อปฺปมตฺตกา โอรมตฺตกา นิหีนา, ทิพฺพาว กามา มหนฺตา วิปุลา อุฬารา ปณีตาฯ สมธิคยฺหาติ สมฺมา อธิคมนวเสน นิคฺคยฺห ทิพฺพมฺปิ สุขํ หีนํ กตฺวา ติฎฺฐติฯ
212.Mahāca nesaṃ papañcoti nesaṃ rājūnaṃ mahāpapañco rājiddhivasena sabbadā sampattivisayo ca, anubhavituṃ na labhantīti adhippāyo. Mante gavesantā vicaranti, na bhogasukhaṃ. Gaṇanā nāma acchinnagaṇanā, na vigaṇagaṇanā na paṇagaṇanā. Āvaṭṭoti yathādhigate dibbe kāme pahāya kāmahetu āvaṭṭo nivatto parivattito bhaveyya. Evaṃ mānusakā kāmāti yathā koci kusaggena udakaṃ gahetvā mahāsamudde udakaṃ mineyya. Tattha mahāsamudde udakameva mahantaṃ vipulaṃ paṇītañca, evaṃ dibbānaṃ kāmānaṃ samīpe upanidhāya mānusakā kāmā appamattakā oramattakā nihīnā, dibbāva kāmā mahantā vipulā uḷārā paṇītā. Samadhigayhāti sammā adhigamanavasena niggayha dibbampi sukhaṃ hīnaṃ katvā tiṭṭhati.
๒๑๓. อาโรคฺยเหตุกํ สุขํ อสฺส อตฺถีติ สุขี, ตํ ปนสฺส โรควิคมโตวาติ อาห ‘‘ปฐมํ ทุกฺขิโต ปจฺฉา สุขิโต’’ติฯ เสรี นาม อตฺตาธีนวุตฺตีติ อาห ‘‘เสรี เอกโก ภเวยฺยา’’ติฯ อตฺตโน วโส สยํวโส, โส เอตสฺส อตฺถีติ สยํวสีฯ องฺคารกปลฺลํ วิย กามวตฺถุปริฬาหเหตุโตฯ ตเจฺฉตฺวาติ ฆเฎฺฎตฺวา, กณฺฑูยิตฺวาติ อโตฺถฯ
213. Ārogyahetukaṃ sukhaṃ assa atthīti sukhī, taṃ panassa rogavigamatovāti āha ‘‘paṭhamaṃ dukkhito pacchā sukhito’’ti. Serī nāma attādhīnavuttīti āha ‘‘serī ekako bhaveyyā’’ti. Attano vaso sayaṃvaso, so etassa atthīti sayaṃvasī. Aṅgārakapallaṃ viya kāmavatthupariḷāhahetuto. Tacchetvāti ghaṭṭetvā, kaṇḍūyitvāti attho.
๒๑๔. เยน กาโย มธุรกชาโต โหติ, ตํ กิร กุฎฺฐํ ฉวิํ วินาเสติ, จมฺมํ ฉิทฺทชาตํ วิย โหติฯ เตเนวาห ‘‘อุปหตกายปฺปสาโท’’ติฯ ปจฺจลตฺถาติ ปฎิลภิฯ อวิชฺชาภิภูตตาย วิโรธิปจฺจยสมาโยเคน ปญฺญินฺทฺริยสฺส อุปหตตฺตาฯ อายติํ ทุกฺขผลตาย เอตรหิ จ กิเลสทุกฺขพหุลตาย กามานํ ทุกฺขสมฺผสฺสตา, ตทุภยสํยุเตฺตสุ เตสุ จ ตํ อสลฺลกฺขิตฺวา เอกนฺตสุขาภินิเวโส วิปรีตสญฺญาย, น เกวลาย สุขเวทนาย สุขาติ ปวตฺตสญฺญีฯ
214. Yena kāyo madhurakajāto hoti, taṃ kira kuṭṭhaṃ chaviṃ vināseti, cammaṃ chiddajātaṃ viya hoti. Tenevāha ‘‘upahatakāyappasādo’’ti. Paccalatthāti paṭilabhi. Avijjābhibhūtatāya virodhipaccayasamāyogena paññindriyassa upahatattā. Āyatiṃ dukkhaphalatāya etarahi ca kilesadukkhabahulatāya kāmānaṃ dukkhasamphassatā, tadubhayasaṃyuttesu tesu ca taṃ asallakkhitvā ekantasukhābhiniveso viparītasaññāya, na kevalāya sukhavedanāya sukhāti pavattasaññī.
