Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / మజ్ఝిమనికాయ (అట్ఠకథా) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
౩. మఘదేవసుత్తవణ్ణనా
3. Maghadevasuttavaṇṇanā
౩౦౮. ఏవం మే సుతన్తి మఘదేవసుత్తం. తత్థ మఘదేవఅమ్బవనేతి పుబ్బే మఘదేవో నామ రాజా తం అమ్బవనం రోపేసి. తేసు రుక్ఖేసు పలుజ్జమానేసు అపరభాగే అఞ్ఞేపి రాజానో రోపేసుంయేవ. తం పన పఠమవోహారవసేన మఘదేవమ్బవనన్తేవ సఙ్ఖం గతం. సితం పాత్వాకాసీతి సాయన్హసమయే విహారచారికం చరమానో రమణీయం భూమిభాగం దిస్వా – ‘‘వసితపుబ్బం ను ఖో మే ఇమస్మిం ఓకాసే’’తి ఆవజ్జన్తో – ‘‘పుబ్బే అహం మఘదేవో నామ రాజా హుత్వా ఇమం అమ్బవనం రోపేసిం, ఏత్థేవ పబ్బజిత్వా చత్తారో బ్రహ్మవిహారే భావేత్వా బ్రహ్మలోకే నిబ్బత్తిం. తం ఖో పనేతం కారణం భిక్ఖుసఙ్ఘస్స అపాకటం, పాకటం కరిస్సామీ’’తి అగ్గగ్గదన్తే దస్సేన్తో సితం పాతు అకాసి.
308.Evaṃme sutanti maghadevasuttaṃ. Tattha maghadevaambavaneti pubbe maghadevo nāma rājā taṃ ambavanaṃ ropesi. Tesu rukkhesu palujjamānesu aparabhāge aññepi rājāno ropesuṃyeva. Taṃ pana paṭhamavohāravasena maghadevambavananteva saṅkhaṃ gataṃ. Sitaṃ pātvākāsīti sāyanhasamaye vihāracārikaṃ caramāno ramaṇīyaṃ bhūmibhāgaṃ disvā – ‘‘vasitapubbaṃ nu kho me imasmiṃ okāse’’ti āvajjanto – ‘‘pubbe ahaṃ maghadevo nāma rājā hutvā imaṃ ambavanaṃ ropesiṃ, ettheva pabbajitvā cattāro brahmavihāre bhāvetvā brahmaloke nibbattiṃ. Taṃ kho panetaṃ kāraṇaṃ bhikkhusaṅghassa apākaṭaṃ, pākaṭaṃ karissāmī’’ti aggaggadante dassento sitaṃ pātu akāsi.
ధమ్మో అస్స అత్థీతి ధమ్మికో. ధమ్మేన రాజా జాతోతి ధమ్మరాజా. ధమ్మే ఠితోతి దసకుసలకమ్మపథధమ్మే ఠితో. ధమ్మం చరతీతి సమం చరతి . తత్ర బ్రాహ్మణగహపతికేసూతి యోపి సో పుబ్బరాజూహి బ్రాహ్మణానం దిన్నపరిహారో, తం అహాపేత్వా పకతినియామేనేవ అదాసి, తథా గహపతికానం. తం సన్ధాయేతం వుత్తం. పక్ఖస్సాతి ఇమినా పాటిహారికపక్ఖోపి సఙ్గహితో. అట్ఠమీఉపోసథస్స హి పచ్చుగ్గమనానుగ్గమనవసేన సత్తమియఞ్చ నవమియఞ్చ, చాతుద్దసపన్నరసానం పచ్చుగ్గమనానుగ్గమనవసేన తేరసియఞ్చ పాటిపదే చాతి ఇమే దివసా పాటిహారికపక్ఖాతి వేదితబ్బా. తేసుపి ఉపోసథం ఉపవసి.
Dhammo assa atthīti dhammiko. Dhammena rājā jātoti dhammarājā. Dhamme ṭhitoti dasakusalakammapathadhamme ṭhito. Dhammaṃ caratīti samaṃ carati . Tatra brāhmaṇagahapatikesūti yopi so pubbarājūhi brāhmaṇānaṃ dinnaparihāro, taṃ ahāpetvā pakatiniyāmeneva adāsi, tathā gahapatikānaṃ. Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Pakkhassāti iminā pāṭihārikapakkhopi saṅgahito. Aṭṭhamīuposathassa hi paccuggamanānuggamanavasena sattamiyañca navamiyañca, cātuddasapannarasānaṃ paccuggamanānuggamanavasena terasiyañca pāṭipade cāti ime divasā pāṭihārikapakkhāti veditabbā. Tesupi uposathaṃ upavasi.
