| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
೩. ಮಹಾಗೋಪಾಲಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
3. Mahāgopālakasuttavaṇṇanā
೩೪೬. ತತ್ಥಾತಿ ಗೋಪಾಲಕಸುತ್ತೇ। ತಿಸ್ಸೋ ಕಥಾತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೩.೧೧.೧೭) ತಿಸ್ಸೋ ಅಟ್ಠಕಥಾ, ತಿವಿಧಾ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏಕೇಕಂ ಪದಂ ನಾಳಂ ಮೂಲಂ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಏವಂಸಞ್ಞಿತಾ ಏಕನಾಳಿಕಾ, ಏಕೇಕಂ ವಾ ಪದಂ ನಾಳಂ ಅತ್ಥನಿಗ್ಗಮನಮಗ್ಗೋ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಏಕನಾಳಿಕಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏಕೇಕಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥಕಥನ’’ನ್ತಿ। ಚತ್ತಾರೋ ಅಂಸಾ ಭಾಗಾ ಅತ್ಥಸಲ್ಲಕ್ಖಣೂಪಾಯಾ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಚತುರಸ್ಸಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಚತುಕ್ಕಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಕಥನ’’ನ್ತಿ। ನಿಯಮತೋ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಆರದ್ಧಸ್ಸ ವತ್ತೋ ಸಂವತ್ತೋ ಏತಿಸ್ಸಾ ಅತ್ಥೀತಿ ನಿಸಿನ್ನವತ್ತಿಕಾ, ಯಥಾರದ್ಧಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಪರಿಯೋಸಾಪಿಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪಣ್ಡಿತಂ ಗೋಪಾಲಕಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ। ಏಕೇಕಪದಸ್ಸಾತಿ ಪಿಣ್ಡತ್ಥದಸ್ಸನವಸೇನ ಬಹುನ್ನಂ ಪದಾನಂ ಏಕಜ್ಝಂ ಅತ್ಥಂ ಅಕಥೇತ್ವಾ ಏಕಮೇಕಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ। ಅಯಂ ಸಬ್ಬತ್ಥೇವ ಲಬ್ಭತಿ। ಚತುಕ್ಕಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾತಿ ಕಣ್ಹಪಕ್ಖೇ ಉಪಮೂಪಮೇಯ್ಯದ್ವಯಂ, ತಥಾ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇತಿ ಇದಂ ಚತುಕ್ಕಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ। ಅಯಂ ಈದಿಸೇಸು ಏವ ಸುತ್ತೇಸು ಲಬ್ಭತಿ। ಪರಿಯೋಸಾನಗಮನನ್ತಿ ಕೇಚಿ ತಾವ ಆಹು – ‘‘ಕಣ್ಹಪಕ್ಖೇ ಉಪಮಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಉಪಮಾ ಚ ನಾಮ ಯಾವದೇವ ಉಪಮೇಯ್ಯಸಮ್ಪಟಿದಾನತ್ಥಾತಿ ಉಪಮೇಯ್ಯತ್ಥಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಸಂಕಿಲೇಸಪಕ್ಖನಿದ್ದೇಸೋ ಚ ವೋದಾನಪಕ್ಖವಿಭಾವನತ್ಥಾಯಾತಿ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖಮ್ಪಿ ಉಪಮೂಪಮೇಯ್ಯವಿಭಾಗೇನ ಆಹರಿತ್ವಾ ಸುತ್ತತ್ಥಸ್ಸ ಪರಿಯೋಸಾಪನ’’ನ್ತಿ। ಕಣ್ಹಪಕ್ಖೇ ಉಪಮೇಯ್ಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪರಿಯೋಸಾನಗಮನಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅಪರೇ ಪನ ‘‘ಕಣ್ಹಪಕ್ಖೇ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇ ಚ ತಂತಂಉಪಮೂಪಮೇಯ್ಯತ್ಥಾನಂ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಪರಿಯೋಸಾಪೇತ್ವಾವ ಕಥನಂ ಪರಿಯೋಸಾನಗಮನ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ಅಯನ್ತಿ ನಿಸಿನ್ನವತ್ತಿಕಾ। ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಗೋಪಾಲಕಸುತ್ತೇ। ಸಬ್ಬಾಚರಿಯಾನಂ ಆಚಿಣ್ಣಾತಿ ಸಬ್ಬೇಹಿಪಿ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯೇಹಿ ಆಚರಿತಾ ಸಂವಣ್ಣಿತಾ, ತಥಾ ಚೇವ ಪಾಳಿ ಪವತ್ತಾತಿ।
346.Tatthāti gopālakasutte. Tisso kathāti (a. ni. ṭī. 3.11.17) tisso aṭṭhakathā, tividhā suttassa atthavaṇṇanāti attho. Ekekaṃ padaṃ nāḷaṃ mūlaṃ etissāti evaṃsaññitā ekanāḷikā, ekekaṃ vā padaṃ nāḷaṃ atthaniggamanamaggo etissāti ekanāḷikā. Tenāha ‘‘ekekapadassa atthakathana’’nti. Cattāro aṃsā bhāgā atthasallakkhaṇūpāyā etissāti caturassā. Tenāha ‘‘catukkaṃ bandhitvā kathana’’nti. Niyamato nisinnassa āraddhassa vatto saṃvatto etissā atthīti nisinnavattikā, yathāraddhassa atthassa visuṃ visuṃ pariyosāpikāti attho. Tenāha ‘‘paṇḍitaṃ gopālakaṃ dassetvā’’tiādi. Ekekapadassāti piṇḍatthadassanavasena bahunnaṃ padānaṃ ekajjhaṃ atthaṃ akathetvā ekamekassa padassa atthavaṇṇanā. Ayaṃ sabbattheva labbhati. Catukkaṃ bandhitvāti kaṇhapakkhe upamūpameyyadvayaṃ, tathā sukkapakkheti idaṃ catukkaṃ yojetvā. Ayaṃ īdisesu eva suttesu labbhati. Pariyosānagamananti keci tāva āhu – ‘‘kaṇhapakkhe upamaṃ dassetvā upamā ca nāma yāvadeva upameyyasampaṭidānatthāti upameyyatthaṃ āharitvā saṃkilesapakkhaniddeso ca vodānapakkhavibhāvanatthāyāti sukkapakkhampi upamūpameyyavibhāgena āharitvā suttatthassa pariyosāpana’’nti. Kaṇhapakkhe upameyyaṃ dassetvā pariyosānagamanādīsupi eseva nayo. Apare pana ‘‘kaṇhapakkhe sukkapakkhe ca taṃtaṃupamūpameyyatthānaṃ visuṃ visuṃ pariyosāpetvāva kathanaṃ pariyosānagamana’’nti vadanti. Ayanti nisinnavattikā. Idhāti imasmiṃ gopālakasutte. Sabbācariyānaṃ āciṇṇāti sabbehipi pubbācariyehi ācaritā saṃvaṇṇitā, tathā ceva pāḷi pavattāti.
