| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[४४७] ९. महाधम्मपालजातकवण्णना
[447] 9. Mahādhammapālajātakavaṇṇanā
किं ते वतन्ति इदं सत्था पठमगमनेन कपिलपुरं गन्त्वा निग्रोधारामे विहरन्तो पितु निवेसने रञ्ञो असद्दहनं आरब्भ कथेसि। तदा हि सुद्धोदनमहाराजा वीसतिसहस्सभिक्खुपरिवारस्स भगवतो अत्तनो निवेसने यागुखज्जकं दत्वा अन्तराभत्ते सम्मोदनीयं कथं कथेन्तो ‘‘भन्ते, तुम्हाकं पधानकाले देवता आगन्त्वा आकासे ठत्वा ‘पुत्तो ते सिद्धत्थकुमारो अप्पाहारताय मतो’ति मय्हं आरोचेसु’’न्ति आह। सत्थारा च ‘‘सद्दहि, महाराजा’’ति वुत्ते ‘‘न सद्दहिं, भन्ते, आकासे ठत्वा कथेन्तियोपि देवता, ‘मम पुत्तस्स बोधितले बुद्धत्तं अप्पत्वा परिनिब्बानं नाम नत्थी’ति पटिक्खिपि’’न्ति आह। ‘‘महाराज, पुब्बेपि त्वं महाधम्मपालकालेपि ‘पुत्तो ते मतो इमानिस्स अट्ठीनी’ति दस्सेत्वा वदन्तस्सपि दिसापामोक्खाचरियस्स ‘अम्हाकं कुले तरुणकाले कालकिरिया नाम नत्थी’ति न सद्दहि, इदानि पन कस्मा सद्दहिस्ससी’’ति वत्वा तेन याचितो अतीतं आहरि।
Kiṃte vatanti idaṃ satthā paṭhamagamanena kapilapuraṃ gantvā nigrodhārāme viharanto pitu nivesane rañño asaddahanaṃ ārabbha kathesi. Tadā hi suddhodanamahārājā vīsatisahassabhikkhuparivārassa bhagavato attano nivesane yāgukhajjakaṃ datvā antarābhatte sammodanīyaṃ kathaṃ kathento ‘‘bhante, tumhākaṃ padhānakāle devatā āgantvā ākāse ṭhatvā ‘putto te siddhatthakumāro appāhāratāya mato’ti mayhaṃ ārocesu’’nti āha. Satthārā ca ‘‘saddahi, mahārājā’’ti vutte ‘‘na saddahiṃ, bhante, ākāse ṭhatvā kathentiyopi devatā, ‘mama puttassa bodhitale buddhattaṃ appatvā parinibbānaṃ nāma natthī’ti paṭikkhipi’’nti āha. ‘‘Mahārāja, pubbepi tvaṃ mahādhammapālakālepi ‘putto te mato imānissa aṭṭhīnī’ti dassetvā vadantassapi disāpāmokkhācariyassa ‘amhākaṃ kule taruṇakāle kālakiriyā nāma natthī’ti na saddahi, idāni pana kasmā saddahissasī’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते कासिरट्ठे धम्मपालगामो नाम अहोसि। सो धम्मपालकुलस्स वसनताय एतं नामं लभि। तत्थ दसन्नं कुसलकम्मपथानं पालनतो ‘‘धम्मपालो’’त्वेव पञ्ञातो ब्राह्मणो पटिवसति, तस्स कुले अन्तमसो दासकम्मकरापि