| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය (ටීකා) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
3. මහාදුක්‌ඛක්‌ඛන්‌ධසුත්‌තවණ්‌ණනා
3. Mahādukkhakkhandhasuttavaṇṇanā
163. තතො පරන්‌ති තිණ්‌ණං ජනානං උපරි සඞ්‌ඝො චතුවග්‌ගකරණීයාදිකම්‌මෙහි පටිකම්‌මප්‌පත්‌තත්‌තා. ගාමං ගතොති වුච්‌චති ගාමං උද්‌දිස්‌ස ගතත්‌තා, එවං සාවත්‌ථිං පවිසිතුං විහාරතො නික්‌ඛන්‌තා ‘‘පවිසිංසූ’’ති වුත්‌තා. පරිඤ්‌ඤන්‌ති පහානපරිඤ්‌ඤං. සා හි සමතික්‌කමො, න ඉතරා. රූපවෙදනාසුපීති ‘‘රූපානං පරිඤ්‌ඤං, වෙදනානං පරිඤ්‌ඤ’’න්‌ති එත්‌ථාපි. කාමං සබ්‌බෙසං තිත්‌ථියානං කාමාදිපරිඤ්‌ඤාපඤ්‌ඤාපනහෙතුභූතො සමයො නත්‌ථි, යෙසං පන අත්‌ථි, තෙ උපාදාය ‘‘සකසමයං ජානන්‌තා’’ති වුත්‌තං. ‘‘යතො යතො ඛො භො අයං භික්‌ඛු විවිච්‌චෙව කාමෙහි…පෙ.… පඨමං ඣානං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරති, එත්‌තාවතා ඛො භො කාමානං පරිඤ්‌ඤා හොතී’’ති එවං සරූපතො පඨමජ්‌ඣානං විභාවෙතුං අසක්‌කොන්‌තාපි කෙවලං අච්‌චන්‌තප්‌පහානසඤ්‌ඤාය කාමානං පරිඤ්‌ඤං පඤ්‌ඤපෙය්‍යුං පඨමජ්‌ඣානං වදමානා. තං කිස්‌ස හෙතු? තාදිසස්‌ස ආගමාධිගමස්‌සාභාවතො. රූපවෙදනාපරිඤ්‌ඤාසුපි එසෙව නයො. වුච්‌චෙථාති වුච්‌චෙය්‍ය. දුතියපදෙපීති ‘‘අනුසාසනියා වා අනුසාසනි’’න්‌ති එවං වුත්‌තවාක්‍යෙපි. තෙ කිර භික්‌ඛූ.
163.Tatoparanti tiṇṇaṃ janānaṃ upari saṅgho catuvaggakaraṇīyādikammehi paṭikammappattattā. Gāmaṃ gatoti vuccati gāmaṃ uddissa gatattā, evaṃ sāvatthiṃ pavisituṃ vihārato nikkhantā ‘‘pavisiṃsū’’ti vuttā. Pariññanti pahānapariññaṃ. Sā hi samatikkamo, na itarā. Rūpavedanāsupīti ‘‘rūpānaṃ pariññaṃ, vedanānaṃ pariñña’’nti etthāpi. Kāmaṃ sabbesaṃ titthiyānaṃ kāmādipariññāpaññāpanahetubhūto samayo natthi, yesaṃ pana atthi, te upādāya ‘‘sakasamayaṃ jānantā’’ti vuttaṃ. ‘‘Yato yato kho bho ayaṃ bhikkhu vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati, ettāvatā kho bho kāmānaṃ pariññā hotī’’ti evaṃ sarūpato paṭhamajjhānaṃ vibhāvetuṃ asakkontāpi kevalaṃ accantappahānasaññāya kāmānaṃ pariññaṃ paññapeyyuṃ paṭhamajjhānaṃ vadamānā. Taṃ kissa hetu? Tādisassa āgamādhigamassābhāvato. Rūpavedanāpariññāsupi eseva nayo. Vuccethāti vucceyya. Dutiyapadepīti ‘‘anusāsaniyā vā anusāsani’’nti evaṃ vuttavākyepi. Te kira bhikkhū.
