| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
3. මහාදුක්‌ඛක්‌ඛන්‌ධසුත්‌තවණ්‌ණනා
3. Mahādukkhakkhandhasuttavaṇṇanā
163. එවං මෙ සුතන්‌ති මහාදුක්‌ඛක්‌ඛන්‌ධසුත්‌තං. තත්‌ථ විනයපරියායෙන තයො ජනා සම්‌බහුලාති වුච්‌චන්‌ති, තතො පරං සඞ්‌ඝො. සුත්‌තන්‌තපරියායෙන තයො තයො එව, තතො උද්‌ධං සම්‌බහුලාති වුච්‌චන්‌ති. ඉධ සුත්‌තන්‌තපරියායෙන සම්‌බහුලාති වෙදිතබ්‌බා. පිණ්‌ඩාය පාවිසිංසූති පවිට්‌ඨා, තෙ පන න තාව පවිට්‌ඨා, පවිසිස්‌සාමාති නික්‌ඛන්‌තත්‌තා පන පවිසිංසූති වුත්‌තා. යථා ගාමං ගමිස්‌සාමීති නික්‌ඛන්‌තපුරිසො තං ගාමං අප්‌පත්‌තොපි ‘‘කුහිං ඉත්‌ථන්‌නාමො’’ති වුත්‌තෙ ‘‘ගාමං ගතො’’ති වුච්‌චති, එවං. පරිබ්‌බාජකානං ආරාමොති ජෙතවනතො අවිදූරෙ අඤ්‌ඤතිත්‌ථියානං පරිබ්‌බාජකානං ආරාමො අත්‌ථි, තං සන්‌ධාය එවමාහංසු. සමණො, ආවුසොති, ආවුසො, තුම්‌හාකං සත්‌ථා සමණො ගොතමො. කාමානං පරිඤ්‌ඤන්‌ති කාමානං පහානං සමතික්‌කමං පඤ්‌ඤපෙති. රූපවෙදනාසුපි එසෙව නයො.
163.Evaṃme sutanti mahādukkhakkhandhasuttaṃ. Tattha vinayapariyāyena tayo janā sambahulāti vuccanti, tato paraṃ saṅgho. Suttantapariyāyena tayo tayo eva, tato uddhaṃ sambahulāti vuccanti. Idha suttantapariyāyena sambahulāti veditabbā. Piṇḍāya pāvisiṃsūti paviṭṭhā, te pana na tāva paviṭṭhā, pavisissāmāti nikkhantattā pana pavisiṃsūti vuttā. Yathā gāmaṃ gamissāmīti nikkhantapuriso taṃ gāmaṃ appattopi ‘‘kuhiṃ itthannāmo’’ti vutte ‘‘gāmaṃ gato’’ti vuccati, evaṃ. Paribbājakānaṃ ārāmoti jetavanato avidūre aññatitthiyānaṃ paribbājakānaṃ ārāmo atthi, taṃ sandhāya evamāhaṃsu. Samaṇo, āvusoti, āvuso, tumhākaṃ satthā samaṇo gotamo. Kāmānaṃ pariññanti kāmānaṃ pahānaṃ samatikkamaṃ paññapeti. Rūpavedanāsupi eseva nayo.
තත්‌ථ තිත්‌ථියා සකසමයං ජානන්‌තා කාමානං පරිඤ්‌ඤං පඤ්‌ඤපෙය්‍යුං පඨමජ්‌ඣානං වදමානා, රූපානං පරිඤ්‌ඤං පඤ්‌ඤපෙය්‍යුං අරූපභවං වදමානා, වෙදනානං පරිඤ්‌ඤං පඤ්‌ඤපෙය්‍යුං අසඤ්‌ඤභවං වදමානා. තෙ පන ‘‘ඉදං නාම පඨමජ්‌ඣානං අයං රූපභවො අයං අරූපභවො’’තිපි න ජානන්‌ති. තෙ පඤ්‌ඤපෙතුං අසක්‌කොන්‌තාපි කෙවලං ‘‘පඤ්‌ඤපෙම පඤ්‌ඤපෙමා’’ති වදන්‌ති. තථාගතො කාමානං පරිඤ්‌ඤං අනාගාමිමග්‌ගෙන පඤ්‌ඤපෙති, රූපවෙදනානං අරහත්‌තමග්‌ගෙන . තෙ එවං මහන්‌තෙ විසෙසෙ විජ්‌ජමානෙපි ඉධ නො, ආවුසො, කො විවෙසොතිආදිමාහංසු.
Tattha titthiyā sakasamayaṃ jānantā kāmānaṃ pariññaṃ paññapeyyuṃ paṭhamajjhānaṃ vadamānā, rūpānaṃ pariññaṃ paññapeyyuṃ arūpabhavaṃ vadamānā, vedanānaṃ pariññaṃ paññapeyyuṃ asaññabhavaṃ vadamānā. Te pana ‘‘idaṃ nāma paṭhamajjhānaṃ ayaṃ rūpabhavo ayaṃ arūpabhavo’’tipi na jānanti. Te paññapetuṃ asakkontāpi kevalaṃ ‘‘paññapema paññapemā’’ti vadanti. Tathāgato kāmānaṃ pariññaṃ anāgāmimaggena paññapeti, rūpavedanānaṃ arahattamaggena . Te evaṃ mahante visese vijjamānepi idha no, āvuso, ko vivesotiādimāhaṃsu.
