Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / മജ്ഝിമനികായ (അട്ഠകഥാ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
൨. മഹാഗോസിങ്ഗസുത്തവണ്ണനാ
2. Mahāgosiṅgasuttavaṇṇanā
൩൩൨. ഏവം മേ സുതന്തി മഹാഗോസിങ്ഗസുത്തം. തത്ഥ ഗോസിങ്ഗസാലവനദായേതി ഇദം വസനട്ഠാനദസ്സനത്ഥം വുത്തം. അഞ്ഞേസു ഹി സുത്തേസു, ‘‘സാവത്ഥിയം വിഹരതി ജേതവനേ അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ആരാമേ’’തി ഏവം പഠമം ഗോചരഗാമം ദസ്സേത്വാ പച്ഛാ വസനട്ഠാനം ദസ്സേതി. ഇമസ്മിം പന മഹാഗോസിങ്ഗസുത്തേ ഭഗവതോ ഗോചരഗാമോ അനിബന്ധോ, കോചിദേവ ഗോചരഗാമോ ഭവിസ്സതി. തസ്മാ വസനട്ഠാനമേവ പരിദീപിതം. അരഞ്ഞനിദാനകം നാമേതം സുത്തന്തി. സമ്ബഹുലേഹീതി ബഹുകേഹി. അഭിഞ്ഞാതേഹി അഭിഞ്ഞാതേഹീതി സബ്ബത്ഥ വിസ്സുതേഹി പാകടേഹി. ഥേരേഹി സാവകേഹി സദ്ധിന്തി പാതിമോക്ഖസംവരാദീഹി ഥിരകാരകേഹേവ ധമ്മേഹി സമന്നാഗതത്താ ഥേരേഹി, സവനന്തേ ജാതത്താ സാവകേഹി സദ്ധിം ഏകതോ. ഇദാനി തേ ഥേരേ സരൂപതോ ദസ്സേന്തോ, ആയസ്മതാ ച സാരിപുത്തേനാതിആദിമാഹ. തത്ഥായസ്മാ സാരിപുത്തോ അത്തനോ സീലാദീഹി ഗുണേഹി ബുദ്ധസാസനേ അഭിഞ്ഞാതോ. ചക്ഖുമന്താനം ഗഗനമജ്ഝേ ഠിതോ സൂരിയോ വിയ ചന്ദോ വിയ, സമുദ്ദതീരേ ഠിതാനം സാഗരോ വിയ ച പാകടോ പഞ്ഞാതോ. ന കേവലഞ്ചസ്സ ഇമസ്മിം സുത്തേ ആഗതഗുണവസേനേവ മഹന്തതാ വേദിതബ്ബാ, ഇതോ അഞ്ഞേസം ധമ്മദായാദസുത്തം അനങ്ഗണസുത്തം സമ്മാദിട്ഠിസുത്തം സീഹനാദസുത്തം രഥവിനീതം മഹാഹത്ഥിപദോപമം മഹാവേദല്ലം ചാതുമസുത്തം ദീഘനഖം അനുപദസുത്തം സേവിതബ്ബാസേവിതബ്ബസുത്തം സച്ചവിഭങ്ഗസുത്തം പിണ്ഡപാതപാരിസുദ്ധി സമ്പസാദനീയം സങ്ഗീതിസുത്തം ദസുത്തരസുത്തം പവാരണാസുത്തം (സം॰ നി॰ ൧.൨൧൫ ആദയോ) സുസിമസുത്തം ഥേരപഞ്ഹസുത്തം മഹാനിദ്ദേസോ പടിസമ്ഭിദാമഗ്ഗോ ഥേരസീഹനാദസുത്തം അഭിനിക്ഖമനം ഏതദഗ്ഗന്തി ഇമേസമ്പി സുത്താനം വസേന ഥേരസ്സ മഹന്തതാ വേദിതബ്ബാ. ഏതദഗ്ഗസ്മിഞ്ഹി, ‘‘ഏതദഗ്ഗം, ഭിക്ഖവേ, മമ സാവകാനം ഭിക്ഖൂനം മഹാപഞ്ഞാനം യദിദം സാരിപുത്തോ’’തി (അ॰ നി॰ ൧.൧൮൮-൧൮൯) വുത്തം.
