Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / జాతక-అట్ఠకథా • Jātaka-aṭṭhakathā |
౯. మఘదేవజాతకవణ్ణనా
9. Maghadevajātakavaṇṇanā
ఉత్తమఙ్గరుహా మయ్హన్తి ఇదం సత్థా జేతవనే విహరన్తో మహాభినిక్ఖమనం ఆరబ్భ కథేసి. తం హేట్ఠా నిదానకథాయం కథితమేవ. తస్మిం పన కాలే భిక్ఖూ దసబలస్స నేక్ఖమ్మం వణ్ణయన్తా నిసీదింసు. అథ సత్థా ధమ్మసభం ఆగన్త్వా బుద్ధాసనే నిసిన్నో భిక్ఖూ ఆమన్తేసి ‘‘కాయ నుత్థ, భిక్ఖవే, ఏతరహి కథాయ సన్నిసిన్నా’’తి. ‘‘భన్తే, న అఞ్ఞాయ కథాయ, తుమ్హాకంయేవ పన నేక్ఖమ్మం వణ్ణయమానా నిసిన్నామ్హా’’తి వుత్తే ‘‘న, భిక్ఖవే, తథాగతో ఏతరహియేవ నేక్ఖమ్మం నిక్ఖన్తో, పుబ్బేపి నిక్ఖన్తోయేవా’’తి ఆహ. భిక్ఖూ తస్సత్థస్సావిభావత్థం భగవన్తం యాచింసు, భగవా భవన్తరేన పటిచ్ఛన్నం కారణం పాకటం అకాసి.
Uttamaṅgaruhā mayhanti idaṃ satthā jetavane viharanto mahābhinikkhamanaṃ ārabbha kathesi. Taṃ heṭṭhā nidānakathāyaṃ kathitameva. Tasmiṃ pana kāle bhikkhū dasabalassa nekkhammaṃ vaṇṇayantā nisīdiṃsu. Atha satthā dhammasabhaṃ āgantvā buddhāsane nisinno bhikkhū āmantesi ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti. ‘‘Bhante, na aññāya kathāya, tumhākaṃyeva pana nekkhammaṃ vaṇṇayamānā nisinnāmhā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, tathāgato etarahiyeva nekkhammaṃ nikkhanto, pubbepi nikkhantoyevā’’ti āha. Bhikkhū tassatthassāvibhāvatthaṃ bhagavantaṃ yāciṃsu, bhagavā bhavantarena paṭicchannaṃ kāraṇaṃ pākaṭaṃ akāsi.
అతీతే విదేహరట్ఠే మిథిలాయం మఘదేవో నామ రాజా అహోసి ధమ్మికో ధమ్మరాజా. సో చతురాసీతి వస్ససహస్సాని కుమారకీళం కీళి, తథా ఓపరజ్జం, తథా మహారజ్జం కత్వా దీఘమద్ధానం ఖేపేత్వా ఏకదివసం కప్పకం ఆమన్తేసి ‘‘యదా మే, సమ్మ కప్పక, సిరస్మిం పలితాని పస్సేయ్యాసి, అథ మే ఆరోచేయ్యాసీ’’తి. కప్పకోపి దీఘమద్ధానం ఖేపేత్వా ఏకదివసం రఞ్ఞో అఞ్జనవణ్ణానం కేసానం అన్తరే ఏకమేవ పలితం దిస్వా ‘‘దేవ, ఏకం తే పలితం దిస్సతీ’’తి ఆరోచేసి. ‘‘తేన హి మే, సమ్మ, తం పలితం ఉద్ధరిత్వా పాణిమ్హి ఠపేహీ’’తి చ వుత్తే సువణ్ణసణ్డాసేన ఉద్ధరిత్వా రఞ్ఞో పాణిమ్హి పతిట్ఠాపేసి. తదా రఞ్ఞో చతురాసీతి వస్ససహస్సాని ఆయు అవసిట్ఠం హోతి. ఏవం సన్తేపి పలితం దిస్వావ మచ్చురాజానం ఆగన్త్వా సమీపే ఠితం వియ అత్తానం ఆదిత్తపణ్ణసాలం పవిట్ఠం వియ చ మఞ్ఞమానో సంవేగం ఆపజ్జిత్వా ‘‘బాల మఘదేవ, యావ పలితస్సుప్పాదావ ఇమే కిలేసే జహితుం నాసక్ఖీ’’తి చిన్తేసి.