౩౦౯. దేవదూతాతి దేవోతి మచ్చు, తస్స దూతాతి దేవదూతా. సిరస్మిఞ్హి పలితేసు పాతుభూతేసు మచ్చురాజస్స సన్తికే ఠితో వియ హోతి, తస్మా పలితాని మచ్చుదేవస్స దూతాతి వుచ్చన్తి. దేవా వియ దూతాతిపి దేవదూతా. యథా హి అలఙ్కతపటియత్తాయ దేవతాయ ఆకాసే ఠత్వా ‘‘అసుకదివసే మరిస్సతీ’’తి వుత్తే తం తథేవ హోతి, ఏవం సిరస్మిం పలితేసు పాతుభూతేసు దేవతాబ్యాకరణసదిసమేవ హోతి. తస్మా పలితాని దేవసదిసా దూతాతి వుచ్చన్తి. విసుద్ధిదేవానం దూతాతిపి దేవదూతా. సబ్బబోధిసత్తా హి జిణ్ణబ్యాధితమతపబ్బజితే దిస్వావ సంవేగమాపజ్జిత్వా నిక్ఖమ్మ పబ్బజన్తి. యథాహ –
309.Devadūtāti devoti maccu, tassa dūtāti devadūtā. Sirasmiñhi palitesu pātubhūtesu maccurājassa santike ṭhito viya hoti, tasmā palitāni maccudevassa dūtāti vuccanti. Devā viya dūtātipi devadūtā. Yathā hi alaṅkatapaṭiyattāya devatāya ākāse ṭhatvā ‘‘asukadivase marissatī’’ti vutte taṃ tatheva hoti, evaṃ sirasmiṃ palitesu pātubhūtesu devatābyākaraṇasadisameva hoti. Tasmā palitāni devasadisā dūtāti vuccanti. Visuddhidevānaṃ dūtātipi devadūtā. Sabbabodhisattā hi jiṇṇabyādhitamatapabbajite disvāva saṃvegamāpajjitvā nikkhamma pabbajanti. Yathāha –
‘‘జిణ్ణఞ్చ దిస్వా దుఖితఞ్చ బ్యాధితం,
‘‘Jiṇṇañca disvā dukhitañca byādhitaṃ,
మతఞ్చ దిస్వా గతమాయుసఙ్ఖయం;
Matañca disvā gatamāyusaṅkhayaṃ;
కాసాయవత్థం పబ్బజితఞ్చ దిస్వా,
Kāsāyavatthaṃ pabbajitañca disvā,
తస్మా అహం పబ్బజితోమ్హి రాజా’’తి.
Tasmā ahaṃ pabbajitomhi rājā’’ti.
ఇమినా పరియాయేన పలితాని విసుద్ధిదేవానం దూతత్తా దేవదూతాతి వుచ్చన్తి.
Iminā pariyāyena palitāni visuddhidevānaṃ dūtattā devadūtāti vuccanti.
కప్పకస్స గామవరం దత్వాతి సతసహస్సుట్ఠానకం జేట్ఠకగామం దత్వా. కస్మా అదాసి? సంవిగ్గమానసత్తా. తస్స హి అఞ్జలిస్మిం ఠపితాని పలితాని దిస్వావ సంవేగో ఉప్పజ్జతి. అఞ్ఞాని చతురాసీతివస్ససహస్సాని ఆయు అత్థి, ఏవం సన్తేపి మచ్చురాజస్స సన్తికే ఠితం వియ అత్తానం మఞ్ఞమానో సంవిగ్గో పబ్బజ్జం రోచేతి. తేన వుత్తం –
Kappakassa gāmavaraṃ datvāti satasahassuṭṭhānakaṃ jeṭṭhakagāmaṃ datvā. Kasmā adāsi? Saṃviggamānasattā. Tassa hi añjalismiṃ ṭhapitāni palitāni disvāva saṃvego uppajjati. Aññāni caturāsītivassasahassāni āyu atthi, evaṃ santepi maccurājassa santike ṭhitaṃ viya attānaṃ maññamāno saṃviggo pabbajjaṃ roceti. Tena vuttaṃ –
‘‘సిరే దిస్వాన పలితం, మఘదేవో దిసమ్పతి;
‘‘Sire disvāna palitaṃ, maghadevo disampati;
సంవేగం అలభీ ధీరో, పబ్బజ్జం సమరోచయీ’’తి.
Saṃvegaṃ alabhī dhīro, pabbajjaṃ samarocayī’’ti.
అపరమ్పి వుత్తం –
Aparampi vuttaṃ –
‘‘ఉత్తమఙ్గరుహా మయ్హం, ఇమే జాతా వయోహరా;
‘‘Uttamaṅgaruhā mayhaṃ, ime jātā vayoharā;
పాతుభూతా దేవదూతా, పబ్బజ్జాసమయో మమా’’తి.
Pātubhūtā devadūtā, pabbajjāsamayo mamā’’ti.
పురిసయుగేతి వంససమ్భవే పురిసే. కేసమస్సుం ఓహారేత్వాతి తాపసపబ్బజ్జం పబ్బజన్తాపి హి పఠమం కేసమస్సుం ఓహారేత్వా పబ్బజన్తి, తతో పట్ఠాయ వడ్ఢితే కేసే బన్ధిత్వా జటాకలాపధరా హుత్వా విచరన్తి. బోధిసత్తోపి తాపసపబ్బజ్జం పబ్బజి. పబ్బజితో పన అనేసనం అననుయుఞ్జిత్వా రాజగేహతో ఆహటభిక్ఖాయ యాపేన్తో బ్రహ్మవిహారం భావేసి. తస్మా సో మేత్తాసహగతేనాతిఆది వుత్తం.
Purisayugeti vaṃsasambhave purise. Kesamassuṃ ohāretvāti tāpasapabbajjaṃ pabbajantāpi hi paṭhamaṃ kesamassuṃ ohāretvā pabbajanti, tato paṭṭhāya vaḍḍhite kese bandhitvā jaṭākalāpadharā hutvā vicaranti. Bodhisattopi tāpasapabbajjaṃ pabbaji. Pabbajito pana anesanaṃ ananuyuñjitvā rājagehato āhaṭabhikkhāya yāpento brahmavihāraṃ bhāvesi. Tasmā so mettāsahagatenātiādi vuttaṃ.