165. න චෙව සම්‌පායිස්‌සන්‌තීති න චෙව සම්‌මදෙව පකාරෙහි ගමෙස්‌සන්‌ති ඤාපෙස්‌සන්‌ති. තෙනාහ ‘‘සම්‌පාදෙත්‌වා කථෙතුං න සක්‌ඛිස්‌සන්‌තී’’ති. යස්‌මා අවිසයෙ පඤ්‌හො පුච්‌ඡිතො හොති, තස්‌මා ආපජ්‌ජිස්‌සන්‌තීති යොජනා. සදෙවකෙති අරූපදෙවග්‌ගහණං. තෙ හි ලොකියදෙවෙහි දීඝායුකතාදිනා උක්‌කට්‌ඨා. සමාරකෙති කාමාවචරදෙවග්‌ගහණං. සබ්‍රහ්‌මකෙති රූපාවචරබ්‍රහ්‌මග්‌ගහණං. සස්‌සමණබ්‍රාහ්‌මණියාති එත්‌ථ සමණග්‌ගහණෙන පබ්‌බජිතෙ, බ්‍රාහ්‌මණග්‌ගහණෙන ජාතිබ්‍රාහ්‌මණෙ, පුන දෙවග්‌ගහණෙන සම්‌මුතිදෙවෙ, මනුස්‌සග්‌ගහණෙන අවසිට්‌ඨමනුස්‌සකායං පරියාදියති. ලොකපජාග්‌ගහණෙන පන පයොජනං අට්‌ඨකථායං දස්‌සිතමෙව. අඤ්‌ඤථා ආරාධනං නාම නත්‌ථීති ඉමිනා කාමරූපවෙදනාසු අස්‌සාදාදීනං යාථාවතො අවබොධො එව ඉතො බාහිරකානං නත්‌ථි, කුතො පවෙදනාති දස්‌සෙති.
165.Naceva sampāyissantīti na ceva sammadeva pakārehi gamessanti ñāpessanti. Tenāha ‘‘sampādetvā kathetuṃ na sakkhissantī’’ti. Yasmā avisaye pañho pucchito hoti, tasmā āpajjissantīti yojanā. Sadevaketi arūpadevaggahaṇaṃ. Te hi lokiyadevehi dīghāyukatādinā ukkaṭṭhā. Samāraketi kāmāvacaradevaggahaṇaṃ. Sabrahmaketi rūpāvacarabrahmaggahaṇaṃ. Sassamaṇabrāhmaṇiyāti ettha samaṇaggahaṇena pabbajite, brāhmaṇaggahaṇena jātibrāhmaṇe, puna devaggahaṇena sammutideve, manussaggahaṇena avasiṭṭhamanussakāyaṃ pariyādiyati. Lokapajāggahaṇena pana payojanaṃ aṭṭhakathāyaṃ dassitameva. Aññathā ārādhanaṃ nāma natthīti iminā kāmarūpavedanāsu assādādīnaṃ yāthāvato avabodho eva ito bāhirakānaṃ natthi, kuto pavedanāti dasseti.
166. චිත්‌තාරාධනන්‌ති යාථාවපවෙදනෙන පරෙසං චිත්‌තස්‌ස පරිතොසනං. බන්‌ධනට්‌ඨෙන ගුණාති කාමරාගසංයොජනස්‌ස පච්‌චයභාවෙන වත්‌ථුකාමෙසුපි බන්‌ධනට්‌ඨො වුත්‌තො, කොට්‌ඨාසට්‌ඨො වා ගුණට්‌ඨො දට්‌ඨබ්‌බො. තරයන්‌තීති තරමානා යන්‌ති ගච්‌ඡන්‌ති. අතීතාදිභින්‌නපඨමාදිවයා එව චිත්‌තතා රාසිභාවෙන වයොගුණාති ගහිතාති ආහ ‘‘රාසට්‌ඨො ගුණට්‌ඨො’’ති. චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤෙය්‍යාති වා චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණතංද්‌වාරිකවිඤ්‌ඤාණෙහි විජානිතබ්‌බා. සොතවිඤ්‌ඤෙය්‍යාතිආදීසුපි එසෙව නයො. ඉට්‌ඨාරම්‌මණභූතාති සභාවෙනෙව ඉට්‌ඨාරම්‌මණජාතිකා, ඉට්‌ඨාරම්‌මණභාවං වා පත්‌තා. කමනීයාති කාමෙතබ්‌බා. මනවඩ්‌ඪනකාති මනොහරා. එතෙන පරිකප්‌පනතොපි ඉට්‌ඨභාවං ගණ්‌හාති. පියජාතිකාති පියායිතබ්‌බසභාවා. කාමූපසංහිතාති කාමරාගෙන උපෙච්‌ච සන්‌ධානියා සම්‌බද්‌ධා (අ. නි. ටී. 3.6.63) කාතබ්‌බාති ආහ ‘‘ආරම්‌මණං කත්‌වා’’ති.
166.Cittārādhananti yāthāvapavedanena paresaṃ cittassa paritosanaṃ. Bandhanaṭṭhena guṇāti kāmarāgasaṃyojanassa paccayabhāvena vatthukāmesupi bandhanaṭṭho vutto, koṭṭhāsaṭṭho vā guṇaṭṭho daṭṭhabbo. Tarayantīti taramānā yanti gacchanti. Atītādibhinnapaṭhamādivayā eva cittatā rāsibhāvena vayoguṇāti gahitāti āha ‘‘rāsaṭṭho guṇaṭṭho’’ti. Cakkhuviññeyyāti vā cakkhuviññāṇataṃdvārikaviññāṇehi vijānitabbā. Sotaviññeyyātiādīsupi eseva nayo. Iṭṭhārammaṇabhūtāti sabhāveneva iṭṭhārammaṇajātikā, iṭṭhārammaṇabhāvaṃ vā pattā. Kamanīyāti kāmetabbā. Manavaḍḍhanakāti manoharā. Etena parikappanatopi iṭṭhabhāvaṃ gaṇhāti. Piyajātikāti piyāyitabbasabhāvā. Kāmūpasaṃhitāti kāmarāgena upecca sandhāniyā sambaddhā (a. ni. ṭī. 3.6.63) kātabbāti āha ‘‘ārammaṇaṃ katvā’’ti.