තත්‌ථ ඉධාති ඉමස්‌මිං පඤ්‌ඤාපනෙ. ධම්‌මදෙසනාය වා ධම්‌මදෙසනන්‌ති යදිදං සමණස්‌ස වා ගොතමස්‌ස ධම්‌මදෙසනාය සද්‌ධිං අම්‌හාකං ධම්‌මදෙසනං, අම්‌හාකං වා ධම්‌මදෙසනාය සද්‌ධිං සමණස්‌ස ගොතමස්‌ස ධම්‌මදෙසනං ආරබ්‌භ නානාකරණං වුච්‌චෙථ, තං කින්‌නාමාති වදන්‌ති. දුතියපදෙපි එසෙව නයො . ඉති වෙමජ්‌ඣෙ භින්‌නසුවණ්‌ණං විය සාසනෙන සද්‌ධිං අත්‌තනො ලද්‌ධිවචනමත්‌තෙන සමධුරං ඨපයිංසු. නෙව අභිනන්‌දිංසූති එවමෙතන්‌ති න සම්‌පටිච්‌ඡිංසු. නප්‌පටික්‌කොසිංසූති නයිදං එවන්‌ති නප්‌පටිසෙධෙසුං. කස්‌මා? තෙ කිර තිත්‌ථියා නාම අන්‌ධසදිසා, ජානිත්‌වා වා අජානිත්‌වා වා කථෙය්‍යුන්‌ති නාභිනන්‌දිංසු, පරිඤ්‌ඤන්‌ති වචනෙන ඊසකං සාසනගන්‌ධො අත්‌ථීති නප්‌පටික්‌කොසිංසු. ජනපදවාසිනො වා තෙ සකසමයපරසමයෙසු න සුට්‌ඨු කුසලාතිපි උභයං නාකංසු.
Tattha idhāti imasmiṃ paññāpane. Dhammadesanāya vā dhammadesananti yadidaṃ samaṇassa vā gotamassa dhammadesanāya saddhiṃ amhākaṃ dhammadesanaṃ, amhākaṃ vā dhammadesanāya saddhiṃ samaṇassa gotamassa dhammadesanaṃ ārabbha nānākaraṇaṃ vuccetha, taṃ kinnāmāti vadanti. Dutiyapadepi eseva nayo . Iti vemajjhe bhinnasuvaṇṇaṃ viya sāsanena saddhiṃ attano laddhivacanamattena samadhuraṃ ṭhapayiṃsu. Neva abhinandiṃsūti evametanti na sampaṭicchiṃsu. Nappaṭikkosiṃsūti nayidaṃ evanti nappaṭisedhesuṃ. Kasmā? Te kira titthiyā nāma andhasadisā, jānitvā vā ajānitvā vā katheyyunti nābhinandiṃsu, pariññanti vacanena īsakaṃ sāsanagandho atthīti nappaṭikkosiṃsu. Janapadavāsino vā te sakasamayaparasamayesu na suṭṭhu kusalātipi ubhayaṃ nākaṃsu.
165. න චෙව සම්‌පායිස්‌සන්‌තීති සම්‌පාදෙත්‌වා කථෙතුං න සක්‌ඛිස්‌සන්‌ති. උත්‌තරිඤ්‌ච විඝාතන්‌ති අසම්‌පායනතො උත්‌තරිම්‌පි දුක්‌ඛං ආපජ්‌ජිස්‌සන්‌ති. සම්‌පාදෙත්‌වා කථෙතුං අසක්‌කොන්‌තානං නාම හි දුක්‌ඛං උප්‌පජ්‌ජති. යථා තං, භික්‌ඛවෙ, අවිසයස්‌මින්‌ති එත්‌ථ යථාති කාරණවචනං, තන්‌ති නිපාතමත්‌තං. යස්‌මා අවිසයෙ පඤ්‌හො පුච්‌ඡිතො හොතීති අත්‌ථො. සදෙවකෙති සහ දෙවෙහි සදෙවකෙ. සමාරකාදීසුපි එසෙව නයො. එවං තීණි ඨානානි ලොකෙ පක්‌ඛිපිත්‌වා ද්‌වෙ පජායාති පඤ්‌චහිපි සත්‌තලොකමෙව පරියාදියිත්‌වා එතස්‌මිං සදෙවකාදිභෙදෙ ලොකෙ තං දෙවං වා මනුස්‌සං වා න පස්‌සාමීති දීපෙති. ඉතො වා පන සුත්‌වාති ඉතො වා පන මම සාසනතො සුත්‌වා අතථාගතොපි අතථාගතසාවකොපි ආරාධෙය්‍ය පරිතොසෙය්‍ය. අඤ්‌ඤථා ආරාධනං නාම නත්‌ථීති දස්‌සෙති.
165.Na ceva sampāyissantīti sampādetvā kathetuṃ na sakkhissanti. Uttariñca vighātanti asampāyanato uttarimpi dukkhaṃ āpajjissanti. Sampādetvā kathetuṃ asakkontānaṃ nāma hi dukkhaṃ uppajjati. Yathā taṃ, bhikkhave, avisayasminti ettha yathāti kāraṇavacanaṃ, tanti nipātamattaṃ. Yasmā avisaye pañho pucchito hotīti attho. Sadevaketi saha devehi sadevake. Samārakādīsupi eseva nayo. Evaṃ tīṇi ṭhānāni loke pakkhipitvā dve pajāyāti pañcahipi sattalokameva pariyādiyitvā etasmiṃ sadevakādibhede loke taṃ devaṃ vā manussaṃ vā na passāmīti dīpeti. Ito vā pana sutvāti ito vā pana mama sāsanato sutvā atathāgatopi atathāgatasāvakopi ārādheyya paritoseyya. Aññathā ārādhanaṃ nāma natthīti dasseti.
