| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातकपाळि • Jātakapāḷi |
५२८. महाबोधिजातकं (३)
528. Mahābodhijātakaṃ (3)
१२४.
124.
‘‘किं नु दण्डं किमजिनं, किं छत्तं किमुपाहनं।
‘‘Kiṃ nu daṇḍaṃ kimajinaṃ, kiṃ chattaṃ kimupāhanaṃ;
किमङ्कुसञ्च पत्तञ्च, सङ्घाटिञ्चापि ब्राह्मण।
Kimaṅkusañca pattañca, saṅghāṭiñcāpi brāhmaṇa;
१२५.
125.
‘‘द्वादसेतानि वस्सानि, वुसितानि तवन्तिके।
‘‘Dvādasetāni vassāni, vusitāni tavantike;
नाभिजानामि सोणेन, पिङ्गलेनाभिकूजितं॥
Nābhijānāmi soṇena, piṅgalenābhikūjitaṃ.
१२६.
126.
‘‘स्वायं दित्तोव नदति, सुक्कदाठं विदंसयं।
‘‘Svāyaṃ dittova nadati, sukkadāṭhaṃ vidaṃsayaṃ;
तव सुत्वा सभरियस्स, वीतसद्धस्स मं पति’’॥
Tava sutvā sabhariyassa, vītasaddhassa maṃ pati’’.
१२७.
127.
‘‘अहु एस कतो दोसो, यथा भाससि ब्राह्मण।
‘‘Ahu esa kato doso, yathā bhāsasi brāhmaṇa;
एस भिय्यो पसीदामि, वस ब्राह्मण मागमा’’॥
Esa bhiyyo pasīdāmi, vasa brāhmaṇa māgamā’’.
१२८.
128.
‘‘सब्बसेतो पुरे आसि, ततोपि सबलो अहु।
‘‘Sabbaseto pure āsi, tatopi sabalo ahu;
सब्बलोहितको दानि, कालो पक्कमितुं मम॥
Sabbalohitako dāni, kālo pakkamituṃ mama.
१२९.
129.
‘‘अब्भन्तरं पुरे आसि, ततो मज्झे ततो बहि।
‘‘Abbhantaraṃ pure āsi, tato majjhe tato bahi;
पुरा निद्धमना होति, सयमेव वजामहं॥
Purā niddhamanā hoti, sayameva vajāmahaṃ.
१३०.
130.
‘‘वीतसद्धं न सेवेय्य, उदपानंवनोदकं।
‘‘Vītasaddhaṃ na seveyya, udapānaṃvanodakaṃ;
सचेपि नं अनुखणे, वारि कद्दमगन्धिकं॥
Sacepi naṃ anukhaṇe, vāri kaddamagandhikaṃ.
१३१.
131.
‘‘पसन्नमेव सेवेय्य, अप्पसन्नं विवज्जये।
‘‘Pasannameva seveyya, appasannaṃ vivajjaye;
पसन्नं पयिरुपासेय्य, रहदं वुदकत्थिको॥
Pasannaṃ payirupāseyya, rahadaṃ vudakatthiko.
१३२.
132.
१३३.
133.
‘‘यो भजन्तं न भजति, सेवमानं न सेवति।
‘‘Yo bhajantaṃ na bhajati, sevamānaṃ na sevati;
स वे मनुस्सपापिट्ठो, मिगो साखस्सितो यथा॥
Sa ve manussapāpiṭṭho, migo sākhassito yathā.
१३४.
134.
‘‘अच्चाभिक्खणसंसग्गा, असमोसरणेन च।
‘‘Accābhikkhaṇasaṃsaggā, asamosaraṇena ca;
एतेन मित्ता जीरन्ति, अकाले याचनाय च॥
Etena mittā jīranti, akāle yācanāya ca.
१३५.
135.
‘‘तस्मा नाभिक्खणं गच्छे, न च गच्छे चिराचिरं।
‘‘Tasmā nābhikkhaṇaṃ gacche, na ca gacche cirāciraṃ;
१३६.
136.