167. සඤ්‌ඤං ඨපෙත්‌වාති ‘‘ඉමස්‌මිං අඞ්‌ගුලිකාදිපබ්‌බෙ ගහිතෙ සතං හොති, ඉමස්‌මිං සහස්‌ස’’න්‌තිආදිනා සඤ්‌ඤාණං කත්‌වා ගණනා. අච්‌ඡිද්‌දගණනාති ‘‘එකං ද්‌වෙ’’තිආදිනා නවන්‌තවිධිනා නිරන්‌තරගණනා. පිණ්‌ඩගණනාති සඞ්‌කලනපටුප්‌පාදනාදිනා පිණ්‌ඩිත්‌වා ගණනා. තෙනාහ ‘‘ඛෙත්‌තං ඔලොකෙත්‌වා’’තිආදි. කසනං කසීති කසිග්‌ගහණෙන සබ්‌බො කසිපටිබද්‌ධො ජීවිකූපායො ගහිතොති ආහ ‘‘කසීති කසිකම්‌ම’’න්‌ති. ජඞ්‌ඝවණිජ්‌ජාති ජඞ්‌ඝසත්‌ථවසෙන වණිජ්‌ජං ආහ, ථලවණිජ්‌ජාති සකටසත්‌ථවසෙන. ආදි-සද්‌දෙන නාවාපණාදිවසෙන වොහාරං. වණිප්‌පථොති වණිජමග්‌ගො, දානග්‌ගහණවසෙන සංවොහාරොති අත්‌ථො. උසූනං අසනකම්‌මං ඉස්‌සත්‌තං, ධනුසිප්‌පෙන ජීවිකා, ඉධ පන ඉස්‌සත්‌තං වියාති ඉස්‌සත්‌තං, සබ්‌බආවුධජීවිකාති ආහ ‘‘ආවුධං ගහෙත්‌වා උපට්‌ඨානකම්‌ම’’න්‌ති. පොරොහිච්‌චාමච්‌චකම්‌මාදි රාජකම්‌මං. ආදි-සද්‌දෙන රථසිප්‌පඛත්‌තවිජ්‌ජාසිප්‌පාදි-වුත්‌තාවසෙසං මහාසිප්‌පං ඛුද්‌දකසිප්‌පඤ්‌ච සඞ්‌ගණ්‌හාති. සීතස්‌ස පුරක්‌ඛතොති සීතස්‌ස පුරතො කතො. යො හි සීතකාලෙ ජීවිකාහෙතු සීතලපදෙසං පක්‌ඛන්‌දති, සො වාළමිගාදීහි විය සීතෙන පරිපාතියමානො තෙන පුරතො කතො විය හොති. තෙනාහ ‘‘සීතෙන බාධියමානො’’ති. උණ්‌හස්‌ස පුරක්‌ඛතොති එත්‌ථාපි එසෙව නයො. සරිත්‌වාති සංසප්‌පිත්‌වා. ඝට්‌ටියමානොති හිංසියමානො බාධියමානො. ආබාධනං ආබාධො, පීළාති අත්‌ථො. කාමහෙතුන්‌ති වා භාවනපුංසකනිද්‌දෙසො යථා ‘‘විසමං චන්‌දිමසූරියා පරිවත්‌තන්‌තී’’ති (අ. නි. 4.70). තථා සෙසපදද්‌වයෙපි. තෙනෙවාහ ‘‘කාමානමෙව හෙතූ’’ති. කාමානං හෙතූති එත්‌ථ පුරිමපදාවධාරණමයුත්‌තං තදඤ්‌ඤපච්‌චයපටික්‌ඛෙපාපත්‌තිතො, තථා උත්‌තරපදාවධාරණං කාමානං කදාචි අහෙතුභාවස්‌සපි සම්‌භවතො, තස්‌මා ‘‘උප්‌පජ්‌ජතියෙවා’’ති වුත්‌තං.