166. ඉදානි අත්‌තනො තෙසං පඤ්‌හානං වෙය්‍යාකරණෙන චිත්‌තාරාධනං දස්‌සෙන්‌තො කො ච, භික්‌ඛවෙතිආදිමාහ. කාමගුණාති කාමයිතබ්‌බට්‌ඨෙන කාමා. බන්‌ධනට්‌ඨෙන ගුණා. ‘‘අනුජානාමි, භික්‌ඛවෙ, අහතානං වත්‌ථානං ද්‌විගුණං සඞ්‌ඝාටි’’න්‌ති (මහාව. 348) එත්‌ථ හි පටලට්‌ඨො ගුණට්‌ඨො. ‘‘අච්‌චෙන්‌ති කාලා තරයන්‌ති රත්‌තියො, වයොගුණා අනුපුබ්‌බං ජහන්‌තී’’ති (සං. නි. 1.4) එත්‌ථ රාසට්‌ඨො ගුණට්‌ඨො. ‘‘සතගුණා දක්‌ඛිණා පාටිකඞ්‌ඛිතබ්‌බා’’ති (ම. නි. 3.379) එත්‌ථ ආනිසංසට්‌ඨො ගුණට්‌ඨො. ‘‘අන්‌තං අන්‌තගුණං (ඛු. පා. 3 ද්‌වත්‌තිංසාකාරෙ; දී. නි. 2.377) කයිරා මාලාගුණෙ බහූ’’ති (ධ. ප. 53) එත්‌ථ බන්‌ධනට්‌ඨො ගුණට්‌ඨො. ඉධාපි එසෙව අධිප්‌පෙතො, තෙන වුත්‌තං ‘‘බන්‌ධනට්‌ඨෙන ගුණා’’ති. චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤෙය්‍යාති චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණෙන පස්‌සිතබ්‌බා. එතෙනුපායෙන සොතවිඤ්‌ඤෙය්‍යාදීසුපි අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො. ඉට්‌ඨාති පරියිට්‌ඨා වා හොන්‌තු මා වා, ඉට්‌ඨාරම්‌මණභූතාති අත්‌ථො. කන්‌තාති කමනීයා. මනාපාති මනවඩ්‌ඪනකා. පියරූපාති පියජාතිකා. කාමූපසංහිතාති ආරම්‌මණං කත්‌වා උප්‌පජ්‌ජමානෙන කාමෙන උපසංහිතා. රජනීයාති රජ්‌ජනියා, රාගුප්‌පත්‌තිකාරණභූතාති අත්‌ථො.
166. Idāni attano tesaṃ pañhānaṃ veyyākaraṇena cittārādhanaṃ dassento ko ca, bhikkhavetiādimāha. Kāmaguṇāti kāmayitabbaṭṭhena kāmā. Bandhanaṭṭhena guṇā. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, ahatānaṃ vatthānaṃ dviguṇaṃ saṅghāṭi’’nti (mahāva. 348) ettha hi paṭalaṭṭho guṇaṭṭho. ‘‘Accenti kālā tarayanti rattiyo, vayoguṇā anupubbaṃ jahantī’’ti (saṃ. ni. 1.4) ettha rāsaṭṭho guṇaṭṭho. ‘‘Sataguṇā dakkhiṇā pāṭikaṅkhitabbā’’ti (ma. ni. 3.379) ettha ānisaṃsaṭṭho guṇaṭṭho. ‘‘Antaṃ antaguṇaṃ (khu. pā. 3 dvattiṃsākāre; dī. ni. 2.377) kayirā mālāguṇe bahū’’ti (dha. pa. 53) ettha bandhanaṭṭho guṇaṭṭho. Idhāpi eseva adhippeto, tena vuttaṃ ‘‘bandhanaṭṭhena guṇā’’ti. Cakkhuviññeyyāti cakkhuviññāṇena passitabbā. Etenupāyena sotaviññeyyādīsupi attho veditabbo. Iṭṭhāti pariyiṭṭhā vā hontu mā vā, iṭṭhārammaṇabhūtāti attho. Kantāti kamanīyā. Manāpāti manavaḍḍhanakā. Piyarūpāti piyajātikā. Kāmūpasaṃhitāti ārammaṇaṃ katvā uppajjamānena kāmena upasaṃhitā. Rajanīyāti rajjaniyā, rāguppattikāraṇabhūtāti attho.
167. යදි මුද්‌දායාතිආදීසු මුද්‌දාති අඞ්‌ගුලිපබ්‌බෙසු සඤ්‌ඤං ඨපෙත්‌වා හත්‌ථමුද්‌දා. ගණනාති අච්‌ඡිද්‌දගණනා. සඞ්‌ඛානන්‌ති පිණ්‌ඩගණනා. යාය ඛෙත්‌තං ඔලොකෙත්‌වා ඉධ එත්‌තකා වීහී භවිස්‌සන්‌ති , රුක්‌ඛං ඔලොකෙත්‌වා ඉධ එත්‌තකානි ඵලානි භවිස්‌සන්‌ති, ආකාසං ඔලොකෙත්‌වා ඉමෙ ආකාසෙ සකුණා එත්‌තකා නාම භවිස්‌සන්‌තීති ජානන්‌ති.
167.Yadi muddāyātiādīsu muddāti aṅgulipabbesu saññaṃ ṭhapetvā hatthamuddā. Gaṇanāti acchiddagaṇanā. Saṅkhānanti piṇḍagaṇanā. Yāya khettaṃ oloketvā idha ettakā vīhī bhavissanti , rukkhaṃ oloketvā idha ettakāni phalāni bhavissanti, ākāsaṃ oloketvā ime ākāse sakuṇā ettakā nāma bhavissantīti jānanti.
කසීති කසිකම්‌මං. වණිජ්‌ජාති ජඞ්‌ඝවණිජ්‌ජථලවණිජ්‌ජාදිවණිප්‌පථො. ගොරක්‌ඛන්‌ති අත්‌තනො වා පරෙසං වා ගාවො රක්‌ඛිත්‌වා පඤ්‌චගොරසවික්‌කයෙන ජීවනකම්‌මං. ඉස්‌සත්‌ථො වුච්‌චති ආවුධං ගහෙත්‌වා උපට්‌ඨානකම්‌මං. රාජපොරිසන්‌ති ආවුධෙන රාජකම්‌මං කත්‌වා උපට්‌ඨානං. සිප්‌පඤ්‌ඤතරන්‌ති ගහිතාවසෙසං හත්‌ථිඅස්‌සසිප්‌පාදි. සීතස්‌ස පුරක්‌ඛතොති ලක්‌ඛං විය සරස්‌ස සීතස්‌ස පුරතො, සීතෙන බාධීයමානොති අත්‌ථො. උණ්‌හෙපි එසෙව නයො. ඩංසාදීසු ඩංසාති පිඞ්‌ගලමක්‌ඛිකා. මකසාති සබ්‌බමක්‌ඛිකා, සරීසපාති යෙ කෙචි සරිත්‌වා ගච්‌ඡන්‌ති. රිස්‌සමානොති රුප්‌පමානො, ඝට්‌ටියමානො. මීයමානොති මරමානො. අයං, භික්‌ඛවෙති, භික්‌ඛවෙ, අයං මුද්‌දාදීහි ජීවිකකප්‌පනං ආගම්‌ම සීතාදිපච්‌චයො ආබාධො. කාමානං ආදීනවොති කාමෙසු උපද්‌දවො, උපස්‌සග්‌ගොති අත්‌ථො. සන්‌දිට්‌ඨිකොති පච්‌චක්‌ඛො සාමං පස්‌සිතබ්‌බො. දුක්‌ඛක්‌ඛන්‌ධොති දුක්‌ඛරාසි. කාමහෙතූතිආදීසු පච්‌චයට්‌ඨෙන කාමා අස්‌ස හෙතූති කාමහෙතු. මූලට්‌ඨෙන කාමා නිදානමස්‌සාති කාමනිදානො. ලිඞ්‌ගවිපල්‌ලාසෙන පන කාමනිදානන්‌ති වුත්‌තො. කාරණට්‌ඨෙන කාමා අධිකරණං අස්‌සාති කාමාධිකරණො. ලිඞ්‌ගවිපල්‌ලාසෙනෙව පන කාමාධිකරණන්‌ති වුත්‌තො. කාමානමෙව හෙතූති ඉදං නියමවචනං, කාමපච්‌චයා උප්‌පජ්‌ජතියෙවාති අත්‌ථො.