Atīte videharaṭṭhe mithilāyaṃ maghadevo nāma rājā ahosi dhammiko dhammarājā. So caturāsīti vassasahassāni kumārakīḷaṃ kīḷi, tathā oparajjaṃ, tathā mahārajjaṃ katvā dīghamaddhānaṃ khepetvā ekadivasaṃ kappakaṃ āmantesi ‘‘yadā me, samma kappaka, sirasmiṃ palitāni passeyyāsi, atha me āroceyyāsī’’ti. Kappakopi dīghamaddhānaṃ khepetvā ekadivasaṃ rañño añjanavaṇṇānaṃ kesānaṃ antare ekameva palitaṃ disvā ‘‘deva, ekaṃ te palitaṃ dissatī’’ti ārocesi. ‘‘Tena hi me, samma, taṃ palitaṃ uddharitvā pāṇimhi ṭhapehī’’ti ca vutte suvaṇṇasaṇḍāsena uddharitvā rañño pāṇimhi patiṭṭhāpesi. Tadā rañño caturāsīti vassasahassāni āyu avasiṭṭhaṃ hoti. Evaṃ santepi palitaṃ disvāva maccurājānaṃ āgantvā samīpe ṭhitaṃ viya attānaṃ ādittapaṇṇasālaṃ paviṭṭhaṃ viya ca maññamāno saṃvegaṃ āpajjitvā ‘‘bāla maghadeva, yāva palitassuppādāva ime kilese jahituṃ nāsakkhī’’ti cintesi.
తస్సేవం పలితపాతుభావం ఆవజ్జేన్తస్స అన్తోడాహో ఉప్పజ్జి, సరీరా సేదా ముచ్చింసు, సాటకా పీళేత్వా అపనేతబ్బాకారప్పత్తా అహేసుం. సో ‘‘అజ్జేవ మయా నిక్ఖమిత్వా పబ్బజితుం వట్టతీ’’తి కప్పకస్స సతసహస్సుట్ఠానకం గామవరం దత్వా జేట్ఠపుత్తం పక్కోసాపేత్వా ‘‘తాత, మమ సీసే పలితం పాతుభూతం, మహల్లకోమ్హి జాతో, భుత్తా ఖో పన మే మానుసకా కామా, ఇదాని దిబ్బే కామే పరియేసిస్సామి, నేక్ఖమ్మకాలో మయ్హం, త్వం ఇమం రజ్జం పటిపజ్జ, అహం పన పబ్బజిత్వా మఘదేవఅమ్బవనుయ్యానే వసన్తో సమణధమ్మం కరిస్సామీ’’తి ఆహ. తం ఏవం పబ్బజితుకామం అమచ్చా ఉపసఙ్కమిత్వా ‘‘దేవ, కిం తుమ్హాకం పబ్బజ్జాకారణ’’న్తి పుచ్ఛింసు. రాజా పలితం హత్థేన గహేత్వా అమచ్చానం ఇమం గాథమాహ –
Tassevaṃ palitapātubhāvaṃ āvajjentassa antoḍāho uppajji, sarīrā sedā mucciṃsu, sāṭakā pīḷetvā apanetabbākārappattā ahesuṃ. So ‘‘ajjeva mayā nikkhamitvā pabbajituṃ vaṭṭatī’’ti kappakassa satasahassuṭṭhānakaṃ gāmavaraṃ datvā jeṭṭhaputtaṃ pakkosāpetvā ‘‘tāta, mama sīse palitaṃ pātubhūtaṃ, mahallakomhi jāto, bhuttā kho pana me mānusakā kāmā, idāni dibbe kāme pariyesissāmi, nekkhammakālo mayhaṃ, tvaṃ imaṃ rajjaṃ paṭipajja, ahaṃ pana pabbajitvā maghadevaambavanuyyāne vasanto samaṇadhammaṃ karissāmī’’ti āha. Taṃ evaṃ pabbajitukāmaṃ amaccā upasaṅkamitvā ‘‘deva, kiṃ tumhākaṃ pabbajjākāraṇa’’nti pucchiṃsu. Rājā palitaṃ hatthena gahetvā amaccānaṃ imaṃ gāthamāha –
౯.
9.
‘‘ఉత్తమఙ్గరుహా మయ్హం, ఇమే జాతా వయోహరా;
‘‘Uttamaṅgaruhā mayhaṃ, ime jātā vayoharā;
పాతుభూతా దేవదూతా, పబ్బజ్జాసమయో మమా’’తి.
Pātubhūtā devadūtā, pabbajjāsamayo mamā’’ti.
తత్థ ఉత్తమఙ్గరుహాతి కేసా. కేసా హి సబ్బేసం హత్థపాదాదీనం అఙ్గానం ఉత్తమే సిరస్మిం రుహత్తా ‘‘ఉత్తమఙ్గరుహా’’తి వుచ్చన్తి. ఇమే జాతా వయోహరాతి పస్సథ, తాతా, పలితపాతుభావేన తిణ్ణం వయానం హరణతో ఇమే జాతా వయోహరా. పాతుభూతాతి నిబ్బత్తా. దేవదూతాతి దేవో వుచ్చతి మచ్చు, తస్స దూతాతి దేవదూతా. సిరస్మిఞ్హి పలితేసు పాతుభూతేసు మచ్చురాజస్స సన్తికే ఠితో వియ హోతి, తస్మా పలితాని ‘‘మచ్చుదేవస్స దూతా’’తి వుచ్చన్తి. దేవా వియ దూతాతిపి దేవదూతా. యథా హి అలఙ్కతపటియత్తాయ దేవతాయ ఆకాసే ఠత్వా ‘‘అసుకదివసే త్వం మరిస్ససీ’’తి వుత్తే తం తథేవ హోతి, ఏవం సిరస్మిం పలితేసు పాతుభూతేసు దేవతాయ బ్యాకరణసదిసమేవ హోతి, తస్మా పలితాని ‘‘దేవసదిసా దూతా’’తి వుచ్చన్తి. విసుద్ధిదేవానం దూతాతిపి దేవదూతా. సబ్బబోధిసత్తా హి జిణ్ణబ్యాధిమతపబ్బజితే దిస్వావ సంవేగమాపజ్జిత్వా నిక్ఖమ్మ పబ్బజన్తి. యథాహ –
Tattha uttamaṅgaruhāti kesā. Kesā hi sabbesaṃ hatthapādādīnaṃ aṅgānaṃ uttame sirasmiṃ ruhattā ‘‘uttamaṅgaruhā’’ti vuccanti. Ime jātā vayoharāti passatha, tātā, palitapātubhāvena tiṇṇaṃ vayānaṃ haraṇato ime jātā vayoharā. Pātubhūtāti nibbattā. Devadūtāti devo vuccati maccu, tassa dūtāti devadūtā. Sirasmiñhi palitesu pātubhūtesu maccurājassa santike ṭhito viya hoti, tasmā palitāni ‘‘maccudevassa dūtā’’ti vuccanti. Devā viya dūtātipi devadūtā. Yathā hi alaṅkatapaṭiyattāya devatāya ākāse ṭhatvā ‘‘asukadivase tvaṃ marissasī’’ti vutte taṃ tatheva hoti, evaṃ sirasmiṃ palitesu pātubhūtesu devatāya byākaraṇasadisameva hoti, tasmā palitāni ‘‘devasadisā dūtā’’ti vuccanti. Visuddhidevānaṃ dūtātipi devadūtā. Sabbabodhisattā hi jiṇṇabyādhimatapabbajite disvāva saṃvegamāpajjitvā nikkhamma pabbajanti. Yathāha –
‘‘జిణ్ణఞ్చ దిస్వా దుఖితఞ్చ బ్యాధితం, మతఞ్చ దిస్వా గతమాయుసఙ్ఖయం;
‘‘Jiṇṇañca disvā dukhitañca byādhitaṃ, matañca disvā gatamāyusaṅkhayaṃ;
కాసాయవత్థం పబ్బజితఞ్చ దిస్వా, తస్మా అహం పబ్బజితోమ్హి రాజా’’తి. (థేరగా॰ ౭౩ థోకం విసదిసం);
Kāsāyavatthaṃ pabbajitañca disvā, tasmā ahaṃ pabbajitomhi rājā’’ti. (theragā. 73 thokaṃ visadisaṃ);
ఇమినా పరియాయేన పలితాని విసుద్ధిదేవానం దూతత్తా ‘‘దేవదూతా’’తి వుచ్చన్తి. పబ్బజ్జాసమయో మమాతి గిహిభావతో నిక్ఖన్తట్ఠేన ‘‘పబ్బజ్జా’’తి లద్ధనామస్స సమణలిఙ్గగహణస్స కాలో మయ్హన్తి దస్సేతి.
