| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
Maggasaccaniddesavaṇṇanā
੩੬.
36.
ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਅਯਮੇવਾਤਿ ਅਞ੍ਞਮਗ੍ਗਪਟਿਕ੍ਖੇਪਨਤ੍ਥਂ ਨਿਯਮਨਂ (વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨੦੫)। ਅਰਿਯੋਤਿ ਤਂਤਂਮਗ੍ਗવਜ੍ਝਕਿਲੇਸੇਹਿ ਆਰਕਤ੍ਤਾ, ਅਰਿਯਭਾવਕਰਤ੍ਤਾ, ਅਰਿਯਫਲਪਟਿਲਾਭਕਰਤ੍ਤਾ ਚ ਅਰਿਯੋ। ਅਟ੍ਠ ਅਙ੍ਗਾਨਿ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ। ਸ੍વਾਯਂ ਚਤੁਰਙ੍ਗਿਕਾ વਿਯ ਸੇਨਾ, ਪਞ੍ਚਙ੍ਗਿਕਂ વਿਯ ਤੂਰਿਯਂ ਅਙ੍ਗਮਤ੍ਤਮੇવ ਹੋਤਿ, ਅਙ੍ਗવਿਨਿਮੁਤ੍ਤੋ ਨਤ੍ਥਿ।
Maggasaccaniddese ayamevāti aññamaggapaṭikkhepanatthaṃ niyamanaṃ (vibha. aṭṭha. 205). Ariyoti taṃtaṃmaggavajjhakilesehi ārakattā, ariyabhāvakarattā, ariyaphalapaṭilābhakarattā ca ariyo. Aṭṭha aṅgāni assāti aṭṭhaṅgiko. Svāyaṃ caturaṅgikā viya senā, pañcaṅgikaṃ viya tūriyaṃ aṅgamattameva hoti, aṅgavinimutto natthi.
ਇਦਾਨਿ ਅਙ੍ਗਮਤ੍ਤਮੇવ ਮਗ੍ਗੋ ਅਙ੍ਗવਿਨਿਮੁਤ੍ਤੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ…ਪੇ॰… ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧੀਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਸਮ੍ਮਾ ਦਸ੍ਸਨਲਕ੍ਖਣਾ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ। ਸਮ੍ਮਾ ਅਭਿਨਿਰੋਪਨਲਕ੍ਖਣੋ ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ। ਸਮ੍ਮਾ ਪਰਿਗ੍ਗਹਲਕ੍ਖਣਾ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾ। ਸਮ੍ਮਾ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪਨਲਕ੍ਖਣੋ ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤੋ। ਸਮ੍ਮਾ વੋਦਾਪਨਲਕ੍ਖਣੋ ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવੋ। ਸਮ੍ਮਾ ਪਗ੍ਗਹਲਕ੍ਖਣੋ ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮੋ। ਸਮ੍ਮਾ ਉਪਟ੍ਠਾਨਲਕ੍ਖਣਾ ਸਮ੍ਮਾਸਤਿ। ਸਮ੍ਮਾ ਸਮਾਧਾਨਲਕ੍ਖਣੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ। ਤੇਸੁ ਏਕੇਕਸ੍ਸ ਤੀਣਿ ਤੀਣਿ ਕਿਚ੍ਚਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਤਾવ ਅਞ੍ਞੇਹਿਪਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਚ੍ਚਨੀਕਕਿਲੇਸੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਂ ਪਜਹਤਿ, ਨਿਰੋਧਞ੍ਚ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਰੋਤਿ, ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇ ਚ ਪਸ੍ਸਤਿ ਤਪ੍ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਕਮੋਹવਿਧਮਨવਸੇਨ ਅਸਮ੍ਮੋਹਤੋ। ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾਦਯੋਪਿ ਤਥੇવ ਮਿਚ੍ਛਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾਦੀਨਿ ਚ ਪਜਹਨ੍ਤਿ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਞ੍ਚ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। વਿਸੇਸਤੋ ਪਨੇਤ੍ਥ ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਸਹਜਾਤਧਮ੍ਮੇ ਸਮ੍ਮਾ ਅਭਿਨਿਰੋਪੇਤਿ, ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾ ਸਮ੍ਮਾ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤੋ ਸਮ੍ਮਾ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤਿ, ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવੋ ਸਮ੍ਮਾ વੋਦਾਪੇਤਿ, ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮੋ ਸਮ੍ਮਾ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਸਮ੍ਮਾਸਤਿ ਸਮ੍ਮਾ ਉਪਟ੍ਠਾਪੇਤਿ, ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ ਸਮ੍ਮਾ ਸਮਾਦਹਤਿ।
Idāni aṅgamattameva maggo aṅgavinimutto natthīti dassento sammādiṭṭhi…pe… sammāsamādhītiādimāha. Tattha sammā dassanalakkhaṇā sammādiṭṭhi. Sammā abhiniropanalakkhaṇo sammāsaṅkappo. Sammā pariggahalakkhaṇā sammāvācā. Sammā samuṭṭhāpanalakkhaṇo sammākammanto. Sammā vodāpanalakkhaṇo sammāājīvo. Sammā paggahalakkhaṇo sammāvāyāmo. Sammā upaṭṭhānalakkhaṇā sammāsati. Sammā samādhānalakkhaṇo sammāsamādhi. Tesu ekekassa tīṇi tīṇi kiccāni honti. Seyyathidaṃ – sammādiṭṭhi tāva aññehipi attano paccanīkakilesehi saddhiṃ micchādiṭṭhiṃ pajahati, nirodhañca ārammaṇaṃ karoti, sampayuttadhamme ca passati tappaṭicchādakamohavidhamanavasena asammohato. Sammāsaṅkappādayopi tatheva micchāsaṅkappādīni ca pajahanti, nibbānañca ārammaṇaṃ karonti. Visesato panettha sammāsaṅkappo sahajātadhamme sammā abhiniropeti, sammāvācā sammā pariggaṇhāti, sammākammanto sammā samuṭṭhāpeti, sammāājīvo sammā vodāpeti, sammāvāyāmo sammā paggaṇhāti, sammāsati sammā upaṭṭhāpeti, sammāsamādhi sammā samādahati.
ਅਪਿਚੇਸਾ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਨਾਮ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਨਾਨਾਕ੍ਖਣਾ ਨਾਨਾਰਮ੍ਮਣਾ ਹੋਤਿ, ਮਗ੍ਗਕਾਲੇ ਏਕਕ੍ਖਣਾ ਏਕਾਰਮ੍ਮਣਾ। ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਪਨ ‘‘ਦੁਕ੍ਖੇ ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਨਾਮਾਨਿ ਲਭਤਿ । ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾਦਯੋਪਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਨਾਨਾਕ੍ਖਣਾ ਨਾਨਾਰਮ੍ਮਣਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਮਗ੍ਗਕਾਲੇ ਏਕਕ੍ਖਣਾ ਏਕਾਰਮ੍ਮਣਾ। ਤੇਸੁ ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋਤਿਆਦੀਨਿ ਤੀਣਿ ਨਾਮਾਨਿ ਲਭਤਿ। ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਦਯੋ ਤਯੋ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ વਿਰਤਿਯੋਪਿ ਹੋਨ੍ਤਿ ਚੇਤਨਾਯੋਪਿ, ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਪਨ વਿਰਤਿਯੋਯੇવ। ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮੋ ਸਮ੍ਮਾਸਤੀਤਿ ਇਦਮ੍ਪਿ ਦ੍વਯਂ ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਨਾਮਾਨਿ ਲਭਤਿ। ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ ਪਨ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇਪਿ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇਪਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿਯੇવ।
Apicesā sammādiṭṭhi nāma pubbabhāge nānākkhaṇā nānārammaṇā hoti, maggakāle ekakkhaṇā ekārammaṇā. Kiccato pana ‘‘dukkhe ñāṇa’’ntiādīni cattāri nāmāni labhati . Sammāsaṅkappādayopi pubbabhāge nānākkhaṇā nānārammaṇā honti, maggakāle ekakkhaṇā ekārammaṇā. Tesu sammāsaṅkappo kiccato nekkhammasaṅkappotiādīni tīṇi nāmāni labhati. Sammāvācādayo tayo pubbabhāge viratiyopi honti cetanāyopi, maggakkhaṇe pana viratiyoyeva. Sammāvāyāmo sammāsatīti idampi dvayaṃ kiccato sammappadhānasatipaṭṭhānavasena cattāri nāmāni labhati. Sammāsamādhi pana pubbabhāgepi maggakkhaṇepi sammāsamādhiyeva.
ਇਤਿ ਇਮੇਸੁ ਅਟ੍ਠਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਭਗવਤਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਧਿਗਮਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਯੋਗਿਨੋ ਬਹੂਪਕਾਰਤ੍ਤਾ ਪਠਮਂ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਦੇਸਿਤਾ। ਅਯਞ੍ਹਿ ‘‘ਪਞ੍ਞਾਪਜ੍ਜੋਤੋ ਪਞ੍ਞਾਸਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੬, ੨੦, ੨੯) ਚ વੁਤ੍ਤਾ। ਤਸ੍ਮਾ ਏਤਾਯ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ વਿਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਅવਿਜ੍ਜਨ੍ਧਕਾਰਂ વਿਧਮਿਤ੍વਾ ਕਿਲੇਸਚੋਰੇ ਘਾਤੇਨ੍ਤੋ ਖੇਮੇਨ ਯੋਗਾવਚਰੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਪਠਮਂ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਦੇਸਿਤਾ।
Iti imesu aṭṭhasu dhammesu bhagavatā nibbānādhigamāya paṭipannassa yogino bahūpakārattā paṭhamaṃ sammādiṭṭhi desitā. Ayañhi ‘‘paññāpajjoto paññāsattha’’nti (dha. sa. 16, 20, 29) ca vuttā. Tasmā etāya pubbabhāge vipassanāñāṇasaṅkhātāya sammādiṭṭhiyā avijjandhakāraṃ vidhamitvā kilesacore ghātento khemena yogāvacaro nibbānaṃ pāpuṇāti. Tasmā paṭhamaṃ sammādiṭṭhi desitā.
ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਪਨ ਤਸ੍ਸਾ ਬਹੂਪਕਾਰੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ વੁਤ੍ਤੋ। ਯਥਾ ਹਿ ਹੇਰਞ੍ਞਿਕੋ ਹਤ੍ਥੇਨ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਕਹਾਪਣਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਯਂ ਕੂਟੋ ਅਯਂ ਛੇਕੋ’’ਤਿ ਜਾਨਾਤਿ, ਏવਂ ਯੋਗਾવਚਰੋਪਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ વਿਤਕ੍ਕੇਨ વਿਤਕ੍ਕੇਤ੍વਾ વਿਤਕ੍ਕੇਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਞ੍ਞਾਯ ਓਲੋਕਯਮਾਨੋ ‘‘ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਕਾਮਾવਚਰਾ, ਇਮੇ ਰੂਪਾવਚਰਾਦਯੋ’’ਤਿ ਜਾਨਾਤਿ। ਯਥਾ વਾ ਪਨ ਪੁਰਿਸੇਨ ਕੋਟਿਯਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਦਿਨ੍ਨਂ ਮਹਾਰੁਕ੍ਖਂ ਤਚ੍ਛਕੋ વਾਸਿਯਾ ਤਚ੍ਛੇਤ੍વਾ ਕਮ੍ਮੇ ਉਪਨੇਤਿ, ਏવਂ વਿਤਕ੍ਕੇਨ વਿਤਕ੍ਕੇਤ੍વਾ વਿਤਕ੍ਕੇਤ੍વਾ ਦਿਨ੍ਨਧਮ੍ਮੇ ਯੋਗਾવਚਰੋ ਪਞ੍ਞਾਯ ‘‘ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਕਾਮਾવਚਰਾ, ਇਮੇ ਰੂਪਾવਚਰਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਕਮ੍ਮੇ ਉਪਨੇਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਰਂ વੁਤ੍ਤੋ।
Sammāsaṅkappo pana tassā bahūpakāro. Tasmā tadanantaraṃ vutto. Yathā hi heraññiko hatthena parivattetvā parivattetvā cakkhunā kahāpaṇaṃ olokento ‘‘ayaṃ kūṭo ayaṃ cheko’’ti jānāti, evaṃ yogāvacaropi pubbabhāge vitakkena vitakketvā vitakketvā vipassanāpaññāya olokayamāno ‘‘ime dhammā kāmāvacarā, ime rūpāvacarādayo’’ti jānāti. Yathā vā pana purisena koṭiyaṃ gahetvā parivattetvā parivattetvā dinnaṃ mahārukkhaṃ tacchako vāsiyā tacchetvā kamme upaneti, evaṃ vitakkena vitakketvā vitakketvā dinnadhamme yogāvacaro paññāya ‘‘ime dhammā kāmāvacarā, ime rūpāvacarā’’tiādinā nayena paricchinditvā kamme upaneti. Tasmā sammāsaṅkappo sammādiṭṭhānantaraṃ vutto.
ਸ੍વਾਯਂ ਯਥਾ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ, ਏવਂ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਯਪਿ ਉਪਕਾਰਕੋ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਪੁਬ੍ਬੇ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ, વਿਤਕ੍ਕੇਤ੍વਾ વਿਚਾਰੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ વਾਚਂ ਭਿਨ੍ਦਤੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੬੩)। ਤਸ੍ਮਾ ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾ વੁਤ੍ਤਾ।
Svāyaṃ yathā sammādiṭṭhiyā, evaṃ sammāvācāyapi upakārako. Yathāha – ‘‘pubbe kho, gahapati, vitakketvā vicāretvā pacchā vācaṃ bhindatī’’ti (ma. ni. 1.463). Tasmā tadanantaraṃ sammāvācā vuttā.
ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ‘‘ਇਦਞ੍ਚਿਦਞ੍ਚ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਪਠਮਂ વਾਚਾਯ ਸਂવਿਦਹਿਤ੍વਾ ਲੋਕੇ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤੇ ਪਯੋਜੇਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ વਾਚਾ ਕਾਯਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਉਪਕਾਰਿਕਾਤਿ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਯ ਅਨਨ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤੋ વੁਤ੍ਤੋ।
Yasmā pana ‘‘idañcidañca karissāmā’’ti paṭhamaṃ vācāya saṃvidahitvā loke kammante payojenti, tasmā vācā kāyakammassa upakārikāti sammāvācāya anantaraṃ sammākammanto vutto.
ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ ਪਨ વਚੀਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ, ਤਿવਿਧਂ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ ਪਹਾਯ ਉਭਯਂ ਸੁਚਰਿਤਂ ਪੂਰੇਨ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਯਸ੍ਮਾ ਆਜੀવਟ੍ਠਮਕਸੀਲਂ ਪੂਰਤਿ, ਨ ਇਤਰਸ੍ਸ , ਤਸ੍ਮਾ ਤਦੁਭਯਾਨਨ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવੋ વੁਤ੍ਤੋ।
Catubbidhaṃ pana vacīduccaritaṃ, tividhaṃ kāyaduccaritaṃ pahāya ubhayaṃ sucaritaṃ pūrentasseva yasmā ājīvaṭṭhamakasīlaṃ pūrati, na itarassa , tasmā tadubhayānantaraṃ sammāājīvo vutto.
ਏવਂ વਿਸੁਦ੍ਧਾਜੀવੇਨ ਪਨ ‘‘ਪਰਿਸੁਦ੍ਧੋ ਮੇ ਆਜੀવੋ’’ਤਿ ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਪਰਿਤੋਸਂ ਕਤ੍વਾ ਸੁਤ੍ਤਪ੍ਪਮਤ੍ਤੇਨ વਿਹਰਿਤੁਂ ਨ ਯੁਤ੍ਤਂ, ਅਥ ਖੋ ਸਬ੍ਬਇਰਿਯਾਪਥੇਸੁ ਇਦਂ વੀਰਿਯਮਾਰਭਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮੋ વੁਤ੍ਤੋ।
Evaṃ visuddhājīvena pana ‘‘parisuddho me ājīvo’’ti ettāvatā paritosaṃ katvā suttappamattena viharituṃ na yuttaṃ, atha kho sabbairiyāpathesu idaṃ vīriyamārabhitabbanti dassetuṃ tadanantaraṃ sammāvāyāmo vutto.
ਤਤੋ ਆਰਦ੍ਧવੀਰਿਯੇਨਾਪਿ ਕਾਯਾਦੀਸੁ ਚਤੂਸੁ વਤ੍ਥੂਸੁ ਸਤਿ ਸੂਪਟ੍ਠਿਤਾ ਕਾਤਬ੍ਬਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਮਾਸਤਿ વੁਤ੍ਤਾ।
Tato āraddhavīriyenāpi kāyādīsu catūsu vatthūsu sati sūpaṭṭhitā kātabbāti dassetuṃ tadanantaraṃ sammāsati vuttā.
ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਏવਂ ਸੂਪਟ੍ਠਿਤਾਯ ਸਤਿਯਾ ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਉਪਕਾਰਾਨੁਪਕਾਰਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਗਤਿਯੋ ਸਮਨ੍વੇਸਿਤ੍વਾ ਪਹੋਤਿ ਏਕਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਮਾਧਾਤੁਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਮ੍ਮਾਸਤਿਅਨਨ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ વੁਤ੍ਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋਤਿ।
Yasmā pana evaṃ sūpaṭṭhitāya satiyā samādhissa upakārānupakārānaṃ dhammānaṃ gatiyo samanvesitvā pahoti ekattārammaṇe cittaṃ samādhātuṃ, tasmā sammāsatianantaraṃ sammāsamādhi vuttoti veditabboti.
ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ‘‘ਦੁਕ੍ਖੇ ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਚਤੁਸਚ੍ਚਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਦਸ੍ਸਿਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਪੁਰਿਮਾਨਿ ਦ੍વੇ ਸਚ੍ਚਾਨਿ વਟ੍ਟਂ, ਪਚ੍ਛਿਮਾਨਿ ਦ੍વੇ વਿવਟ੍ਟਂ। ਤੇਸੁ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ વਟ੍ਟੇ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਾਭਿਨਿવੇਸੋ ਹੋਤਿ, વਿવਟ੍ਟੇ ਨਤ੍ਥਿ ਅਭਿਨਿવੇਸੋ। ਪੁਰਿਮਾਨਿ ਹਿ ਦ੍વੇ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ‘‘ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਤਣ੍ਹਾ ਸਮੁਦਯੋ’’ਤਿ ਏવਂ ਸਙ੍ਖੇਪੇਨ ਚ, ‘‘ਕਤਮੇ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ? ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਚ ਆਚਰਿਯਸਨ੍ਤਿਕੇ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਿਤ੍વਾ વਾਚਾਯ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਨ੍ਤੋ ਯੋਗਾવਚਰੋ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਤਿ। ਇਤਰੇਸੁ ਪਨ ਦ੍વੀਸੁ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ‘‘ਨਿਰੋਧਸਚ੍ਚਂ ਇਟ੍ਠਂ ਕਨ੍ਤਂ ਮਨਾਪਂ, ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਂ ਇਟ੍ਠਂ ਕਨ੍ਤਂ ਮਨਾਪ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਸવਨੇਨੇવ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਤਿ। ਸੋ ਏવਂ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਏਕਪਟਿવੇਧੇਨ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤਿ, ਏਕਾਭਿਸਮਯੇਨ ਅਭਿਸਮੇਤਿ। ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾਪਟਿવੇਧੇਨ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤਿ, ਸਮੁਦਯਂ ਪਹਾਨਪਟਿવੇਧੇਨ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤਿ। ਨਿਰੋਧਂ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਪਟਿવੇਧੇਨ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤਿ, ਮਗ੍ਗਂ ਭਾવਨਾਪਟਿવੇਧੇਨ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤਿ। ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾਭਿਸਮਯੇਨ…ਪੇ॰… ਮਗ੍ਗਂ ਭਾવਨਾਭਿਸਮਯੇਨ ਅਭਿਸਮੇਤਿ।
Sammādiṭṭhiniddese ‘‘dukkhe ñāṇa’’ntiādinā catusaccakammaṭṭhānaṃ dassitaṃ. Tattha purimāni dve saccāni vaṭṭaṃ, pacchimāni dve vivaṭṭaṃ. Tesu bhikkhuno vaṭṭe kammaṭṭhānābhiniveso hoti, vivaṭṭe natthi abhiniveso. Purimāni hi dve saccāni ‘‘pañcakkhandhā dukkhaṃ, taṇhā samudayo’’ti evaṃ saṅkhepena ca, ‘‘katame pañcakkhandhā? Rūpakkhandho’’tiādinā nayena vitthārena ca ācariyasantike uggaṇhitvā vācāya punappunaṃ parivattento yogāvacaro kammaṃ karoti. Itaresu pana dvīsu saccesu ‘‘nirodhasaccaṃ iṭṭhaṃ kantaṃ manāpaṃ, maggasaccaṃ iṭṭhaṃ kantaṃ manāpa’’nti evaṃ savaneneva kammaṃ karoti. So evaṃ kammaṃ karonto cattāri saccāni ekapaṭivedhena paṭivijjhati, ekābhisamayena abhisameti. Dukkhaṃ pariññāpaṭivedhena paṭivijjhati, samudayaṃ pahānapaṭivedhena paṭivijjhati. Nirodhaṃ sacchikiriyāpaṭivedhena paṭivijjhati, maggaṃ bhāvanāpaṭivedhena paṭivijjhati. Dukkhaṃ pariññābhisamayena…pe… maggaṃ bhāvanābhisamayena abhisameti.
ਏવਮਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਦ੍વੀਸੁ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ਉਗ੍ਗਹਪਰਿਪੁਚ੍ਛਾਸવਨਧਾਰਣਸਮ੍ਮਸਨਪਟਿવੇਧੋ ਹੋਤਿ, ਦ੍વੀਸੁ ਸવਨਪਟਿવੇਧੋਯੇવ। ਅਪਰਭਾਗੇ ਤੀਸੁ ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਪਟਿવੇਧੋ ਹੋਤਿ ਨਿਰੋਧੇ ਆਰਮ੍ਮਣਪਟਿવੇਧੋ। ਤਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਪਟਿવੇਧਞਾਣਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਂ, ਸવਨਧਾਰਣਸਮ੍ਮਸਨਞਾਣਂ ਲੋਕਿਯਂ ਕਾਮਾવਚਰਂ। ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾ ਪਨ ਪਤ੍ਤਸਚ੍ਚਸ੍ਸ ਹੋਤਿ, ਅਯਞ੍ਚ ਆਦਿਕਮ੍ਮਿਕੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਸਾ ਇਧ ਨ વੁਤ੍ਤਾ। ਇਮਸ੍ਸ ਚ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਪਰਿਗ੍ਗਹਤੋ ‘‘ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਰਿਜਾਨਾਮਿ, ਸਮੁਦਯਂ ਪਜਹਾਮਿ, ਨਿਰੋਧਂ ਸਚ੍ਛਿਕਰੋਮਿ, ਮਗ੍ਗਂ ਭਾવੇਮੀ’’ਤਿ ਆਭੋਗਸਮਨ੍ਨਾਹਾਰਮਨਸਿਕਾਰਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾ ਨਤ੍ਥਿ, ਪਰਿਗ੍ਗਹਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਹੋਤਿ। ਅਪਰਭਾਗੇ ਪਨ ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾਤਮੇવ ਹੋਤਿ…ਪੇ॰… ਮਗ੍ਗੋ ਭਾવਿਤੋવ ਹੋਤਿ।
Evamassa pubbabhāge dvīsu saccesu uggahaparipucchāsavanadhāraṇasammasanapaṭivedho hoti, dvīsu savanapaṭivedhoyeva. Aparabhāge tīsu kiccato paṭivedho hoti nirodhe ārammaṇapaṭivedho. Tattha sabbampi paṭivedhañāṇaṃ lokuttaraṃ, savanadhāraṇasammasanañāṇaṃ lokiyaṃ kāmāvacaraṃ. Paccavekkhaṇā pana pattasaccassa hoti, ayañca ādikammiko. Tasmā sā idha na vuttā. Imassa ca bhikkhuno pubbe pariggahato ‘‘dukkhaṃ parijānāmi, samudayaṃ pajahāmi, nirodhaṃ sacchikaromi, maggaṃ bhāvemī’’ti ābhogasamannāhāramanasikārapaccavekkhaṇā natthi, pariggahato paṭṭhāya hoti. Aparabhāge pana dukkhaṃ pariññātameva hoti…pe… maggo bhāvitova hoti.
ਤਤ੍ਥ ਦ੍વੇ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਦੁਦ੍ਦਸਤ੍ਤਾ ਗਮ੍ਭੀਰਾਨਿ, ਦ੍વੇ ਗਮ੍ਭੀਰਤ੍ਤਾ ਦੁਦ੍ਦਸਾਨਿ। ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਞ੍ਹਿ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ ਪਾਕਟਂ, ਖਾਣੁਕਣ੍ਟਕਪ੍ਪਹਾਰਾਦੀਸੁ ‘‘ਅਹੋ ਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਮ੍ਪਿ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਂ ਖਾਦਿਤੁਕਾਮਤਾਭੁਞ੍ਜਿਤੁਕਾਮਤਾਦਿવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ ਪਾਕਟਂ। ਲਕ੍ਖਣਪਟਿવੇਧਤੋ ਪਨ ਉਭਯਮ੍ਪਿ ਗਮ੍ਭੀਰਂ। ਇਤਿ ਤਾਨਿ ਦੁਦ੍ਦਸਤ੍ਤਾ ਗਮ੍ਭੀਰਾਨਿ। ਇਤਰੇਸਂ ਪਨ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਾਯ ਪਯੋਗੋ ਭવਗ੍ਗਗ੍ਗਹਣਤ੍ਥਂ ਹਤ੍ਥਪਸਾਰਣਂ વਿਯ, ਅવੀਚਿਫੁਸਨਤ੍ਥਂ ਪਾਦਪਸਾਰਣਂ વਿਯ, ਸਤਧਾ ਭਿਨ੍ਨਸ੍ਸ વਾਲਸ੍ਸ ਕੋਟਿਯਾ ਕੋਟਿਪਟਿਪਾਦਨਂ વਿਯ ਚ ਹੋਤਿ। ਇਤਿ ਤਾਨਿ ਗਮ੍ਭੀਰਤ੍ਤਾ ਦੁਦ੍ਦਸਾਨਿ। ਏવਂ ਦੁਦ੍ਦਸਤ੍ਤਾ ਗਮ੍ਭੀਰੇਸੁ ਗਮ੍ਭੀਰਤ੍ਤਾ ਚ ਦੁਦ੍ਦਸੇਸੁ ਚਤੂਸੁ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ਉਗ੍ਗਹਾਦਿવਸੇਨ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਞਾਣੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਇਦਂ ‘‘ਦੁਕ੍ਖੇ ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਟਿવੇਧਕ੍ਖਣੇ ਪਨ ਏਕਮੇવ ਤਂ ਞਾਣਂ ਹੋਤਿ।
Tattha dve saccāni duddasattā gambhīrāni, dve gambhīrattā duddasāni. Dukkhasaccañhi uppattito pākaṭaṃ, khāṇukaṇṭakappahārādīsu ‘‘aho dukkha’’nti vattabbatampi āpajjati. Samudayasaccaṃ khāditukāmatābhuñjitukāmatādivasena uppattito pākaṭaṃ. Lakkhaṇapaṭivedhato pana ubhayampi gambhīraṃ. Iti tāni duddasattā gambhīrāni. Itaresaṃ pana dvinnaṃ dassanatthāya payogo bhavaggaggahaṇatthaṃ hatthapasāraṇaṃ viya, avīciphusanatthaṃ pādapasāraṇaṃ viya, satadhā bhinnassa vālassa koṭiyā koṭipaṭipādanaṃ viya ca hoti. Iti tāni gambhīrattā duddasāni. Evaṃ duddasattā gambhīresu gambhīrattā ca duddasesu catūsu saccesu uggahādivasena pubbabhāgañāṇuppattiṃ sandhāya idaṃ ‘‘dukkhe ñāṇa’’ntiādi vuttaṃ. Paṭivedhakkhaṇe pana ekameva taṃ ñāṇaṃ hoti.
ਅਪਰੇ ਪਨਾਹੁ – ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ਞਾਣਂ ਸੁਤਮਯਞਾਣਂ વવਤ੍ਥਾਨਞਾਣਂ ਸਮ੍ਮਸਨਞਾਣਂ ਅਭਿਸਮਯਞਾਣਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਂ ਸੁਤਮਯਞਾਣਂ? ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ વਾ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ વਾ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਸੁਤ੍વਾ ਜਾਨਾਤਿ ‘‘ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਅਯਂ ਸਮੁਦਯੋ, ਅਯਂ ਨਿਰੋਧੋ, ਅਯਂ ਮਗ੍ਗੋ’’ਤਿ। ਇਦਂ ਸੁਤਮਯਞਾਣਂ। ਕਤਮਂ વવਤ੍ਥਾਨਞਾਣਂ? ਸੋ ਸੁਤਾਨਂ ਅਤ੍ਥਂ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਤਿ ਧਮ੍ਮਤੋ ਚ ਲਕ੍ਖਣਤੋ ਚ, ‘‘ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸਚ੍ਚੇ ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾ, ਇਮਸ੍ਸ ਸਚ੍ਚਸ੍ਸ ਇਦਂ ਲਕ੍ਖਣ’’ਨ੍ਤਿ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਂ ਕਰੋਤਿ। ਇਦਂ વવਤ੍ਥਾਨਞਾਣਂ। ਕਤਮਂ ਸਮ੍ਮਸਨਞਾਣਂ? ਸੋ ਏવਂ ਯਥਾਨੁਪੁਬ੍ਬਂ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ વવਤ੍ਥਪੇਤ੍વਾ ਅਥ ਦੁਕ੍ਖਮੇવ ਗਹੇਤ੍વਾ ਯਾવ ਗੋਤ੍ਰਭੁਞਾਣਂ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਸਮ੍ਮਸਤਿ। ਇਦਂ ਸਮ੍ਮਸਨਞਾਣਂ। ਕਤਮਂ ਅਭਿਸਮਯਞਾਣਂ? ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਏਕੇਨ ਞਾਣੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਅਪੁਬ੍ਬਂ ਅਚਰਿਮਂ ਅਭਿਸਮੇਤਿ ‘‘ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾਭਿਸਮਯੇਨ, ਸਮੁਦਯਂ ਪਹਾਨਾਭਿਸਮਯੇਨ, ਨਿਰੋਧਂ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਭਿਸਮਯੇਨ ਮਗ੍ਗਂ ਭਾવਨਾਭਿਸਮਯੇਨ ਅਭਿਸਮੇਤੀ’’ਤਿ। ਇਦਂ ਅਭਿਸਮਯਞਾਣਨ੍ਤਿ।
Apare panāhu – catubbidhaṃ saccesu ñāṇaṃ sutamayañāṇaṃ vavatthānañāṇaṃ sammasanañāṇaṃ abhisamayañāṇanti. Tattha katamaṃ sutamayañāṇaṃ? Saṃkhittena vā vitthārena vā cattāri saccāni sutvā jānāti ‘‘idaṃ dukkhaṃ, ayaṃ samudayo, ayaṃ nirodho, ayaṃ maggo’’ti. Idaṃ sutamayañāṇaṃ. Katamaṃ vavatthānañāṇaṃ? So sutānaṃ atthaṃ upaparikkhati dhammato ca lakkhaṇato ca, ‘‘ime dhammā imasmiṃ sacce pariyāpannā, imassa saccassa idaṃ lakkhaṇa’’nti sanniṭṭhānaṃ karoti. Idaṃ vavatthānañāṇaṃ. Katamaṃ sammasanañāṇaṃ? So evaṃ yathānupubbaṃ cattāri saccāni vavatthapetvā atha dukkhameva gahetvā yāva gotrabhuñāṇaṃ aniccato dukkhato anattato sammasati. Idaṃ sammasanañāṇaṃ. Katamaṃ abhisamayañāṇaṃ? Lokuttaramaggakkhaṇe ekena ñāṇena cattāri saccāni apubbaṃ acarimaṃ abhisameti ‘‘dukkhaṃ pariññābhisamayena, samudayaṃ pahānābhisamayena, nirodhaṃ sacchikiriyābhisamayena maggaṃ bhāvanābhisamayena abhisametī’’ti. Idaṃ abhisamayañāṇanti.
ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਕਾਮਤੋ ਨਿਸ੍ਸਟੋਤਿ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ। ਬ੍ਯਾਪਾਦਤੋ ਨਿਸ੍ਸਟੋਤਿ ਅਬ੍ਯਾਪਾਦਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ। વਿਹਿਂਸਾਯ ਨਿਸ੍ਸਟੋਤਿ ਅવਿਹਿਂਸਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ। ਤਤ੍ਥ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮવਿਤਕ੍ਕੋ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ ਪਦਘਾਤਂ ਪਦਚ੍ਛੇਦਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਅਬ੍ਯਾਪਾਦવਿਤਕ੍ਕੋ ਬ੍ਯਾਪਾਦવਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ, ਅવਿਹਿਂਸਾવਿਤਕ੍ਕੋ વਿਹਿਂਸਾવਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ। ਤਥਾ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਅਬ੍ਯਾਪਾਦਅવਿਹਿਂਸਾવਿਤਕ੍ਕਾ ਕਾਮਬ੍ਯਾਪਾਦવਿਹਿਂਸਾવਿਤਕ੍ਕਾਨਂ ਪਚ੍ਚਨੀਕਾ ਹੁਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ।
Sammāsaṅkappaniddese kāmato nissaṭoti nekkhammasaṅkappo. Byāpādato nissaṭoti abyāpādasaṅkappo. Vihiṃsāya nissaṭoti avihiṃsāsaṅkappo. Tattha nekkhammavitakko kāmavitakkassa padaghātaṃ padacchedaṃ karonto uppajjati, abyāpādavitakko byāpādavitakkassa, avihiṃsāvitakko vihiṃsāvitakkassa. Tathā nekkhammaabyāpādaavihiṃsāvitakkā kāmabyāpādavihiṃsāvitakkānaṃ paccanīkā hutvā uppajjanti.
ਤਤ੍ਥ ਯੋਗਾવਚਰੋ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ ਪਦਘਾਤਨਤ੍ਥਂ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਂ વਾ ਸਮ੍ਮਸਤਿ ਅਞ੍ਞਂ વਾ ਪਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਸਙ੍ਖਾਰਂ। ਅਥਸ੍ਸ વਿਪਸ੍ਸਨਾਕ੍ਖਣੇ વਿਪਸ੍ਸਨਾਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਤਦਙ੍ਗવਸੇਨ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ ਪਦਘਾਤਂ ਪਦਚ੍ਛੇਦਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਾਪੇਤ੍વਾ ਮਗ੍ਗਂ ਪਾਪੇਤਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਮਗ੍ਗਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ ਪਦਘਾਤਂ ਪਦਚ੍ਛੇਦਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਬ੍ਯਾਪਾਦવਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸਪਿ ਪਦਘਾਤਨਤ੍ਥਂ ਬ੍ਯਾਪਾਦવਿਤਕ੍ਕਂ વਾ ਅਞ੍ਞਂ વਾ ਸਙ੍ਖਾਰਂ, વਿਹਿਂਸਾવਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ ਪਦਘਾਤਨਤ੍ਥਂ વਿਹਿਂਸਾવਿਤਕ੍ਕਂ વਾ ਅਞ੍ਞਂ વਾ ਸਙ੍ਖਾਰਂ ਸਮ੍ਮਸਤਿ। ਅਥਸ੍ਸ વਿਪਸ੍ਸਨਾਕ੍ਖਣੇਤਿ ਸਬ੍ਬਂ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ।
Tattha yogāvacaro kāmavitakkassa padaghātanatthaṃ kāmavitakkaṃ vā sammasati aññaṃ vā pana kiñci saṅkhāraṃ. Athassa vipassanākkhaṇe vipassanāsampayutto saṅkappo tadaṅgavasena kāmavitakkassa padaghātaṃ padacchedaṃ karonto uppajjati, vipassanaṃ ussukkāpetvā maggaṃ pāpeti. Athassa maggakkhaṇe maggasampayutto saṅkappo samucchedavasena kāmavitakkassa padaghātaṃ padacchedaṃ karonto uppajjati. Byāpādavitakkassapi padaghātanatthaṃ byāpādavitakkaṃ vā aññaṃ vā saṅkhāraṃ, vihiṃsāvitakkassa padaghātanatthaṃ vihiṃsāvitakkaṃ vā aññaṃ vā saṅkhāraṃ sammasati. Athassa vipassanākkhaṇeti sabbaṃ purimanayeneva yojetabbaṃ.
ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਾਦੀਨਂ ਪਨ ਤਿਣ੍ਣਮ੍ਪਿ ਪਾਲ਼ਿਯਂ વਿਭਤ੍ਤੇਸੁ ਅਟ੍ਠਤਿਂਸਾਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਏਕਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਮ੍ਪਿ ਅਪਚ੍ਚਨੀਕਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਏਕਨ੍ਤਤੋ ਪਨ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ ਤਾવ ਅਸੁਭੇਸੁ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਮੇવ ਪਚ੍ਚਨੀਕਂ, ਬ੍ਯਾਪਾਦવਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ ਮੇਤ੍ਤਾਯ ਤਿਕਚਤੁਕ੍ਕਜ੍ਝਾਨਾਨਿ, વਿਹਿਂਸਆવਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ ਕਰੁਣਾਯ ਤਿਕਚਤੁਕ੍ਕਜ੍ਝਾਨਾਨਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਅਸੁਭਪਰਿਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਝਾਨਂ ਸਮਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਕ੍ਖਣੇ ਝਾਨਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ વਿਤਕ੍ਕੋ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਸੇਨ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਨੀਕੋ ਹੁਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਝਾਨਂ ਪਾਦਕਂ ਕਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਪਟ੍ਠਪੇਨ੍ਤਸ੍ਸ વਿਪਸ੍ਸਨਾਕ੍ਖਣੇ વਿਪਸ੍ਸਨਾਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਤਦਙ੍ਗવਸੇਨ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਨੀਕੋ ਹੁਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਾਪੇਤ੍વਾ ਮਗ੍ਗਂ ਪਾਪੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਮਗ੍ਗਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਨੀਕੋ ਹੁਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਏવਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Kāmavitakkādīnaṃ pana tiṇṇampi pāḷiyaṃ vibhattesu aṭṭhatiṃsārammaṇesu ekakammaṭṭhānampi apaccanīkaṃ nāma natthi. Ekantato pana kāmavitakkassa tāva asubhesu paṭhamajjhānameva paccanīkaṃ, byāpādavitakkassa mettāya tikacatukkajjhānāni, vihiṃsaāvitakkassa karuṇāya tikacatukkajjhānāni. Tasmā asubhaparikammaṃ katvā jhānaṃ samāpannassa samāpattikkhaṇe jhānasampayutto vitakko vikkhambhanavasena kāmavitakkassa paccanīko hutvā uppajjati, jhānaṃ pādakaṃ katvā vipassanaṃ paṭṭhapentassa vipassanākkhaṇe vipassanāsampayutto saṅkappo tadaṅgavasena kāmavitakkassa paccanīko hutvā uppajjati, vipassanaṃ ussukkāpetvā maggaṃ pāpentassa maggakkhaṇe maggasampayutto saṅkappo samucchedavasena kāmavitakkassa paccanīko hutvā uppajjati. Evaṃ uppanno nekkhammasaṅkappoti vuccatīti veditabbo.
ਮੇਤ੍ਤਾਯ ਪਨ ਪਰਿਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ, ਕਰੁਣਾਯ ਪਰਿਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਝਾਨਂ ਸਮਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸਾਤਿ ਸਬ੍ਬਂ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਏવਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਅਬ੍ਯਾਪਾਦਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਅવਿਹਿਂਸਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਏવਮੇਤੇ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾਦਯੋ વਿਪਸ੍ਸਨਾਝਾਨવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤੀਨਂ ਨਾਨਤ੍ਤਾ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਨਾਨਾ, ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਪਨ ਇਮੇਸੁ ਤੀਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਅਕੁਸਲਸਙ੍ਕਪ੍ਪਸ੍ਸ ਪਦਚ੍ਛੇਦਤੋ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਸਾਧਨવਸੇਨ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਂ ਪੂਰਯਮਾਨੋ ਏਕੋવ ਕੁਸਲਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਅਯਂ ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਨਾਮ।
Mettāya pana parikammaṃ katvā, karuṇāya parikammaṃ katvā jhānaṃ samāpannassāti sabbaṃ purimanayeneva yojetabbaṃ. Evaṃ uppanno abyāpādasaṅkappoti vuccati, avihiṃsāsaṅkappoti vuccatīti veditabbo. Evamete nekkhammasaṅkappādayo vipassanājhānavasena uppattīnaṃ nānattā pubbabhāge nānā, maggakkhaṇe pana imesu tīsu ṭhānesu uppannassa akusalasaṅkappassa padacchedato anuppattisādhanavasena maggaṅgaṃ pūrayamāno ekova kusalasaṅkappo uppajjati. Ayaṃ sammāsaṅkappo nāma.
ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਨਿਦ੍ਦੇਸੇਪਿ ਯਸ੍ਮਾ ਅਞ੍ਞੇਨੇવ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਮੁਸਾવਾਦਾ વਿਰਮਤਿ, ਅਞ੍ਞੇਨ ਅਞ੍ਞੇਨ ਪਿਸੁਣਾવਾਚਾਦੀਹਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਚਤਸ੍ਸੋਪੇਤਾ વੇਰਮਣਿਯੋ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਨਾਨਾ, ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਪਨ ਮਿਚ੍ਛਾવਾਚਾਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਾਯ ਅਕੁਸਲਦੁਸ੍ਸੀਲ੍ਯਚੇਤਨਾਯ ਪਦਚ੍ਛੇਦਤੋ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਸਾਧਨવਸੇਨ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਂ ਪੂਰਯਮਾਨਾ ਏਕਾવ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਸਙ੍ਖਾਤਾ ਕੁਸਲવੇਰਮਣਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਅਯਂ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾ ਨਾਮ।
Sammāvācāniddesepi yasmā aññeneva cittena musāvādā viramati, aññena aññena pisuṇāvācādīhi, tasmā catassopetā veramaṇiyo pubbabhāge nānā, maggakkhaṇe pana micchāvācāsaṅkhātāya catubbidhāya akusaladussīlyacetanāya padacchedato anuppattisādhanavasena maggaṅgaṃ pūrayamānā ekāva sammāvācāsaṅkhātā kusalaveramaṇi uppajjati. Ayaṃ sammāvācā nāma.
ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸੇਪਿ ਯਸ੍ਮਾ ਅਞ੍ਞੇਨੇવ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾ વਿਰਮਤਿ, ਅਞ੍ਞੇਨ ਅਦਿਨ੍ਨਾਦਾਨਾ, ਅਞ੍ਞੇਨ ਮਿਚ੍ਛਾਚਾਰਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਿਸ੍ਸੋਪੇਤਾ વੇਰਮਣਿਯੋ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਨਾਨਾ, ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਪਨ ਮਿਚ੍ਛਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਤਿવਿਧਾਯ ਅਕੁਸਲਦੁਸ੍ਸੀਲ੍ਯਚੇਤਨਾਯ ਪਦਚ੍ਛੇਦਤੋ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਸਾਧਨવਸੇਨ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਂ ਪੂਰਯਮਾਨਾ ਏਕਾવ ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤਾ ਕੁਸਲવੇਰਮਣਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਅਯਂ ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤੋ ਨਾਮ।
Sammākammantaniddesepi yasmā aññeneva cittena pāṇātipātā viramati, aññena adinnādānā, aññena micchācārā, tasmā tissopetā veramaṇiyo pubbabhāge nānā, maggakkhaṇe pana micchākammantasaṅkhātāya tividhāya akusaladussīlyacetanāya padacchedato anuppattisādhanavasena maggaṅgaṃ pūrayamānā ekāva sammākammantasaṅkhātā kusalaveramaṇi uppajjati. Ayaṃ sammākammanto nāma.
ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਇਧਾਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸਾਸਨੇ। ਅਰਿਯਸਾવਕੋਤਿ ਅਰਿਯਸ੍ਸ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਾવਕੋ। ਮਿਚ੍ਛਾਆਜੀવਂ ਪਹਾਯਾਤਿ ਪਾਪਕਂ ਆਜੀવਂ ਪਜਹਿਤ੍વਾ। ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવੇਨਾਤਿ ਬੁਦ੍ਧਪ੍ਪਸਤ੍ਥੇਨ ਕੁਸਲਆਜੀવੇਨ। ਜੀવਿਕਂ ਕਪ੍ਪੇਤੀਤਿ ਜੀવਿਤਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਂ ਪવਤ੍ਤੇਤਿ। ਇਧਾਪਿ ਯਸ੍ਮਾ ਅਞ੍ਞੇਨੇવ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਕਾਯਦ੍વਾਰવੀਤਿਕ੍ਕਮਾ વਿਰਮਤਿ, ਅਞ੍ਞੇਨੇવ વਚੀਦ੍વਾਰવੀਤਿਕ੍ਕਮਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਨਾਨਾਕ੍ਖਣੇਸੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਪਨ ਦ੍વੀਸੁ ਦ੍વਾਰੇਸੁ ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ ਕਮ੍ਮਪਥਾਨਂ વਸੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਯ ਮਿਚ੍ਛਾਆਜੀવਦੁਸ੍ਸੀਲ੍ਯਚੇਤਨਾਯ ਪਦਚ੍ਛੇਦਤੋ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਸਾਧਨવਸੇਨ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਂ ਪੂਰਯਮਾਨਾ ਏਕਾવ ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવਸਙ੍ਖਾਤਾ ਕੁਸਲવੇਰਮਣਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਅਯਂ ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવੋ ਨਾਮ।
Sammāājīvaniddese idhāti imasmiṃ sāsane. Ariyasāvakoti ariyassa buddhassa sāvako. Micchāājīvaṃ pahāyāti pāpakaṃ ājīvaṃ pajahitvā. Sammāājīvenāti buddhappasatthena kusalaājīvena. Jīvikaṃ kappetīti jīvitappavattiṃ pavatteti. Idhāpi yasmā aññeneva cittena kāyadvāravītikkamā viramati, aññeneva vacīdvāravītikkamā, tasmā pubbabhāge nānākkhaṇesu uppajjati, maggakkhaṇe pana dvīsu dvāresu sattannaṃ kammapathānaṃ vasena uppannāya micchāājīvadussīlyacetanāya padacchedato anuppattisādhanavasena maggaṅgaṃ pūrayamānā ekāva sammāājīvasaṅkhātā kusalaveramaṇi uppajjati. Ayaṃ sammāājīvo nāma.
ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਇਧ ਭਿਕ੍ਖੂਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸਾਸਨੇ ਪਟਿਪਨ੍ਨਕੋ ਭਿਕ੍ਖੁ। ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਨ੍ਤਿ ਅਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਨਂ। ਪਾਪਕਾਨਨ੍ਤਿ ਲਾਮਕਾਨਂ। ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਨ੍ਤਿ ਅਕੋਸਲ੍ਲਸਮ੍ਭੂਤਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ। ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਾਯਾਤਿ ਨ ਉਪ੍ਪਾਦਨਤ੍ਥਾਯ। ਛਨ੍ਦਂ ਜਨੇਤੀਤਿ ਕਤ੍ਤੁਕਮ੍ਯਤਾਸਙ੍ਖਾਤਂ ਕੁਸਲਚ੍ਛਨ੍ਦਂ ਜਨੇਤਿ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਿ। વਾਯਮਤੀਤਿ ਪਯੋਗਂ ਜਨੇਤਿ ਪਰਕ੍ਕਮਂ ਕਰੋਤਿ। વੀਰਿਯਂ ਆਰਭਤੀਤਿ ਕਾਯਿਕਂ ਚੇਤਸਿਕਂ વੀਰਿਯਂ ਕਰੋਤਿ। ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤੀਤਿ ਤੇਨੇવ ਸਹਜਾਤવੀਰਿਯੇਨ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਕ੍ਖਿਪਤਿ। ਪਦਹਤੀਤਿ ਪਧਾਨવੀਰਿਯਂ ਕਰੋਤਿ। ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਪਨੇਤਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿਪਿ ਪਦਾਨਿ ਆਸੇવਨਾਭਾવਨਾਬਹੁਲੀਕਮ੍ਮਸਾਤਚ੍ਚਕਿਰਿਯਾਹਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾਨਿ।
Sammāvāyāmaniddese idha bhikkhūti imasmiṃ sāsane paṭipannako bhikkhu. Anuppannānanti anibbattānaṃ. Pāpakānanti lāmakānaṃ. Akusalānaṃ dhammānanti akosallasambhūtānaṃ dhammānaṃ. Anuppādāyāti na uppādanatthāya. Chandaṃ janetīti kattukamyatāsaṅkhātaṃ kusalacchandaṃ janeti uppādeti. Vāyamatīti payogaṃ janeti parakkamaṃ karoti. Vīriyaṃ ārabhatīti kāyikaṃ cetasikaṃ vīriyaṃ karoti. Cittaṃ paggaṇhātīti teneva sahajātavīriyena cittaṃ ukkhipati. Padahatīti padhānavīriyaṃ karoti. Paṭipāṭiyā panetāni cattāripi padāni āsevanābhāvanābahulīkammasātaccakiriyāhi yojetabbāni.
ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਨ੍ਤਿ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਨ੍ਤਿ ਅવਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ ਆਪਨ੍ਨਾਨਂ। ਪਹਾਨਾਯਾਤਿ ਪਜਹਨਤ੍ਥਾਯ। ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਨ੍ਤਿ ਅਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਨਂ ਕੋਸਲ੍ਲਸਮ੍ਭੂਤਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ। ਉਪ੍ਪਾਦਾਯਾਤਿ ਉਪ੍ਪਾਦਨਤ੍ਥਾਯ। ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਨ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਨਂ। ਠਿਤਿਯਾਤਿ ਠਿਤਤ੍ਥਾਯ। ਅਸਮ੍ਮੋਸਾਯਾਤਿ ਅਨਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ। ਭਿਯ੍ਯੋਭਾવਾਯਾਤਿ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਭਾવਾਯ। વੇਪੁਲ੍ਲਾਯਾਤਿ વਿਪੁਲਭਾવਾਯ। ਭਾવਨਾਯਾਤਿ વਡ੍ਢਿਯਾ। ਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾਤਿ ਪਰਿਪੂਰਣਤ੍ਥਾਯ।
Uppannānanti anuppannānanti avattabbataṃ āpannānaṃ. Pahānāyāti pajahanatthāya. Anuppannānaṃ kusalānaṃ dhammānanti anibbattānaṃ kosallasambhūtānaṃ dhammānaṃ. Uppādāyāti uppādanatthāya. Uppannānanti nibbattānaṃ. Ṭhitiyāti ṭhitatthāya. Asammosāyāti anassanatthaṃ. Bhiyyobhāvāyāti punappunaṃ bhāvāya. Vepullāyāti vipulabhāvāya. Bhāvanāyāti vaḍḍhiyā. Pāripūriyāti paripūraṇatthāya.
ਏਤੇ ਪਨ ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮਸਙ੍ਖਾਤਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਾ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਲੋਕਿਯਾ, ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾ। ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਪਨ ਏਕਮੇવ વੀਰਿਯਂ ਚਤੁਕਿਚ੍ਚਸਾਧਨવਸੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਨਾਮਾਨਿ ਲਭਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਲੋਕਿਯਾ ਕਸ੍ਸਪਸਂਯੁਤ੍ਤੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹਿ ਤਤ੍ਥ –
Ete pana sammāvāyāmasaṅkhātā cattāro sammappadhānā pubbabhāge lokiyā, maggakkhaṇe lokuttarā. Maggakkhaṇe pana ekameva vīriyaṃ catukiccasādhanavasena cattāri nāmāni labhati. Tattha lokiyā kassapasaṃyutte vuttanayeneva veditabbā. Vuttañhi tattha –
‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋਮੇ , ਆવੁਸੋ, ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਾ। ਕਤਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ? ਇਧਾવੁਸੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ ‘ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਮੇ ਪਾਪਕਾ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਅਨਤ੍ਥਾਯ ਸਂવਤ੍ਤੇਯ੍ਯੁ’ਨ੍ਤਿ ਆਤਪ੍ਪਂ ਕਰੋਤਿ, ‘ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਮੇ ਪਾਪਕਾ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਅਪ੍ਪਹੀਯਮਾਨਾ ਅਨਤ੍ਥਾਯ ਸਂવਤ੍ਤੇਯ੍ਯੁ’ਨ੍ਤਿ ਆਤਪ੍ਪਂ ਕਰੋਤਿ, ‘ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਮੇ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਅਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਅਨਤ੍ਥਾਯ ਸਂવਤ੍ਤੇਯ੍ਯੁ’ਨ੍ਤਿ ਆਤਪ੍ਪਂ ਕਰੋਤਿ, ‘ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਮੇ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਮਾਨਾ ਅਨਤ੍ਥਾਯ ਸਂવਤ੍ਤੇਯ੍ਯੁ’ਨ੍ਤਿ ਆਤਪ੍ਪਂ ਕਰੋਤੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੪੫)।
‘‘Cattārome , āvuso, sammappadhānā; Katame cattāro? Idhāvuso, bhikkhu ‘anuppannā me pāpakā akusalā dhammā uppajjamānā anatthāya saṃvatteyyu’nti ātappaṃ karoti, ‘uppannā me pāpakā akusalā dhammā appahīyamānā anatthāya saṃvatteyyu’nti ātappaṃ karoti, ‘anuppannā me kusalā dhammā anuppajjamānā anatthāya saṃvatteyyu’nti ātappaṃ karoti, ‘uppannā me kusalā dhammā nirujjhamānā anatthāya saṃvatteyyu’nti ātappaṃ karotī’’ti (saṃ. ni. 2.145);
ਤਤ੍ਥ ਚ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਤਿ ਅਸਮੁਦਾਚਾਰવਸੇਨ વਾ ਅਨਨੁਭੂਤਾਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ વਾ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ। ਅਞ੍ਞਥਾ ਹਿ ਅਨਮਤਗ੍ਗੇ ਸਂਸਾਰੇ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਪਾਪਕਾ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ, ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਪਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾਪਿ ਏਤੇਯੇવ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਪਹੀਯਮਾਨਾਪਿ ਏਤੇਯੇવ ਪਹੀਯਨ੍ਤਿ।
Tattha ca anuppannāti asamudācāravasena vā ananubhūtārammaṇavasena vā anuppannā. Aññathā hi anamatagge saṃsāre anuppannā pāpakā akusalā dhammā nāma natthi, anuppannā pana uppajjamānāpi eteyeva uppajjanti, pahīyamānāpi eteyeva pahīyanti.
ਤਤ੍ਥ ਏਕਚ੍ਚਸ੍ਸ વਤ੍ਤਗਨ੍ਥਧੁਤਙ੍ਗਸਮਾਧਿવਿਪਸ੍ਸਨਾਨવਕਮ੍ਮਭવਾਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰવਸੇਨ ਕਿਲੇਸਾ ਨ ਸਮੁਦਾਚਰਨ੍ਤਿ। ਕਥਂ? ਏਕਚ੍ਚੋ ਹਿ વਤ੍ਤਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ, ਅਸੀਤਿ ਖਨ੍ਧਕવਤ੍ਤਾਨਿ ਚੁਦ੍ਦਸ ਮਹਾવਤ੍ਤਾਨਿ ਚੇਤਿਯਙ੍ਗਣਬੋਧਿਯਙ੍ਗਣਪਾਨੀਯਮਾਲ਼ਕਉਪੋਸਥਾਗਾਰਆਗਨ੍ਤੁਕਗਮਿਕવਤ੍ਤਾਨਿ ਚ ਕਰੋਨ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਕਿਲੇਸਾ ਓਕਾਸਂ ਨ ਲਭਨ੍ਤਿ। ਅਪਰਭਾਗੇ ਪਨਸ੍ਸ વਤ੍ਤਾਨਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਭਿਨ੍ਨવਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚਰਤੋ ਅਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਂ ਸਤਿવੋਸ੍ਸਗ੍ਗਞ੍ਚ ਆਗਮ੍ਮ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਅਸਮੁਦਾਚਾਰવਸੇਨ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਨਾਮ।
Tattha ekaccassa vattaganthadhutaṅgasamādhivipassanānavakammabhavānaṃ aññataravasena kilesā na samudācaranti. Kathaṃ? Ekacco hi vattasampanno hoti, asīti khandhakavattāni cuddasa mahāvattāni cetiyaṅgaṇabodhiyaṅgaṇapānīyamāḷakauposathāgāraāgantukagamikavattāni ca karontasseva kilesā okāsaṃ na labhanti. Aparabhāge panassa vattāni vissajjetvā bhinnavattassa carato ayonisomanasikāraṃ sativossaggañca āgamma uppajjanti. Evampi asamudācāravasena anuppannā uppajjanti nāma.
ਏਕਚ੍ਚੋ ਗਨ੍ਥਯੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ, ਏਕਮ੍ਪਿ ਨਿਕਾਯਂ ਗਣ੍ਹਾਤਿ ਦ੍વੇਪਿ ਤਯੋਪਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋਪਿ ਪਞ੍ਚਪਿ। ਤਸ੍ਸ ਤੇਪਿਟਕਂ ਬੁਦ੍ਧવਚਨਂ ਅਤ੍ਥવਸੇਨ ਪਾਲ਼ਿવਸੇਨ ਅਨੁਸਨ੍ਧਿવਸੇਨ ਪੁਬ੍ਬਾਪਰવਸੇਨ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਸ੍ਸ ਸਜ੍ਝਾਯਨ੍ਤਸ੍ਸ ਚਿਨ੍ਤੇਨ੍ਤਸ੍ਸ વਾਚੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਦੇਸੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਕਿਲੇਸਾ ਓਕਾਸਂ ਨ ਲਭਨ੍ਤਿ। ਅਪਰਭਾਗੇ ਪਨਸ੍ਸ ਗਨ੍ਥਕਮ੍ਮਂ ਪਹਾਯ ਕੁਸੀਤਸ੍ਸ ਚਰਤੋ ਅਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਸਤਿવੋਸ੍ਸਗ੍ਗੇ ਆਗਮ੍ਮ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਅਸਮੁਦਾਚਾਰવਸੇਨ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਨਾਮ।
Ekacco ganthayutto hoti, ekampi nikāyaṃ gaṇhāti dvepi tayopi cattāropi pañcapi. Tassa tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ atthavasena pāḷivasena anusandhivasena pubbāparavasena gaṇhantassa sajjhāyantassa cintentassa vācentassa desentassa pakāsentassa kilesā okāsaṃ na labhanti. Aparabhāge panassa ganthakammaṃ pahāya kusītassa carato ayonisomanasikārasativossagge āgamma uppajjanti. Evampi asamudācāravasena anuppannā uppajjanti nāma.
ਏਕਚ੍ਚੋ ਪਨ ਧੁਤਙ੍ਗਧਰੋ ਹੋਤਿ, ਤੇਰਸ ਧੁਤਙ੍ਗਗੁਣੇ ਸਮਾਦਾਯ વਤ੍ਤਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਧੁਤਙ੍ਗਗੁਣੇ ਪਰਿਹਰਨ੍ਤਸ੍ਸ ਕਿਲੇਸਾ ਓਕਾਸਂ ਨ ਲਭਨ੍ਤਿ। ਅਪਰਭਾਗੇ ਪਨਸ੍ਸ ਧੁਤਙ੍ਗਾਨਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਬਾਹੁਲ੍ਲਾਯ ਆવਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚਰਤੋ ਅਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਸਤਿવੋਸ੍ਸਗ੍ਗੇ ਆਗਮ੍ਮ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਅਸਮੁਦਾਚਾਰવਸੇਨ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਨਾਮ।
Ekacco pana dhutaṅgadharo hoti, terasa dhutaṅgaguṇe samādāya vattati, tassa dhutaṅgaguṇe pariharantassa kilesā okāsaṃ na labhanti. Aparabhāge panassa dhutaṅgāni vissajjetvā bāhullāya āvattassa carato ayonisomanasikārasativossagge āgamma uppajjanti. Evampi asamudācāravasena anuppannā uppajjanti nāma.
ਏਕਚ੍ਚੋ ਅਟ੍ਠਸੁ ਸਮਾਪਤ੍ਤੀਸੁ ਚਿਣ੍ਣવਸੀ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਾਦੀਸੁ ਆવਜ੍ਜਨવਸੀਆਦੀਨਂ વਸੇਨ વਿਹਰਨ੍ਤਸ੍ਸ ਕਿਲੇਸਾ ਓਕਾਸਂ ਨ ਲਭਨ੍ਤਿ। ਅਪਰਭਾਗੇ ਪਨਸ੍ਸ ਪਰਿਹੀਨਜ੍ਝਾਨਸ੍ਸ વਾ વਿਸ੍ਸਟ੍ਠਜ੍ਝਾਨਸ੍ਸ વਾ ਭਸ੍ਸਾਦੀਸੁ ਅਨੁਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ વਿਹਰਤੋ ਅਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਸਤਿવੋਸ੍ਸਗ੍ਗੇ ਆਗਮ੍ਮ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਅਸਮੁਦਾਚਾਰવਸੇਨ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਨਾਮ।
Ekacco aṭṭhasu samāpattīsu ciṇṇavasī hoti, tassa paṭhamajjhānādīsu āvajjanavasīādīnaṃ vasena viharantassa kilesā okāsaṃ na labhanti. Aparabhāge panassa parihīnajjhānassa vā vissaṭṭhajjhānassa vā bhassādīsu anuyuttassa viharato ayonisomanasikārasativossagge āgamma uppajjanti. Evampi asamudācāravasena anuppannā uppajjanti nāma.
ਏਕਚ੍ਚੋ ਪਨ વਿਪਸ੍ਸਕੋ ਹੋਤਿ, ਸਤ੍ਤਸੁ વਾ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸੁ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੩.੩੫) ਅਟ੍ਠਾਰਸਸੁ વਾ ਮਹਾવਿਪਸ੍ਸਨਾਸੁ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੨੨) ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ વਿਹਰਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਏવਂ વਿਹਰਤੋ ਕਿਲੇਸਾ ਓਕਾਸਂ ਨ ਲਭਨ੍ਤਿ। ਅਪਰਭਾਗੇ ਪਨਸ੍ਸ વਿਪਸ੍ਸਨਾਕਮ੍ਮਂ ਪਹਾਯ ਕਾਯਦਲ਼੍ਹੀਬਹੁਲਸ੍ਸ વਿਹਰਤੋ ਅਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਸਤਿવੋਸ੍ਸਗ੍ਗੇ ਆਗਮ੍ਮ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਅਸਮੁਦਾਚਾਰવਸੇਨ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਨਾਮ।
Ekacco pana vipassako hoti, sattasu vā anupassanāsu (paṭi. ma. 3.35) aṭṭhārasasu vā mahāvipassanāsu (paṭi. ma. 1.22) kammaṃ karonto viharati, tassa evaṃ viharato kilesā okāsaṃ na labhanti. Aparabhāge panassa vipassanākammaṃ pahāya kāyadaḷhībahulassa viharato ayonisomanasikārasativossagge āgamma uppajjanti. Evampi asamudācāravasena anuppannā uppajjanti nāma.
ਏਕਚ੍ਚੋ ਨવਕਮ੍ਮਿਕੋ ਹੋਤਿ, ਉਪੋਸਥਾਗਾਰਭੋਜਨਸਾਲਾਦੀਨਿ ਕਰੋਤਿ , ਤਸ੍ਸ ਤੇਸਂ ਉਪਕਰਣਾਨਿ ਚਿਨ੍ਤੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਕਿਲੇਸਾ ਓਕਾਸਂ ਨ ਲਭਨ੍ਤਿ। ਅਪਰਭਾਗੇ ਪਨਸ੍ਸ ਨવਕਮ੍ਮੇ ਨਿਟ੍ਠਿਤੇ વਾ વਿਸ੍ਸਟ੍ਠੇ વਾ ਅਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਸਤਿવੋਸ੍ਸਗ੍ਗੇ ਆਗਮ੍ਮ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਅਸਮੁਦਾਚਾਰવਸੇਨ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਨਾਮ।
Ekacco navakammiko hoti, uposathāgārabhojanasālādīni karoti , tassa tesaṃ upakaraṇāni cintentassa kilesā okāsaṃ na labhanti. Aparabhāge panassa navakamme niṭṭhite vā vissaṭṭhe vā ayonisomanasikārasativossagge āgamma uppajjanti. Evampi asamudācāravasena anuppannā uppajjanti nāma.
ਏਕਚ੍ਚੋ ਪਨ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਤੋ ਆਗਤੋ ਸੁਦ੍ਧਸਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਅਨਾਸੇવਨਾਯ ਕਿਲੇਸਾ ਓਕਾਸਂ ਨ ਲਭਨ੍ਤਿ। ਅਪਰਭਾਗੇ ਪਨਸ੍ਸ ਲਦ੍ਧਾਸੇવਨਸ੍ਸ ਅਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਸਤਿવੋਸ੍ਸਗ੍ਗੇ ਆਗਮ੍ਮ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਅਸਮੁਦਾਚਾਰવਸੇਨ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਨਾਮ। ਏવਂ ਤਾવ ਅਸਮੁਦਾਚਾਰવਸੇਨ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Ekacco pana brahmalokato āgato suddhasatto hoti, tassa anāsevanāya kilesā okāsaṃ na labhanti. Aparabhāge panassa laddhāsevanassa ayonisomanasikārasativossagge āgamma uppajjanti. Evampi asamudācāravasena anuppannā uppajjanti nāma. Evaṃ tāva asamudācāravasena anuppannatā veditabbā.
ਕਥਂ ਅਨਨੁਭੂਤਾਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ? ਇਧੇਕਚ੍ਚੋ ਅਨਨੁਭੂਤਪੁਬ੍ਬਂ ਮਨਾਪਿਕਾਦਿਭੇਦਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਲਭਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਤਤ੍ਥ ਅਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਸਤਿવੋਸ੍ਸਗ੍ਗੇ ਆਗਮ੍ਮ ਰਾਗਾਦਯੋ ਕਿਲੇਸਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਅਨਨੁਭੂਤਾਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਨਾਮ। ਏવਂ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇ ਸਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਨਤ੍ਥਂ ਪਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਾਯ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਭਾવਨਾਨੁਯੋਗੇਨ ਪਠਮਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਂ ਭਾવੇਤਿ, ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ ਪਨ ਤੇਸੁ ਤੇਸਂ ਅਪ੍ਪਹਾਨਤੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਨਤ੍ਥਂ ਪਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਪਹਾਨਾਯ ਦੁਤਿਯਂ ਤਥੇવ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਂ ਭਾવੇਤਿ।
Kathaṃ ananubhūtārammaṇavasena? Idhekacco ananubhūtapubbaṃ manāpikādibhedaṃ ārammaṇaṃ labhati, tassa tattha ayonisomanasikārasativossagge āgamma rāgādayo kilesā uppajjanti. Evaṃ ananubhūtārammaṇavasena anuppannā uppajjanti nāma. Evaṃ anuppannānaṃ akusalānaṃ uppāde sati attano anatthaṃ passitvā tesaṃ anuppādāya satipaṭṭhānabhāvanānuyogena paṭhamaṃ sammappadhānaṃ bhāveti, uppannesu pana tesu tesaṃ appahānato attano anatthaṃ passitvā tesaṃ pahānāya dutiyaṃ tatheva sammappadhānaṃ bhāveti.
ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾ ਚੇવ ਮਗ੍ਗੋ ਚ। ਤੇਸਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਨਤ੍ਥਂ ਪਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਉਪ੍ਪਾਦਨਤ੍ਥਾਯ ਤਥੇવ ਤਤਿਯਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਂ ਭਾવੇਤਿ। ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾવ। ਮਗ੍ਗੋ ਪਨ ਸਕਿਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਮਾਨੋ ਅਨਤ੍ਥਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨਕੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਸੋ ਹਿ ਫਲਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਂ ਦਤ੍વਾવ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ। ਤਾਸਂ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਨਂ ਨਿਰੋਧਤੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਨਤ੍ਥਂ ਪਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਤਾਸਂ ਠਿਤਿਯਾ ਤਥੇવ ਚਤੁਤ੍ਥਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਂ ਭਾવੇਤਿ। ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਪਨ ਏਕਮੇવ વੀਰਿਯਂ।
Anuppannā kusalā dhammāti samathavipassanā ceva maggo ca. Tesaṃ anuppāde attano anatthaṃ passitvā tesaṃ uppādanatthāya tatheva tatiyaṃ sammappadhānaṃ bhāveti. Uppannā kusalā dhammāti samathavipassanāva. Maggo pana sakiṃ uppajjitvā nirujjhamāno anatthāya saṃvattanako nāma natthi. So hi phalassa paccayaṃ datvāva nirujjhati. Tāsaṃ samathavipassanānaṃ nirodhato attano anatthaṃ passitvā tāsaṃ ṭhitiyā tatheva catutthaṃ sammappadhānaṃ bhāveti. Lokuttaramaggakkhaṇe pana ekameva vīriyaṃ.
ਯੇ ਏવਂ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯੁਂ, ਤੇ ਯਥਾ ਨੇવ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਤੇਸਂ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਕਿਚ੍ਚਂ, ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਞ੍ਚ ਪਹਾਨਕਿਚ੍ਚਂ ਸਾਧੇਤਿ। ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਤਿ ਚੇਤ੍ਥ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ વਤ੍ਤਮਾਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਭੂਤਾਪਗਤੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਓਕਾਸਕਤੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਭੂਮਿਲਦ੍ਧੁਪ੍ਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਉਪ੍ਪਾਦਜਰਾਭਙ੍ਗਸਮਙ੍ਗਿਸਙ੍ਖਾਤਂ વਤ੍ਤਮਾਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਨਾਮ। ਆਰਮ੍ਮਣਰਸਂ ਅਨੁਭવਿਤ੍વਾ ਨਿਰੁਦ੍ਧਂ ਅਨੁਭੂਤਾਪਗਤਸਙ੍ਖਾਤਂ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਂ ਉਪ੍ਪਾਦਾਦਿਤ੍ਤਯਮਨੁਪ੍ਪਤ੍વਾ ਨਿਰੁਦ੍ਧਂ ਭੁਤ੍વਾਪਗਤਸਙ੍ਖਾਤਂ ਸੇਸਸਙ੍ਖਤਞ੍ਚ ਭੂਤਾਪਗਤੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਨਾਮ। ‘‘ਯਾਨਿਸ੍ਸ ਤਾਨਿ ਪੁਬ੍ਬੇ ਕਤਾਨਿ ਕਮ੍ਮਾਨੀ’’ਤਿ ਏવਮਾਦਿਨਾ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੪੮) ਨਯੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਕਮ੍ਮਂ ਅਤੀਤਮ੍ਪਿ ਸਮਾਨਂ ਅਞ੍ਞਂ વਿਪਾਕਂ ਪਟਿਬਾਹਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਪਾਕਸ੍ਸ ਓਕਾਸਂ ਕਤ੍વਾ ਠਿਤਤ੍ਤਾ ਤਥਾ ਕਤੋਕਾਸਞ੍ਚ વਿਪਾਕਂ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਸਮਾਨਂ ਏવਂ ਕਤੇ ਓਕਾਸੇ ਏਕਨ੍ਤੇਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਤੋ ਓਕਾਸਕਤੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਨਾਮ। ਤਾਸੁ ਤਾਸੁ ਭੂਮੀਸੁ ਅਸਮੂਹਤਂ ਅਕੁਸਲਂ ਭੂਮਿਲਦ੍ਧੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਨਾਮ।
Ye evaṃ anuppannā uppajjeyyuṃ, te yathā neva uppajjanti, evaṃ tesaṃ anuppannānaṃ anuppādakiccaṃ, uppannānañca pahānakiccaṃ sādheti. Uppannāti cettha catubbidhaṃ uppannaṃ vattamānuppannaṃ bhūtāpagatuppannaṃ okāsakatuppannaṃ bhūmiladdhuppannanti. Tattha sabbampi uppādajarābhaṅgasamaṅgisaṅkhātaṃ vattamānuppannaṃ nāma. Ārammaṇarasaṃ anubhavitvā niruddhaṃ anubhūtāpagatasaṅkhātaṃ kusalākusalaṃ uppādādittayamanuppatvā niruddhaṃ bhutvāpagatasaṅkhātaṃ sesasaṅkhatañca bhūtāpagatuppannaṃ nāma. ‘‘Yānissa tāni pubbe katāni kammānī’’ti evamādinā (ma. ni. 3.248) nayena vuttaṃ kammaṃ atītampi samānaṃ aññaṃ vipākaṃ paṭibāhitvā attano vipākassa okāsaṃ katvā ṭhitattā tathā katokāsañca vipākaṃ anuppannampi samānaṃ evaṃ kate okāse ekantena uppajjanato okāsakatuppannaṃ nāma. Tāsu tāsu bhūmīsu asamūhataṃ akusalaṃ bhūmiladdhuppannaṃ nāma.