Kasīti kasikammaṃ. Vaṇijjāti jaṅghavaṇijjathalavaṇijjādivaṇippatho. Gorakkhanti attano vā paresaṃ vā gāvo rakkhitvā pañcagorasavikkayena jīvanakammaṃ. Issattho vuccati āvudhaṃ gahetvā upaṭṭhānakammaṃ. Rājaporisanti āvudhena rājakammaṃ katvā upaṭṭhānaṃ. Sippaññataranti gahitāvasesaṃ hatthiassasippādi. Sītassa purakkhatoti lakkhaṃ viya sarassa sītassa purato, sītena bādhīyamānoti attho. Uṇhepi eseva nayo. Ḍaṃsādīsu ḍaṃsāti piṅgalamakkhikā. Makasāti sabbamakkhikā, sarīsapāti ye keci saritvā gacchanti. Rissamānoti ruppamāno, ghaṭṭiyamāno. Mīyamānoti maramāno. Ayaṃ, bhikkhaveti, bhikkhave, ayaṃ muddādīhi jīvikakappanaṃ āgamma sītādipaccayo ābādho. Kāmānaṃ ādīnavoti kāmesu upaddavo, upassaggoti attho. Sandiṭṭhikoti paccakkho sāmaṃ passitabbo. Dukkhakkhandhoti dukkharāsi. Kāmahetūtiādīsu paccayaṭṭhena kāmā assa hetūti kāmahetu. Mūlaṭṭhena kāmā nidānamassāti kāmanidāno. Liṅgavipallāsena pana kāmanidānanti vutto. Kāraṇaṭṭhena kāmā adhikaraṇaṃ assāti kāmādhikaraṇo. Liṅgavipallāseneva pana kāmādhikaraṇanti vutto. Kāmānameva hetūti idaṃ niyamavacanaṃ, kāmapaccayā uppajjatiyevāti attho.
උට්‌ඨහතොති ආජීවසමුට්‌ඨාපකවීරියෙන උට්‌ඨහන්‌තස්‌ස. ඝටතොති තං වීරියං පුබ්‌බෙනාපරං ඝටෙන්‌තස්‌ස. වායමතොති වායාමං පරක්‌කමං පයොගං කරොන්‌තස්‌ස. නාභිනිප්‌ඵජ්‌ජන්‌තීති න නිප්‌ඵජ්‌ජන්‌ති, හත්‌ථං නාභිරුහන්‌ති. සොචතීති චිත්‌තෙ උප්‌පන්‌නබලවසොකෙන සොචති. කිලමතීති කායෙ උප්‌පන්‌නදුක්‌ඛෙන කිලමති. පරිදෙවතීති වාචාය පරිදෙවති. උරත්‌තාළින්‌ති උරං තාළෙත්‌වා. කන්‌දතීති රොදති. සම්‌මොහං ආපජ්‌ජතීති විසඤ්‌ඤී විය සම්‌මූළ්‌හො හොති. මොඝන්‌ති තුච්‌ඡං. අඵලොති නිප්‌ඵලො. ආරක්‌ඛාධිකරණන්‌ති ආරක්‌ඛකාරණා. කින්‌තීති කෙන නු ඛො උපායෙන. යම්‌පි මෙති යම්‌පි මය්‌හං කසිකම්‌මාදීනි කත්‌වා උප්‌පාදිතං ධනං අහොසි. තම්‌පි නො නත්‌ථීති තම්‌පි අම්‌හාකං ඉදානි නත්‌ථි.
Uṭṭhahatoti ājīvasamuṭṭhāpakavīriyena uṭṭhahantassa. Ghaṭatoti taṃ vīriyaṃ pubbenāparaṃ ghaṭentassa. Vāyamatoti vāyāmaṃ parakkamaṃ payogaṃ karontassa. Nābhinipphajjantīti na nipphajjanti, hatthaṃ nābhiruhanti. Socatīti citte uppannabalavasokena socati. Kilamatīti kāye uppannadukkhena kilamati. Paridevatīti vācāya paridevati. Urattāḷinti uraṃ tāḷetvā. Kandatīti rodati. Sammohaṃ āpajjatīti visaññī viya sammūḷho hoti. Moghanti tucchaṃ. Aphaloti nipphalo. Ārakkhādhikaraṇanti ārakkhakāraṇā. Kintīti kena nu kho upāyena. Yampi meti yampi mayhaṃ kasikammādīni katvā uppāditaṃ dhanaṃ ahosi. Tampi no natthīti tampi amhākaṃ idāni natthi.