కుమారకీళితం కీళీతి అఙ్కేన అఙ్కం పరిహరియమానో కీళి. మాలాకలాపం వియ హి నం ఉక్ఖిపిత్వావ విచరింసు. రఞ్ఞో మఘదేవస్స పుత్తో…పే॰… పబ్బజీతి ఇమస్స పబ్బజితదివసే పఞ్చ మఙ్గలాని అహేసుం. మఘదేవరఞ్ఞో మతకభత్తం, తస్స రఞ్ఞో పబ్బజితమఙ్గలం, తస్స పుత్తస్స ఛత్తుస్సాపనమఙ్గలం, తస్స పుత్తస్స ఉపరజ్జమఙ్గలం, తస్స పుత్తస్స నామకరణమఙ్గలన్తి ఏకస్మింయేవ సమయే పఞ్చ మఙ్గలాని అహేసుం, సకలజమ్బుదీపతలే ఉన్నఙ్గలమహోసి.
Kumārakīḷitaṃ kīḷīti aṅkena aṅkaṃ parihariyamāno kīḷi. Mālākalāpaṃ viya hi naṃ ukkhipitvāva vicariṃsu. Rañño maghadevassa putto…pe… pabbajīti imassa pabbajitadivase pañca maṅgalāni ahesuṃ. Maghadevarañño matakabhattaṃ, tassa rañño pabbajitamaṅgalaṃ, tassa puttassa chattussāpanamaṅgalaṃ, tassa puttassa uparajjamaṅgalaṃ, tassa puttassa nāmakaraṇamaṅgalanti ekasmiṃyeva samaye pañca maṅgalāni ahesuṃ, sakalajambudīpatale unnaṅgalamahosi.
౩౧౧. పుత్తపపుత్తకాతి పుత్తా చ పుత్తపుత్తా చాతి ఏవం పవత్తా తస్స పరమ్పరా. పచ్ఛిమకో అహోసీతి పబ్బజ్జాపచ్ఛిమకో అహోసి. బోధిసత్తో కిర బ్రహ్మలోకే నిబ్బత్తో – ‘‘పవత్తతి ను ఖో తం మయా మనుస్సలోకే నిహతం కల్యాణవత్త’’న్తి ఆవజ్జన్తో అద్దస – ‘‘ఏత్తకం అద్ధానం పవత్తతి, ఇదాని న పవత్తిస్సతీ’’తి. న ఖో పనాహం మయ్హం పవేణియా ఉచ్ఛిజ్జితుం దస్సామీతి అత్తనో వంసే జాతరఞ్ఞోయేవ అగ్గమహేసియా కుచ్ఛిస్మిం పటిసన్ధిం గహేత్వా అత్తనో వంసస్స నేమిం ఘటేన్తో వియ నిబ్బత్తో, తేనేవస్స నిమీతి నామం అహోసి. ఇతి సో పబ్బజితరాజూనం సబ్బపచ్ఛిమకో హుత్వా పబ్బజితోతి పబ్బజ్జాపచ్ఛిమకో అహోసి. గుణేహి పన అతిరేకతరో. తస్స హి సబ్బరాజూహి అతిరేకతరా ద్వే గుణా అహేసుం . చతూసు ద్వారేసు సతసహస్సం సతసహస్సం విస్సజ్జేత్వా దేవసికం దానం అదాసి, అనుపోసథికస్స చ దస్సనం నివారేసి. అనుపోసథికేసు హి రాజానం పస్సిస్సామాతి గతేసు దోవారికో పుచ్ఛతి ‘‘తుమ్హే ఉపోసథికా నో వా’’తి. యే అనుపోసథికా హోన్తి, తే నివారేతి ‘‘అనుపోసథికానం రాజా దస్సనం న దేతీ’’తి. ‘‘మయం జనపదవాసినో కాలే భోజనం కుహిం లభిస్సామా’’తిపి తత్థ వచనోకాసో నత్థి. చతూసు హి ద్వారేసు రాజఙ్గణే చ అనేకాని భత్తచాటిసహస్సాని పటియత్తానేవ హోన్తి. తస్మా మహాజనో ఇచ్ఛితిచ్ఛితట్ఠానే మస్సుం కారేత్వా న్హాయిత్వా వత్థాని పరివత్తేత్వా యథారుచితం భోజనం భుఞ్జిత్వా ఉపోసథఙ్గాని అధిట్ఠాయ రఞ్ఞో గేహద్వారం గచ్ఛతి. దోవారికేన ‘‘ఉపోసథికా తుమ్హే’’తి పుచ్ఛితపుచ్ఛితా ‘‘ఆమ ఆమా’’తి వదన్తి. తేన హి ఆగచ్ఛథాతి పవేసేత్వా రఞ్ఞో దస్సేతి. ఇతి ఇమేహి ద్వీహి గుణేహి అతిరేకతరో అహోసి.
