Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / ధమ్మపద-అట్ఠకథా • Dhammapada-aṭṭhakathā |
౨౦. మగ్గవగ్గో
20. Maggavaggo
౧. పఞ్చసతభిక్ఖువత్థు
1. Pañcasatabhikkhuvatthu
మగ్గానట్ఠఙ్గికోతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో పఞ్చసతే భిక్ఖూ ఆరబ్భ కథేసి.
Maggānaṭṭhaṅgikoti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto pañcasate bhikkhū ārabbha kathesi.
తే కిర సత్థరి జనపదచారికం చరిత్వా పున సావత్థిం ఆగతే ఉపట్ఠానసాలాయ నిసీదిత్వా ‘‘అసుకగామతో అసుకగామస్స మగ్గో సమో, అసుకగామస్స మగ్గో విసమో, ససక్ఖరో, అసక్ఖరో’’తిఆదినా నయేన అత్తనో విచరితమగ్గం ఆరబ్భ మగ్గకథం కథేసుం. సత్థా తేసం అరహత్తస్సూపనిస్సయం దిస్వా తం ఠానం ఆగన్త్వా పఞ్ఞత్తాసనే నిసిన్నో ‘‘కాయ నుత్థ, భిక్ఖవే, ఏతరహి కథాయ సన్నిసిన్నా’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘ఇమాయ నామా’’తి వుత్తే, ‘‘భిక్ఖవే, అయం బాహిరకమగ్గో, భిక్ఖునా నామ అరియమగ్గే కమ్మం కాతుం వట్టతి, ఏవఞ్హి కరోన్తో భిక్ఖు సబ్బదుక్ఖా పముచ్చతీ’’తి వత్వా ఇమా గాథా అభాసి –
Te kira satthari janapadacārikaṃ caritvā puna sāvatthiṃ āgate upaṭṭhānasālāya nisīditvā ‘‘asukagāmato asukagāmassa maggo samo, asukagāmassa maggo visamo, sasakkharo, asakkharo’’tiādinā nayena attano vicaritamaggaṃ ārabbha maggakathaṃ kathesuṃ. Satthā tesaṃ arahattassūpanissayaṃ disvā taṃ ṭhānaṃ āgantvā paññattāsane nisinno ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte, ‘‘bhikkhave, ayaṃ bāhirakamaggo, bhikkhunā nāma ariyamagge kammaṃ kātuṃ vaṭṭati, evañhi karonto bhikkhu sabbadukkhā pamuccatī’’ti vatvā imā gāthā abhāsi –
౨౭౩.
273.
‘‘మగ్గానట్ఠఙ్గికో సేట్ఠో, సచ్చానం చతురో పదా;
‘‘Maggānaṭṭhaṅgiko seṭṭho, saccānaṃ caturo padā;
విరాగో సేట్ఠో ధమ్మానం, ద్విపదానఞ్చ చక్ఖుమా.
Virāgo seṭṭho dhammānaṃ, dvipadānañca cakkhumā.
౨౭౪.
274.
‘‘ఏసేవ మగ్గో నత్థఞ్ఞో, దస్సనస్స విసుద్ధియా;
‘‘Eseva maggo natthañño, dassanassa visuddhiyā;
ఏతఞ్హి తుమ్హే పటిపజ్జథ, మారస్సేతం పమోహనం.
Etañhi tumhe paṭipajjatha, mārassetaṃ pamohanaṃ.
౨౭౫.
275.
‘‘ఏతఞ్హి తుమ్హే పటిపన్నా, దుక్ఖస్సన్తం కరిస్సథ;
‘‘Etañhi tumhe paṭipannā, dukkhassantaṃ karissatha;
అక్ఖాతో వో మయా మగ్గో, అఞ్ఞాయ సల్లకన్తనం.
Akkhāto vo mayā maggo, aññāya sallakantanaṃ.
౨౭౬.
276.
‘‘తుమ్హేహి కిచ్చమాతప్పం, అక్ఖాతారో తథాగతా;
‘‘Tumhehi kiccamātappaṃ, akkhātāro tathāgatā;
పటిపన్నా పమోక్ఖన్తి, ఝాయినో మారబన్ధనా’’తి.
Paṭipannā pamokkhanti, jhāyino mārabandhanā’’ti.
తత్థ మగ్గానట్ఠఙ్గికోతి జఙ్ఘమగ్గాదయో వా హోన్తు ద్వాసట్ఠి దిట్ఠిగతమగ్గా వా, తేసం సబ్బేసమ్పి మగ్గానం సమ్మాదిట్ఠిఆదీహి అట్ఠహి అఙ్గేహి మిచ్ఛాదిట్ఠిఆదీనం అట్ఠన్నం పహానం కరోన్తో నిరోధం ఆరమ్మణం కత్వా చతూసుపి సచ్చేసు దుక్ఖపరిజాననాదికిచ్చం సాధయమానో అట్ఠఙ్గికో మగ్గో సేట్ఠో ఉత్తమో. సచ్చానం చతురో పదాతి ‘‘సచ్చం భణే న కుజ్ఝేయ్యా’’తి (ధ॰ ప॰ ౨౨౪) ఆగతం వచీసచ్చం వా హోతు, ‘‘సచ్చో బ్రాహ్మణో సచ్చో ఖత్తియో’’తిఆదిభేదం సమ్ముతిసచ్చం వా ‘‘ఇదమేవ సచ్చం మోఘమఞ్ఞ’’న్తి (ధ॰ స॰ ౧౧౪౪; మ॰ ని॰ ౨.౧౮౭-౧౮౮) దిట్ఠిసచ్చం వా ‘‘దుక్ఖం అరియసచ్చ’’న్తిఆదిభేదం పరమత్థసచ్చం వా హోతు, సబ్బేసమ్పి ఇమేసం సచ్చానం పరిజానితబ్బట్ఠేన సచ్ఛికాతబ్బట్ఠేన పహాతబ్బట్ఠేన భావేతబ్బట్ఠేన ఏకపటివేధట్ఠేన చ తథపటివేధట్ఠేన చ దుక్ఖం అరియసచ్చన్తిఆదయో చతురో పదా సేట్ఠా నామ. విరాగో సేట్ఠో ధమ్మానన్తి ‘‘యావతా, భిక్ఖవే, ధమ్మా సఙ్ఖతా వా అసఙ్ఖతా వా, విరాగో తేసం అగ్గమక్ఖాయతీ’’తి (ఇతివు॰ ౯౦; అ॰ ని॰ ౪.౩౪) వచనతో సబ్బధమ్మానం నిబ్బానసఙ్ఖాతో విరాగో సేట్ఠో. ద్విపదానఞ్చ చక్ఖుమాతి సబ్బేసం దేవమనుస్సాదిభేదానం ద్విపదానం పఞ్చహి చక్ఖూహి చక్ఖుమా తథాగతోవ సేట్ఠో. చ-సద్దో సమ్పిణ్డనత్థో, అరూపధమ్మే సమ్పిణ్డేతి. తస్మా అరూపధమ్మానమ్పి తథాగతో సేట్ఠో ఉత్తమో.
Tattha maggānaṭṭhaṅgikoti jaṅghamaggādayo vā hontu dvāsaṭṭhi diṭṭhigatamaggā vā, tesaṃ sabbesampi maggānaṃ sammādiṭṭhiādīhi aṭṭhahi aṅgehi micchādiṭṭhiādīnaṃ aṭṭhannaṃ pahānaṃ karonto nirodhaṃ ārammaṇaṃ katvā catūsupi saccesu dukkhaparijānanādikiccaṃ sādhayamāno aṭṭhaṅgiko maggo seṭṭho uttamo. Saccānaṃ caturo padāti ‘‘saccaṃ bhaṇe na kujjheyyā’’ti (dha. pa. 224) āgataṃ vacīsaccaṃ vā hotu, ‘‘sacco brāhmaṇo sacco khattiyo’’tiādibhedaṃ sammutisaccaṃ vā ‘‘idameva saccaṃ moghamañña’’nti (dha. sa. 1144; ma. ni. 2.187-188) diṭṭhisaccaṃ vā ‘‘dukkhaṃ ariyasacca’’ntiādibhedaṃ paramatthasaccaṃ vā hotu, sabbesampi imesaṃ saccānaṃ parijānitabbaṭṭhena sacchikātabbaṭṭhena pahātabbaṭṭhena bhāvetabbaṭṭhena ekapaṭivedhaṭṭhena ca tathapaṭivedhaṭṭhena ca dukkhaṃ ariyasaccantiādayo caturo padā seṭṭhā nāma. Virāgo seṭṭho dhammānanti ‘‘yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā vā asaṅkhatā vā, virāgo tesaṃ aggamakkhāyatī’’ti (itivu. 90; a. ni. 4.34) vacanato sabbadhammānaṃ nibbānasaṅkhāto virāgo seṭṭho. Dvipadānañca cakkhumāti sabbesaṃ devamanussādibhedānaṃ dvipadānaṃ pañcahi cakkhūhi cakkhumā tathāgatova seṭṭho. Ca-saddo sampiṇḍanattho, arūpadhamme sampiṇḍeti. Tasmā arūpadhammānampi tathāgato seṭṭho uttamo.
దస్సనస్స విసుద్ధియాతి మగ్గఫలదస్సనస్స విసుద్ధత్థం యో మయా ‘‘సేట్ఠో’’తి వుత్తో, ఏసోవ మగ్గో, నత్థఞ్ఞో. ఏతఞ్హి తుమ్హేతి తస్మా తుమ్హే ఏతమేవ పటిపజ్జథ. మారస్సేతం పమోహనన్తి ఏతం మారమోహనం మారమన్థనన్తి వుచ్చతి. దుక్ఖస్సన్తన్తి సకలస్సపి వట్టదుక్ఖస్స అన్తం పరిచ్ఛేదం కరిస్సథాతి అత్థో. అఞ్ఞాయ సల్లకన్తనన్తి రాగసల్లాదీనం కన్తనం నిమ్మథనం అబ్బూహణం ఏతం మగ్గం, మయా వినా అనుస్సవాదీహి అత్తపచ్చక్ఖతో ఞత్వావ అయం మగ్గో అక్ఖాతో, ఇదాని తుమ్హేహి కిలేసానం ఆతాపనేన ‘‘ఆతప్ప’’న్తి సఙ్ఖం గతం తస్స అధిగమత్థాయ సమ్మప్పధానవీరియం కిచ్చం కరణీయం. కేవలఞ్హి అక్ఖాతారోవ తథాగతా. తస్మా తేహి అక్ఖాతవసేన యే పటిపన్నా ద్వీహి ఝానేహి ఝాయినో, తే తేభూమకవట్టసఙ్ఖాతా మారబన్ధనా పమోక్ఖన్తీతి అత్థో.
Dassanassa visuddhiyāti maggaphaladassanassa visuddhatthaṃ yo mayā ‘‘seṭṭho’’ti vutto, esova maggo, natthañño. Etañhi tumheti tasmā tumhe etameva paṭipajjatha. Mārassetaṃ pamohananti etaṃ māramohanaṃ māramanthananti vuccati. Dukkhassantanti sakalassapi vaṭṭadukkhassa antaṃ paricchedaṃ karissathāti attho. Aññāya sallakantananti rāgasallādīnaṃ kantanaṃ nimmathanaṃ abbūhaṇaṃ etaṃ maggaṃ, mayā vinā anussavādīhi attapaccakkhato ñatvāva ayaṃ maggo akkhāto, idāni tumhehi kilesānaṃ ātāpanena ‘‘ātappa’’nti saṅkhaṃ gataṃ tassa adhigamatthāya sammappadhānavīriyaṃ kiccaṃ karaṇīyaṃ. Kevalañhi akkhātārova tathāgatā. Tasmā tehi akkhātavasena ye paṭipannā dvīhi jhānehi jhāyino, te tebhūmakavaṭṭasaṅkhātā mārabandhanā pamokkhantīti attho.
దేసనావసానే తే భిక్ఖూ అరహత్తే పతిట్ఠహింసు, సమ్పత్తానమ్పి సాత్థికా ధమ్మదేసనా అహోసీతి.
Desanāvasāne te bhikkhū arahatte patiṭṭhahiṃsu, sampattānampi sātthikā dhammadesanā ahosīti.
పఞ్చసతభిక్ఖువత్థు పఠమం.
Pañcasatabhikkhuvatthu paṭhamaṃ.
౨. అనిచ్చలక్ఖణవత్థు
2. Aniccalakkhaṇavatthu
సబ్బే సఙ్ఖారా అనిచ్చాతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో పఞ్చసతే భిక్ఖూ ఆరబ్భ కథేసి.
Sabbesaṅkhārā aniccāti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto pañcasate bhikkhū ārabbha kathesi.
తే కిర సత్థు సన్తికే కమ్మట్ఠానం గహేత్వా గన్త్వా అరఞ్ఞే వాయమన్తాపి అరహత్తం అప్పత్వా ‘‘విసేసేత్వా కమ్మట్ఠానం ఉగ్గణ్హిస్సామా’’తి సత్థు సన్తికం ఆగమింసు. సత్థా ‘‘కిం ను ఖో ఇమేసం సప్పాయ’’న్తి వీమంసన్తో ‘‘ఇమే కస్సపబుద్ధకాలే వీసతి వస్ససహస్సాని అనిచ్చలక్ఖణే అనుయుఞ్జింసు, తస్మా అనిచ్చలక్ఖణేనేవ తేసం ఏకం గాథం దేసేతుం వట్టతీ’’తి చిన్తేత్వా, ‘‘భిక్ఖవే, కామభవాదీసు సబ్బేపి సఙ్ఖారా హుత్వా అభావట్ఠేన అనిచ్చా ఏవా’’తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –
Te kira satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā gantvā araññe vāyamantāpi arahattaṃ appatvā ‘‘visesetvā kammaṭṭhānaṃ uggaṇhissāmā’’ti satthu santikaṃ āgamiṃsu. Satthā ‘‘kiṃ nu kho imesaṃ sappāya’’nti vīmaṃsanto ‘‘ime kassapabuddhakāle vīsati vassasahassāni aniccalakkhaṇe anuyuñjiṃsu, tasmā aniccalakkhaṇeneva tesaṃ ekaṃ gāthaṃ desetuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā, ‘‘bhikkhave, kāmabhavādīsu sabbepi saṅkhārā hutvā abhāvaṭṭhena aniccā evā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
౨౭౭.
277.
‘‘సబ్బే సఙ్ఖారా అనిచ్చాతి, యదా పఞ్ఞాయ పస్సతి;
‘‘Sabbe saṅkhārā aniccāti, yadā paññāya passati;
అథ నిబ్బిన్దతి దుక్ఖే, ఏస మగ్గో విసుద్ధియా’’తి.
Atha nibbindati dukkhe, esa maggo visuddhiyā’’ti.