दानं देन्ति, सीलं रक्खन्ति, उपोसथकम्मं करोन्ति। तदा बोधिसत्तो तस्मिं कुले निब्बत्ति, ‘‘धम्मपालकुमारो’’त्वेवस्स नामं करिंसु। अथ नं वयप्पत्तं पिता सहस्सं दत्वा सिप्पुग्गहणत्थाय तक्कसिलं पेसेसि। सो तत्थ गन्त्वा दिसापामोक्खाचरियस्स सन्तिके सिप्पं उग्गण्हि, पञ्चन्नं माणवकसतानं जेट्ठन्तेवासिको अहोसि। तदा आचरियस्स जेट्ठपुत्तो कालमकासि। आचरियो माणवकपरिवुतो ञातिगणेन सद्धिं रोदन्तो कन्दन्तो सुसाने तस्स सरीरकिच्चं कारेति। तत्थ आचरियो च ञातिवग्गो चस्स अन्तेवासिका च रोदन्ति परिदेवन्ति, धम्मपालोयेवेको न रोदति न परिदेवति। अपिच खो पन तेसु पञ्चसतेसु माणवेसु सुसाना आगम्म आचरियस्स सन्तिके निसीदित्वा ‘‘अहो एवरूपो नाम आचारसम्पन्नो तरुणमाणवो तरुणकालेयेव मातापितूहि विप्पयुत्तो मरणप्पत्तो’’ति वदन्तेसु ‘‘सम्मा, तुम्हे ‘तरुणो’ति भणथ, अथ कस्मा तरुणकालेयेव मरति, ननु अयुत्तं तरुणकाले मरितु’’न्ति आह।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente kāsiraṭṭhe dhammapālagāmo nāma ahosi. So dhammapālakulassa vasanatāya etaṃ nāmaṃ labhi. Tattha dasannaṃ kusalakammapathānaṃ pālanato ‘‘dhammapālo’’tveva paññāto brāhmaṇo paṭivasati, tassa kule antamaso dāsakammakarāpi dānaṃ denti, sīlaṃ rakkhanti, uposathakammaṃ karonti. Tadā bodhisatto tasmiṃ kule nibbatti, ‘‘dhammapālakumāro’’tvevassa nāmaṃ kariṃsu. Atha naṃ vayappattaṃ pitā sahassaṃ datvā sippuggahaṇatthāya takkasilaṃ pesesi. So tattha gantvā disāpāmokkhācariyassa santike sippaṃ uggaṇhi, pañcannaṃ māṇavakasatānaṃ jeṭṭhantevāsiko ahosi. Tadā ācariyassa jeṭṭhaputto kālamakāsi. Ācariyo māṇavakaparivuto ñātigaṇena saddhiṃ rodanto kandanto susāne tassa sarīrakiccaṃ kāreti. Tattha ācariyo ca ñātivaggo cassa antevāsikā ca rodanti paridevanti, dhammapāloyeveko na rodati na paridevati. Apica kho pana tesu pañcasatesu māṇavesu susānā āgamma ācariyassa santike nisīditvā ‘‘aho evarūpo nāma ācārasampanno taruṇamāṇavo taruṇakāleyeva mātāpitūhi vippayutto maraṇappatto’’ti vadantesu ‘‘sammā, tumhe ‘taruṇo’ti bhaṇatha, atha kasmā taruṇakāleyeva marati, nanu ayuttaṃ taruṇakāle maritu’’nti āha.