311.Puttapaputtakāti puttā ca puttaputtā cāti evaṃ pavattā tassa paramparā. Pacchimako ahosīti pabbajjāpacchimako ahosi. Bodhisatto kira brahmaloke nibbatto – ‘‘pavattati nu kho taṃ mayā manussaloke nihataṃ kalyāṇavatta’’nti āvajjanto addasa – ‘‘ettakaṃ addhānaṃ pavattati, idāni na pavattissatī’’ti. Na kho panāhaṃ mayhaṃ paveṇiyā ucchijjituṃ dassāmīti attano vaṃse jātaraññoyeva aggamahesiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gahetvā attano vaṃsassa nemiṃ ghaṭento viya nibbatto, tenevassa nimīti nāmaṃ ahosi. Iti so pabbajitarājūnaṃ sabbapacchimako hutvā pabbajitoti pabbajjāpacchimako ahosi. Guṇehi pana atirekataro. Tassa hi sabbarājūhi atirekatarā dve guṇā ahesuṃ . Catūsu dvāresu satasahassaṃ satasahassaṃ vissajjetvā devasikaṃ dānaṃ adāsi, anuposathikassa ca dassanaṃ nivāresi. Anuposathikesu hi rājānaṃ passissāmāti gatesu dovāriko pucchati ‘‘tumhe uposathikā no vā’’ti. Ye anuposathikā honti, te nivāreti ‘‘anuposathikānaṃ rājā dassanaṃ na detī’’ti. ‘‘Mayaṃ janapadavāsino kāle bhojanaṃ kuhiṃ labhissāmā’’tipi tattha vacanokāso natthi. Catūsu hi dvāresu rājaṅgaṇe ca anekāni bhattacāṭisahassāni paṭiyattāneva honti. Tasmā mahājano icchiticchitaṭṭhāne massuṃ kāretvā nhāyitvā vatthāni parivattetvā yathārucitaṃ bhojanaṃ bhuñjitvā uposathaṅgāni adhiṭṭhāya rañño gehadvāraṃ gacchati. Dovārikena ‘‘uposathikā tumhe’’ti pucchitapucchitā ‘‘āma āmā’’ti vadanti. Tena hi āgacchathāti pavesetvā rañño dasseti. Iti imehi dvīhi guṇehi atirekataro ahosi.
౩౧౨. దేవానం తావతింసానన్తి తావతింసభవనే నిబ్బత్తదేవానం. తే కిర దేవా విదేహరట్ఠే మిథిలనగరవాసినో రఞ్ఞో ఓవాదే ఠత్వా పఞ్చ సీలాని రక్ఖిత్వా ఉపోసథకమ్మం కత్వా తత్థ నిబ్బత్తా రఞ్ఞో గుణకథం కథేన్తి. తే సన్ధాయ వుత్తం ‘‘దేవానం తావతింసాన’’న్తి.
312.Devānaṃ tāvatiṃsānanti tāvatiṃsabhavane nibbattadevānaṃ. Te kira devā videharaṭṭhe mithilanagaravāsino rañño ovāde ṭhatvā pañca sīlāni rakkhitvā uposathakammaṃ katvā tattha nibbattā rañño guṇakathaṃ kathenti. Te sandhāya vuttaṃ ‘‘devānaṃ tāvatiṃsāna’’nti.
నిసిన్నో హోతీతి పాసాదవరస్స ఉపరిగతో దానఞ్చ సీలఞ్చ ఉపపరిక్ఖమానో నిసిన్నో హోతి. ఏవం కిరస్స అహోసి – ‘‘దానం ను ఖో మహన్తం ఉదాహు సీలం, యది దానం మహన్తం, అజ్ఝోత్థరిత్వా దానమేవ దస్సామి. అథ సీలం, సీలమేవ పూరిస్సామీ’’తి. తస్స ‘‘ఇదం మహన్తం ఇదం మహన్త’’న్తి నిచ్ఛితుం అసక్కోన్తస్సేవ సక్కో గన్త్వా పురతో పాతురహోసి. తేన వుత్తం అథ ఖో, ఆనన్ద,…పే॰… సమ్ముఖే పాతురహోసీతి. ఏవం కిరస్స అహోసి – ‘‘రఞ్ఞో కఙ్ఖా ఉప్పన్నా, తస్స కఙ్ఖచ్ఛేదనత్థం పఞ్హఞ్చ కథేస్సామి, ఇధాగమనత్థాయ పటిఞ్ఞఞ్చ గణ్హిస్సామీ’’తి . తస్మా గన్త్వా సమ్ముఖే పాతురహోసి. రాజా అదిట్ఠపుబ్బం రూపం దిస్వా భీతో అహోసి లోమహట్ఠజాతో. అథ నం సక్కో – ‘‘మా భాయి, మహారాజ, విస్సత్థో పఞ్హం పుచ్ఛ, కఙ్ఖం తే పటివినోదేస్సామీ’’తి ఆహ.
Nisinnohotīti pāsādavarassa uparigato dānañca sīlañca upaparikkhamāno nisinno hoti. Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘dānaṃ nu kho mahantaṃ udāhu sīlaṃ, yadi dānaṃ mahantaṃ, ajjhottharitvā dānameva dassāmi. Atha sīlaṃ, sīlameva pūrissāmī’’ti. Tassa ‘‘idaṃ mahantaṃ idaṃ mahanta’’nti nicchituṃ asakkontasseva sakko gantvā purato pāturahosi. Tena vuttaṃ atha kho, ānanda,…pe… sammukhe pāturahosīti. Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘rañño kaṅkhā uppannā, tassa kaṅkhacchedanatthaṃ pañhañca kathessāmi, idhāgamanatthāya paṭiññañca gaṇhissāmī’’ti . Tasmā gantvā sammukhe pāturahosi. Rājā adiṭṭhapubbaṃ rūpaṃ disvā bhīto ahosi lomahaṭṭhajāto. Atha naṃ sakko – ‘‘mā bhāyi, mahārāja, vissattho pañhaṃ puccha, kaṅkhaṃ te paṭivinodessāmī’’ti āha.