ಅಙ್ಗೀಯನ್ತಿ ಅವಯವಭಾವೇನ ಞಾಯನ್ತೀತಿ ಅಙ್ಗಾನಿ, ಭಾಗಾ। ತಾನಿ ಪನೇತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಸಾವಜ್ಜಸಭಾವಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ಅಙ್ಗೇಹೀತಿ ಅಗುಣಕೋಟ್ಠಾಸೇಹೀ’’ತಿ। ಗೋಮಣ್ಡಲನ್ತಿ ಗೋಸಮೂಹಂ। ಪರಿಹರಿತುನ್ತಿ ರಕ್ಖಿತುಂ। ತಂ ಪನ ಪರಿಹರಣಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಚರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಚರಿತು’’ನ್ತಿ। ವಡ್ಢಿನ್ತಿ ಗುನ್ನಂ ಬಹುಭಾವಂ ಬಹುಗೋರಸತಾಸಙ್ಖಾತಂ ಪರಿವುದ್ಧಿಂ। ‘‘ಏತ್ತಕಮಿದ’’ನ್ತಿ ರೂಪೀಯತೀತಿ ರೂಪಂ, ಪರಿಮಾನಪರಿಚ್ಛೇದೋಪಿ ಸರೀರರೂಪಮ್ಪೀತಿ ಆಹ ‘‘ಗಣನತೋ ವಾ ವಣ್ಣತೋ ವಾ’’ತಿ। ನ ಪರಿಯೇಸತಿ ವಿನಟ್ಠಭಾವಸ್ಸೇವ ಅಜಾನನತೋ। ನೀಲಾತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಆದಿಅತ್ಥೋ। ತೇನ ಸೇತಸಬಲಾದಿವಣ್ಣಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ।
Aṅgīyanti avayavabhāvena ñāyantīti aṅgāni, bhāgā. Tāni panettha yasmā sāvajjasabhāvāni, tasmā āha ‘‘aṅgehīti aguṇakoṭṭhāsehī’’ti. Gomaṇḍalanti gosamūhaṃ. Pariharitunti rakkhituṃ. Taṃ pana pariharaṇaṃ pariggahetvā vicaraṇanti āha ‘‘pariggahetvā vicaritu’’nti. Vaḍḍhinti gunnaṃ bahubhāvaṃ bahugorasatāsaṅkhātaṃ parivuddhiṃ. ‘‘Ettakamida’’nti rūpīyatīti rūpaṃ, parimānaparicchedopi sarīrarūpampīti āha ‘‘gaṇanato vā vaṇṇato vā’’ti. Na pariyesati vinaṭṭhabhāvasseva ajānanato. Nīlāti ettha iti-saddo ādiattho. Tena setasabalādivaṇṇaṃ saṅgaṇhāti.
ಧನುಸತ್ತಿಸೂಲಾದೀತಿ ಏತ್ಥ ಇಸ್ಸಾಸಾಚರಿಯಾನಂ ಗಾವೀಸು ಕತಂ ಧನುಲಕ್ಖಣಂ। ಕುಮಾರಭತ್ತಿಗಣಾನಂ ಗಾವೀಸು ಕತಂ ಸತ್ತಿಲಕ್ಖಣಂ। ಇಸ್ಸರಭತ್ತಿಗಣಾನಂ ಗಾವೀಸು ಕತಂ ಸೂಲಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ರಾಮವಾಸುದೇವಗಣಾದೀನಂ ಗಾವೀಸು ಕತಂ ಫರಸುಚಕ್ಕಾದಿಲಕ್ಖಣಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ।
Dhanusattisūlādīti ettha issāsācariyānaṃ gāvīsu kataṃ dhanulakkhaṇaṃ. Kumārabhattigaṇānaṃ gāvīsu kataṃ sattilakkhaṇaṃ. Issarabhattigaṇānaṃ gāvīsu kataṃ sūlalakkhaṇanti yojanā. Ādi-saddena rāmavāsudevagaṇādīnaṃ gāvīsu kataṃ pharasucakkādilakkhaṇaṃ saṅgaṇhāti.
ನೀಲಮಕ್ಖಿಕಾತಿ ಪಿಙ್ಗಲಮಕ್ಖಿಕಾ, ಖುದ್ದಮಕ್ಖಿಕಾ ಏವ ವಾ। ಸಟತಿ ರುಜತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಸಾಟಿಕಾ, ಸಂವದ್ಧಾ ಸಾಟಿಕಾತಿ ಆಸಾಟಿಕಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ವಡ್ಢನ್ತೀ’’ತಿಆದಿ।
Nīlamakkhikāti piṅgalamakkhikā, khuddamakkhikā eva vā. Saṭati rujati etāyāti sāṭikā, saṃvaddhā sāṭikāti āsāṭikā. Tenāha ‘‘vaḍḍhantī’’tiādi.
ವಾಕೇನಾತಿ ವಾಕಪತ್ತೇನ। ಚೀರಕೇನಾತಿ ಪಿಲೋತಿಕೇನ। ಅನ್ತೋವಸ್ಸೇತಿ ವಸ್ಸಕಾಲಸ್ಸ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ। ನಿಗ್ಗಾಹನ್ತಿ ಸುಸುಮಾರಾದಿಗ್ಗಾಹರಹಿತಂ। ಪೀತನ್ತಿ ಪಾನೀಯಸ್ಸ ಪೀತಭಾವಂ। ಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘಾದಿಪರಿಸ್ಸಯೇನ ಸಾಸಙ್ಕೋ ಸಪ್ಪಟಿಭಯೋ।
Vākenāti vākapattena. Cīrakenāti pilotikena. Antovasseti vassakālassa abbhantare. Niggāhanti susumārādiggāharahitaṃ. Pītanti pānīyassa pītabhāvaṃ. Sīhabyagghādiparissayena sāsaṅko sappaṭibhayo.
ಪಞ್ಚ ಅಹಾನಿ ಭೂತಾನಿ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಪಞ್ಚಾಹಿತೋ, ಸೋ ಏವ ವಾರೋತಿ ಪಞ್ಚಾಹಿಕವಾರೋ। ಏವಂ ಸತ್ತಾಹಿಕವಾರೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಚಿಣ್ಣಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಚರಿತಟ್ಠಾನಂ ಗೋಚರಗ್ಗಹಿತಟ್ಠಾನಂ।
Pañca ahāni bhūtāni etassāti pañcāhito, so eva vāroti pañcāhikavāro. Evaṃ sattāhikavāroti veditabbo. Ciṇṇaṭṭhānanti caritaṭṭhānaṃ gocaraggahitaṭṭhānaṃ.
ಪಿತುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಪಿತರಾ ಕಾತಬ್ಬಟ್ಠಾನಂ, ಪಿತರಾ ಕಾತಬ್ಬಕರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾರುಚಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಗುನ್ನಂ ರುಚಿಅನುರೂಪಂ ಗೋಚರಭೂಮಿಯಂ ವಾ ನದಿಪಾರಂ ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ಗೋಭತ್ತನ್ತಿ ಕಪ್ಪಾಸಟ್ಠಿಕಾದಿಮಿಸ್ಸಂ ಗೋಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಂ ಭತ್ತಂ, ಭತ್ತಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಯಾಗುಪಿ ಗಹಿತಾ।
Pituṭṭhānanti pitarā kātabbaṭṭhānaṃ, pitarā kātabbakaraṇanti attho. Yathāruciṃ gahetvā gacchantīti gunnaṃ rucianurūpaṃ gocarabhūmiyaṃ vā nadipāraṃ vā gahetvā gacchanti. Gobhattanti kappāsaṭṭhikādimissaṃ gobhuñjitabbaṃ bhattaṃ, bhattaggahaṇeneva yāgupi gahitā.
೩೪೭. ‘‘ದ್ವೀಹಾಕಾರೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಆಕಾರದ್ವಯಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಗಣನತೋ ವಾ ಸಮುಟ್ಠಾನತೋ ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏವಂ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಾತಿ ‘‘ಉಪಚಯೋ ಸನ್ತತೀ’’ತಿ ಜಾತಿಂ ದ್ವಿಧಾ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಹದಯವತ್ಥುಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ದಸ ಆಯತನಾನಿ ಪಞ್ಚದಸ ಸುಖುಮರೂಪಾನೀ’’ತಿ ಏವಂ ರೂಪಕಣ್ಡಪಾಳಿಯಂ (ಧ॰ ಸ॰ ೬೫೧-೬೫೫) ಆಗತಾ। ಪಞ್ಚವೀಸತಿ ರೂಪಕೋಟ್ಠಾಸಾತಿ ಸಲಕ್ಖಣತೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಙ್ಕರಾಭಾವತೋ ರೂಪಭಾಗಾ। ರೂಪಕೋಟ್ಠಾಸಾತಿ ವಾ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿತ್ವಾ ಕಲಾಪಭಾವೇನೇವ ಪವತ್ತನತೋ ರೂಪಕಲಾಪಾ। ಕೋಟ್ಠಾಸಾತಿ ಚ ಅಂಸಾ, ಅವಯವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕೋಟ್ಠನ್ತಿ ವಾ ಸರೀರಂ, ತಸ್ಸ ಅಂಸಾ ಕೇಸಾದಯೋ ಕೋಟ್ಠಾಸಾತಿ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಅವಯವಾ ಕೋಟ್ಠಾಸಾ ವಿಯ ಕೋಟ್ಠಾಸಾ। ಸೇಯ್ಯಥಾಪೀತಿ ಉಪಮಾಸಂಸನ್ದನಂ। ತತ್ಥ ರೂಪಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಂ ರೂಪಂ ಸಲಕ್ಖಣತೋ ಞಾಣೇನ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ। ಅರೂಪಂ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾತಿ ತಂ ರೂಪಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಆರಮ್ಮಣಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತಮಾನೇ ವೇದನಾದಿಕೇ ಚತ್ತಾರೋ ಖನ್ಧೇ ‘‘ಅರೂಪ’’ನ್ತಿ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ। ರೂಪಾರೂಪಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಪುನ ತತ್ಥ ಯಂ ರುಪ್ಪನಲಕ್ಖಣಂ, ತಂ ರೂಪಂ, ತದಞ್ಞಂ ಅರೂಪಂ, ಉಭಯವಿನಿಮುತ್ತಂ ಕಿಞ್ಚಿ ನತ್ಥಿ ಅತ್ತಾ ವಾ ಅತ್ತನಿಯಂ ವಾತಿ ಏವಂ ರೂಪಾರೂಪಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ। ತದುಭಯಞ್ಚ ಅವಿಜ್ಜಾದಿನಾ ಪಚ್ಚಯೇನ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಯೋ ಕಲಾಪಸಮ್ಮಸನಾದಿಕ್ಕಮೇನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಸೋ ನ ವಡ್ಢತೀತಿ ಯೋಜನಾ।
347.‘‘Dvīhākārehī’’ti vuttaṃ ākāradvayaṃ dassetuṃ ‘‘gaṇanato vā samuṭṭhānato vā’’ti vuttaṃ. Evaṃ pāḷiyaṃ āgatāti ‘‘upacayo santatī’’ti jātiṃ dvidhā bhinditvā hadayavatthuṃ aggahetvā ‘‘dasa āyatanāni pañcadasa sukhumarūpānī’’ti evaṃ rūpakaṇḍapāḷiyaṃ (dha. sa. 651-655) āgatā. Pañcavīsati rūpakoṭṭhāsāti salakkhaṇato aññamaññasaṅkarābhāvato rūpabhāgā. Rūpakoṭṭhāsāti vā visuṃ visuṃ appavattitvā kalāpabhāveneva pavattanato rūpakalāpā. Koṭṭhāsāti ca aṃsā, avayavāti attho. Koṭṭhanti vā sarīraṃ, tassa aṃsā kesādayo koṭṭhāsāti aññepi avayavā koṭṭhāsā viya koṭṭhāsā. Seyyathāpīti upamāsaṃsandanaṃ. Tattha rūpaṃ pariggahetvāti yathāvuttaṃ rūpaṃ salakkhaṇato ñāṇena pariggaṇhitvā. Arūpaṃ vavatthapetvāti taṃ rūpaṃ nissāya ārammaṇañca katvā pavattamāne vedanādike cattāro khandhe ‘‘arūpa’’nti vavatthapetvā. Rūpārūpaṃ pariggahetvāti puna tattha yaṃ ruppanalakkhaṇaṃ, taṃ rūpaṃ, tadaññaṃ arūpaṃ, ubhayavinimuttaṃ kiñci natthi attā vā attaniyaṃ vāti evaṃ rūpārūpaṃ pariggahetvā. Tadubhayañca avijjādinā paccayena sappaccayanti paccayaṃ sallakkhetvā aniccādilakkhaṇaṃ āropetvā yo kalāpasammasanādikkamena kammaṭṭhānaṃ matthakaṃ pāpetuṃ na sakkoti, so na vaḍḍhatīti yojanā.