168. පුන චපරං, භික්‌ඛවෙ, කාමහෙතූතිආදිනාපි කාරණං දස්‌සෙත්‌වාව ආදීනවං දීපෙති. තත්‌ථ කාමහෙතූති කාමපච්‌චයා රාජානොපි රාජූහි විවදන්‌ති. කාමනිදානන්‌ති භාවනපුංසකං, කාමෙ නිදානං කත්‌වා විවදන්‌තීති අත්‌ථො. කාමාධිකරණන්‌තිපි භාවනපුංසකමෙව, කාමෙ අධිකරණං කත්‌වා විවදන්‌තීති අත්‌ථො. කාමානමෙව හෙතූති ගාමනිගමනගරසෙනාපතිපුරොහිතට්‌ඨානන්‌තරාදීනං කාමානමෙව හෙතු විවදන්‌තීති අත්‌ථො. උපක්‌කමන්‌තීති පහරන්‌ති. අසිචම්‌මන්‌ති අසිඤ්‌චෙව ඛෙටකඵලකාදීනි ච. ධනුකලාපං සන්‌නය්‌හිත්‌වාති ධනුං ගහෙත්‌වා සරකලාපං සන්‌නය්‌හිත්‌වා. උභතොබ්‍යූළන්‌ති උභතො රාසිභූතං. පක්‌ඛන්‌දන්‌තීති පවිසන්‌ති. උසූසූති කණ්‌ඩෙසු. විජ්‌ජොතලන්‌තෙසූති විපරිවත්‌තන්‌තෙසු. තෙ තත්‌ථාති තෙ තස්‌මිං සඞ්‌ගාමෙ.
168.Puna caparaṃ, bhikkhave, kāmahetūtiādināpi kāraṇaṃ dassetvāva ādīnavaṃ dīpeti. Tattha kāmahetūti kāmapaccayā rājānopi rājūhi vivadanti. Kāmanidānanti bhāvanapuṃsakaṃ, kāme nidānaṃ katvā vivadantīti attho. Kāmādhikaraṇantipi bhāvanapuṃsakameva, kāme adhikaraṇaṃ katvā vivadantīti attho. Kāmānameva hetūti gāmanigamanagarasenāpatipurohitaṭṭhānantarādīnaṃ kāmānameva hetu vivadantīti attho. Upakkamantīti paharanti. Asicammanti asiñceva kheṭakaphalakādīni ca. Dhanukalāpaṃ sannayhitvāti dhanuṃ gahetvā sarakalāpaṃ sannayhitvā. Ubhatobyūḷanti ubhato rāsibhūtaṃ. Pakkhandantīti pavisanti. Usūsūti kaṇḍesu. Vijjotalantesūti viparivattantesu. Te tatthāti te tasmiṃ saṅgāme.
අද්‌දාවලෙපනා උපකාරියොති චෙත්‌ථ මනුස්‌සා පාකාරපාදං අස්‌සඛුරසණ්‌ඨානෙන ඉට්‌ඨකාහි චිනිත්‌වා උපරි සුධාය ලිම්‌පන්‌ති. එවං කතා පාකාරපාදා උපකාරියොති වුච්‌චන්‌ති. තා තින්‌තෙන කලලෙන සිත්‌තා අද්‌දාවලෙපනා නාම හොන්‌ති. පක්‌ඛන්‌දන්‌තීති තාසං හෙට්‌ඨා තිඛිණඅයසූලාදීහි විජ්‌ඣීයමානාපි පාකාරස්‌ස පිච්‌ඡිලභාවෙන ආරොහිතුං අසක්‌කොන්‌තාපි උපධාවන්‌තියෙව. ඡකණකායාති කුථිතගොමයෙන. අභිවග්‌ගෙනාති සතදන්‌තෙන. තං අට්‌ඨදන්‌තාකාරෙන කත්‌වා ‘‘නගරද්‌වාරං භින්‌දිත්‌වා පවිසිස්‌සාමා’’ති ආගතෙ උපරිද්‌වාරෙ ඨිතා තස්‌ස බන්‌ධනයොත්‌තානි ඡින්‌දිත්‌වා තෙන අභිවග්‌ගෙන ඔමද්‌දන්‌ති.
Addāvalepanāupakāriyoti cettha manussā pākārapādaṃ assakhurasaṇṭhānena iṭṭhakāhi cinitvā upari sudhāya limpanti. Evaṃ katā pākārapādā upakāriyoti vuccanti. Tā tintena kalalena sittā addāvalepanā nāma honti. Pakkhandantīti tāsaṃ heṭṭhā tikhiṇaayasūlādīhi vijjhīyamānāpi pākārassa picchilabhāvena ārohituṃ asakkontāpi upadhāvantiyeva. Chakaṇakāyāti kuthitagomayena. Abhivaggenāti satadantena. Taṃ aṭṭhadantākārena katvā ‘‘nagaradvāraṃ bhinditvā pavisissāmā’’ti āgate uparidvāre ṭhitā tassa bandhanayottāni chinditvā tena abhivaggena omaddanti.
169. සන්‌ධිම්‌පි ඡින්‌දන්‌තීති ඝරසන්‌ධිම්‌පි ඡින්‌දන්‌ති. නිල්‌ලොපන්‌ති ගාමෙ පහරිත්‌වා මහාවිලොපං කරොන්‌ති. එකාගාරිකන්‌ති පණ්‌ණාසමත්‌තාපි සට්‌ඨිමත්‌තාපි පරිවාරෙත්‌වා ජීවග්‌ගාහං ගහෙත්‌වා ආහරාපෙන්‌ති. පරිපන්‌ථෙපි තිට්‌ඨන්‌තීති පන්‌ථදූහනකම්‌මං කරොන්‌ති. අඩ්‌ඪදණ්‌ඩකෙහීති මුග්‌ගරෙහි පහාරසාධනත්‌ථං වා චතුහත්‌ථදණ්‌ඩං ද්‌වෙධා ඡෙත්‌වා ගහිතදණ්‌ඩකෙහි. බිලඞ්‌ගථාලිකන්‌ති කඤ්‌ජියඋක්‌ඛලිකම්‌මකාරණං, තං කරොන්‌තා සීසකපාලං උප්‌පාටෙත්‌වා තත්‌තං අයොගුළං සණ්‌ඩාසෙන ගහෙත්‌වා තත්‌ථ පක්‌ඛිපන්‌ති, තෙන මත්‌ථලුඞ්‌ගං පක්‌කුථිත්‌වා උපරි උත්‌තරති. සඞ්‌ඛමුණ්‌ඩිකන්‌ති සඞ්‌ඛමුණ්‌ඩකම්‌මකාරණං, තං කරොන්‌තා උත්‌තරොට්‌ඨඋභතොකණ්‌ණචූළිකගළවාටපරිච්‌ඡෙදෙන චම්‌මං ඡින්‌දිත්‌වා සබ්‌බකෙසෙ එකතො ගණ්‌ඨිං කත්‌වා දණ්‌ඩකෙන වල්‌ලිත්‌වා උප්‌පාටෙන්‌ති, සහ කෙසෙහි චම්‌මං උට්‌ඨහති. තතො සීසකටාහං ථූලසක්‌ඛරාහි ඝංසිත්‌වා ධොවන්‌තා සඞ්‌ඛවණ්‌ණං කරොන්‌ති.
