| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปฎิสมฺภิทามคฺค-อฎฺฐกถา • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
๙. มคฺคกถา
9. Maggakathā
มคฺคกถาวณฺณนา
Maggakathāvaṇṇanā
๒๓๗. อิทานิ เตสํ ติณฺณํ วิปลฺลาสานํ ปหานกรํ อริยมคฺคํ ทเสฺสเนฺตน กถิตาย มคฺคกถาย อปุพฺพตฺถานุวณฺณนาฯ ตตฺถ มโคฺคติ เกนเฎฺฐน มโคฺคติ โย พุทฺธสาสเน มโคฺคติ วุจฺจติ, โส เกนเฎฺฐน มโคฺค นาม โหตีติ อโตฺถฯ มิจฺฉาทิฎฺฐิยา ปหานายาติอาทีสุ ทสสุ ปริยาเยสุ ปฐโม ปฐโม ตสฺส ตสฺส มคฺคงฺคสฺส อุชุวิปจฺจนีกวเสน วุโตฺตฯ มโคฺค เจว เหตุ จาติ ตสฺส ตสฺส กิจฺจสฺส กรณาย ปฎิปทเฎฺฐน มโคฺค, สมฺปาปกเฎฺฐน เหตุฯ เตน มคฺคสฺส ปฎิปทโฎฺฐ สมฺปาปกโฎฺฐ จ วุโตฺต โหติฯ ‘‘อยํ มโคฺค อยํ ปฎิปทา’’ติอาทีสุ (สํ. นิ. ๕.๕, ๔๘) หิ ปฎิปทา มโคฺค, ‘‘มคฺคสฺส นิยฺยานโฎฺฐ เหตุโฎฺฐ’’ติอาทีสุ (ปฎิ. ม. ๒.๘) สมฺปาปโก เหตุฯ เอวํ ทฺวีหิ ทฺวีหิ ปเทหิ ‘‘มโคฺคติ เกนเฎฺฐน มโคฺค’’ติ ปุจฺฉาย วิสฺสชฺชนํ กตํ โหติฯ สหชาตานํ ธมฺมานํ อุปตฺถมฺภนายาติ อตฺตนา สหชาตานํ อรูปธมฺมานํ สหชาตอญฺญมญฺญนิสฺสยาทิภาเวน อุปตฺถมฺภนภาวายฯ กิเลสานํ ปริยาทานายาติ ตํตํมคฺควชฺฌานํ วุตฺตาวเสสกิเลสานํ เขปนายฯ ปฎิเวธาทิวิโสธนายาติ เอตฺถ ยสฺมา ‘‘โก จาทิ กุสลานํ ธมฺมานํ, สีลญฺจ สุวิสุทฺธํ ทิฎฺฐิ จ อุชุกา’’ติ (สํ. นิ. ๕.๓๖๙, ๓๘๑) วจนโต สีลญฺจ ทิฎฺฐิ จ สจฺจปฎิเวธสฺส อาทิฯ โส จ อาทิมคฺคกฺขเณ วิสุชฺฌติฯ ตสฺมา ‘‘ปฎิเวธาทิวิโสธนายา’’ติ วุตฺตํฯ จิตฺตสฺส อธิฎฺฐานายาติ สมฺปยุตฺตจิตฺตสฺส สกกิเจฺจ ปติฎฺฐานายฯ จิตฺตสฺส โวทานายาติ จิตฺตสฺส ปริสุทฺธภาวายฯ วิเสสาธิคมายาติ โลกิยโต วิเสสปฎิลาภายฯ อุตฺตริ ปฎิเวธายาติ โลกิยโต อุตฺตริ ปฎิวิชฺฌนตฺถายฯ สจฺจาภิสมยายาติ จตุนฺนํ สจฺจานํ เอกาภิสมยาย กิจฺจนิปฺผตฺติวเสน เอกปฎิเวธายฯ นิโรเธ ปติฎฺฐาปนายาติ จิตฺตสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา นิพฺพาเน ปติฎฺฐาปนตฺถายฯ สกทาคามิมคฺคกฺขณาทีสุ อฎฺฐ มคฺคงฺคานิ เอกโต กตฺวา ตํตํมคฺควชฺฌกิเลสปฺปหานํ วุตฺตํฯ เอวํ วจเน การณํ เหฎฺฐา วุตฺตเมวฯ ยสฺมา อุปรูปริมเคฺคนาปิ สุฎฺฐุ อาทิวิโสธนา สุฎฺฐุ จิตฺตโวทานญฺจ โหติ, ตสฺมา ตานิปิ ปทานิ วุตฺตานิฯ
237. Idāni tesaṃ tiṇṇaṃ vipallāsānaṃ pahānakaraṃ ariyamaggaṃ dassentena kathitāya maggakathāya apubbatthānuvaṇṇanā. Tattha maggoti kenaṭṭhena maggoti yo buddhasāsane maggoti vuccati, so kenaṭṭhena maggo nāma hotīti attho. Micchādiṭṭhiyā pahānāyātiādīsu dasasu pariyāyesu paṭhamo paṭhamo tassa tassa maggaṅgassa ujuvipaccanīkavasena vutto. Maggo ceva hetu cāti tassa tassa kiccassa karaṇāya paṭipadaṭṭhena maggo, sampāpakaṭṭhena hetu. Tena maggassa paṭipadaṭṭho sampāpakaṭṭho ca vutto hoti. ‘‘Ayaṃ maggo ayaṃ paṭipadā’’tiādīsu (saṃ. ni. 5.5, 48) hi paṭipadā maggo, ‘‘maggassa niyyānaṭṭho hetuṭṭho’’tiādīsu (paṭi. ma. 2.8) sampāpako hetu. Evaṃ dvīhi dvīhi padehi ‘‘maggoti kenaṭṭhena maggo’’ti pucchāya