తత్థ సబ్బే సఙ్ఖారాతి కామభవాదీసు ఉప్పన్నా ఖన్ధా తత్థ తత్థేవ నిరుజ్ఝనతో అనిచ్చాతి యదా విపస్సనాపఞ్ఞాయ పస్సతి, అథ ఇమస్మిం ఖన్ధపరిహరణదుక్ఖే నిబ్బిన్దతి, నిబ్బిన్దన్తో దుక్ఖపరిజాననాదివసేన సచ్చాని పటివిజ్ఝతి. ఏస మగ్గో విసుద్ధియాతి విసుద్ధత్థాయ వోదానత్థాయ ఏస మగ్గోతి అత్థో.
Tattha sabbe saṅkhārāti kāmabhavādīsu uppannā khandhā tattha tattheva nirujjhanato aniccāti yadā vipassanāpaññāya passati, atha imasmiṃ khandhapariharaṇadukkhe nibbindati, nibbindanto dukkhaparijānanādivasena saccāni paṭivijjhati. Esa maggo visuddhiyāti visuddhatthāya vodānatthāya esa maggoti attho.
దేసనావసానే తే భిక్ఖూ అరహత్తే పతిట్ఠహింసు, సమ్పత్తపరిసానమ్పి సాత్థికా ధమ్మదేసనా అహోసీతి.
Desanāvasāne te bhikkhū arahatte patiṭṭhahiṃsu, sampattaparisānampi sātthikā dhammadesanā ahosīti.
అనిచ్చలక్ఖణవత్థు దుతియం.
Aniccalakkhaṇavatthu dutiyaṃ.
౩. దుక్ఖలక్ఖణవత్థు
3. Dukkhalakkhaṇavatthu
దుతియగాథాయపి ఏవరూపమేవ వత్థు. తదా హి భగవా తేసం భిక్ఖూనం దుక్ఖలక్ఖణే కతాభియోగభావం ఞత్వా, ‘‘భిక్ఖవే, సబ్బేపి ఖన్ధా పటిపీళనట్ఠేన దుక్ఖా ఏవా’’తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –
Dutiyagāthāyapi evarūpameva vatthu. Tadā hi bhagavā tesaṃ bhikkhūnaṃ dukkhalakkhaṇe katābhiyogabhāvaṃ ñatvā, ‘‘bhikkhave, sabbepi khandhā paṭipīḷanaṭṭhena dukkhā evā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
౨౭౮.
278.
‘‘సబ్బే సఙ్ఖారా దుక్ఖాతి, యదా పఞ్ఞాయ పస్సతి;
‘‘Sabbe saṅkhārā dukkhāti, yadā paññāya passati;
అథ నిబ్బిన్దతి దుక్ఖే, ఏస మగ్గో విసుద్ధియా’’తి.
Atha nibbindati dukkhe, esa maggo visuddhiyā’’ti.
తత్థ దుక్ఖాతి పటిపీళనట్ఠేన దుక్ఖా. సేసం పురిమసదిసమేవ.
Tattha dukkhāti paṭipīḷanaṭṭhena dukkhā. Sesaṃ purimasadisameva.
దుక్ఖలక్ఖణవత్థు తతియం.
Dukkhalakkhaṇavatthu tatiyaṃ.
౪. అనత్తలక్ఖణవత్థు
4. Anattalakkhaṇavatthu
తతియగాథాయపి ఏసేవ నయో. కేవలఞ్హి ఏత్థ భగవా తేసం భిక్ఖూనం పుబ్బే అనత్తలక్ఖణే అనుయుత్తభావం ఞత్వా, ‘‘భిక్ఖవే, సబ్బేపి ఖన్ధా అవసవత్తనట్ఠేన అనత్తా ఏవా’’తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –
Tatiyagāthāyapi eseva nayo. Kevalañhi ettha bhagavā tesaṃ bhikkhūnaṃ pubbe anattalakkhaṇe anuyuttabhāvaṃ ñatvā, ‘‘bhikkhave, sabbepi khandhā avasavattanaṭṭhena anattā evā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
౨౭౯.
279.
‘‘సబ్బే ధమ్మా అనత్తాతి, యదా పఞ్ఞాయ పస్సతి;
‘‘Sabbe dhammā anattāti, yadā paññāya passati;
అథ నిబ్బిన్దతి దుక్ఖే, ఏస మగ్గో విసుద్ధియా’’తి.
Atha nibbindati dukkhe, esa maggo visuddhiyā’’ti.
తత్థ సబ్బే ధమ్మాతి పఞ్చక్ఖన్ధా ఏవ అధిప్పేతా. అనత్తాతి ‘‘మా జీయన్తు మా మీయన్తూ’’తి వసే వత్తేతుం న సక్కాతి అవసవత్తనట్ఠేన అనత్తా అత్తసుఞ్ఞా అస్సామికా అనిస్సరాతి అత్థో. సేసం పురిమసదిసమేవాతి.
Tattha sabbe dhammāti pañcakkhandhā eva adhippetā. Anattāti ‘‘mā jīyantu mā mīyantū’’ti vase vattetuṃ na sakkāti avasavattanaṭṭhena anattā attasuññā assāmikā anissarāti attho. Sesaṃ purimasadisamevāti.
అనత్తలక్ఖణవత్థు చతుత్థం.
Anattalakkhaṇavatthu catutthaṃ.
౫. పధానకమ్మికతిస్సత్థేరవత్థు
5. Padhānakammikatissattheravatthu
ఉట్ఠానకాలమ్హీతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో పధానకమ్మికతిస్సత్థేరం ఆరబ్భ కథేసి.
Uṭṭhānakālamhīti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto padhānakammikatissattheraṃ ārabbha kathesi.
సావత్థివాసినో కిర పఞ్చసతా కులపుత్తా సత్థు సన్తికే పబ్బజిత్వా కమ్మట్ఠానం గహేత్వా అరఞ్ఞం అగమంసు. తేసు ఏకో తత్థేవ ఓహీయి. అవసేసా అరఞ్ఞే సమణధమ్మం కరోన్తా అరహత్తం పత్వా ‘‘పటిలద్ధగుణం సత్థు ఆరోచేస్సామా’’తి పున సావత్థిం అగమంసు. తే సావత్థితో యోజనమత్తే ఏకస్మిం గామకే పిణ్డాయ చరన్తే దిస్వా ఏకో ఉపాసకో యాగుభత్తాదీహి పతిమానేత్వా అనుమోదనం సుత్వా పునదివసత్థాయపి నిమన్తేసి. తే తదహేవ సావత్థిం గన్త్వా పత్తచీవరం పటిసామేత్వా సాయన్హసమయే సత్థారం ఉపసఙ్కమిత్వా వన్దిత్వా ఏకమన్తం నిసీదింసు. సత్థా తేహి సద్ధిం అతివియ తుట్ఠిం పవేదయమానో పటిసన్థారం అకాసి.
Sāvatthivāsino kira pañcasatā kulaputtā satthu santike pabbajitvā kammaṭṭhānaṃ gahetvā araññaṃ agamaṃsu. Tesu eko tattheva ohīyi. Avasesā araññe samaṇadhammaṃ karontā arahattaṃ patvā ‘‘paṭiladdhaguṇaṃ satthu ārocessāmā’’ti puna sāvatthiṃ agamaṃsu. Te sāvatthito yojanamatte ekasmiṃ gāmake piṇḍāya carante disvā eko upāsako yāgubhattādīhi patimānetvā anumodanaṃ sutvā punadivasatthāyapi nimantesi. Te tadaheva sāvatthiṃ gantvā pattacīvaraṃ paṭisāmetvā sāyanhasamaye satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. Satthā tehi saddhiṃ ativiya tuṭṭhiṃ pavedayamāno paṭisanthāraṃ akāsi.
అథ నేసం తత్థ ఓహీనో సహాయకభిక్ఖు చిన్తేసి – ‘‘సత్థు ఇమేహి సద్ధిం పటిసన్థారం కరోన్తస్స ముఖం నప్పహోతి, మయ్హం పన మగ్గఫలాభావేన మయా సద్ధిం న కథేతి, అజ్జేవ అరహత్తం పత్వా సత్థారం ఉపసఙ్కమిత్వా మయా సద్ధిం కథాపేస్సామీ’’తి. తేపి భిక్ఖూ, ‘‘భన్తే, మయం ఆగమనమగ్గే ఏకేన ఉపాసకేన స్వాతనాయ నిమన్తితా, తత్థ పాతోవ గమిస్సామా’’తి సత్థారం అపలోకేసుం. అథ నేసం సహాయకో భిక్ఖు సబ్బరత్తిం చఙ్కమన్తో నిద్దావసేన చఙ్కమకోటియం ఏకస్మిం పాసాణఫలకే పతి, ఊరుట్ఠి భిజ్జి. సో మహాసద్దేన విరవి. తస్స తే సహాయకా భిక్ఖూ సద్దం సఞ్జానిత్వా ఇతో చితో చ ఉపధావింసు. తేసం దీపం జాలేత్వా తస్స కత్తబ్బకిచ్చం కరోన్తానంయేవ అరుణో ఉట్ఠహి, తే తం గామం గన్తుం ఓకాసం న లభింసు. అథ నే సత్థా ఆహ – ‘‘కిం, భిక్ఖవే, భిక్ఖాచారగామం న గమిత్థా’’తి. తే ‘‘ఆమ, భన్తే’’తి తం పవత్తిం ఆరోచేసుం. సత్థా ‘‘న, భిక్ఖవే, ఏస ఇదానేవ తుమ్హాకం లాభన్తరాయం కరోతి, పుబ్బేపి అకాసియేవా’’తి వత్వా తేహి యాచితో అతీతం ఆహరిత్వా –
Atha nesaṃ tattha ohīno sahāyakabhikkhu cintesi – ‘‘satthu imehi saddhiṃ paṭisanthāraṃ karontassa mukhaṃ nappahoti, mayhaṃ pana maggaphalābhāvena mayā saddhiṃ na katheti, ajjeva arahattaṃ patvā satthāraṃ upasaṅkamitvā mayā saddhiṃ kathāpessāmī’’ti. Tepi bhikkhū, ‘‘bhante, mayaṃ āgamanamagge ekena upāsakena svātanāya nimantitā, tattha pātova gamissāmā’’ti satthāraṃ apalokesuṃ. Atha nesaṃ sahāyako bhikkhu sabbarattiṃ caṅkamanto niddāvasena caṅkamakoṭiyaṃ ekasmiṃ pāsāṇaphalake pati, ūruṭṭhi bhijji. So mahāsaddena viravi. Tassa te sahāyakā bhikkhū saddaṃ sañjānitvā ito cito ca upadhāviṃsu. Tesaṃ dīpaṃ jāletvā tassa kattabbakiccaṃ karontānaṃyeva aruṇo uṭṭhahi, te taṃ gāmaṃ gantuṃ okāsaṃ na labhiṃsu. Atha ne satthā āha – ‘‘kiṃ, bhikkhave, bhikkhācāragāmaṃ na gamitthā’’ti. Te ‘‘āma, bhante’’ti taṃ pavattiṃ ārocesuṃ. Satthā ‘‘na, bhikkhave, esa idāneva tumhākaṃ lābhantarāyaṃ karoti, pubbepi akāsiyevā’’ti vatvā tehi yācito atītaṃ āharitvā –
‘‘యో పుబ్బే కరణీయాని, పచ్ఛా సో కాతుమిచ్ఛతి;
‘‘Yo pubbe karaṇīyāni, pacchā so kātumicchati;
వరుణకట్ఠభఞ్జోవ, స పచ్ఛా మనుతప్పతీ’’తి. (జా॰ ౧.౧.౭౧) –
Varuṇakaṭṭhabhañjova, sa pacchā manutappatī’’ti. (jā. 1.1.71) –
జాతకం విత్థారేసి. తదా కిర తే భిక్ఖూ పఞ్చసతా మాణవకా అహేసుం, కుసీతమాణవకో అయం భిక్ఖు అహోసి, ఆచరియో పన తథాగతోవ అహోసీతి.
Jātakaṃ vitthāresi. Tadā kira te bhikkhū pañcasatā māṇavakā ahesuṃ, kusītamāṇavako ayaṃ bhikkhu ahosi, ācariyo pana tathāgatova ahosīti.
సత్థా ఇమం ధమ్మదేసనం ఆహరిత్వా, ‘‘భిక్ఖవే, యో హి ఉట్ఠానకాలే ఉట్ఠానం న కరోతి, సంసన్నసఙ్కప్పో హోతి, కుసీతో సో ఝానాదిభేదం విసేసం నాధిగచ్ఛతీ’’తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā, ‘‘bhikkhave, yo hi uṭṭhānakāle uṭṭhānaṃ na karoti, saṃsannasaṅkappo hoti, kusīto so jhānādibhedaṃ visesaṃ nādhigacchatī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
౨౮౦.
280.
‘‘ఉట్ఠానకాలమ్హి అనుట్ఠహానో,
‘‘Uṭṭhānakālamhi anuṭṭhahāno,
యువా బలీ ఆలసియం ఉపేతో;
Yuvā balī ālasiyaṃ upeto;
సంసన్నసఙ్కప్పమనో కుసీతో,
Saṃsannasaṅkappamano kusīto,
పఞ్ఞాయ మగ్గం అలసో న విన్దతీ’’తి.
Paññāya maggaṃ alaso na vindatī’’ti.
తత్థ అనుట్ఠహానోతి అనుట్ఠహన్తో అవాయమన్తో. యువా బలీతి పఠమయోబ్బనే ఠితో బలసమ్పన్నోపి హుత్వా అలసభావేన ఉపేతో హోతి, భుత్వా సయతి. సంసన్నసఙ్కప్పమనోతి తీహి మిచ్ఛావితక్కేహి సుట్ఠు అవసన్నసమ్మాసఙ్కప్పచిత్తో. కుసీతోతి నిబ్బీరియో. అలసోతి మహాఅలసో పఞ్ఞాయ దట్ఠబ్బం అరియమగ్గం అపస్సన్తో న విన్దతి, న పటిలభతీతి అత్థో.
Tattha anuṭṭhahānoti anuṭṭhahanto avāyamanto. Yuvā balīti paṭhamayobbane ṭhito balasampannopi hutvā alasabhāvena upeto hoti, bhutvā sayati. Saṃsannasaṅkappamanoti tīhi micchāvitakkehi suṭṭhu avasannasammāsaṅkappacitto. Kusītoti nibbīriyo. Alasoti mahāalaso paññāya daṭṭhabbaṃ ariyamaggaṃ apassanto na vindati, na paṭilabhatīti attho.
దేసనావసానే బహూ సోతాపత్తిఫలాదీని పాపుణింసూతి.
Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.
పధానకమ్మికతిస్సత్థేరవత్థు పఞ్చమం.
Padhānakammikatissattheravatthu pañcamaṃ.
౬. సూకరపేతవత్థు
6. Sūkarapetavatthu
వాచానురక్ఖీతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా వేళువనే విహరన్తో సూకరపేతం ఆరబ్భ కథేసి.
Vācānurakkhīti imaṃ dhammadesanaṃ satthā veḷuvane viharanto sūkarapetaṃ ārabbha kathesi.