‘‘अतिचिरं निवासेन, पियो भवति अप्पियो।
‘‘Aticiraṃ nivāsena, piyo bhavati appiyo;
आमन्त खो तं गच्छाम, पुरा ते होम अप्पिया’’॥
Āmanta kho taṃ gacchāma, purā te homa appiyā’’.
१३७.
137.
‘‘एवं चे याचमानानं, अञ्जलिं नावबुज्झसि।
‘‘Evaṃ ce yācamānānaṃ, añjaliṃ nāvabujjhasi;
एवं तं अभियाचाम, पुन कयिरासि परियायं’’॥
Evaṃ taṃ abhiyācāma, puna kayirāsi pariyāyaṃ’’.
१३८.
138.
‘‘एवं चे नो विहरतं, अन्तरायो न हेस्सति।
‘‘Evaṃ ce no viharataṃ, antarāyo na hessati;
अप्पेव नाम पस्सेम, अहोरत्तानमच्चये’’॥
Appeva nāma passema, ahorattānamaccaye’’.
१३९.
139.
‘‘उदीरणा चे संगत्या, भावाय मनुवत्तति।
‘‘Udīraṇā ce saṃgatyā, bhāvāya manuvattati;
अकामा अकरणीयं वा, करणीयं वापि कुब्बति।
Akāmā akaraṇīyaṃ vā, karaṇīyaṃ vāpi kubbati;
१४०.
140.
‘‘सो चे अत्थो च धम्मो च, कल्याणो न च पापको।
‘‘So ce attho ca dhammo ca, kalyāṇo na ca pāpako;
भोतो चे वचनं सच्चं, सुहतो वानरो मया॥
Bhoto ce vacanaṃ saccaṃ, suhato vānaro mayā.
१४१.
141.
न मं त्वं गरहेय्यासि, भोतो वादो हि तादिसो’’॥
Na maṃ tvaṃ garaheyyāsi, bhoto vādo hi tādiso’’.
१४२.
142.
‘‘इस्सरो सब्बलोकस्स, सचे कप्पेति जीवितं।
‘‘Issaro sabbalokassa, sace kappeti jīvitaṃ;
निद्देसकारी पुरिसो, इस्सरो तेन लिप्पति॥
Niddesakārī puriso, issaro tena lippati.
१४३.
143.
‘‘सो चे अत्थो च धम्मो च, कल्याणो न च पापको।
‘‘So ce attho ca dhammo ca, kalyāṇo na ca pāpako;
भोतो चे वचनं सच्चं, सुहतो वानरो मया॥
Bhoto ce vacanaṃ saccaṃ, suhato vānaro mayā.
१४४.
144.
‘‘अत्तनो चे हि वादस्स, अपराधं विजानिया।
‘‘Attano ce hi vādassa, aparādhaṃ vijāniyā;
न मं त्वं गरहेय्यासि, भोतो वादो हि तादिसो’’॥
Na maṃ tvaṃ garaheyyāsi, bhoto vādo hi tādiso’’.
१४५.
145.
‘‘सचे पुब्बेकतहेतु, सुखदुक्खं निगच्छति।
‘‘Sace pubbekatahetu, sukhadukkhaṃ nigacchati;
पोराणकइणमोक्खो, क्विध पापेन लिप्पति॥
Porāṇakaiṇamokkho, kvidha pāpena lippati.
१४६.
146.
‘‘सो चे अत्थो च धम्मो च, कल्याणो न च पापको।
‘‘So ce attho ca dhammo ca, kalyāṇo na ca pāpako;
भोतो चे वचनं सच्चं, सुहतो वानरो मया॥
Bhoto ce vacanaṃ saccaṃ, suhato vānaro mayā.
१४७.
147.
‘‘अत्तनो चे हि वादस्स, अपराधं विजानिया।
‘‘Attano ce hi vādassa, aparādhaṃ vijāniyā;
न मं त्वं गरहेय्यासि, भोतो वादो हि तादिसो’’॥
Na maṃ tvaṃ garaheyyāsi, bhoto vādo hi tādiso’’.
१४८.
148.