ಏತ್ತಕಂ ರೂಪಂ ಏಕಸಮುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಚಕ್ಖಾಯತನಂ, ಸೋತಘಾನಜಿವ್ಹಾಕಾಯಾಯತನಂ ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪುರಿಸಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ ಅಟ್ಠವಿಧಂ ಕಮ್ಮವಸೇನ, ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತೀತಿ ಇದಂ ದ್ವಯಂ ಚಿತ್ತವಸೇನಾತಿ ಏತ್ತಕಂ ರೂಪಂ ಏಕಸಮುಟ್ಠಾನಂ। ಸದ್ದಾಯತನಮೇಕಂ ಉತುಚಿತ್ತವಸೇನ ದ್ವಿಸಮುಟ್ಠಾನಂ। ರೂಪಸ್ಸ ಲಹುತಾ ಮುದುತಾ ಕಮ್ಮಞ್ಞತಾತಿ ಏತ್ತಕಂ ರೂಪಂ ಉತುಚಿತ್ತಾಹಾರವಸೇನ ತಿಸಮುಟ್ಠಾನಂ। ರೂಪಗನ್ಧರಸಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾಯತನಂ ಆಕಾಸಧಾತು ಆಪೋಧಾತು ಕಬಳೀಕಾರೋ ಆಹಾರೋತಿ ಏತ್ತಕಂ ರೂಪಂ ಉತುಚಿತ್ತಾಹಾರಕಮ್ಮವಸೇನ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಂ। ಉಪಚಯೋ ಸನ್ತತಿ ಜರತಾ ರೂಪಸ್ಸ ಅನಿಚ್ಚತಾತಿ ಏತ್ತಕಂ ರೂಪಂ ನ ಕುತೋಚಿ ಸಮುಟ್ಠಾತೀತಿ ನ ಜಾನಾತಿ। ಸಮುಟ್ಠಾನತೋ ರೂಪಂ ಅಜಾನನ್ತೋತಿಆದೀಸು ವತ್ತಬ್ಬಂ ‘‘ಗಣನತೋ ರೂಪಂ ಅಜಾನನ್ತೋ’’ತಿಆದೇಸು ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Ettakaṃrūpaṃ ekasamuṭṭhānanti cakkhāyatanaṃ, sotaghānajivhākāyāyatanaṃ itthindriyaṃ purisindriyaṃ jīvitindriyanti aṭṭhavidhaṃ kammavasena, kāyaviññatti vacīviññattīti idaṃ dvayaṃ cittavasenāti ettakaṃ rūpaṃ ekasamuṭṭhānaṃ. Saddāyatanamekaṃ utucittavasena dvisamuṭṭhānaṃ. Rūpassa lahutā mudutā kammaññatāti ettakaṃ rūpaṃ utucittāhāravasena tisamuṭṭhānaṃ. Rūpagandharasaphoṭṭhabbāyatanaṃ ākāsadhātu āpodhātu kabaḷīkāro āhāroti ettakaṃ rūpaṃ utucittāhārakammavasena catusamuṭṭhānaṃ. Upacayo santati jaratā rūpassa aniccatāti ettakaṃ rūpaṃ na kutoci samuṭṭhātīti na jānāti. Samuṭṭhānato rūpaṃ ajānantotiādīsu vattabbaṃ ‘‘gaṇanato rūpaṃ ajānanto’’tiādesu vuttanayeneva veditabbaṃ.
ಕಮ್ಮಲಕ್ಖಣೋತಿ ಅತ್ತನಾ ಕತಂ ದುಚ್ಚರಿತಕಮ್ಮಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಕಮ್ಮಲಕ್ಖಣೋ, ಬಾಲೋ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ – ‘‘ತೀಣಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಬಾಲಸ್ಸ ಬಾಲಲಕ್ಖಣಾನಿ। ಕತಮಾನಿ ತೀಣಿ? ದುಚ್ಚಿನ್ತಿತಚಿನ್ತೀ ಹೋತಿ, ದುಬ್ಭಾಸಿತಭಾಸೀ, ದುಕ್ಕಟಕಮ್ಮಕಾರೀ। ಇಮಾನಿ ಖೋ…ಪೇ॰… ಲಕ್ಖಣಾನೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೨; ನೇತ್ತಿ॰ ೧೧೬)। ಅತ್ತನಾ ಕತಂ ಸುಚರಿತಕಮ್ಮಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಕಮ್ಮಲಕ್ಖಣೋ, ಪಣ್ಡಿತೋ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ – ‘‘ತೀಣಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಣ್ಡಿತಸ್ಸ ಪಣ್ಡಿತಲಕ್ಖಣಾನಿ। ಕತಮಾನಿ ತೀಣಿ? ಸುಚಿನ್ತಿತಚಿನ್ತೀ ಹೋತಿ, ಸುಭಾಸಿತಭಾಸೀ, ಸುಕತಕಮ್ಮಕಾರೀ। ಇಮಾನಿ ಖೋ…ಪೇ॰… ಪಣ್ಡಿತಲಕ್ಖಣಾನೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೫೩; ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೩; ನೇತ್ತಿ॰ ೧೧೬)। ತೇನಾಹ ‘‘ಕುಸಲಾಕುಸಲಂ ಕಮ್ಮಂ ಪಣ್ಡಿತಮಾಲಲಕ್ಖಣ’’ನ್ತಿ। ಬಾಲೇ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಪಣ್ಡಿತೇ ನ ಸೇವತೀತಿ ಯಂ ಬಾಲಪುಗ್ಗಲೇ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಪಣ್ಡಿತಸೇವನಂ ಅತ್ಥಕಾಮೇನ ಕಾತಬ್ಬಂ, ತಂ ನ ಕರೋತಿ। ತಥಾಭೂತಸ್ಸ ಅಯಮಾದೀನವೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪುನ ‘‘ಬಾಲೇ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಯಂ ಭಗವತಾ ‘‘ಇದಂ ವೋ ಕಪ್ಪತೀ’’ತಿ ಅನುಞ್ಞಾತಂ, ತದನುಲೋಮಞ್ಚೇ, ತಂ ಕಪ್ಪಿಯಂ। ಯಂ ‘‘ಇದಂ ವೋ ನ ಕಪ್ಪತೀ’’ತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ, ತದನುಲೋಮಞ್ಚೇ, ತಂ ಅಕಪ್ಪಿಯಂ। ಯಂ ಕೋಸಲ್ಲಸಮ್ಭೂತಂ, ತಂ ಕುಸಲಂ, ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖಂ ಅಕುಸಲಂ। ತದೇವ ಸಾವಜ್ಜಂ, ಕುಸಲಂ ಅನವಜ್ಜಂ। ಆಪತ್ತಿತೋ ಆದಿತೋ ದ್ವೇ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾ ಗರುಕಂ, ತದಞ್ಞಂ ಲಹುಕಂ। ಧಮ್ಮತೋ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಂ ಗರುಕಂ, ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜಂ ಲಹುಕಂ। ಸಪ್ಪಟಿಕಾರಂ ಸತೇಕಿಚ್ಚಂ, ಅಪ್ಪಟಿಕಾರಂ ಅತೇಕಿಚ್ಛಂ। ಧಮ್ಮತಾನುಗತಂ ಕಾರಣಂ, ಇತರಂ ಅಕಾರಣಂ। ತಂ ಅಜಾನನ್ತೋತಿ ಕಪ್ಪಿಯಾಕಪ್ಪಿಯಂ ಗರುಕಲಹುಕಂ ಸತೇಕಿಚ್ಛಾತೇಕಿಚ್ಛಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ಸುವಿಸುದ್ಧಂ ಕತ್ವಾ ಸೀಲಂ ರಕ್ಖಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಕುಸಲಾಕುಸಲಂ ಸಾವಜ್ಜಾನವಜ್ಜಂ ಕಾರಣಾಕಾರಣಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ಖನ್ಧಾದೀಸು ಅಕುಸಲತಾಯ ರೂಪಾರೂಪಪರಿಗ್ಗಹಮ್ಪಿ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಕುತೋ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಡ್ಢನಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಡ್ಢೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀ’’ತಿ।
Kammalakkhaṇoti attanā kataṃ duccaritakammaṃ lakkhaṇaṃ etassāti kammalakkhaṇo, bālo. Vuttañhetaṃ – ‘‘tīṇimāni, bhikkhave, bālassa bālalakkhaṇāni. Katamāni tīṇi? Duccintitacintī hoti, dubbhāsitabhāsī, dukkaṭakammakārī. Imāni kho…pe… lakkhaṇānī’’ti (a. ni. 3.2; netti. 116). Attanā kataṃ sucaritakammaṃ lakkhaṇaṃ etassāti kammalakkhaṇo, paṇḍito. Vuttampi cetaṃ – ‘‘tīṇimāni, bhikkhave, paṇḍitassa paṇḍitalakkhaṇāni. Katamāni tīṇi? Sucintitacintī hoti, subhāsitabhāsī, sukatakammakārī. Imāni kho…pe… paṇḍitalakkhaṇānī’’ti (ma. ni. 3.253; a. ni. 3.3; netti. 116). Tenāha ‘‘kusalākusalaṃ kammaṃ paṇḍitamālalakkhaṇa’’nti. Bāle vajjetvā paṇḍite na sevatīti yaṃ bālapuggale vajjetvā paṇḍitasevanaṃ atthakāmena kātabbaṃ, taṃ na karoti. Tathābhūtassa ayamādīnavoti dassetuṃ puna ‘‘bāle vajjetvā’’tiādi vuttaṃ. Tattha yaṃ bhagavatā ‘‘idaṃ vo kappatī’’ti anuññātaṃ, tadanulomañce, taṃ kappiyaṃ. Yaṃ ‘‘idaṃ vo na kappatī’’ti paṭikkhittaṃ, tadanulomañce, taṃ akappiyaṃ. Yaṃ kosallasambhūtaṃ, taṃ kusalaṃ, tappaṭipakkhaṃ akusalaṃ. Tadeva sāvajjaṃ, kusalaṃ anavajjaṃ. Āpattito ādito dve āpattikkhandhā garukaṃ, tadaññaṃ lahukaṃ. Dhammato mahāsāvajjaṃ garukaṃ, appasāvajjaṃ lahukaṃ. Sappaṭikāraṃ satekiccaṃ, appaṭikāraṃ atekicchaṃ. Dhammatānugataṃ kāraṇaṃ, itaraṃ akāraṇaṃ. Taṃ ajānantoti kappiyākappiyaṃ garukalahukaṃ satekicchātekicchaṃ ajānanto suvisuddhaṃ katvā sīlaṃ rakkhituṃ na sakkoti, kusalākusalaṃ sāvajjānavajjaṃ kāraṇākāraṇaṃ ajānanto khandhādīsu akusalatāya rūpārūpapariggahampi kātuṃ na sakkoti, kuto tassa kammaṭṭhānaṃ gahetvā vaḍḍhanā. Tenāha ‘‘kammaṭṭhānaṃ gahetvā vaḍḍhetuṃ na sakkotī’’ti.
ಗೋವಣಸದಿಸೇ ಅತ್ತಭಾವೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ದುಕ್ಖುಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುತೋ ಮಿಚ್ಛಾವಿತಕ್ಕಾ ಆಸಾಟಿಕಾ ವಿಯಾತಿ ಆಸಾಟಿಕಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಕುಸಲವಿತಕ್ಕಂ ಆಸಾಟಿಕಂ ಅಹಾರೇತ್ವಾ’’ತಿ।
Govaṇasadise attabhāve uppajjitvā tattha dukkhuppattihetuto micchāvitakkā āsāṭikā viyāti āsāṭikāti āha ‘‘akusalavitakkaṃ āsāṭikaṃ ahāretvā’’ti.
‘‘ಗಣ್ಡೋತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಞ್ಚನ್ನೇತಂ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ ವಚನತೋ (ಅ॰ ನಿ॰ ೮.೫೬) ಛಹಿ ವಣಮುಖೇಹಿ ವಿಸ್ಸನ್ದಮಾನಯೂಸೋ ಗಣ್ಡೋ ವಿಯ ಪಿಲೋತಿಕಖಣ್ಡೇನ ಛಹಿ ದ್ವಾರೇಹಿ ವಿಸ್ಸನ್ದಮಾನಕಿಲೇಸಾಸುಚಿ ಅತ್ತಭಾವವಣೋ ಸತಿಸಂವರೇನ ಪಿದಹಿತಬ್ಬೋ, ಅಯಂ ಪನ ಏವಂ ನ ಕರೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯಥಾ ಸೋ ಗೋಪಾಲಕೋ ವಣಂ ನ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತಿ, ಏವಂ ಸಂವರಂ ನ ಸಮ್ಪಾದೇತೀ’’ತಿ।
‘‘Gaṇḍoti kho, bhikkhave, pañcannetaṃ upādānakkhandhānaṃ adhivacana’’nti vacanato (a. ni. 8.56) chahi vaṇamukhehi vissandamānayūso gaṇḍo viya pilotikakhaṇḍena chahi dvārehi vissandamānakilesāsuci attabhāvavaṇo satisaṃvarena pidahitabbo, ayaṃ pana evaṃ na karotīti āha ‘‘yathā so gopālako vaṇaṃ na paṭicchādeti, evaṃ saṃvaraṃ na sampādetī’’ti.