ఏకస్మిఞ్హి దివసే మహామోగ్గల్లానత్థేరో లక్ఖణత్థేరేన సద్ధిం గిజ్ఝకూటా ఓరోహన్తో ఏకస్మిం పదేసే సితం పాత్వాకాసి. ‘‘కో ను ఖో, ఆవుసో, హేతు సితస్స పాతుకమ్మాయా’’తి లక్ఖణత్థేరేన పుట్ఠో ‘‘అకాలో, ఆవుసో, ఇమస్స పఞ్హస్స, సత్థు సన్తికే మం పుచ్ఛేయ్యాథా’’తి వత్వా లక్ఖణత్థేరేన సద్ధింయేవ రాజగహే పిణ్డాయ చరిత్వా పిణ్డపాతపటిక్కన్తో వేళువనం గన్త్వా సత్థారం వన్దిత్వా నిసీది. అథ నం లక్ఖణత్థేరో తమత్థం పుచ్ఛి. సో ఆహ – ‘‘ఆవుసో, అహం ఏకం పేతం అద్దసం, తస్స తిగావుతప్పమాణం సరీరం, తం మనుస్ససరీరసదిసం. సీసం పన సూకరస్స వియ, తస్స ముఖే నఙ్గుట్ఠం జాతం, తతో పుళవా పగ్ఘరన్తి. స్వాహం ‘న మే ఏవరూపో సత్తో దిట్ఠపుబ్బో’తి తం దిస్వా సితం పాత్వాకాసి’’న్తి. సత్థా ‘‘చక్ఖుభూతా వత, భిక్ఖవే, మమ సావకా విహరన్తీ’’తి వత్వా ‘‘అహమ్పేతం సత్తం బోధిమణ్డేయేవ అద్దసం. ‘యే పన మే న సద్దహేయ్యుం, తేసం అహితాయ అస్సా’తి పరేసం అనుకమ్పాయ న కథేసిం. ఇదాని మోగ్గల్లానం సక్ఖిం కత్వా కథేమి. సచ్చం, భిక్ఖవే, మోగ్గల్లానో ఆహా’’తి కథేసి. తం సుత్వా భిక్ఖూ సత్థారం పుచ్ఛింసు – ‘‘కిం పన, భన్తే, తస్స పుబ్బకమ్మ’’న్తి. సత్థా ‘‘తేన హి, భిక్ఖవే, సుణాథా’’తి అతీతం ఆహరిత్వా తస్స పుబ్బకమ్మం కథేసి.
Ekasmiñhi divase mahāmoggallānatthero lakkhaṇattherena saddhiṃ gijjhakūṭā orohanto ekasmiṃ padese sitaṃ pātvākāsi. ‘‘Ko nu kho, āvuso, hetu sitassa pātukammāyā’’ti lakkhaṇattherena puṭṭho ‘‘akālo, āvuso, imassa pañhassa, satthu santike maṃ puccheyyāthā’’ti vatvā lakkhaṇattherena saddhiṃyeva rājagahe piṇḍāya caritvā piṇḍapātapaṭikkanto veḷuvanaṃ gantvā satthāraṃ vanditvā nisīdi. Atha naṃ lakkhaṇatthero tamatthaṃ pucchi. So āha – ‘‘āvuso, ahaṃ ekaṃ petaṃ addasaṃ, tassa tigāvutappamāṇaṃ sarīraṃ, taṃ manussasarīrasadisaṃ. Sīsaṃ pana sūkarassa viya, tassa mukhe naṅguṭṭhaṃ jātaṃ, tato puḷavā paggharanti. Svāhaṃ ‘na me evarūpo satto diṭṭhapubbo’ti taṃ disvā sitaṃ pātvākāsi’’nti. Satthā ‘‘cakkhubhūtā vata, bhikkhave, mama sāvakā viharantī’’ti vatvā ‘‘ahampetaṃ sattaṃ bodhimaṇḍeyeva addasaṃ. ‘Ye pana me na saddaheyyuṃ, tesaṃ ahitāya assā’ti paresaṃ anukampāya na kathesiṃ. Idāni moggallānaṃ sakkhiṃ katvā kathemi. Saccaṃ, bhikkhave, moggallāno āhā’’ti kathesi. Taṃ sutvā bhikkhū satthāraṃ pucchiṃsu – ‘‘kiṃ pana, bhante, tassa pubbakamma’’nti. Satthā ‘‘tena hi, bhikkhave, suṇāthā’’ti atītaṃ āharitvā tassa pubbakammaṃ kathesi.
కస్సపబుద్ధకాలే కిర ఏకస్మిం గామకావాసే ద్వే థేరా సమగ్గవాసం వసింసు. తేసు ఏకో సట్ఠివస్సో, ఏకో ఏకూనసట్ఠివస్సో . ఏకూనసట్ఠివస్సో ఇతరస్స పత్తచీవరం ఆదాయ విచరి, సామణేరో వియ సబ్బం వత్తపటివత్తం అకాసి. తేసం ఏకమాతుకుచ్ఛియం వుత్థభాతూనం వియ సమగ్గవాసం వసన్తానం వసనట్ఠానం ఏకో ధమ్మకథికో ఆగమి. తదా చ ధమ్మస్సవనదివసో హోతి. థేరా నం సఙ్గణ్హిత్వా ‘‘ధమ్మకథం నో కథేహి సప్పురిసా’’తి ఆహంసు. సో ధమ్మకథం కథేసి. థేరా ‘‘ధమ్మకథికో నో లద్ధో’’తి తుట్ఠచిత్తా పునదివసే తం ఆదాయ ధురగామం పిణ్డాయ పవిసిత్వా తత్థ కతభత్తకిచ్చా, ‘‘ఆవుసో, హియ్యో కథితట్ఠానతోవ థోకం ధమ్మం కథేహీ’’తి మనుస్సానం ధమ్మం కథాపేసుం. మనుస్సా ధమ్మకథం సుత్వా పునదివసత్థాయపి నిమన్తయింసు. ఏవం సమన్తా భిక్ఖాచారగామేసు ద్వే ద్వే దివసే తం ఆదాయ పిణ్డాయ చరింసు.
Kassapabuddhakāle kira ekasmiṃ gāmakāvāse dve therā samaggavāsaṃ vasiṃsu. Tesu eko saṭṭhivasso, eko ekūnasaṭṭhivasso . Ekūnasaṭṭhivasso itarassa pattacīvaraṃ ādāya vicari, sāmaṇero viya sabbaṃ vattapaṭivattaṃ akāsi. Tesaṃ ekamātukucchiyaṃ vutthabhātūnaṃ viya samaggavāsaṃ vasantānaṃ vasanaṭṭhānaṃ eko dhammakathiko āgami. Tadā ca dhammassavanadivaso hoti. Therā naṃ saṅgaṇhitvā ‘‘dhammakathaṃ no kathehi sappurisā’’ti āhaṃsu. So dhammakathaṃ kathesi. Therā ‘‘dhammakathiko no laddho’’ti tuṭṭhacittā punadivase taṃ ādāya dhuragāmaṃ piṇḍāya pavisitvā tattha katabhattakiccā, ‘‘āvuso, hiyyo kathitaṭṭhānatova thokaṃ dhammaṃ kathehī’’ti manussānaṃ dhammaṃ kathāpesuṃ. Manussā dhammakathaṃ sutvā punadivasatthāyapi nimantayiṃsu. Evaṃ samantā bhikkhācāragāmesu dve dve divase taṃ ādāya piṇḍāya cariṃsu.
ధమ్మకథికో చిన్తేసి – ‘‘ఇమే ద్వేపి అతిముదుకా, మయా ఉభోపేతే పలాపేత్వా ఇమస్మిం విహారే వసితుం వట్టతీ’’తి. సో సాయం థేరూపట్ఠానం గన్త్వా భిక్ఖూనం ఉట్ఠాయ గతకాలే నివత్తిత్వా మహాథేరం ఉపసఙ్కమిత్వా, ‘‘భన్తే, కిఞ్చి వత్తబ్బం అత్థీ’’తి వత్వా ‘‘కథేహి, ఆవుసో’’తి వుత్తే థోకం చిన్తేత్వా, ‘‘భన్తే, కథా నామేసా మహాసావజ్జా’’తి వత్వా అకథేత్వావ పక్కామి. అనుథేరస్సాపి సన్తికం గన్త్వా తథేవ అకాసి. సో దుతియదివసే తథేవ కత్వా తతియదివసే తేసం అతివియ కోతుహలే ఉప్పన్నే మహాథేరం ఉపసఙ్కమిత్వా, ‘‘భన్తే, కిఞ్చి వత్తబ్బం అత్థి, తుమ్హాకం పన సన్తికే వత్తుం న విసహామీ’’తి వత్వా థేరేన ‘‘హోతు, ఆవుసో, కథేహీ’’తి నిప్పీళితో ఆహ – ‘‘కిం పన, భన్తే, అనుథేరో తుమ్హేహి సద్ధిం సంభోగో’’తి. సప్పురిస, కిం నామేతం కథేసి, మయం ఏకమాతుకుచ్ఛియం వుత్థపుత్తా వియ, అమ్హేసు ఏకేన యం లద్ధం, ఇతరేనాపి లద్ధమేవ హోతి. మయా ఏతస్స ఏత్తకం కాలం అగుణో నామ న దిట్ఠపుబ్బోతి? ఏవం, భన్తేతి. ఆమావుసోతి. భన్తే మం అనుథేరో ఏవమాహ – ‘‘సప్పురిస, త్వం కులపుత్తో, అయం మహాథేరో లజ్జీ పేసలోతి ఏతేన సద్ధిం సంభోగం కరోన్తో ఉపపరిక్ఖిత్వా కరేయ్యాసీ’’తి ఏవమేస మం ఆగతదివసతో పట్ఠాయ వదతీతి.
Dhammakathiko cintesi – ‘‘ime dvepi atimudukā, mayā ubhopete palāpetvā imasmiṃ vihāre vasituṃ vaṭṭatī’’ti. So sāyaṃ therūpaṭṭhānaṃ gantvā bhikkhūnaṃ uṭṭhāya gatakāle nivattitvā mahātheraṃ upasaṅkamitvā, ‘‘bhante, kiñci vattabbaṃ atthī’’ti vatvā ‘‘kathehi, āvuso’’ti vutte thokaṃ cintetvā, ‘‘bhante, kathā nāmesā mahāsāvajjā’’ti vatvā akathetvāva pakkāmi. Anutherassāpi santikaṃ gantvā tatheva akāsi. So dutiyadivase tatheva katvā tatiyadivase tesaṃ ativiya kotuhale uppanne mahātheraṃ upasaṅkamitvā, ‘‘bhante, kiñci vattabbaṃ atthi, tumhākaṃ pana santike vattuṃ na visahāmī’’ti vatvā therena ‘‘hotu, āvuso, kathehī’’ti nippīḷito āha – ‘‘kiṃ pana, bhante, anuthero tumhehi saddhiṃ saṃbhogo’’ti. Sappurisa, kiṃ nāmetaṃ kathesi, mayaṃ ekamātukucchiyaṃ vutthaputtā viya, amhesu ekena yaṃ laddhaṃ, itarenāpi laddhameva hoti. Mayā etassa ettakaṃ kālaṃ aguṇo nāma na diṭṭhapubboti? Evaṃ, bhanteti. Āmāvusoti. Bhante maṃ anuthero evamāha – ‘‘sappurisa, tvaṃ kulaputto, ayaṃ mahāthero lajjī pesaloti etena saddhiṃ saṃbhogaṃ karonto upaparikkhitvā kareyyāsī’’ti evamesa maṃ āgatadivasato paṭṭhāya vadatīti.
మహాథేరో తం సుత్వావ కుద్ధమానసో దణ్డాభిహతం కులాలభాజనం వియ భిజ్జి. ఇతరోపి ఉట్ఠాయ అనుథేరస్స సన్తికం గన్త్వా తథేవ అవోచ, సోపి తథేవ భిజ్జి. తేసు కిఞ్చాపి ఏత్తకం కాలం ఏకోపి విసుం పిణ్డాయ పవిట్ఠపుబ్బో నామ నత్థి, పునదివసే పన విసుం పిణ్డాయ పవిసిత్వా అనుథేరో పురేతరం ఆగన్త్వా ఉపట్ఠానసాలాయ అట్ఠాసి, మహాథేరో పచ్ఛా అగమాసి. తం దిస్వా అనుథేరో చిన్తేసి – ‘‘కిం ను ఖో ఇమస్స పత్తచీవరం పటిగ్గహేతబ్బం, ఉదాహు నో’’తి. సో ‘‘న ఇదాని పటిగ్గహేస్సామీ’’తి చిన్తేత్వాపి ‘‘హోతు, న మయా ఏవం కతపుబ్బం, మయా అత్తనో వత్తం హాపేతుం న వట్టతీ’’తి చిత్తం ముదుకం కత్వా థేరం ఉపసఙ్కమిత్వా, ‘‘భన్తే, పత్తచీవరం దేథా’’తి ఆహ. ఇతరో ‘‘గచ్ఛ, దుబ్బినీత, న త్వం మమ పత్తచీవరం పటిగ్గహేతుం యుత్తరూపో’’తి అచ్ఛరం పహరిత్వా తేనపి ‘‘ఆమ, భన్తే, అహమ్పి తుమ్హాకం పత్తచీవరం న పటిగ్గణ్హామీతి చిన్తేసి’’న్తి వుత్తే, ‘‘ఆవుసో నవక, కిం త్వం చిన్తేసి, మమ ఇమస్మిం విహారే కోచి సఙ్గో అత్థీ’’తి ఆహ. ఇతరోపి ‘‘తుమ్హే పన, భన్తే, కిం ఏవం మఞ్ఞథ ‘మమ ఇమస్మిం విహారే కోచి సఙ్గో అత్థీ’తి, ఏసో తే విహారో’’తి వత్వా పత్తచీవరం ఆదాయ నిక్ఖమి. ఇతరోపి నిక్ఖమి. తే ఉభోపి ఏకమగ్గేనాపి అగన్త్వా ఏకో పచ్ఛిమద్వారేన మగ్గం గణ్హి, ఏకో పురత్థిమద్వారేన. ధమ్మకథికో, ‘‘భన్తే, మా ఏవం కరోథ, మా ఏవం కరోథా’’తి వత్వా ‘‘తిట్ఠావుసో’’తి వుత్తే నివత్తి. సో పునదివసే ధురగామం పవిట్ఠో మనుస్సేహి, ‘‘భన్తే, భద్దన్తా కుహి’’న్తి వుత్తే, ‘‘ఆవుసో, మా పుచ్ఛథ, తుమ్హాకం కులుపకా హియ్యో కలహం కత్వా నిక్ఖమింసు, అహం యాచన్తోపి నివత్తేతుం నాసక్ఖి’’న్తి ఆహ. తేసు బాలా తుణ్హీ అహేసుం. పణ్డితా పన ‘‘అమ్హేహి ఏత్తకం కాలం భద్దన్తానం కిఞ్చి ఖలితం నామ న దిట్ఠపుబ్బం, తేసం భయం ఇమం నిస్సాయ ఉప్పన్నం భవిస్సతీ’’తి దోమనస్సప్పత్తా అహేసుం.