अथ नं ते आहंसु ‘‘किं पन सम्म, त्वं इमेसं सत्तानं मरणभावं न जानासी’’ति? जानामि, तरुणकाले पन न मरन्ति, महल्लककालेयेव मरन्तीति। ननु अनिच्चा सब्बे सङ्खारा हुत्वा अभाविनोति? ‘‘सच्चं अनिच्चा, दहरकाले पन सत्ता न मरन्ति, महल्लककाले मरन्ति, अनिच्चतं पापुणन्ती’’ति। ‘‘किं सम्म, धम्मपाल, तुम्हाकं गेहे न केचि मरन्ती’’ति? ‘‘दहरकाले पन न मरन्ति, महल्लककालेयेव मरन्ती’’ति। ‘‘किं पनेसा तुम्हाकं कुलपवेणी’’ति? ‘‘आम कुलपवेणी’’ति। माणवा तं तस्स कथं आचरियस्स आरोचेसुं। अथ नं सो पक्कोसापेत्वा पुच्छि ‘‘सच्चं किर तात धम्मपाल, तुम्हाकं कुले दहरकाले न मीयन्ती’’ति? ‘‘सच्चं आचरिया’’ति। सो तस्स वचनं सुत्वा चिन्तेसि ‘‘अयं अतिविय अच्छरियं वदति, इमस्स पितु सन्तिकं गन्त्वा पुच्छित्वा सचे एतं सच्चं, अहम्पि तमेव धम्मं पूरेस्सामी’’ति। सो पुत्तस्स कत्तब्बकिच्चं कत्वा सत्तट्ठदिवसच्चयेन धम्मपालं पक्कोसापेत्वा ‘‘तात, अहं खिप्पं आगमिस्सामि, याव ममागमना इमे माणवे सिप्पं वाचेही’’ति वत्वा एकस्स एळकस्स अट्ठीनि गहेत्वा धोवित्वा पसिब्बके कत्वा एकं चूळुपट्ठाकं आदाय तक्कसिलतो निक्खमित्वा अनुपुब्बेन तं गामं पत्वा ‘‘कतरं महाधम्मपालस्स गेह’’न्ति पुच्छित्वा गन्त्वा द्वारे अट्ठासि। ब्राह्मणस्स दासमनुस्सेसु यो यो पठमं अद्दस, सो सो आचरियस्स हत्थतो छत्तं गण्हि, उपाहनं गण्हि, उपट्ठाकस्सपि हत्थतो पसिब्बकं गण्हि। ‘‘पुत्तस्स वो धम्मपालकुमारस्स आचरियो द्वारे ठितोति कुमारस्स पितु आरोचेथा’’ति च वुत्ता ‘‘साधू’’ति गन्त्वा आरोचयिंसु। सो वेगेन द्वारमूलं गन्त्वा ‘‘इतो एथा’’ति तं घरं अभिनेत्वा पल्लङ्के निसीदापेत्वा सब्बं पादधोवनादिकिच्चं अकासि।
Atha naṃ te āhaṃsu ‘‘kiṃ pana samma, tvaṃ imesaṃ sattānaṃ maraṇabhāvaṃ na jānāsī’’ti? Jānāmi, taruṇakāle pana na maranti, mahallakakāleyeva marantīti. Nanu aniccā sabbe saṅkhārā hutvā abhāvinoti? ‘‘Saccaṃ aniccā, daharakāle pana sattā na maranti, mahallakakāle maranti, aniccataṃ pāpuṇantī’’ti. ‘‘Kiṃ samma, dhammapāla, tumhākaṃ gehe na keci marantī’’ti? ‘‘Daharakāle pana na maranti, mahallakakāleyeva marantī’’ti. ‘‘Kiṃ panesā tumhākaṃ kulapaveṇī’’ti? ‘‘Āma kulapaveṇī’’ti. Māṇavā taṃ tassa kathaṃ ācariyassa ārocesuṃ. Atha naṃ so pakkosāpetvā pucchi ‘‘saccaṃ kira tāta dhammapāla, tumhākaṃ kule daharakāle na mīyantī’’ti? ‘‘Saccaṃ ācariyā’’ti. So tassa vacanaṃ sutvā cintesi ‘‘ayaṃ ativiya acchariyaṃ vadati, imassa pitu santikaṃ gantvā pucchitvā sace etaṃ saccaṃ, ahampi tameva dhammaṃ pūressāmī’’ti. So puttassa kattabbakiccaṃ katvā sattaṭṭhadivasaccayena dhammapālaṃ pakkosāpetvā ‘‘tāta, ahaṃ khippaṃ āgamissāmi, yāva mamāgamanā ime māṇave sippaṃ vācehī’’ti vatvā ekassa eḷakassa aṭṭhīni gahetvā dhovitvā pasibbake katvā ekaṃ cūḷupaṭṭhākaṃ ādāya takkasilato nikkhamitvā anupubbena taṃ gāmaṃ patvā ‘‘kataraṃ mahādhammapālassa geha’’nti pucchitvā gantvā dvāre aṭṭhāsi. Brāhmaṇassa dāsamanussesu yo yo paṭhamaṃ addasa, so so ācariyassa hatthato chattaṃ gaṇhi, upāhanaṃ gaṇhi, upaṭṭhākassapi hatthato pasibbakaṃ gaṇhi. ‘‘Puttassa vo dhammapālakumārassa ācariyo dvāre ṭhitoti kumārassa pitu ārocethā’’ti ca vuttā ‘‘sādhū’’ti gantvā ārocayiṃsu. So vegena dvāramūlaṃ gantvā ‘‘ito ethā’’ti taṃ gharaṃ abhinetvā pallaṅke nisīdāpetvā sabbaṃ pādadhovanādikiccaṃ akāsi.