‘‘चतुन्नंयेवुपादाय, रूपं सम्भोति पाणिनं।
‘‘Catunnaṃyevupādāya, rūpaṃ sambhoti pāṇinaṃ;
यतो च रूपं सम्भोति, तत्थेवानुपगच्छति।
Yato ca rūpaṃ sambhoti, tatthevānupagacchati;
इधेव जीवति जीवो, पेच्च पेच्च विनस्सति॥
Idheva jīvati jīvo, pecca pecca vinassati.
१४९.
149.
उच्छिज्जति अयं लोको, ये बाला ये च पण्डिता।
Ucchijjati ayaṃ loko, ye bālā ye ca paṇḍitā;
उच्छिज्जमाने लोकस्मिं, क्विध पापेन लिप्पति॥
Ucchijjamāne lokasmiṃ, kvidha pāpena lippati.
१५०.
150.
‘‘सो चे अत्थो च धम्मो च, कल्याणो न च पापको।
‘‘So ce attho ca dhammo ca, kalyāṇo na ca pāpako;
भोतो चे वचनं सच्चं, सुहतो वानरो मया॥
Bhoto ce vacanaṃ saccaṃ, suhato vānaro mayā.
१५१.
151.
‘‘अत्तनो चे हि वादस्स, अपराधं विजानिया।
‘‘Attano ce hi vādassa, aparādhaṃ vijāniyā;
न मं त्वं गरहेय्यासि, भोतो वादो हि तादिसो’’॥
Na maṃ tvaṃ garaheyyāsi, bhoto vādo hi tādiso’’.
१५२.
152.
मातरं पितरं हञ्ञे, अथो जेट्ठम्पि भातरं।
Mātaraṃ pitaraṃ haññe, atho jeṭṭhampi bhātaraṃ;
१५३.
153.
‘‘यस्स रुक्खस्स छायाय, निसीदेय्य सयेय्य वा।
‘‘Yassa rukkhassa chāyāya, nisīdeyya sayeyya vā;
न तस्स साखं भञ्जेय्य, मित्तदुब्भो 27 हि पापको॥
Na tassa sākhaṃ bhañjeyya, mittadubbho 28 hi pāpako.
१५४.
154.
अत्थो मे सम्बलेनापि, सुहतो वानरो मया॥
Attho me sambalenāpi, suhato vānaro mayā.
१५५.
155.
१५६.
156.
‘‘अत्तनो चे हि वादस्स, अपराधं विजानिया।
‘‘Attano ce hi vādassa, aparādhaṃ vijāniyā;
न मं त्वं गरहेय्यासि, भोतो वादो हि तादिसो॥
Na maṃ tvaṃ garaheyyāsi, bhoto vādo hi tādiso.
१५७.
157.
‘‘अहेतुवादो पुरिसो, यो च इस्सरकुत्तिको।
‘‘Ahetuvādo puriso, yo ca issarakuttiko;
पुब्बेकती च उच्छेदी, यो च खत्तविदो नरो॥
Pubbekatī ca ucchedī, yo ca khattavido naro.
१५८.
158.
‘‘एते असप्पुरिसा लोके, बाला पण्डितमानिनो।
‘‘Ete asappurisā loke, bālā paṇḍitamānino;
करेय्य तादिसो पापं, अथो अञ्ञम्पि कारये।
Kareyya tādiso pāpaṃ, atho aññampi kāraye;
१५९.
159.
‘‘उरब्भरूपेन वकस्सु 37 पुब्बे, असंकितो अजयूथं उपेति।
‘‘Urabbharūpena vakassu 38 pubbe, asaṃkito ajayūthaṃ upeti;
१६०.
160.
‘‘तथाविधेके समणब्राह्मणासे, छदनं कत्वा वञ्चयन्ति मनुस्से।
‘‘Tathāvidheke samaṇabrāhmaṇāse, chadanaṃ katvā vañcayanti manusse;
अनासका थण्डिलसेय्यका च, रजोजल्लं उक्कुटिकप्पधानं।
Anāsakā thaṇḍilaseyyakā ca, rajojallaṃ ukkuṭikappadhānaṃ;
परियायभत्तञ्च अपानकत्ता, पापाचारा अरहन्तो वदाना॥
Pariyāyabhattañca apānakattā, pāpācārā arahanto vadānā.