Mahāthero taṃ sutvāva kuddhamānaso daṇḍābhihataṃ kulālabhājanaṃ viya bhijji. Itaropi uṭṭhāya anutherassa santikaṃ gantvā tatheva avoca, sopi tatheva bhijji. Tesu kiñcāpi ettakaṃ kālaṃ ekopi visuṃ piṇḍāya paviṭṭhapubbo nāma natthi, punadivase pana visuṃ piṇḍāya pavisitvā anuthero puretaraṃ āgantvā upaṭṭhānasālāya aṭṭhāsi, mahāthero pacchā agamāsi. Taṃ disvā anuthero cintesi – ‘‘kiṃ nu kho imassa pattacīvaraṃ paṭiggahetabbaṃ, udāhu no’’ti. So ‘‘na idāni paṭiggahessāmī’’ti cintetvāpi ‘‘hotu, na mayā evaṃ katapubbaṃ, mayā attano vattaṃ hāpetuṃ na vaṭṭatī’’ti cittaṃ mudukaṃ katvā theraṃ upasaṅkamitvā, ‘‘bhante, pattacīvaraṃ dethā’’ti āha. Itaro ‘‘gaccha, dubbinīta, na tvaṃ mama pattacīvaraṃ paṭiggahetuṃ yuttarūpo’’ti accharaṃ paharitvā tenapi ‘‘āma, bhante, ahampi tumhākaṃ pattacīvaraṃ na paṭiggaṇhāmīti cintesi’’nti vutte, ‘‘āvuso navaka, kiṃ tvaṃ cintesi, mama imasmiṃ vihāre koci saṅgo atthī’’ti āha. Itaropi ‘‘tumhe pana, bhante, kiṃ evaṃ maññatha ‘mama imasmiṃ vihāre koci saṅgo atthī’ti, eso te vihāro’’ti vatvā pattacīvaraṃ ādāya nikkhami. Itaropi nikkhami. Te ubhopi ekamaggenāpi agantvā eko pacchimadvārena maggaṃ gaṇhi, eko puratthimadvārena. Dhammakathiko, ‘‘bhante, mā evaṃ karotha, mā evaṃ karothā’’ti vatvā ‘‘tiṭṭhāvuso’’ti vutte nivatti. So punadivase dhuragāmaṃ paviṭṭho manussehi, ‘‘bhante, bhaddantā kuhi’’nti vutte, ‘‘āvuso, mā pucchatha, tumhākaṃ kulupakā hiyyo kalahaṃ katvā nikkhamiṃsu, ahaṃ yācantopi nivattetuṃ nāsakkhi’’nti āha. Tesu bālā tuṇhī ahesuṃ. Paṇḍitā pana ‘‘amhehi ettakaṃ kālaṃ bhaddantānaṃ kiñci khalitaṃ nāma na diṭṭhapubbaṃ, tesaṃ bhayaṃ imaṃ nissāya uppannaṃ bhavissatī’’ti domanassappattā ahesuṃ.
తేపి థేరా గతట్ఠానే చిత్తసుఖం నామ న లభింసు. మహాథేరో చిన్తేసి – ‘‘అహో నవకస్స భిక్ఖునో భారియం కమ్మం కతం, ముహుత్తం దిట్ఠం నామ ఆగన్తుకభిక్ఖుం ఆహ – ‘మహాథేరేన సద్ధిం సంభోగం మా అకాసీ’’’తి. ఇతరోపి చిన్తేసి – ‘‘అహో మహాథేరస్స భారియం కమ్మం కతం, ముహుత్తం దిట్ఠం నామ ఆగన్తుకభిక్ఖుం ఆహ – ‘ఇమినా సద్ధిం సంభోగం మా అకాసీ’’’తి. తేసం నేవ సజ్ఝాయో న మనసికారో అహోసి. తే వస్ససతచ్చయేన పచ్ఛిమదిసాయ ఏకం విహారం అగమంసు. తేసం ఏకమేవ సేనాసనం పాపుణి. మహాథేరే పవిసిత్వా మఞ్చకే నిసిన్నే ఇతరోపి పావిసి. మహాథేరో తం దిస్వావ సఞ్జానిత్వా అస్సూని సన్ధారేతుం నాసక్ఖి. ఇతరోపి మహాథేరం సఞ్జానిత్వా అస్సుపుణ్ణేహి నేత్తేహి ‘‘కథేమి ను ఖో మా కథేమీ’’తి చిన్తేత్వా ‘‘న తం సద్ధేయ్యరూప’’న్తి థేరం వన్దిత్వా ‘‘అహం, భన్తే, ఏత్తకం కాలం తుమ్హాకం పత్తచీవరం గహేత్వా విచరిం, అపి ను ఖో మే కాయద్వారాదీసు తుమ్హేహి కిఞ్చి అసారుప్పం దిట్ఠపుబ్బ’’న్తి. ‘‘న దిట్ఠపుబ్బం, ఆవుసో’’తి. అథ కస్మా ధమ్మకథికం అవచుత్థ ‘‘మా ఏతేన సద్ధిం సంభోగమకాసీ’’తి? ‘‘నాహం, ఆవుసో, ఏవం కథేమి, తయా కిర మమ అన్తరే ఏవం వుత్త’’న్తి. ‘‘అహమ్పి, భన్తే, న వదామీ’’తి. తే తస్మిం ఖణే ‘‘తేన అమ్హే భిన్దితుకామేన ఏవం వుత్తం భవిస్సతీ’’తి ఞత్వా అఞ్ఞమఞ్ఞం అచ్చయం దేసయింసు. తే వస్ససతం చిత్తస్సాదం అలభన్తా తం దివసం సమగ్గా హుత్వా ‘‘ఆయామ, నం తతో విహారా నిక్కడ్ఢిస్సామా’’తి పక్కమిత్వా అనుపుబ్బేన తం విహారం అగమంసు.
Tepi therā gataṭṭhāne cittasukhaṃ nāma na labhiṃsu. Mahāthero cintesi – ‘‘aho navakassa bhikkhuno bhāriyaṃ kammaṃ kataṃ, muhuttaṃ diṭṭhaṃ nāma āgantukabhikkhuṃ āha – ‘mahātherena saddhiṃ saṃbhogaṃ mā akāsī’’’ti. Itaropi cintesi – ‘‘aho mahātherassa bhāriyaṃ kammaṃ kataṃ, muhuttaṃ diṭṭhaṃ nāma āgantukabhikkhuṃ āha – ‘iminā saddhiṃ saṃbhogaṃ mā akāsī’’’ti. Tesaṃ neva sajjhāyo na manasikāro ahosi. Te vassasataccayena pacchimadisāya ekaṃ vihāraṃ agamaṃsu. Tesaṃ ekameva senāsanaṃ pāpuṇi. Mahāthere pavisitvā mañcake nisinne itaropi pāvisi. Mahāthero taṃ disvāva sañjānitvā assūni sandhāretuṃ nāsakkhi. Itaropi mahātheraṃ sañjānitvā assupuṇṇehi nettehi ‘‘kathemi nu kho mā kathemī’’ti cintetvā ‘‘na taṃ saddheyyarūpa’’nti theraṃ vanditvā ‘‘ahaṃ, bhante, ettakaṃ kālaṃ tumhākaṃ pattacīvaraṃ gahetvā vicariṃ, api nu kho me kāyadvārādīsu tumhehi kiñci asāruppaṃ diṭṭhapubba’’nti. ‘‘Na diṭṭhapubbaṃ, āvuso’’ti. Atha kasmā dhammakathikaṃ avacuttha ‘‘mā etena saddhiṃ saṃbhogamakāsī’’ti? ‘‘Nāhaṃ, āvuso, evaṃ kathemi, tayā kira mama antare evaṃ vutta’’nti. ‘‘Ahampi, bhante, na vadāmī’’ti. Te tasmiṃ khaṇe ‘‘tena amhe bhinditukāmena evaṃ vuttaṃ bhavissatī’’ti ñatvā aññamaññaṃ accayaṃ desayiṃsu. Te vassasataṃ cittassādaṃ alabhantā taṃ divasaṃ samaggā hutvā ‘‘āyāma, naṃ tato vihārā nikkaḍḍhissāmā’’ti pakkamitvā anupubbena taṃ vihāraṃ agamaṃsu.
ధమ్మకథికోపి థేరే దిస్వా పత్తచీవరం పటిగ్గహేతుం ఉపగచ్ఛి. థేరా ‘‘న త్వం ఇమస్మిం విహారే వసితుం యుత్తరూపో’’తి అచ్ఛరం పహరింసు. సో సణ్ఠాతుం అసక్కోన్తో తావదేవ నిక్ఖమిత్వా పలాయి. అథ నం వీసతి వస్ససహస్సాని కతో సమణధమ్మో సన్ధారేతుం నాసక్ఖి, తతో చవిత్వా అవీచిమ్హి నిబ్బత్తో ఏకం బుద్ధన్తరం పచ్చిత్వా ఇదాని గిజ్ఝకూటే వుత్తప్పకారేన అత్తభావేన దుక్ఖం అనుభోతీతి.
Dhammakathikopi there disvā pattacīvaraṃ paṭiggahetuṃ upagacchi. Therā ‘‘na tvaṃ imasmiṃ vihāre vasituṃ yuttarūpo’’ti accharaṃ pahariṃsu. So saṇṭhātuṃ asakkonto tāvadeva nikkhamitvā palāyi. Atha naṃ vīsati vassasahassāni kato samaṇadhammo sandhāretuṃ nāsakkhi, tato cavitvā avīcimhi nibbatto ekaṃ buddhantaraṃ paccitvā idāni gijjhakūṭe vuttappakārena attabhāvena dukkhaṃ anubhotīti.
సత్థా ఇదం తస్స పుబ్బకమ్మం ఆహరిత్వా, ‘‘భిక్ఖవే, భిక్ఖునా నామ కాయాదీహి ఉపసన్తరూపేన భవితబ్బ’’న్తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –
Satthā idaṃ tassa pubbakammaṃ āharitvā, ‘‘bhikkhave, bhikkhunā nāma kāyādīhi upasantarūpena bhavitabba’’nti vatvā imaṃ gāthamāha –
౨౮౧.
281.
‘‘వాచానురక్ఖీ మనసా సుసంవుతో,
‘‘Vācānurakkhī manasā susaṃvuto,
కాయేన చ నాకుసలం కయిరా;
Kāyena ca nākusalaṃ kayirā;
ఏతే తయో కమ్మపథే విసోధయే,
Ete tayo kammapathe visodhaye,
ఆరాధయే మగ్గమిసిప్పవేదిత’’న్తి.
Ārādhaye maggamisippavedita’’nti.
తస్సత్థో – చతున్నం వచీదుచ్చరితానం వజ్జనేన వాచానురక్ఖీ అభిజ్ఝాదీనం అనుప్పాదనేన మనసా చ సుట్ఠు సంవుతో పాణాతిపాతాదయో పజహన్తో కాయేన చ అకుసలం న కయిరా. ఏవం ఏతే తయో కమ్మపథే విసోధయే. ఏవం విసోధేన్తో హి సీలక్ఖన్ధాదీనం ఏసకేహి బుద్ధాదీహి ఇసీహి పవేదితం అట్ఠఙ్గికమగ్గం ఆరాధేయ్యాతి.
Tassattho – catunnaṃ vacīduccaritānaṃ vajjanena vācānurakkhī abhijjhādīnaṃ anuppādanena manasā ca suṭṭhu saṃvuto pāṇātipātādayo pajahanto kāyena ca akusalaṃ na kayirā. Evaṃ ete tayo kammapathe visodhaye. Evaṃ visodhento hi sīlakkhandhādīnaṃ esakehi buddhādīhi isīhi paveditaṃ aṭṭhaṅgikamaggaṃ ārādheyyāti.
దేసనావసానే బహూ సోతాపత్తిఫలాదీని పాపుణింసూతి.
Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.
సూకరపేతవత్థు ఛట్ఠం.
Sūkarapetavatthu chaṭṭhaṃ.
౭. పోట్ఠిలత్థేరవత్థు
7. Poṭṭhilattheravatthu
యోగా వేతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో పోట్ఠిలం నామ థేరం ఆరబ్భ కథేసి.
Yogā veti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto poṭṭhilaṃ nāma theraṃ ārabbha kathesi.
సో కిర సత్తన్నమ్పి బుద్ధానం సాసనే తేపిటకో పఞ్చన్నం భిక్ఖుసతానం ధమ్మం వాచేసి. సత్థా చిన్తేసి – ‘‘ఇమస్స భిక్ఖునో ‘అత్తనో దుక్ఖనిస్సరణం కరిస్సామీ’తి చిత్తమ్పి నత్థి సంవేజేస్సామి న’’న్తి. తతో పట్ఠాయ తం థేరం అత్తనో ఉపట్ఠానం ఆగతకాలే ‘‘ఏహి, తుచ్ఛపోట్ఠిల, వన్ద, తుచ్ఛపోట్ఠిల, నిసీద, తుచ్ఛపోట్ఠిల, యాహి, తుచ్ఛపోట్ఠిలా’’తి వదతి. ఉట్ఠాయ గతకాలేపి ‘‘తుచ్ఛపోట్ఠిలో గతో’’తి వదతి. సో చిన్తేసి – ‘‘అహం సాట్ఠకథాని తీణి పిటకాని ధారేమి, పఞ్చన్నం భిక్ఖుసతానం అట్ఠారస మహాగణే ధమ్మం వాచేమి, అథ పన మం సత్థా అభిక్ఖణం, ‘తుచ్ఛపోట్ఠిలా’తి వదేతి, అద్ధా మం సత్థా ఝానాదీనం అభావేన ఏవం వదేతీ’’తి. సో ఉప్పన్నసంవేగో ‘‘దాని అరఞ్ఞం పవిసిత్వా సమణధమ్మం కరిస్సామీ’’తి సయమేవ పత్తచీవరం సంవిదహిత్వా పచ్చూసకాలే సబ్బపచ్ఛా ధమ్మం ఉగ్గణ్హిత్వా నిక్ఖమన్తేన భిక్ఖునా సద్ధిం నిక్ఖమి. పరివేణే నిసీదిత్వా సజ్ఝాయన్తా నం ‘‘ఆచరియో’’తి న సల్లక్ఖేసుం. సో వీసయోజనసతమగ్గం గన్త్వా ఏకస్మిం అరఞ్ఞావాసే తింస భిక్ఖూ వసన్తి, తే ఉపసఙ్కమిత్వా సఙ్ఘత్థేరం వన్దిత్వా, ‘‘భన్తే, అవస్సయో మే హోథా’’తి ఆహ. ఆవుసో, త్వం ధమ్మకథికో, అమ్హేహి నామ తం నిస్సాయ కిఞ్చి జానితబ్బం భవేయ్య, కస్మా ఏవం వదేసీతి? మా, భన్తే, ఏవం కరోథ, అవస్సయో మే హోథాతి. తే పన సబ్బే ఖీణాసవావ. అథ నం మహాథేరో ‘‘ఇమస్స ఉగ్గహం నిస్సాయ మానో అత్థియేవా’’తి అనుథేరస్స సన్తికం పహిణి. సోపి నం తథేవాహ. ఇమినా నీహారేన సబ్బేపి తం పేసేన్తా దివాట్ఠానే నిసీదిత్వా సూచికమ్మం కరోన్తస్స సబ్బనవకస్స సత్తవస్సికసామణేరస్స సన్తికం పహిణింసు. ఏవమస్స మానం నీహరింసు.