आचरियो भुत्तभोजनो सुखकथाय निसिन्नकाले ‘‘ब्राह्मण, पुत्तो ते धम्मपालकुमारो पञ्ञवा तिण्णं वेदानं अट्ठारसन्नञ्च सिप्पानं निप्फत्तिं पत्तो, अपिच खो पनेकेन अफासुकेन जीवितक्खयं पत्तो, सब्बे सङ्खारा अनिच्चा, मा सोचित्था’’ति आह। ब्राह्मणो पाणिं पहरित्वा महाहसितं हसि। ‘‘किं नु ब्राह्मण, हससी’’ति च वुत्ते ‘‘मय्हं पुत्तो न मरति, अञ्ञो कोचि मतो भविस्सती’’ति आह। ‘‘ब्राह्मण, पुत्तोयेव ते मतो, पुत्तस्सेव ते अट्ठीनि दिस्वा सद्दहा’’ति अट्ठीनि नीहरित्वा ‘‘इमानि ते पुत्तस्स अट्ठीनी’’ति आह। एतानि एळकस्स वा सुनखस्स वा भविस्सन्ति, मय्हं पन पुत्तो न मरति, अम्हाकाञ्हि कुले याव सत्तमा कुलपरिवट्टा तरुणकाले मतपुब्बा नाम नत्थि, त्वं मुसा भणसीति। तस्मिं खणे सब्बेपि पाणिं पहरित्वा महाहसितं हसिंसु। आचरियो तं अच्छरियं दिस्वा सोमनस्सप्पत्तो हुत्वा ‘‘ब्राह्मण, तुम्हाकं कुलपवेणियं दहरानं अमरणेन न सक्का अहेतुकेन भवितुं, केन वो कारणेन दहरा न मीयन्ती’’ति पुच्छन्तो पठमं गाथमाह –
Ācariyo bhuttabhojano sukhakathāya nisinnakāle ‘‘brāhmaṇa, putto te dhammapālakumāro paññavā tiṇṇaṃ vedānaṃ aṭṭhārasannañca sippānaṃ nipphattiṃ patto, apica kho panekena aphāsukena jīvitakkhayaṃ patto, sabbe saṅkhārā aniccā, mā socitthā’’ti āha. Brāhmaṇo pāṇiṃ paharitvā mahāhasitaṃ hasi. ‘‘Kiṃ nu brāhmaṇa, hasasī’’ti ca vutte ‘‘mayhaṃ putto na marati, añño koci mato bhavissatī’’ti āha. ‘‘Brāhmaṇa, puttoyeva te mato, puttasseva te aṭṭhīni disvā saddahā’’ti aṭṭhīni nīharitvā ‘‘imāni te puttassa aṭṭhīnī’’ti āha. Etāni eḷakassa vā sunakhassa vā bhavissanti, mayhaṃ pana putto na marati, amhākāñhi kule yāva sattamā kulaparivaṭṭā taruṇakāle matapubbā nāma natthi, tvaṃ musā bhaṇasīti. Tasmiṃ khaṇe sabbepi pāṇiṃ paharitvā mahāhasitaṃ hasiṃsu. Ācariyo taṃ acchariyaṃ disvā somanassappatto hutvā ‘‘brāhmaṇa, tumhākaṃ kulapaveṇiyaṃ daharānaṃ amaraṇena na sakkā ahetukena bhavituṃ, kena vo kāraṇena daharā na mīyantī’’ti pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –
९२.
92.