రాజా –
Rājā –
‘‘పుచ్ఛామి తం మహారాజ, సబ్బభూతానమిస్సర;
‘‘Pucchāmi taṃ mahārāja, sabbabhūtānamissara;
దానం వా బ్రహ్మచరియం వా, కతమం సు మహప్ఫల’’న్తి. –
Dānaṃ vā brahmacariyaṃ vā, katamaṃ su mahapphala’’nti. –
పఞ్హం పుచ్ఛి. సక్కో – ‘‘దానం నామ కిం, సీలమేవ గుణవిసిట్ఠతాయ మహన్తం. అహఞ్హి పుబ్బే, మహారాజ, దసవస్ససహస్సాని దసన్నం జటిలసహస్సానం దానం దత్వా పేత్తివిసయతో న ముత్తో, సీలవన్తా పన మయ్హం దానం భుఞ్జిత్వా బ్రహ్మలోకే నిబ్బత్తా’’తి వత్వా ఇమా గాథా అవోచ –
Pañhaṃ pucchi. Sakko – ‘‘dānaṃ nāma kiṃ, sīlameva guṇavisiṭṭhatāya mahantaṃ. Ahañhi pubbe, mahārāja, dasavassasahassāni dasannaṃ jaṭilasahassānaṃ dānaṃ datvā pettivisayato na mutto, sīlavantā pana mayhaṃ dānaṃ bhuñjitvā brahmaloke nibbattā’’ti vatvā imā gāthā avoca –
‘‘హీనేన బ్రహ్మచరియేన, ఖత్తియే ఉపపజ్జతి;
‘‘Hīnena brahmacariyena, khattiye upapajjati;
మజ్ఝిమేన చ దేవత్తం, ఉత్తమేన విసుజ్ఝతి.
Majjhimena ca devattaṃ, uttamena visujjhati.
న హేతే సులభా కాయా, యాచయోగేన కేనచి;
Na hete sulabhā kāyā, yācayogena kenaci;
యే కాయే ఉపపజ్జన్తి, అనాగారా తపస్సినో’’తి. (జా॰ ౨.౨౨.౪౨౯-౪౩౦);
Ye kāye upapajjanti, anāgārā tapassino’’ti. (jā. 2.22.429-430);
ఏవం రఞ్ఞో కఙ్ఖం వినోదేత్వా దేవలోకగమనాయ పటిఞ్ఞాగహణత్థం లాభా తే మహారాజాతిఆదిమాహ. తత్థ అవికమ్పమానోతి అభాయమానో. అధివాసేసీతి అహం మహాజనం కుసలం సమాదపేమి, పుఞ్ఞవన్తానం పన వసనట్ఠానం దిస్వా ఆగతేన మనుస్సపథే సుఖం కథేతుం హోతీతి అధివాసేసి.
Evaṃ rañño kaṅkhaṃ vinodetvā devalokagamanāya paṭiññāgahaṇatthaṃ lābhā te mahārājātiādimāha. Tattha avikampamānoti abhāyamāno. Adhivāsesīti ahaṃ mahājanaṃ kusalaṃ samādapemi, puññavantānaṃ pana vasanaṭṭhānaṃ disvā āgatena manussapathe sukhaṃ kathetuṃ hotīti adhivāsesi.
౩౧౩. ఏవం భద్దన్తవాతి ఏవం హోతు భద్దకం తవ వచనన్తి వత్వా. యోజేత్వాతి ఏకస్మింయేవ యుగే సహస్సఅస్సాజానీయే యోజేత్వా. తేసం పన పాటియేక్కం యోజనకిచ్చం నత్థి, మనం ఆగమ్మ యుత్తాయేవ హోన్తి. సో పన దిబ్బరథో దియడ్ఢయోజనసతికో హోతి, నద్ధితో పట్ఠాయ రథసీసం పఞ్ఞాసయోజనాని, అక్ఖబన్ధో పణ్ణాసయోజనాని, అక్ఖబన్ధతో పట్ఠాయ పచ్ఛాభాగో పణ్ణాసయోజనాని, సబ్బో సత్తవణ్ణరతనమయో. దేవలోకో నామ ఉద్ధం, మనుస్సలోకో అధో, తస్మా హేట్ఠాముఖం రథం పేసేసీతి న సల్లక్ఖేతబ్బం. యథా పన పకతిమగ్గం పేసేతి, ఏవమేవ మనుస్సానం సాయమాసభత్తే నిట్ఠితే చన్దేన సద్ధిం యుగనద్ధం కత్వా పేసేసి, యమకచన్దా ఉట్ఠితా వియ అహేసుం. మహాజనో దిస్వా ‘‘యమకచన్దా ఉగ్గతా’’తి ఆహ. ఆగచ్ఛన్తే ఆగచ్ఛన్తే న యమకచన్దా, ఏకం విమానం, న విమానం, ఏకో రథోతి. రథోపి ఆగచ్ఛన్తో ఆగచ్ఛన్తో పకతిరథప్పమాణోవ, అస్సాపి పకతిఅస్సప్పమాణావ అహేసుం. ఏవం రథం ఆహరిత్వా రఞ్ఞో పాసాదం పదక్ఖిణం కత్వా పాచీనసీహపఞ్జరట్ఠానే రథం నివత్తేత్వా ఆగతమగ్గాభిముఖం కత్వా సీహపఞ్జరే ఠత్వావ ఆరోహనసజ్జం ఠపేసి.