๒๑๕. ตานีติ กุฎฺฐสรีเร วณมุขานิฯ อสุจีนีติ อสุภานิฯ ทุคฺคนฺธานีติ วิสฺสคนฺธานิฯ ปูตีนีติ กุณปภูตานิฯ อิทานีติ เอตรหิฯ นเขหิ วิปฺปตจฺฉนอคฺคิปริตาปเนหิ อตินิปฺปีฬนกาเล ปาณกา…เป.… ปคฺฆรนฺติ, เตน เวทนา ตนุกา โหติฯ เอวนฺติ วุตฺตนเยน เวทนาย ตนุกภาวโตฯ
215.Tānīti kuṭṭhasarīre vaṇamukhāni. Asucīnīti asubhāni. Duggandhānīti vissagandhāni. Pūtīnīti kuṇapabhūtāni. Idānīti etarahi. Nakhehi vippatacchanaaggiparitāpanehi atinippīḷanakāle pāṇakā…pe… paggharanti, tena vedanā tanukā hoti. Evanti vuttanayena vedanāya tanukabhāvato.
อาโรคฺยภาเว ธนลาภาทิลาภุปฺปตฺติโต, อสติ จ อาโรเคฺย ลาภสฺส นิรตฺถกภาวโต, ทิฎฺฐธมฺมิกาทิสพฺพสมฺปตฺตีนํ ลาภสฺส นิมิตฺตภาวโต จ อาโรคฺยปรมา ลาภาฯ นิพฺพาเน สุขุปฺปตฺติโต, อสติ จ นิพฺพานาธิคเม ตาทิสสฺส สุขสฺส อนุปลพฺภนโต, สพฺพสงฺขตวิวิตฺตตฺตา จ สพฺพโส จ สํสารทุกฺขาภาวโต, อธิคเต จ ตสฺมิํ สกลวฎฺฎทุกฺขาภาวโต จ นิพฺพานํ ปรมํ สุขํฯ ปุพฺพภาคมคฺคานนฺติ กายานุปสฺสนาทิเภทภินฺนานํ อริยมคฺคสฺส ปุพฺพภาคิยานํ มคฺคานํฯ เตสญฺจ อมตคามิตา นาม ตนฺนินฺนตาวเสเนว สจฺฉิกิริยาวเสนาติ อาห ‘‘ปุพฺพภาคคมเนเนว อมตคามิน’’นฺติฯ อฎฺฐงฺคิโก อริยมโคฺค เขโม สพฺพปริสฺสยสมุคฺฆาตเนน อนุปทฺทุตตฺตา, ตํสมงฺคีนํ สพฺพโส อนุปทฺทุตตฺตา ตํสมงฺคีนํ สพฺพโส อนุปทฺทวเหตุโต จฯ ลทฺธิวเสน คหิตาติ สสฺสตวาทาทีหิ เกวลํ เตสํ ลทฺธิวเสน ตถา คหิตาฯ เขมอมตคามินนฺติ อิมินา หิ ‘‘เขมํอมตคามิน’’นฺติ วิภตฺติอโลเปน นิเทฺทโส, อโตฺถ ปน วิภตฺติโลเปน ทฎฺฐโพฺพติ ทเสฺสติฯ
Ārogyabhāve dhanalābhādilābhuppattito, asati ca ārogye lābhassa niratthakabhāvato, diṭṭhadhammikādisabbasampattīnaṃ lābhassa nimittabhāvato ca ārogyaparamā lābhā. Nibbāne sukhuppattito, asati ca nibbānādhigame tādisassa sukhassa anupalabbhanato, sabbasaṅkhatavivittattā ca sabbaso ca saṃsāradukkhābhāvato, adhigate ca tasmiṃ sakalavaṭṭadukkhābhāvato ca nibbānaṃ paramaṃ sukhaṃ. Pubbabhāgamaggānanti kāyānupassanādibhedabhinnānaṃ ariyamaggassa pubbabhāgiyānaṃ maggānaṃ. Tesañca amatagāmitā nāma tanninnatāvaseneva sacchikiriyāvasenāti āha ‘‘pubbabhāgagamaneneva amatagāmina’’nti. Aṭṭhaṅgiko ariyamaggo khemo sabbaparissayasamugghātanena anupaddutattā, taṃsamaṅgīnaṃ sabbaso anupaddutattā taṃsamaṅgīnaṃ sabbaso anupaddavahetuto ca. Laddhivasena gahitāti sassatavādādīhi kevalaṃ tesaṃ laddhivasena tathā gahitā. Khemaamatagāminanti iminā hi ‘‘khemaṃamatagāmina’’nti vibhattialopena niddeso, attho pana vibhattilopena daṭṭhabboti dasseti.
๒๑๖. อโนมชฺชตีติ อนุ อนุ โอมชฺชติฯ อปราปรํ หตฺถํ เหฎฺฐา โอตาเรโนฺต มชฺชติฯ
216.Anomajjatīti anu anu omajjati. Aparāparaṃ hatthaṃ heṭṭhā otārento majjati.