‘‘किं ते वतं किं पन ब्रह्मचरियं, किस्स सुचिण्णस्स अयं विपाको।
‘‘Kiṃ te vataṃ kiṃ pana brahmacariyaṃ, kissa suciṇṇassa ayaṃ vipāko;
अक्खाहि मे ब्राह्मण एतमत्थं, कस्मा नु तुम्हं दहरा न मीयरे’’ति॥
Akkhāhi me brāhmaṇa etamatthaṃ, kasmā nu tumhaṃ daharā na mīyare’’ti.
तत्थ वतन्ति वतसमादानं। ब्रह्मचरियन्ति सेट्ठचरियं। किस्स सुचिण्णस्साति तुम्हाकं कुले दहरानं अमरणं नाम कतरसुचरितस्स विपाकोति।
Tattha vatanti vatasamādānaṃ. Brahmacariyanti seṭṭhacariyaṃ. Kissa suciṇṇassāti tumhākaṃ kule daharānaṃ amaraṇaṃ nāma katarasucaritassa vipākoti.
तं सुत्वा ब्राह्मणो येसं गुणानं आनुभावेन तस्मिं कुले दहरा न मीयन्ति, ते वण्णयन्तो –
Taṃ sutvā brāhmaṇo yesaṃ guṇānaṃ ānubhāvena tasmiṃ kule daharā na mīyanti, te vaṇṇayanto –
९३.
93.
‘‘धम्मं चराम न मुसा भणाम, पापानि कम्मानि परिवज्जयाम।
‘‘Dhammaṃ carāma na musā bhaṇāma, pāpāni kammāni parivajjayāma;
अनरियं परिवज्जेमु सब्बं, तस्मा हि अम्हं दहरा न मीयरे॥
Anariyaṃ parivajjemu sabbaṃ, tasmā hi amhaṃ daharā na mīyare.
९४.
94.
‘‘सुणोम धम्मं असतं सतञ्च, न चापि धम्मं असतं रोचयाम।
‘‘Suṇoma dhammaṃ asataṃ satañca, na cāpi dhammaṃ asataṃ rocayāma;
हित्वा असन्ते न जहाम सन्ते, तस्मा हि अम्हं दहरा न मीयरे॥
Hitvā asante na jahāma sante, tasmā hi amhaṃ daharā na mīyare.
९५.
95.
‘‘पुब्बेव दाना सुमना भवाम, ददम्पि वे अत्तमना भवाम।
‘‘Pubbeva dānā sumanā bhavāma, dadampi ve attamanā bhavāma;
दत्वापि वे नानुतप्पाम पच्छा, तस्मा हि अम्हं दहरा न मीयरे॥
Datvāpi ve nānutappāma pacchā, tasmā hi amhaṃ daharā na mīyare.
९६.
96.
‘‘समणे मयं ब्राह्मणे अद्धिके च, वनिब्बके याचनके दलिद्दे।
‘‘Samaṇe mayaṃ brāhmaṇe addhike ca, vanibbake yācanake dalidde;
अन्नेन पानेन अभितप्पयाम, तस्मा हि अम्हं दहरा न मीयरे॥
Annena pānena abhitappayāma, tasmā hi amhaṃ daharā na mīyare.
९७.
97.
‘‘मयञ्च भरियं नातिक्कमाम, अम्हे च भरिया नातिक्कमन्ति।
‘‘Mayañca bhariyaṃ nātikkamāma, amhe ca bhariyā nātikkamanti;
अञ्ञत्र ताहि ब्रह्मचरियं चराम, तस्मा हि अम्हं दहरा न मीयरे॥
Aññatra tāhi brahmacariyaṃ carāma, tasmā hi amhaṃ daharā na mīyare.
९८.
98.
‘‘पाणातिपाता विरमाम सब्बे, लोके अदिन्नं परिवज्जयाम।
‘‘Pāṇātipātā viramāma sabbe, loke adinnaṃ parivajjayāma;
अमज्जपा नोपि मुसा भणाम, तस्मा हि अम्हं दहरा न मीयरे॥
Amajjapā nopi musā bhaṇāma, tasmā hi amhaṃ daharā na mīyare.