167.Saññaṃ ṭhapetvāti ‘‘imasmiṃ aṅgulikādipabbe gahite sataṃ hoti, imasmiṃ sahassa’’ntiādinā saññāṇaṃ katvā gaṇanā. Acchiddagaṇanāti ‘‘ekaṃ dve’’tiādinā navantavidhinā nirantaragaṇanā. Piṇḍagaṇanāti saṅkalanapaṭuppādanādinā piṇḍitvā gaṇanā. Tenāha ‘‘khettaṃ oloketvā’’tiādi. Kasanaṃ kasīti kasiggahaṇena sabbo kasipaṭibaddho jīvikūpāyo gahitoti āha ‘‘kasīti kasikamma’’nti. Jaṅghavaṇijjāti jaṅghasatthavasena vaṇijjaṃ āha, thalavaṇijjāti sakaṭasatthavasena. Ādi-saddena nāvāpaṇādivasena vohāraṃ. Vaṇippathoti vaṇijamaggo, dānaggahaṇavasena saṃvohāroti attho. Usūnaṃ asanakammaṃ issattaṃ, dhanusippena jīvikā, idha pana issattaṃ viyāti issattaṃ, sabbaāvudhajīvikāti āha ‘‘āvudhaṃ gahetvā upaṭṭhānakamma’’nti. Porohiccāmaccakammādi rājakammaṃ.Ādi-saddena rathasippakhattavijjāsippādi-vuttāvasesaṃ mahāsippaṃ khuddakasippañca saṅgaṇhāti. Sītassa purakkhatoti sītassa purato kato. Yo hi sītakāle jīvikāhetu sītalapadesaṃ pakkhandati, so vāḷamigādīhi viya sītena paripātiyamāno tena purato kato viya hoti. Tenāha ‘‘sītena bādhiyamāno’’ti. Uṇhassa purakkhatoti etthāpi eseva nayo. Saritvāti saṃsappitvā. Ghaṭṭiyamānoti hiṃsiyamāno bādhiyamāno. Ābādhanaṃ ābādho, pīḷāti attho. Kāmahetunti vā bhāvanapuṃsakaniddeso yathā ‘‘visamaṃ candimasūriyā parivattantī’’ti (a. ni. 4.70). Tathā sesapadadvayepi. Tenevāha ‘‘kāmānameva hetū’’ti. Kāmānaṃ hetūti ettha purimapadāvadhāraṇamayuttaṃ tadaññapaccayapaṭikkhepāpattito, tathā uttarapadāvadhāraṇaṃ kāmānaṃ kadāci ahetubhāvassapi sambhavato, tasmā ‘‘uppajjatiyevā’’ti vuttaṃ.
උට්‌ඨහතොති ඉමිනා උට්‌ඨානවීරියං වුත්‌තන්‌ති ආහ ‘‘ආජීවසමුට්‌ඨාපකවීරියෙනා’’ති. තං වීරියන්‌ති ආජීවිකසමුට්‌ඨාපකවීරියං. පුබ්‌බෙනාපරං ඝටෙන්‌තස්‌සාති ආරම්‌භතො පට්‌ඨාය නිරන්‌තරං පවත්‌තෙන්‌තස්‌ස. චිත්‌තෙ උප්‌පන්‌නබලවසොකෙන සොචතීති චිත්‌තසන්‌තාපෙන අන්‌තො නිජ්‌ඣායති. කායෙ උප්‌පන්‌නදුක්‌ඛෙනාති තස්‌සෙව සොකස්‌ස වසෙන කායෙ උප්‌පන්‌නදුක්‌ඛෙන. සොකුද්‌දෙසෙන තං තං විප්‌පලපෙන්‌තො වා පරිදෙවති. උරං තාළෙත්‌වාති වක්‌ඛප්‌පදෙසං පහරිත්‌වා. ‘‘මොඝ’’න්‌තිආදි පරිදෙවනාකාරදස්‌සනඤ්‌චෙව සම්‌මොහාපජ්‌ජනාකාරදස්‌සනඤ්‌ච. මෙති වත්‌වා පුන නොති පුථුවචනං අත්‌තනො උභයථාපි වොහරිතබ්‌බතො, බ්‍යාමූළ්‌හවචනං වා සොකවසෙන.
Uṭṭhahatoti iminā uṭṭhānavīriyaṃ vuttanti āha ‘‘ājīvasamuṭṭhāpakavīriyenā’’ti. Taṃ vīriyanti ājīvikasamuṭṭhāpakavīriyaṃ. Pubbenāparaṃ ghaṭentassāti ārambhato paṭṭhāya nirantaraṃ pavattentassa. Citte uppannabalavasokena socatīti cittasantāpena anto nijjhāyati. Kāye uppannadukkhenāti tasseva sokassa vasena kāye uppannadukkhena. Sokuddesena taṃ taṃ vippalapento vā paridevati. Uraṃ tāḷetvāti vakkhappadesaṃ paharitvā. ‘‘Mogha’’ntiādi paridevanākāradassanañceva sammohāpajjanākāradassanañca. Meti vatvā puna noti puthuvacanaṃ attano ubhayathāpi voharitabbato, byāmūḷhavacanaṃ vā sokavasena.