313.Evaṃ bhaddantavāti evaṃ hotu bhaddakaṃ tava vacananti vatvā. Yojetvāti ekasmiṃyeva yuge sahassaassājānīye yojetvā. Tesaṃ pana pāṭiyekkaṃ yojanakiccaṃ natthi, manaṃ āgamma yuttāyeva honti. So pana dibbaratho diyaḍḍhayojanasatiko hoti, naddhito paṭṭhāya rathasīsaṃ paññāsayojanāni, akkhabandho paṇṇāsayojanāni, akkhabandhato paṭṭhāya pacchābhāgo paṇṇāsayojanāni, sabbo sattavaṇṇaratanamayo. Devaloko nāma uddhaṃ, manussaloko adho, tasmā heṭṭhāmukhaṃ rathaṃ pesesīti na sallakkhetabbaṃ. Yathā pana pakatimaggaṃ peseti, evameva manussānaṃ sāyamāsabhatte niṭṭhite candena saddhiṃ yuganaddhaṃ katvā pesesi, yamakacandā uṭṭhitā viya ahesuṃ. Mahājano disvā ‘‘yamakacandā uggatā’’ti āha. Āgacchante āgacchante na yamakacandā, ekaṃ vimānaṃ, na vimānaṃ, eko rathoti. Rathopi āgacchanto āgacchanto pakatirathappamāṇova, assāpi pakatiassappamāṇāva ahesuṃ. Evaṃ rathaṃ āharitvā rañño pāsādaṃ padakkhiṇaṃ katvā pācīnasīhapañjaraṭṭhāne rathaṃ nivattetvā āgatamaggābhimukhaṃ katvā sīhapañjare ṭhatvāva ārohanasajjaṃ ṭhapesi.
అభిరుహ మహారాజాతి రాజా – ‘‘దిబ్బయానం మే లద్ధ’’న్తి న తావదేవ అభిరుహి, నాగరానం పన ఓవాదం అదాసి ‘‘పస్సథ తాతా, యం మే సక్కేన దేవరఞ్ఞా దిబ్బరథో పేసితో, సో చ ఖో న జాతిగోత్తం వా కులప్పదేసం వా పటిచ్చ పేసితో, మయ్హం పన సీలాచారగుణే పసీదిత్వా పేసితో. సచే తుమ్హేపి సీలం రక్ఖిస్సథ, తుమ్హాకమ్పి పేసేస్సతి, ఏవం రక్ఖితుం యుత్తం నామేతం సీలం. నాహం దేవలోకం గన్త్వా చిరాయిస్సామి, అప్పమత్తా హోథా’’తి మహాజనం ఓవదిత్వా పఞ్చసు సీలేసు పతిట్ఠాపేత్వా రథం అభిరుహి. తతో మాతలి సఙ్గాహకో ‘‘అహమ్పి మహారాజస్స మమానుచ్ఛవికం కరిస్సామీ’’తి ఆకాసమ్హి ద్వే మగ్గే దస్సేత్వా అపిచ మహారాజాతిఆదిమాహ.
Abhiruha mahārājāti rājā – ‘‘dibbayānaṃ me laddha’’nti na tāvadeva abhiruhi, nāgarānaṃ pana ovādaṃ adāsi ‘‘passatha tātā, yaṃ me sakkena devaraññā dibbaratho pesito, so ca kho na jātigottaṃ vā kulappadesaṃ vā paṭicca pesito, mayhaṃ pana sīlācāraguṇe pasīditvā pesito. Sace tumhepi sīlaṃ rakkhissatha, tumhākampi pesessati, evaṃ rakkhituṃ yuttaṃ nāmetaṃ sīlaṃ. Nāhaṃ devalokaṃ gantvā cirāyissāmi, appamattā hothā’’ti mahājanaṃ ovaditvā pañcasu sīlesu patiṭṭhāpetvā rathaṃ abhiruhi. Tato mātali saṅgāhako ‘‘ahampi mahārājassa mamānucchavikaṃ karissāmī’’ti ākāsamhi dve magge dassetvā apica mahārājātiādimāha.
తత్థ కతమేనాతి, మహారాజ, ఇమేసు మగ్గేసు ఏకో నిరయం గచ్ఛతి, ఏకో దేవలోకం, తేసు తం కతమేన నేమి. యేనాతి యేన మగ్గేన గన్త్వా యత్థ పాపకమ్మన్తా పాపకానం కమ్మానం విపాకం పటిసంవేదియన్తి, తం ఠానం సక్కా హోతి పస్సితున్తి అత్థో. దుతియపదేపి ఏసేవ నయో. జాతకేపి –
Tattha katamenāti, mahārāja, imesu maggesu eko nirayaṃ gacchati, eko devalokaṃ, tesu taṃ katamena nemi. Yenāti yena maggena gantvā yattha pāpakammantā pāpakānaṃ kammānaṃ vipākaṃ paṭisaṃvediyanti, taṃ ṭhānaṃ sakkā hoti passitunti attho. Dutiyapadepi eseva nayo. Jātakepi –
‘‘కేన తం నేమి మగ్గేన, రాజసేట్ఠ దిసమ్పతి;
‘‘Kena taṃ nemi maggena, rājaseṭṭha disampati;
యేన వా పాపకమ్మన్తా, పుఞ్ఞకమ్మా చ యే నరా’’తి. (జా॰ ౨.౨౨.౪౫౦) –
Yena vā pāpakammantā, puññakammā ca ye narā’’ti. (jā. 2.22.450) –
గాథాయ అయమేవత్థో. తేనేవాహ –
Gāthāya ayamevattho. Tenevāha –
‘‘నిరయే తావ పస్సామి, ఆవాసే పాపకమ్మినం;