ਏਤ੍ਥ ਚ ਭੂਮਿਯਾ ਭੂਮਿਲਦ੍ਧਸ੍ਸ ਚ ਨਾਨਤ੍ਤਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ – ਭੂਮੀਤਿ ਹਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਆਰਮ੍ਮਣਭੂਤਾ ਤੇਭੂਮਕਾ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ। ਭੂਮਿਲਦ੍ਧਂ ਨਾਮ ਤੇਸੁ ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਰਹਂ ਕਿਲੇਸਜਾਤਂ। ਤੇਨ ਹਿ ਸਾ ਭੂਮਿਲਦ੍ਧਾ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ ਤਸ੍ਮਾ ਭੂਮਿਲਦ੍ਧਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸਾ ਚ ਖੋ ਨ ਆਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ। ਆਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ ਹਿ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤੇ ਪਰਿਞ੍ਞਾਤੇਪਿ ਚ ਖੀਣਾਸવਾਨਂ ਖਨ੍ਧੇ ਆਰਬ੍ਭ ਕਿਲੇਸਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਯਦਿ ਚ ਤਂ ਭੂਮਿਲਦ੍ਧਂ ਨਾਮ ਸਿਯਾ, ਤਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪਹੇਯ੍ਯਤੋ ਨ ਕੋਚਿ ਭવਮੂਲਂ ਪਜਹੇਯ੍ਯ। વਤ੍ਥੁવਸੇਨ ਪਨ ਭੂਮਿਲਦ੍ਧਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਯਤ੍ਥ ਯਤ੍ਥ ਹਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਅਪਰਿਞ੍ਞਾਤਾ ਖਨ੍ਧਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਾਦਤੋ ਪਭੁਤਿ ਤੇਸੁ વਟ੍ਟਮੂਲਂ ਕਿਲੇਸਜਾਤਂ ਅਨੁਸੇਤਿ। ਤਂ ਅਪ੍ਪਹੀਨਟ੍ਠੇਨ ਭੂਮਿਲਦ੍ਧਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Ettha ca bhūmiyā bhūmiladdhassa ca nānattaṃ veditabbaṃ – bhūmīti hi vipassanāya ārammaṇabhūtā tebhūmakā pañcakkhandhā. Bhūmiladdhaṃ nāma tesu khandhesu uppattirahaṃ kilesajātaṃ. Tena hi sā bhūmiladdhā nāma hotīti tasmā bhūmiladdhanti vuccati. Sā ca kho na ārammaṇavasena. Ārammaṇavasena hi sabbepi atītānāgate pariññātepi ca khīṇāsavānaṃ khandhe ārabbha kilesā uppajjanti. Yadi ca taṃ bhūmiladdhaṃ nāma siyā, tassa appaheyyato na koci bhavamūlaṃ pajaheyya. Vatthuvasena pana bhūmiladdhaṃ veditabbaṃ. Yattha yattha hi vipassanāya apariññātā khandhā uppajjanti, tattha tattha uppādato pabhuti tesu vaṭṭamūlaṃ kilesajātaṃ anuseti. Taṃ appahīnaṭṭhena bhūmiladdhanti veditabbaṃ.
ਤਤ੍ਥ ਚ ਯਸ੍ਸ ਯੇਸੁ ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਅਪ੍ਪਹੀਨਟ੍ਠੇਨ ਅਨੁਸਯਿਤਾ ਕਿਲੇਸਾ, ਤਸ੍ਸ ਤੇ ਏવ ਖਨ੍ਧਾ ਤੇਸਂ ਕਿਲੇਸਾਨਂ વਤ੍ਥੁ, ਨ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਸਨ੍ਤਕਾ ਖਨ੍ਧਾ। ਅਤੀਤਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਚ ਅਪ੍ਪਹੀਨਾਨੁਸਯਿਤਾਨਂ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਅਤੀਤਕ੍ਖਨ੍ਧਾવ વਤ੍ਥੁ, ਨ ਇਤਰੇ। ਏਸ ਨਯੋ ਅਨਾਗਤਾਦੀਸੁ। ਤਥਾ ਕਾਮਾવਚਰਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਅਪ੍ਪਹੀਨਾਨੁਸਯਿਤਾਨਂ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਕਾਮਾવਚਰਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਏવ વਤ੍ਥੁ, ਨ ਇਤਰੇ। ਏਸ ਨਯੋ ਰੂਪਾਰੂਪਾવਚਰੇਸੁ। ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਾਦੀਸੁ ਪਨ ਯਸ੍ਸ ਯਸ੍ਸ ਅਰਿਯਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਤਂ ਤਂ વਟ੍ਟਮੂਲਂ ਕਿਲੇਸਜਾਤਂ ਤੇਨ ਤੇਨ ਮਗ੍ਗੇਨ ਪਹੀਨਂ, ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਤੇ ਤੇ ਖਨ੍ਧਾ ਪਹੀਨਾਨਂ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ વਟ੍ਟਮੂਲਕਾਨਂ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਅવਤ੍ਥੁਤੋ ਭੂਮੀਤਿ ਸਙ੍ਖਂ ਨ ਲਭਨ੍ਤਿ। ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਸੋ વਟ੍ਟਮੂਲਕਿਲੇਸਾਨਂ ਅਪ੍ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ਯਂਕਿਞ੍ਚਿ ਕਰਿਯਮਾਨਂ ਕਮ੍ਮਂ ਕੁਸਲਮਕੁਸਲਂ વਾ ਹੋਤਿ, ਇਚ੍ਚਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਕਿਲੇਸਪਚ੍ਚਯਾવ વਟ੍ਟਂ વਟ੍ਟਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸੇવ ਤਂ વਟ੍ਟਮੂਲਂ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੇਯੇવ, ਨ વੇਦਨਾਦੀਸੁ। વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧੇਯੇવ વਾ, ਨ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਸੂਤਿ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਕਸ੍ਮਾ? ਅવਿਸੇਸੇਨ ਪਞ੍ਚਸੁਪਿ ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਅਨੁਸਯਿਤਤ੍ਤਾ। ਕਥਂ? ਪਥવੀਰਸਾਦਿ વਿਯ ਰੁਕ੍ਖੇ। ਯਥਾ ਹਿ ਮਹਾਰੁਕ੍ਖੇ ਪਥવੀਤਲਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਯ ਪਥવੀਰਸਞ੍ਚ ਆਪੋਰਸਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਤਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ ਮੂਲਖਨ੍ਧਸਾਖਾਪਸਾਖਾਪਲ੍ਲવਪਲਾਸਪੁਪ੍ਫਫਲੇਹਿ વਡ੍ਢਿਤ੍વਾ ਨਭਂ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਯਾવ ਕਪ੍ਪਾવਸਾਨਾ ਬੀਜਪਰਮ੍ਪਰਾਯ ਰੁਕ੍ਖਪવੇਣਿਂ ਸਨ੍ਤਾਨਯਮਾਨੇ ਠਿਤੇ ਤਂ ਪਥવੀਰਸਾਦਿਮੂਲੇਯੇવ, ਨ ਖਨ੍ਧਾਦੀਸੁ। ਫਲੇਯੇવ વਾ, ਨ ਮੂਲਾਦੀਸੂਤਿ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਕਸ੍ਮਾ? ਅવਿਸੇਸੇਨ ਸਬ੍ਬੇਸੁ ਮੂਲਾਦੀਸੁ ਅਨੁਗਤਤ੍ਤਾਤਿ। ਯਥਾ ਪਨ ਤਸ੍ਸੇવ ਰੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪੁਪ੍ਫਫਲਾਦੀਸੁ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਨੋ ਕੋਚਿ ਪੁਰਿਸੋ ਚਤੂਸੁ ਦਿਸਾਸੁ ਮਣ੍ਡੂਕਕਣ੍ਟਕਂ ਨਾਮ વਿਸਕਣ੍ਟਕਂ ਆਕੋਟੇਯ੍ਯ, ਅਥ ਸੋ ਰੁਕ੍ਖੋ ਤੇਨ વਿਸਸਮ੍ਫਸ੍ਸੇਨ ਫੁਟ੍ਠੋ ਪਥવੀਰਸਆਪੋਰਸਾਨਂ ਪਰਿਯਾਦਿਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਅਪ੍ਪਸવਧਮ੍ਮਤਂ ਆਗਮ੍ਮ ਪੁਨ ਸਨ੍ਤਾਨਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯ, ਏવਮੇવ ਖਨ੍ਧਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਂ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਨੋ ਕੁਲਪੁਤ੍ਤੋ ਤਸ੍ਸ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਚਤੂਸੁ ਦਿਸਾਸੁ ਰੁਕ੍ਖੇ વਿਸਯੋਜਨਂ વਿਯ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਚਤੁਮਗ੍ਗਭਾવਨਂ ਆਰਭਤਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਸੋ ਖਨ੍ਧਸਨ੍ਤਾਨੋ ਤੇਨ ਚਤੁਮਗ੍ਗવਿਸਸਮ੍ਫਸ੍ਸੇਨ ਸਬ੍ਬਸੋ વਟ੍ਟਮੂਲਕਿਲੇਸਾਨਂ ਪਰਿਯਾਦਿਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਕਿਰਿਯਸਭਾવਮਤ੍ਤਂ ਉਪਗਤਕਾਯਕਮ੍ਮਾਦਿਸਬ੍ਬਕਮ੍ਮਪ੍ਪਭੇਦੋ ਹੁਤ੍વਾ ਆਯਤਿਂ ਪੁਨਬ੍ਭવਾਨਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਧਮ੍ਮਤਂ ਆਗਮ੍ਮ ਭવਨ੍ਤਰਸਨ੍ਤਾਨਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਕੇવਲਂ ਚਰਿਮવਿਞ੍ਞਾਣਨਿਰੋਧੇਨ ਨਿਰਿਨ੍ਧਨੋ વਿਯ ਜਾਤવੇਦੋ ਅਨੁਪਾਦਾਨੋ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਤਿ। ਏવਂ ਭੂਮਿਯਾ ਭੂਮਿਲਦ੍ਧਸ੍ਸ ਚ ਨਾਨਤ੍ਤਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Tattha ca yassa yesu khandhesu appahīnaṭṭhena anusayitā kilesā, tassa te eva khandhā tesaṃ kilesānaṃ vatthu, na aññesaṃ santakā khandhā. Atītakkhandhesu ca appahīnānusayitānaṃ kilesānaṃ atītakkhandhāva vatthu, na itare. Esa nayo anāgatādīsu. Tathā kāmāvacarakkhandhesu appahīnānusayitānaṃ kilesānaṃ kāmāvacarakkhandhā eva vatthu, na itare. Esa nayo rūpārūpāvacaresu. Sotāpannādīsu pana yassa yassa ariyapuggalassa khandhesu taṃ taṃ vaṭṭamūlaṃ kilesajātaṃ tena tena maggena pahīnaṃ, tassa tassa te te khandhā pahīnānaṃ tesaṃ tesaṃ vaṭṭamūlakānaṃ kilesānaṃ avatthuto bhūmīti saṅkhaṃ na labhanti. Puthujjanassa sabbaso vaṭṭamūlakilesānaṃ appahīnattā yaṃkiñci kariyamānaṃ kammaṃ kusalamakusalaṃ vā hoti, iccassa kammakilesapaccayāva vaṭṭaṃ vaṭṭati, tassa tasseva taṃ vaṭṭamūlaṃ rūpakkhandheyeva, na vedanādīsu. Viññāṇakkhandheyeva vā, na rūpakkhandhādīsūti na vattabbaṃ. Kasmā? Avisesena pañcasupi khandhesu anusayitattā. Kathaṃ? Pathavīrasādi viya rukkhe. Yathā hi mahārukkhe pathavītalaṃ adhiṭṭhāya pathavīrasañca āporasañca nissāya tappaccayā mūlakhandhasākhāpasākhāpallavapalāsapupphaphalehi vaḍḍhitvā nabhaṃ pūretvā yāva kappāvasānā bījaparamparāya rukkhapaveṇiṃ santānayamāne ṭhite taṃ pathavīrasādimūleyeva, na khandhādīsu. Phaleyeva vā, na mūlādīsūti na vattabbaṃ. Kasmā? Avisesena sabbesu mūlādīsu anugatattāti. Yathā pana tasseva rukkhassa pupphaphalādīsu nibbinno koci puriso catūsu disāsu maṇḍūkakaṇṭakaṃ nāma visakaṇṭakaṃ ākoṭeyya, atha so rukkho tena visasamphassena phuṭṭho pathavīrasaāporasānaṃ pariyādinnattā appasavadhammataṃ āgamma puna santānaṃ nibbattetuṃ na sakkuṇeyya, evameva khandhappavattiyaṃ nibbinno kulaputto tassa purisassa catūsu disāsu rukkhe visayojanaṃ viya attano santāne catumaggabhāvanaṃ ārabhati. Athassa so khandhasantāno tena catumaggavisasamphassena sabbaso vaṭṭamūlakilesānaṃ pariyādinnattā kiriyasabhāvamattaṃ upagatakāyakammādisabbakammappabhedo hutvā āyatiṃ punabbhavānabhinibbattanadhammataṃ āgamma bhavantarasantānaṃ nibbattetuṃ na sakkoti, kevalaṃ carimaviññāṇanirodhena nirindhano viya jātavedo anupādāno parinibbāyati. Evaṃ bhūmiyā bhūmiladdhassa ca nānattaṃ veditabbaṃ.
ਅਪਰਮ੍ਪਿ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਸਮੁਦਾਚਾਰੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਾਧਿਗ੍ਗਹਿਤੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਿਤੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਸਮੂਹਤੁਪ੍ਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ વਤ੍ਤਮਾਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਮੇવ ਸਮੁਦਾਚਾਰੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ। ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਂ ਪਨ ਆਪਾਥਗਤੇ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਅਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਮ੍ਪਿ ਕਿਲੇਸਜਾਤਂ ਆਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਅਧਿਗ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਏવ ਅਪਰਭਾਗੇ ਏਕਨ੍ਤੇਨ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ ਆਰਮ੍ਮਣਾਧਿਗ੍ਗਹਿਤੁਪ੍ਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰવਸੇਨ ਅવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਿਤਂ ਕਿਲੇਸਜਾਤਂ ਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਤਿਮਨਾਰੂਲ਼੍ਹਮ੍ਪਿ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਨਿવਾਰਕਸ੍ਸ ਹੇਤੁਨੋ ਅਭਾવਾ ਅવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਿਤੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਨਾਮ। ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਪਨ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਿਤਮ੍ਪਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇਨ ਅਸਮੂਹਤਤ੍ਤਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਤਂ ਅਨਤੀਤਤ੍ਤਾ ਅਸਮੂਹਤੁਪ੍ਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਿવਿਧਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ ਆਰਮ੍ਮਣਾਧਿਗ੍ਗਹਿਤਾવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਿਤਾਸਮੂਹਤੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਭੂਮਿਲਦ੍ਧੇਨੇવ ਸਙ੍ਗਹਂ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Aparampi catubbidhaṃ uppannaṃ samudācāruppannaṃ ārammaṇādhiggahituppannaṃ avikkhambhituppannaṃ asamūhatuppannanti. Tattha vattamānuppannameva samudācāruppannaṃ. Cakkhādīnaṃ pana āpāthagate ārammaṇe pubbabhāge anuppajjamānampi kilesajātaṃ ārammaṇassa adhiggahitattā eva aparabhāge ekantena uppattito ārammaṇādhiggahituppannanti vuccati. Samathavipassanānaṃ aññataravasena avikkhambhitaṃ kilesajātaṃ cittasantatimanārūḷhampi uppattinivārakassa hetuno abhāvā avikkhambhituppannaṃ nāma. Samathavipassanāvasena pana vikkhambhitampi ariyamaggena asamūhatattā uppattidhammataṃ anatītattā asamūhatuppannanti vuccati. Tividhampi cetaṃ ārammaṇādhiggahitāvikkhambhitāsamūhatuppannaṃ bhūmiladdheneva saṅgahaṃ gacchatīti veditabbaṃ.
ਇਚ੍ਚੇਤਸ੍ਮਿਂ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਭੇਦੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਯਦੇਤਂ વਤ੍ਤਮਾਨਭੂਤਾਪਗਤੋਕਾਸਕਤਸਮੁਦਾਚਾਰਸਙ੍ਖਾਤਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ, ਤਂ ਅਮਗ੍ਗવਜ੍ਝਤ੍ਤਾ ਕੇਨਚਿ ਮਗ੍ਗਞਾਣੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਂ ਨ ਹੋਤਿ। ਯਂ ਪਨੇਤਂ ਭੂਮਿਲਦ੍ਧਾਰਮ੍ਮਣਾਧਿਗ੍ਗਹਿਤਾવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਿਤਾਸਮੂਹਤਸਙ੍ਖਾਤਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ, ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਭਾવਂ ਨਾਸਯਮਾਨਂ ਯਸ੍ਮਾ ਤਂ ਤਂ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਞਾਣਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਪਹਾਤਬ੍ਬਂ ਹੋਤੀਤਿ। ਏવਂ ਯੇ ਮਗ੍ਗੋ ਕਿਲੇਸੇ ਪਜਹਤਿ, ਤੇ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Iccetasmiṃ vuttappabhede uppanne yadetaṃ vattamānabhūtāpagatokāsakatasamudācārasaṅkhātaṃ uppannaṃ, taṃ amaggavajjhattā kenaci maggañāṇena pahātabbaṃ na hoti. Yaṃ panetaṃ bhūmiladdhārammaṇādhiggahitāvikkhambhitāsamūhatasaṅkhātaṃ uppannaṃ, tassa taṃ uppannabhāvaṃ nāsayamānaṃ yasmā taṃ taṃ lokiyalokuttarañāṇaṃ uppajjati, tasmā taṃ sabbampi pahātabbaṃ hotīti. Evaṃ ye maggo kilese pajahati, te sandhāya ‘‘uppannāna’’ntiādi vuttaṃ.
ਅਥ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਕਥਂ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਕੁਸਲਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ ਭਾવਨਾ ਹੋਤਿ, ਕਥਞ੍ਚ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਠਿਤਿਯਾਤਿ? ਮਗ੍ਗਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਏવ। ਮਗ੍ਗੋ ਹਿ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਪੁਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਨਾਮ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਅਨਾਗਤਪੁਬ੍ਬਞ੍ਹਿ ਠਾਨਂ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਅਨਨੁਭੂਤਪੁਬ੍ਬਂ વਾ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਅਨੁਭવਿਤ੍વਾ વਤ੍ਤਾਰੋ ਭવਨ੍ਤਿ ‘‘ਅਨਾਗਤਟ੍ਠਾਨਂ ਆਗਤਮ੍ਹ, ਅਨਨੁਭੂਤਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਅਨੁਭવਾਮਾ’’ਤਿ। ਯਾવਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿ, ਅਯਮੇવ ਠਿਤਿ ਨਾਮਾਤਿ ਠਿਤਿਯਾ ਭਾવੇਤੀਤਿਪਿ વਤ੍ਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ। ਏવਮੇਤਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਇਦਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਏਕਮੇવ વੀਰਿਯਂ ‘‘ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਪਾਪਕਾਨਂ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਾਯਾ’’ਤਿਆਦੀਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਨਾਮਾਨਿ ਲਭਤਿ। ਅਯਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਕਥਾ। ਏવਮੇਤ੍ਥ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਿਸ੍ਸਕਾ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਾ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਤਿ।
Atha maggakkhaṇe kathaṃ anuppannānaṃ kusalānaṃ uppādāya bhāvanā hoti, kathañca uppannānaṃ ṭhitiyāti? Maggappavattiyā eva. Maggo hi pavattamāno pubbe anuppannapubbattā anuppanno nāma vuccati. Anāgatapubbañhi ṭhānaṃ āgantvā ananubhūtapubbaṃ vā ārammaṇaṃ anubhavitvā vattāro bhavanti ‘‘anāgataṭṭhānaṃ āgatamha, ananubhūtaṃ ārammaṇaṃ anubhavāmā’’ti. Yāvassa pavatti, ayameva ṭhiti nāmāti ṭhitiyā bhāvetītipi vattuṃ vaṭṭati. Evametassa bhikkhuno idaṃ lokuttaramaggakkhaṇe ekameva vīriyaṃ ‘‘anuppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ anuppādāyā’’tiādīni cattāri nāmāni labhati. Ayaṃ lokuttaramaggakkhaṇe sammappadhānakathā. Evamettha lokiyalokuttaramissakā sammappadhānā niddiṭṭhāti.
ਸਮ੍ਮਾਸਤਿਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਕਾਯੇਤਿ ਰੂਪਕਾਯੇ। ਰੂਪਕਾਯੋ ਹਿ ਇਧ ਅਙ੍ਗਪਚ੍ਚਙ੍ਗਾਨਂ ਕੇਸਾਦੀਨਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਮੂਹਟ੍ਠੇਨ ਹਤ੍ਥਿਕਾਯਰਥਕਾਯਾਦਯੋ વਿਯ ਕਾਯੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਯਥਾ ਚ ਸਮੂਹਟ੍ਠੇਨ, ਏવਂ ਕੁਚ੍ਛਿਤਾਨਂ ਆਯਟ੍ਠੇਨ। ਕੁਚ੍ਛਿਤਾਨਞ੍ਹਿ ਪਰਮਜੇਗੁਚ੍ਛਾਨਂ ਸੋ ਆਯੋਤਿਪਿ ਕਾਯੋ। ਆਯੋਤਿ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਦੇਸੋ। ਤਤ੍ਰਾਯਂ વਚਨਤ੍ਥੋ – ਆਯਨ੍ਤਿ ਤਤੋਤਿ ਆਯੋ। ਕੇ ਆਯਨ੍ਤਿ? ਕੁਚ੍ਛਿਤਾ ਕੇਸਾਦਯੋ। ਇਤਿ ਕੁਚ੍ਛਿਤਾਨਂ ਆਯੋਤਿ ਕਾਯੋ।
Sammāsatiniddese kāyeti rūpakāye. Rūpakāyo hi idha aṅgapaccaṅgānaṃ kesādīnañca dhammānaṃ samūhaṭṭhena hatthikāyarathakāyādayo viya kāyoti adhippeto. Yathā ca samūhaṭṭhena, evaṃ kucchitānaṃ āyaṭṭhena. Kucchitānañhi paramajegucchānaṃ so āyotipi kāyo. Āyoti uppattideso. Tatrāyaṃ vacanattho – āyanti tatoti āyo. Ke āyanti? Kucchitā kesādayo. Iti kucchitānaṃ āyoti kāyo.
ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀਤਿ ਕਾਯਂ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਸੀਲੋ, ਕਾਯਂ વਾ ਅਨੁਪਸ੍ਸਮਾਨੋ। ਕਾਯੇਤਿ ਚ વਤ੍વਾਪਿ ਪੁਨ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀਤਿ ਦੁਤਿਯਂ ਕਾਯਗ੍ਗਹਣਂ ਅਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਤੋ વવਤ੍ਥਾਨਘਨવਿਨਿਬ੍ਭੋਗਾਦਿਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਕਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤੇਨ ਨ ਕਾਯੇ વੇਦਨਾਨੁਪਸ੍ਸੀ ਚਿਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਾ, ਅਥ ਖੋ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀਯੇવਾਤਿ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਤੇ વਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਕਾਰਸ੍ਸੇવ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਅਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਤੋ વવਤ੍ਥਾਨਂ ਦਸ੍ਸਿਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਥਾ ਨ ਕਾਯੇ ਅਙ੍ਗਪਚ੍ਚਙ੍ਗવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਏਕਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ, ਨਾਪਿ ਕੇਸਲੋਮਾਦਿવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਇਤ੍ਥਿਪੁਰਿਸਾਨੁਪਸ੍ਸੀ। ਯੋਪਿ ਚੇਤ੍ਥ ਕੇਸਲੋਮਾਦਿਕੋ ਭੂਤੁਪਾਦਾਯਸਮੂਹਸਙ੍ਖਾਤੋ ਕਾਯੋ, ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਨ ਭੂਤੁਪਾਦਾਯવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਏਕਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ, ਅਥ ਖੋ ਰਥਸਮ੍ਭਾਰਾਨੁਪਸ੍ਸਕੋ વਿਯ ਅਙ੍ਗਪਚ੍ਚਙ੍ਗਸਮੂਹਾਨੁਪਸ੍ਸੀ, ਨਗਰਾવਯવਾਨੁਪਸ੍ਸਕੋ વਿਯ ਕੇਸਲੋਮਾਦਿਸਮੂਹਾਨੁਪਸ੍ਸੀ, ਕਦਲਿਕ੍ਖਨ੍ਧਪਤ੍ਤવਟ੍ਟਿવਿਨਿਭੁਜ੍ਜਕੋ વਿਯ ਰਿਤ੍ਤਮੁਟ੍ਠਿવਿਨਿવੇਠਕੋ વਿਯ ਚ ਭੂਤੁਪਾਦਾਯਸਮੂਹਾਨੁਪਸ੍ਸੀਯੇવਾਤਿ ਸਮੂਹવਸੇਨੇવ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁਨੋ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਤੋ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਘਨવਿਨਿਬ੍ਭੋਗੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ ਹੋਤਿ। ਨ ਹੇਤ੍ਥ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸਮੂਹવਿਨਿਮੁਤ੍ਤੋ ਕਾਯੋ વਾ ਇਤ੍ਥੀ વਾ ਪੁਰਿਸੋ વਾ ਅਞ੍ਞੋ વਾ ਕੋਚਿ ਧਮ੍ਮੋ ਦਿਸ੍ਸਤਿ, ਯਥਾવੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਸਮੂਹਮਤ੍ਤੇਯੇવ ਪਨ ਤਥਾ ਤਥਾ ਸਤ੍ਤਾ ਮਿਚ੍ਛਾਭਿਨਿવੇਸਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਤੇਨਾਹੁ ਪੋਰਾਣਾ –
Kāyānupassīti kāyaṃ anupassanasīlo, kāyaṃ vā anupassamāno. Kāyeti ca vatvāpi puna kāyānupassīti dutiyaṃ kāyaggahaṇaṃ asammissato vavatthānaghanavinibbhogādidassanatthaṃ katanti veditabbaṃ. Tena na kāye vedanānupassī cittadhammānupassī vā, atha kho kāyānupassīyevāti kāyasaṅkhāte vatthusmiṃ kāyānupassanākārasseva dassanena asammissato vavatthānaṃ dassitaṃ hoti. Tathā na kāye aṅgapaccaṅgavinimuttaekadhammānupassī, nāpi kesalomādivinimuttaitthipurisānupassī. Yopi cettha kesalomādiko bhūtupādāyasamūhasaṅkhāto kāyo, tatthāpi na bhūtupādāyavinimuttaekadhammānupassī, atha kho rathasambhārānupassako viya aṅgapaccaṅgasamūhānupassī, nagarāvayavānupassako viya kesalomādisamūhānupassī, kadalikkhandhapattavaṭṭivinibhujjako viya rittamuṭṭhiviniveṭhako viya ca bhūtupādāyasamūhānupassīyevāti samūhavaseneva kāyasaṅkhātassa vatthuno nānappakārato dassanena ghanavinibbhogo dassito hoti. Na hettha yathāvuttasamūhavinimutto kāyo vā itthī vā puriso vā añño vā koci dhammo dissati, yathāvuttadhammasamūhamatteyeva pana tathā tathā sattā micchābhinivesaṃ karonti. Tenāhu porāṇā –
‘‘ਯਂ ਪਸ੍ਸਤਿ ਨ ਤਂ ਦਿਟ੍ਠਂ, ਯਂ ਦਿਟ੍ਠਂ ਤਂ ਨ ਪਸ੍ਸਤਿ।
‘‘Yaṃ passati na taṃ diṭṭhaṃ, yaṃ diṭṭhaṃ taṃ na passati;
ਅਪਸ੍ਸਂ ਬਜ੍ਝਤੇ ਮੂਲ਼੍ਹੋ, ਬਜ੍ਝਮਾਨੋ ਨ ਮੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ॥
Apassaṃ bajjhate mūḷho, bajjhamāno na muccatī’’ti.
ਘਨવਿਨਿਬ੍ਭੋਗਾਦਿਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਆਦਿਸਦ੍ਦੇਨ ਚੇਤ੍ਥ ਅਯਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ – ਅਯਞ੍ਹਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਕਾਯੇ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀਯੇવ, ਨ ਅਞ੍ਞਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ। ਕਿਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ? ਯਥਾ ਅਨੁਦਕਭੂਤਾਯਪਿ ਮਰੀਚਿਯਾ ਉਦਕਾਨੁਪਸ੍ਸਿਨੋ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਨ ਏવਂ ਅਨਿਚ੍ਚਦੁਕ੍ਖਾਨਤ੍ਤਾਸੁਭਭੂਤੇਯੇવ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਕਾਯੇ ਨਿਚ੍ਚਸੁਖਤ੍ਤਸੁਭਭਾવਾਨੁਪਸ੍ਸੀ, ਅਥ ਖੋ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ
Ghanavinibbhogādidassanatthanti vuttaṃ. Ādisaddena cettha ayampi attho veditabbo – ayañhi etasmiṃ kāye kāyānupassīyeva, na aññadhammānupassī. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yathā anudakabhūtāyapi marīciyā udakānupassino honti, na evaṃ aniccadukkhānattāsubhabhūteyeva imasmiṃ kāye niccasukhattasubhabhāvānupassī, atha kho kāyānupassī
ਅਨਿਚ੍ਚਦੁਕ੍ਖਾਨਤ੍ਤਾਸੁਭਾਕਾਰਸਮੂਹਾਨੁਪਸ੍ਸੀਯੇવਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਥ વਾ ਯ੍વਾਯਂ ਮਹਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨੇ ‘‘ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਰਞ੍ਞਗਤੋ વਾ ਰੁਕ੍ਖਮੂਲਗਤੋ વਾ…ਪੇ॰… ਸੋ ਸਤੋવ ਅਸ੍ਸਸਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੭੪; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੦੭) ਨਯੇਨ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾਦਿ ਚੁਣ੍ਣਕਜਾਤਅਟ੍ਠਿਕਪਰਿਯੋਸਾਨੋ ਕਾਯੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਯੋ ਚ ਪਰਤੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਕਥਾਯਂ ‘‘ਇਧੇਕਚ੍ਚੋ ਪਥવੀਕਾਯਂ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਅਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਆਪੋਕਾਯਂ, ਤੇਜੋਕਾਯਂ, વਾਯੋਕਾਯਂ, ਕੇਸਕਾਯਂ, ਲੋਮਕਾਯਂ, ਛવਿਕਾਯਂ, ਚਮ੍ਮਕਾਯਂ, ਮਂਸਕਾਯਂ, ਰੁਹਿਰਕਾਯਂ, ਨ੍ਹਾਰੁਕਾਯਂ, ਅਟ੍ਠਿਕਾਯਂ, ਅਟ੍ਠਿਮਿਞ੍ਜਕਾਯ’’ਨ੍ਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੩.੩੫) ਕਾਯੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਤਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸ ਇਮਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਕਾਯੇ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਤੋ ਕਾਯੇ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀਤਿ ਏવਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।
Aniccadukkhānattāsubhākārasamūhānupassīyevāti vuttaṃ hoti. Atha vā yvāyaṃ mahāsatipaṭṭhāne ‘‘idha, bhikkhave, bhikkhu araññagato vā rukkhamūlagato vā…pe… so satova assasatī’’tiādinā (dī. ni. 2.374; ma. ni. 1.107) nayena assāsapassāsādi cuṇṇakajātaaṭṭhikapariyosāno kāyo vutto, yo ca parato satipaṭṭhānakathāyaṃ ‘‘idhekacco pathavīkāyaṃ aniccato anupassati, āpokāyaṃ, tejokāyaṃ, vāyokāyaṃ, kesakāyaṃ, lomakāyaṃ, chavikāyaṃ, cammakāyaṃ, maṃsakāyaṃ, ruhirakāyaṃ, nhārukāyaṃ, aṭṭhikāyaṃ, aṭṭhimiñjakāya’’nti (paṭi. ma. 3.35) kāyo vutto, tassa sabbassa imasmiṃyeva kāye anupassanato kāye kāyānupassīti evampi attho daṭṭhabbo.
ਅਥ વਾ ਕਾਯੇ ਅਹਨ੍ਤਿ વਾ ਮਮਨ੍ਤਿ વਾ ਏવਂ ਗਹੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚਿ ਅਨਨੁਪਸ੍ਸਨਤੋ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸੇવ ਪਨ ਕੇਸਲੋਮਾਦਿਕਸ੍ਸ ਨਾਨਾਧਮ੍ਮਸਮੂਹਸ੍ਸ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਤੋ ਕਾਯੇ ਕੇਸਾਦਿਧਮ੍ਮਸਮੂਹਸਙ੍ਖਾਤਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀਤਿ ਏવਮਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਅਪਿਚ ‘‘ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਕਾਯੇ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਅਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਨੋ ਨਿਚ੍ਚਤੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਪਰਤੋ ਆਗਤਨਯਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸੇવ ਅਨਿਚ੍ਚਲਕ੍ਖਣਾਦਿਨੋ ਆਕਾਰਸਮੂਹਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਕਾਯਸ੍ਸ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਤੋਪਿ ਕਾਯੇ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀਤਿ ਏવਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਅਯਂ ਪਨ ਚਤੁਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਸਾਧਾਰਣੋ ਅਤ੍ਥੋ।
Atha vā kāye ahanti vā mamanti vā evaṃ gahetabbassa kassaci ananupassanato tassa tasseva pana kesalomādikassa nānādhammasamūhassa anupassanato kāye kesādidhammasamūhasaṅkhātakāyānupassīti evamattho daṭṭhabbo. Apica ‘‘imasmiṃ kāye aniccato anupassati, no niccato’’tiādinā anukkamena parato āgatanayassa sabbasseva aniccalakkhaṇādino ākārasamūhasaṅkhātassa kāyassa anupassanatopi kāye kāyānupassīti evampi attho daṭṭhabbo. Ayaṃ pana catusatipaṭṭhānasādhāraṇo attho.