168. ඉධ කාමග්‌ගහණෙන විසෙසතො වත්‌ථුකාමා ගහිතාති කාමාදිග්‌ගහණං කතං, නානන්‌තරියතාය පන කිලෙසකාමොපි ගහිතො එව. අසිචම්‌මන්‌ති එත්‌ථ චම්‌මග්‌ගහණෙන න කෙවලං චම්‌මමයස්‌ස, චම්‌මපරිසිබ්‌බිතස්‌සෙව වා ගහණං, අථ ඛො සබ්‌බස්‌සපි ආවුධබාධකස්‌ස ගහණන්‌ති දස්‌සෙන්‌තො ‘‘ඛෙටකඵලකාදීනී’’ති ආහ. ආදි-සද්‌දෙන සරාදිසඞ්‌ගහො. ධනුකලාපං සන්‌නය්‌හිත්‌වාති ධනුඤ්‌චෙව ඛුරප්‌පතූණිඤ්‌ච සන්‌නය්‌හිත්‌වා, ධනුදණ්‌ඩස්‌ස ජියාය තථාභාවකරණාදිපි (අ. නි. ටී. 3.5.76) ධනුනො සන්‌නය්‌හනන්‌ති. ද්‌වින්‌නං සෙනානං බ්‍යූහසංවිධානෙන වා උභතොබ්‍යූළ්‌හං. විජ්‌ජොතලන්‌තෙසූති නිසිතපීතඵලතාය විජ්‌ජොතනවසෙන පරිවත්‌තමානෙසු.
168. Idha kāmaggahaṇena visesato vatthukāmā gahitāti kāmādiggahaṇaṃ kataṃ, nānantariyatāya pana kilesakāmopi gahito eva. Asicammanti ettha cammaggahaṇena na kevalaṃ cammamayassa, cammaparisibbitasseva vā gahaṇaṃ, atha kho sabbassapi āvudhabādhakassa gahaṇanti dassento ‘‘kheṭakaphalakādīnī’’ti āha. Ādi-saddena sarādisaṅgaho. Dhanukalāpaṃ sannayhitvāti dhanuñceva khurappatūṇiñca sannayhitvā, dhanudaṇḍassa jiyāya tathābhāvakaraṇādipi (a. ni. ṭī. 3.5.76) dhanuno sannayhananti. Dvinnaṃ senānaṃ byūhasaṃvidhānena vā ubhatobyūḷhaṃ. Vijjotalantesūti nisitapītaphalatāya vijjotanavasena parivattamānesu.
පාකාරසමීපාතිසඞ්‌ඛාරතාය පාකාරපාදා උපකාරියො, යා ‘‘උද්‌දාපා’’ති වුච්‌චන්‌ති. සතදන්‌තෙනාති අනෙකසතදන්‌තකෙන, යස්‌ස තිඛිණදන්‌තානි අනෙකසතානි මූලානි හොන්‌ති. අතිභාරතාය දසවීසමත්‌තාපි ජනා උක්‌ඛිපිතුං න සක්‌කොන්‌ති, යන්‌තවසෙන පන උක්‌ඛිපිත්‌වා බන්‌ධිත්‌වා ඨපෙන්‌ති. තෙනාහ ‘‘අට්‌ඨදන්‌තාකාරෙනා’’තිආදි. ඔමද්‌දන්‌තීති ඔට්‌ඨපෙන්‌ති.
Pākārasamīpātisaṅkhāratāya pākārapādā upakāriyo, yā ‘‘uddāpā’’ti vuccanti. Satadantenāti anekasatadantakena, yassa tikhiṇadantāni anekasatāni mūlāni honti. Atibhāratāya dasavīsamattāpi janā ukkhipituṃ na sakkonti, yantavasena pana ukkhipitvā bandhitvā ṭhapenti. Tenāha ‘‘aṭṭhadantākārenā’’tiādi. Omaddantīti oṭṭhapenti.
169. සන්‌ධිම්‌පි ඡින්‌දන්‌ති චොරිකාය ජීවිතුකාමා. නිල්‌ලොපන්‌ති නිස්‌සෙසවිලොපං, එකං පරිත්‌තං ගාමං පරිවාරෙත්‌වා තත්‌ථ කිඤ්‌චිපි ගය්‌හූපගං අසෙසෙත්‌වා කරමරග්‌ගහණං. තෙනාහ ‘‘මහාවිලොප’’න්‌ති. පන්‌ථදුහනකම්‌මං අටවිමග්‌ගෙ ඨත්‌වා අද්‌ධිකානං විලුම්‌පනං. පහාරසාධනත්‌ථං (අ. නි. ටී. 2.2.1) දණ්‌ඩප්‌පහාරස්‌ස සුඛසිද්‌ධිඅත්‌ථං. කඤ්‌ජිතො නිබ්‌බත්‌තං කඤ්‌ජියං, ආරනාලං. යං ‘‘බිලඞ්‌ග’’න්‌තිපි වුච්‌චති, තං යත්‌ථ සිඤ්‌චති, සා කඤ්‌ජියඋක්‌ඛලිකා. බිලඞ්‌ගථාලිකසදිසකරණං බිලඞ්‌ගථාලියං. සීසකපාලං උප්‌පාටෙත්‌වාති අයොගුළපවෙසනප්‌පමාණං ඡිද්‌දං කත්‌වා. සඞ්‌ඛමුණ්‌ඩකම්‌මකාරණන්‌ති සඞ්‌ඛං විය මුණ්‌ඩකම්‌මකාරණං.