९९.
99.
‘‘एतासु वे जायरे सुत्तमासु, मेधाविनो होन्ति पहूतपञ्ञा।
‘‘Etāsu ve jāyare suttamāsu, medhāvino honti pahūtapaññā;
बहुस्सुता वेदगुनो च होन्ति, तस्मा हि अम्हं दहरा न मीयरे॥
Bahussutā vedaguno ca honti, tasmā hi amhaṃ daharā na mīyare.
१००.
100.
‘‘माता पिता च भगिनी भातरो च, पुत्ता च दारा च मयञ्च सब्बे।
‘‘Mātā pitā ca bhaginī bhātaro ca, puttā ca dārā ca mayañca sabbe;
धम्मं चराम परलोकहेतु, तस्मा हि अम्हं दहरा न मीयरे॥
Dhammaṃ carāma paralokahetu, tasmā hi amhaṃ daharā na mīyare.
१०१.
101.
‘‘दासा च दास्यो अनुजीविनो च, परिचारका कम्मकरा च सब्बे।
‘‘Dāsā ca dāsyo anujīvino ca, paricārakā kammakarā ca sabbe;
धम्मं चरन्ति परलोकहेतु, तस्मा हि अम्हं दहरा न मीयरे’’ति॥ –
Dhammaṃ caranti paralokahetu, tasmā hi amhaṃ daharā na mīyare’’ti. –
इमा गाथा आह।
Imā gāthā āha.
तत्थ धम्मं चरामाति दसकुसलकम्मपथधम्मं चराम, अत्तनो जीवितहेतु अन्तमसो कुन्थकिपिल्लिकम्पि जीविता न वोरोपेम, परभण्डं लोभचित्तेन न ओलोकेमाति सब्बं वित्थारेतब्बं। मुसावादो चेत्थ मुसावादिस्स अकरणपापं नाम नत्थीति उस्सन्नवसेन पुन वुत्तो। ते किर हसाधिप्पायेनपि मुसा न भणन्ति। पापानीति सब्बानि निरयगामिकम्मानि। अनरियन्ति अरियगरहितं सब्बं असुन्दरं अपरिसुद्धं कम्मं परिवज्जयाम। तस्मा हि अम्हन्ति एत्थ हि-कारो निपातमत्तो, तेन कारणेन अम्हाकं दहरा न मीयन्ति, अन्तरा अकालमरणं नाम नो नत्थीति अत्थो। ‘‘तस्मा अम्ह’’न्तिपि पाठो। सुणोमाति मयं किरियवादानं सप्पुरिसानं कुसलदीपनम्पि असप्पुरिसानं अकुसलदीपनम्पि धम्मं सुणोम , सो पन नो सुतमत्तकोव होति, तं न रोचयाम। तेहि पन नो सद्धिं विग्गहो वा विवादो वा मा होतूति धम्मं सुणाम, सुत्वापि हित्वा असन्ते सन्ते वत्ताम, एकम्पि खणं न जहाम सन्ते, पापमित्ते पहाय कल्याणमित्तसेविनोव होमाति।
Tattha dhammaṃ carāmāti dasakusalakammapathadhammaṃ carāma, attano jīvitahetu antamaso kunthakipillikampi jīvitā na voropema, parabhaṇḍaṃ lobhacittena na olokemāti sabbaṃ vitthāretabbaṃ. Musāvādo cettha musāvādissa akaraṇapāpaṃ nāma natthīti ussannavasena puna vutto. Te kira hasādhippāyenapi musā na bhaṇanti. Pāpānīti sabbāni nirayagāmikammāni. Anariyanti ariyagarahitaṃ sabbaṃ asundaraṃ aparisuddhaṃ kammaṃ parivajjayāma. Tasmā hi amhanti ettha hi-kāro nipātamatto, tena kāraṇena amhākaṃ daharā na mīyanti, antarā akālamaraṇaṃ nāma no natthīti attho. ‘‘Tasmā amha’’ntipi pāṭho. Suṇomāti mayaṃ kiriyavādānaṃ sappurisānaṃ kusaladīpanampi asappurisānaṃ akusaladīpanampi dhammaṃ suṇoma , so pana no sutamattakova hoti, taṃ na rocayāma. Tehi pana no saddhiṃ viggaho vā vivādo vā mā hotūti dhammaṃ suṇāma, sutvāpi hitvā asante sante vattāma, ekampi khaṇaṃ na jahāma sante, pāpamitte pahāya kalyāṇamittasevinova homāti.