So kira sattannampi buddhānaṃ sāsane tepiṭako pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ dhammaṃ vācesi. Satthā cintesi – ‘‘imassa bhikkhuno ‘attano dukkhanissaraṇaṃ karissāmī’ti cittampi natthi saṃvejessāmi na’’nti. Tato paṭṭhāya taṃ theraṃ attano upaṭṭhānaṃ āgatakāle ‘‘ehi, tucchapoṭṭhila, vanda, tucchapoṭṭhila, nisīda, tucchapoṭṭhila, yāhi, tucchapoṭṭhilā’’ti vadati. Uṭṭhāya gatakālepi ‘‘tucchapoṭṭhilo gato’’ti vadati. So cintesi – ‘‘ahaṃ sāṭṭhakathāni tīṇi piṭakāni dhāremi, pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ aṭṭhārasa mahāgaṇe dhammaṃ vācemi, atha pana maṃ satthā abhikkhaṇaṃ, ‘tucchapoṭṭhilā’ti vadeti, addhā maṃ satthā jhānādīnaṃ abhāvena evaṃ vadetī’’ti. So uppannasaṃvego ‘‘dāni araññaṃ pavisitvā samaṇadhammaṃ karissāmī’’ti sayameva pattacīvaraṃ saṃvidahitvā paccūsakāle sabbapacchā dhammaṃ uggaṇhitvā nikkhamantena bhikkhunā saddhiṃ nikkhami. Pariveṇe nisīditvā sajjhāyantā naṃ ‘‘ācariyo’’ti na sallakkhesuṃ. So vīsayojanasatamaggaṃ gantvā ekasmiṃ araññāvāse tiṃsa bhikkhū vasanti, te upasaṅkamitvā saṅghattheraṃ vanditvā, ‘‘bhante, avassayo me hothā’’ti āha. Āvuso, tvaṃ dhammakathiko, amhehi nāma taṃ nissāya kiñci jānitabbaṃ bhaveyya, kasmā evaṃ vadesīti? Mā, bhante, evaṃ karotha, avassayo me hothāti. Te pana sabbe khīṇāsavāva. Atha naṃ mahāthero ‘‘imassa uggahaṃ nissāya māno atthiyevā’’ti anutherassa santikaṃ pahiṇi. Sopi naṃ tathevāha. Iminā nīhārena sabbepi taṃ pesentā divāṭṭhāne nisīditvā sūcikammaṃ karontassa sabbanavakassa sattavassikasāmaṇerassa santikaṃ pahiṇiṃsu. Evamassa mānaṃ nīhariṃsu.
సో నిహతమానో సామణేరస్స సన్తికే అఞ్జలిం పగ్గహేత్వా ‘‘అవస్సయో మే హోహి సప్పురిసా’’తి ఆహ. అహో, ఆచరియ, కిం నామేతం కథేథ, తుమ్హే మహల్లకా బహుస్సుతా, తుమ్హాకం సన్తికే మయా కిఞ్చి కారణం జానితబ్బం భవేయ్యాతి. మా ఏవం కరి, సప్పురిస, హోహియేవ మే అవస్సయోతి. భన్తే, సచేపి ఓవాదక్ఖమా భవిస్సథ, భవిస్సామి వో అవస్సయోతి. హోమి, సప్పురిస, అహం ‘‘అగ్గిం పవిసా’’తి వుత్తే అగ్గిం పవిసామియేవాతి. అథ నం సో అవిదూరే ఏకం సరం దస్సేత్వా, ‘‘భన్తే, యథానివత్థపారుతోవ ఇమం సరం పవిసథా’’తి ఆహ. సో హిస్స మహగ్ఘానం దుపట్టచీవరానం నివత్థపారుతభావం ఞత్వాపి ‘‘ఓవాదక్ఖమో ను ఖో’’తి వీమంసన్తో ఏవమాహ. థేరోపి ఏకవచనేనేవ ఉదకం ఓతరి. అథ నం చీవరకణ్ణానం తేమితకాలే ‘‘ఏథ, భన్తే’’తి వత్వా ఏకవచనేనేవ ఆగన్త్వా ఠితం ఆహ – ‘‘భన్తే, ఏకస్మిం వమ్మికే ఛ ఛిద్దాని, తత్థ ఏకేన ఛిద్దేన గోధా అన్తో పవిట్ఠా, తం గణ్హితుకామో ఇతరాని పఞ్చ ఛిద్దాని థకేత్వా ఛట్ఠం భిన్దిత్వా పవిట్ఠఛిద్దేనేవ గణ్హాతి, ఏవం తుమ్హేపి ఛద్వారికేసు ఆరమ్మణేసు సేసాని పఞ్చద్వారాని పిధాయ మనోద్వారే కమ్మం పట్ఠపేథా’’తి. బహుస్సుతస్స భిక్ఖునో ఏత్తకేనేవ పదీపుజ్జలనం వియ అహోసి. సో ‘‘ఏత్తకమేవ హోతు సప్పురిసా’’తి కరజకాయే ఞాణం ఓతారేత్వా సమణధమ్మం ఆరభి.
So nihatamāno sāmaṇerassa santike añjaliṃ paggahetvā ‘‘avassayo me hohi sappurisā’’ti āha. Aho, ācariya, kiṃ nāmetaṃ kathetha, tumhe mahallakā bahussutā, tumhākaṃ santike mayā kiñci kāraṇaṃ jānitabbaṃ bhaveyyāti. Mā evaṃ kari, sappurisa, hohiyeva me avassayoti. Bhante, sacepi ovādakkhamā bhavissatha, bhavissāmi vo avassayoti. Homi, sappurisa, ahaṃ ‘‘aggiṃ pavisā’’ti vutte aggiṃ pavisāmiyevāti. Atha naṃ so avidūre ekaṃ saraṃ dassetvā, ‘‘bhante, yathānivatthapārutova imaṃ saraṃ pavisathā’’ti āha. So hissa mahagghānaṃ dupaṭṭacīvarānaṃ nivatthapārutabhāvaṃ ñatvāpi ‘‘ovādakkhamo nu kho’’ti vīmaṃsanto evamāha. Theropi ekavacaneneva udakaṃ otari. Atha naṃ cīvarakaṇṇānaṃ temitakāle ‘‘etha, bhante’’ti vatvā ekavacaneneva āgantvā ṭhitaṃ āha – ‘‘bhante, ekasmiṃ vammike cha chiddāni, tattha ekena chiddena godhā anto paviṭṭhā, taṃ gaṇhitukāmo itarāni pañca chiddāni thaketvā chaṭṭhaṃ bhinditvā paviṭṭhachiddeneva gaṇhāti, evaṃ tumhepi chadvārikesu ārammaṇesu sesāni pañcadvārāni pidhāya manodvāre kammaṃ paṭṭhapethā’’ti. Bahussutassa bhikkhuno ettakeneva padīpujjalanaṃ viya ahosi. So ‘‘ettakameva hotu sappurisā’’ti karajakāye ñāṇaṃ otāretvā samaṇadhammaṃ ārabhi.
సత్థా వీసయోజనసతమత్థకే నిసిన్నోవ తం భిక్ఖుం ఓలోకేత్వా ‘‘యథేవాయం భిక్ఖు భూరిపఞ్ఞో , ఏవమేవం అనేన అత్తానం పతిట్ఠాపేతుం వట్టతీ’’తి చిన్తేత్వా తేన సద్ధిం కథేన్తో వియ ఓభాసం ఫరిత్వా ఇమం గాథమాహ –
Satthā vīsayojanasatamatthake nisinnova taṃ bhikkhuṃ oloketvā ‘‘yathevāyaṃ bhikkhu bhūripañño , evamevaṃ anena attānaṃ patiṭṭhāpetuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā tena saddhiṃ kathento viya obhāsaṃ pharitvā imaṃ gāthamāha –
౨౮౨.
282.
‘‘యోగా వే జాయతీ భూరి, అయోగా భూరిసఙ్ఖయో;
‘‘Yogā ve jāyatī bhūri, ayogā bhūrisaṅkhayo;
ఏతం ద్వేధాపథం ఞత్వా, భవాయ విభవాయ చ;
Etaṃ dvedhāpathaṃ ñatvā, bhavāya vibhavāya ca;
తథాత్తానం నివేసేయ్య, యథా భూరి పవడ్ఢతీ’’తి.
Tathāttānaṃ niveseyya, yathā bhūri pavaḍḍhatī’’ti.
తత్థ యోగాతి అట్ఠతింసాయ ఆరమ్మణేసు యోనిసో మనసికారా. భూరీతి పథవీసమాయ విత్థతాయ పఞ్ఞాయేతం నామం. సఙ్ఖయోతి వినాసో. ఏతం ద్వేధాపథన్తి ఏతం యోగఞ్చ అయోగఞ్చ. భవాయ విభవాయ చాతి వుద్ధియా చ అవుద్ధియా చ. తథాతి యథా అయం భూరిసఙ్ఖాతా పఞ్ఞా పవడ్ఢతి, ఏవం అత్తానం నివేసేయ్యాతి అత్థో.
Tattha yogāti aṭṭhatiṃsāya ārammaṇesu yoniso manasikārā. Bhūrīti pathavīsamāya vitthatāya paññāyetaṃ nāmaṃ. Saṅkhayoti vināso. Etaṃ dvedhāpathanti etaṃ yogañca ayogañca. Bhavāya vibhavāya cāti vuddhiyā ca avuddhiyā ca. Tathāti yathā ayaṃ bhūrisaṅkhātā paññā pavaḍḍhati, evaṃ attānaṃ niveseyyāti attho.
దేసనావసానే పోట్ఠిలత్థేరో అరహత్తే పతిట్ఠహీతి.
Desanāvasāne poṭṭhilatthero arahatte patiṭṭhahīti.
పోట్ఠిలత్థేరవత్థు సత్తమం.
Poṭṭhilattheravatthu sattamaṃ.
౮. పఞ్చమహల్లకత్థేరవత్థు
8. Pañcamahallakattheravatthu
వనం ఛిన్దథాతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో సమ్బహులే మహల్లకే భిక్ఖూ ఆరబ్భ కథేసి.
Vanaṃ chindathāti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto sambahule mahallake bhikkhū ārabbha kathesi.
తే కిర గిహికాలే సావత్థియం కుటుమ్బికా మహద్ధనా అఞ్ఞమఞ్ఞసహాయకా ఏకతో పుఞ్ఞాని కరోన్తా సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా ‘‘మయం మహల్లకా, కిం నో ఘరావాసేనా’’తి సత్థారం పబ్బజ్జం యాచిత్వా పబ్బజింసు, మహల్లకభావేన పన ధమ్మం పరియాపుణితుం అసక్కోన్తా విహారపరియన్తే పణ్ణసాలం కారేత్వా ఏకతోవ వసింసు. పిణ్డాయ చరన్తాపి యేభుయ్యేన పుత్తదారస్సేవ గేహం గన్త్వా భుఞ్జింసు. తేసు ఏకస్స పురాణదుతియికా మధురపాచికా నామ, సా తేసం సబ్బేసమ్పి ఉపకారికా అహోసి. కస్మా సబ్బేపి అత్తనా లద్ధాహారం గహేత్వా తస్సా ఏవ గేహే నిసీదిత్వా భుఞ్జన్తి? సాపి నేసం యథాసన్నిహితం సూపబ్యఞ్జనం దేతి. సా అఞ్ఞతరాబాధేన ఫుట్ఠా కాలమకాసి. అథ తే మహల్లకత్థేరా సహాయకస్స థేరస్స పణ్ణసాలాయ సన్నిపతిత్వా అఞ్ఞమఞ్ఞం గీవాసు గహేత్వా ‘‘మధురపాచికా ఉపాసికా కాలకతా’’తి విలపన్తా రోదింసు . భిక్ఖూహి చ సమన్తతో ఉపధావిత్వా ‘‘కిం ఇదం, ఆవుసో’’తి పుట్ఠా, ‘‘భన్తే, సహాయకస్స నో పురాణదుతియికా కాలకతా, సా అమ్హాకం అతివియ ఉపకారికా. ఇదాని కుతో తథారూపిం లభిస్సామాతి ఇమినా కారణేన రోదామా’’తి ఆహంసు.
Te kira gihikāle sāvatthiyaṃ kuṭumbikā mahaddhanā aññamaññasahāyakā ekato puññāni karontā satthu dhammadesanaṃ sutvā ‘‘mayaṃ mahallakā, kiṃ no gharāvāsenā’’ti satthāraṃ pabbajjaṃ yācitvā pabbajiṃsu, mahallakabhāvena pana dhammaṃ pariyāpuṇituṃ asakkontā vihārapariyante paṇṇasālaṃ kāretvā ekatova vasiṃsu. Piṇḍāya carantāpi yebhuyyena puttadārasseva gehaṃ gantvā bhuñjiṃsu. Tesu ekassa purāṇadutiyikā madhurapācikā nāma, sā tesaṃ sabbesampi upakārikā ahosi. Kasmā sabbepi attanā laddhāhāraṃ gahetvā tassā eva gehe nisīditvā bhuñjanti? Sāpi nesaṃ yathāsannihitaṃ sūpabyañjanaṃ deti. Sā aññatarābādhena phuṭṭhā kālamakāsi. Atha te mahallakattherā sahāyakassa therassa paṇṇasālāya sannipatitvā aññamaññaṃ gīvāsu gahetvā ‘‘madhurapācikā upāsikā kālakatā’’ti vilapantā rodiṃsu . Bhikkhūhi ca samantato upadhāvitvā ‘‘kiṃ idaṃ, āvuso’’ti puṭṭhā, ‘‘bhante, sahāyakassa no purāṇadutiyikā kālakatā, sā amhākaṃ ativiya upakārikā. Idāni kuto tathārūpiṃ labhissāmāti iminā kāraṇena rodāmā’’ti āhaṃsu.
భిక్ఖూ ధమ్మసభాయం కథం సముట్ఠాపేసుం. సత్థా ఆగన్త్వా ‘‘కాయ నుత్థ, భిక్ఖవే, ఏతరహి కథాయ సన్నిసిన్నా’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘ఇమాయ నామా’’తి వుత్తే ‘‘న, భిక్ఖవే, ఇదానేవ, పుబ్బేపి తే కాకయోనియం నిబ్బత్తిత్వా సముద్దతీరే చరమానా సముద్దఊమియా సముద్దం పవేసేత్వా మారితాయ కాకియా రోదిత్వా పరిదేవిత్వా తం నీహరిస్సామాతి ముఖతుణ్డకేహి మహాసముద్దం ఉస్సిఞ్చన్తా కిలమింసూ’’తి అతీతం ఆహరిత్వా –
Bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi te kākayoniyaṃ nibbattitvā samuddatīre caramānā samuddaūmiyā samuddaṃ pavesetvā māritāya kākiyā roditvā paridevitvā taṃ nīharissāmāti mukhatuṇḍakehi mahāsamuddaṃ ussiñcantā kilamiṃsū’’ti atītaṃ āharitvā –
‘‘అపి ను హనుకా సన్తా, ముఖఞ్చ పరిసుస్సతి;
‘‘Api nu hanukā santā, mukhañca parisussati;
ఓరమామ న పారేమ, పూరతేవ మహోదధీ’’తి. (జా॰ ౧.౧.౧౪౬);
Oramāma na pārema, pūrateva mahodadhī’’ti. (jā. 1.1.146);
ఇమం కాకజాతకం విత్థారేత్వా తే భిక్ఖూ ఆమన్తేత్వా, ‘‘భిక్ఖవే, రాగదోసమోహవనం నిస్సాయ తుమ్హేహి ఇదం దుక్ఖం పత్తం, తం వనం ఛిన్దితుం వట్టతి, ఏవం నిద్దుక్ఖా భవిస్సథా’’తి వత్వా ఇమా గాథా అభాసి –
Imaṃ kākajātakaṃ vitthāretvā te bhikkhū āmantetvā, ‘‘bhikkhave, rāgadosamohavanaṃ nissāya tumhehi idaṃ dukkhaṃ pattaṃ, taṃ vanaṃ chindituṃ vaṭṭati, evaṃ niddukkhā bhavissathā’’ti vatvā imā gāthā abhāsi –
౨౮౩.
283.
‘‘వనం ఛిన్దథ మా రుక్ఖం, వనతో జాయతే భయం;
‘‘Vanaṃ chindatha mā rukkhaṃ, vanato jāyate bhayaṃ;
ఛేత్వా వనఞ్చ వనథఞ్చ, నిబ్బనా హోథ భిక్ఖవో.
Chetvā vanañca vanathañca, nibbanā hotha bhikkhavo.
౨౮౪.
284.
‘‘యావ హి వనథో న ఛిజ్జతి,
‘‘Yāva hi vanatho na chijjati,
అణుమత్తోపి నరస్స నారిసు;
Aṇumattopi narassa nārisu;
పటిబద్ధమనోవ తావ సో,
Paṭibaddhamanova tāva so,
వచ్ఛో ఖీరపకోవ మాతరీ’’తి.
Vaccho khīrapakova mātarī’’ti.
తత్థ మా రుక్ఖన్తి సత్థారా హి ‘‘వనం ఛిన్దథా’’తి వుత్తే తేసం అచిరపబ్బజితానం ‘‘సత్థా అమ్హే వాసిఆదీని గహేత్వా వనం ఛిన్దాపేతీ’’తి రుక్ఖం ఛిన్దితుకామతా ఉప్పజ్జి. అథ నే ‘‘మయా రాగాదికిలేసవనం సన్ధాయేతం వుత్తం, న రుక్ఖే’’తి పటిసేధేన్తో ‘‘మా రుక్ఖ’’న్తి ఆహ. వనతోతి యథా పాకతికవనతో సీహాదిభయం జాయతి, ఏవం జాతిఆదిభయమ్పి కిలేసవనతో జాయతీతి అత్థో. వనఞ్చ వనథఞ్చాతి ఏత్థ మహన్తా రుక్ఖా వనం నామ, ఖుద్దకా తస్మిం వనే ఠితత్తా వనథా నామ. పుబ్బుప్పత్తికరుక్ఖా వా వనం నామ, అపరాపరుప్పత్తికా వనథా నామ. ఏవమేవ మహన్తమహన్తా భవాకడ్ఢనకా కిలేసా వనం నామ, పవత్తియం విపాకదాయకా వనథా నామ. పుబ్బప్పత్తికా వనం నామ, అపరాపరుప్పత్తికా వనథా నామ. తం ఉభయం చతుత్థమగ్గఞాణేన ఛిన్దితబ్బం. తేనాహ – ‘‘ఛేత్వా వనఞ్చ వనథఞ్చ, నిబ్బనా హోథ భిక్ఖవో’’తి. నిబ్బనా హోథాతి నిక్కిలేసా హోథ. యావ హి వనథోతి యావ ఏస అణుమత్తోపి కిలేసవనథో నరస్స నారీసు న ఛిజ్జతి , తావ సో ఖీరపకో వచ్ఛో మాతరి వియ పటిబద్ధమనో లగ్గచిత్తోవ హోతీతి అత్థో.
Tattha mā rukkhanti satthārā hi ‘‘vanaṃ chindathā’’ti vutte tesaṃ acirapabbajitānaṃ ‘‘satthā amhe vāsiādīni gahetvā vanaṃ chindāpetī’’ti rukkhaṃ chinditukāmatā uppajji. Atha ne ‘‘mayā rāgādikilesavanaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ, na rukkhe’’ti paṭisedhento ‘‘mā rukkha’’nti āha. Vanatoti yathā pākatikavanato sīhādibhayaṃ jāyati, evaṃ jātiādibhayampi kilesavanato jāyatīti attho. Vanañca vanathañcāti ettha mahantā rukkhā vanaṃ nāma, khuddakā tasmiṃ vane ṭhitattā vanathā nāma. Pubbuppattikarukkhā vā vanaṃ nāma, aparāparuppattikā vanathā nāma. Evameva mahantamahantā bhavākaḍḍhanakā kilesā vanaṃ nāma, pavattiyaṃ vipākadāyakā vanathā nāma. Pubbappattikā vanaṃ nāma, aparāparuppattikā vanathā nāma. Taṃ ubhayaṃ catutthamaggañāṇena chinditabbaṃ. Tenāha – ‘‘chetvā vanañca vanathañca, nibbanā hotha bhikkhavo’’ti. Nibbanā hothāti nikkilesā hotha. Yāva hi vanathoti yāva esa aṇumattopi kilesavanatho narassa nārīsu na chijjati , tāva so khīrapako vaccho mātari viya paṭibaddhamano laggacittova hotīti attho.
దేసనావసానే పఞ్చపి తే మహల్లకత్థేరా సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠహింసు, సమ్పత్తానమ్పి సాత్థికా ధమ్మదేసనా అహోసీతి.
Desanāvasāne pañcapi te mahallakattherā sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsu, sampattānampi sātthikā dhammadesanā ahosīti.
పఞ్చమహల్లకత్థేరవత్థు అట్ఠమం.
Pañcamahallakattheravatthu aṭṭhamaṃ.
౯. సువణ్ణకారత్థేరవత్థు
9. Suvaṇṇakārattheravatthu
ఉచ్ఛిన్దాతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో సారిపుత్తత్థేరస్స సద్ధివిహారికం ఆరబ్భ కథేసి.
Ucchindāti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto sāriputtattherassa saddhivihārikaṃ ārabbha kathesi.
ఏకో కిర సువణ్ణకారపుత్తో అభిరూపో సారిపుత్తత్థేరస్స సన్తికే పబ్బజి. థేరో ‘‘తరుణానం రాగో ఉస్సన్నో హోతీ’’తి చిన్తేత్వా తస్స రాగపటిఘాతాయ అసుభకమ్మట్ఠానం అదాసి. తస్స పన తం అసప్పాయం. తస్మా అరఞ్ఞం పవిసిత్వా తేమాసం వాయమన్తో చిత్తేకగ్గమత్తమ్పి అలభిత్వా పున థేరస్స సన్తికం ఆగన్త్వా థేరేన ‘‘ఉపట్ఠితం తే, ఆవుసో, కమ్మట్ఠాన’’న్తి వుత్తే తం పవత్తిం ఆరోచేసి. అథస్స థేరో ‘‘కమ్మట్ఠానం న సమ్పజ్జతీతి వోసానం ఆపజ్జితుం న వట్టతీ’’తి వత్వా పున తదేవ కమ్మట్ఠానం సాధుకం కథేత్వా అదాసి. సో దుతియవారేపి కిఞ్చి విసేసం నిబ్బత్తేతుం అసక్కోన్తో ఆగన్త్వా థేరస్స ఆరోచేసి. అథస్స థేరోపి సకారణం సఉపమం కత్వా తదేవ కమ్మట్ఠానం ఆచిక్ఖి. సో పునపి ఆగన్త్వా కమ్మట్ఠానస్స అసమ్పజ్జనభావం కథేసి. థేరో చిన్తేసి – ‘‘కారకో భిక్ఖు అత్తని విజ్జమానే కామచ్ఛన్దాదయో విజ్జమానాతి అవిజ్జమానే అవిజ్జమానాతి పజానాతి. అయం భిక్ఖు కారకో, నో అకారకో, పటిపన్నో, నో అప్పటిపన్నో, అహం పనేతస్స అజ్ఝాసయం న జానామి, బుద్ధవేనేయ్యో ఏసో భవిస్సతీ’’తి తం ఆదాయ సాయన్హసమయే సత్థారం ఉపసఙ్కమిత్వా ‘‘అయం, భన్తే , మమ సద్ధివిహారికో, ఇమస్స మయా ఇమినా కారణేన ఇదం నామ కమ్మట్ఠానం దిన్న’’న్తి సబ్బం తం పవత్తిం ఆరోచేసి.
Eko kira suvaṇṇakāraputto abhirūpo sāriputtattherassa santike pabbaji. Thero ‘‘taruṇānaṃ rāgo ussanno hotī’’ti cintetvā tassa rāgapaṭighātāya asubhakammaṭṭhānaṃ adāsi. Tassa pana taṃ asappāyaṃ. Tasmā araññaṃ pavisitvā temāsaṃ vāyamanto cittekaggamattampi alabhitvā puna therassa santikaṃ āgantvā therena ‘‘upaṭṭhitaṃ te, āvuso, kammaṭṭhāna’’nti vutte taṃ pavattiṃ ārocesi. Athassa thero ‘‘kammaṭṭhānaṃ na sampajjatīti vosānaṃ āpajjituṃ na vaṭṭatī’’ti vatvā puna tadeva kammaṭṭhānaṃ sādhukaṃ kathetvā adāsi. So dutiyavārepi kiñci visesaṃ nibbattetuṃ asakkonto āgantvā therassa ārocesi. Athassa theropi sakāraṇaṃ saupamaṃ katvā tadeva kammaṭṭhānaṃ ācikkhi. So punapi āgantvā kammaṭṭhānassa asampajjanabhāvaṃ kathesi. Thero cintesi – ‘‘kārako bhikkhu attani vijjamāne kāmacchandādayo vijjamānāti avijjamāne avijjamānāti pajānāti. Ayaṃ bhikkhu kārako, no akārako, paṭipanno, no appaṭipanno, ahaṃ panetassa ajjhāsayaṃ na jānāmi, buddhaveneyyo eso bhavissatī’’ti taṃ ādāya sāyanhasamaye satthāraṃ upasaṅkamitvā ‘‘ayaṃ, bhante , mama saddhivihāriko, imassa mayā iminā kāraṇena idaṃ nāma kammaṭṭhānaṃ dinna’’nti sabbaṃ taṃ pavattiṃ ārocesi.
అథ నం సత్థా ‘‘ఆసయానుసయఞాణం నామేతం పారమియో పూరేత్వా దససహస్సిలోకధాతుం ఉన్నాదేత్వా సబ్బఞ్ఞుతం పత్తానం బుద్ధానంయేవ విసయో’’తి వత్వా ‘‘కతరకులా ను ఖో ఏస పబ్బజితో’’తి ఆవజ్జేన్తో ‘‘సువణ్ణకారకులా’’తి ఞత్వా అతీతే అత్తభావే ఓలోకేన్తో తస్స సువణ్ణకారకులేయేవ పటిపాటియా నిబ్బత్తాని పఞ్చ అత్తభావసతాని దిస్వా ‘‘ఇమినా దహరేన దీఘరత్తం సువణ్ణకారకమ్మం కరోన్తేన కణికారపుప్ఫపదుమపుప్ఫాదీని కరిస్సామీతి రత్తసువణ్ణమేవ సమ్పరివత్తితం, తస్మా ఇమస్స అసుభపటికూలకమ్మట్ఠానం న వట్టతి, మనాపమేవస్స కమ్మట్ఠానం సప్పాయ’’న్తి చిన్తేత్వా, ‘‘సారిపుత్త, తయా కమ్మట్ఠానం దత్వా చత్తారో మాసే కిలమితం భిక్ఖుం అజ్జ పచ్ఛాభత్తేయేవ అరహత్తం పత్తం పస్సిస్ససి, గచ్ఛ త్వ’’న్తి థేరం ఉయ్యోజేత్వా ఇద్ధియా చక్కమత్తం సువణ్ణపదుమం మాపేత్వా పత్తేహి చేవ నాలేహి చ ఉదకబిన్దూని ముఞ్చన్తం వియ కత్వా ‘‘భిక్ఖు ఇమం పదుమం ఆదాయ విహారపచ్చన్తే వాలుకరాసిమ్హి ఠపేత్వా సమ్ముఖట్ఠానే పల్లఙ్కేన నిసీదిత్వా ‘లోహితకం లోహితక’న్తి పరికమ్మం కరోహీ’’తి అదాసి. తస్స సత్థుహత్థతో పదుమం గణ్హన్తస్సేవ చిత్తం పసీది. సో విహారపచ్చన్తం గన్త్వా వాలుకం ఉస్సాపేత్వా తత్థ పదుమనాలం పవేసేత్వా సమ్ముఖే పల్లఙ్కేన నిసిన్నో ‘‘లోహితకం లోహితక’’న్తి పరికమ్మం ఆరభి. అథస్స తఙ్ఖణఞ్ఞేవ నీవరణాని విక్ఖమ్భింసు, ఉపచారజ్ఝానం ఉప్పజ్జి. తదనన్తరం పఠమజ్ఝానం నిబ్బత్తేత్వా పఞ్చహాకారేహి వసీభావం పాపేత్వా యథానిసిన్నోవ దుతియజ్ఝానాదీనిపి పత్వా వసీభూతో చతుత్థజ్ఝానేన ఝానకీళం కీళన్తో నిసీది.
