| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विभङ्ग-अनुटीका • Vibhaṅga-anuṭīkā |
११. मग्गङ्गविभङ्गो
11. Maggaṅgavibhaṅgo
२. अभिधम्मभाजनीयवण्णना
2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
४९०. अभिधम्मेति धम्मसङ्गहे। सो हि निब्बत्तिताभिधम्मदेसना, न विभङ्गदेसना विय सुत्तन्तनयविमिस्सा। अरियोपपदतं न करोति विनापि तेनस्स अरियभावसिद्धितो। तेनाह अट्ठकथायं ‘‘यथा ही’’तिआदि।
490. Abhidhammeti dhammasaṅgahe. So hi nibbattitābhidhammadesanā, na vibhaṅgadesanā viya suttantanayavimissā. Ariyopapadataṃ na karoti vināpi tenassa ariyabhāvasiddhito. Tenāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘yathā hī’’tiādi.
४९३. ‘‘लोकियकालेना’’ति इदं पुब्बभागभावनानुभावेन किच्चातिरेकसिद्धीति दस्सनत्थं वुत्तं। एतेसन्ति सम्मादिट्ठिआदीनं। अप्पहाने, पहाने च आदीनवानिसंसविभावनादिना विसेसप्पच्चयत्ता सम्मादिट्ठिआदीनि मिच्छावाचादीनि पजहापेन्तीति वुत्तानि। मिच्छावाचादितो निवत्ति सम्मावाचादिकिरियाति वुत्तं ‘‘सम्मावाचादिकिरिया हि विरती’’ति। सम्मादिट्ठिआदयो विय न कारापकभावेन, तंसमङ्गीपुग्गलो विय न कत्तुभावेन। लोकुत्तरक्खणेपीति न केवलं लोकियक्खणेयेव, अथ खो लोकुत्तरक्खणेपि।
493. ‘‘Lokiyakālenā’’ti idaṃ pubbabhāgabhāvanānubhāvena kiccātirekasiddhīti dassanatthaṃ vuttaṃ. Etesanti sammādiṭṭhiādīnaṃ. Appahāne, pahāne ca ādīnavānisaṃsavibhāvanādinā visesappaccayattā sammādiṭṭhiādīni micchāvācādīni pajahāpentīti vuttāni. Micchāvācādito nivatti sammāvācādikiriyāti vuttaṃ ‘‘sammāvācādikiriyā hi viratī’’ti. Sammādiṭṭhiādayo viya na kārāpakabhāvena, taṃsamaṅgīpuggalo viya na kattubhāvena. Lokuttarakkhaṇepīti na kevalaṃ lokiyakkhaṇeyeva, atha kho lokuttarakkhaṇepi.
खन्धोपधिं विपच्चतीति पटिसन्धिदायिकं सन्धायाह। तत्थ विपच्चतीति पवत्तिविपाकदायिकं।
Khandhopadhiṃ vipaccatīti paṭisandhidāyikaṃ sandhāyāha. Tattha vipaccatīti pavattivipākadāyikaṃ.
एकेकन्ति ‘‘तत्थ कतमा सम्मादिट्ठी’’तिआदिना एकेकं अङ्गं पुच्छित्वा। तस्स तस्सेवाति एकेकअङ्गस्सेव, न अङ्गसमुदायस्स। सह पन पुच्छित्वाति ‘‘तत्थ कतमो पञ्चङ्गिको मग्गो’’ति पुच्छित्वा। एकतो विस्सज्जनपटिनिद्देसत्ताति यदिपि ‘‘तत्थ कतमा सम्मादिट्ठि? या पञ्ञा’’तिआदिना (विभ॰ ४९५) विस्सज्जनं कतं, ‘‘तत्थ कतमो पञ्चङ्गिको मग्गो’’ति (विभ॰ ४९४) पन एकतो कताय पुच्छाय विस्सज्जनवसेन पटिनिद्देसभावतो न पाटियेक्कं पुच्छाविस्सज्जनं नाम होति। कस्मा पनेत्थ पञ्चङ्गिकवारे एव पाटियेक्कं पुच्छाविस्सज्जनं कतं, न अट्ठङ्गिकवारेति चोदनं सन्धायाह ‘‘तत्था’’तिआदि। एकेकमुखायाति सम्मादिट्ठिआदिमुखाय। तेन वुत्तं ‘‘अरियं वो, भिक्खवे, सम्मादिट्ठिं देसेस्सामि सउपनिसं सपरिक्खार’’न्तिआदि (सं॰ नि॰ ५.२८)। पुब्बसुद्धिया सिज्झन्ति। तथा हि वुत्तं ‘‘पुब्बेव खो पनस्स कायकम्मं वचीकम्मं आजीवो सुपरिसुद्धो होती’’ति (म॰ नि॰ ३.४३१), तस्मा सम्मावाचादिमुखा भावना नत्थीति अधिप्पायो। तेनाह ‘‘न मग्गस्स उपचारेना’’ति।
Ekekanti ‘‘tattha katamā sammādiṭṭhī’’tiādinā ekekaṃ aṅgaṃ pucchitvā. Tassa tassevāti ekekaaṅgasseva, na aṅgasamudāyassa. Saha pana pucchitvāti ‘‘tattha katamo pañcaṅgiko maggo’’ti pucchitvā. Ekato vissajjanapaṭiniddesattāti yadipi ‘‘tattha katamā sammādiṭṭhi? Yā paññā’’tiādinā (vibha. 495) vissajjanaṃ kataṃ, ‘‘tattha katamo pañcaṅgiko maggo’’ti (vibha. 494) pana ekato katāya pucchāya vissajjanavasena paṭiniddesabhāvato na pāṭiyekkaṃ pucchāvissajjanaṃ nāma hoti. Kasmā panettha pañcaṅgikavāre eva pāṭiyekkaṃ pucchāvissajjanaṃ kataṃ, na aṭṭhaṅgikavāreti codanaṃ sandhāyāha ‘‘tatthā’’tiādi. Ekekamukhāyāti sammādiṭṭhiādimukhāya. Tena vuttaṃ ‘‘ariyaṃ vo, bhikkhave, sammādiṭṭhiṃ desessāmi saupanisaṃ saparikkhāra’’ntiādi (saṃ. ni. 5.28). Pubbasuddhiyā sijjhanti. Tathā hi vuttaṃ ‘‘pubbeva kho panassa kāyakammaṃ vacīkammaṃ ājīvo suparisuddho hotī’’ti (ma. ni. 3.431), tasmā sammāvācādimukhā bhāvanā natthīti adhippāyo. Tenāha ‘‘na maggassa upacārenā’’ti.
अभिधम्मभाजनीयवण्णना निट्ठिता।
Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
मग्गङ्गविभङ्गवण्णना निट्ठिता।
Maggaṅgavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / विभङ्गपाळि • Vibhaṅgapāḷi / ११. मग्गङ्गविभङ्गो • 11. Maggaṅgavibhaṅgo
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / अभिधम्मपिटक (अट्ठकथा) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / सम्मोहविनोदनी-अट्ठकथा • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā / २. अभिधम्मभाजनीयवण्णना • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / विभङ्ग-मूलटीका • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ११. मग्गङ्गविभङ्गो • 11. Maggaṅgavibhaṅgo