समणे मयं ब्राह्मणेति मयं समितपापे बाहितपापे पच्चेकबुद्धसमणब्राह्मणेपि अवसेसधम्मिकसमणब्राह्मणेपि अद्धिकयाचके सेसजनेपि अन्नपानेन अभितप्पेमाति अत्थो। पाळियं पन अयं गाथा ‘‘पुब्बेव दाना’’ति गाथाय पच्छतो आगता। नातिक्कमामाति अत्तनो भरियं अतिक्कमित्वा बहि अञ्ञं मिच्छाचारं न करोम। अञ्ञत्र ताहीति ता अत्तनो भरिया ठपेत्वा सेसइत्थीसु ब्रह्मचरियं चराम, अम्हाकं भरियापि सेसपुरिसेसु एवमेव वत्तन्ति। जायरेति जायन्ति। सुत्तमासूति सुसीलासु उत्तमित्थीसु। इदं वुत्तं होति – ये एतासु सम्पन्नसीलासु उत्तमित्थीसु अम्हाकं पुत्ता जायन्ति, ते मेधाविनोति एवंपकारा होन्ति, कुतो तेसं अन्तरा मरणं, तस्मापि अम्हाकं कुले दहरा न मरन्तीति। धम्मं चरामाति परलोकत्थाय तिविधसुचरितधम्मं चराम। दास्योति दासियो।
Samaṇe mayaṃ brāhmaṇeti mayaṃ samitapāpe bāhitapāpe paccekabuddhasamaṇabrāhmaṇepi avasesadhammikasamaṇabrāhmaṇepi addhikayācake sesajanepi annapānena abhitappemāti attho. Pāḷiyaṃ pana ayaṃ gāthā ‘‘pubbeva dānā’’ti gāthāya pacchato āgatā. Nātikkamāmāti attano bhariyaṃ atikkamitvā bahi aññaṃ micchācāraṃ na karoma. Aññatra tāhīti tā attano bhariyā ṭhapetvā sesaitthīsu brahmacariyaṃ carāma, amhākaṃ bhariyāpi sesapurisesu evameva vattanti. Jāyareti jāyanti. Suttamāsūti susīlāsu uttamitthīsu. Idaṃ vuttaṃ hoti – ye etāsu sampannasīlāsu uttamitthīsu amhākaṃ puttā jāyanti, te medhāvinoti evaṃpakārā honti, kuto tesaṃ antarā maraṇaṃ, tasmāpi amhākaṃ kule daharā na marantīti. Dhammaṃ carāmāti paralokatthāya tividhasucaritadhammaṃ carāma. Dāsyoti dāsiyo.
अवसाने –
Avasāne –
१०२.
102.
‘‘धम्मो हवे रक्खति धम्मचारिं, धम्मो सुचिण्णो सुखमावहति।
‘‘Dhammo have rakkhati dhammacāriṃ, dhammo suciṇṇo sukhamāvahati;
एसानिसंसो धम्मे सुचिण्णे, न दुग्गतिं गच्छति धम्मचारी॥
Esānisaṃso dhamme suciṇṇe, na duggatiṃ gacchati dhammacārī.
१०३.
103.
‘‘धम्मो हवे रक्खति धम्मचारिं, छत्तं महन्तं विय वस्सकाले।
‘‘Dhammo have rakkhati dhammacāriṃ, chattaṃ mahantaṃ viya vassakāle;
धम्मेन गुत्तो मम धम्मपालो, अञ्ञस्स अट्ठीनि सुखी कुमारो’’ति॥ –
Dhammena gutto mama dhammapālo, aññassa aṭṭhīni sukhī kumāro’’ti. –
इमाहि द्वीहि गाथाहि धम्मचारीनं गुणं कथेसि।
Imāhi dvīhi gāthāhi dhammacārīnaṃ guṇaṃ kathesi.