Atha naṃ satthā ‘‘āsayānusayañāṇaṃ nāmetaṃ pāramiyo pūretvā dasasahassilokadhātuṃ unnādetvā sabbaññutaṃ pattānaṃ buddhānaṃyeva visayo’’ti vatvā ‘‘katarakulā nu kho esa pabbajito’’ti āvajjento ‘‘suvaṇṇakārakulā’’ti ñatvā atīte attabhāve olokento tassa suvaṇṇakārakuleyeva paṭipāṭiyā nibbattāni pañca attabhāvasatāni disvā ‘‘iminā daharena dīgharattaṃ suvaṇṇakārakammaṃ karontena kaṇikārapupphapadumapupphādīni karissāmīti rattasuvaṇṇameva samparivattitaṃ, tasmā imassa asubhapaṭikūlakammaṭṭhānaṃ na vaṭṭati, manāpamevassa kammaṭṭhānaṃ sappāya’’nti cintetvā, ‘‘sāriputta, tayā kammaṭṭhānaṃ datvā cattāro māse kilamitaṃ bhikkhuṃ ajja pacchābhatteyeva arahattaṃ pattaṃ passissasi, gaccha tva’’nti theraṃ uyyojetvā iddhiyā cakkamattaṃ suvaṇṇapadumaṃ māpetvā pattehi ceva nālehi ca udakabindūni muñcantaṃ viya katvā ‘‘bhikkhu imaṃ padumaṃ ādāya vihārapaccante vālukarāsimhi ṭhapetvā sammukhaṭṭhāne pallaṅkena nisīditvā ‘lohitakaṃ lohitaka’nti parikammaṃ karohī’’ti adāsi. Tassa satthuhatthato padumaṃ gaṇhantasseva cittaṃ pasīdi. So vihārapaccantaṃ gantvā vālukaṃ ussāpetvā tattha padumanālaṃ pavesetvā sammukhe pallaṅkena nisinno ‘‘lohitakaṃ lohitaka’’nti parikammaṃ ārabhi. Athassa taṅkhaṇaññeva nīvaraṇāni vikkhambhiṃsu, upacārajjhānaṃ uppajji. Tadanantaraṃ paṭhamajjhānaṃ nibbattetvā pañcahākārehi vasībhāvaṃ pāpetvā yathānisinnova dutiyajjhānādīnipi patvā vasībhūto catutthajjhānena jhānakīḷaṃ kīḷanto nisīdi.
సత్థా తస్స ఝానానం ఉప్పన్నభావం ఞత్వా ‘‘సక్ఖిస్సతి ను ఖో ఏస అత్తనో ధమ్మతాయ ఉత్తరి విసేసం నిబ్బత్తేతు’’న్తి ఓలోకేన్తో ‘‘న సక్ఖిస్సతీ’’తి ఞత్వా ‘‘తం పదుమం మిలాయతూ’’తి అధిట్ఠహి. తం హత్థేహి మద్దితపదుమం మిలాయన్తం వియ కాళవణ్ణం అహోసి. సో ఝానా వుట్ఠాయ తం ఓలోకేత్వా ‘‘కిం ను ఖో ఇమం పదుమం జరాయ పహటం పఞ్ఞాయతి, అనుపాదిణ్ణకేపి ఏవం జరాయ అభిభుయ్యమానే ఉపాదిణ్ణకే కథావ నత్థి. ఇదమ్పి హి జరా అభిభవిస్సతీ’’తి అనిచ్చలక్ఖణం పస్సి . తస్మిం పన దిట్ఠే దుక్ఖలక్ఖణఞ్చ అనత్తలక్ఖణఞ్చ దిట్ఠమేవ హోతి. తస్స తయో భవా ఆదిత్తా వియ కణ్డే బద్ధకుణపా వియ చ ఖాయింసు. తస్మిం ఖణే తస్స అవిదూరే కుమారకా ఏకం సరం ఓతరిత్వా కుముదాని భఞ్జిత్వా థలే రాసిం కరోన్తి. సో జలే చ థలే చ కుముదాని ఓలోకేసి. అథస్స జలే కుముదాని అభిరూపాని ఉదకపగ్ఘరన్తాని వియ ఉపట్ఠహింసు, ఇతరాని అగ్గగ్గేసు పరిమిలాతాని . సో ‘‘అనుపాదిణ్ణకం జరా ఏవం పహరతి, ఉపాదిణ్ణకం కిం పన న పహరిస్సతీ’’తి సుట్ఠుతరం అనిచ్చలక్ఖణాదీని అద్దస. సత్థా ‘‘పాకటీభూతం ఇదాని ఇమస్స భిక్ఖునో కమ్మట్ఠాన’’న్తి ఞత్వా గన్ధకుటియం నిసిన్నకోవ ఓభాసం ముఞ్చి, సో తస్స ముఖం పహరి. అథస్స ‘‘కిం ను ఖో ఏత’’న్తి ఓలోకేన్తస్స సత్థా ఆగన్త్వా సమ్ముఖే ఠితో వియ అహోసి. సో ఉట్ఠాయ అఞ్జలిం పగ్గణ్హి. అథస్స సత్థా సప్పాయం సల్లక్ఖేత్వా ఇమం గాథమాహ –
Satthā tassa jhānānaṃ uppannabhāvaṃ ñatvā ‘‘sakkhissati nu kho esa attano dhammatāya uttari visesaṃ nibbattetu’’nti olokento ‘‘na sakkhissatī’’ti ñatvā ‘‘taṃ padumaṃ milāyatū’’ti adhiṭṭhahi. Taṃ hatthehi madditapadumaṃ milāyantaṃ viya kāḷavaṇṇaṃ ahosi. So jhānā vuṭṭhāya taṃ oloketvā ‘‘kiṃ nu kho imaṃ padumaṃ jarāya pahaṭaṃ paññāyati, anupādiṇṇakepi evaṃ jarāya abhibhuyyamāne upādiṇṇake kathāva natthi. Idampi hi jarā abhibhavissatī’’ti aniccalakkhaṇaṃ passi . Tasmiṃ pana diṭṭhe dukkhalakkhaṇañca anattalakkhaṇañca diṭṭhameva hoti. Tassa tayo bhavā ādittā viya kaṇḍe baddhakuṇapā viya ca khāyiṃsu. Tasmiṃ khaṇe tassa avidūre kumārakā ekaṃ saraṃ otaritvā kumudāni bhañjitvā thale rāsiṃ karonti. So jale ca thale ca kumudāni olokesi. Athassa jale kumudāni abhirūpāni udakapaggharantāni viya upaṭṭhahiṃsu, itarāni aggaggesu parimilātāni . So ‘‘anupādiṇṇakaṃ jarā evaṃ paharati, upādiṇṇakaṃ kiṃ pana na paharissatī’’ti suṭṭhutaraṃ aniccalakkhaṇādīni addasa. Satthā ‘‘pākaṭībhūtaṃ idāni imassa bhikkhuno kammaṭṭhāna’’nti ñatvā gandhakuṭiyaṃ nisinnakova obhāsaṃ muñci, so tassa mukhaṃ pahari. Athassa ‘‘kiṃ nu kho eta’’nti olokentassa satthā āgantvā sammukhe ṭhito viya ahosi. So uṭṭhāya añjaliṃ paggaṇhi. Athassa satthā sappāyaṃ sallakkhetvā imaṃ gāthamāha –
౨౮౫.
285.
‘‘ఉచ్ఛిన్ద సినేహమత్తనో, కుముదం సారదికంవ పాణినా;
‘‘Ucchinda sinehamattano, kumudaṃ sāradikaṃva pāṇinā;
సన్తిమగ్గమేవ బ్రూహయ, నిబ్బానం సుగతేన దేసిత’’న్తి.
Santimaggameva brūhaya, nibbānaṃ sugatena desita’’nti.
తత్థ ఉచ్ఛిన్దాతి అరహత్తమగ్గేన ఉచ్ఛిన్ద. సారదికన్తి సరదకాలే నిబ్బత్తం. సన్తిమగ్గన్తి నిబ్బానగామిం అట్ఠఙ్గికం మగ్గం. బ్రూహయాతి వడ్ఢయ. నిబ్బానఞ్హి సుగతేన దేసితం, తస్మా తస్స మగ్గం భావేహీతి అత్థో.
Tattha ucchindāti arahattamaggena ucchinda. Sāradikanti saradakāle nibbattaṃ. Santimagganti nibbānagāmiṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ. Brūhayāti vaḍḍhaya. Nibbānañhi sugatena desitaṃ, tasmā tassa maggaṃ bhāvehīti attho.
దేసనావసానే సో భిక్ఖు అరహత్తే పతిట్ఠహి.
Desanāvasāne so bhikkhu arahatte patiṭṭhahi.
సువణ్ణకారత్థేరవత్థు నవమం.
Suvaṇṇakārattheravatthu navamaṃ.
౧౦. మహాధనవాణిజవత్థు
10. Mahādhanavāṇijavatthu
ఇధ వస్సన్తి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో మహాధనవాణిజం నామ ఆరబ్భ కథేసి.
Idha vassanti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto mahādhanavāṇijaṃ nāma ārabbha kathesi.
సో కిర బారాణసితో కుసుమ్భరత్తానం వత్థానం పఞ్చ సకటసతాని పూరేత్వా వణిజ్జాయ సావత్థిం ఆగతో నదీతీరం పత్వా ‘‘స్వే నదిం ఉత్తరిస్సామీ’’తి తత్థేవ సకటాని మోచేత్వా వసి. రత్తిం మహామేఘో ఉట్ఠహిత్వా వస్సి. నదీ సత్తాహం ఉదకస్స పూరా అట్ఠాసి. నాగరాపి సత్తాహం నక్ఖత్తం కీళింసు. కుసుమ్భరత్తేహి వత్థేహి కిచ్చం న నిట్ఠితం. వాణిజో చిన్తేసి – ‘‘అహం దూరం ఆగతో. సచే పున గమిస్సామి, పపఞ్చో భవిస్సతి. ఇధేవ వస్సఞ్చ హేమన్తఞ్చ గిమ్హఞ్చ మమ కమ్మం కరోన్తో వసిత్వా ఇమాని విక్కిణిస్సామీ’’తి. సత్థా నగరే పిణ్డాయ చరన్తో తస్స చిత్తం ఞత్వా సితం పాతుకరిత్వా ఆనన్దత్థేరేన సితకారణం పుట్ఠో ఆహ – ‘‘దిట్ఠో తే, ఆనన్ద, మహాధనవాణిజో’’తి? ‘‘ఆమ, భన్తే’’తి. సో అత్తనో జీవితన్తరాయం అజానిత్వా ఇమం సంవచ్ఛరం ఇధేవ వసిత్వా భణ్డం విక్కిణితుం చిత్తమకాసీతి. ‘‘కిం పన తస్స, భన్తే, అన్తరాయో భవిస్సతీ’’తి? సత్థా ‘‘ఆమానన్ద, సత్తాహమేవ జీవిత్వా సో మచ్చుముఖే పతిస్సతీ’’తి వత్వా ఇమా గాథా అభాసి –
So kira bārāṇasito kusumbharattānaṃ vatthānaṃ pañca sakaṭasatāni pūretvā vaṇijjāya sāvatthiṃ āgato nadītīraṃ patvā ‘‘sve nadiṃ uttarissāmī’’ti tattheva sakaṭāni mocetvā vasi. Rattiṃ mahāmegho uṭṭhahitvā vassi. Nadī sattāhaṃ udakassa pūrā aṭṭhāsi. Nāgarāpi sattāhaṃ nakkhattaṃ kīḷiṃsu. Kusumbharattehi vatthehi kiccaṃ na niṭṭhitaṃ. Vāṇijo cintesi – ‘‘ahaṃ dūraṃ āgato. Sace puna gamissāmi, papañco bhavissati. Idheva vassañca hemantañca gimhañca mama kammaṃ karonto vasitvā imāni vikkiṇissāmī’’ti. Satthā nagare piṇḍāya caranto tassa cittaṃ ñatvā sitaṃ pātukaritvā ānandattherena sitakāraṇaṃ puṭṭho āha – ‘‘diṭṭho te, ānanda, mahādhanavāṇijo’’ti? ‘‘Āma, bhante’’ti. So attano jīvitantarāyaṃ ajānitvā imaṃ saṃvaccharaṃ idheva vasitvā bhaṇḍaṃ vikkiṇituṃ cittamakāsīti. ‘‘Kiṃ pana tassa, bhante, antarāyo bhavissatī’’ti? Satthā ‘‘āmānanda, sattāhameva jīvitvā so maccumukhe patissatī’’ti vatvā imā gāthā abhāsi –
‘‘అజ్జేవ కిచ్చమాతప్పం, కో జఞ్ఞా మరణం సువే;
‘‘Ajjeva kiccamātappaṃ, ko jaññā maraṇaṃ suve;
న హి నో సఙ్గరం తేన, మహాసేనేన మచ్చునా.
Na hi no saṅgaraṃ tena, mahāsenena maccunā.
‘‘ఏవం విహారిం ఆతాపిం, అహోరత్తమతన్దితం;
‘‘Evaṃ vihāriṃ ātāpiṃ, ahorattamatanditaṃ;
తం వే భద్దేకరత్తోతి, సన్తో ఆచిక్ఖతే మునీ’’తి. (మ॰ ని॰ ౩.౨౭౨);
Taṃ ve bhaddekarattoti, santo ācikkhate munī’’ti. (ma. ni. 3.272);
గచ్ఛామిస్స, భన్తే, ఆరోచేస్సామీతి. విస్సత్థో గచ్ఛానన్దాతి. థేరో సకటట్ఠానం గన్త్వా భిక్ఖాయ చరి. వాణిజో థేరం ఆహారేన పతిమానేసి. అథ నం థేరో ఆహ – ‘‘కిత్తకం కాలం ఇధ వసిస్ససీ’’తి? ‘‘భన్తే, అహం దూరతో ఆగతో’’. సచే పున గమిస్సామి, పపఞ్చో భవిస్సతి, ఇమం సంవచ్ఛరం ఇధ వసిత్వా భణ్డం విక్కిణిత్వా గమిస్సామీతి. ఉపాసక, దుజ్జానో జీవితన్తరాయో, అప్పమాదం కాతుం వట్టతీతి. ‘‘కిం పన, భన్తే, అన్తరాయో భవిస్సతీ’’తి. ‘‘ఆమ, ఉపాసక, సత్తాహమేవ తే జీవితం పవత్తిస్సతీతి’’ . సో సంవిగ్గమానసో హుత్వా బుద్ధప్పముఖం భిక్ఖుసఙ్ఘం నిమన్తేత్వా సత్తాహం మహాదానం దత్వా అనుమోదనత్థాయ పత్తం గణ్హి. అథస్స సత్థా అనుమోదనం కరోన్తో, ‘‘ఉపాసక, పణ్డితేన నామ ‘ఇధేవ వస్సాదీని వసిస్సామి, ఇదఞ్చిదఞ్చ కమ్మం పయోజేస్సామీ’తి చిన్తేతుం న వట్టతి, అత్తనో పన జీవితన్తరాయమేవ చిన్తేతుం వట్టతీ’’తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –
Gacchāmissa, bhante, ārocessāmīti. Vissattho gacchānandāti. Thero sakaṭaṭṭhānaṃ gantvā bhikkhāya cari. Vāṇijo theraṃ āhārena patimānesi. Atha naṃ thero āha – ‘‘kittakaṃ kālaṃ idha vasissasī’’ti? ‘‘Bhante, ahaṃ dūrato āgato’’. Sace puna gamissāmi, papañco bhavissati, imaṃ saṃvaccharaṃ idha vasitvā bhaṇḍaṃ vikkiṇitvā gamissāmīti. Upāsaka, dujjāno jīvitantarāyo, appamādaṃ kātuṃ vaṭṭatīti. ‘‘Kiṃ pana, bhante, antarāyo bhavissatī’’ti. ‘‘Āma, upāsaka, sattāhameva te jīvitaṃ pavattissatīti’’ . So saṃviggamānaso hutvā buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ nimantetvā sattāhaṃ mahādānaṃ datvā anumodanatthāya pattaṃ gaṇhi. Athassa satthā anumodanaṃ karonto, ‘‘upāsaka, paṇḍitena nāma ‘idheva vassādīni vasissāmi, idañcidañca kammaṃ payojessāmī’ti cintetuṃ na vaṭṭati, attano pana jīvitantarāyameva cintetuṃ vaṭṭatī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
౨౮౬.