169.Sandhimpi chindantīti gharasandhimpi chindanti. Nillopanti gāme paharitvā mahāvilopaṃ karonti. Ekāgārikanti paṇṇāsamattāpi saṭṭhimattāpi parivāretvā jīvaggāhaṃ gahetvā āharāpenti. Paripanthepi tiṭṭhantīti panthadūhanakammaṃ karonti. Aḍḍhadaṇḍakehīti muggarehi pahārasādhanatthaṃ vā catuhatthadaṇḍaṃ dvedhā chetvā gahitadaṇḍakehi. Bilaṅgathālikanti kañjiyaukkhalikammakāraṇaṃ, taṃ karontā sīsakapālaṃ uppāṭetvā tattaṃ ayoguḷaṃ saṇḍāsena gahetvā tattha pakkhipanti, tena matthaluṅgaṃ pakkuthitvā upari uttarati. Saṅkhamuṇḍikanti saṅkhamuṇḍakammakāraṇaṃ, taṃ karontā uttaroṭṭhaubhatokaṇṇacūḷikagaḷavāṭaparicchedena cammaṃ chinditvā sabbakese ekato gaṇṭhiṃ katvā daṇḍakena vallitvā uppāṭenti, saha kesehi cammaṃ uṭṭhahati. Tato sīsakaṭāhaṃ thūlasakkharāhi ghaṃsitvā dhovantā saṅkhavaṇṇaṃ karonti.
රාහුමුඛන්‌ති රාහුමුඛකම්‌මකාරණං, තං කරොන්‌තා සඞ්‌කුනා මුඛං විවරිත්‌වා අන්‌තොමුඛෙ දීපං ජාලෙන්‌ති . කණ්‌ණචූළිකාහි වා පට්‌ඨාය මුඛං නිඛාදනෙන ඛණන්‌ති. ලොහිතං පග්‌ඝරිත්‌වා මුඛං පූරෙති. ජොතිමාලිකන්‌ති සකලසරීරං තෙලපිලොතිකාය වෙඨෙත්‌වා ආලිම්‌පන්‌ති. හත්‌ථපජ්‌ජොතිකන්‌ති හත්‌ථෙ තෙලපිලොතිකාය වෙඨෙත්‌වා දීපං විය ජාලෙන්‌ති. එරකවත්‌තිකන්‌ති එරකවත්‌තකම්‌මකාරණං, තං කරොන්‌තා ගීවතො පට්‌ඨාය චම්‌මබද්‌ධෙ කන්‌තිත්‌වා ගොප්‌ඵකෙ ඨපෙන්‌ති. අථ නං යොත්‌තෙහි බන්‌ධිත්‌වා කඩ්‌ඪන්‌ති. සො අත්‌තනො චම්‌මබද්‌ධෙ අක්‌කමිත්‌වා අක්‌කමිත්‌වා පතති. චීරකවාසිකන්‌ති චීරකවාසිකකම්‌මකාරණං, තං කරොන්‌තා තථෙව චම්‌මබද්‌ධෙ කන්‌තිත්‌වා කටියං ඨපෙන්‌ති. කටිතො පට්‌ඨාය කන්‌තිත්‌වා ගොප්‌ඵකෙසු ඨපෙන්‌ති. උපරිමෙහි හෙට්‌ඨිමසරීරං චීරකනිවාසනනිවත්‌ථං විය හොති. එණෙය්‍යකන්‌ති එණෙය්‍යකකම්‌මකාරණං. තං කරොන්‌තා උභොසු කප්‌පරෙසු ච ජාණූසු ච අයවලයානි දත්‌වා අයසූලානි කොට්‌ටෙන්‌ති. සො චතූහි අයසූලෙහි භූමියං පතිට්‌ඨහති. අථ නං පරිවාරෙත්‌වා අග්‌ගිං කරොන්‌ති. ‘‘එණෙය්‍යකො ජොතිපරිග්‌ගහො යථා’’ති ආගතට්‌ඨානෙපි ඉදමෙව වුත්‌තං. තං කාලෙන කාලං සූලානි අපනෙත්‌වා චතූහි අට්‌ඨිකොටීහියෙව ඨපෙන්‌ති. එවරූපා කාරණා නාම නත්‌ථි.
Rāhumukhanti rāhumukhakammakāraṇaṃ, taṃ karontā saṅkunā mukhaṃ vivaritvā antomukhe dīpaṃ jālenti . Kaṇṇacūḷikāhi vā paṭṭhāya mukhaṃ nikhādanena khaṇanti. Lohitaṃ paggharitvā mukhaṃ pūreti. Jotimālikanti sakalasarīraṃ telapilotikāya veṭhetvā ālimpanti. Hatthapajjotikanti hatthe telapilotikāya veṭhetvā dīpaṃ viya jālenti. Erakavattikanti erakavattakammakāraṇaṃ, taṃ karontā gīvato paṭṭhāya cammabaddhe kantitvā gopphake ṭhapenti. Atha naṃ yottehi bandhitvā kaḍḍhanti. So attano cammabaddhe akkamitvā akkamitvā patati. Cīrakavāsikanti cīrakavāsikakammakāraṇaṃ, taṃ karontā tatheva cammabaddhe kantitvā kaṭiyaṃ ṭhapenti. Kaṭito paṭṭhāya kantitvā gopphakesu ṭhapenti. Uparimehi heṭṭhimasarīraṃ cīrakanivāsananivatthaṃ viya hoti. Eṇeyyakanti eṇeyyakakammakāraṇaṃ. Taṃ karontā ubhosu kapparesu ca jāṇūsu ca ayavalayāni datvā ayasūlāni koṭṭenti. So catūhi ayasūlehi bhūmiyaṃ patiṭṭhahati. Atha naṃ parivāretvā aggiṃ karonti. ‘‘Eṇeyyako jotipariggaho yathā’’ti āgataṭṭhānepi idameva vuttaṃ. Taṃ kālena kālaṃ sūlāni apanetvā catūhi aṭṭhikoṭīhiyeva ṭhapenti. Evarūpā kāraṇā nāma natthi.