169.Sandhimpi chindanti corikāya jīvitukāmā. Nillopanti nissesavilopaṃ, ekaṃ parittaṃ gāmaṃ parivāretvā tattha kiñcipi gayhūpagaṃ asesetvā karamaraggahaṇaṃ. Tenāha ‘‘mahāvilopa’’nti. Panthaduhanakammaṃ aṭavimagge ṭhatvā addhikānaṃ vilumpanaṃ. Pahārasādhanatthaṃ (a. ni. ṭī. 2.2.1) daṇḍappahārassa sukhasiddhiatthaṃ. Kañjito nibbattaṃ kañjiyaṃ, āranālaṃ. Yaṃ ‘‘bilaṅga’’ntipi vuccati, taṃ yattha siñcati, sā kañjiyaukkhalikā. Bilaṅgathālikasadisakaraṇaṃ bilaṅgathāliyaṃ. Sīsakapālaṃ uppāṭetvāti ayoguḷapavesanappamāṇaṃ chiddaṃ katvā. Saṅkhamuṇḍakammakāraṇanti saṅkhaṃ viya muṇḍakammakāraṇaṃ.
රාහුමුඛකම්‌මකාරණන්‌ති රාහුමුඛගත-සූරියසදිස-කම්‌මකාරණං. ජොතිමාලිකන්‌ති ජොතිමාලවන්‌තං කම්‌මකාරණං. හත්‌ථපජ්‌ජොතිකන්‌ති හත්‌ථපජ්‌ජොතනකම්‌මකාරණං. එරකවත්‌තකම්‌මකාරණන්‌ති එරකවත්‌තසදිසෙ සරීරතො බද්‌ධෙ උප්‌පාටනකම්‌මකාරණං. චීරකවාසිකකම්‌මකාරණන්‌ති සරීරතො උප්‌පාටිතබද්‌ධචීරකාහි නිවාසාපනකම්‌මකාරණං. තං කරොන්‌තා යථා ගීවතො පට්‌ඨාය බද්‌ධෙ කන්‌තිත්‌වා කටියමෙව ඨපෙන්‌ති, එවං ගොප්‌ඵකතො පට්‌ඨාය කන්‌තිත්‌වා කටියමෙව ඨපෙන්‌ති. අට්‌ඨකථායං පන ‘‘කටිතො පට්‌ඨාය කන්‌තිත්‌වා ගොප්‌ඵකෙසු ඨපෙන්‌තී’’ති වුත්‌තං. එණෙය්‍යකකම්‌මකාරණන්‌ති එණීමිගසදිසකම්‌මකාරණං . අයවලයානි දත්‌වාති අයවලයානි පටිමුඤ්‌චිත්‌වා. අයසූලානි කොට්‌ටෙන්‌තීති කප්‌පරජණ්‌ණුකකොටීසු අයසූලානි පවෙසෙන්‌ති. න්‌ති තං තථාකතකම්‌මකාරණං සත්‌තං.
Rāhumukhakammakāraṇanti rāhumukhagata-sūriyasadisa-kammakāraṇaṃ. Jotimālikanti jotimālavantaṃ kammakāraṇaṃ. Hatthapajjotikanti hatthapajjotanakammakāraṇaṃ. Erakavattakammakāraṇanti erakavattasadise sarīrato baddhe uppāṭanakammakāraṇaṃ. Cīrakavāsikakammakāraṇanti sarīrato uppāṭitabaddhacīrakāhi nivāsāpanakammakāraṇaṃ. Taṃ karontā yathā gīvato paṭṭhāya baddhe kantitvā kaṭiyameva ṭhapenti, evaṃ gopphakato paṭṭhāya kantitvā kaṭiyameva ṭhapenti. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘kaṭito paṭṭhāya kantitvā gopphakesu ṭhapentī’’ti vuttaṃ. Eṇeyyakakammakāraṇanti eṇīmigasadisakammakāraṇaṃ . Ayavalayāni datvāti ayavalayāni paṭimuñcitvā. Ayasūlāni koṭṭentīti kapparajaṇṇukakoṭīsu ayasūlāni pavesenti. Nti taṃ tathākatakammakāraṇaṃ sattaṃ.