‘‘Niraye tāva passāmi, āvāse pāpakamminaṃ;
ఠానాని లుద్దకమ్మానం, దుస్సీలానఞ్చ యా గతీ’’తి. (జా॰ ౨.౨౨.౪౫౧);
Ṭhānāni luddakammānaṃ, dussīlānañca yā gatī’’ti. (jā. 2.22.451);
ఉభయేనేవ మం మాతలి నేహీతి మాతలి ద్వీహి మగ్గేహి మం నేహి, అహం నిరయం పస్సితుకామో దేవలోకమ్పీతి. పఠమం కతమేన నేమీతి. పఠమం నిరయమగ్గేన నేహీతి. తతో మాతలి అత్తనో ఆనుభావేన రాజానం పఞ్చదస మహానిరయే దస్సేసి. విత్థారకథా పనేత్థ –
Ubhayeneva maṃ mātali nehīti mātali dvīhi maggehi maṃ nehi, ahaṃ nirayaṃ passitukāmo devalokampīti. Paṭhamaṃ katamena nemīti. Paṭhamaṃ nirayamaggena nehīti. Tato mātali attano ānubhāvena rājānaṃ pañcadasa mahāniraye dassesi. Vitthārakathā panettha –
‘‘దస్సేసి మాతలి రఞ్ఞో, దుగ్గం వేతరణిం నదిం;
‘‘Dassesi mātali rañño, duggaṃ vetaraṇiṃ nadiṃ;
కుథితం ఖారసంయుత్తం, తత్తం అగ్గిసిఖూపమ’’న్తి. (జా॰ ౨.౨౨.౪౫౨) –
Kuthitaṃ khārasaṃyuttaṃ, tattaṃ aggisikhūpama’’nti. (jā. 2.22.452) –
జాతకే వుత్తనయేన వేదితబ్బా. నిరయం దస్సేత్వా రథం నివత్తేత్వా దేవలోకాభిముఖం గన్త్వా బీరణీదేవధీతాయ సోణదిన్నదేవపుత్తస్స గణదేవపుత్తానఞ్చ విమానాని దస్సేన్తో దేవలోకం నేసి. తత్రాపి విత్థారకథా –
Jātake vuttanayena veditabbā. Nirayaṃ dassetvā rathaṃ nivattetvā devalokābhimukhaṃ gantvā bīraṇīdevadhītāya soṇadinnadevaputtassa gaṇadevaputtānañca vimānāni dassento devalokaṃ nesi. Tatrāpi vitthārakathā –
‘‘యది తే సుతా బీరణీ జీవలోకే,
‘‘Yadi te sutā bīraṇī jīvaloke,
ఆమాయదాసీ అహు బ్రాహ్మణస్స;
Āmāyadāsī ahu brāhmaṇassa;
సా పత్తకాలే అతిథిం విదిత్వా,
Sā pattakāle atithiṃ viditvā,
మాతావ పుత్తం సకిమాభినన్దీ;
Mātāva puttaṃ sakimābhinandī;
సంయమా సంవిభాగా చ,
Saṃyamā saṃvibhāgā ca,
సా విమానస్మి మోదతీ’’తి. (జా॰ ౨.౨౨.౫౦౭) –
Sā vimānasmi modatī’’ti. (jā. 2.22.507) –
జాతకే వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బా.
Jātake vuttanayeneva veditabbā.
ఏవం గచ్ఛతో పన తస్స రథనేమి వట్టియా చిత్తకూటద్వారకోట్ఠకస్స ఉమ్మారే పహతమత్తేవ దేవనగరే కోలాహలం అహోసి. సక్కం దేవరాజానం ఏకకంయేవ ఓహాయ దేవసఙ్ఘో మహాసత్తం పచ్చుగ్గమనమకాసి, తం దేవతానం ఆదరం దిస్వా సక్కో చిత్తం సన్ధారేతుం అసక్కోన్తో – ‘‘అభిరమ, మహారాజ, దేవేసు దేవానుభావేనా’’తి ఆహ. ఏవం కిరస్స అహోసి – ‘‘అయం రాజా అజ్జ ఆగన్త్వా ఏకదివసేనేవ దేవగణం అత్తనో అభిముఖమకాసి. సచే ఏకం ద్వే దివసే వసిస్సతి, న మం దేవా ఓలోకేస్సన్తీ’’తి. సో ఉసూయమానో, ‘‘మహారాజ, తుయ్హం ఇమస్మిం దేవలోకే వసితుం పుఞ్ఞం నత్థి, అఞ్ఞేసం పుఞ్ఞేన వసాహీ’’తి ఇమినా అధిప్పాయేన ఏవమాహ. బోధిసత్తో – ‘‘నాసక్ఖి జరసక్కో మనం సన్ధారేతుం, పరం నిస్సాయ లద్ధం ఖో పన యాచిత్వా లద్ధభణ్డకం వియ హోతీ’’తి పటిక్ఖిపన్తో అలం మారిసాతిఆదిమాహ. జాతకేపి వుత్తం –
Evaṃ gacchato pana tassa rathanemi vaṭṭiyā cittakūṭadvārakoṭṭhakassa ummāre pahatamatteva devanagare kolāhalaṃ ahosi. Sakkaṃ devarājānaṃ ekakaṃyeva ohāya devasaṅgho mahāsattaṃ paccuggamanamakāsi, taṃ devatānaṃ ādaraṃ disvā sakko cittaṃ sandhāretuṃ asakkonto – ‘‘abhirama, mahārāja, devesu devānubhāvenā’’ti āha. Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘ayaṃ rājā ajja āgantvā ekadivaseneva devagaṇaṃ attano abhimukhamakāsi. Sace ekaṃ dve divase vasissati, na maṃ devā olokessantī’’ti. So usūyamāno, ‘‘mahārāja, tuyhaṃ imasmiṃ devaloke vasituṃ puññaṃ natthi, aññesaṃ puññena vasāhī’’ti iminā adhippāyena evamāha. Bodhisatto – ‘‘nāsakkhi jarasakko manaṃ sandhāretuṃ, paraṃ nissāya laddhaṃ kho pana yācitvā laddhabhaṇḍakaṃ viya hotī’’ti paṭikkhipanto alaṃ mārisātiādimāha. Jātakepi vuttaṃ –