286.
‘‘ఇధ వస్సం వసిస్సామి, ఇధ హేమన్తగిమ్హిసు;
‘‘Idha vassaṃ vasissāmi, idha hemantagimhisu;
ఇతి బాలో విచిన్తేతి, అన్తరాయం న బుజ్ఝతీ’’తి.
Iti bālo vicinteti, antarāyaṃ na bujjhatī’’ti.
తత్థ ఇధ వస్సన్తి ఇమస్మిం ఠానే ఇదఞ్చిదఞ్చ కరోన్తో చతుమాసం వస్సం వసిస్సామి. హేమన్తగిమ్హిసూతి హేమన్తగిమ్హేసుపి ‘‘చత్తారో మాసే ఇదఞ్చిదఞ్చ కరోన్తో ఇధేవ వసిస్సామీ’’తి ఏవం దిట్ఠధమ్మికసమ్పరాయికం అత్థం అజానన్తో బాలో విచిన్తేతి. అన్తరాయన్తి ‘‘అసుకస్మిం నామ కాలే వా దేసే వా వయే వా మరిస్సామీ’’తి అత్తనో జీవితన్తరాయం న బుజ్ఝతీతి.
Tattha idha vassanti imasmiṃ ṭhāne idañcidañca karonto catumāsaṃ vassaṃ vasissāmi. Hemantagimhisūti hemantagimhesupi ‘‘cattāro māse idañcidañca karonto idheva vasissāmī’’ti evaṃ diṭṭhadhammikasamparāyikaṃ atthaṃ ajānanto bālo vicinteti. Antarāyanti ‘‘asukasmiṃ nāma kāle vā dese vā vaye vā marissāmī’’ti attano jīvitantarāyaṃ na bujjhatīti.
దేసనావసానే సో వాణిజో సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠహి, సమ్పత్తానమ్పి సాత్థికా ధమ్మదేసనా అహోసి . వాణిజోపి సత్థారం అనుగన్త్వా నివత్తిత్వా ‘‘సీసరోగో వియ మే ఉప్పన్నో’’తి సయనే నిపజ్జి, తథానిపన్నోవ కాలం కత్వా తుసితవిమానే నిబ్బత్తి.
Desanāvasāne so vāṇijo sotāpattiphale patiṭṭhahi, sampattānampi sātthikā dhammadesanā ahosi . Vāṇijopi satthāraṃ anugantvā nivattitvā ‘‘sīsarogo viya me uppanno’’ti sayane nipajji, tathānipannova kālaṃ katvā tusitavimāne nibbatti.
మహాధనవాణిజవత్థు దసమం.
Mahādhanavāṇijavatthu dasamaṃ.
౧౧. కిసాగోతమీవత్థు
11. Kisāgotamīvatthu
తం పుత్తపసుసమ్మత్తన్తి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో కిసాగోతమిం ఆరబ్భ కథేసి. వత్థు సహస్సవగ్గే –
Taṃputtapasusammattanti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto kisāgotamiṃ ārabbha kathesi. Vatthu sahassavagge –
‘‘యో చ వస్ససతం జీవే, అపస్సం అమతం పదం;
‘‘Yo ca vassasataṃ jīve, apassaṃ amataṃ padaṃ;
ఏకాహం జీవితం సేయ్యో, పస్సతో అమతం పద’’న్తి. (ధ॰ ప॰ ౧౧౪) –
Ekāhaṃ jīvitaṃ seyyo, passato amataṃ pada’’nti. (dha. pa. 114) –
గాథావణ్ణనాయ విత్థారేత్వా కథితం. తదా హి సత్థా ‘‘కిసాగోతమి లద్ధా తే ఏకచ్ఛరమత్తా సిద్ధత్థకా’’తి ఆహ. ‘‘న లద్ధా, భన్తే, సకలగామే జీవన్తేహి కిర మతకా ఏవ బహుతరా’’తి. అథ నం సత్థా ‘‘త్వం ‘మమేవ పుత్తో మతో’తి సల్లక్ఖేసి, ధువధమ్మో ఏస సబ్బసత్తానం. మచ్చురాజా హి సబ్బసత్తే అపరిపుణ్ణజ్ఝాసయే ఏవ మహోఘో వియ పరికడ్ఢమానో అపాయసముద్దే పక్ఖిపతీ’’తి వత్వా ధమ్మం దేసేన్తో ఇమం గాథమాహ –
Gāthāvaṇṇanāya vitthāretvā kathitaṃ. Tadā hi satthā ‘‘kisāgotami laddhā te ekaccharamattā siddhatthakā’’ti āha. ‘‘Na laddhā, bhante, sakalagāme jīvantehi kira matakā eva bahutarā’’ti. Atha naṃ satthā ‘‘tvaṃ ‘mameva putto mato’ti sallakkhesi, dhuvadhammo esa sabbasattānaṃ. Maccurājā hi sabbasatte aparipuṇṇajjhāsaye eva mahogho viya parikaḍḍhamāno apāyasamudde pakkhipatī’’ti vatvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
౨౮౭.
287.
‘‘తం పుత్తపసుసమ్మత్తం, బ్యాసత్తమనసం నరం;
‘‘Taṃ puttapasusammattaṃ, byāsattamanasaṃ naraṃ;
సుత్తం గామం మహోఘోవ, మచ్చు ఆదాయ గచ్ఛతీ’’తి.
Suttaṃ gāmaṃ mahoghova, maccu ādāya gacchatī’’ti.
తత్థ తం పుత్తపసుసమ్మత్తన్తి తం రూపబలాదిసమ్పన్నే పుత్తే చ పసూ చ లభిత్వా ‘‘మమ పుత్తా అభిరూపా బలసమ్పన్నా పణ్డితా సబ్బకిచ్చసమత్థా, మమ గోణా అభిరూపా అరోగా మహాభారవహా, మమ గావీ బహుఖీరా’’తి ఏవం పుత్తేహి చ పసూహి చ సమ్మత్తం నరం. బ్యాసత్తమనసన్తి హిరఞ్ఞసువణ్ణాదీసు వా పత్తచీవరాదీసు వా కిఞ్చిదేవ లభిత్వా తతో ఉత్తరితరం పత్థనతాయ ఆసత్తమానసం వా, చక్ఖువిఞ్ఞేయ్యాదీసు ఆరమ్మణేసు వుత్తప్పకారేసు వా పరిక్ఖారేసు యం యం లద్ధం హోతి, తత్థ తత్థేవ లగ్గనతాయ బ్యాసత్తమానసం వా. సుత్తం గామన్తి నిద్దం ఉపగతం సత్తనికాయం. మహోఘోవాతి యథా ఏవరూపం గామం గమ్భీరవిత్థతో మహన్తో మహానదీనం ఓఘో అన్తమసో సునఖమ్పి అసేసేత్వా సబ్బం ఆదాయ గచ్ఛతి, ఏవం వుత్తప్పకారం నరం మచ్చు ఆదాయ గచ్ఛతీతి అత్థో.
Tattha taṃ puttapasusammattanti taṃ rūpabalādisampanne putte ca pasū ca labhitvā ‘‘mama puttā abhirūpā balasampannā paṇḍitā sabbakiccasamatthā, mama goṇā abhirūpā arogā mahābhāravahā, mama gāvī bahukhīrā’’ti evaṃ puttehi ca pasūhi ca sammattaṃ naraṃ. Byāsattamanasanti hiraññasuvaṇṇādīsu vā pattacīvarādīsu vā kiñcideva labhitvā tato uttaritaraṃ patthanatāya āsattamānasaṃ vā, cakkhuviññeyyādīsu ārammaṇesu vuttappakāresu vā parikkhāresu yaṃ yaṃ laddhaṃ hoti, tattha tattheva lagganatāya byāsattamānasaṃ vā. Suttaṃ gāmanti niddaṃ upagataṃ sattanikāyaṃ. Mahoghovāti yathā evarūpaṃ gāmaṃ gambhīravitthato mahanto mahānadīnaṃ ogho antamaso sunakhampi asesetvā sabbaṃ ādāya gacchati, evaṃ vuttappakāraṃ naraṃ maccu ādāya gacchatīti attho.
దేసనావసానే కిసాగోతమీ సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠహి, సమ్పత్తానమ్పి సాత్థికా ధమ్మదేసనా అహోసీతి.
Desanāvasāne kisāgotamī sotāpattiphale patiṭṭhahi, sampattānampi sātthikā dhammadesanā ahosīti.
కిసాగోతమీవత్థు ఏకాదసమం.
Kisāgotamīvatthu ekādasamaṃ.
౧౨. పటాచారావత్థు
12. Paṭācārāvatthu
న సన్తి పుత్తాతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో పటాచారం ఆరబ్భ కథేసి. వత్థు సహస్సవగ్గే –
Nasanti puttāti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto paṭācāraṃ ārabbha kathesi. Vatthu sahassavagge –
‘‘యో చ వస్ససతం జీవే, అపస్సం ఉదయబ్బయం;
‘‘Yo ca vassasataṃ jīve, apassaṃ udayabbayaṃ;
ఏకాహం జీవితం సేయ్యో, పస్సతో ఉదయబ్బయ’’న్తి. (ధ॰ ప॰ ౧౧౩) –
Ekāhaṃ jīvitaṃ seyyo, passato udayabbaya’’nti. (dha. pa. 113) –
గాథావణ్ణనాయ విత్థారేత్వా కథితం. తదా పన సత్థా పటాచారం తనుభూతసోకం ఞత్వా ‘‘పటాచారే పుత్తాదయో నామ పరలోకం గచ్ఛన్తస్స తాణం వా లేణం వా సరణం వా భవితుం న సక్కోన్తి, తస్మా విజ్జమానాపి తే న సన్తియేవ. పణ్డితేన పన సీలం విసోధేత్వా అత్తనో నిబ్బానగామిమగ్గమేవ సోధేతుం వట్టతీ’’తి వత్వా ధమ్మం దేసేన్తో ఇమా గాథా అభాసి –
Gāthāvaṇṇanāya vitthāretvā kathitaṃ. Tadā pana satthā paṭācāraṃ tanubhūtasokaṃ ñatvā ‘‘paṭācāre puttādayo nāma paralokaṃ gacchantassa tāṇaṃ vā leṇaṃ vā saraṇaṃ vā bhavituṃ na sakkonti, tasmā vijjamānāpi te na santiyeva. Paṇḍitena pana sīlaṃ visodhetvā attano nibbānagāmimaggameva sodhetuṃ vaṭṭatī’’ti vatvā dhammaṃ desento imā gāthā abhāsi –
౨౮౮.
288.
‘‘న సన్తి పుత్తా తాణాయ, న పితా నాపి బన్ధవా;
‘‘Na santi puttā tāṇāya, na pitā nāpi bandhavā;
అన్తకేనాధిపన్నస్స, నత్థి ఞాతీసు తాణతా.
Antakenādhipannassa, natthi ñātīsu tāṇatā.
౨౮౯.
289.
‘‘ఏతమత్థవసం ఞత్వా, పణ్డితో సీలసంవుతో;
‘‘Etamatthavasaṃ ñatvā, paṇḍito sīlasaṃvuto;
నిబ్బానగమనం మగ్గం, ఖిప్పమేవ విసోధయే’’తి.
Nibbānagamanaṃ maggaṃ, khippameva visodhaye’’ti.
తత్థ తాణాయాతి తాణభావాయ పతిట్ఠానత్థాయ. బన్ధవాతి పుత్తే చ మాతాపితరో చ ఠపేత్వా అవసేసా ఞాతిసుహజ్జా. అన్తకేనాధిపన్నస్సాతి మరణేన అభిభూతస్స. పవత్తియఞ్హి పుత్తాదయో అన్నపానాదిదానేన చేవ ఉప్పన్నకిచ్చనిత్థరణేన చ తాణా హుత్వాపి మరణకాలే కేనచి ఉపాయేన మరణం పటిబాహితుం అసమత్థతాయ తాణత్థాయ లేణత్థాయ న సన్తి నామ. తేనేవ వుత్తం – ‘‘నత్థి ఞాతీసు తాణతా’’తి. ఏతమత్థవసన్తి ఏవం తేసం అఞ్ఞమఞ్ఞస్స తాణం భవితుం అసమత్థభావసఙ్ఖాతం కారణం జానిత్వా పణ్డితో చతుపారిసుద్ధిసీలేన సంవుతో రక్ఖితగోపితో హుత్వా నిబ్బానగమనం అట్ఠఙ్గికం మగ్గం సీఘం సీఘం విసోధేయ్యాతి అత్థో.
Tattha tāṇāyāti tāṇabhāvāya patiṭṭhānatthāya. Bandhavāti putte ca mātāpitaro ca ṭhapetvā avasesā ñātisuhajjā. Antakenādhipannassāti maraṇena abhibhūtassa. Pavattiyañhi puttādayo annapānādidānena ceva uppannakiccanittharaṇena ca tāṇā hutvāpi maraṇakāle kenaci upāyena maraṇaṃ paṭibāhituṃ asamatthatāya tāṇatthāya leṇatthāya na santi nāma. Teneva vuttaṃ – ‘‘natthi ñātīsu tāṇatā’’ti. Etamatthavasanti evaṃ tesaṃ aññamaññassa tāṇaṃ bhavituṃ asamatthabhāvasaṅkhātaṃ kāraṇaṃ jānitvā paṇḍito catupārisuddhisīlena saṃvuto rakkhitagopito hutvā nibbānagamanaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ sīghaṃ sīghaṃ visodheyyāti attho.
దేసనావసానే పటాచారా సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠహి, అఞ్ఞే చ బహూ సోతాపత్తిఫలాదీని పాపుణింసూతి.
Desanāvasāne paṭācārā sotāpattiphale patiṭṭhahi, aññe ca bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.
పటాచారావత్థు ద్వాదసమం.
Paṭācārāvatthu dvādasamaṃ.
మగ్గవగ్గవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Maggavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
వీసతిమో వగ్గో.
Vīsatimo vaggo.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / ధమ్మపదపాళి • Dhammapadapāḷi / ౨౦. మగ్గవగ్గో • 20. Maggavaggo