vissajjanaṃ kataṃ hoti. Sahajātānaṃ dhammānaṃ upatthambhanāyāti attanā sahajātānaṃ arūpadhammānaṃ sahajātaaññamaññanissayādibhāvena upatthambhanabhāvāya. Kilesānaṃ pariyādānāyāti taṃtaṃmaggavajjhānaṃ vuttāvasesakilesānaṃ khepanāya. Paṭivedhādivisodhanāyāti ettha yasmā ‘‘ko cādi kusalānaṃ dhammānaṃ, sīlañca suvisuddhaṃ diṭṭhi ca ujukā’’ti (saṃ. ni. 5.369, 381) vacanato sīlañca diṭṭhi ca saccapaṭivedhassa ādi. So ca ādimaggakkhaṇe visujjhati. Tasmā ‘‘paṭivedhādivisodhanāyā’’ti vuttaṃ. Cittassa adhiṭṭhānāyāti sampayuttacittassa sakakicce patiṭṭhānāya. Cittassa vodānāyāti cittassa parisuddhabhāvāya. Visesādhigamāyāti lokiyato visesapaṭilābhāya. Uttari paṭivedhāyāti lokiyato uttari paṭivijjhanatthāya. Saccābhisamayāyāti catunnaṃ saccānaṃ ekābhisamayāya kiccanipphattivasena ekapaṭivedhāya. Nirodhe patiṭṭhāpanāyāti cittassa vā puggalassa vā nibbāne patiṭṭhāpanatthāya. Sakadāgāmimaggakkhaṇādīsu aṭṭha maggaṅgāni ekato katvā taṃtaṃmaggavajjhakilesappahānaṃ vuttaṃ. Evaṃ vacane kāraṇaṃ heṭṭhā vuttameva. Yasmā uparūparimaggenāpi suṭṭhu ādivisodhanā suṭṭhu cittavodānañca hoti, tasmā tānipi padāni vuttāni.
ทสฺสนมโคฺคติอาทีหิ ยาว ปริโยสานา ตสฺส ธมฺมสฺส ลกฺขณวเสน มคฺคโฎฺฐ วุโตฺตฯ ตานิ สพฺพานิปิ ปทานิ อภิเญฺญยฺยนิเทฺทเส วุตฺตตฺถาเนวฯ เอวเมตฺถ ยถาสมฺภวํ โลกิยโลกุตฺตโร มโคฺค นิทฺทิโฎฺฐฯ เหตุเฎฺฐน มโคฺคติ จ อฎฺฐงฺคิโก มโคฺค นิทฺทิโฎฺฐฯ นิปฺปริยายมคฺคตฺตา จสฺส ปุน ‘‘มโคฺค’’ติ น วุตฺตํฯ อาธิปเตยฺยเฎฺฐน อินฺทฺริยาติ อาทีนิ จ อินฺทฺริยาทีนํ อตฺถวเสน วุตฺตานิ, น มคฺคฎฺฐวเสนฯ สจฺจานีติ เจตฺถ สจฺจญาณานิฯ สเพฺพปิ เต ธมฺมา นิพฺพานสฺส ปฎิปทเฎฺฐน มโคฺคฯ อเนฺต วุตฺตํ นิพฺพานํ ปน สํสารทุกฺขาภิภูเตหิ ทุกฺขนิสฺสรณตฺถิเกหิ สปฺปุริเสหิ มคฺคียติ คเวสียตีติ มโคฺคติ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพนฺติฯ
Dassanamaggotiādīhi yāva pariyosānā tassa dhammassa lakkhaṇavasena maggaṭṭho vutto. Tāni sabbānipi padāni abhiññeyyaniddese vuttatthāneva. Evamettha yathāsambhavaṃ lokiyalokuttaro maggo niddiṭṭho. Hetuṭṭhena maggoti ca aṭṭhaṅgiko maggo niddiṭṭho. Nippariyāyamaggattā cassa puna ‘‘maggo’’ti na vuttaṃ. Ādhipateyyaṭṭhena indriyāti ādīni ca indriyādīnaṃ atthavasena vuttāni, na maggaṭṭhavasena. Saccānīti cettha saccañāṇāni. Sabbepi te dhammā nibbānassa paṭipadaṭṭhena maggo. Ante vuttaṃ nibbānaṃ pana saṃsāradukkhābhibhūtehi dukkhanissaraṇatthikehi sappurisehi maggīyati gavesīyatīti maggoti vuttanti veditabbanti.
มคฺคกถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Maggakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / ปฎิสมฺภิทามคฺคปาฬิ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ๙. มคฺคกถา • 9. Maggakathā