‘‘యథా యాచితకం యానం, యథా యాచితకం ధనం;
‘‘Yathā yācitakaṃ yānaṃ, yathā yācitakaṃ dhanaṃ;
ఏవంసమ్పదమేవే తం, యం పరతో దానపచ్చయా;
Evaṃsampadameve taṃ, yaṃ parato dānapaccayā;
న చాహమేతమిచ్ఛామి, యం పరతో దానపచ్చయా’’తి. (జా॰ ౨.౨౨.౫౮౫-౫౮౬) –
Na cāhametamicchāmi, yaṃ parato dānapaccayā’’ti. (jā. 2.22.585-586) –
సబ్బం వత్తబ్బం. బోధిసత్తో పన మనుస్సత్తభావేన కతివారే దేవలోకం గతోతి. చత్తారో – మన్ధాతురాజకాలే సాధినరాజకాలే గుత్తిలవీణావాదకకాలే నిమిమహారాజకాలేతి. సో మన్ధాతుకాలే దేవలోకే అసఙ్ఖ్యేయ్యం కాలం వసి, తస్మిఞ్హి వసమానేయేవ ఛత్తింస సక్కా చవింసు. సాధినరాజకాలే సత్తాహం వసి, మనుస్సగణనాయ సత్త వస్ససతాని హోన్తి. గుత్తిలవీణావాదకకాలే చ నిమిరాజకాలే చ ముహుత్తమత్తం వసి, మనుస్సగణనాయ సత్త దివసాని హోన్తి.
Sabbaṃ vattabbaṃ. Bodhisatto pana manussattabhāvena kativāre devalokaṃ gatoti. Cattāro – mandhāturājakāle sādhinarājakāle guttilavīṇāvādakakāle nimimahārājakāleti. So mandhātukāle devaloke asaṅkhyeyyaṃ kālaṃ vasi, tasmiñhi vasamāneyeva chattiṃsa sakkā caviṃsu. Sādhinarājakāle sattāhaṃ vasi, manussagaṇanāya satta vassasatāni honti. Guttilavīṇāvādakakāle ca nimirājakāle ca muhuttamattaṃ vasi, manussagaṇanāya satta divasāni honti.
౩౧౪. తత్థేవ మిథిలం పటినేసీతి పటినేత్వా పకతిసిరిగబ్భేయేవ పతిట్ఠాపేసి.
314.Tatthevamithilaṃ paṭinesīti paṭinetvā pakatisirigabbheyeva patiṭṭhāpesi.
౩౧౫. కళారజనకోతి తస్స నామం. కళారదన్తతాయ పన కళారజనకోతి వుత్తో. న సో అగారస్మా అనగారియం పబ్బజీతి ఏత్తకమత్తమేవ న అకాసి, సేసం సబ్బం పాకతికమేవ అహోసి.
315.Kaḷārajanakoti tassa nāmaṃ. Kaḷāradantatāya pana kaḷārajanakoti vutto. Na so agārasmā anagāriyaṃ pabbajīti ettakamattameva na akāsi, sesaṃ sabbaṃ pākatikameva ahosi.
౩౧౬. సముచ్ఛేదో హోతీతి ఏత్థ కల్యాణవత్తం కో సముచ్ఛిన్దతి, కేన సముచ్ఛిన్నం, కో పవత్తేతి, కేన పవత్తితం నామ హోతీతి అయం విభాగో వేదితబ్బో. తత్థ సీలవా భిక్ఖు ‘‘న సక్కా మయా అరహత్తం లద్ధు’’న్తి వీరియం అకరోన్తో సముచ్ఛిన్దతి. దుస్సీలేన సముచ్ఛిన్నం నామ హోతి. సత్త సేఖా పవత్తేన్తి. ఖీణాసవేన పవత్తితం నామ హోతి. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానమేవాతి.
316.Samucchedo hotīti ettha kalyāṇavattaṃ ko samucchindati, kena samucchinnaṃ, ko pavatteti, kena pavattitaṃ nāma hotīti ayaṃ vibhāgo veditabbo. Tattha sīlavā bhikkhu ‘‘na sakkā mayā arahattaṃ laddhu’’nti vīriyaṃ akaronto samucchindati. Dussīlena samucchinnaṃ nāma hoti. Satta sekhā pavattenti. Khīṇāsavena pavattitaṃ nāma hoti. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
పపఞ్చసూదనియా మజ్ఝిమనికాయట్ఠకథాయ
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
మఘదేవసుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Maghadevasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / మజ్ఝిమనికాయ • Majjhimanikāya / ౩. మఘదేవసుత్తం • 3. Maghadevasuttaṃ
టీకా • Tīkā / సుత్తపిటక (టీకా) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / మజ్ఝిమనికాయ (టీకా) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ౩. మఘదేవసుత్తవణ్ణనా • 3. Maghadevasuttavaṇṇanā