तत्थ रक्खतीति धम्मो नामेसो रक्खितो अत्तनो रक्खितं पटिरक्खति। सुखमावहतीति देवमनुस्ससुखञ्चेव निब्बानसुखञ्च आवहति। न दुग्गतिन्ति निरयादिभेदं दुग्गतिं न गच्छति। एवं ब्राह्मण, मयं धम्मं रक्खाम, धम्मोपि अम्हे रक्खतीति दस्सेति। धम्मेन गुत्तोति महाछत्तसदिसेन अत्तना गोपितधम्मेन गुत्तो। अञ्ञस्स अट्ठीनीति तया आनीतानि अट्ठीनि अञ्ञस्स एळकस्स वा सुनखस्स वा अट्ठीनि भविस्सन्ति, छड्डेथेतानि, मम पुत्तो सुखी कुमारोति।
Tattha rakkhatīti dhammo nāmeso rakkhito attano rakkhitaṃ paṭirakkhati. Sukhamāvahatīti devamanussasukhañceva nibbānasukhañca āvahati. Naduggatinti nirayādibhedaṃ duggatiṃ na gacchati. Evaṃ brāhmaṇa, mayaṃ dhammaṃ rakkhāma, dhammopi amhe rakkhatīti dasseti. Dhammena guttoti mahāchattasadisena attanā gopitadhammena gutto. Aññassa aṭṭhīnīti tayā ānītāni aṭṭhīni aññassa eḷakassa vā sunakhassa vā aṭṭhīni bhavissanti, chaḍḍethetāni, mama putto sukhī kumāroti.
तं सुत्वा आचरियो ‘‘मय्हं आगमनं सुआगमनं, सफलं, नो निप्फल’’न्ति सञ्जातसोमनस्सो धम्मपालस्स पितरं खमापेत्वा ‘‘मया आगच्छन्तेन तुम्हाकं वीमंसनत्थाय इमानि एळकअट्ठीनि आभतानि, पुत्तो ते अरोगोयेव, तुम्हाकं रक्खितधम्मं मय्हम्पि देथा’’ति पण्णे लिखित्वा कतिपाहं तत्थ वसित्वा तक्कसिलं गन्त्वा धम्मपालं सब्बसिप्पानि सिक्खापेत्वा महन्तेन परिवारेन पेसेसि।
Taṃ sutvā ācariyo ‘‘mayhaṃ āgamanaṃ suāgamanaṃ, saphalaṃ, no nipphala’’nti sañjātasomanasso dhammapālassa pitaraṃ khamāpetvā ‘‘mayā āgacchantena tumhākaṃ vīmaṃsanatthāya imāni eḷakaaṭṭhīni ābhatāni, putto te arogoyeva, tumhākaṃ rakkhitadhammaṃ mayhampi dethā’’ti paṇṇe likhitvā katipāhaṃ tattha vasitvā takkasilaṃ gantvā dhammapālaṃ sabbasippāni sikkhāpetvā mahantena parivārena pesesi.
सत्था सुद्धोदनमहाराजस्स इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने राजा अनागामिफले पतिट्ठहि। तदा मातापितरो महाराजकुलानि अहेसुं, आचरियो सारिपुत्तो, परिसा बुद्धपरिसा, धम्मपालकुमारो पन अहमेव अहोसिन्ति।
Satthā suddhodanamahārājassa imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne rājā anāgāmiphale patiṭṭhahi. Tadā mātāpitaro mahārājakulāni ahesuṃ, ācariyo sāriputto, parisā buddhaparisā, dhammapālakumāro pana ahameva ahosinti.
महाधम्मपालजातकवण्णना नवमा।
Mahādhammapālajātakavaṇṇanā navamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ४४७. महाधम्मपालजातकं • 447. Mahādhammapālajātakaṃ
