| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पञ्चपकरण-मूलटीका • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
१८. मग्गपच्चयनिद्देसवण्णना
18. Maggapaccayaniddesavaṇṇanā
१८. पञ्ञा वितक्को सम्मावाचाकम्मन्ताजीवा वीरियं सति समाधि मिच्छादिट्ठि मिच्छावाचाकम्मन्ताजीवाति इमानि द्वादसङ्गानीति एत्थ दुविधम्पि सङ्कप्पं वीरियं समाधिञ्च वितक्कवीरियसमाधिवचनेहि सङ्गण्हित्वा ‘‘अयमेव खो, आवुसो, अट्ठङ्गिको मिच्छामग्गो अब्रह्मचरियं। सेय्यथिदं – मिच्छादिट्ठि…पे॰… मिच्छासमाधी’’तिआदीहि (सं॰ नि॰ ५.१८) सुत्तवचनेहि मिच्छावाचाकम्मन्ताजीवेसुपि मग्गङ्गवोहारसिद्धितो तेहि सह द्वादसङ्गानि इध लब्भमानानि च अलब्भमानानि च मग्गङ्गवचनसामञ्ञेन सङ्गण्हित्वा वुत्तानि। एवञ्हि सुत्तन्तवोहारोपि दस्सितो होति, एवं पन दस्सेन्तेन ‘‘मग्गपच्चयनिद्देसे मग्गङ्गानी’’ति एवं उद्धरित्वा तस्स पाठगतस्स मग्गङ्गसद्दस्स अत्थभावेन इमानि द्वादसङ्गानि न दस्सेतब्बानि। न हि पाळियं मग्गङ्गसद्दस्स मिच्छावाचाकम्मन्ताजीवोति अत्थो वत्तब्बो। तेहि सम्मावाचादीहि पटिपक्खा चेतनाधम्मा तप्पटिपक्खभावतोयेव ‘‘मिच्छामग्गङ्गानी’’ति सुत्ते वुत्तानि, न पन मग्गपच्चयभावेन। मग्गङ्गानि मग्गपच्चयभूतानि च इध पाळियं ‘‘मग्गङ्गानी’’ति वुत्तानि, न च अञ्ञं उद्धरित्वा अञ्ञस्स अत्थो वत्तब्बो। परियायनिप्परियायमग्गङ्गदस्सनत्थं पन इच्छन्तेन पाळिगतमग्गङ्गसद्दपतिरूपको अञ्ञो मग्गङ्गसद्दो उभयपदत्थो उद्धरितब्बो यथा ‘‘अधिकरणं नाम चत्तारि अधिकरणानी’’ति (पारा॰ ३८६, ४०५)। इध पन ‘‘मग्गपच्चयनिद्देसे मग्गङ्गानी’’ति पाळिगतोयेव मग्गङ्गसद्दो उद्धटो, न च अत्थुद्धरणवसेन दस्सेत्वा अधिप्पेतत्थनियमनं कतं, तस्मा पाळियं मग्गङ्गसद्दस्स मिच्छावाचादीनं अत्थभावो मा होतूति ‘‘सम्मादिट्ठिसङ्कप्पवाचाकम्मन्ताजीववायामसतिसमाधिमिच्छादिट्ठिसङ्कप्पवायामसमाधयोति इमानि द्वादसङ्गानी’’ति पठन्ति। ननु एवं ‘‘अहेतुकचित्तुप्पादवज्जेसू’’ति न वत्तब्बं। न हि तेसु सम्मादिट्ठिआदयो यथावुत्ता सन्ति, ये वज्जेतब्बा सियुन्ति? न, उप्पत्तिट्ठाननियमनत्थत्ता। अहेतुकचित्तुप्पादवज्जेस्वेव एतानि उप्पज्जन्ति, नाहेतुकचित्तुप्पादेसु। तत्थुप्पन्नानि द्वादसङ्गानीति अयञ्हेत्थ अत्थो।
18. Paññāvitakko sammāvācākammantājīvā vīriyaṃ sati samādhi micchādiṭṭhi micchāvācākammantājīvāti imāni dvādasaṅgānīti ettha duvidhampi saṅkappaṃ vīriyaṃ samādhiñca vitakkavīriyasamādhivacanehi saṅgaṇhitvā ‘‘ayameva kho, āvuso, aṭṭhaṅgiko micchāmaggo abrahmacariyaṃ. Seyyathidaṃ – micchādiṭṭhi…pe… micchāsamādhī’’tiādīhi (saṃ. ni. 5.18) suttavacanehi micchāvācākammantājīvesupi maggaṅgavohārasiddhito tehi saha dvādasaṅgāni idha labbhamānāni ca alabbhamānāni ca maggaṅgavacanasāmaññena saṅgaṇhitvā vuttāni. Evañhi suttantavohāropi dassito hoti, evaṃ pana dassentena ‘‘maggapaccayaniddese maggaṅgānī’’ti evaṃ uddharitvā tassa pāṭhagatassa maggaṅgasaddassa atthabhāvena imāni dvādasaṅgāni na dassetabbāni. Na hi pāḷiyaṃ maggaṅgasaddassa micchāvācākammantājīvoti attho vattabbo. Tehi sammāvācādīhi paṭipakkhā cetanādhammā tappaṭipakkhabhāvatoyeva ‘‘micchāmaggaṅgānī’’ti sutte vuttāni, na pana maggapaccayabhāvena. Maggaṅgāni maggapaccayabhūtāni ca idha pāḷiyaṃ ‘‘maggaṅgānī’’ti vuttāni, na ca aññaṃ uddharitvā aññassa attho vattabbo. Pariyāyanippariyāyamaggaṅgadassanatthaṃ pana icchantena pāḷigatamaggaṅgasaddapatirūpako añño maggaṅgasaddo ubhayapadattho uddharitabbo yathā ‘‘adhikaraṇaṃ nāma cattāri adhikaraṇānī’’ti (pārā. 386, 405). Idha pana ‘‘maggapaccayaniddese maggaṅgānī’’ti pāḷigatoyeva maggaṅgasaddo uddhaṭo, na ca atthuddharaṇavasena dassetvā adhippetatthaniyamanaṃ kataṃ, tasmā pāḷiyaṃ maggaṅgasaddassa micchāvācādīnaṃ atthabhāvo mā hotūti ‘‘sammādiṭṭhisaṅkappavācākammantājīvavāyāmasatisamādhimicchādiṭṭhisaṅkappavāyāmasamādhayoti imāni dvādasaṅgānī’’ti paṭhanti. Nanu evaṃ ‘‘ahetukacittuppādavajjesū’’ti na vattabbaṃ. Na hi tesu sammādiṭṭhiādayo yathāvuttā santi, ye vajjetabbā siyunti? Na, uppattiṭṭhānaniyamanatthattā. Ahetukacittuppādavajjesveva etāni uppajjanti, nāhetukacittuppādesu. Tatthuppannāni dvādasaṅgānīti ayañhettha attho.
मग्गपच्चयनिद्देसवण्णना निट्ठिता।
Maggapaccayaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / पट्ठानपाळि • Paṭṭhānapāḷi / (२) पच्चयनिद्देसो • (2) Paccayaniddeso
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / पञ्चपकरण-अनुटीका • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / १८. मग्गपच्चयनिद्देसवण्णना • 18. Maggapaccayaniddesavaṇṇanā