ಯಥಾ ಧೂಮೋ ಇನ್ಧನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಸಣ್ಹೋ ಸುಖುಮೋ ತಂ ತಂ ವಿವರಂ ಅನುಪವಿಸ್ಸ ಬ್ಯಾಪೇನ್ತೋ ಸತ್ತಾನಂ ಡಂಸಮಕಸಾದಿಪರಿಸ್ಸಯಂ ವಿನೋದೇತಿ, ಅಗ್ಗಿಜಾಲಸಮುಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಞಾಣಸ್ಸ ಇನ್ಧನಭೂತಂ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಜಾತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಸಣ್ಹಾ ಸುಖುಮಾ ತಂ ತಂ ಖನ್ಧನ್ತರಂ ಆಯತನನ್ತರಞ್ಚ ಅನುಪವಿಸ್ಸ ಬ್ಯಾಪೇತಿ, ಸತ್ತಾನಂ ಮಿಚ್ಛಾವಿತಕ್ಕಾದಿಪರಿಸ್ಸಯಂ ವಿನೋದೇತಿ, ಞಾಣಗ್ಗಿಜಾಲಸಮುಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋತಿ ಧೂಮೋ ವಿಯಾತಿ ಧೂಮೋತಿ ಆಹ ‘‘ಗೋಪಾಲಕೋ ಧೂಮಂ ವಿಯ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಧೂಮಂ ನ ಕರೋತೀ’’ತಿ। ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಕಾತಬ್ಬಾ ತದನುಚ್ಛವಿಕಾ ಧಮ್ಮಕಥಾ ಉಪನಿಸಿನ್ನಕಥಾ। ಕತಸ್ಸ ದಾನಾದಿಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಅನುಮೋದನಕಥಾ ಅನುಮೋದನಾ। ತತೋತಿ ಧಮ್ಮಕಥಾದೀನಂ ಅಕರಣತೋ। ‘‘ಬಹುಸ್ಸುತೋ ಗುಣವಾ’’ತಿ ನ ಜಾನನ್ತೀತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ, ನನು ಅತ್ತನೋ ಜಾನಾಪನತ್ಥಂ ಧಮ್ಮಕಥಾದಿ ನ ಕಾತಬ್ಬಮೇವಾತಿ? ಸಚ್ಚಂ, ನ ಕಾತಬ್ಬಮೇವ, ಸುದ್ಧಾಸಯೇನ ಪನ ಧಮ್ಮೇ ಕಥಿತೇ ತಸ್ಸ ಗುಣಜಾನನತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ –
Yathā dhūmo indhanaṃ nissāya uppajjamāno saṇho sukhumo taṃ taṃ vivaraṃ anupavissa byāpento sattānaṃ ḍaṃsamakasādiparissayaṃ vinodeti, aggijālasamuṭṭhānassa pubbaṅgamo hoti, evaṃ dhammadesanāñāṇassa indhanabhūtaṃ rūpārūpadhammajātaṃ nissāya uppajjamānā saṇhā sukhumā taṃ taṃ khandhantaraṃ āyatanantarañca anupavissa byāpeti, sattānaṃ micchāvitakkādiparissayaṃ vinodeti, ñāṇaggijālasamuṭṭhānassa pubbaṅgamoti dhūmo viyāti dhūmoti āha ‘‘gopālako dhūmaṃ viya dhammadesanādhūmaṃ na karotī’’ti. Attano santikaṃ upagantvā nisinnassa kātabbā tadanucchavikā dhammakathā upanisinnakathā. Katassa dānādipuññassa anumodanakathā anumodanā. Tatoti dhammakathādīnaṃ akaraṇato. ‘‘Bahussuto guṇavā’’ti na jānantīti kasmā vuttaṃ, nanu attano jānāpanatthaṃ dhammakathādi na kātabbamevāti? Saccaṃ, na kātabbameva, suddhāsayena pana dhamme kathite tassa guṇajānanataṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Tenāha bhagavā –
‘‘ನಾಭಾಸಮಾನಂ ಜಾನನ್ತಿ, ಮಿಸ್ಸಂ ಬಾಲೇಹಿ ಪಣ್ಡಿತಂ।
‘‘Nābhāsamānaṃ jānanti, missaṃ bālehi paṇḍitaṃ;
ಭಾಸಯೇ ಜೋತಯೇ ಧಮ್ಮಂ, ಪಗ್ಗಣ್ಹೇ ಇಸಿನಂ ಧಜ’’ನ್ತಿ॥ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೨೪೧)।
Bhāsaye jotaye dhammaṃ, paggaṇhe isinaṃ dhaja’’nti. (saṃ. ni. 2.241);
ತರನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ತಿತ್ಥಂ, ನದೀತಳಾಕಾದೀನಂ ನಹಾನಾದಿಅತ್ಥಂ ಓತರಣಟ್ಠಾನಂ। ಯಥಾ ಪನ ತಂ ಉದಕೇನ ಓತಿಣ್ಣಸತ್ತಾನಂ ಸರೀರಮಲಂ ಪವಾಹೇತಿ, ಪರಿಸ್ಸಮಂ ವಿನೋದೇತಿ, ವಿಸುದ್ಧಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ಏವಂ ಬಹುಸ್ಸುತಾ ಅತ್ತನೋ ಸಮೀಪಂ ಓತಿಣ್ಣಸತ್ತಾನಂ ಧಮ್ಮೂದಕೇನ ಚಿತ್ತಮಲಂ ಪವಾಹೇನ್ತಿ, ಪರಿಸ್ಸಮಂ ವಿನೋದೇನ್ತಿ, ವಿಸುದ್ಧಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ತಿತ್ಥಂ ವಿಯಾತಿ ತಿತ್ಥಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಿತ್ಥಭೂತೇ ಬಹುಸ್ಸುತಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ। ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಕಥಂ ರೋಪೇತಬ್ಬನ್ತಿ, ಭನ್ತೇ, ಇದಂ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಅಯಂ ಸದ್ದೋ ಕಥಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ರೋಪೇತಬ್ಬೋ, ಕೇನ ಪಕಾರೇನ ಇಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಾಚಕೋ ಜಾತೋ। ‘‘ನಿರೂಪೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ನಿರೂಪೇತಬ್ಬಂ ಅಯಂ ಸಭಾವನಿರುತ್ತಿ ಕಥಮೇತ್ಥ ನಿರುಳ್ಹಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಇಮಸ್ಸ ಭಾಸಿತಸ್ಸ ಕೋ ಅತ್ಥೋತಿ ಸದ್ದತ್ಥಂ ಪುಚ್ಛತಿ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಾಳಿಪದೇಸೇ। ಪಾಳಿ ಕಿಂ ವದೇತೀತಿ ಭಾವತ್ಥಂ ಪುಚ್ಛತಿ। ಅತ್ಥೋ ಕಿಂ ದೀಪೇತೀತಿ ಭಾವತ್ಥಂ ವಾ ಸಙ್ಕೇತತ್ಥಂ ವಾ। ನ ಪರಿಪುಚ್ಛತೀತಿ ವಿಮತಿಚ್ಛೇದನಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ಸಬ್ಬಸೋ ಪುಚ್ಛಂ ನ ಕರೋತಿ। ನ ಪರಿಪಞ್ಹತೀತಿ ಪರಿ ಪರಿ ಅತ್ತನೋ ಞಾತುಂ ಇಚ್ಛಂ ನ ಆಚಿಕ್ಖತಿ ನ ವಿಭಾವೇತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ನ ಜಾನಾಪೇತೀ’’ತಿ। ತೇತಿ ಬಹುಸ್ಸುತಭಿಕ್ಖೂ। ವಿವರಣಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಕಥನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಭಾಜೇತ್ವಾ ನ ದಸ್ಸೇನ್ತೀ’’ತಿ। ಅನುತ್ತಾನೀಕತನ್ತಿ ಞಾಣೇನ ಅಪಾಕಟೀಕತಂ ಗುಯ್ಹಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ। ನ ಉತ್ತಾನೀಕರೋನ್ತೀತಿ ಸಿನೇರುಮೂಲಕಂ ವಾಲಿಕಂ ಉದ್ಧರನ್ತೋ ವಿಯ ಪಥವೀಸನ್ಧಾರೋದಕಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ವಿಯ ಚ ಉತ್ತಾನಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ। ಏವಂ ಯಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಸೇನ ಬಹುಸ್ಸುತಾ ‘‘ತಿತ್ಥ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾ ಪರಿಯಾಯತೋ, ಇದಾನಿ ತಮೇವ ಧಮ್ಮಂ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ತಿತ್ಥನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಧಮ್ಮೋ ಹಿ ತರನ್ತಿ ಏತೇನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ನಾಮ ತಳಾಕನ್ತಿ ‘‘ತಿತ್ಥ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ಸುಮೇಧಭೂತೋ –
Taranti etthāti titthaṃ, nadītaḷākādīnaṃ nahānādiatthaṃ otaraṇaṭṭhānaṃ. Yathā pana taṃ udakena otiṇṇasattānaṃ sarīramalaṃ pavāheti, parissamaṃ vinodeti, visuddhiṃ uppādeti, evaṃ bahussutā attano samīpaṃ otiṇṇasattānaṃ dhammūdakena cittamalaṃ pavāhenti, parissamaṃ vinodenti, visuddhiṃ uppādenti, tasmā te titthaṃ viyāti titthaṃ. Tenāha ‘‘titthabhūte bahussutabhikkhū’’ti. Byañjanaṃ kathaṃ ropetabbanti, bhante, idaṃ byañjanaṃ ayaṃ saddo kathaṃ imasmiṃ atthe ropetabbo, kena pakārena imassa atthassa vācako jāto. ‘‘Nirūpetabba’’nti vā pāṭho, nirūpetabbaṃ ayaṃ sabhāvanirutti kathamettha niruḷhāti adhippāyo. Imassa bhāsitassa ko atthoti saddatthaṃ pucchati. Imasmiṃ ṭhāneti imasmiṃ pāḷipadese. Pāḷi kiṃ vadetīti bhāvatthaṃ pucchati. Attho kiṃ dīpetīti bhāvatthaṃ vā saṅketatthaṃ vā. Na paripucchatīti vimaticchedanapucchāvasena sabbaso pucchaṃ na karoti. Na paripañhatīti pari pari attano ñātuṃ icchaṃ na ācikkhati na vibhāveti. Tenāha ‘‘na jānāpetī’’ti. Teti bahussutabhikkhū. Vivaraṇaṃ nāma atthassa vibhajitvā kathananti āha ‘‘bhājetvā na dassentī’’ti. Anuttānīkatanti ñāṇena apākaṭīkataṃ guyhaṃ paṭicchannaṃ. Na uttānīkarontīti sinerumūlakaṃ vālikaṃ uddharanto viya pathavīsandhārodakaṃ vivaritvā dassento viya ca uttānaṃ na karonti. Evaṃ yassa dhammassa vasena bahussutā ‘‘tittha’’nti vuttā pariyāyato, idāni tameva dhammaṃ nippariyāyato titthanti dassetuṃ ‘‘yathā cā’’tiādi vuttaṃ. Dhammo hi taranti etena nibbānaṃ nāma taḷākanti ‘‘tittha’’nti vuccati. Tenāha bhagavā sumedhabhūto –
‘‘ಏವಂ ಕಿಲೇಸಮಲಧೋವಂ, ವಿಜ್ಜನ್ತೇ ಅಮತನ್ತಳೇ।
‘‘Evaṃ kilesamaladhovaṃ, vijjante amatantaḷe;
ನ ಗವೇಸತಿ ತಂ ತಳಾಕಂ, ನ ದೋಸೋ ಅಮತನ್ತಳೇ’’ತಿ॥ (ಬು॰ ವಂ॰ ೨.೧೪)।
Na gavesati taṃ taḷākaṃ, na doso amatantaḷe’’ti. (bu. vaṃ. 2.14);
ಧಮ್ಮಸ್ಸೇವ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸೋತರಣತಿತ್ಥಭೂತಸ್ಸ ಓತರಣಪಕಾರಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ‘‘ಧಮ್ಮತಿತ್ಥಂ ನ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ।
Dhammasseva nibbānassotaraṇatitthabhūtassa otaraṇapakāraṃ ajānanto ‘‘dhammatitthaṃ na jānātī’’ti vutto.
ಪೀತಾಪೀತನ್ತಿ ಗೋಗಣೇ ಪೀತಂ ಅಪೀತಞ್ಚ ಗೋರೂಪಂ ನ ಜಾನಾತಿ ನ ವಿನ್ದತಿ। ಅವಿನ್ದನ್ತೋ ಹಿ ನ ಲಭತೀತಿ ವುತ್ತೋ। ‘‘ಆನಿಸಂಸಂ ನ ವಿನ್ದತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಅವಿನ್ದನಾಕಾರಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಗ್ಗಂ ಗನ್ತ್ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
Pītāpītanti gogaṇe pītaṃ apītañca gorūpaṃ na jānāti na vindati. Avindanto hi na labhatīti vutto. ‘‘Ānisaṃsaṃ na vindatī’’ti vatvā tassa avindanākāraṃ dassento ‘‘dhammassavanaggaṃ gantvā’’tiādimāha.
ಅಯಂ ಲೋಕುತ್ತರೋತಿ ಪದಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಅರಿಯ’’ನ್ತಿ। ಪಚ್ಚಾಸತ್ತಿಞಾಯೇನ ಅನನ್ತರವಿಧಿಪ್ಪಟಿಸೇಧೋ ವಾ, ಅರಿಯ-ಸದ್ದೋ ವಾ ನಿದ್ದೋಸಪರಿಯಾಯೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕನ್ತಿ ಚ ವಿಸುಂ ಏಕಜ್ಝಞ್ಚ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಂ ಉಪಾದಾಯ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ಅಟ್ಠಙ್ಗತಾ ಬಾಹುಲ್ಲತೋ ಚ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಸತ್ತಙ್ಗಸ್ಸಪಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹೋ ಸಿದ್ಧೋ ಹೋತಿ।
Ayaṃ lokuttaroti padaṃ sandhāyāha ‘‘ariya’’nti. Paccāsattiñāyena anantaravidhippaṭisedho vā, ariya-saddo vā niddosapariyāyo daṭṭhabbo. Aṭṭhaṅgikanti ca visuṃ ekajjhañca aṭṭhaṅgikaṃ upādāya gahetabbaṃ, aṭṭhaṅgatā bāhullato ca. Evañca katvā sattaṅgassapi ariyamaggassa saṅgaho siddho hoti.
ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇತಿಆದೀಸು ಅವಿಸೇಸೇನ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ ವುತ್ತಾ। ತತ್ಥ ಕಾಯವೇದನಾಚಿತ್ತಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಾ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ ಲೋಕಿಯಾ, ತತ್ಥ ಸಮ್ಮೋಹವಿದ್ಧಂಸನವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಾ ಲೋಕುತ್ತರಾತಿ ಏವಂ ಇಮೇ ಲೋಕಿಯಾ, ಇಮೇ ಲೋಕುತ್ತರಾತಿ ಯಥಾಭೂತಂ ನ ಪಜಾನಾತಿ।
Cattāro satipaṭṭhānetiādīsu avisesena satipaṭṭhānā vuttā. Tattha kāyavedanācittadhammārammaṇā satipaṭṭhānā lokiyā, tattha sammohaviddhaṃsanavasena pavattā nibbānārammaṇā lokuttarāti evaṃ ime lokiyā, ime lokuttarāti yathābhūtaṃ na pajānāti.
ಅನವಸೇಸಂ ದುಹತೀತಿ ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇ ಮತ್ತಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ದಾಯಕೇ ಸದ್ಧಾಹಾನಿಯಾ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಪಚ್ಚಯಹಾನಿಯಾ ಅನವಸೇಸಂ ದುಹತಿ। ವಾಚಾಯ ಅಭಿಹಾರೋ ವಾಚಾಭಿಹಾರೋ। ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಅಭಿಹಾರೋ ಪಚ್ಚಯಾಭಿಹಾರೋ।
Anavasesaṃ duhatīti paṭiggahaṇe mattaṃ ajānanto kismiñci dāyake saddhāhāniyā kismiñci paccayahāniyā anavasesaṃ duhati. Vācāya abhihāro vācābhihāro. Paccayānaṃ abhihāro paccayābhihāro.
ಇಮೇ ಅಮ್ಹೇಸು ಗರುಚಿತ್ತೀಕಾರಂ ನ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಇಮಿನಾ ನವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಧಮ್ಮಸಮ್ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯೇಸು ಪಿತುಪೇಮಸ್ಸ ಅನುಪಟ್ಠಾಪನತೋ। ತೇನ ಚ ಸಿಕ್ಖಾಗಾರವತಾಭಾವದೀಪನೇನ ಸಙ್ಗಹಸ್ಸ ಅಭಾಜನಭಾವಂ, ತೇನ ಥೇರಾನಂ ತೇಸು ಅನುಗ್ಗಹಾಭಾವಂ। ನ ಹಿ ಸೀಲಾದಿಗುಣೇಹಿ ಸಾಸನೇ ಥಿರಭಾವಪ್ಪತ್ತಾ ಅನನುಗ್ಗಹೇತಬ್ಬೇ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ನಿರತ್ಥಕಂ ವಾ ಅನುಗ್ಗಹಂ ಕರೋನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ನವಕೇ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ। ಧಮ್ಮಕಥಾಬನ್ಧನ್ತಿ ಪವೇಣಿಆಗತಂ ಪಕಿಣ್ಣಕಧಮ್ಮಕಥಾಮಗ್ಗಂ। ಸಚ್ಚಸತ್ತಪಟಿಸನ್ಧಿಪಚ್ಚಯಾಕಾರಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಸುಞ್ಞತಾದೀಪನಂ ಗುಯ್ಹಗನ್ಥಂ। ವುತ್ತವಿಪಲ್ಲಾಸವಸೇನಾತಿ ‘‘ನ ರೂಪಞ್ಞೂ’’ತಿಆದೀಸು ವುತ್ತಸ್ಸ ಪಟಿಸೇಧಸ್ಸ ಪಟಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ ಅಗ್ಗಹಣವಸೇನ। ಯೋಜೇತ್ವಾತಿ ‘‘ರೂಪಞ್ಞೂ ಹೋತೀತಿ ಗಣನಾತೋ ವಾ ವಣ್ಣತೋ ವಾ ರೂಪಂ ಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿನಾ, ‘‘ತಸ್ಸ ಗೋಗಣೋಪಿ ನ ಪರಿಹಾಯತಿ, ಪಞ್ಚಗೋರಸಪರಿಭೋಗತೋಪಿ ನ ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಚ ಅತ್ಥಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ। ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ಯಥಾರಹಂ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Ime amhesu garucittīkāraṃ na karontīti iminā navakānaṃ bhikkhūnaṃ dhammasampaṭipattiyā abhāvaṃ dasseti ācariyupajjhāyesu pitupemassa anupaṭṭhāpanato. Tena ca sikkhāgāravatābhāvadīpanena saṅgahassa abhājanabhāvaṃ, tena therānaṃ tesu anuggahābhāvaṃ. Na hi sīlādiguṇehi sāsane thirabhāvappattā ananuggahetabbe sabrahmacārī anuggaṇhanti, niratthakaṃ vā anuggahaṃ karonti. Tenāha ‘‘navake bhikkhū’’ti. Dhammakathābandhanti paveṇiāgataṃ pakiṇṇakadhammakathāmaggaṃ. Saccasattapaṭisandhipaccayākārapaṭisaṃyuttaṃ suññatādīpanaṃ guyhaganthaṃ. Vuttavipallāsavasenāti ‘‘na rūpaññū’’tiādīsu vuttassa paṭisedhassa paṭikkhepavasena aggahaṇavasena. Yojetvāti ‘‘rūpaññū hotīti gaṇanāto vā vaṇṇato vā rūpaṃ jānātī’’tiādinā, ‘‘tassa gogaṇopi na parihāyati, pañcagorasaparibhogatopi na paribāhiro hotī’’tiādinā ca atthaṃ yojetvā. Veditabboti tasmiṃ tasmiṃ padese yathārahaṃ attho veditabbo.
ಮಹಾಗೋಪಾಲಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ।
Mahāgopālakasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ • Majjhimanikāya / ೩. ಮಹಾಗೋಪಾಲಕಸುತ್ತಂ • 3. Mahāgopālakasuttaṃ
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ೩. ಮಹಾಗೋಪಾಲಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 3. Mahāgopālakasuttavaṇṇanā