බළිසමංසිකන්‌ති බළිසෙහි මංසුප්‌පාටනකම්‌මකාරණං. කහාපණිකන්‌ති කහාපණමත්‌තසො ඡින්‌දනකම්‌මකාරණං. කොට්‌ටෙන්‌තීති ඡින්‌දන්‌ති. ඛාරාපතච්‌ඡිකන්‌ති තච්‌ඡෙත්‌වා ඛාරාවසිඤ්‌චනකම්‌මකාරණං. පලිඝපරිවත්‌තිකන්‌ති පලිඝස්‌ස විය පරිවත්‌තනකම්‌මකාරණං. එකාබද්‌ධං කරොන්‌ති අයසූලස්‌ස කොට්‌ටනෙන. පලාලපීඨකන්‌ති පලාලපීඨස්‌ස විය සරීරස්‌ස සංවෙල්‌ලනකම්‌මකාරණං. කාරණිකාති ඝාතනකාරකා. පලාලවට්‌ටිං විය කත්‌වාති යථා පලාලපීඨං කරොන්‌තා පලාලවට්‌ටිං කත්‌වා සංවෙල්‌ලනවසෙන නං (අ. නි. ටී. 2.2.1) වෙඨෙන්‌ති, එවං කරොන්‌තීති අත්‌ථො. ඡාතකෙහීති බුභුක්‌ඛිතෙහි කොලෙය්‍යකසුනඛෙහි. බලවන්‌තො හි තෙ ජවයොග්‌ගා සූරා ච හොන්‌ති. කම්‌මවසෙන සම්‌පරෙති එත්‌ථාති සම්‌පරායො, පරලොකො. තත්‌ථ භවොති සම්‌පරායිකො.
Baḷisamaṃsikanti baḷisehi maṃsuppāṭanakammakāraṇaṃ. Kahāpaṇikanti kahāpaṇamattaso chindanakammakāraṇaṃ. Koṭṭentīti chindanti. Khārāpatacchikanti tacchetvā khārāvasiñcanakammakāraṇaṃ. Palighaparivattikanti palighassa viya parivattanakammakāraṇaṃ. Ekābaddhaṃ karonti ayasūlassa koṭṭanena. Palālapīṭhakanti palālapīṭhassa viya sarīrassa saṃvellanakammakāraṇaṃ. Kāraṇikāti ghātanakārakā. Palālavaṭṭiṃ viya katvāti yathā palālapīṭhaṃ karontā palālavaṭṭiṃ katvā saṃvellanavasena naṃ (a. ni. ṭī. 2.2.1) veṭhenti, evaṃ karontīti attho. Chātakehīti bubhukkhitehi koleyyakasunakhehi. Balavanto hi te javayoggā sūrā ca honti. Kammavasena sampareti etthāti samparāyo, paraloko. Tattha bhavoti samparāyiko.
170. ඡන්‌දරාගො විනීයති චෙව පහීයති ච එත්‌ථාති නිබ්‌බානං ඡන්‌දරාගවිනයො ඡන්‌දරාගප්‌පහානඤ්‌චාති. තෙනාහ ‘‘නිබ්‌බානඤ්‌හී’’ති. තත්‌ථ ආගම්‌මාති ඉදං යො ඡන්‌දරාගං විනෙති පජහති, තස්‌ස ආරම්‌මණං සන්‌ධාය වුත්‌තං. තීහි පරිඤ්‌ඤාහීති ඉමිනා ඤාතතීරණපරිඤ්‌ඤාහි පරිජානිස්‌සන්‌තීති නෙතං ඨානං විජ්‌ජති. කො පන වාදො පහානපරිඤ්‌ඤායාති දස්‌සෙති? තථභාවායාති පරිජානනකභාවාය.
170. Chandarāgo vinīyati ceva pahīyati ca etthāti nibbānaṃ chandarāgavinayo chandarāgappahānañcāti. Tenāha ‘‘nibbānañhī’’ti. Tattha āgammāti idaṃ yo chandarāgaṃ vineti pajahati, tassa ārammaṇaṃ sandhāya vuttaṃ. Tīhi pariññāhīti iminā ñātatīraṇapariññāhi parijānissantīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Ko pana vādo pahānapariññāyāti dasseti? Tathabhāvāyāti parijānanakabhāvāya.
171. අපරිත්‌තෙනාති අහීනෙන. විපුලෙනාති මහතා. යදි වණ්‌ණසම්‌පත්‌තිදස්‌සනත්‌ථං, වණ්‌ණදසකං කස්‌මා න ගහිතන්‌ති ආහ ‘‘මාතුගාමස්‌ස හී’’තිආදි. භොජනසම්‌පදාදීනං අලාභෙපීති දස්‌සනත්‌ථං ‘‘දුග්‌ගතකුලෙ නිබ්‌බත්‌තස්‌සපී’’ති වුත්‌තං. ථොකං ථොකං වණ්‌ණායතනං පසීදති මංසස්‌ස පරිබ්‍රූහනතො ථනමංසානි වඩ්‌ඪන්‌ති ජායන්‌ති. වණ්‌ණෙති හදයඞ්‌ගතභාවං පකාසෙන්‌තො විය හොතීති වණ්‌ණො. සො එව සාමග්‌ගොපභොගාදිනා නිභාතීති නිභා. තෙනාහ ‘‘වණ්‌ණනිභාති වණ්‌ණොයෙවා’’ති.