ਕਾਯੇ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀਤਿ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਕਾਯਾਦਿਕੇ ਬਹੁਧਾ વੁਤ੍ਤੇ ਕਾਯੇ ਏਕੇਕਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ। વਿਹਰਤੀਤਿ ਚਤੂਸੁ ਇਰਿਯਾਪਥવਿਹਾਰੇਸੁ ਅਞ੍ਞਤਰવਿਹਾਰਸਮਾਯੋਗਪਰਿਦੀਪਨਮੇਤਂ, ਏਕਂ ਇਰਿਯਾਪਥਬਾਧਨਂ ਅਞ੍ਞੇਨ ਇਰਿਯਾਪਥੇਨ વਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਪਤਮਾਨਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਹਰਤਿ ਪવਤ੍ਤੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਆਤਾਪੀਤਿ ਕਾਯਪਰਿਗ੍ਗਾਹਕવੀਰਿਯਸਮਾਯੋਗਪਰਿਦੀਪਨਮੇਤਂ। ਸੋ ਹਿ ਯਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਯਂ ਤਂ વੀਰਿਯਂ ਤੀਸੁ ਭવੇਸੁ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਆਤਾਪਨਤੋ ਆਤਾਪੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਹੋਤਿ , ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਆਤਾਪੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸਮ੍ਪਜਾਨੋਤਿ ਕਾਯਪਰਿਗ੍ਗਾਹਕੇਨ ਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਞਾਣੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ। ਸਤਿਮਾਤਿ ਕਾਯਪਰਿਗ੍ਗਾਹਿਕਾਯ ਸਤਿਯਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ। ਅਯਂ ਪਨ ਯਸ੍ਮਾ ਸਤਿਯਾ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਨੁਪਸ੍ਸਤਿ । ਨ ਹਿ ਸਤਿવਿਰਹਿਤਸ੍ਸ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਨਾਮ ਅਤ੍ਥਿ। ਤੇਨੇવਾਹ – ‘‘ਸਤਿਞ੍ਚ ਖ੍વਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਿਕਂ વਦਾਮੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੨੩੪)। ਤਸ੍ਮਾ ਏਤ੍ਥ ‘‘ਕਾਯੇ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਥ વਾ ਯਸ੍ਮਾ ਅਨਾਤਾਪਿਨੋ ਅਨ੍ਤੋਸਙ੍ਖੇਪੋ ਅਨ੍ਤਰਾਯਕਰੋ ਹੋਤਿ, ਅਸਮ੍ਪਜਾਨੋ ਉਪਾਯਪਰਿਗ੍ਗਹੇ ਅਨੁਪਾਯਪਰਿવਜ੍ਜਨੇ ਚ ਸਮ੍ਮੁਯ੍ਹਤਿ, ਮੁਟ੍ਠਸ੍ਸਤਿ ਉਪਾਯਾਪਰਿਚ੍ਚਾਗੇ ਅਨੁਪਾਯਾਪਰਿਗ੍ਗਹੇ ਚ ਅਸਮਤ੍ਥੋ ਹੋਤਿ, ਤੇਨਸ੍ਸ ਤਂ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਨ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਯੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਆਨੁਭਾવੇਨ ਤਂ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤੇਸਂ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਆਤਾਪੀ ਸਮ੍ਪਜਾਨੋ ਸਤਿਮਾ’’ਤਿ ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Kāye kāyānupassīti assāsapassāsakāyādike bahudhā vutte kāye ekekakāyānupassī. Viharatīti catūsu iriyāpathavihāresu aññataravihārasamāyogaparidīpanametaṃ, ekaṃ iriyāpathabādhanaṃ aññena iriyāpathena vicchinditvā apatamānaṃ attānaṃ harati pavattetīti attho. Ātāpīti kāyapariggāhakavīriyasamāyogaparidīpanametaṃ. So hi yasmā tasmiṃ samaye yaṃ taṃ vīriyaṃ tīsu bhavesu kilesānaṃ ātāpanato ātāpoti vuccati, tena samannāgato hoti , tasmā ‘‘ātāpī’’ti vuccati. Sampajānoti kāyapariggāhakena sampajaññasaṅkhātena ñāṇena samannāgato. Satimāti kāyapariggāhikāya satiyā samannāgato. Ayaṃ pana yasmā satiyā ārammaṇaṃ pariggahetvā paññāya anupassati . Na hi sativirahitassa anupassanā nāma atthi. Tenevāha – ‘‘satiñca khvāhaṃ, bhikkhave, sabbatthikaṃ vadāmī’’ti (saṃ. ni. 5.234). Tasmā ettha ‘‘kāye kāyānupassī viharatī’’ti ettāvatā kāyānupassanāsatipaṭṭhānakammaṭṭhānaṃ vuttaṃ hoti. Atha vā yasmā anātāpino antosaṅkhepo antarāyakaro hoti, asampajāno upāyapariggahe anupāyaparivajjane ca sammuyhati, muṭṭhassati upāyāpariccāge anupāyāpariggahe ca asamattho hoti, tenassa taṃ kammaṭṭhānaṃ na sampajjati, tasmā yesaṃ dhammānaṃ ānubhāvena taṃ sampajjati, tesaṃ dassanatthaṃ ‘‘ātāpī sampajāno satimā’’ti idaṃ vuttanti veditabbaṃ.
ਇਤਿ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਂ ਸਮ੍ਪਯੋਗਙ੍ਗਞ੍ਚ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਪਹਾਨਙ੍ਗਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વਿਨੇਯ੍ਯ ਲੋਕੇ ਅਭਿਜ੍ਝਾਦੋਮਨਸ੍ਸਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ વਿਨੇਯ੍ਯਾਤਿ ਤਦਙ੍ਗવਿਨਯੇਨ વਾ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਿਨਯੇਨ વਾ વਿਨਯਿਤ੍વਾ। ਲੋਕੇਤਿ ਯ੍વਾਯਂ ਕਾਯੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤੋ, ਸ੍વੇવ ਇਧ ਲੁਜ੍ਜਨਪਲੁਜ੍ਜਨਟ੍ਠੇਨ ਲੋਕੋ ਨਾਮ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਲੋਕੇ ਅਭਿਜ੍ਝਂ ਦੋਮਨਸ੍ਸਞ੍ਚ ਪਜਹਿਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨਸ੍ਸ ਨ ਕਾਯਮਤ੍ਤੇਯੇવ ਅਭਿਜ੍ਝਾਦੋਮਨਸ੍ਸਂ ਪਹੀਯਤਿ, વੇਦਨਾਦੀਸੁਪਿ ਪਹੀਯਤਿਯੇવ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਪਞ੍ਚਪਿ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਲੋਕੋ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ੩੬੨) વਿਭਙ੍ਗੇ વੁਤ੍ਤਂ। ਲੋਕਸਙ੍ਖਾਤਤ੍ਤਾਯੇવ ਤੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਤ੍ਥੁਦ੍ਧਾਰવਸੇਨੇਤਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਯਂ ਪਨਾਹ – ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ ਲੋਕੋ (વਿਭ॰ ੫੩੮), ਸ੍વੇવ ਕਾਯੋ ਲੋਕੋ’’ਤਿ ਅਯਮੇવੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਭਿਜ੍ਝਾਦੋਮਨਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਚ ਸਮਾਸੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਂਯੁਤ੍ਤਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਪਾਠਨ੍ਤਰੇਸੁ ਪਨ વਿਸੁਂ ਕਤ੍વਾ ਪਠਨ੍ਤਿ। ਸਾ ਪਨ ਅਭਿਜ੍ਝਾਯਨ੍ਤਿ ਪਤ੍ਥਯਨ੍ਤਿ ਏਤਾਯ, ਸਯਂ વਾ ਅਭਿਜ੍ਝਾਯਤਿ, ਅਭਿਜ੍ਝਾਯਨਮਤ੍ਤਮੇવ વਾ ਏਸਾਤਿ ਅਭਿਜ੍ਝਾ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅਭਿਜ੍ਝਾਗਹਣੇਨ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੋ, ਦੋਮਨਸ੍ਸਗਹਣੇਨ ਬ੍ਯਾਪਾਦੋ ਸਙ੍ਗਹਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਨੀવਰਣਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਬਲવਧਮ੍ਮਦ੍વਯਦਸ੍ਸਨੇਨ ਨੀવਰਣਪ੍ਪਹਾਨਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Iti kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ sampayogaṅgañca dassetvā idāni pahānaṅgaṃ dassetuṃ vineyya loke abhijjhādomanassanti vuttaṃ. Tattha vineyyāti tadaṅgavinayena vā vikkhambhanavinayena vā vinayitvā. Loketi yvāyaṃ kāyo pubbe pariggahito, sveva idha lujjanapalujjanaṭṭhena loko nāma. Tasmiṃ loke abhijjhaṃ domanassañca pajahitvāti attho. Yasmā panassa na kāyamatteyeva abhijjhādomanassaṃ pahīyati, vedanādīsupi pahīyatiyeva, tasmā ‘‘pañcapi upādānakkhandhā loko’’ti (vibha. 362) vibhaṅge vuttaṃ. Lokasaṅkhātattāyeva tesaṃ dhammānaṃ atthuddhāravasenetaṃ vuttanti veditabbaṃ. Yaṃ panāha – ‘‘tattha katamo loko (vibha. 538), sveva kāyo loko’’ti ayamevettha attho. Abhijjhādomanassanti ca samāsetvā vuttaṃ. Saṃyuttaṅguttarapāṭhantaresu pana visuṃ katvā paṭhanti. Sā pana abhijjhāyanti patthayanti etāya, sayaṃ vā abhijjhāyati, abhijjhāyanamattameva vā esāti abhijjhā. Yasmā panettha abhijjhāgahaṇena kāmacchando, domanassagahaṇena byāpādo saṅgahaṃ gacchati, tasmā nīvaraṇapariyāpannabalavadhammadvayadassanena nīvaraṇappahānaṃ vuttaṃ hotīti veditabbaṃ.
વਿਸੇਸੇਨ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅਭਿਜ੍ਝਾવਿਨਯੇਨ ਕਾਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਮੂਲਕਸ੍ਸ ਅਨੁਰੋਧਸ੍ਸ, ਦੋਮਨਸ੍ਸવਿਨਯੇਨ ਕਾਯવਿਪਤ੍ਤਿਮੂਲਕਸ੍ਸ વਿਰੋਧਸ੍ਸ, ਅਭਿਜ੍ਝਾવਿਨਯੇਨ ਚ ਕਾਯੇ ਅਭਿਰਤਿਯਾ, ਦੋਮਨਸ੍ਸવਿਨਯੇਨ ਕਾਯਭਾવਨਾਯ ਅਨਭਿਰਤਿਯਾ, ਅਭਿਜ੍ਝਾવਿਨਯੇਨ ਕਾਯੇ ਅਭੂਤਾਨਂ ਸੁਭਸੁਖਭਾવਾਦੀਨਂ ਪਕ੍ਖੇਪਸ੍ਸ, ਦੋਮਨਸ੍ਸવਿਨਯੇਨ ਕਾਯੇ ਭੂਤਾਨਂ ਅਸੁਭਾਸੁਖਭਾવਾਦੀਨਂ ਅਪਨਯਨਸ੍ਸ ਪਹਾਨਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨ ਯੋਗਾવਚਰਸ੍ਸ ਯੋਗਾਨੁਭਾવੋ ਯੋਗਸਮਤ੍ਥਤਾ ਚ ਦੀਪਿਤਾ ਹੋਤਿ। ਯੋਗਾਨੁਭਾવੋ ਹਿ ਏਸ, ਯਦਯਂ ਅਨੁਰੋਧવਿਰੋਧવਿਪ੍ਪਮੁਤ੍ਤੋ ਅਰਤਿਰਤਿਸਹੋ ਅਭੂਤਪਕ੍ਖੇਪਭੂਤਾਪਨਯਨવਿਰਹਿਤੋ ਚ ਹੋਤਿ। ਅਨੁਰੋਧવਿਰੋਧવਿਪ੍ਪਮੁਤ੍ਤੋ ਚੇਸ ਅਰਤਿਰਤਿਸਹੋ ਅਭੂਤਂ ਅਪਕ੍ਖਿਪਨ੍ਤੋ ਭੂਤਞ੍ਚ ਅਨਪਨੇਨ੍ਤੋ ਯੋਗਸਮਤ੍ਥੋ ਹੋਤੀਤਿ।
Visesena panettha abhijjhāvinayena kāyasampattimūlakassa anurodhassa, domanassavinayena kāyavipattimūlakassa virodhassa, abhijjhāvinayena ca kāye abhiratiyā, domanassavinayena kāyabhāvanāya anabhiratiyā, abhijjhāvinayena kāye abhūtānaṃ subhasukhabhāvādīnaṃ pakkhepassa, domanassavinayena kāye bhūtānaṃ asubhāsukhabhāvādīnaṃ apanayanassa pahānaṃ vuttaṃ. Tena yogāvacarassa yogānubhāvo yogasamatthatā ca dīpitā hoti. Yogānubhāvo hi esa, yadayaṃ anurodhavirodhavippamutto aratiratisaho abhūtapakkhepabhūtāpanayanavirahito ca hoti. Anurodhavirodhavippamutto cesa aratiratisaho abhūtaṃ apakkhipanto bhūtañca anapanento yogasamattho hotīti.
ਅਪਰੋ ਨਯੋ – ‘‘ਕਾਯੇ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤવਿਹਾਰੇਨ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਿਕਸ੍ਸ ਕਾਯਪਰਿਹਰਣਂ। ‘‘ਆਤਾਪੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਆਤਾਪੇਨ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਂ, ਸਤਿਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞੇਨ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਕਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ, ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਪਰਿਹਰਣੂਪਾਯੋ વਾ। ਸਤਿਯਾ વਾ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਪਟਿਲਦ੍ਧਸਮਥੋ, ਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਾ, ਅਭਿਜ੍ਝਾਦੋਮਨਸ੍ਸવਿਨਯੇਨ ਭਾવਨਾਫਲਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Aparo nayo – ‘‘kāye kāyānupassī’’ti ettha anupassanāya kammaṭṭhānaṃ vuttaṃ. ‘‘Viharatī’’ti ettha vuttavihārena kammaṭṭhānikassa kāyapariharaṇaṃ. ‘‘Ātāpī’’tiādīsu ātāpena sammappadhānaṃ, satisampajaññena sabbatthakakammaṭṭhānaṃ, kammaṭṭhānapariharaṇūpāyo vā. Satiyā vā kāyānupassanāvasena paṭiladdhasamatho, sampajaññena vipassanā, abhijjhādomanassavinayena bhāvanāphalaṃ vuttanti veditabbaṃ.
વੇਦਨਾਸੁ વੇਦਨਾਨੁਪਸ੍ਸੀਤਿਆਦੀਸੁ ਚ વੇਦਨਾਦੀਨਂ ਪੁਨ વਚਨੇ ਪਯੋਜਨਂ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਯਥਾਯੋਗਂ ਯੋਜੇਤ੍વਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਯਂ ਪਨ ਅਸਾਧਾਰਣਤ੍ਥੋ – ਸੁਖਾਦੀਸੁ ਅਨੇਕਪ੍ਪਭੇਦਾਸੁ વੇਦਨਾਸੁ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਤੋ ਏਕੇਕવੇਦਨਾਨੁਪਸ੍ਸੀਤਿ, ਸਰਾਗਾਦਿਕੇ ਸੋਲ਼ਸਪ੍ਪਭੇਦੇ ਚਿਤ੍ਤੇ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਤੋ ਏਕੇਕਚਿਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸੀਤਿ, ਕਾਯવੇਦਨਾਚਿਤ੍ਤਾਨਿ ਠਪੇਤ੍વਾ ਸੇਸਤੇਭੂਮਕਧਮ੍ਮੇਸੁ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਤੋ ਏਕੇਕਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀਤਿ, ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤੇ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੮੨; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੧੫) વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਨੀવਰਣਾਦਿਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀਤਿ વਾ। ਏਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਕਾਯੇ’’ਤਿ ਏਕવਚਨਂ ਸਰੀਰਸ੍ਸ ਏਕਤ੍ਤਾ, ‘‘ਚਿਤ੍ਤੇ’’ਤਿ ਏਕવਚਨਂ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਭਾવਭੇਦਾਭਾવਤੋ ਜਾਤਿਗ੍ਗਹਣੇਨ ਕਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਯਥਾ ਚ વੇਦਨਾਦਯੋ ਅਨੁਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਾ, ਤਥਾ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ વੇਦਨਾਸੁ વੇਦਨਾਨੁਪਸ੍ਸੀ, ਚਿਤ੍ਤੇ ਚਿਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸੀ, ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਕਥਂ ਤਾવ વੇਦਨਾ ਅਨੁਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਾ? ਸੁਖਾ ਤਾવ વੇਦਨਾ ਦੁਕ੍ਖਤੋ, ਦੁਕ੍ਖਾ વੇਦਨਾ ਸਲ੍ਲਤੋ, ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਾ વੇਦਨਾ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਅਨੁਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਾ। ਯਥਾਹ –
Vedanāsu vedanānupassītiādīsu ca vedanādīnaṃ puna vacane payojanaṃ kāyānupassanāyaṃ vuttanayeneva yathāyogaṃ yojetvā veditabbaṃ. Ayaṃ pana asādhāraṇattho – sukhādīsu anekappabhedāsu vedanāsu visuṃ visuṃ aniccādito ekekavedanānupassīti, sarāgādike soḷasappabhede citte visuṃ visuṃ aniccādito ekekacittānupassīti, kāyavedanācittāni ṭhapetvā sesatebhūmakadhammesu visuṃ visuṃ aniccādito ekekadhammānupassīti, satipaṭṭhānasuttante (dī. ni. 2.382; ma. ni. 1.115) vuttanayena nīvaraṇādidhammānupassīti vā. Ettha ca ‘‘kāye’’ti ekavacanaṃ sarīrassa ekattā, ‘‘citte’’ti ekavacanaṃ cittassa sabhāvabhedābhāvato jātiggahaṇena katanti veditabbaṃ. Yathā ca vedanādayo anupassitabbā, tathā anupassanto vedanāsu vedanānupassī, citte cittānupassī, dhammesu dhammānupassīti veditabbo. Kathaṃ tāva vedanā anupassitabbā? Sukhā tāva vedanā dukkhato, dukkhā vedanā sallato, adukkhamasukhā vedanā aniccato anupassitabbā. Yathāha –
‘‘ਯੋ ਸੁਖਂ ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਅਦ੍ਦ, ਦੁਕ੍ਖਮਦ੍ਦਕ੍ਖਿ ਸਲ੍ਲਤੋ।
‘‘Yo sukhaṃ dukkhato adda, dukkhamaddakkhi sallato;
ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਂ ਸਨ੍ਤਂ, ਅਦ੍ਦਕ੍ਖਿ ਨਂ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ।
Adukkhamasukhaṃ santaṃ, addakkhi naṃ aniccato;
ਸ વੇ ਸਮ੍ਮਦ੍ਦਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ, ਪਰਿਜਾਨਾਤਿ વੇਦਨਾ’’ਤਿ॥ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੨੫੩)।
Sa ve sammaddaso bhikkhu, parijānāti vedanā’’ti. (saṃ. ni. 4.253);
ਸਬ੍ਬਾ ਏવ ਚੇਤਾ ਦੁਕ੍ਖਤੋਪਿ ਅਨੁਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਾ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ‘‘ਯਂਕਿਞ੍ਚਿ વੇਦਯਿਤਂ, ਸਬ੍ਬਂ ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ વਦਾਮੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੨੫੯)। ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਤੋਪਿ ਚ ਅਨੁਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਾ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਸੁਖਾ વੇਦਨਾ ਠਿਤਿਸੁਖਾ વਿਪਰਿਣਾਮਦੁਕ੍ਖਾ। ਦੁਕ੍ਖਾ વੇਦਨਾ ਠਿਤਿਦੁਕ੍ਖਾ વਿਪਰਿਣਾਮਸੁਖਾ। ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਾ વੇਦਨਾ ਞਾਣਸੁਖਾ ਅਞ੍ਞਾਣਦੁਕ੍ਖਾ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੬੫)। ਅਪਿਚ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਸਤ੍ਤਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨਾਪਿ ਅਨੁਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਾ।
Sabbā eva cetā dukkhatopi anupassitabbā. Vuttañhetaṃ ‘‘yaṃkiñci vedayitaṃ, sabbaṃ taṃ dukkhasminti vadāmī’’ti (saṃ. ni. 4.259). Sukhadukkhatopi ca anupassitabbā. Yathāha – ‘‘sukhā vedanā ṭhitisukhā vipariṇāmadukkhā. Dukkhā vedanā ṭhitidukkhā vipariṇāmasukhā. Adukkhamasukhā vedanā ñāṇasukhā aññāṇadukkhā’’ti (ma. ni. 1.465). Apica aniccādisattaanupassanāvasenāpi anupassitabbā.
ਚਿਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇਸੁਪਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਤਾવ ਆਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿਸਹਜਾਤਭੂਮਿਕਮ੍ਮવਿਪਾਕਕਿਰਿਯਾਦਿਨਾਨਤ੍ਤਭੇਦਾਨਂ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਸਤ੍ਤਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਨਂ ਸਰਾਗਾਦਿਸੋਲ਼ਸਭੇਦਾਨਞ੍ਚ વਸੇਨ ਅਨੁਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਂ, ਧਮ੍ਮਾ ਸਲਕ੍ਖਣਸਾਮਞ੍ਞਲਕ੍ਖਣਾਨਂ ਸੁਞ੍ਞਤਾਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਸਤ੍ਤਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਨਂ ਸਨ੍ਤਾਸਨ੍ਤਾਦੀਨਞ੍ਚ વਸੇਨ ਅਨੁਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਾ। ਕਾਮਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਯਸ੍ਸ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਤੇ ਲੋਕੇ ਅਭਿਜ੍ਝਾਦੋਮਨਸ੍ਸਂ ਪਹੀਨਂ, ਤਸ੍ਸ વੇਦਨਾਦਿਲੋਕੇਸੁਪਿ ਤਂ ਪਹੀਨਮੇવ, ਨਾਨਾਪੁਗ੍ਗਲવਸੇਨ ਪਨ ਨਾਨਾਕ੍ਖਣਿਕਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਭਾવਨਾવਸੇਨ ਚ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਤੋ વਾ ਏਕਤ੍ਥ ਪਹੀਨਂ, ਸੇਸੇਸੁਪਿ ਪਹੀਨਂ ਹੋਤਿ। ਤੇਨੇવਸ੍ਸ ਤਤ੍ਥ ਪਹਾਨਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਮ੍ਪਿ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Cittadhammesupi cittaṃ tāva ārammaṇādhipatisahajātabhūmikammavipākakiriyādinānattabhedānaṃ aniccādisattaanupassanānaṃ sarāgādisoḷasabhedānañca vasena anupassitabbaṃ, dhammā salakkhaṇasāmaññalakkhaṇānaṃ suññatādhammassa aniccādisattaanupassanānaṃ santāsantādīnañca vasena anupassitabbā. Kāmañcettha yassa kāyasaṅkhāte loke abhijjhādomanassaṃ pahīnaṃ, tassa vedanādilokesupi taṃ pahīnameva, nānāpuggalavasena pana nānākkhaṇikasatipaṭṭhānabhāvanāvasena ca sabbattha vuttaṃ. Yato vā ekattha pahīnaṃ, sesesupi pahīnaṃ hoti. Tenevassa tattha pahānadassanatthampi evaṃ vuttanti veditabbaṃ.
ਇਤਿ ਇਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਨਾਨਾਚਿਤ੍ਤੇਸੁ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ। ਅਞ੍ਞੇਨੇવ ਹਿ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਕਾਯਂ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਅਞ੍ਞੇਨ વੇਦਨਂ, ਅਞ੍ਞੇਨ ਚਿਤ੍ਤਂ, ਅਞ੍ਞੇਨ ਧਮ੍ਮੇ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਪਨ ਏਕਚਿਤ੍ਤੇਯੇવ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ। ਆਦਿਤੋ ਹਿ ਕਾਯਂ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਿਤ੍વਾ ਆਗਤਸ੍ਸ વਿਪਸ੍ਸਨਾਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਸਤਿ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਨਾਮ, ਤਾਯ ਸਤਿਯਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ ਨਾਮ। વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਾਪੇਤ੍વਾ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਂ ਪਤ੍ਤਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਮਗ੍ਗਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਸਤਿ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਨਾਮ, ਤਾਯ ਸਤਿਯਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ ਨਾਮ। વੇਦਨਂ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਿਤ੍વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਿਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮੇ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਿਤ੍વਾ ਆਗਤਸ੍ਸ વਿਪਸ੍ਸਨਾਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਸਤਿ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਨਾਮ, ਤਾਯ ਸਤਿਯਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ ਨਾਮ। વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਾਪੇਤ੍વਾ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਂ ਪਤ੍ਤਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਮਗ੍ਗਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਸਤਿ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਨਾਮ, ਤਾਯ ਸਤਿਯਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ ਨਾਮ। ਏવਂ ਤਾવ ਦੇਸਨਾ ਪੁਗ੍ਗਲੇ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਕਾਯੇ ਪਨ ‘‘ਸੁਭ’’ਨ੍ਤਿ વਿਪਲ੍ਲਾਸਪ੍ਪਹਾਨਾ ਕਾਯਪਰਿਗ੍ਗਾਹਿਕਾ ਸਤਿ ਮਗ੍ਗੇਨ ਸਮਿਜ੍ਝਤੀਤਿ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਨਾਮ। વੇਦਨਾਯ ‘‘ਸੁਖਾ’’ਤਿ વਿਪਲ੍ਲਾਸਪ੍ਪਹਾਨਾ વੇਦਨਾਪਰਿਗ੍ਗਾਹਿਕਾ ਸਤਿ ਮਗ੍ਗੇਨ ਸਮਿਜ੍ਝਤੀਤਿ વੇਦਨਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਨਾਮ। ਚਿਤ੍ਤੇ ‘‘ਨਿਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ વਿਪਲ੍ਲਾਸਪ੍ਪਹਾਨਾ ਚਿਤ੍ਤਪਰਿਗ੍ਗਾਹਿਕਾ ਸਤਿ ਮਗ੍ਗੇਨ ਸਮਿਜ੍ਝਤੀਤਿ ਚਿਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਨਾਮ। ਧਮ੍ਮੇਸੁ ‘‘ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿ વਿਪਲ੍ਲਾਸਪ੍ਪਹਾਨਾ ਧਮ੍ਮਪਰਿਗ੍ਗਾਹਿਕਾ ਸਤਿ ਮਗ੍ਗੇਨ ਸਮਿਜ੍ਝਤੀਤਿ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਨਾਮ। ਇਤਿ ਏਕਾવ ਮਗ੍ਗਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਸਤਿ ਚਤੁਕਿਚ੍ਚਸਾਧਕਤ੍ਤੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਨਾਮਾਨਿ ਲਭਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਪਨ ਏਕਚਿਤ੍ਤੇਯੇવ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤੀ’’ਤਿ।
Iti ime cattāro satipaṭṭhānā pubbabhāge nānācittesu labbhanti. Aññeneva hi cittena kāyaṃ pariggaṇhāti, aññena vedanaṃ, aññena cittaṃ, aññena dhamme pariggaṇhāti. Lokuttaramaggakkhaṇe pana ekacitteyeva labbhanti. Ādito hi kāyaṃ pariggaṇhitvā āgatassa vipassanāsampayuttā sati kāyānupassanā nāma, tāya satiyā samannāgato puggalo kāyānupassī nāma. Vipassanaṃ ussukkāpetvā ariyamaggaṃ pattassa maggakkhaṇe maggasampayuttā sati kāyānupassanā nāma, tāya satiyā samannāgato puggalo kāyānupassī nāma. Vedanaṃ pariggaṇhitvā cittaṃ pariggaṇhitvā dhamme pariggaṇhitvā āgatassa vipassanāsampayuttā sati dhammānupassanā nāma, tāya satiyā samannāgato puggalo dhammānupassī nāma. Vipassanaṃ ussukkāpetvā ariyamaggaṃ pattassa maggakkhaṇe maggasampayuttā sati dhammānupassanā nāma, tāya satiyā samannāgato puggalo dhammānupassī nāma. Evaṃ tāva desanā puggale tiṭṭhati. Kāye pana ‘‘subha’’nti vipallāsappahānā kāyapariggāhikā sati maggena samijjhatīti kāyānupassanā nāma. Vedanāya ‘‘sukhā’’ti vipallāsappahānā vedanāpariggāhikā sati maggena samijjhatīti vedanānupassanā nāma. Citte ‘‘nicca’’nti vipallāsappahānā cittapariggāhikā sati maggena samijjhatīti cittānupassanā nāma. Dhammesu ‘‘attā’’ti vipallāsappahānā dhammapariggāhikā sati maggena samijjhatīti dhammānupassanā nāma. Iti ekāva maggasampayuttā sati catukiccasādhakattena cattāri nāmāni labhati. Tena vuttaṃ ‘‘lokuttaramaggakkhaṇe pana ekacitteyeva labbhantī’’ti.
ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿਨਿਦ੍ਦੇਸੇ વਿવਿਚ੍ਚੇવ ਕਾਮੇਹੀਤਿ ਕਾਮੇਹਿ વਿવਿਚ੍ਚਿਤ੍વਾ વਿਨਾ ਹੁਤ੍વਾ ਅਪਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ। ਯੋ ਪਨਾਯਮੇਤ੍ਥ ਏવਕਾਰੋ, ਸੋ ਨਿਯਮਤ੍ਥੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਨਿਯਮਤ੍ਥੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਣਸਮਯੇ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਾਨਮ੍ਪਿ ਕਾਮਾਨਂ ਤਸ੍ਸ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਸ੍ਸ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવਂ ਕਾਮਪਰਿਚ੍ਚਾਗੇਨੇવ ਚਸ੍ਸ ਅਧਿਗਮਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਕਥਂ? ‘‘વਿવਿਚ੍ਚੇવ ਕਾਮੇਹੀ’’ਤਿ ਏવਞ੍ਹਿ ਨਿਯਮੇ ਕਯਿਰਮਾਨੇ ਇਦਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ – ਨੂਨਿਮਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸ ਕਾਮਾ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭੂਤਾ, ਯੇਸੁ ਸਤਿ ਇਦਂ ਨ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਅਨ੍ਧਕਾਰੇ ਸਤਿ ਪਦੀਪੋਭਾਸੋ વਿਯ, ਤੇਸਂ ਪਰਿਚ੍ਚਾਗੇਨੇવ ਚਸ੍ਸ ਅਧਿਗਮੋ ਹੋਤਿ ਓਰਿਮਤੀਰਪਰਿਚ੍ਚਾਗੇਨ ਪਾਰਿਮਤੀਰਸ੍ਸ વਿਯ। ਤਸ੍ਮਾ ਨਿਯਮਂ ਕਰੋਤੀਤਿ।
Sammāsamādhiniddese vivicceva kāmehīti kāmehi viviccitvā vinā hutvā apakkamitvā. Yo panāyamettha evakāro, so niyamatthoti veditabbo. Yasmā ca niyamattho, tasmā paṭhamajjhānaṃ upasampajja viharaṇasamaye avijjamānānampi kāmānaṃ tassa paṭhamajjhānassa paṭipakkhabhāvaṃ kāmapariccāgeneva cassa adhigamaṃ dīpeti. Kathaṃ? ‘‘Vivicceva kāmehī’’ti evañhi niyame kayiramāne idaṃ paññāyati – nūnimassa jhānassa kāmā paṭipakkhabhūtā, yesu sati idaṃ na pavattati, andhakāre sati padīpobhāso viya, tesaṃ pariccāgeneva cassa adhigamo hoti orimatīrapariccāgena pārimatīrassa viya. Tasmā niyamaṃ karotīti.
ਤਤ੍ਥ ਸਿਯਾ, ਕਸ੍ਮਾ ਪਨੇਸ ਪੁਬ੍ਬਪਦੇਯੇવ વੁਤ੍ਤੋ, ਨ ਉਤ੍ਤਰਪਦੇ, ਕਿਂ ਅਕੁਸਲੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਅવਿવਿਚ੍ਚਾਪਿ ਝਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰੇਯ੍ਯਾਤਿ? ਨ ਖੋ ਪਨੇਤਂ ਏવਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤਂਨਿਸ੍ਸਰਣਤੋ ਹਿ ਪੁਬ੍ਬਪਦੇ ਏਸ વੁਤ੍ਤੋ। ਕਾਮਧਾਤੁਸਮਤਿਕ੍ਕਮਨਤੋ ਹਿ ਕਾਮਰਾਗਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ ਚ ਇਦਂ ਝਾਨਂ ਕਾਮਾਨਮੇવ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਕਾਮਾਨਮੇਤਂ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ ਯਦਿਦਂ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿ (ਇਤਿવੁ॰ ੭੨)। ਉਤ੍ਤਰਪਦੇਪਿ ਪਨ ਯਥਾ ‘‘ਇਧੇવ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਣੋ, ਇਧ ਦੁਤਿਯੋ ਸਮਣੋ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੩੯; ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੨੪੧) ਏਤ੍ਥ ਏવਕਾਰੋ ਆਨੇਤ੍વਾ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਏવਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ। ਨ ਹਿ ਸਕ੍ਕਾ ਇਤੋ ਅਞ੍ਞੇਹਿਪਿ ਨੀવਰਣਸਙ੍ਖਾਤੇਹਿ ਅਕੁਸਲੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਅવਿવਿਚ੍ਚ ਝਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਿਤੁਂ। ਤਸ੍ਮਾ ‘‘વਿવਿਚ੍ਚੇવ ਕਾਮੇਹਿ વਿવਿਚ੍ਚੇવ ਅਕੁਸਲੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਪਦਦ੍વਯੇਪਿ ਏਸ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਪਦਦ੍વਯੇਪਿ ਚ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ વਿવਿਚ੍ਚਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਾਧਾਰਣવਚਨੇਨ ਤਦਙ੍ਗવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਸਮੁਚ੍ਛੇਦਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਨਿਸ੍ਸਰਣવਿવੇਕਾ ਚਿਤ੍ਤਕਾਯਉਪਧਿવਿવੇਕਾ ਚ ਸਙ੍ਗਹਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਤਥਾਪਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਕਾਯવਿવੇਕਚਿਤ੍ਤવਿવੇਕવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਿવੇਕਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ, ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਕਾਯવਿવੇਕਚਿਤ੍ਤવਿવੇਕਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਿવੇਕਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿવਿવੇਕਨਿਸ੍ਸਰਣવਿવੇਕਾ।
Tattha siyā, kasmā panesa pubbapadeyeva vutto, na uttarapade, kiṃ akusalehi dhammehi aviviccāpi jhānaṃ upasampajja vihareyyāti? Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ. Taṃnissaraṇato hi pubbapade esa vutto. Kāmadhātusamatikkamanato hi kāmarāgapaṭipakkhato ca idaṃ jhānaṃ kāmānameva nissaraṇaṃ. Yathāha – ‘‘kāmānametaṃ nissaraṇaṃ yadidaṃ nekkhamma’’nti (itivu. 72). Uttarapadepi pana yathā ‘‘idheva, bhikkhave, samaṇo, idha dutiyo samaṇo’’ti (ma. ni. 1.139; a. ni. 4.241) ettha evakāro ānetvā vuccati, evaṃ vattabbo. Na hi sakkā ito aññehipi nīvaraṇasaṅkhātehi akusalehi dhammehi avivicca jhānaṃ upasampajja viharituṃ. Tasmā ‘‘vivicceva kāmehi vivicceva akusalehi dhammehī’’ti evaṃ padadvayepi esa daṭṭhabbo. Padadvayepi ca kiñcāpi viviccāti iminā sādhāraṇavacanena tadaṅgavikkhambhanasamucchedapaṭippassaddhinissaraṇavivekā cittakāyaupadhivivekā ca saṅgahaṃ gacchanti, tathāpi pubbabhāge kāyavivekacittavivekavikkhambhanavivekā daṭṭhabbā, lokuttaramaggakkhaṇe kāyavivekacittavivekasamucchedavivekapaṭippassaddhivivekanissaraṇavivekā.
ਕਾਮੇਹੀਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਨ ਪਦੇਨ ਯੇ ਚ ਮਹਾਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ‘‘ਕਤਮੇ વਤ੍ਥੁਕਾਮਾ ਮਨਾਪਿਕਾ ਰੂਪਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਮਹਾਨਿ॰ ੧) ਨਯੇਨ વਤ੍ਥੁਕਾਮਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਯੇ ਚ ਤਤ੍ਥੇવ વਿਭਙ੍ਗੇ ਚ ‘‘ਛਨ੍ਦੋ ਕਾਮੋ, ਰਾਗੋ ਕਾਮੋ, ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਕਾਮੋ, ਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਕਾਮੋ, ਰਾਗੋ ਕਾਮੋ, ਸਙ੍ਕਪ੍ਪਰਾਗੋ ਕਾਮੋ’’ਤਿ (ਮਹਾਨਿ॰ ੧; વਿਭ॰ ੫੬੪) ਏવਂ ਕਿਲੇਸਕਾਮਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਤੇ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ ਇਚ੍ਚੇવ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਏવਞ੍ਹਿ ਸਤਿ વਿવਿਚ੍ਚੇવ ਕਾਮੇਹੀਤਿ વਤ੍ਥੁਕਾਮੇਹਿਪਿ વਿવਿਚ੍ਚੇવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਯੁਜ੍ਜਤਿ। ਤੇਨ ਕਾਯવਿવੇਕੋ વੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ।
Kāmehīti iminā pana padena ye ca mahāniddese ‘‘katame vatthukāmā manāpikā rūpā’’tiādinā (mahāni. 1) nayena vatthukāmā vuttā, ye ca tattheva vibhaṅge ca ‘‘chando kāmo, rāgo kāmo, chandarāgo kāmo, saṅkappo kāmo, rāgo kāmo, saṅkapparāgo kāmo’’ti (mahāni. 1; vibha. 564) evaṃ kilesakāmā vuttā, te sabbepi saṅgahitā icceva daṭṭhabbā. Evañhi sati vivicceva kāmehīti vatthukāmehipi viviccevāti attho yujjati. Tena kāyaviveko vutto hoti.
વਿવਿਚ੍ਚ ਅਕੁਸਲੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹੀਤਿ ਕਿਲੇਸਕਾਮੇਹਿ ਸਬ੍ਬਾਕੁਸਲੇਹਿ વਾ વਿવਿਚ੍ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਯੁਜ੍ਜਤਿ। ਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤવਿવੇਕੋ વੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ। ਪੁਰਿਮੇਨ ਚੇਤ੍ਥ વਤ੍ਥੁਕਾਮੇਹਿ વਿવੇਕવਚਨਤੋ ਏવ ਕਾਮਸੁਖਪਰਿਚ੍ਚਾਗੋ, ਦੁਤਿਯੇਨ ਕਿਲੇਸਕਾਮੇਹਿ વਿવੇਕવਚਨਤੋ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਸੁਖਪਰਿਗ੍ਗਹੋ વਿਭਾવਿਤੋ ਹੋਤਿ। ਏવਂ વਤ੍ਥੁਕਾਮਕਿਲੇਸਕਾਮવਿવੇਕવਚਨਤੋਯੇવ ਚ ਏਤੇਸਂ ਪਠਮੇਨ ਸਂਕਿਲੇਸવਤ੍ਥੁਪ੍ਪਹਾਨਂ, ਦੁਤਿਯੇਨ ਸਂਕਿਲੇਸਪ੍ਪਹਾਨਂ। ਪਠਮੇਨ ਲੋਲਭਾવਸ੍ਸ ਹੇਤੁਪਰਿਚ੍ਚਾਗੋ, ਦੁਤਿਯੇਨ ਬਾਲਭਾવਸ੍ਸ। ਪਠਮੇਨ ਚ ਪਯੋਗਸੁਦ੍ਧਿ, ਦੁਤਿਯੇਨ ਆਸਯਪੋਸਨਂ વਿਭਾવਿਤਂ ਹੋਤੀਤਿ વਿਞ੍ਞਾਤਬ੍ਬਂ। ਏਸ ਤਾવ ਨਯੋ ਕਾਮੇਹੀਤਿ ਏਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਕਾਮੇਸੁ વਤ੍ਥੁਕਾਮਪਕ੍ਖੇ।
Vivicca akusalehi dhammehīti kilesakāmehi sabbākusalehi vā viviccāti attho yujjati. Tena cittaviveko vutto hoti. Purimena cettha vatthukāmehi vivekavacanato eva kāmasukhapariccāgo, dutiyena kilesakāmehi vivekavacanato nekkhammasukhapariggaho vibhāvito hoti. Evaṃ vatthukāmakilesakāmavivekavacanatoyeva ca etesaṃ paṭhamena saṃkilesavatthuppahānaṃ, dutiyena saṃkilesappahānaṃ. Paṭhamena lolabhāvassa hetupariccāgo, dutiyena bālabhāvassa. Paṭhamena ca payogasuddhi, dutiyena āsayaposanaṃ vibhāvitaṃ hotīti viññātabbaṃ. Esa tāva nayo kāmehīti ettha vuttakāmesu vatthukāmapakkhe.
ਕਿਲੇਸਕਾਮਪਕ੍ਖੇ ਪਨ ਛਨ੍ਦੋਤਿ ਚ ਰਾਗੋਤਿ ਚ ਏવਮਾਦੀਹਿ ਅਨੇਕਭੇਦੋ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੋવ ਕਾਮੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਸੋ ਚ ਅਕੁਸਲਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨੋਪਿ ਸਮਾਨੋ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੇ ਕਾਮਾ, ਛਨ੍ਦੋ ਕਾਮੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (વਿਭ॰ ੫੬੪) ਨਯੇਨ વਿਭਙ੍ਗੇ ਉਪਰਿ ਝਾਨਙ੍ਗਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ વਿਸੁਂ વੁਤ੍ਤੋ, ਕਿਲੇਸਕਾਮਤ੍ਤਾ વਾ ਪੁਰਿਮਪਦੇ વੁਤ੍ਤੋ, ਅਕੁਸਲਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਦੁਤਿਯਪਦੇ। ਅਨੇਕਭੇਦਤੋ ਚਸ੍ਸ ਕਾਮਤੋਤਿ ਅવਤ੍વਾ ਕਾਮੇਹੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਞ੍ਞੇਸਮ੍ਪਿ ਚ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਕੁਸਲਭਾવੇ વਿਜ੍ਜਮਾਨੇ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੇ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (વਿਭ॰ ੫੬੪) ਨਯੇਨ વਿਭਙ੍ਗੇ ਉਪਰਿ ਝਾਨਙ੍ਗਪਚ੍ਚਨੀਕਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવਦਸ੍ਸਨਤੋ ਨੀવਰਣਾਨੇવ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਨੀવਰਣਾਨਿ ਹਿ ਝਾਨਙ੍ਗਪਚ੍ਚਨੀਕਾਨਿ, ਤੇਸਂ ਝਾਨਙ੍ਗਾਨੇવ ਪਟਿਪਕ੍ਖਾਨਿ વਿਦ੍ਧਂਸਕਾਨਿ વਿਨਾਸਕਾਨੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ ‘‘ਸਮਾਧਿ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਸ੍ਸ ਪਟਿਪਕ੍ਖੋ, ਪੀਤਿ ਬ੍ਯਾਪਾਦਸ੍ਸ, વਿਤਕ੍ਕੋ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਸ੍ਸ, ਸੁਖਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਸ੍ਸ, વਿਚਾਰੋ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਯਾ’’ਤਿ ਪੇਟਕੇ વੁਤ੍ਤਂ।
Kilesakāmapakkhe pana chandoti ca rāgoti ca evamādīhi anekabhedo kāmacchandova kāmoti adhippeto. So ca akusalapariyāpannopi samāno ‘‘tattha katame kāmā, chando kāmo’’tiādinā (vibha. 564) nayena vibhaṅge upari jhānaṅgapaṭipakkhato visuṃ vutto, kilesakāmattā vā purimapade vutto, akusalapariyāpannattā dutiyapade. Anekabhedato cassa kāmatoti avatvā kāmehīti vuttaṃ. Aññesampi ca dhammānaṃ akusalabhāve vijjamāne ‘‘tattha katame akusalā dhammā, kāmacchando’’tiādinā (vibha. 564) nayena vibhaṅge upari jhānaṅgapaccanīkapaṭipakkhabhāvadassanato nīvaraṇāneva vuttāni. Nīvaraṇāni hi jhānaṅgapaccanīkāni, tesaṃ jhānaṅgāneva paṭipakkhāni viddhaṃsakāni vināsakānīti vuttaṃ hoti. Tathā hi ‘‘samādhi kāmacchandassa paṭipakkho, pīti byāpādassa, vitakko thinamiddhassa, sukhaṃ uddhaccakukkuccassa, vicāro vicikicchāyā’’ti peṭake vuttaṃ.
ਏવਮੇਤ੍ਥ ‘‘વਿવਿਚ੍ਚੇવ ਕਾਮੇਹੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਸ੍ਸ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਿવੇਕੋ વੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ। ‘‘વਿવਿਚ੍ਚ ਅਕੁਸਲੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਨੀવਰਣਾਨਂ। ਅਗਹਿਤਗ੍ਗਹਣੇਨ ਪਨ ਪਠਮੇਨ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਸ੍ਸ, ਦੁਤਿਯੇਨ ਸੇਸਨੀવਰਣਾਨਂ। ਤਥਾ ਪਠਮੇਨ ਤੀਸੁ ਅਕੁਸਲਮੂਲੇਸੁ ਪਞ੍ਚਕਾਮਗੁਣਭੇਦવਿਸਯਸ੍ਸ ਲੋਭਸ੍ਸ, ਦੁਤਿਯੇਨ ਆਘਾਤવਤ੍ਥੁਭੇਦਾਦਿવਿਸਯਾਨਂ ਦੋਸਮੋਹਾਨਂ। ਓਘਾਦੀਸੁ વਾ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਪਠਮੇਨ ਕਾਮੋਘਕਾਮਯੋਗਕਾਮਾਸવਕਾਮੁਪਾਦਾਨਅਭਿਜ੍ਝਾਕਾਯਗਨ੍ਥ ਕਾਮਰਾਗਸਞ੍ਞੋਜਨਾਨਂ, ਦੁਤਿਯੇਨ ਅવਸੇਸਓਘਯੋਗਾਸવਉਪਾਦਾਨਗਨ੍ਥਸਂਯੋਜਨਾਨਂ। ਪਠਮੇਨ ਤਣ੍ਹਾਯ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਕਾਨਞ੍ਚ, ਦੁਤਿਯੇਨ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਕਾਨਞ੍ਚ। ਅਪਿਚ ਪਠਮੇਨ ਲੋਭਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਅਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਾਨਂ, ਦੁਤਿਯੇਨ ਸੇਸਾਨਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਅਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਾਨਂ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਿવੇਕੋ વੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Evamettha ‘‘vivicceva kāmehī’’ti iminā kāmacchandassa vikkhambhanaviveko vutto hoti. ‘‘Vivicca akusalehi dhammehī’’ti iminā pañcannampi nīvaraṇānaṃ. Agahitaggahaṇena pana paṭhamena kāmacchandassa, dutiyena sesanīvaraṇānaṃ. Tathā paṭhamena tīsu akusalamūlesu pañcakāmaguṇabhedavisayassa lobhassa, dutiyena āghātavatthubhedādivisayānaṃ dosamohānaṃ. Oghādīsu vā dhammesu paṭhamena kāmoghakāmayogakāmāsavakāmupādānaabhijjhākāyagantha kāmarāgasaññojanānaṃ, dutiyena avasesaoghayogāsavaupādānaganthasaṃyojanānaṃ. Paṭhamena taṇhāya taṃsampayuttakānañca, dutiyena avijjāya taṃsampayuttakānañca. Apica paṭhamena lobhasampayuttaaṭṭhacittuppādānaṃ, dutiyena sesānaṃ catunnaṃ akusalacittuppādānaṃ vikkhambhanaviveko vutto hotīti veditabbo.
ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ ਪਠਮਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸ ਪਹਾਨਙ੍ਗਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਸਮ੍ਪਯੋਗਙ੍ਗਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਸવਿਤਕ੍ਕਂ ਸવਿਚਾਰਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਭਿਨਿਰੋਪਨਲਕ੍ਖਣੋ વਿਤਕ੍ਕੋ। ਆਰਮ੍ਮਣਾਨੁਮਜ੍ਜਨਲਕ੍ਖਣੋ વਿਚਾਰੋ। ਸਨ੍ਤੇਪਿ ਚ ਨੇਸਂ ਕਤ੍ਥਚਿ ਅવਿਪ੍ਪਯੋਗੇ ਓਲ਼ਾਰਿਕਟ੍ਠੇਨ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਟ੍ਠੇਨ ਚ ਘਣ੍ਡਾਭਿਘਾਤੋ વਿਯ ਚੇਤਸੋ ਪਠਮਾਭਿਨਿਪਾਤੋ વਿਤਕ੍ਕੋ, ਸੁਖੁਮਟ੍ਠੇਨ ਅਨੁਮਜ੍ਜਨਸਭਾવੇਨ ਚ ਘਣ੍ਡਾਨੁਰવੋ વਿਯ ਅਨੁਪ੍ਪਬਨ੍ਧੋ વਿਚਾਰੋ। વਿਪ੍ਫਾਰવਾ ਚੇਤ੍ਥ વਿਤਕ੍ਕੋ ਪਠਮੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕਾਲੇ ਪਰਿਪ੍ਫਨ੍ਦਨਭੂਤੋ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਆਕਾਸੇ ਉਪ੍ਪਤਿਤੁਕਾਮਸ੍ਸ ਪਕ੍ਖਿਨੋ ਪਕ੍ਖવਿਕ੍ਖੇਪੋ વਿਯ, ਪਦੁਮਾਭਿਮੁਖਪਾਤੋ વਿਯ ਚ ਗਨ੍ਧਾਨੁਬਨ੍ਧਚੇਤਸੋ ਭਮਰਸ੍ਸ। ਸਨ੍ਤવੁਤ੍ਤਿ વਿਚਾਰੋ ਨਾਤਿਪਰਿਪ੍ਫਨ੍ਦਨਭੂਤੋ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਆਕਾਸੇ ਉਪ੍ਪਤਿਤਸ੍ਸ ਪਕ੍ਖਿਨੋ ਪਕ੍ਖਪ੍ਪਸਾਰਣਂ વਿਯ, ਪਰਿਬ੍ਭਮਨਂ વਿਯ ਚ ਪਦੁਮਾਭਿਮੁਖਪਤਿਤਸ੍ਸ ਭਮਰਸ੍ਸ ਪਦੁਮਸ੍ਸ ਉਪਰਿਭਾਗੇ।
Ettāvatā ca paṭhamassa jhānassa pahānaṅgaṃ dassetvā idāni sampayogaṅgaṃ dassetuṃ savitakkaṃ savicārantiādi vuttaṃ. Tattha ārammaṇe cittassa abhiniropanalakkhaṇo vitakko. Ārammaṇānumajjanalakkhaṇo vicāro. Santepi ca nesaṃ katthaci avippayoge oḷārikaṭṭhena pubbaṅgamaṭṭhena ca ghaṇḍābhighāto viya cetaso paṭhamābhinipāto vitakko, sukhumaṭṭhena anumajjanasabhāvena ca ghaṇḍānuravo viya anuppabandho vicāro. Vipphāravā cettha vitakko paṭhamuppattikāle paripphandanabhūto cittassa, ākāse uppatitukāmassa pakkhino pakkhavikkhepo viya, padumābhimukhapāto viya ca gandhānubandhacetaso bhamarassa. Santavutti vicāro nātiparipphandanabhūto cittassa, ākāse uppatitassa pakkhino pakkhappasāraṇaṃ viya, paribbhamanaṃ viya ca padumābhimukhapatitassa bhamarassa padumassa uparibhāge.
ਦੁਕਨਿਪਾਤਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ‘‘ਆਕਾਸੇ ਗਚ੍ਛਤੋ ਮਹਾਸਕੁਣਸ੍ਸ ਉਭੋਹਿ ਪਕ੍ਖੇਹਿ વਾਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਕ੍ਖੇ ਸਨ੍ਨਿਸੀਦਾਪੇਤ੍વਾ ਗਮਨਂ વਿਯ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਚੇਤਸੋ ਅਭਿਨਿਰੋਪਨਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤੋ વਿਤਕ੍ਕੋ, વਾਤਗ੍ਗਹਣਤ੍ਥਂ ਪਕ੍ਖੇ ਫਨ੍ਦਾਪਯਮਾਨਸ੍ਸ ਗਮਨਂ વਿਯ ਅਨੁਮਜ੍ਜਨਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤੋ વਿਚਾਰੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਂ ਅਨੁਪ੍ਪਬਨ੍ਧੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਯਂ ਯੁਜ੍ਜਤਿ। ਸੋ ਪਨ ਤੇਸਂ વਿਸੇਸੋ ਪਠਮਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨੇਸੁ ਪਾਕਟੋ ਹੋਤਿ। ਅਪਿਚ ਮਲਗ੍ਗਹਿਤਂ ਕਂਸਭਾਜਨਂ ਏਕੇਨ ਹਤ੍ਥੇਨ ਦਲ਼੍ਹਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਇਤਰੇਨ ਹਤ੍ਥੇਨ ਚੁਣ੍ਣਤੇਲવਾਲਣ੍ਡੁਪਕੇਨ ਪਰਿਮਜ੍ਜਨ੍ਤਸ੍ਸ ਦਲ਼੍ਹਗ੍ਗਹਣਹਤ੍ਥੋ વਿਯ વਿਤਕ੍ਕੋ, ਪਰਿਮਜ੍ਜਨਹਤ੍ਥੋ વਿਯ વਿਚਾਰੋ। ਤਥਾ ਕੁਮ੍ਭਕਾਰਸ੍ਸ ਦਣ੍ਡਪ੍ਪਹਾਰੇਨ ਚਕ੍ਕਂ ਭਮਯਿਤ੍વਾ ਭਾਜਨਂ ਕਰੋਨ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪੀਲ਼ਨਹਤ੍ਥੋ વਿਯ વਿਤਕ੍ਕੋ, ਇਤੋ ਚਿਤੋ ਚ ਸਂਸਰਣਹਤ੍ਥੋ વਿਯ વਿਚਾਰੋ। ਤਥਾ ਮਣ੍ਡਲਂ ਕਰੋਨ੍ਤਸ੍ਸ ਮਜ੍ਝੇ ਸਨ੍ਨਿਰੁਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਠਿਤਕਣ੍ਟਕੋ વਿਯ ਅਭਿਨਿਰੋਪਨੋ વਿਤਕ੍ਕੋ, ਬਹਿ ਪਰਿਬ੍ਭਮਨਕਣ੍ਟਕੋ વਿਯ ਅਨੁਮਜ੍ਜਨੋ વਿਚਾਰੋ। ਇਤਿ ਇਮਿਨਾ ਚ વਿਤਕ੍ਕੇਨ ਇਮਿਨਾ ਚ વਿਚਾਰੇਨ ਸਹ વਤ੍ਤਤਿ ਰੁਕ੍ਖੋ વਿਯ ਪੁਪ੍ਫੇਨ ਫਲੇਨ ਚਾਤਿ ਇਦਂ ਝਾਨਂ ‘‘ਸવਿਤਕ੍ਕਂ ਸવਿਚਾਰ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
Dukanipātaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘ākāse gacchato mahāsakuṇassa ubhohi pakkhehi vātaṃ gahetvā pakkhe sannisīdāpetvā gamanaṃ viya ārammaṇe cetaso abhiniropanabhāvena pavatto vitakko, vātaggahaṇatthaṃ pakkhe phandāpayamānassa gamanaṃ viya anumajjanabhāvena pavatto vicāro’’ti vuttaṃ. Taṃ anuppabandhena pavattiyaṃ yujjati. So pana tesaṃ viseso paṭhamadutiyajjhānesu pākaṭo hoti. Apica malaggahitaṃ kaṃsabhājanaṃ ekena hatthena daḷhaṃ gahetvā itarena hatthena cuṇṇatelavālaṇḍupakena parimajjantassa daḷhaggahaṇahattho viya vitakko, parimajjanahattho viya vicāro. Tathā kumbhakārassa daṇḍappahārena cakkaṃ bhamayitvā bhājanaṃ karontassa uppīḷanahattho viya vitakko, ito cito ca saṃsaraṇahattho viya vicāro. Tathā maṇḍalaṃ karontassa majjhe sannirujjhitvā ṭhitakaṇṭako viya abhiniropano vitakko, bahi paribbhamanakaṇṭako viya anumajjano vicāro. Iti iminā ca vitakkena iminā ca vicārena saha vattati rukkho viya pupphena phalena cāti idaṃ jhānaṃ ‘‘savitakkaṃ savicāra’’nti vuccati.
વਿવੇਕਜਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ વਿવਿਤ੍ਤਿ વਿવੇਕੋ, ਨੀવਰਣવਿਗਮੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਿવਿਤ੍ਤੋਤਿ વਾ વਿવੇਕੋ, ਨੀવਰਣવਿવਿਤ੍ਤੋ ਝਾਨਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਰਾਸੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਸ੍ਮਾ વਿવੇਕਾ, ਤਸ੍ਮਿਂ વਾ વਿવੇਕੇ ਜਾਤਨ੍ਤਿ વਿવੇਕਜਂ। ਪੀਤਿਸੁਖਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪੀਣਯਤੀਤਿ ਪੀਤਿ, ਸਾ ਸਮ੍ਪਿਯਾਯਨਲਕ੍ਖਣਾ। ਸਾ ਪਨੇਸਾ ਖੁਦ੍ਦਿਕਾ ਪੀਤਿ, ਖਣਿਕਾ ਪੀਤਿ, ਓਕ੍ਕਨ੍ਤਿਕਾ ਪੀਤਿ, ਉਬ੍ਬੇਗਾ ਪੀਤਿ, ਫਰਣਾ ਪੀਤੀਤਿ ਪਞ੍ਚવਿਧਾ ਹੋਤਿ।
Vivekajanti ettha vivitti viveko, nīvaraṇavigamoti attho. Vivittoti vā viveko, nīvaraṇavivitto jhānasampayuttadhammarāsīti attho. Tasmā vivekā, tasmiṃ vā viveke jātanti vivekajaṃ. Pītisukhanti ettha pīṇayatīti pīti, sā sampiyāyanalakkhaṇā. Sā panesā khuddikā pīti, khaṇikā pīti, okkantikā pīti, ubbegā pīti, pharaṇā pītīti pañcavidhā hoti.
ਤਤ੍ਥ ਖੁਦ੍ਦਿਕਾ ਪੀਤਿ ਸਰੀਰੇ ਲੋਮਹਂਸਨਮਤ੍ਤਮੇવ ਕਾਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਤਿ। ਖਣਿਕਾ ਪੀਤਿ ਖਣੇ ਖਣੇ વਿਜ੍ਜੁਪ੍ਪਾਦਸਦਿਸਾ ਹੋਤਿ। ਓਕ੍ਕਨ੍ਤਿਕਾ ਪੀਤਿ ਸਮੁਦ੍ਦਤੀਰਂ વੀਚਿ વਿਯ ਕਾਯਂ ਓਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਓਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਭਿਜ੍ਜਤਿ। ਉਬ੍ਬੇਗਾ ਪੀਤਿ ਬਲવਤੀ ਹੋਤਿ ਕਾਯਂ ਉਦ੍ਧਗ੍ਗਂ ਕਤ੍વਾ ਆਕਾਸੇ ਲਙ੍ਘਾਪਨਪ੍ਪਮਾਣਪ੍ਪਤ੍ਤਾ। ਫਰਣਾ ਪੀਤਿ ਅਤਿਬਲવਤੀ ਹੋਤਿ। ਤਾਯ ਹਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਯ ਸਕਲਸਰੀਰਂ ਧਮਿਤ੍વਾ ਪੂਰਿਤવਤ੍ਥਿ વਿਯ ਮਹਤਾ ਉਦਕੋਘੇਨ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਪਬ੍ਬਤਕੁਚ੍ਛਿ વਿਯ ਚ ਅਨੁਪਰਿਫੁਟਂ ਹੋਤਿ। ਸਾ ਪਨੇਸਾ ਪਞ੍ਚવਿਧਾ ਪੀਤਿ ਗਬ੍ਭਂ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੀ ਪਰਿਪਾਕਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀ ਦੁવਿਧਂ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਂ ਪਰਿਪੂਰੇਤਿ ਕਾਯਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਞ੍ਚ ਚਿਤ੍ਤਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਞ੍ਚ। ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿ ਗਬ੍ਭਂ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੀ ਪਰਿਪਾਕਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀ ਦੁવਿਧਮ੍ਪਿ ਸੁਖਂ ਪਰਿਪੂਰੇਤਿ ਕਾਯਿਕਞ੍ਚ ਚੇਤਸਿਕਞ੍ਚ। ਸੁਖਂ ਗਬ੍ਭਂ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਂ ਪਰਿਪਾਕਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਤਿવਿਧਂ ਸਮਾਧਿਂ ਪਰਿਪੂਰੇਤਿ – ਖਣਿਕਸਮਾਧਿਂ, ਉਪਚਾਰਸਮਾਧਿਂ, ਅਪ੍ਪਨਾਸਮਾਧਿਞ੍ਚਾਤਿ। ਤਾਸੁ ਚ ਯਾ ਅਪ੍ਪਨਾਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਮੂਲਂ ਹੁਤ੍વਾ વਡ੍ਢਮਾਨਾ ਸਮਾਧਿਸਮ੍ਪਯੋਗਂ ਗਤਾ ਫਰਣਾ ਪੀਤਿ, ਅਯਂ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ ਪੀਤੀਤਿ।
Tattha khuddikā pīti sarīre lomahaṃsanamattameva kātuṃ sakkoti. Khaṇikā pīti khaṇe khaṇe vijjuppādasadisā hoti. Okkantikā pīti samuddatīraṃ vīci viya kāyaṃ okkamitvā okkamitvā bhijjati. Ubbegā pīti balavatī hoti kāyaṃ uddhaggaṃ katvā ākāse laṅghāpanappamāṇappattā. Pharaṇā pīti atibalavatī hoti. Tāya hi uppannāya sakalasarīraṃ dhamitvā pūritavatthi viya mahatā udakoghena pakkhandapabbatakucchi viya ca anupariphuṭaṃ hoti. Sā panesā pañcavidhā pīti gabbhaṃ gaṇhantī paripākaṃ gacchantī duvidhaṃ passaddhiṃ paripūreti kāyapassaddhiñca cittapassaddhiñca. Passaddhi gabbhaṃ gaṇhantī paripākaṃ gacchantī duvidhampi sukhaṃ paripūreti kāyikañca cetasikañca. Sukhaṃ gabbhaṃ gaṇhantaṃ paripākaṃ gacchantaṃ tividhaṃ samādhiṃ paripūreti – khaṇikasamādhiṃ, upacārasamādhiṃ, appanāsamādhiñcāti. Tāsu ca yā appanāsamādhissa mūlaṃ hutvā vaḍḍhamānā samādhisampayogaṃ gatā pharaṇā pīti, ayaṃ imasmiṃ atthe adhippetā pītīti.
ਇਤਰਂ ਪਨ ਸੁਖਯਤੀਤਿ ਸੁਖਂ, ਯਸ੍ਸੁਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਂ ਸੁਖਿਤਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੁਖਨਂ વਾ ਸੁਖਂ, ਸੁਟ੍ਠੁ વਾ ਖਾਦਤਿ, ਖਣਤਿ ਚ ਕਾਯਚਿਤ੍ਤਾਬਾਧਨ੍ਤਿ ਸੁਖਂ, ਸੋਮਨਸ੍ਸવੇਦਨਾਯੇਤਂ ਨਾਮਂ। ਤਂ ਸਾਤਲਕ੍ਖਣਂ। ਸਨ੍ਤੇਪਿ ਚ ਨੇਸਂ ਕਤ੍ਥਚਿ ਅવਿਪ੍ਪਯੋਗੇ ਇਟ੍ਠਾਰਮ੍ਮਣਪਟਿਲਾਭਤੁਟ੍ਠਿ ਪੀਤਿ, ਪਟਿਲਦ੍ਧਰਸਾਨੁਭવਨਂ ਸੁਖਂ। ਯਤ੍ਥ ਪੀਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਸੁਖਂ। ਯਤ੍ਥ ਸੁਖਂ, ਤਤ੍ਥ ਨ ਨਿਯਮਤੋ ਪੀਤਿ। ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧਸਙ੍ਗਹਿਤਾ ਪੀਤਿ, વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਸਙ੍ਗਹਿਤਂ ਸੁਖਂ। ਕਨ੍ਤਾਰਖਿਨ੍ਨਸ੍ਸ વਨਨ੍ਤੁਦਕਦਸ੍ਸਨਸવਨੇਸੁ વਿਯ ਪੀਤਿ, વਨਚ੍ਛਾਯਾਪવੇਸਨਉਦਕਪਰਿਭੋਗੇਸੁ વਿਯ ਸੁਖਂ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਪਾਕਟਭਾવਤੋ ਚੇਤਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਇਤਿ ਅਯਞ੍ਚ ਪੀਤਿ ਇਦਞ੍ਚ ਸੁਖਂ ਅਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸ, ਅਸ੍ਮਿਂ વਾ ਝਾਨੇ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਇਦਂ ਝਾਨਂ ‘‘ਪੀਤਿਸੁਖ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਅਥ વਾ ਪੀਤਿ ਚ ਸੁਖਞ੍ਚ ਪੀਤਿਸੁਖਂ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਾਦਯੋ વਿਯ। વਿવੇਕਜਂ ਪੀਤਿਸੁਖਂ ਅਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸ, ਅਸ੍ਮਿਂ વਾ ਝਾਨੇ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਏવਮ੍ਪਿ વਿવੇਕਜਂ ਪੀਤਿਸੁਖਂ। ਯਥੇવ ਹਿ ਝਾਨਂ, ਏવਂ ਪੀਤਿਸੁਖਮ੍ਪੇਤ੍ਥ વਿવੇਕਜਮੇવ ਹੋਤਿ। ਤਞ੍ਚਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਤਸ੍ਮਾ ਅਲੋਪਸਮਾਸਂ ਕਤ੍વਾ ਏਕਪਦੇਨੇવ ‘‘વਿવੇਕਜਂਪੀਤਿਸੁਖ’’ਨ੍ਤਿਪਿ વਤ੍ਤੁਂ ਯੁਜ੍ਜਤਿ।
Itaraṃ pana sukhayatīti sukhaṃ, yassuppajjati, taṃ sukhitaṃ karotīti attho. Sukhanaṃ vā sukhaṃ, suṭṭhu vā khādati, khaṇati ca kāyacittābādhanti sukhaṃ, somanassavedanāyetaṃ nāmaṃ. Taṃ sātalakkhaṇaṃ. Santepi ca nesaṃ katthaci avippayoge iṭṭhārammaṇapaṭilābhatuṭṭhi pīti, paṭiladdharasānubhavanaṃ sukhaṃ. Yattha pīti, tattha sukhaṃ. Yattha sukhaṃ, tattha na niyamato pīti. Saṅkhārakkhandhasaṅgahitā pīti, vedanākkhandhasaṅgahitaṃ sukhaṃ. Kantārakhinnassa vanantudakadassanasavanesu viya pīti, vanacchāyāpavesanaudakaparibhogesu viya sukhaṃ. Tasmiṃ tasmiṃ samaye pākaṭabhāvato cetaṃ vuttanti veditabbaṃ. Iti ayañca pīti idañca sukhaṃ assa jhānassa, asmiṃ vā jhāne atthīti idaṃ jhānaṃ ‘‘pītisukha’’nti vuccati. Atha vā pīti ca sukhañca pītisukhaṃ dhammavinayādayo viya. Vivekajaṃ pītisukhaṃ assa jhānassa, asmiṃ vā jhāne atthīti evampi vivekajaṃ pītisukhaṃ. Yatheva hi jhānaṃ, evaṃ pītisukhampettha vivekajameva hoti. Tañcassa atthīti tasmā alopasamāsaṃ katvā ekapadeneva ‘‘vivekajaṃpītisukha’’ntipi vattuṃ yujjati.
ਪਠਮਨ੍ਤਿ ਗਣਨਾਨੁਪੁਬ੍ਬਤਾ ਪਠਮਂ, ਪਠਮਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿਪਿ ਪਠਮਂ। ਝਾਨਨ੍ਤਿ ਦੁવਿਧਂ ਝਾਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਨਞ੍ਚ ਲਕ੍ਖਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਨਞ੍ਚ। ਤਤ੍ਥ ਅਟ੍ਠ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ ਪਥવੀਕਸਿਣਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣਂ ਉਪਨਿਜ੍ਝਾਯਨ੍ਤੀਤਿ ‘‘ਆਰਮ੍ਮਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਸਙ੍ਖ੍ਯਂ ਗਤਾ। વਿਪਸ੍ਸਨਾਮਗ੍ਗਫਲਾਨਿ ਪਨ ਲਕ੍ਖਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਨਂ ਨਾਮ। ਤਤ੍ਥ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਉਪਨਿਜ੍ਝਾਨਤੋ ਲਕ੍ਖਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਨਂ, વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਕਤਕਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗੇਨ ਇਜ੍ਝਨਤੋ ਮਗ੍ਗੋ ਲਕ੍ਖਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਨਂ, ਫਲਂ ਪਨ ਨਿਰੋਧਸਚ੍ਚਂ ਤਥਲਕ੍ਖਣਂ ਉਪਨਿਜ੍ਝਾਯਤੀਤਿ ਲਕ੍ਖਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਨਂ। ਤੇਸੁ ਇਧ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਆਰਮ੍ਮਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਨਂ, ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਲਕ੍ਖਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਨਂ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਆਰਮ੍ਮਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਨਤੋ ਲਕ੍ਖਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਨਤੋ ਪਚ੍ਚਨੀਕਜ੍ਝਾਪਨਤੋ ਚ ‘‘ਝਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜਾਤਿ ਉਪਗਨ੍ਤ੍વਾ, ਪਾਪੁਣਿਤ੍વਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਉਪਸਮ੍ਪਾਦਯਿਤ੍વਾ વਾ, ਨਿਪ੍ਫਾਦੇਤ੍વਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। વਿਹਰਤੀਤਿ ਤਦਨੁਰੂਪੇਨ ਇਰਿਯਾਪਥવਿਹਾਰੇਨ ਇਰਿਯਤਿ, વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਝਾਨਸਮਙ੍ਗੀ ਹੁਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਭਾવਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਿਂ ਅਭਿਨਿਪ੍ਫਾਦੇਤਿ।
Paṭhamanti gaṇanānupubbatā paṭhamaṃ, paṭhamaṃ uppannantipi paṭhamaṃ. Jhānanti duvidhaṃ jhānaṃ ārammaṇūpanijjhānañca lakkhaṇūpanijjhānañca. Tattha aṭṭha samāpattiyo pathavīkasiṇādiārammaṇaṃ upanijjhāyantīti ‘‘ārammaṇūpanijjhāna’’nti saṅkhyaṃ gatā. Vipassanāmaggaphalāni pana lakkhaṇūpanijjhānaṃ nāma. Tattha vipassanā aniccādilakkhaṇassa upanijjhānato lakkhaṇūpanijjhānaṃ, vipassanāya katakiccassa maggena ijjhanato maggo lakkhaṇūpanijjhānaṃ, phalaṃ pana nirodhasaccaṃ tathalakkhaṇaṃ upanijjhāyatīti lakkhaṇūpanijjhānaṃ. Tesu idha pubbabhāge ārammaṇūpanijjhānaṃ, lokuttaramaggakkhaṇe lakkhaṇūpanijjhānaṃ adhippetaṃ, tasmā ārammaṇūpanijjhānato lakkhaṇūpanijjhānato paccanīkajjhāpanato ca ‘‘jhāna’’nti veditabbaṃ. Upasampajjāti upagantvā, pāpuṇitvāti vuttaṃ hoti. Upasampādayitvā vā, nipphādetvāti vuttaṃ hoti. Viharatīti tadanurūpena iriyāpathavihārena iriyati, vuttappakārajhānasamaṅgī hutvā attabhāvassa vuttiṃ abhinipphādeti.
વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਾਨਂ વੂਪਸਮਾਤਿ ਏਤ੍ਥ વਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ ਚ વਿਚਾਰਸ੍ਸ ਚਾਤਿ ਇਮੇਸਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ વੂਪਸਮਾ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਾ, ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਕ੍ਖਣੇ ਅਪਾਤੁਭਾવਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨੇ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਧਮ੍ਮਾ ਨ ਸਨ੍ਤਿ, ਅਞ੍ਞੇਯੇવ ਹਿ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨੇ ਫਸ੍ਸਾਦਯੋ, ਅਞ੍ਞੇ ਇਧਾਤਿ। ਓਲ਼ਾਰਿਕਸ੍ਸ ਪਨ ਓਲ਼ਾਰਿਕਸ੍ਸ ਅਙ੍ਗਸ੍ਸ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਾ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਤੋ ਪਰੇਸਂ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਾਦੀਨਂ ਅਧਿਗਮੋ ਹੋਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਾਨਂ વੂਪਸਮਾ’’ਤਿ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ । ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਇਧ ਨਿਯਕਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਤ੍ਤਨਿ ਜਾਤਂ, ਅਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Vitakkavicārānaṃvūpasamāti ettha vitakkassa ca vicārassa cāti imesaṃ dvinnaṃ vūpasamā samatikkamā, dutiyajjhānakkhaṇe apātubhāvāti vuttaṃ hoti. Tattha kiñcāpi dutiyajjhāne sabbepi paṭhamajjhānadhammā na santi, aññeyeva hi paṭhamajjhāne phassādayo, aññe idhāti. Oḷārikassa pana oḷārikassa aṅgassa samatikkamā paṭhamajjhānato paresaṃ dutiyajjhānādīnaṃ adhigamo hotīti dassanatthaṃ ‘‘vitakkavicārānaṃ vūpasamā’’ti evaṃ vuttanti veditabbaṃ . Ajjhattanti idha niyakajjhattaṃ adhippetaṃ, tasmā attani jātaṃ, attasantāne nibbattanti attho.
ਸਮ੍ਪਸਾਦਨਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਪਸਾਦਨਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸਦ੍ਧਾ। ਸਮ੍ਪਸਾਦਨਯੋਗਤੋ ਝਾਨਮ੍ਪਿ ਸਮ੍ਪਸਾਦਨਂ ਨੀਲવਣ੍ਣਯੋਗਤੋ ਨੀਲવਤ੍ਥਂ વਿਯ। ਯਸ੍ਮਾ વਾ ਤਂ ਝਾਨਂ ਸਮ੍ਪਸਾਦਨਸਮਨ੍ਨਾਗਤਤ੍ਤਾ વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਕ੍ਖੋਭવੂਪਸਮਨੇਨ ਚ ਚੇਤੋ ਸਮ੍ਪਸਾਦਯਤਿ, ਤਸ੍ਮਾਪਿ ਸਮ੍ਪਸਾਦਨਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਮਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥવਿਕਪ੍ਪੇ ਸਮ੍ਪਸਾਦਨਂ ਚੇਤਸੋਤਿ ਏવਂ ਪਦਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ, ਪੁਰਿਮਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਅਤ੍ਥવਿਕਪ੍ਪੇ ਚੇਤਸੋਤਿ ਏਤਂ ਏਕੋਦਿਭਾવੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ।
Sampasādananti sampasādanaṃ vuccati saddhā. Sampasādanayogato jhānampi sampasādanaṃ nīlavaṇṇayogato nīlavatthaṃ viya. Yasmā vā taṃ jhānaṃ sampasādanasamannāgatattā vitakkavicārakkhobhavūpasamanena ca ceto sampasādayati, tasmāpi sampasādananti vuttaṃ. Imasmiñca atthavikappe sampasādanaṃ cetasoti evaṃ padasambandho veditabbo, purimasmiṃ pana atthavikappe cetasoti etaṃ ekodibhāvena saddhiṃ yojetabbaṃ.
ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਅਤ੍ਥਯੋਜਨਾ – ਏਕੋ ਉਦੇਤੀਤਿ ਏਕੋਦਿ, વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰੇਹਿ ਅਨਜ੍ਝਾਰੂਲ਼੍ਹਤ੍ਤਾ ਅਗ੍ਗੋ ਸੇਟ੍ਠੋ ਹੁਤ੍વਾ ਉਦੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੇਟ੍ਠੋਪਿ ਹਿ ਲੋਕੇ ਏਕੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰવਿਰਹਿਤੋ વਾ ਏਕੋ ਅਸਹਾਯੋ ਹੁਤ੍વਾ ਇਤਿਪਿ વਤ੍ਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ। ਅਥ વਾ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇ ਉਦਾਯਤੀਤਿ ਉਦਿ, ਉਟ੍ਠਪੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੇਟ੍ਠਟ੍ਠੇਨ ਏਕੋ ਚ ਸੋ ਉਦਿ ਚਾਤਿ ਏਕੋਦਿ। ਸਮਾਧਿਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਇਤਿ ਇਮਂ ਏਕੋਦਿਂ ਭਾવੇਤਿ વਡ੍ਢੇਤੀਤਿ ਇਦਂ ਦੁਤਿਯਂ ਝਾਨਂ ਏਕੋਦਿਭਾવਂ। ਸੋ ਪਨਾਯਂ ਏਕੋਦਿ ਯਸ੍ਮਾ ਚੇਤਸੋ, ਨ ਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨ ਜੀવਸ੍ਸ। ਤਸ੍ਮਾ ਏਤਂ ‘‘ਚੇਤਸੋ ਏਕੋਦਿਭਾવ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Tatrāyaṃ atthayojanā – eko udetīti ekodi, vitakkavicārehi anajjhārūḷhattā aggo seṭṭho hutvā udetīti attho. Seṭṭhopi hi loke ekoti vuccati. Vitakkavicāravirahito vā eko asahāyo hutvā itipi vattuṃ vaṭṭati. Atha vā sampayuttadhamme udāyatīti udi, uṭṭhapetīti attho. Seṭṭhaṭṭhena eko ca so udi cāti ekodi. Samādhissetaṃ adhivacanaṃ. Iti imaṃ ekodiṃ bhāveti vaḍḍhetīti idaṃ dutiyaṃ jhānaṃ ekodibhāvaṃ. So panāyaṃ ekodi yasmā cetaso, na sattassa na jīvassa. Tasmā etaṃ ‘‘cetaso ekodibhāva’’nti vuttaṃ.
ਨਨੁ ਚਾਯਂ ਸਦ੍ਧਾ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨੇਪਿ ਅਤ੍ਥਿ, ਅਯਞ੍ਚ ਏਕੋਦਿਨਾਮਕੋ ਸਮਾਧਿ। ਅਥ ਕਸ੍ਮਾ ਇਦਮੇવ ‘‘ਸਮ੍ਪਸਾਦਨਂ ਚੇਤਸੋ ਏਕੋਦਿਭਾવ’’ਨ੍ਤਿ ਚ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ? વੁਚ੍ਚਤੇ – ਅਦੁਞ੍ਹਿ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਂ વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਕ੍ਖੋਭੇਨ વੀਚਿਤਰਙ੍ਗਸਮਾਕੁਲਮਿવ ਜਲਂ ਨ ਸੁਪ੍ਪਸਨ੍ਨਂ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਤਿਯਾਪਿ ਸਦ੍ਧਾਯ ‘‘ਸਮ੍ਪਸਾਦਨ’’ਨ੍ਤਿ ਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਨ ਸੁਪ੍ਪਸਨ੍ਨਤ੍ਤਾਯੇવ ਚੇਤ੍ਥ ਸਮਾਧਿਪਿ ਨ ਸੁਟ੍ਠੁ ਪਾਕਟੋ। ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਏਕੋਦਿਭਾવ’’ਨ੍ਤਿਪਿ ਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਝਾਨੇ વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਪਲਿਬੋਧਾਭਾવੇਨ ਲਦ੍ਧੋਕਾਸਾ ਬਲવਤੀ ਸਦ੍ਧਾ, ਬਲવਸਦ੍ਧਾਸਹਾਯਪਟਿਲਾਭੇਨੇવ ਚ ਸਮਾਧਿਪਿ ਪਾਕਟੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਇਦਮੇવ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Nanu cāyaṃ saddhā paṭhamajjhānepi atthi, ayañca ekodināmako samādhi. Atha kasmā idameva ‘‘sampasādanaṃ cetaso ekodibhāva’’nti ca vuttanti? Vuccate – aduñhi paṭhamajjhānaṃ vitakkavicārakkhobhena vīcitaraṅgasamākulamiva jalaṃ na suppasannaṃ hoti, tasmā satiyāpi saddhāya ‘‘sampasādana’’nti na vuttaṃ. Na suppasannattāyeva cettha samādhipi na suṭṭhu pākaṭo. Tasmā ‘‘ekodibhāva’’ntipi na vuttaṃ. Imasmiṃ pana jhāne vitakkavicārapalibodhābhāvena laddhokāsā balavatī saddhā, balavasaddhāsahāyapaṭilābheneva ca samādhipi pākaṭo, tasmā idameva evaṃ vuttanti veditabbaṃ.
ਅવਿਤਕ੍ਕਂ ਅવਿਚਾਰਨ੍ਤਿ ਭਾવਨਾਯ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ਏਤਸ੍ਮਿਂ, ਏਤਸ੍ਸ વਾ વਿਤਕ੍ਕੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅવਿਤਕ੍ਕਂ। ਇਮਿਨਾવ ਨਯੇਨ ਅવਿਚਾਰਂ। ਏਤ੍ਥਾਹ – ‘‘ਨਨੁ ਚ ‘વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਾਨਂ વੂਪਸਮਾ’ਤਿ ਇਮਿਨਾਪਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਸਿਦ੍ਧੋ। ਅਥ ਕਸ੍ਮਾ ਪੁਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘ਅવਿਤਕ੍ਕਂ ਅવਿਚਾਰ’ਨ੍ਤਿ’’? વੁਚ੍ਚਤੇ – ਏવਮੇਤਂ, ਸਿਦ੍ਧੋવਾਯਮਤ੍ਥੋ, ਨ ਪਨੇਤਂ ਤਦਤ੍ਥਦੀਪਕਂ, ਨਨੁ ਅવੋਚੁਮ੍ਹ ‘‘ਓਲ਼ਾਰਿਕਸ੍ਸ ਪਨ ਓਲ਼ਾਰਿਕਸ੍ਸ ਅਙ੍ਗਸ੍ਸ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਾ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਤੋ ਪਰੇਸਂ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਾਦੀਨਂ ਸਮਧਿਗਮੋ ਹੋਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਾਨਂ વੂਪਸਮਾਤਿ ਏવਂ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ।
Avitakkaṃavicāranti bhāvanāya pahīnattā etasmiṃ, etassa vā vitakko natthīti avitakkaṃ. Imināva nayena avicāraṃ. Etthāha – ‘‘nanu ca ‘vitakkavicārānaṃ vūpasamā’ti imināpi ayamattho siddho. Atha kasmā puna vuttaṃ ‘avitakkaṃ avicāra’nti’’? Vuccate – evametaṃ, siddhovāyamattho, na panetaṃ tadatthadīpakaṃ, nanu avocumha ‘‘oḷārikassa pana oḷārikassa aṅgassa samatikkamā paṭhamajjhānato paresaṃ dutiyajjhānādīnaṃ samadhigamo hotīti dassanatthaṃ vitakkavicārānaṃ vūpasamāti evaṃ vutta’’nti.
ਅਪਿਚ વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਾਨਂ વੂਪਸਮਾ ਇਦਂ ਸਮ੍ਪਸਾਦਨਂ, ਨ ਕਿਲੇਸਕਾਲੁਸ੍ਸਿਯਸ੍ਸ। વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਾਨਞ੍ਚ વੂਪਸਮਾ ਏਕੋਦਿਭਾવਂ, ਨ ਉਪਚਾਰਜ੍ਝਾਨਮਿવ ਨੀવਰਣਪ੍ਪਹਾਨਾ, ਨ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਮਿવ ਚ ਅਙ੍ਗਪਾਤੁਭਾવਾਤਿ ਏવਂ ਸਮ੍ਪਸਾਦਨਏਕੋਦਿਭਾવਾਨਂ ਹੇਤੁਪਰਿਦੀਪਕਮਿਦਂ વਚਨਂ। ਤਥਾ વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਾਨਂ વੂਪਸਮਾ ਇਦਂ ਅવਿਤਕ੍ਕਅવਿਚਾਰਂ, ਨ ਤਤਿਯਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਾਨਿ વਿਯ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਨਿ વਿਯ ਚ ਅਭਾવਾਤਿ ਏવਂ ਅવਿਤਕ੍ਕਅવਿਚਾਰਭਾવਸ੍ਸ ਹੇਤੁਪਰਿਦੀਪਕਞ੍ਚ। ਨ વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਾਭਾવਮਤ੍ਤਪਰਿਦੀਪਕਂ, વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਾਭਾવਮਤ੍ਤਪਰਿਦੀਪਕਮੇવ ਪਨ ‘‘ਅવਿਤਕ੍ਕਂ ਅવਿਚਾਰ’’ਨ੍ਤਿ ਇਦਂ વਚਨਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਪੁਰਿਮਂ વਤ੍વਾਪਿ ਪੁਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮੇવਾਤਿ।
Apica vitakkavicārānaṃ vūpasamā idaṃ sampasādanaṃ, na kilesakālussiyassa. Vitakkavicārānañca vūpasamā ekodibhāvaṃ, na upacārajjhānamiva nīvaraṇappahānā, na paṭhamajjhānamiva ca aṅgapātubhāvāti evaṃ sampasādanaekodibhāvānaṃ hetuparidīpakamidaṃ vacanaṃ. Tathā vitakkavicārānaṃ vūpasamā idaṃ avitakkaavicāraṃ, na tatiyacatutthajjhānāni viya cakkhuviññāṇādīni viya ca abhāvāti evaṃ avitakkaavicārabhāvassa hetuparidīpakañca. Na vitakkavicārābhāvamattaparidīpakaṃ, vitakkavicārābhāvamattaparidīpakameva pana ‘‘avitakkaṃ avicāra’’nti idaṃ vacanaṃ. Tasmā purimaṃ vatvāpi puna vattabbamevāti.
ਸਮਾਧਿਜਨ੍ਤਿ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਸਮਾਧਿਤੋ, ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਸਮਾਧਿਤੋ વਾ ਜਾਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਤ੍ਥ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਮ੍ਪਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਸਮਾਧਿਤੋ ਜਾਤਂ, ਅਥ ਖੋ ਅਯਮੇવ ਸਮਾਧਿ ‘‘ਸਮਾਧੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ ਅਰਹਤਿ વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਕ੍ਖੋਭવਿਰਹੇਨ ਅਤਿવਿਯ ਅਚਲਤ੍ਤਾ ਸੁਪ੍ਪਸਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਚ। ਤਸ੍ਮਾ ਇਮਸ੍ਸ વਣ੍ਣਭਣਨਤ੍ਥਂ ਇਦਮੇવ ‘‘ਸਮਾਧਿਜ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪੀਤਿਸੁਖਨ੍ਤਿ ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ। ਦੁਤਿਯਨ੍ਤਿ ਗਣਨਾਨੁਪੁਬ੍ਬਤਾ ਦੁਤਿਯਂ, ਇਦਂ ਦੁਤਿਯਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿਪਿ ਦੁਤਿਯਂ।
Samādhijanti paṭhamajjhānasamādhito, sampayuttasamādhito vā jātanti attho. Tattha kiñcāpi paṭhamajjhānampi sampayuttasamādhito jātaṃ, atha kho ayameva samādhi ‘‘samādhī’’ti vattabbataṃ arahati vitakkavicārakkhobhavirahena ativiya acalattā suppasannattā ca. Tasmā imassa vaṇṇabhaṇanatthaṃ idameva ‘‘samādhija’’nti vuttaṃ. Pītisukhanti idaṃ vuttanayameva. Dutiyanti gaṇanānupubbatā dutiyaṃ, idaṃ dutiyaṃ uppannantipi dutiyaṃ.
ਪੀਤਿਯਾ ਚ વਿਰਾਗਾਤਿ વਿਰਾਗੋ ਨਾਮ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਾਯ ਪੀਤਿਯਾ ਜਿਗੁਚ੍ਛਨਂ વਾ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮੋ વਾ, ਉਭਿਨ੍ਨਂ ਪਨ ਅਨ੍ਤਰਾ ਚਸਦ੍ਦੋ ਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡਨਤ੍ਥੋ, ਸੋ વੂਪਸਮਂ વਾ ਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡੇਤਿ વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰવੂਪਸਮਂ વਾ। ਤਤ੍ਥ ਯਦਾ વੂਪਸਮਮੇવ ਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡੇਤਿ, ਤਦਾ ਪੀਤਿਯਾ વਿਰਾਗਾ ਚ, ਕਿਞ੍ਚ ਭਿਯ੍ਯੋ વੂਪਸਮਾ ਚਾਤਿ ਏવਂ ਯੋਜਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਚ ਯੋਜਨਾਯ વਿਰਾਗੋ ਜਿਗੁਚ੍ਛਨਤ੍ਥੋ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਪੀਤਿਯਾ ਜਿਗੁਚ੍ਛਨਾ ਚ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਾ ਚਾਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਯਦਾ ਪਨ વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰવੂਪਸਮਂ ਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡੇਤਿ, ਤਦਾ ਪੀਤਿਯਾ ਚ વਿਰਾਗਾ, ਕਿਞ੍ਚ ਭਿਯ੍ਯੋ વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਾਨਞ੍ਚ વੂਪਸਮਾਤਿ ਏવਂ ਯੋਜਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਚ ਯੋਜਨਾਯ વਿਰਾਗੋ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਨਤ੍ਥੋ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਪੀਤਿਯਾ ਚ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਾ, વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਾਨਞ੍ਚ વੂਪਸਮਾਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।
Pītiyā ca virāgāti virāgo nāma vuttappakārāya pītiyā jigucchanaṃ vā samatikkamo vā, ubhinnaṃ pana antarā casaddo sampiṇḍanattho, so vūpasamaṃ vā sampiṇḍeti vitakkavicāravūpasamaṃ vā. Tattha yadā vūpasamameva sampiṇḍeti, tadā pītiyā virāgā ca, kiñca bhiyyo vūpasamā cāti evaṃ yojanā veditabbā. Imissā ca yojanāya virāgo jigucchanattho hoti, tasmā pītiyā jigucchanā ca samatikkamā cāti ayamattho daṭṭhabbo. Yadā pana vitakkavicāravūpasamaṃ sampiṇḍeti, tadā pītiyā ca virāgā, kiñca bhiyyo vitakkavicārānañca vūpasamāti evaṃ yojanā veditabbā. Imissā ca yojanāya virāgo samatikkamanattho hoti, tasmā pītiyā ca samatikkamā, vitakkavicārānañca vūpasamāti ayamattho daṭṭhabbo.
ਕਾਮਞ੍ਚੇਤੇ વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਾ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨੇਯੇવ વੂਪਸਨ੍ਤਾ, ਇਮਸ੍ਸ ਪਨ ਝਾਨਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਪਰਿਦੀਪਨਤ੍ਥਂ વਣ੍ਣਭਣਨਤ੍ਥਞ੍ਚੇਤਂ વੁਤ੍ਤਂ। વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਾਨਂ વੂਪਸਮਾਤਿ ਹਿ વੁਤ੍ਤੇ ਇਦਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ ‘‘ਨੂਨ વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰવੂਪਸਮੋ ਮਗ੍ਗੋ ਇਮਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸਾ’’ਤਿ। ਯਥਾ ਚ ਤਤਿਯੇ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇ ਅਪ੍ਪਹੀਨਾਨਮ੍ਪਿ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਾਦੀਨਂ ‘‘ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਓਰਮ੍ਭਾਗਿਯਾਨਂ ਸਂਯੋਜਨਾਨਂ ਪਹਾਨਾ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੭੩; ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੩੩; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੮੪; ਅ॰ ਨਿ॰ ੩.੮੮) ਏવਂ ਪਹਾਨਂ વੁਚ੍ਚਮਾਨਂ વਣ੍ਣਭਣਨਂ ਹੋਤਿ, ਤਦਧਿਗਮਾਯ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਾਨਂ ਉਸ੍ਸਾਹਜਨਕਂ, ਏવਮੇવ ਇਧ ਅવੂਪਸਨ੍ਤਾਨਮ੍ਪਿ વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਾਨਂ વੂਪਸਮੋ વੁਚ੍ਚਮਾਨੋ વਣ੍ਣਭਣਨਂ ਹੋਤਿ। ਤੇਨਾਯਮਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ ‘‘ਪੀਤਿਯਾ ਚ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਾ વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਾਨਞ੍ਚ વੂਪਸਮਾ’’ਤਿ।
Kāmañcete vitakkavicārā dutiyajjhāneyeva vūpasantā, imassa pana jhānassa maggaparidīpanatthaṃ vaṇṇabhaṇanatthañcetaṃ vuttaṃ. Vitakkavicārānaṃ vūpasamāti hi vutte idaṃ paññāyati ‘‘nūna vitakkavicāravūpasamo maggo imassa jhānassā’’ti. Yathā ca tatiye ariyamagge appahīnānampi sakkāyadiṭṭhādīnaṃ ‘‘pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ pahānā’’ti (dī. ni. 1.373; ma. ni. 2.133; saṃ. ni. 5.184; a. ni. 3.88) evaṃ pahānaṃ vuccamānaṃ vaṇṇabhaṇanaṃ hoti, tadadhigamāya ussukkānaṃ ussāhajanakaṃ, evameva idha avūpasantānampi vitakkavicārānaṃ vūpasamo vuccamāno vaṇṇabhaṇanaṃ hoti. Tenāyamattho vutto ‘‘pītiyā ca samatikkamā vitakkavicārānañca vūpasamā’’ti.
ਉਪੇਕ੍ਖਕੋ ਚ વਿਹਰਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਉਪਪਤ੍ਤਿਤੋ ਇਕ੍ਖਤੀਤਿ ਉਪੇਕ੍ਖਾ , ਸਮਂ ਪਸ੍ਸਤਿ ਅਪਕ੍ਖਪਤਿਤਾ ਹੁਤ੍વਾ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਾਯ વਿਸਦਾਯ વਿਪੁਲਾਯ ਥਾਮਗਤਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਤ੍ਤਾ ਤਤਿਯਜ੍ਝਾਨਸਮਙ੍ਗੀ ‘‘ਉਪੇਕ੍ਖਕੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
Upekkhako ca viharatīti ettha upapattito ikkhatīti upekkhā , samaṃ passati apakkhapatitā hutvā passatīti attho. Tāya visadāya vipulāya thāmagatāya samannāgatattā tatiyajjhānasamaṅgī ‘‘upekkhako’’ti vuccati.
ਉਪੇਕ੍ਖਾ ਪਨ ਦਸવਿਧਾ ਹੋਤਿ ਛਲ਼ਙ੍ਗੁਪੇਕ੍ਖਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰੁਪੇਕ੍ਖਾ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੁਪੇਕ੍ਖਾ વੀਰਿਯੁਪੇਕ੍ਖਾ ਸਙ੍ਖਾਰੁਪੇਕ੍ਖਾ વੇਦਨੁਪੇਕ੍ਖਾ વਿਪਸ੍ਸਨੁਪੇਕ੍ਖਾ ਤਤ੍ਰਮਜ੍ਝਤ੍ਤੁਪੇਕ੍ਖਾ ਝਾਨੁਪੇਕ੍ਖਾ ਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧੁਪੇਕ੍ਖਾਤਿ।
Upekkhā pana dasavidhā hoti chaḷaṅgupekkhā brahmavihārupekkhā bojjhaṅgupekkhā vīriyupekkhā saṅkhārupekkhā vedanupekkhā vipassanupekkhā tatramajjhattupekkhā jhānupekkhā pārisuddhupekkhāti.
ਤਤ੍ਥ ਯਾ ‘‘ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਖੀਣਾਸવੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਰੂਪਂ ਦਿਸ੍વਾ ਨੇવ ਸੁਮਨੋ ਹੋਤਿ ਨ ਦੁਮ੍ਮਨੋ, ਉਪੇਕ੍ਖਕੋ ਚ વਿਹਰਤਿ ਸਤੋ ਸਮ੍ਪਜਾਨੋ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੬.੧) ਏવਮਾਗਤਾ ਖੀਣਾਸવਸ੍ਸ ਛਸੁ ਦ੍વਾਰੇਸੁ ਇਟ੍ਠਾਨਿਟ੍ਠਛਲ਼ਾਰਮ੍ਮਣਾਪਾਥੇ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਪਕਤਿਭਾવਾવਿਜਹਨਾਕਾਰਭੂਤਾ ਉਪੇਕ੍ਖਾ, ਅਯਂ ਛਲ਼ਙ੍ਗੁਪੇਕ੍ਖਾ ਨਾਮ।
Tattha yā ‘‘idha, bhikkhave, khīṇāsavo bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā neva sumano hoti na dummano, upekkhako ca viharati sato sampajāno’’ti (a. ni. 6.1) evamāgatā khīṇāsavassa chasu dvāresu iṭṭhāniṭṭhachaḷārammaṇāpāthe parisuddhapakatibhāvāvijahanākārabhūtā upekkhā, ayaṃ chaḷaṅgupekkhā nāma.
ਯਾ ਪਨ ‘‘ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਹਗਤੇਨ ਚੇਤਸਾ ਏਕਂ ਦਿਸਂ ਫਰਿਤ੍વਾ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੫੫੬; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੭੭) ਏવਮਾਗਤਾ ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਮਜ੍ਝਤ੍ਤਾਕਾਰਭੂਤਾ ਉਪੇਕ੍ਖਾ, ਅਯਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰੁਪੇਕ੍ਖਾ ਨਾਮ।
Yā pana ‘‘upekkhāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharatī’’ti (dī. ni. 1.556; ma. ni. 1.77) evamāgatā sattesu majjhattākārabhūtā upekkhā, ayaṃ brahmavihārupekkhā nāma.
ਯਾ ਪਨ ‘‘ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਂ ਭਾવੇਤਿ વਿવੇਕਨਿਸ੍ਸਿਤ’’ਨ੍ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੪੭) ਏવਮਾਗਤਾ ਸਹਜਾਤਧਮ੍ਮਾਨਂ ਮਜ੍ਝਤ੍ਤਾਕਾਰਭੂਤਾ ਉਪੇਕ੍ਖਾ, ਅਯਂ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੁਪੇਕ੍ਖਾ ਨਾਮ।
Yā pana ‘‘upekkhāsambojjhaṅgaṃ bhāveti vivekanissita’’nti (ma. ni. 2.247) evamāgatā sahajātadhammānaṃ majjhattākārabhūtā upekkhā, ayaṃ bojjhaṅgupekkhā nāma.
ਯਾ ਪਨ ‘‘ਕਾਲੇਨ ਕਾਲਂ ਉਪੇਕ੍ਖਾਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਮਨਸਿਕਰੋਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੦੩) ਏવਮਾਗਤਾ ਅਨਚ੍ਚਾਰਦ੍ਧਨਾਤਿਸਿਥਿਲવੀਰਿਯਸਙ੍ਖਾਤਾ ਉਪੇਕ੍ਖਾ, ਅਯਂ વੀਰਿਯੁਪੇਕ੍ਖਾ ਨਾਮ।
Yā pana ‘‘kālena kālaṃ upekkhānimittaṃ manasikarotī’’ti (a. ni. 3.103) evamāgatā anaccāraddhanātisithilavīriyasaṅkhātā upekkhā, ayaṃ vīriyupekkhā nāma.
ਯਾ ਪਨ ‘‘ਕਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰੁਪੇਕ੍ਖਾ ਸਮਥવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਕਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰੁਪੇਕ੍ਖਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ? ਅਟ੍ਠ ਸਙ੍ਖਾਰੁਪੇਕ੍ਖਾ ਸਮਥવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਦਸ ਸਙ੍ਖਾਰੁਪੇਕ੍ਖਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੫੭) ਏવਮਾਗਤਾ ਨੀવਰਣਾਦਿਪਟਿਸਙ੍ਖਾਸਨ੍ਤਿਟ੍ਠਨਾਗਹਣੇ ਮਜ੍ਝਤ੍ਤਭੂਤਾ ਉਪੇਕ੍ਖਾ, ਅਯਂ ਸਙ੍ਖਾਰੁਪੇਕ੍ਖਾ ਨਾਮ।
Yā pana ‘‘kati saṅkhārupekkhā samathavasena uppajjanti, kati saṅkhārupekkhā vipassanāvasena uppajjanti? Aṭṭha saṅkhārupekkhā samathavasena uppajjanti, dasa saṅkhārupekkhā vipassanāvasena uppajjantī’’ti (paṭi. ma. 1.57) evamāgatā nīvaraṇādipaṭisaṅkhāsantiṭṭhanāgahaṇe majjhattabhūtā upekkhā, ayaṃ saṅkhārupekkhā nāma.
ਯਾ ਪਨ ‘‘ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਕਾਮਾવਚਰਂ ਕੁਸਲਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਹੋਤਿ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਹਗਤ’’ਨ੍ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੫੦) ਏવਮਾਗਤਾ ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਸਞ੍ਞਿਤਾ ਉਪੇਕ੍ਖਾ, ਅਯਂ વੇਦਨੁਪੇਕ੍ਖਾ ਨਾਮ।
Yā pana ‘‘yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hoti upekkhāsahagata’’nti (dha. sa. 150) evamāgatā adukkhamasukhasaññitā upekkhā, ayaṃ vedanupekkhā nāma.
ਯਾ ‘‘ਯਦਤ੍ਥਿ ਯਂ ਭੂਤਂ, ਤਂ ਪਜਹਤਿ, ਉਪੇਕ੍ਖਂ ਪਟਿਲਭਤੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੭੧; ਅ॰ ਨਿ॰ ੭.੫੫) ਏવਮਾਗਤਾ વਿਚਿਨਨੇ ਮਜ੍ਝਤ੍ਤਭੂਤਾ ਉਪੇਕ੍ਖਾ, ਅਯਂ વਿਪਸ੍ਸਨੁਪੇਕ੍ਖਾ ਨਾਮ।
Yā ‘‘yadatthi yaṃ bhūtaṃ, taṃ pajahati, upekkhaṃ paṭilabhatī’’ti (ma. ni. 3.71; a. ni. 7.55) evamāgatā vicinane majjhattabhūtā upekkhā, ayaṃ vipassanupekkhā nāma.
ਯਾ ਪਨ ਛਨ੍ਦਾਦੀਸੁ ਯੇવਾਪਨਕੇਸੁ ਆਗਤਾ ਸਹਜਾਤਾਨਂ ਸਮવਾਹਿਤਭੂਤਾ ਉਪੇਕ੍ਖਾ, ਅਯਂ ਤਤ੍ਰਮਜ੍ਝਤ੍ਤੁਪੇਕ੍ਖਾ ਨਾਮ।
Yā pana chandādīsu yevāpanakesu āgatā sahajātānaṃ samavāhitabhūtā upekkhā, ayaṃ tatramajjhattupekkhā nāma.
ਯਾ ਪਨ ‘‘ਉਪੇਕ੍ਖਕੋ ਚ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੬੩; ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੩੦) ਏવਮਾਗਤਾ ਅਗ੍ਗਸੁਖੇਪਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਪਕ੍ਖਪਾਤਜਨਨੀ ਉਪੇਕ੍ਖਾ, ਅਯਂ ਝਾਨੁਪੇਕ੍ਖਾ ਨਾਮ।
Yā pana ‘‘upekkhako ca viharatī’’ti (dha. sa. 163; dī. ni. 1.230) evamāgatā aggasukhepi tasmiṃ apakkhapātajananī upekkhā, ayaṃ jhānupekkhā nāma.
ਯਾ ਪਨ ‘‘ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਤਿਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਂ ਚਤੁਤ੍ਥਂ ਝਾਨ’’ਨ੍ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੬੫; ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੩੨) ਏવਮਾਗਤਾ ਸਬ੍ਬਪਚ੍ਚਨੀਕਪਰਿਸੁਦ੍ਧਾ ਪਚ੍ਚਨੀਕવੂਪਸਮਨੇਪਿ ਅਬ੍ਯਾਪਾਰਭੂਤਾ ਉਪੇਕ੍ਖਾ, ਅਯਂ ਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧੁਪੇਕ੍ਖਾ ਨਾਮ।
Yā pana ‘‘upekkhāsatipārisuddhiṃ catutthaṃ jhāna’’nti (dha. sa. 165; dī. ni. 1.232) evamāgatā sabbapaccanīkaparisuddhā paccanīkavūpasamanepi abyāpārabhūtā upekkhā, ayaṃ pārisuddhupekkhā nāma.
ਤਤ੍ਥ ਛਲ਼ਙ੍ਗੁਪੇਕ੍ਖਾ ਚ ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰੁਪੇਕ੍ਖਾ ਚ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੁਪੇਕ੍ਖਾ ਚ ਤਤ੍ਰਮਜ੍ਝਤ੍ਤੁਪੇਕ੍ਖਾ ਚ ਝਾਨੁਪੇਕ੍ਖਾ ਚ ਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧੁਪੇਕ੍ਖਾ ਚ ਅਤ੍ਥਤੋ ਏਕਾ, ਤਤ੍ਰਮਜ੍ਝਤ੍ਤੁਪੇਕ੍ਖਾવ ਹੋਤਿ। ਤੇਨ ਤੇਨ ਅવਤ੍ਥਾਭੇਦੇਨ ਪਨਸ੍ਸਾਯਂ ਭੇਦੋ। ਏਕਸ੍ਸਾਪਿ ਸਤੋ ਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕੁਮਾਰਯੁવਤ੍ਥੇਰਸੇਨਾਪਤਿਰਾਜਾਦਿવਸੇਨ ਭੇਦੋ વਿਯ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਾਸੁ ਯਤ੍ਥ ਛਲ਼ਙ੍ਗੁਪੇਕ੍ਖਾ, ਨ ਤਤ੍ਥ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੁਪੇਕ੍ਖਾਦਯੋ। ਯਤ੍ਥ વਾ ਪਨ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੁਪੇਕ੍ਖਾ, ਨ ਤਤ੍ਥ ਛਲ਼ਙ੍ਗੁਪੇਕ੍ਖਾਦਯੋ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Tattha chaḷaṅgupekkhā ca brahmavihārupekkhā ca bojjhaṅgupekkhā ca tatramajjhattupekkhā ca jhānupekkhā ca pārisuddhupekkhā ca atthato ekā, tatramajjhattupekkhāva hoti. Tena tena avatthābhedena panassāyaṃ bhedo. Ekassāpi sato sattassa kumārayuvattherasenāpatirājādivasena bhedo viya, tasmā tāsu yattha chaḷaṅgupekkhā, na tattha bojjhaṅgupekkhādayo. Yattha vā pana bojjhaṅgupekkhā, na tattha chaḷaṅgupekkhādayo hontīti veditabbā.