१६१.
161.
‘‘एते असप्पुरिसा लोके, बाला पण्डितमानिनो।
‘‘Ete asappurisā loke, bālā paṇḍitamānino;
करेय्य तादिसो पापं, अथो अञ्ञम्पि कारये।
Kareyya tādiso pāpaṃ, atho aññampi kāraye;
असप्पुरिससंसग्गो, दुक्खन्तो कटुकुद्रयो॥
Asappurisasaṃsaggo, dukkhanto kaṭukudrayo.
१६२.
162.
‘‘यमाहु नत्थि वीरियन्ति, अहेतुञ्च पवदन्ति 43 ये।
‘‘Yamāhu natthi vīriyanti, ahetuñca pavadanti 44 ye;
परकारं अत्तकारञ्च, ये तुच्छं समवण्णयुं॥
Parakāraṃ attakārañca, ye tucchaṃ samavaṇṇayuṃ.
१६३.
163.
‘‘एते असप्पुरिसा लोके, बाला पण्डितमानिनो।
‘‘Ete asappurisā loke, bālā paṇḍitamānino;
करेय्य तादिसो पापं, अथो अञ्ञम्पि कारये।
Kareyya tādiso pāpaṃ, atho aññampi kāraye;
असप्पुरिससंसग्गो, दुक्खन्तो कटुकुद्रयो॥
Asappurisasaṃsaggo, dukkhanto kaṭukudrayo.
१६४.
164.
‘‘सचे हि वीरियं नास्स, कम्मं कल्याणपापकं।
‘‘Sace hi vīriyaṃ nāssa, kammaṃ kalyāṇapāpakaṃ;
न भरे वड्ढकिं राजा, नपि यन्तानि कारये॥
Na bhare vaḍḍhakiṃ rājā, napi yantāni kāraye.
१६५.
165.
‘‘यस्मा च वीरियं अत्थि, कम्मं कल्याणपापकं।
‘‘Yasmā ca vīriyaṃ atthi, kammaṃ kalyāṇapāpakaṃ;
तस्मा यन्तानि कारेति, राजा भरति वड्ढकिं॥
Tasmā yantāni kāreti, rājā bharati vaḍḍhakiṃ.
१६६.
166.
‘‘यदि वस्ससतं देवो, न वस्से न हिमं पते।
‘‘Yadi vassasataṃ devo, na vasse na himaṃ pate;
उच्छिज्जेय्य अयं लोको, विनस्सेय्य अयं पजा॥
Ucchijjeyya ayaṃ loko, vinasseyya ayaṃ pajā.
१६७.
167.
‘‘यस्मा च वस्सती देवो, हिमञ्चानुफुसायति।
‘‘Yasmā ca vassatī devo, himañcānuphusāyati;
तस्मा सस्सानि पच्चन्ति, रट्ठञ्च पालिते 45 चिरं॥
Tasmā sassāni paccanti, raṭṭhañca pālite 46 ciraṃ.
१६८.
168.
‘‘गवं चे तरमानानं, जिम्हं गच्छति पुङ्गवो।
‘‘Gavaṃ ce taramānānaṃ, jimhaṃ gacchati puṅgavo;
सब्बा ता जिम्हं गच्छन्ति, नेत्ते जिम्हं 47 गते सति॥
Sabbā tā jimhaṃ gacchanti, nette jimhaṃ 48 gate sati.
१६९.
169.
सो चे अधम्मं चरति, पगेव इतरा पजा।
So ce adhammaṃ carati, pageva itarā pajā;
सब्बं रट्ठं दुखं सेति, राजा चे होति अधम्मिको॥
Sabbaṃ raṭṭhaṃ dukhaṃ seti, rājā ce hoti adhammiko.
१७०.
170.
‘‘गवं चे तरमानानं, उजुं गच्छति पुङ्गवो।
‘‘Gavaṃ ce taramānānaṃ, ujuṃ gacchati puṅgavo;
१७१.
171.