171.Aparittenāti ahīnena. Vipulenāti mahatā. Yadi vaṇṇasampattidassanatthaṃ, vaṇṇadasakaṃ kasmā na gahitanti āha ‘‘mātugāmassa hī’’tiādi. Bhojanasampadādīnaṃ alābhepīti dassanatthaṃ ‘‘duggatakule nibbattassapī’’ti vuttaṃ. Thokaṃ thokaṃ vaṇṇāyatanaṃ pasīdati maṃsassa paribrūhanato thanamaṃsāni vaḍḍhanti jāyanti. Vaṇṇeti hadayaṅgatabhāvaṃ pakāsento viya hotīti vaṇṇo. So eva sāmaggopabhogādinā nibhātīti nibhā. Tenāha ‘‘vaṇṇanibhāti vaṇṇoyevā’’ti.
භොග්‌ගන්‌ති අතිවිය වඞ්‌කතාය භොග්‌ගං. තාදිසං පන සරීරං භග්‌ගං විය හොතීති ආහ ‘‘භග්‌ග’’න්‌ති. තෙනාහ ‘‘ඉමිනාපිස්‌ස වඞ්‌කභාවමෙව දීපෙතී’’ති. දන්‌තානං ඡින්‌නභින්‌නතාය එකච්‌චානං පතනෙන ච ඛණ්‌ඩිතදන්‌තං. කෙසානං සෙතවණ්‌ණතාය පලිතන්‌ති ආහ ‘‘පණ්‌ඩරකෙස’’න්‌ති. කෙසානං මත්‌තසො සියනෙ ඛල්‌ලාටවොහාරොති බහුසො සියනං සන්‌ධායාහ ‘‘මහාඛල්‌ලාටසීස’’න්‌ති. වස්‌සසතිකකාලෙ උප්‌පජ්‌ජනතිලකානි සන්‌ධායාහ ‘‘තිලකාහතගත්‌ත’’න්‌ති. තානි පන කානිචි සෙතානි හොන්‌ති කානිචි කාළානීති ආහ ‘‘සෙතකාළතිලකෙහී’’ති. බ්‍යාධිකන්‌ති සඤ්‌චාතබ්‍යාධිං. බාළ්‌හගිලානන්‌ති මාරණන්‌ති කගෙලඤ්‌ඤෙන ගිලානං.
Bhogganti ativiya vaṅkatāya bhoggaṃ. Tādisaṃ pana sarīraṃ bhaggaṃ viya hotīti āha ‘‘bhagga’’nti. Tenāha ‘‘imināpissa vaṅkabhāvameva dīpetī’’ti. Dantānaṃ chinnabhinnatāya ekaccānaṃ patanena ca khaṇḍitadantaṃ. Kesānaṃ setavaṇṇatāya palitanti āha ‘‘paṇḍarakesa’’nti. Kesānaṃ mattaso siyane khallāṭavohāroti bahuso siyanaṃ sandhāyāha ‘‘mahākhallāṭasīsa’’nti. Vassasatikakāle uppajjanatilakāni sandhāyāha ‘‘tilakāhatagatta’’nti. Tāni pana kānici setāni honti kānici kāḷānīti āha ‘‘setakāḷatilakehī’’ti. Byādhikanti sañcātabyādhiṃ. Bāḷhagilānanti māraṇanti kagelaññena gilānaṃ.
173. තස්‌මිං සමයෙති තස්‌මිං ඣානං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරණසමයෙ. න චෙතෙතීති න අභිසන්‌දහති. බ්‍යාබාධනට්‌ඨෙන බ්‍යාබාධො, බ්‍යාබාධොව බ්‍යාබජ්‌ඣං, නත්‌ථි එත්‌ථ බ්‍යාබජ්‌ඣන්‌ති අබ්‍යාබජ්‌ඣං, දුක්‌ඛරහිතං. තෙනාහ ‘‘නිද්‌දුක්‌ඛමෙවා’’ති.
173.Tasmiṃ samayeti tasmiṃ jhānaṃ upasampajja viharaṇasamaye. Na cetetīti na abhisandahati. Byābādhanaṭṭhena byābādho, byābādhova byābajjhaṃ, natthi ettha byābajjhanti abyābajjhaṃ, dukkharahitaṃ. Tenāha ‘‘niddukkhamevā’’ti.
174. අනිච්‌චාදිආකාරොති අනිච්‌චාකාරො දුක්‌ඛාකාරො විපරිණාමාකාරො චලාදිආකාරො ච.
174.Aniccādiākāroti aniccākāro dukkhākāro vipariṇāmākāro calādiākāro ca.
මහාදුක්‌ඛක්‌ඛන්‌ධසුත්‌තවණ්‌ණනාය ලීනත්‌ථප්‌පකාසනා සමත්‌තා.
Mahādukkhakkhandhasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය • Majjhimanikāya / 3. මහාදුක්‌ඛක්‌ඛන්‌ධසුත්‌තං • 3. Mahādukkhakkhandhasuttaṃ
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්‌තපිටක (අට්‌ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / මජ්‌ඣිමනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / 3. මහාදුක්‌ඛක්‌ඛන්‌ධසුත්‌තවණ්‌ණනා • 3. Mahādukkhakkhandhasuttavaṇṇanā