Iminā pariyāyena palitāni visuddhidevānaṃ dūtattā ‘‘devadūtā’’ti vuccanti. Pabbajjāsamayo mamāti gihibhāvato nikkhantaṭṭhena ‘‘pabbajjā’’ti laddhanāmassa samaṇaliṅgagahaṇassa kālo mayhanti dasseti.
సో ఏవం వత్వా తం దివసమేవ రజ్జం పహాయ ఇసిపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా తస్మింయేవ మఘదేవఅమ్బవనే విహరన్తో చతురాసీతి వస్ససహస్సాని చత్తారో బ్రహ్మవిహారే భావేత్వా అపరిహీనజ్ఝానే ఠితో కాలం కత్వా బ్రహ్మలోకే నిబ్బత్తిత్వా పున తతో చుతో మిథిలాయంయేవ నిమి నామ రాజా హుత్వా ఓసక్కమానం అత్తనో వంసం ఘటేత్వా తత్థేవ అమ్బవనే పబ్బజిత్వా బ్రహ్మవిహారే భావేత్వా పున బ్రహ్మలోకూపగోవ అహోసి.
So evaṃ vatvā taṃ divasameva rajjaṃ pahāya isipabbajjaṃ pabbajitvā tasmiṃyeva maghadevaambavane viharanto caturāsīti vassasahassāni cattāro brahmavihāre bhāvetvā aparihīnajjhāne ṭhito kālaṃ katvā brahmaloke nibbattitvā puna tato cuto mithilāyaṃyeva nimi nāma rājā hutvā osakkamānaṃ attano vaṃsaṃ ghaṭetvā tattheva ambavane pabbajitvā brahmavihāre bhāvetvā puna brahmalokūpagova ahosi.
సత్థాపి ‘‘న, భిక్ఖవే, తథాగతో ఇదానేవ మహాభినిక్ఖమనం నిక్ఖన్తో, పుబ్బేపి నిక్ఖన్తోయేవా’’తి ఇమం ధమ్మదేసనం ఆహరిత్వా దస్సేత్వా చత్తారి సచ్చాని పకాసేసి, సచ్చపరియోసానే కేచి సోతాపన్నా అహేసుం, కేచి సకదాగామినో, కేచి అనాగామినో. ఇతి భగవా ఇమాని ద్వే వత్థూని కథేత్వా అనుసన్ధిం ఘటేత్వా జాతకం సమోధానేసి ‘‘తదా కప్పకో ఆనన్దో అహోసి, పుత్తో రాహులో, మఘదేవరాజా పన అహమేవ అహోసి’’న్తి.
Satthāpi ‘‘na, bhikkhave, tathāgato idāneva mahābhinikkhamanaṃ nikkhanto, pubbepi nikkhantoyevā’’ti imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā dassetvā cattāri saccāni pakāsesi, saccapariyosāne keci sotāpannā ahesuṃ, keci sakadāgāmino, keci anāgāmino. Iti bhagavā imāni dve vatthūni kathetvā anusandhiṃ ghaṭetvā jātakaṃ samodhānesi ‘‘tadā kappako ānando ahosi, putto rāhulo, maghadevarājā pana ahameva ahosi’’nti.
మఘదేవజాతకవణ్ణనా నవమా.
Maghadevajātakavaṇṇanā navamā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / జాతకపాళి • Jātakapāḷi / ౯. మఘదేవజాతకం • 9. Maghadevajātakaṃ