ਯਥਾ ਚੇਤਾਸਂ ਅਤ੍ਥਤੋ ਏਕੀਭਾવੋ, ਏવਂ ਸਙ੍ਖਾਰੁਪੇਕ੍ਖਾવਿਪਸ੍ਸਨੁਪੇਕ੍ਖਾਨਮ੍ਪਿ। ਪਞ੍ਞਾ ਏવ ਹਿ ਸਾ, ਕਿਚ੍ਚવਸੇਨ ਦ੍વਿਧਾ ਭਿਨ੍ਨਾ। ਯਥਾ ਹਿ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਸਾਯਂ ਗੇਹਂ ਪવਿਟ੍ਠਂ ਸਪ੍ਪਂ ਅਜਪਦਦਣ੍ਡਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਰਿਯੇਸਮਾਨਸ੍ਸ ਤਂ ਥੁਸਕੋਟ੍ਠਕੇ ਨਿਪਨ੍ਨਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਸਪ੍ਪੋ ਨੁ ਖੋ, ਨੋ’’ਤਿ ਅવਲੋਕੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਸੋવਤ੍ਥਿਕਤ੍ਤਯਂ ਦਿਸ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬੇਮਤਿਕਸ੍ਸ ‘‘ਸਪ੍ਪੋ, ਨ ਸਪ੍ਪੋ’’ਤਿ વਿਚਿਨਨੇ ਮਜ੍ਝਤ੍ਤਤਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਏવਮੇવ ਯਾ ਆਰਦ੍ਧવਿਪਸ੍ਸਕਸ੍ਸ વਿਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣੇਨ ਲਕ੍ਖਣਤ੍ਤਯੇ ਦਿਟ੍ਠੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਅਨਿਚ੍ਚਭਾવਾਦਿવਿਚਿਨਨੇ ਮਜ੍ਝਤ੍ਤਤਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਅਯਂ વਿਪਸ੍ਸਨੁਪੇਕ੍ਖਾ। ਯਥਾ ਪਨ ਤਸ੍ਸ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਅਜਪਦਦਣ੍ਡੇਨ ਗਾਲ਼੍ਹਂ ਸਪ੍ਪਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਕਿਨ੍ਤਾਹਂ ਇਮਂ ਸਪ੍ਪਂ ਅવਿਹੇਠੇਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਤਾਨਞ੍ਚ ਇਮਿਨਾ ਅਡਂਸਾਪੇਨ੍ਤੋ ਮੁਞ੍ਚੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ ਮੁਞ੍ਚਨਾਕਾਰਮੇવ ਪਰਿਯੇਸਤੋ ਗਹਣੇ ਮਜ੍ਝਤ੍ਤਤਾ ਹੋਤਿ, ਏવਮੇવ ਯਾ ਲਕ੍ਖਣਤ੍ਤਯਸ੍ਸ ਦਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਆਦਿਤ੍ਤੇ વਿਯ ਤਯੋ ਭવੇ ਪਸ੍ਸਤੋ ਸਙ੍ਖਾਰਗਹਣੇ ਮਜ੍ਝਤ੍ਤਤਾ, ਅਯਂ ਸਙ੍ਖਾਰੁਪੇਕ੍ਖਾ। ਇਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨੁਪੇਕ੍ਖਾਯ ਸਿਦ੍ਧਾਯ ਸਙ੍ਖਾਰੁਪੇਕ੍ਖਾਪਿ ਸਿਦ੍ਧਾવ ਹੋਤਿ। ਇਮਿਨਾ ਪਨੇਸਾ વਿਚਿਨਨਗਹਣੇਸੁ ਮਜ੍ਝਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਕਿਚ੍ਚੇਨ ਦ੍વਿਧਾ ਭਿਨ੍ਨਾਤਿ। વੀਰਿਯੁਪੇਕ੍ਖਾ ਪਨ વੇਦਨੁਪੇਕ੍ਖਾ ਚ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਞ੍ਚ ਅવਸੇਸਾਹਿ ਚ ਅਤ੍ਥਤੋ ਭਿਨ੍ਨਾ ਏવਾਤਿ। ਆਹ ਚੇਤ੍ਥ –
Yathā cetāsaṃ atthato ekībhāvo, evaṃ saṅkhārupekkhāvipassanupekkhānampi. Paññā eva hi sā, kiccavasena dvidhā bhinnā. Yathā hi purisassa sāyaṃ gehaṃ paviṭṭhaṃ sappaṃ ajapadadaṇḍaṃ gahetvā pariyesamānassa taṃ thusakoṭṭhake nipannaṃ disvā ‘‘sappo nu kho, no’’ti avalokentassa sovatthikattayaṃ disvā nibbematikassa ‘‘sappo, na sappo’’ti vicinane majjhattatā uppajjati, evameva yā āraddhavipassakassa vipassanāñāṇena lakkhaṇattaye diṭṭhe saṅkhārānaṃ aniccabhāvādivicinane majjhattatā uppajjati, ayaṃ vipassanupekkhā. Yathā pana tassa purisassa ajapadadaṇḍena gāḷhaṃ sappaṃ gahetvā ‘‘kintāhaṃ imaṃ sappaṃ aviheṭhento attānañca iminā aḍaṃsāpento muñceyya’’nti muñcanākārameva pariyesato gahaṇe majjhattatā hoti, evameva yā lakkhaṇattayassa diṭṭhattā āditte viya tayo bhave passato saṅkhāragahaṇe majjhattatā, ayaṃ saṅkhārupekkhā. Iti vipassanupekkhāya siddhāya saṅkhārupekkhāpi siddhāva hoti. Iminā panesā vicinanagahaṇesu majjhattasaṅkhātena kiccena dvidhā bhinnāti. Vīriyupekkhā pana vedanupekkhā ca aññamaññañca avasesāhi ca atthato bhinnā evāti. Āha cettha –
‘‘ਮਜ੍ਝਤ੍ਤਬ੍ਰਹ੍ਮਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਛਲ਼ਙ੍ਗਝਾਨਸੁਦ੍ਧਿਯੋ।
‘‘Majjhattabrahmabojjhaṅgachaḷaṅgajhānasuddhiyo;
વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਚ ਸਙ੍ਖਾਰવੇਦਨਾ વੀਰਿਯਂ ਇਤਿ॥
Vipassanā ca saṅkhāravedanā vīriyaṃ iti.
વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਦਸੋਪੇਕ੍ਖਾ, ਛ ਮਜ੍ਝਤ੍ਤਾਦਿਤੋ ਤਤੋ।
Vitthārato dasopekkhā, cha majjhattādito tato;
ਦੁવੇ ਪਞ੍ਞਾ ਤਤੋ ਦ੍વੀਹਿ, ਚਤਸ੍ਸੋવ ਭવਨ੍ਤਿਮਾ’’ਤਿ॥
Duve paññā tato dvīhi, catassova bhavantimā’’ti.
ਇਤਿ ਇਮਾਸੁ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸੁ ਝਾਨੁਪੇਕ੍ਖਾ ਇਧ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ। ਸਾ ਮਜ੍ਝਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣਾ। ਏਤ੍ਥਾਹ – ‘‘ਨਨੁ ਚਾਯਂ ਅਤ੍ਥਤੋ ਤਤ੍ਰਮਜ੍ਝਤ੍ਤੁਪੇਕ੍ਖਾવ ਹੋਤਿ, ਸਾ ਚ ਪਠਮਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨੇਸੁਪਿ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਤ੍ਰਪਿ ‘ਉਪੇਕ੍ਖਕੋ ਚ વਿਹਰਤੀ’ਤਿ ਏવਮਯਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ ਸਿਯਾ, ਸਾ ਕਸ੍ਮਾ ਨ વੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ? ਅਪਰਿਬ੍ਯਤ੍ਤਕਿਚ੍ਚਤੋ। ਅਪਰਿਬ੍ਯਤ੍ਤਞ੍ਹਿ ਤਸ੍ਸ ਤਤ੍ਥ ਕਿਚ੍ਚਂ વਿਤਕ੍ਕਾਦੀਹਿ ਅਭਿਭੂਤਤ੍ਤਾ, ਇਧ ਪਨਾਯਂ વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਪੀਤੀਹਿ ਅਨਭਿਭੂਤਤ੍ਤਾ ਉਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸਿਰਾ વਿਯ ਹੁਤ੍વਾ ਪਰਿਬ੍ਯਤ੍ਤਕਿਚ੍ਚਾ ਜਾਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ।
Iti imāsu upekkhāsu jhānupekkhā idha adhippetā. Sā majjhattalakkhaṇā. Etthāha – ‘‘nanu cāyaṃ atthato tatramajjhattupekkhāva hoti, sā ca paṭhamadutiyajjhānesupi atthi, tasmā tatrapi ‘upekkhako ca viharatī’ti evamayaṃ vattabbā siyā, sā kasmā na vuttā’’ti? Aparibyattakiccato. Aparibyattañhi tassa tattha kiccaṃ vitakkādīhi abhibhūtattā, idha panāyaṃ vitakkavicārapītīhi anabhibhūtattā ukkhittasirā viya hutvā paribyattakiccā jātā, tasmā vuttāti.
ਇਦਾਨਿ ਸਤੋ ਚ ਸਮ੍ਪਜਾਨੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਰਤੀਤਿ ਸਤੋ। ਸਮ੍ਪਜਾਨਾਤੀਤਿ ਸਮ੍ਪਜਾਨੋ। ਇਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲੇਨ ਸਤਿ ਚ ਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਞ੍ਚ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਰਣਲਕ੍ਖਣਾ ਸਤਿ। ਅਸਮ੍ਮੋਹਲਕ੍ਖਣਂ ਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਂ। ਤਤ੍ਥ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਇਦਂ ਸਤਿਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਂ ਪੁਰਿਮਜ੍ਝਾਨੇਸੁਪਿ ਅਤ੍ਥਿ, ਮੁਟ੍ਠਸ੍ਸਤਿਸ੍ਸ ਹਿ ਅਸਮ੍ਪਜਾਨਸ੍ਸ ਉਪਚਾਰਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਨ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਪਗੇવ ਅਪ੍ਪਨਾ। ਓਲ਼ਾਰਿਕਤ੍ਤਾ ਪਨ ਤੇਸਂ ਝਾਨਾਨਂ ਭੂਮਿਯਂ વਿਯ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਤਿ ਸੁਖਾ ਹੋਤਿ, ਅਬ੍ਯਤ੍ਤਂ ਤਤ੍ਥ ਸਤਿਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਕਿਚ੍ਚਂ। ਓਲ਼ਾਰਿਕਙ੍ਗਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ਪਨ ਸੁਖੁਮਤ੍ਤਾ ਇਮਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਖੁਰਧਾਰਾਯਂ વਿਯ ਸਤਿਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਕਿਚ੍ਚਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਾ ਏવ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਤਿ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਇਧੇવ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਿਞ੍ਚ ਭਿਯ੍ਯੋ – ਯਥਾ ਧੇਨੁਪਗੋ વਚ੍ਛੋ ਧੇਨੁਤੋ ਅਪਨੀਤੋ ਅਰਕ੍ਖਿਯਮਾਨੋ ਪੁਨਦੇવ ਧੇਨੁਂ ਉਪਗਚ੍ਛਤਿ, ਏવਮਿਦਂ ਤਤਿਯਜ੍ਝਾਨਸੁਖਂ ਪੀਤਿਤੋ ਅਪਨੀਤਮ੍ਪਿ ਸਤਿਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਾਰਕ੍ਖੇਨ ਅਰਕ੍ਖਿਯਮਾਨਂ ਪੁਨਦੇવ ਪੀਤਿਂ ਉਪਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ, ਪੀਤਿਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਮੇવ ਸਿਯਾ। ਸੁਖੇ વਾਪਿ ਸਤ੍ਤਾ ਸਾਰਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਇਦਞ੍ਚ ਅਤਿਮਧੁਰਂ ਸੁਖਂ ਤਤੋ ਪਰਂ ਸੁਖਾਭਾવਾ। ਸਤਿਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਾਨੁਭਾવੇਨ ਪਨੇਤ੍ਥ ਸੁਖੇ ਅਸਾਰਜ੍ਜਨਾ ਹੋਤਿ, ਨੋ ਅਞ੍ਞਥਾਤਿ ਇਮਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥવਿਸੇਸਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਇਦਂ ਇਧੇવ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Idāni sato ca sampajānoti ettha saratīti sato. Sampajānātīti sampajāno. Iti puggalena sati ca sampajaññañca vuttaṃ. Tattha saraṇalakkhaṇā sati. Asammohalakkhaṇaṃ sampajaññaṃ. Tattha kiñcāpi idaṃ satisampajaññaṃ purimajjhānesupi atthi, muṭṭhassatissa hi asampajānassa upacāramattampi na sampajjati, pageva appanā. Oḷārikattā pana tesaṃ jhānānaṃ bhūmiyaṃ viya purisassa cittassa gati sukhā hoti, abyattaṃ tattha satisampajaññakiccaṃ. Oḷārikaṅgappahānena pana sukhumattā imassa jhānassa purisassa khuradhārāyaṃ viya satisampajaññakiccapariggahitā eva cittassa gati icchitabbāti idheva vuttaṃ. Kiñca bhiyyo – yathā dhenupago vaccho dhenuto apanīto arakkhiyamāno punadeva dhenuṃ upagacchati, evamidaṃ tatiyajjhānasukhaṃ pītito apanītampi satisampajaññārakkhena arakkhiyamānaṃ punadeva pītiṃ upagaccheyya, pītisampayuttameva siyā. Sukhe vāpi sattā sārajjanti, idañca atimadhuraṃ sukhaṃ tato paraṃ sukhābhāvā. Satisampajaññānubhāvena panettha sukhe asārajjanā hoti, no aññathāti imampi atthavisesaṃ dassetuṃ idaṃ idheva vuttanti veditabbaṃ.
ਇਦਾਨਿ ਸੁਖਞ੍ਚ ਕਾਯੇਨ ਪਟਿਸਂવੇਦੇਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਤਤਿਯਜ੍ਝਾਨਸਮਙ੍ਗਿਨੋ ਸੁਖਪਟਿਸਂવੇਦਨਾਭੋਗੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇਪਿ ਯਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਸ ਨਾਮਕਾਯੇਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ ਸੁਖਂ, ਯਂ વਾ ਤਂ ਨਾਮਕਾਯਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ ਸੁਖਂ, ਤਂਸਮੁਟ੍ਠਾਨੇਨਸ੍ਸ ਯਸ੍ਮਾ ਅਤਿਪਣੀਤੇਨ ਰੂਪੇਨ ਰੂਪਕਾਯੋ ਫੁਟ੍ਠੋ, ਯਸ੍ਸ ਫੁਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਝਾਨਾ વੁਟ੍ਠਿਤੋਪਿ ਸੁਖਂ ਪਟਿਸਂવੇਦੇਯ੍ਯ, ਤਸ੍ਮਾ ਏਤਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸੁਖਞ੍ਚ ਕਾਯੇਨ ਪਟਿਸਂવੇਦੇਹੀ’’ਤਿ ਆਹ।
Idāni sukhañca kāyena paṭisaṃvedetīti ettha kiñcāpi tatiyajjhānasamaṅgino sukhapaṭisaṃvedanābhogo natthi, evaṃ santepi yasmā tassa nāmakāyena sampayuttaṃ sukhaṃ, yaṃ vā taṃ nāmakāyasampayuttaṃ sukhaṃ, taṃsamuṭṭhānenassa yasmā atipaṇītena rūpena rūpakāyo phuṭṭho, yassa phuṭṭhattā jhānā vuṭṭhitopi sukhaṃ paṭisaṃvedeyya, tasmā etamatthaṃ dassento ‘‘sukhañca kāyena paṭisaṃvedehī’’ti āha.
ਇਦਾਨਿ ਯਂ ਤਂ ਅਰਿਯਾ ਆਚਿਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਉਪੇਕ੍ਖਕੋ ਸਤਿਮਾ ਸੁਖવਿਹਾਰੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯਂਝਾਨਹੇਤੁ ਯਂਝਾਨਕਾਰਣਾ ਤਂ ਤਤਿਯਜ੍ਝਾਨਸਮਙ੍ਗਿਪੁਗ੍ਗਲਂ ਬੁਦ੍ਧਾਦਯੋ ਅਰਿਯਾ ਆਚਿਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਦੇਸੇਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਞਪੇਨ੍ਤਿ ਪਟ੍ਠਪੇਨ੍ਤਿ વਿવਰਨ੍ਤਿ વਿਭਜਨ੍ਤਿ ਉਤ੍ਤਾਨੀਕਰੋਨ੍ਤਿ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤਿ, ਪਸਂਸਨ੍ਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਕਿਨ੍ਤਿ? ਉਪੇਕ੍ਖਕੋ ਸਤਿਮਾ ਸੁਖવਿਹਾਰੀਤਿ। ਤਂ ਤਤਿਯਂ ਝਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤੀਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਯੋਜਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Idāni yaṃ taṃ ariyā ācikkhanti upekkhako satimā sukhavihārīti ettha yaṃjhānahetu yaṃjhānakāraṇā taṃ tatiyajjhānasamaṅgipuggalaṃ buddhādayo ariyā ācikkhanti desenti paññapenti paṭṭhapenti vivaranti vibhajanti uttānīkaronti pakāsenti, pasaṃsantīti adhippāyo. Kinti? Upekkhako satimā sukhavihārīti. Taṃ tatiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharatīti evamettha yojanā veditabbā.
ਕਸ੍ਮਾ ਪਨ ਤਂ ਤੇ ਏવਂ ਪਸਂਸਨ੍ਤੀਤਿ? ਪਸਂਸਾਰਹਤੋ। ਅਯਞ੍ਹਿ ਯਸ੍ਮਾ ਅਤਿਮਧੁਰਸੁਖੇ ਸੁਖਪਾਰਮਿਪ੍ਪਤ੍ਤੇਪਿ ਤਤਿਯਜ੍ਝਾਨੇ ਉਪੇਕ੍ਖਕੋ, ਨ ਤਤ੍ਥ ਸੁਖਾਭਿਸਙ੍ਗੇਨ ਆਕਡ੍ਢੀਯਤਿ। ਯਥਾ ਚ ਪੀਤਿ ਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਏવਂ ਉਪਟ੍ਠਿਤਸ੍ਸਤਿਤਾਯ ਸਤਿਮਾ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਅਰਿਯਕਨ੍ਤਂ ਅਰਿਯਜਨਸੇવਿਤਮੇવ ਚ ਅਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਂ ਸੁਖਂ ਨਾਮਕਾਯੇਨ ਪਟਿਸਂવੇਦੇਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਸਂਸਾਰਹੋ ਹੋਤਿ। ਇਤਿ ਪਸਂਸਾਰਹਤੋ ਨਂ ਅਰਿਯਾ ਤੇ ਏવਂ ਪਸਂਸਾਰਹਹੇਤੁਭੂਤੇ ਗੁਣੇ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤਾ ‘‘ਉਪੇਕ੍ਖਕੋ ਸਤਿਮਾ ਸੁਖવਿਹਾਰੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਪਸਂਸਨ੍ਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਤਿਯਨ੍ਤਿ ਗਣਨਾਨੁਪੁਬ੍ਬਤਾ ਤਤਿਯਂ, ਤਤਿਯਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿਪਿ ਤਤਿਯਂ।
Kasmā pana taṃ te evaṃ pasaṃsantīti? Pasaṃsārahato. Ayañhi yasmā atimadhurasukhe sukhapāramippattepi tatiyajjhāne upekkhako, na tattha sukhābhisaṅgena ākaḍḍhīyati. Yathā ca pīti na uppajjati, evaṃ upaṭṭhitassatitāya satimā. Yasmā ca ariyakantaṃ ariyajanasevitameva ca asaṃkiliṭṭhaṃ sukhaṃ nāmakāyena paṭisaṃvedeti, tasmā pasaṃsāraho hoti. Iti pasaṃsārahato naṃ ariyā te evaṃ pasaṃsārahahetubhūte guṇe pakāsentā ‘‘upekkhako satimā sukhavihārī’’ti evaṃ pasaṃsantīti veditabbaṃ. Tatiyanti gaṇanānupubbatā tatiyaṃ, tatiyaṃ uppannantipi tatiyaṃ.
ਸੁਖਸ੍ਸ ਚ ਪਹਾਨਾ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਚ ਪਹਾਨਾਤਿ ਕਾਯਿਕਸੁਖਸ੍ਸ ਚ ਕਾਯਿਕਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਚ ਪਹਾਨਾ। ਪੁਬ੍ਬੇવਾਤਿ ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਪੁਬ੍ਬੇવ, ਨ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਕ੍ਖਣੇ। ਸੋਮਨਸ੍ਸਦੋਮਨਸ੍ਸਾਨਂ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਾਤਿ ਚੇਤਸਿਕਸੁਖਸ੍ਸ ਚੇਤਸਿਕਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਚਾਤਿ ਇਮੇਸਮ੍ਪਿ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਪੁਬ੍ਬੇવ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਾ, ਪਹਾਨਾ ਇਚ੍ਚੇવ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਕਦਾ ਪਨ ਨੇਸਂ ਪਹਾਨਂ ਹੋਤਿ? ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਝਾਨਾਨਂ ਉਪਚਾਰਕ੍ਖਣੇ। ਸੋਮਨਸ੍ਸਞ੍ਹਿ ਚਤੁਤ੍ਥਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸ ਉਪਚਾਰਕ੍ਖਣੇਯੇવ ਪਹੀਯਤਿ, ਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸਸੁਖਾਨਿ ਪਠਮਦੁਤਿਯਤਤਿਯਾਨਂ ਉਪਚਾਰਕ੍ਖਣੇਸੁ। ਏવਮੇਤੇਸਂ ਪਹਾਨਕ੍ਕਮੇਨ ਅવੁਤ੍ਤਾਨਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯવਿਭਙ੍ਗੇ (વਿਭ॰ ੨੧੯ ਆਦਯੋ) ਪਨ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਉਦ੍ਦੇਸਕ੍ਕਮੇਨੇવ ਇਧਾਪਿ વੁਤ੍ਤਾਨਂ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਸੋਮਨਸ੍ਸਦੋਮਨਸ੍ਸਾਨਂ ਪਹਾਨਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānāti kāyikasukhassa ca kāyikadukkhassa ca pahānā. Pubbevāti tañca kho pubbeva, na catutthajjhānakkhaṇe. Somanassadomanassānaṃ atthaṅgamāti cetasikasukhassa cetasikadukkhassa cāti imesampi dvinnaṃ pubbeva atthaṅgamā, pahānā icceva vuttaṃ hoti. Kadā pana nesaṃ pahānaṃ hoti? Catunnaṃ jhānānaṃ upacārakkhaṇe. Somanassañhi catutthassa jhānassa upacārakkhaṇeyeva pahīyati, dukkhadomanassasukhāni paṭhamadutiyatatiyānaṃ upacārakkhaṇesu. Evametesaṃ pahānakkamena avuttānaṃ indriyavibhaṅge (vibha. 219 ādayo) pana indriyānaṃ uddesakkameneva idhāpi vuttānaṃ sukhadukkhasomanassadomanassānaṃ pahānaṃ veditabbaṃ.
ਯਦਿ ਪਨੇਤਾਨਿ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸ ਉਪਚਾਰਕ੍ਖਣੇਯੇવ ਪਹੀਯਨ੍ਤਿ , ਅਥ ਕਸ੍ਮਾ ‘‘ਕਤ੍ਥ ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਦੁਕ੍ਖਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਅਪਰਿਸੇਸਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ વਿવਿਚ੍ਚੇવ ਕਾਮੇਹਿ…ਪੇ॰… ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਦੁਕ੍ਖਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਅਪਰਿਸੇਸਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ। ਕਤ੍ਥ ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਦੋਮਨਸ੍ਸਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ, ਸੁਖਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ, ਸੋਮਨਸ੍ਸਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਅਪਰਿਸੇਸਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਸੁਖਸ੍ਸ ਚ ਪਹਾਨਾ…ਪੇ॰… ਚਤੁਤ੍ਥਂ ਝਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਸੋਮਨਸ੍ਸਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਅਪਰਿਸੇਸਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੫੧੦) ਏવਂ ਝਾਨੇਸ੍વੇવ ਨਿਰੋਧੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ? ਅਤਿਸਯਨਿਰੋਧਤ੍ਤਾ। ਅਤਿਸਯਨਿਰੋਧੋ ਹਿ ਤੇਸਂ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਾਦੀਸੁ, ਨ ਨਿਰੋਧੋਯੇવ। ਨਿਰੋਧੋਯੇવ ਪਨ ਉਪਚਾਰਕ੍ਖਣੇ, ਨਾਤਿਸਯਨਿਰੋਧੋ। ਤਥਾ ਹਿ ਨਾਨਾવਜ੍ਜਨੇ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨੂਪਚਾਰੇ ਨਿਰੁਦ੍ਧਸ੍ਸਾਪਿ ਦੁਕ੍ਖਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਡਂਸਮਕਸਾਦਿਸਮ੍ਫਸ੍ਸੇਨ વਾ વਿਸਮਾਸਨੂਪਤਾਪੇਨ વਾ ਸਿਯਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਨ ਤ੍વੇવ ਅਨ੍ਤੋਅਪ੍ਪਨਾਯਂ। ਉਪਚਾਰੇ વਾ ਨਿਰੁਦ੍ਧਮ੍ਪੇਤਂ ਨ ਸੁਟ੍ਠੁ ਨਿਰੁਦ੍ਧਂ ਹੋਤਿ ਪਟਿਪਕ੍ਖੇਨ ਅવਿਹਤਤ੍ਤਾ। ਅਨ੍ਤੋਅਪ੍ਪਨਾਯਂ ਪਨ ਪੀਤਿਫਰਣੇਨ ਸਬ੍ਬੋ ਕਾਯੋ ਸੁਖੋਕ੍ਕਨ੍ਤੋ ਹੋਤਿ, ਸੁਖੋਕ੍ਕਨ੍ਤਕਾਯਸ੍ਸ ਚ ਸੁਟ੍ਠੁ ਨਿਰੁਦ੍ਧਂ ਹੋਤਿ ਦੁਕ੍ਖਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਪਟਿਪਕ੍ਖੇਨ વਿਹਤਤ੍ਤਾ। ਨਾਨਾવਜ੍ਜਨੇਯੇવ ਚ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨੂਪਚਾਰੇ ਪਹੀਨਸ੍ਸਾਪਿ ਦੋਮਨਸ੍ਸਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ, ਯਸ੍ਮਾ ਏਤਂ વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਪਚ੍ਚਯੇਪਿ ਕਾਯਕਿਲਮਥੇ ਚਿਤ੍ਤੂਪਘਾਤੇ ਚ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਾਭਾવੇ ਨੇવ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਯਤ੍ਥ ਪਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਤ੍ਥ વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਭਾવੇ। ਅਪ੍ਪਹੀਨਾਯੇવ ਚ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨੂਪਚਾਰੇ વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਾਤਿ ਤਤ੍ਥਸ੍ਸ ਸਿਯਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਨਤ੍વੇવ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨੇ ਪਹੀਨਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਾ। ਤਥਾ ਤਤਿਯਜ੍ਝਾਨੂਪਚਾਰੇ ਪਹੀਨਸ੍ਸਾਪਿ ਸੁਖਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਪੀਤਿਸਮੁਟ੍ਠਾਨਪਣੀਤਰੂਪਫੁਟ੍ਠਕਾਯਸ੍ਸ ਸਿਯਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਨਤ੍વੇવ ਤਤਿਯਜ੍ਝਾਨੇ। ਤਤਿਯਜ੍ਝਾਨੇ ਹਿ ਸੁਖਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਾ ਪੀਤਿ ਸਬ੍ਬਸੋ ਨਿਰੁਦ੍ਧਾ ਹੋਤਿ। ਤਥਾ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨੂਪਚਾਰੇ ਪਹੀਨਸ੍ਸਾਪਿ ਸੋਮਨਸ੍ਸਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਆਸਨ੍ਨਤ੍ਤਾ, ਅਪ੍ਪਨਾਪ੍ਪਤ੍ਤਾਯ ਉਪੇਕ੍ਖਾਯ ਅਭਾવੇਨ ਸਮ੍ਮਾ ਅਨਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਤ੍ਤਾ ਚ ਸਿਯਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਨਤ੍વੇવ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨੇ। ਤਸ੍ਮਾ ਏવ ਚ ‘‘ਏਤ੍ਥੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਦੁਕ੍ਖਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਅਪਰਿਸੇਸਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤੀ’’ਤਿ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਅਪਰਿਸੇਸਗ੍ਗਹਣਂ ਕਤਨ੍ਤਿ।
Yadi panetāni tassa tassa jhānassa upacārakkhaṇeyeva pahīyanti , atha kasmā ‘‘kattha cuppannaṃ dukkhindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhati? Idha, bhikkhave, bhikkhu vivicceva kāmehi…pe… paṭhamajjhānaṃ upasampajja viharati. Ettha cuppannaṃ dukkhindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhati. Kattha cuppannaṃ domanassindriyaṃ, sukhindriyaṃ, somanassindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhati? Idha, bhikkhave, bhikkhu sukhassa ca pahānā…pe… catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Ettha cuppannaṃ somanassindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhatī’’ti (saṃ. ni. 5.510) evaṃ jhānesveva nirodho vuttoti? Atisayanirodhattā. Atisayanirodho hi tesaṃ paṭhamajjhānādīsu, na nirodhoyeva. Nirodhoyeva pana upacārakkhaṇe, nātisayanirodho. Tathā hi nānāvajjane paṭhamajjhānūpacāre niruddhassāpi dukkhindriyassa ḍaṃsamakasādisamphassena vā visamāsanūpatāpena vā siyā uppatti, na tveva antoappanāyaṃ. Upacāre vā niruddhampetaṃ na suṭṭhu niruddhaṃ hoti paṭipakkhena avihatattā. Antoappanāyaṃ pana pītipharaṇena sabbo kāyo sukhokkanto hoti, sukhokkantakāyassa ca suṭṭhu niruddhaṃ hoti dukkhindriyaṃ paṭipakkhena vihatattā. Nānāvajjaneyeva ca dutiyajjhānūpacāre pahīnassāpi domanassindriyassa, yasmā etaṃ vitakkavicārapaccayepi kāyakilamathe cittūpaghāte ca sati uppajjati, vitakkavicārābhāve neva uppajjati. Yattha pana uppajjati, tattha vitakkavicārabhāve. Appahīnāyeva ca dutiyajjhānūpacāre vitakkavicārāti tatthassa siyā uppatti, natveva dutiyajjhāne pahīnapaccayattā. Tathā tatiyajjhānūpacāre pahīnassāpi sukhindriyassa pītisamuṭṭhānapaṇītarūpaphuṭṭhakāyassa siyā uppatti, natveva tatiyajjhāne. Tatiyajjhāne hi sukhassa paccayabhūtā pīti sabbaso niruddhā hoti. Tathā catutthajjhānūpacāre pahīnassāpi somanassindriyassa āsannattā, appanāppattāya upekkhāya abhāvena sammā anatikkantattā ca siyā uppatti, natveva catutthajjhāne. Tasmā eva ca ‘‘etthuppannaṃ dukkhindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhatī’’ti tattha tattha aparisesaggahaṇaṃ katanti.
ਏਤ੍ਥਾਹ – ‘‘ਅਥੇવਂ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸੂਪਚਾਰੇ ਪਹੀਨਾਪਿ ਏਤਾ વੇਦਨਾ ਇਧ ਕਸ੍ਮਾ ਸਮਾਹਰੀ’’ਤਿ ? ਸੁਖਗ੍ਗਹਣਤ੍ਥਂ । ਯਾ ਹਿ ਅਯਂ ‘‘ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਾ વੇਦਨਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਸਾ ਸੁਖੁਮਾ ਦੁਬ੍ਬਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਸੁਖੇਨ ਗਹੇਤੁਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਯਥਾ ਨਾਮ ਦੁਟ੍ਠਸ੍ਸ ਯਥਾ ਤਥਾ વਾ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਗਹੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਸ੍ਸ ਗੋਣਸ੍ਸ ਗਹਣਤ੍ਥਂ ਗੋਪੋ ਏਕਸ੍ਮਿਂ વਜੇ ਸਬ੍ਬਾ ਗਾવੋ ਸਮਾਹਰਤਿ, ਅਥੇਕੇਕਂ ਨੀਹਰਨ੍ਤੋ ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਆਗਤਂ ‘‘ਅਯਂ ਸੋ ਗਣ੍ਹਥ ਨ’’ਨ੍ਤਿ ਤਮ੍ਪਿ ਗਾਹਾਪੇਤਿ, ਏવਮੇવਂ ਸੁਖਗ੍ਗਹਣਤ੍ਥਂ ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਏਤਾ ਸਮਾਹਰਿ। ਏવਞ੍ਹਿ ਸਮਾਹਟਾ ਏਤਾ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ‘‘ਯਂ ਨੇવ ਸੁਖਂ, ਨ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਨ ਸੋਮਨਸ੍ਸਂ, ਨ ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ, ਅਯਂ ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਾવੇਦਨਾ’’ਤਿ ਸਕ੍ਕਾ ਹੋਤਿ ਏਸਾ ਗਾਹਯਿਤੁਂ।
Etthāha – ‘‘athevaṃ tassa tassa jhānassūpacāre pahīnāpi etā vedanā idha kasmā samāharī’’ti ? Sukhaggahaṇatthaṃ . Yā hi ayaṃ ‘‘adukkhamasukha’’nti ettha adukkhamasukhā vedanā vuttā, sā sukhumā dubbiññeyyā na sakkā sukhena gahetuṃ, tasmā yathā nāma duṭṭhassa yathā tathā vā upasaṅkamitvā gahetuṃ asakkuṇeyyassa goṇassa gahaṇatthaṃ gopo ekasmiṃ vaje sabbā gāvo samāharati, athekekaṃ nīharanto paṭipāṭiyā āgataṃ ‘‘ayaṃ so gaṇhatha na’’nti tampi gāhāpeti, evamevaṃ sukhaggahaṇatthaṃ sabbāpi etā samāhari. Evañhi samāhaṭā etā dassetvā ‘‘yaṃ neva sukhaṃ, na dukkhaṃ, na somanassaṃ, na domanassaṃ, ayaṃ adukkhamasukhāvedanā’’ti sakkā hoti esā gāhayituṃ.