๒๑๗. เฉกนฺติ ฆนภาเวน วีตํฯ ฆนมฎฺฐภาเวน สุนฺทรํ โหตีติ อาห ‘‘สมฺปนฺน’’นฺติฯ สาธูหิ ปรมปฺปิจฺฉสนฺตุเฎฺฐหิ ลาโต คหิโตติ สาหุฬิฯ สงฺการโจฬกํ นิจฺจกาฬกํฯ
217.Chekanti ghanabhāvena vītaṃ. Ghanamaṭṭhabhāvena sundaraṃ hotīti āha ‘‘sampanna’’nti. Sādhūhi paramappicchasantuṭṭhehi lāto gahitoti sāhuḷi. Saṅkāracoḷakaṃ niccakāḷakaṃ.
๒๑๘. ตตฺถ ตตฺถ รุชนเฎฺฐน วิพาธนเฎฺฐน โรโคว ภูโตฯ วิปสฺสนาญาเณนปิ สิขาปฺปเตฺตน อาโรคฺยํ เอกเทเสน ปสฺสติ, นิพฺพานญฺจ วฎฺฎปฎิปกฺขโตติ อาห ‘‘วิปสฺสนาญาณเญฺจวา’’ติฯ
218. Tattha tattha rujanaṭṭhena vibādhanaṭṭhena rogova bhūto. Vipassanāñāṇenapi sikhāppattena ārogyaṃ ekadesena passati, nibbānañca vaṭṭapaṭipakkhatoti āha ‘‘vipassanāñāṇañcevā’’ti.
๒๑๙. อนฺตราติ ปฐมุปฺปตฺติ ชรามรณานํ เวมเชฺฌฯ อุปหโตติ ปิตฺตเสมฺหาทิโทเสหิ ทูสิตภาเวน กถิโตฯ ปิตฺตาทิโทเส ปน เภสชฺชเสวนาย นิวเตฺตโนฺต อุปหตํ ปฎิปากติกํ กโรโนฺต จกฺขูนิ อุปฺปาเทติ นามฯ วินฎฺฐานีติ อนุปฺปตฺติธมฺมตํ อาปนฺนานิฯ
219.Antarāti paṭhamuppatti jarāmaraṇānaṃ vemajjhe. Upahatoti pittasemhādidosehi dūsitabhāvena kathito. Pittādidose pana bhesajjasevanāya nivattento upahataṃ paṭipākatikaṃ karonto cakkhūni uppādeti nāma. Vinaṭṭhānīti anuppattidhammataṃ āpannāni.
๒๒๐. ปุเพฺพ วุเตฺต สาหุฬิยจีเรฯ วเฎฺฎ อนุคตจิเตฺตนาติ อนมตเคฺค สํสารวเฎฺฎ อนาทีนวทสฺสิตาย อนุคามิจิเตฺตนฯ
220.Pubbe vutte sāhuḷiyacīre. Vaṭṭe anugatacittenāti anamatagge saṃsāravaṭṭe anādīnavadassitāya anugāmicittena.
๒๒๑. ธมฺมสฺสาติ นิพฺพานสฺสฯ อนุธมฺมนฺติ อนุรูปํ นิยฺยานธมฺมํฯ เตนาห ‘‘อนุจฺฉวิกํ ปฎิปท’’นฺติฯ ปญฺจกฺขเนฺธติ ปญฺจุปาทานกฺขเนฺธ ทเสฺสติฯ ‘‘ทีฆรตฺตํ วต, โภ’’ติอาทินา ปาฬิยํ วิวฎฺฎํ ทสฺสิตํฯ เตนาห ‘‘อุปาทานนิโรธาติ วิวฎฺฎํ ทเสฺสโนฺต’’ติฯ เสสํ สุวิเญฺญยฺยเมวฯ
221.Dhammassāti nibbānassa. Anudhammanti anurūpaṃ niyyānadhammaṃ. Tenāha ‘‘anucchavikaṃ paṭipada’’nti. Pañcakkhandheti pañcupādānakkhandhe dasseti. ‘‘Dīgharattaṃ vata, bho’’tiādinā pāḷiyaṃ vivaṭṭaṃ dassitaṃ. Tenāha ‘‘upādānanirodhāti vivaṭṭaṃ dassento’’ti. Sesaṃ suviññeyyameva.
มาคณฺฑิยสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ
Māgaṇḍiyasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / มชฺฌิมนิกาย • Majjhimanikāya / ๕. มาคณฺฑิยสุตฺตํ • 5. Māgaṇḍiyasuttaṃ
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / มชฺฌิมนิกาย (อฎฺฐกถา) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ๕. มาคณฺฑิยสุตฺตวณฺณนา • 5. Māgaṇḍiyasuttavaṇṇanā