බළිසමංසිකන්‌ති උභතොමුඛෙහි බළිසෙහි පහරිත්‌වා චම්‌මමංසන්‌හාරූනි උප්‌පාටෙන්‌ති. කහාපණිකන්‌ති සකලසරීරං තිණ්‌හාහි වාසීහි කොටිතො පට්‌ඨාය කහාපණමත්‌තං කහාපණමත්‌තං පාතෙන්‌තා කොට්‌ටෙන්‌ති. ඛාරාපතච්‌ඡිකන්‌ති සරීරං තත්‌ථ තත්‌ථ ආවුධෙහි පහරිත්‌වා කොච්‌ඡෙහි ඛාරං ඝංසන්‌ති. චම්‌මසංසන්‌හාරූනි පග්‌ඝරිත්‌වා සවන්‌ති. අට්‌ඨිකසඞ්‌ඛලිකාව තිට්‌ඨති. පලිඝපරිවත්‌තිකන්‌ති එකෙන පස්‌සෙන නිපජ්‌ජාපෙත්‌වා කණ්‌ණච්‌ඡිද්‌දෙ අයසූලං කොට්‌ටෙත්‌වා පථවියා එකාබද්‌ධං කරොන්‌ති. අථ නං පාදෙ ගහෙත්‌වා ආවිජ්‌ඣන්‌ති. පලාලපීඨකන්‌ති ඡෙකො කාරණිකො ඡවිචම්‌මං අච්‌ඡින්‌දිත්‌වා නිසදපොතෙහි අට්‌ඨීනි භින්‌දිත්‌වා කෙසෙසු ගහෙත්‌වා උක්‌ඛිපන්‌ති. මංසරාසියෙව හොති, අථ නං කෙසෙහෙව පරියොනන්‌ධිත්‌වා ගණ්‌හන්‌ති. පලාලවට්‌ටිං විය කත්‌වා පන වෙඨෙන්‌ති. සුනඛෙහිපීති කතිපයානි දිවසානි ආහාරං අදත්‌වා ඡාතකෙහි සුනඛෙහි ඛාදාපෙන්‌ති. තෙ මුහුත්‌තෙන අට්‌ඨිසඞ්‌ඛලිකමෙව කරොන්‌ති. සම්‌පරායිකොති සම්‌පරායෙ දුතියත්‌තභාවෙ විපාකොති අත්‌ථො.
Baḷisamaṃsikanti ubhatomukhehi baḷisehi paharitvā cammamaṃsanhārūni uppāṭenti. Kahāpaṇikanti sakalasarīraṃ tiṇhāhi vāsīhi koṭito paṭṭhāya kahāpaṇamattaṃ kahāpaṇamattaṃ pātentā koṭṭenti. Khārāpatacchikanti sarīraṃ tattha tattha āvudhehi paharitvā kocchehi khāraṃ ghaṃsanti. Cammasaṃsanhārūni paggharitvā savanti. Aṭṭhikasaṅkhalikāva tiṭṭhati. Palighaparivattikanti ekena passena nipajjāpetvā kaṇṇacchidde ayasūlaṃ koṭṭetvā pathaviyā ekābaddhaṃ karonti. Atha naṃ pāde gahetvā āvijjhanti. Palālapīṭhakanti cheko kāraṇiko chavicammaṃ acchinditvā nisadapotehi aṭṭhīni bhinditvā kesesu gahetvā ukkhipanti. Maṃsarāsiyeva hoti, atha naṃ keseheva pariyonandhitvā gaṇhanti. Palālavaṭṭiṃ viya katvā pana veṭhenti. Sunakhehipīti katipayāni divasāni āhāraṃ adatvā chātakehi sunakhehi khādāpenti. Te muhuttena aṭṭhisaṅkhalikameva karonti. Samparāyikoti samparāye dutiyattabhāve vipākoti attho.
170. ඡන්‌දරාගවිනයො ඡන්‌දරාගප්‌පහානන්‌ති නිබ්‌බානං. නිබ්‌බානඤ්‌හි ආගම්‌ම කාමෙසු ඡන්‌දරාගො විනීයති චෙව පහීයති ච, තස්‌මා නිබ්‌බානං ඡන්‌දරාගවිනයො ඡන්‌දරාගප්‌පහානන්‌ති ච වුත්‌තං. සාමං වා කාමෙ පරිජානිස්‌සන්‌තීති සයං වා තෙ කාමෙ තීහි පරිඤ්‌ඤාහි පරිජානිස්‌සන්‌ති. තථත්‌තායාති තථභාවාය. යථාපටිපන්‌නොති යාය පටිපදාය පටිපන්‌නො.
170.Chandarāgavinayo chandarāgappahānanti nibbānaṃ. Nibbānañhi āgamma kāmesu chandarāgo vinīyati ceva pahīyati ca, tasmā nibbānaṃ chandarāgavinayo chandarāgappahānanti ca vuttaṃ. Sāmaṃ vā kāme parijānissantīti sayaṃ vā te kāme tīhi pariññāhi parijānissanti. Tathattāyāti tathabhāvāya. Yathāpaṭipannoti yāya paṭipadāya paṭipanno.
171. ඛත්‌තියකඤ්‌ඤා වාතිආදි අපරිත්‌තෙන විපුලෙන කුසලෙන ගහිතපටිසන්‌ධිකං වත්‌ථාලඞ්‌කාරාදීනි ලභනට්‌ඨානෙ නිබ්‌බත්‌තං දස්‌සෙතුං වුත්‌තං. පන්‌නරසවස්‌සුද්‌දෙසිකාති පන්‌නරසවස්‌සවයා. දුතියපදෙපි එසෙව නයො. වයපදෙසං කස්‌මා ගණ්‌හාති? වණ්‌ණසම්‌පත්‌තිදස්‌සනත්‌ථං. මාතුගාමස්‌ස හි දුග්‌ගතකුලෙ නිබ්‌බත්‌තස්‌සාපි එතස්‌මිං කාලෙ ථොකං ථොකං වණ්‌ණායතනං පසීදති. පුරිසානං පන වීසතිවස්‌සකාලෙ පඤ්‌චවීසතිවස්‌සකාලෙ පසන්‌නං හොති. නාතිදීඝාතිආදීහි ඡදොසවිරහිතං සරීරසම්‌පත්‌තිං දීපෙති. වණ්‌ණනිභාති වණ්‌ණොයෙව.