ਅਪਿਚ ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਾਯ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾ ਪਚ੍ਚਯਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਞ੍ਚਾਪਿ ਏਤਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਪ੍ਪਹਾਨਾਦਯੋ ਹਿ ਤਸ੍ਸਾ ਪਚ੍ਚਯਾ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਖੋ, ਆવੁਸੋ, ਪਚ੍ਚਯਾ ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਾਯ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਾ। ਇਧਾવੁਸੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਸੁਖਸ੍ਸ ਚ ਪਹਾਨਾ…ਪੇ॰… ਚਤੁਤ੍ਥਂ ਝਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤਿ। ਇਮੇ ਖੋ ਆવੁਸੋ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਚ੍ਚਯਾ ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਾਯ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਾ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੫੮)। ਯਥਾ વਾ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਪਹੀਨਾਪਿ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿਆਦਯੋ ਤਤਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ વਣ੍ਣਭਣਨਤ੍ਥਂ ਤਤ੍ਥ ਪਹੀਨਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾ , ਏવਂ વਣ੍ਣਭਣਨਤ੍ਥਮ੍ਪੇਤਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸੇਤਾ ਇਧ વੁਤ੍ਤਾਤਿਪਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਪਚ੍ਚਯਘਾਤੇਨ વਾ ਏਤ੍ਥ ਰਾਗਦੋਸਾਨਂ ਅਤਿਦੂਰਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਮ੍ਪੇਤਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਏਤਾਸੁ ਹਿ ਸੁਖਂ ਸੋਮਨਸ੍ਸਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ, ਸੋਮਨਸ੍ਸਂ ਰਾਗਸ੍ਸ, ਦੁਕ੍ਖਂ ਦੋਮਨਸ੍ਸਸ੍ਸ, ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ ਦੋਸਸ੍ਸ। ਸੁਖਾਦਿਘਾਤੇਨ ਚ ਸਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ ਰਾਗਦੋਸਾ ਹਤਾਤਿ ਅਤਿਦੂਰੇ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ।
Apica adukkhamasukhāya cetovimuttiyā paccayadassanatthañcāpi etā vuttāti veditabbā. Sukhadukkhappahānādayo hi tassā paccayā. Yathāha – ‘‘cattāro kho, āvuso, paccayā adukkhamasukhāya cetovimuttiyā samāpattiyā. Idhāvuso, bhikkhu sukhassa ca pahānā…pe… catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Ime kho āvuso, cattāro paccayā adukkhamasukhāya cetovimuttiyā samāpattiyā’’ti (ma. ni. 1.458). Yathā vā aññattha pahīnāpi sakkāyadiṭṭhiādayo tatiyamaggassa vaṇṇabhaṇanatthaṃ tattha pahīnāti vuttā , evaṃ vaṇṇabhaṇanatthampetassa jhānassetā idha vuttātipi veditabbā. Paccayaghātena vā ettha rāgadosānaṃ atidūrabhāvaṃ dassetumpetā vuttāti veditabbā. Etāsu hi sukhaṃ somanassassa paccayo, somanassaṃ rāgassa, dukkhaṃ domanassassa, domanassaṃ dosassa. Sukhādighātena ca sappaccayā rāgadosā hatāti atidūre hontīti.
ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਨ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਾਭਾવੇਨ ਅਦੁਕ੍ਖਂ। ਸੁਖਾਭਾવੇਨ ਅਸੁਖਂ। ਏਤੇਨੇਤ੍ਥ ਦੁਕ੍ਖਸੁਖਪਟਿਪਕ੍ਖਭੂਤਂ ਤਤਿਯવੇਦਨਂ ਦੀਪੇਤਿ, ਨ ਦੁਕ੍ਖਸੁਖਾਭਾવਮਤ੍ਤਂ। ਤਤਿਯવੇਦਨਾ ਨਾਮ ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਾ, ਉਪੇਕ੍ਖਾਤਿਪਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸਾ ਇਟ੍ਠਾਨਿਟ੍ਠવਿਪਰੀਤਾਨੁਭવਨਲਕ੍ਖਣਾ। ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਤਿਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਨ੍ਤਿ ਉਪੇਕ੍ਖਾਯ ਜਨਿਤਸਤਿਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਂ। ਇਮਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਝਾਨੇ ਸੁਪਰਿਸੁਦ੍ਧਾ ਸਤਿ, ਯਾ ਚ ਤਸ੍ਸਾ ਸਤਿਯਾ ਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿ, ਸਾ ਉਪੇਕ੍ਖਾਯ ਕਤਾ, ਨ ਅਞ੍ਞੇਨ। ਤਸ੍ਮਾ ਏਤਂ ‘‘ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਤਿਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਯਾਯ ਚ ਉਪੇਕ੍ਖਾਯ ਏਤ੍ਥ ਸਤਿਯਾ ਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿ ਹੋਤਿ, ਸਾ ਅਤ੍ਥਤੋ ਤਤ੍ਰਮਜ੍ਝਤ੍ਤਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਨ ਕੇવਲਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਤਾਯ ਸਤਿਯੇવ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਾ, ਅਪਿਚ ਖੋ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾ, ਸਤਿਸੀਸੇਨ ਪਨ ਦੇਸਨਾ વੁਤ੍ਤਾ।
Adukkhamasukhanti dukkhābhāvena adukkhaṃ. Sukhābhāvena asukhaṃ. Etenettha dukkhasukhapaṭipakkhabhūtaṃ tatiyavedanaṃ dīpeti, na dukkhasukhābhāvamattaṃ. Tatiyavedanā nāma adukkhamasukhā, upekkhātipi vuccati. Sā iṭṭhāniṭṭhaviparītānubhavanalakkhaṇā. Upekkhāsatipārisuddhinti upekkhāya janitasatipārisuddhiṃ. Imasmiñhi jhāne suparisuddhā sati, yā ca tassā satiyā pārisuddhi, sā upekkhāya katā, na aññena. Tasmā etaṃ ‘‘upekkhāsatipārisuddhi’’nti vuccati. Yāya ca upekkhāya ettha satiyā pārisuddhi hoti, sā atthato tatramajjhattatāti veditabbā. Na kevalañcettha tāya satiyeva parisuddhā, apica kho sabbepi sampayuttadhammā, satisīsena pana desanā vuttā.
ਤਤ੍ਥ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਅਯਂ ਉਪੇਕ੍ਖਾ ਹੇਟ੍ਠਾਪਿ ਤੀਸੁ ਝਾਨੇਸੁ વਿਜ੍ਜਤਿ, ਯਥਾ ਪਨ ਦਿવਾ ਸੂਰਿਯਪ੍ਪਭਾਭਿਭવਾ ਸੋਮ੍ਮਭਾવੇਨ ਚ ਅਤ੍ਤਨੋ ਉਪਕਾਰਕਤ੍ਤੇਨ વਾ ਸਭਾਗਾਯ ਰਤ੍ਤਿਯਾ ਅਲਾਭਾ ਦਿવਾ વਿਜ੍ਜਮਾਨਾਪਿ ਚਨ੍ਦਲੇਖਾ ਅਪਰਿਸੁਦ੍ਧਾ ਹੋਤਿ ਅਪਰਿਯੋਦਾਤਾ, ਏવਮਯਮ੍ਪਿ ਤਤ੍ਰਮਜ੍ਝਤ੍ਤੁਪੇਕ੍ਖਾਚਨ੍ਦਲੇਖਾ વਿਤਕ੍ਕਾਦਿਪਚ੍ਚਨੀਕਧਮ੍ਮਤੇਜਾਭਿਭવਾ ਸਭਾਗਾਯ ਚ ਉਪੇਕ੍ਖਾવੇਦਨਾਰਤ੍ਤਿਯਾ ਅਲਾਭਾ વਿਜ੍ਜਮਾਨਾਪਿ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਾਦਿਭੇਦੇ ਅਪਰਿਸੁਦ੍ਧਾ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸਾ ਚ ਅਪਰਿਸੁਦ੍ਧਾਯ ਦਿવਾ ਅਪਰਿਸੁਦ੍ਧਚਨ੍ਦਲੇਖਾਯ ਪਭਾ વਿਯ ਸਹਜਾਤਾਪਿ ਸਤਿਆਦਯੋ ਅਪਰਿਸੁਦ੍ਧਾવ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਤੇਸੁ ਏਕਮ੍ਪਿ ‘‘ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਤਿਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿ’’ਨ੍ਤਿ ਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਧ ਪਨ વਿਤਕ੍ਕਾਦਿਪਚ੍ਚਨੀਕਤੇਜਾਭਿਭવਾਭਾવਾ ਸਭਾਗਾਯ ਚ ਉਪੇਕ੍ਖਾવੇਦਨਾਰਤ੍ਤਿਯਾ ਪਟਿਲਾਭਾ ਅਯਂ ਤਤ੍ਰਮਜ੍ਝਤ੍ਤੁਪੇਕ੍ਖਾਚਨ੍ਦਲੇਖਾ ਅਤਿવਿਯ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਾ। ਤਸ੍ਸਾ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਚਨ੍ਦਲੇਖਾਯ ਪਭਾ વਿਯ ਸਹਜਾਤਾਪਿ ਸਤਿਆਦਯੋ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਪਰਿਯੋਦਾਤਾ। ਤਸ੍ਮਾ ਇਦਮੇવ ‘‘ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਤਿਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਚਤੁਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਗਣਨਾਨੁਪੁਬ੍ਬਤਾ ਚਤੁਤ੍ਥਂ, ਚਤੁਤ੍ਥਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿਪਿ ਚਤੁਤ੍ਥਂ।
Tattha kiñcāpi ayaṃ upekkhā heṭṭhāpi tīsu jhānesu vijjati, yathā pana divā sūriyappabhābhibhavā sommabhāvena ca attano upakārakattena vā sabhāgāya rattiyā alābhā divā vijjamānāpi candalekhā aparisuddhā hoti apariyodātā, evamayampi tatramajjhattupekkhācandalekhā vitakkādipaccanīkadhammatejābhibhavā sabhāgāya ca upekkhāvedanārattiyā alābhā vijjamānāpi paṭhamajjhānādibhede aparisuddhā hoti. Tassā ca aparisuddhāya divā aparisuddhacandalekhāya pabhā viya sahajātāpi satiādayo aparisuddhāva honti. Tasmā tesu ekampi ‘‘upekkhāsatipārisuddhi’’nti na vuttaṃ. Idha pana vitakkādipaccanīkatejābhibhavābhāvā sabhāgāya ca upekkhāvedanārattiyā paṭilābhā ayaṃ tatramajjhattupekkhācandalekhā ativiya parisuddhā. Tassā parisuddhattā parisuddhacandalekhāya pabhā viya sahajātāpi satiādayo parisuddhā honti pariyodātā. Tasmā idameva ‘‘upekkhāsatipārisuddhi’’nti vuttanti veditabbaṃ. Catutthanti gaṇanānupubbatā catutthaṃ, catutthaṃ uppannantipi catutthaṃ.
ਇਮਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਝਾਨਾਨਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇਪਿ ਨਾਨਾ, ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇਪਿ। ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਨਾਨਾ, ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਨਾਨਾਮਗ੍ਗવਸੇਨ। ਏਕਸ੍ਸ ਹਿ ਪਠਮਮਗ੍ਗੋ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਿਕੋ ਹੋਤਿ, ਦੁਤਿਯਮਗ੍ਗਾਦਯੋਪਿ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਿਕਾ વਾ ਦੁਤਿਯਾਦੀਸੁ ਅਞ੍ਞਤਰਜ੍ਝਾਨਿਕਾ વਾ। ਏਕਸ੍ਸ ਪਠਮਮਗ੍ਗੋ ਦੁਤਿਯਾਦੀਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰਜ੍ਝਾਨਿਕੋ ਹੋਤਿ, ਦੁਤਿਯਾਦਯੋਪਿ ਦੁਤਿਯਾਦੀਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰਜ੍ਝਾਨਿਕਾ વਾ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਿਕਾ વਾ। ਏવਂ ਚਤ੍ਤਾਰੋਪਿ ਮਗ੍ਗਾ ਝਾਨવਸੇਨ ਸਦਿਸਾ વਾ ਅਸਦਿਸਾ વਾ ਏਕਚ੍ਚਸਦਿਸਾ વਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਅਯਂ ਪਨਸ੍ਸ વਿਸੇਸੋ ਪਾਦਕਜ੍ਝਾਨਨਿਯਮੇਨ ਹੋਤਿ। ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਲਾਭਿਨੋ ਹਿ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਾ વੁਟ੍ਠਾਯ વਿਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਮਗ੍ਗੋ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਿਕੋ ਹੋਤਿ, ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਨਿ ਪਨੇਤ੍ਥ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਨੇવ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਤੋ વੁਟ੍ਠਾਯ વਿਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਿਕੋ ਹੋਤਿ, ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਾਨਿ ਪਨੇਤ੍ਥ ਸਤ੍ਤ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਤਿਯਜ੍ਝਾਨਤੋ વੁਟ੍ਠਾਯ વਿਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਤਤਿਯਜ੍ਝਾਨਿਕੋ, ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਾਨਿ ਪਨੇਤ੍ਥ ਸਤ੍ਤ, ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਨਿ ਛ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਏਸ ਨਯੋ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਯਾવ ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾਯਤਨਾ। ਆਰੁਪ੍ਪੇ ਚਤੁਕ੍ਕਪਞ੍ਚਕਜ੍ਝਾਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਂ, ਨ ਲੋਕਿਯਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਏਤ੍ਥ ਕਥਨ੍ਤਿ? ਏਤ੍ਥਪਿ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਾਦੀਸੁ ਯਤੋ વੁਟ੍ਠਾਯ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਂ ਪਟਿਲਭਿਤ੍વਾ ਅਰੂਪਸਮਾਪਤ੍ਤਿਂ ਭਾવੇਤ੍વਾ ਯੋ ਆਰੁਪ੍ਪੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਤਂਝਾਨਿਕਾવ ਤਸ੍ਸ ਤਤ੍ਥ ਤਯੋ ਮਗ੍ਗਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਪਾਦਕਜ੍ਝਾਨਮੇવ ਨਿਯਮੇਤਿ। ਕੇਚਿ ਪਨ ਥੇਰਾ ‘‘વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਆਰਮ੍ਮਣਭੂਤਾ ਖਨ੍ਧਾ ਨਿਯਮੇਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਕੇਚਿ ‘‘ਪੁਗ੍ਗਲਜ੍ਝਾਸਯੋ ਨਿਯਮੇਤੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਕੇਚਿ ‘‘વੁਟ੍ਠਾਨਗਾਮਿਨੀ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਨਿਯਮੇਤੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ।
Imāni cattāri jhānāni pubbabhāgepi nānā, maggakkhaṇepi. Pubbabhāge samāpattivasena nānā, maggakkhaṇe nānāmaggavasena. Ekassa hi paṭhamamaggo paṭhamajjhāniko hoti, dutiyamaggādayopi paṭhamajjhānikā vā dutiyādīsu aññatarajjhānikā vā. Ekassa paṭhamamaggo dutiyādīnaṃ aññatarajjhāniko hoti, dutiyādayopi dutiyādīnaṃ aññatarajjhānikā vā paṭhamajjhānikā vā. Evaṃ cattāropi maggā jhānavasena sadisā vā asadisā vā ekaccasadisā vā honti. Ayaṃ panassa viseso pādakajjhānaniyamena hoti. Paṭhamajjhānalābhino hi paṭhamajjhānā vuṭṭhāya vipassantassa uppannamaggo paṭhamajjhāniko hoti, maggaṅgabojjhaṅgāni panettha paripuṇṇāneva honti. Dutiyajjhānato vuṭṭhāya vipassantassa uppanno dutiyajjhāniko hoti, maggaṅgāni panettha satta honti. Tatiyajjhānato vuṭṭhāya vipassantassa uppanno tatiyajjhāniko, maggaṅgāni panettha satta, bojjhaṅgāni cha honti. Esa nayo catutthajjhānato paṭṭhāya yāva nevasaññānāsaññāyatanā. Āruppe catukkapañcakajjhānaṃ uppajjati, tañca kho lokuttaraṃ, na lokiyanti vuttaṃ. Ettha kathanti? Etthapi paṭhamajjhānādīsu yato vuṭṭhāya sotāpattimaggaṃ paṭilabhitvā arūpasamāpattiṃ bhāvetvā yo āruppe uppanno, taṃjhānikāva tassa tattha tayo maggā uppajjanti. Evaṃ pādakajjhānameva niyameti. Keci pana therā ‘‘vipassanāya ārammaṇabhūtā khandhā niyamentī’’ti vadanti. Keci ‘‘puggalajjhāsayo niyametī’’ti vadanti. Keci ‘‘vuṭṭhānagāminī vipassanā niyametī’’ti vadanti.
ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬਿਕਥਾ – વਿਪਸ੍ਸਨਾਨਿਯਮੇਨ ਹਿ ਸੁਕ੍ਖવਿਪਸ੍ਸਕਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਮਗ੍ਗੋਪਿ, ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਲਾਭਿਨੋ ਝਾਨਂ ਪਾਦਕਂ ਅਕਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਮਗ੍ਗੋਪਿ, ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਂ ਪਾਦਕਂ ਕਤ੍વਾ ਪਕਿਣ੍ਣਕਸਙ੍ਖਾਰੇ ਸਮ੍ਮਸਿਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਾਦਿਤਮਗ੍ਗੋਪਿ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਿਕੋવ ਹੋਤਿ, ਸਬ੍ਬੇਸੁ ਸਤ੍ਤ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਨਿ ਅਟ੍ਠ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਾਨਿ ਪਞ੍ਚ ਝਾਨਙ੍ਗਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤੇਸਞ੍ਹਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗવਿਪਸ੍ਸਨਾ ਸੋਮਨਸ੍ਸਸਹਗਤਾਪਿ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਹਗਤਾਪਿ ਹੁਤ੍વਾ વੁਟ੍ਠਾਨਕਾਲੇ ਸਙ੍ਖਾਰੁਪੇਕ੍ਖਾਭਾવਂ ਪਤ੍ਤਾ ਸੋਮਨਸ੍ਸਸਹਗਤਾવ ਹੋਤਿ।
Tatrāyaṃ anupubbikathā – vipassanāniyamena hi sukkhavipassakassa uppannamaggopi, samāpattilābhino jhānaṃ pādakaṃ akatvā uppannamaggopi, paṭhamajjhānaṃ pādakaṃ katvā pakiṇṇakasaṅkhāre sammasitvā uppāditamaggopi paṭhamajjhānikova hoti, sabbesu satta bojjhaṅgāni aṭṭha maggaṅgāni pañca jhānaṅgāni honti. Tesañhi pubbabhāgavipassanā somanassasahagatāpi upekkhāsahagatāpi hutvā vuṭṭhānakāle saṅkhārupekkhābhāvaṃ pattā somanassasahagatāva hoti.
ਪਞ੍ਚਕਨਯੇ ਦੁਤਿਯਤਤਿਯਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਾਨਿ ਪਾਦਕਾਨਿ ਕਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਾਦਿਤਮਗ੍ਗੇਸੁ ਯਥਾਕ੍ਕਮੇਨੇવ ਝਾਨਂ ਚਤੁਰਙ੍ਗਿਕਂ ਤਿવਙ੍ਗਿਕਂ ਦੁવਙ੍ਗਿਕਞ੍ਚ ਹੋਤਿ, ਸਬ੍ਬੇਸੁ ਪਨ ਸਤ੍ਤ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਚਤੁਤ੍ਥੇ ਛ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਨਿ। ਅਯਂ વਿਸੇਸੋ ਪਾਦਕਜ੍ਝਾਨਨਿਯਮੇਨ ਚੇવ વਿਪਸ੍ਸਨਾਨਿਯਮੇਨ ਚ ਹੋਤਿ। ਤੇਸਮ੍ਪਿ ਹਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗવਿਪਸ੍ਸਨਾ ਸੋਮਨਸ੍ਸਸਹਗਤਾਪਿ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਹਗਤਾਪਿ ਹੋਤਿ, વੁਟ੍ਠਾਨਗਾਮਿਨੀ ਸੋਮਨਸ੍ਸਸਹਗਤਾવ।
Pañcakanaye dutiyatatiyacatutthajjhānāni pādakāni katvā uppāditamaggesu yathākkameneva jhānaṃ caturaṅgikaṃ tivaṅgikaṃ duvaṅgikañca hoti, sabbesu pana satta maggaṅgāni honti, catutthe cha bojjhaṅgāni. Ayaṃ viseso pādakajjhānaniyamena ceva vipassanāniyamena ca hoti. Tesampi hi pubbabhāgavipassanā somanassasahagatāpi upekkhāsahagatāpi hoti, vuṭṭhānagāminī somanassasahagatāva.
ਪਞ੍ਚਮਜ੍ਝਾਨਂ ਪਾਦਕਂ ਕਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤਮਗ੍ਗੇ ਪਨ ਉਪੇਕ੍ਖਾਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾવਸੇਨ ਦ੍વੇ ਝਾਨਙ੍ਗਾਨਿ, ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਮਗ੍ਗਙ੍ਗਾਨਿ ਛ ਸਤ੍ਤ ਚੇવ। ਅਯਮ੍ਪਿ વਿਸੇਸੋ ਉਭਯਨਿਯਮવਸੇਨ ਹੋਤਿ। ਇਮਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਨਯੇ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗવਿਪਸ੍ਸਨਾ ਸੋਮਨਸ੍ਸਸਹਗਤਾ વਾ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਹਗਤਾ વਾ ਹੋਤਿ, વੁਟ੍ਠਾਨਗਾਮਿਨੀ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਹਗਤਾવ ਹੋਤਿ। ਅਰੂਪਜ੍ਝਾਨਾਨਿ ਪਾਦਕਾਨਿ ਕਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਾਦਿਤਮਗ੍ਗੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਇਧ ਪਨ ਚਤੁਕ੍ਕਨਯੇ ਅવਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਮਤ੍ਤਸ੍ਸ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ ਤਂ ਅਪਨੇਤ੍વਾ ਸੇਸਾਨਂ વਸੇਨ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਏવਂ ਪਾਦਕਜ੍ਝਾਨਤੋ વੁਟ੍ਠਾਯ ਯੇ ਕੇਚਿ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਸਮ੍ਮਸਿਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਆਸਨ੍ਨਪਦੇਸੇ વੁਟ੍ਠਿਤਸਮਾਪਤ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਨਾ ਸਦਿਸਭਾવਂ ਕਰੋਤਿ ਭੂਮਿવਣ੍ਣੋ વਿਯ ਗੋਧਾવਣ੍ਣਸ੍ਸ।
Pañcamajjhānaṃ pādakaṃ katvā nibbattitamagge pana upekkhācittekaggatāvasena dve jhānaṅgāni, bojjhaṅgamaggaṅgāni cha satta ceva. Ayampi viseso ubhayaniyamavasena hoti. Imasmiñhi naye pubbabhāgavipassanā somanassasahagatā vā upekkhāsahagatā vā hoti, vuṭṭhānagāminī upekkhāsahagatāva hoti. Arūpajjhānāni pādakāni katvā uppāditamaggepi eseva nayo. Idha pana catukkanaye avitakkavicāramattassa dutiyajjhānassa abhāvā taṃ apanetvā sesānaṃ vasena yojetabbaṃ. Evaṃ pādakajjhānato vuṭṭhāya ye keci saṅkhāre sammasitvā nibbattitamaggassa āsannapadese vuṭṭhitasamāpatti attanā sadisabhāvaṃ karoti bhūmivaṇṇo viya godhāvaṇṇassa.
ਦੁਤਿਯਤ੍ਥੇਰવਾਦੇ ਪਨ ਯਤੋ ਯਤੋ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਤੋ વੁਟ੍ਠਾਯ ਯੇ ਯੇ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮੇ ਸਮ੍ਮਸਿਤ੍વਾ ਮਗ੍ਗੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤੋ ਹੋਤਿ, ਤਂਤਂਸਮਾਪਤ੍ਤਿਸਦਿਸੋવ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਰਾਪਿ ਚ વਿਪਸ੍ਸਨਾਨਿਯਮੋ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Dutiyattheravāde pana yato yato samāpattito vuṭṭhāya ye ye samāpattidhamme sammasitvā maggo nibbattito hoti, taṃtaṃsamāpattisadisova hoti. Tatrāpi ca vipassanāniyamo vuttanayeneva veditabbo.
ਤਤਿਯਤ੍ਥੇਰવਾਦੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਜ੍ਝਾਸਯਾਨੁਰੂਪੇਨ ਯਂ ਯਂ ਝਾਨਂ ਪਾਦਕਂ ਕਤ੍વਾ ਯੇ ਯੇ ਝਾਨਧਮ੍ਮੇ ਸਮ੍ਮਸਿਤ੍વਾ ਮਗ੍ਗੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤੋ, ਤਂਤਂਝਾਨਸਦਿਸੋવ ਹੋਤਿ। ਪਾਦਕਜ੍ਝਾਨਂ ਪਨ ਸਮ੍ਮਸਿਤਜ੍ਝਾਨਂ વਾ વਿਨਾ ਅਜ੍ਝਾਸਯਮਤ੍ਤੇਨੇવ ਤਂ ਨ ਇਜ੍ਝਤਿ। ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਚ વਿਪਸ੍ਸਨਾਨਿਯਮੋ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Tatiyattheravāde attano ajjhāsayānurūpena yaṃ yaṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā ye ye jhānadhamme sammasitvā maggo nibbattito, taṃtaṃjhānasadisova hoti. Pādakajjhānaṃ pana sammasitajjhānaṃ vā vinā ajjhāsayamatteneva taṃ na ijjhati. Etthāpi ca vipassanāniyamo vuttanayeneva veditabbo.
ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧੀਤਿ ਯਾ ਇਮੇਸੁ ਚਤੂਸੁ ਝਾਨੇਸੁ ਏਕਗ੍ਗਤਾ, ਅਯਂ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਲੋਕਿਯੋ, ਅਪਰਭਾਗੇ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ ਨਾਮ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਏવਂ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰવਸੇਨ ਧਮ੍ਮਸੇਨਾਪਤਿ ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਂ ਦੇਸੇਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਲੋਕਿਯਮਗ੍ਗੇ ਸਬ੍ਬਾਨੇવ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਾਨਿ ਯਥਾਨੁਰੂਪਂ ਛਸੁ ਆਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਅਞ੍ਞਤਰਾਰਮ੍ਮਣਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਗ੍ਗੇ ਪਨ ਚਤੁਸਚ੍ਚਪ੍ਪਟਿવੇਧਾਯ ਪવਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਰਿਯਸਾવਕਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਰਮ੍ਮਣਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਨੁਸਯਸਮੁਗ੍ਘਾਤਕਂ ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ, ਤਥਾ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਦਿਟ੍ਠਿਸ੍ਸ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਤਿવਿਧਮਿਚ੍ਛਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਸਮੁਗ੍ਘਾਤਕੋ ਚੇਤਸੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਪਦਾਭਿਨਿਰੋਪਨੋ ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ, ਤਥਾ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸ વਿਤਕ੍ਕੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾવ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧવਚੀਦੁਚ੍ਚਰਿਤਸਮੁਗ੍ਘਾਤਿਕਾ ਮਿਚ੍ਛਾવਾਚਾਯ વਿਰਤਿ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾ, ਤਥਾ વਿਰਮਨ੍ਤਸ੍ਸ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾવ ਤਿવਿਧਮਿਚ੍ਛਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤਸਮੁਚ੍ਛੇਦਿਕਾ ਮਿਚ੍ਛਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤਾ વਿਰਤਿ ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤੋ, ਤੇਸਂਯੇવ ਚਸ੍ਸ વਾਚਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤਾਨਂ વੋਦਾਨਭੂਤਾ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾવ ਕੁਹਨਾਦਿਸਮੁਚ੍ਛੇਦਿਕਾ ਮਿਚ੍ਛਾਆਜੀવਾ વਿਰਤਿ ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવੋ, ਤਸ੍ਸਾਯੇવਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤਾਜੀવਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਸੀਲਭੂਮਿਯਂ ਪਤਿਟ੍ਠਮਾਨਸ੍ਸ ਤਦਨੁਰੂਪੋ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋવ ਕੋਸਜ੍ਜਸਮੁਚ੍ਛੇਦਕੋ, ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਅਕੁਸਲਕੁਸਲਾਨਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਪ੍ਪਹਾਨੁਪ੍ਪਾਦਟ੍ਠਿਤਿਸਾਧਕੋ ਚ વੀਰਿਯਾਰਮ੍ਭੋ ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮੋ, ਏવਂ વਾਯਮਨ੍ਤਸ੍ਸ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋવ ਮਿਚ੍ਛਾਸਤਿવਿਨਿਦ੍ਧੁਨਕੋ, ਕਾਯਾਦੀਸੁ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਦਿਸਾਧਕੋ ਚ ਚੇਤਸੋ ਅਸਮ੍ਮੋਸੋ ਸਮ੍ਮਾਸਤਿ। ਏવਂ ਅਨੁਤ੍ਤਰਾਯ ਸਤਿਯਾ ਸੁવਿਹਿਤਚਿਤ੍ਤਾਰਕ੍ਖਸ੍ਸ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾવ ਮਿਚ੍ਛਾਸਮਾਧਿવਿਦ੍ਧਂਸਿਕਾ ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ। ਏਸ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰੋ ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ।
Ayaṃ vuccati sammāsamādhīti yā imesu catūsu jhānesu ekaggatā, ayaṃ pubbabhāge lokiyo, aparabhāge lokuttaro sammāsamādhi nāma vuccati. Evaṃ lokiyalokuttaravasena dhammasenāpati maggasaccaṃ deseti. Tattha lokiyamagge sabbāneva maggaṅgāni yathānurūpaṃ chasu ārammaṇesu aññatarārammaṇāni honti. Lokuttaramagge pana catusaccappaṭivedhāya pavattassa ariyasāvakassa nibbānārammaṇaṃ avijjānusayasamugghātakaṃ paññācakkhu sammādiṭṭhi, tathā sampannadiṭṭhissa taṃsampayutto tividhamicchāsaṅkappasamugghātako cetaso nibbānapadābhiniropano sammāsaṅkappo, tathā passantassa vitakkentassa ca taṃsampayuttāva catubbidhavacīduccaritasamugghātikā micchāvācāya virati sammāvācā, tathā viramantassa taṃsampayuttāva tividhamicchākammantasamucchedikā micchākammantā virati sammākammanto, tesaṃyeva cassa vācākammantānaṃ vodānabhūtā taṃsampayuttāva kuhanādisamucchedikā micchāājīvā virati sammāājīvo, tassāyevassa sammāvācākammantājīvasaṅkhātāya sīlabhūmiyaṃ patiṭṭhamānassa tadanurūpo taṃsampayuttova kosajjasamucchedako, anuppannuppannānaṃ akusalakusalānaṃ anuppādappahānuppādaṭṭhitisādhako ca vīriyārambho sammāvāyāmo, evaṃ vāyamantassa taṃsampayuttova micchāsativiniddhunako, kāyādīsu kāyānupassanādisādhako ca cetaso asammoso sammāsati. Evaṃ anuttarāya satiyā suvihitacittārakkhassa taṃsampayuttāva micchāsamādhividdhaṃsikā cittekaggatā sammāsamādhi. Esa lokuttaro ariyo aṭṭhaṅgiko maggo.
ਯੋ ਸਹ ਲੋਕਿਯੇਨ ਮਗ੍ਗੇਨ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਪਟਿਪਦਾਤਿ ਸਙ੍ਖ੍ਯਂ ਗਤੋ, ਸੋ ਖੋ ਪਨੇਸ ਮਗ੍ਗੋ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾਨਂ વਿਜ੍ਜਾਯ ਸੇਸਧਮ੍ਮਾਨਂ ਚਰਣੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ વਿਜ੍ਜਾ ਚੇવ ਚਰਣਞ੍ਚ। ਤਥਾ ਤੇਸਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯਾਨੇਨ ਇਤਰੇਸਂ ਸਮਥਯਾਨੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਸਮਥੋ ਚੇવ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਚ। ਤੇਸਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਪਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ ਤਦਨਨ੍ਤਰਾਨਂ ਤਿਣ੍ਣਂ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ ਅવਸੇਸਾਨਂ ਤਿਣ੍ਣਂ ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ ਅਧਿਪਞ੍ਞਾਅਧਿਸੀਲਅਧਿਚਿਤ੍ਤਸਿਕ੍ਖਾਹਿ ਚ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਖਨ੍ਧਤ੍ਤਯਞ੍ਚੇવ ਸਿਕ੍ਖਤ੍ਤਯਞ੍ਚ ਹੋਤਿ। ਯੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਦਸ੍ਸਨਸਮਤ੍ਥੇਹਿ ਚਕ੍ਖੂਹਿ ਗਮਨਸਮਤ੍ਥੇਹਿ ਚ ਪਾਦੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਅਦ੍ਧਿਕੋ વਿਯ વਿਜ੍ਜਾਚਰਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਹੁਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯਾਨੇਨ ਕਾਮਸੁਖਲ੍ਲਿਕਾਨੁਯੋਗਂ ਸਮਥਯਾਨੇਨ ਅਤ੍ਤਕਿਲਮਥਾਨੁਯੋਗਨ੍ਤਿ ਅਨ੍ਤਦ੍વਯਂ ਪਰਿવਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਮਜ੍ਝਿਮਪਟਿਪਦਂ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਪਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ ਮੋਹਕ੍ਖਨ੍ਧਂ, ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ ਦੋਸਕ੍ਖਨ੍ਧਂ, ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ ਚ ਲੋਭਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਪਦਾਲੇਨ੍ਤੋ ਅਧਿਪਞ੍ਞਾਸਿਕ੍ਖਾਯ ਪਞ੍ਞਾਸਮ੍ਪਦਂ, ਅਧਿਸੀਲਸਿਕ੍ਖਾਯ ਸੀਲਸਮ੍ਪਦਂ, ਅਧਿਚਿਤ੍ਤਸਿਕ੍ਖਾਯ ਸਮਾਧਿਸਮ੍ਪਦਨ੍ਤਿ ਤਿਸ੍ਸੋ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯੋ ਪਤ੍વਾ ਅਮਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਸਚ੍ਛਿਕਰੋਤਿ। ਆਦਿਮਜ੍ਝਪਰਿਯੋਸਾਨਕਲ੍ਯਾਣਂ ਸਤ੍ਤਤਿਂਸਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਧਮ੍ਮਰਤਨવਿਚਿਤ੍ਤਂ ਸਮ੍ਮਤ੍ਤਨਿਯਾਮਸਙ੍ਖਾਤਂ ਅਰਿਯਭੂਮਿਂ ਓਕ੍ਕਨ੍ਤੋ ਹੋਤੀਤਿ।
Yo saha lokiyena maggena dukkhanirodhagāminipaṭipadāti saṅkhyaṃ gato, so kho panesa maggo sammādiṭṭhisaṅkappānaṃ vijjāya sesadhammānaṃ caraṇena saṅgahitattā vijjā ceva caraṇañca. Tathā tesaṃ dvinnaṃ vipassanāyānena itaresaṃ samathayānena saṅgahitattā samatho ceva vipassanā ca. Tesaṃ dvinnaṃ paññākkhandhena tadanantarānaṃ tiṇṇaṃ sīlakkhandhena avasesānaṃ tiṇṇaṃ samādhikkhandhena adhipaññāadhisīlaadhicittasikkhāhi ca saṅgahitattā khandhattayañceva sikkhattayañca hoti. Yena samannāgato ariyasāvako dassanasamatthehi cakkhūhi gamanasamatthehi ca pādehi samannāgato addhiko viya vijjācaraṇasampanno hutvā vipassanāyānena kāmasukhallikānuyogaṃ samathayānena attakilamathānuyoganti antadvayaṃ parivajjetvā majjhimapaṭipadaṃ paṭipanno paññākkhandhena mohakkhandhaṃ, sīlakkhandhena dosakkhandhaṃ, samādhikkhandhena ca lobhakkhandhaṃ padālento adhipaññāsikkhāya paññāsampadaṃ, adhisīlasikkhāya sīlasampadaṃ, adhicittasikkhāya samādhisampadanti tisso sampattiyo patvā amataṃ nibbānaṃ sacchikaroti. Ādimajjhapariyosānakalyāṇaṃ sattatiṃsabodhipakkhiyadhammaratanavicittaṃ sammattaniyāmasaṅkhātaṃ ariyabhūmiṃ okkanto hotīti.
ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Maggasaccaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗਪਾਲ਼ਿ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ੧. ਸੁਤਮਯਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸੋ • 1. Sutamayañāṇaniddeso