‘‘एवमेव मनुस्सेसु, यो होति सेट्ठसम्मतो।
‘‘Evameva manussesu, yo hoti seṭṭhasammato;
सब्बं रट्ठं सुखं सेति, राजा चे होति धम्मिको॥
Sabbaṃ raṭṭhaṃ sukhaṃ seti, rājā ce hoti dhammiko.
१७२.
172.
‘‘महारुक्खस्स फलिनो, आमं छिन्दति यो फलं।
‘‘Mahārukkhassa phalino, āmaṃ chindati yo phalaṃ;
रसञ्चस्स न जानाति, बीजञ्चस्स विनस्सति॥
Rasañcassa na jānāti, bījañcassa vinassati.
१७३.
173.
‘‘महारुक्खूपमं रट्ठं, अधम्मेन पसासति।
‘‘Mahārukkhūpamaṃ raṭṭhaṃ, adhammena pasāsati;
रसञ्चस्स न जानाति, रट्ठञ्चस्स विनस्सति॥
Rasañcassa na jānāti, raṭṭhañcassa vinassati.
१७४.
174.
‘‘महारुक्खस्स फलिनो, पक्कं छिन्दति यो फलं।
‘‘Mahārukkhassa phalino, pakkaṃ chindati yo phalaṃ;
रसञ्चस्स विजानाति, बीजञ्चस्स न नस्सति॥
Rasañcassa vijānāti, bījañcassa na nassati.
१७५.
175.
‘‘महारुक्खूपमं रट्ठं, धम्मेन यो पसासति।
‘‘Mahārukkhūpamaṃ raṭṭhaṃ, dhammena yo pasāsati;
रसञ्चस्स विजानाति, रट्ठञ्चस्स न नस्सति॥
Rasañcassa vijānāti, raṭṭhañcassa na nassati.
१७६.
176.
‘‘यो च राजा जनपदं, अधम्मेन पसासति।
‘‘Yo ca rājā janapadaṃ, adhammena pasāsati;
सब्बोसधीहि सो राजा, विरुद्धो होति खत्तियो॥
Sabbosadhīhi so rājā, viruddho hoti khattiyo.
१७७.
177.
‘‘तथेव नेगमे हिंसं, ये युत्ता कयविक्कये।
‘‘Tatheva negame hiṃsaṃ, ye yuttā kayavikkaye;
ओजदानबलीकारे, स कोसेन विरुज्झति॥
Ojadānabalīkāre, sa kosena virujjhati.
१७८.
178.
उस्सिते हिंसयं राजा, स बलेन विरुज्झति॥
Ussite hiṃsayaṃ rājā, sa balena virujjhati.
१७९.
179.
अधम्मचारी खत्तियो, सो सग्गेन विरुज्झति॥
Adhammacārī khattiyo, so saggena virujjhati.
१८०.
180.
‘‘यो च राजा अधम्मट्ठो, भरियं हन्ति अदूसिकं।
‘‘Yo ca rājā adhammaṭṭho, bhariyaṃ hanti adūsikaṃ;
१८१.
181.
इसयो च न हिंसेय्य, पुत्तदारे समं चरे॥
Isayo ca na hiṃseyya, puttadāre samaṃ care.
१८२.
182.
‘‘स तादिसो भूमिपति, रट्ठपालो अकोधनो।
‘‘Sa tādiso bhūmipati, raṭṭhapālo akodhano;
महाबोधिजातकं ततियं।
Mahābodhijātakaṃ tatiyaṃ.
पण्णासनिपातं निट्ठितं।
Paṇṇāsanipātaṃ niṭṭhitaṃ.
तस्सुद्दानं –
Tassuddānaṃ –
सनिळीनिकमव्हयनो पठमो, दुतियो पन सउम्मदन्तिवरो।
Saniḷīnikamavhayano paṭhamo, dutiyo pana saummadantivaro;
ततियो पन बोधिसिरीव्हयनो, कथिता पन तीणि जिनेन सुभाति॥
Tatiyo pana bodhisirīvhayano, kathitā pana tīṇi jinena subhāti.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā / [५२८] ३. महाबोधिजातकवण्णना • [528] 3. Mahābodhijātakavaṇṇanā