171.Khattiyakaññāvātiādi aparittena vipulena kusalena gahitapaṭisandhikaṃ vatthālaṅkārādīni labhanaṭṭhāne nibbattaṃ dassetuṃ vuttaṃ. Pannarasavassuddesikāti pannarasavassavayā. Dutiyapadepi eseva nayo. Vayapadesaṃ kasmā gaṇhāti? Vaṇṇasampattidassanatthaṃ. Mātugāmassa hi duggatakule nibbattassāpi etasmiṃ kāle thokaṃ thokaṃ vaṇṇāyatanaṃ pasīdati. Purisānaṃ pana vīsativassakāle pañcavīsativassakāle pasannaṃ hoti. Nātidīghātiādīhi chadosavirahitaṃ sarīrasampattiṃ dīpeti. Vaṇṇanibhāti vaṇṇoyeva.
ජිණ්‌ණන්‌ති ජරාජිණ්‌ණං. ගොපානසිවඞ්‌කන්‌ති ගොපානසී විය වඞ්‌කං. භොග්‌ගන්‌ති භග්‌ගං, ඉමිනාපිස්‌ස වඞ්‌කභාවමෙව දීපෙති. දණ්‌ඩපරායණන්‌ති දණ්‌ඩපටිසරණං දණ්‌ඩදුතියං. පවෙධමානන්‌ති කම්‌පමානං. ආතුරන්‌ති ජරාතුරං. ඛණ්‌ඩදන්‌තන්‌ති ජිණ්‌ණභාවෙන ඛණ්‌ඩිතදන්‌තං. පලිතකෙසන්‌ති පණ්‌ඩරකෙසං. විලූනන්‌ති ලුඤ්‌චිත්‌වා ගහිතකෙසං විය ඛල්‌ලාටං. ඛලිතසිරන්‌ති මහාඛල්‌ලාටසීසං. වලිනන්‌ති සඤ්‌ජාතවලිං. තිලකාහතගත්‌තන්‌ති සෙතකාළතිලකෙහි විකිණ්‌ණසරීරං. ආබාධිකන්‌ති බ්‍යාධිකං. දුක්‌ඛිතන්‌ති දුක්‌ඛපත්‌තං.
Jiṇṇanti jarājiṇṇaṃ. Gopānasivaṅkanti gopānasī viya vaṅkaṃ. Bhogganti bhaggaṃ, imināpissa vaṅkabhāvameva dīpeti. Daṇḍaparāyaṇanti daṇḍapaṭisaraṇaṃ daṇḍadutiyaṃ. Pavedhamānanti kampamānaṃ. Āturanti jarāturaṃ. Khaṇḍadantanti jiṇṇabhāvena khaṇḍitadantaṃ. Palitakesanti paṇḍarakesaṃ. Vilūnanti luñcitvā gahitakesaṃ viya khallāṭaṃ. Khalitasiranti mahākhallāṭasīsaṃ. Valinanti sañjātavaliṃ. Tilakāhatagattanti setakāḷatilakehi vikiṇṇasarīraṃ. Ābādhikanti byādhikaṃ. Dukkhitanti dukkhapattaṃ.
බාළ්‌හගිලානන්‌ති අධිමත්‌තගිලානං. සිවථිකාය ඡඩ්‌ඩිතන්‌ති ආමකසුසානෙ පාතිතං. සෙසමෙත්‌ථ සතිපට්‌ඨානෙ වුත්‌තමෙව. ඉධාපි නිබ්‌බානංයෙව ඡන්‌දරාගවිනයො.
Bāḷhagilānanti adhimattagilānaṃ. Sivathikāya chaḍḍitanti āmakasusāne pātitaṃ. Sesamettha satipaṭṭhāne vuttameva. Idhāpi nibbānaṃyeva chandarāgavinayo.
173. නෙව තස්‌මිං සමයෙ අත්‌තබ්‍යාබාධායාති තස්‌මිං සමයෙ අත්‌තනොපි දුක්‌ඛත්‌ථාය න චෙතෙති. අබ්‍යාබජ්‌ඣංයෙවාති නිද්‌දුක්‌ඛමෙව .
173.Neva tasmiṃ samaye attabyābādhāyāti tasmiṃ samaye attanopi dukkhatthāya na ceteti. Abyābajjhaṃyevāti niddukkhameva .
174. යං, භික්‌ඛවෙ, වෙදනා අනිච්‌චාති, භික්‌ඛවෙ, යස්‌මා වෙදනා අනිච්‌චා, තස්‌මා අයං අනිච්‌චාදිආකාරොව වෙදනාය ආදීනවොති අත්‌ථො, නිස්‌සරණං වුත්‌තප්‌පකාරමෙවාති.
174.Yaṃ, bhikkhave, vedanā aniccāti, bhikkhave, yasmā vedanā aniccā, tasmā ayaṃ aniccādiākārova vedanāya ādīnavoti attho, nissaraṇaṃ vuttappakāramevāti.
පපඤ්‌චසූදනියා මජ්‌ඣිමනිකායට්‌ඨකථාය
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
මහාදුක්‌ඛක්‌ඛන්‌ධසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Mahādukkhakkhandhasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය • Majjhimanikāya / 3. මහාදුක්‌ඛක්‌ඛන්‌ධසුත්‌තං • 3. Mahādukkhakkhandhasuttaṃ
ටීකා • Tīkā / සුත්‌තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / මජ්‌ඣිමනිකාය (ටීකා) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / 3. මහාදුක්‌ඛක්‌ඛන්‌ධසුත්‌තවණ්‌ණනා • 3. Mahādukkhakkhandhasuttavaṇṇanā