332.Evaṃme sutanti mahāgosiṅgasuttaṃ. Tattha gosiṅgasālavanadāyeti idaṃ vasanaṭṭhānadassanatthaṃ vuttaṃ. Aññesu hi suttesu, ‘‘sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme’’ti evaṃ paṭhamaṃ gocaragāmaṃ dassetvā pacchā vasanaṭṭhānaṃ dasseti. Imasmiṃ pana mahāgosiṅgasutte bhagavato gocaragāmo anibandho, kocideva gocaragāmo bhavissati. Tasmā vasanaṭṭhānameva paridīpitaṃ. Araññanidānakaṃ nāmetaṃ suttanti. Sambahulehīti bahukehi. Abhiññātehi abhiññātehīti sabbattha vissutehi pākaṭehi. Therehi sāvakehi saddhinti pātimokkhasaṃvarādīhi thirakārakeheva dhammehi samannāgatattā therehi, savanante jātattā sāvakehi saddhiṃ ekato. Idāni te there sarūpato dassento, āyasmatā ca sāriputtenātiādimāha. Tatthāyasmā sāriputto attano sīlādīhi guṇehi buddhasāsane abhiññāto. Cakkhumantānaṃ gaganamajjhe ṭhito sūriyo viya cando viya, samuddatīre ṭhitānaṃ sāgaro viya ca pākaṭo paññāto. Na kevalañcassa imasmiṃ sutte āgataguṇavaseneva mahantatā veditabbā, ito aññesaṃ dhammadāyādasuttaṃ anaṅgaṇasuttaṃ sammādiṭṭhisuttaṃ sīhanādasuttaṃ rathavinītaṃ mahāhatthipadopamaṃ mahāvedallaṃ cātumasuttaṃ dīghanakhaṃ anupadasuttaṃ sevitabbāsevitabbasuttaṃ saccavibhaṅgasuttaṃ piṇḍapātapārisuddhi sampasādanīyaṃ saṅgītisuttaṃ dasuttarasuttaṃ pavāraṇāsuttaṃ (saṃ. ni. 1.215 ādayo) susimasuttaṃ therapañhasuttaṃ mahāniddeso paṭisambhidāmaggo therasīhanādasuttaṃ abhinikkhamanaṃ etadagganti imesampi suttānaṃ vasena therassa mahantatā veditabbā. Etadaggasmiñhi, ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ mahāpaññānaṃ yadidaṃ sāriputto’’ti (a. ni. 1.188-189) vuttaṃ.
മഹാമോഗ്ഗല്ലാനോപി സീലാദിഗുണേഹി ചേവ ഇമസ്മിം സുത്തേ ആഗതഗുണേഹി ച ഥേരോ വിയ അഭിഞ്ഞാതോ പാകടോ മഹാ. അപിചസ്സ അനുമാനസുത്തം, ചൂളതണ്ഹാസങ്ഖയസുത്തം മാരതജ്ജനിയസുത്തം പാസാദകമ്പനം സകലം ഇദ്ധിപാദസംയുത്തം നന്ദോപനന്ദദമനം യമകപാടിഹാരിയകാലേ ദേവലോകഗമനം വിമാനവത്ഥു പേതവത്ഥു ഥേരസ്സ അഭിനിക്ഖമനം ഏതദഗ്ഗന്തി ഇമേസമ്പി വസേന മഹന്തഭാവോ വേദിതബ്ബോ . ഏതദഗ്ഗസ്മിഞ്ഹി, ‘‘ഏതദഗ്ഗം, ഭിക്ഖവേ, മമ സാവകാനം ഭിക്ഖൂനം ഇദ്ധിമന്താനം യദിദം മഹാമോഗ്ഗല്ലാനോ’’തി (അ॰ നി॰ ൧.൧൯൦) വുത്തം.
Mahāmoggallānopi sīlādiguṇehi ceva imasmiṃ sutte āgataguṇehi ca thero viya abhiññāto pākaṭo mahā. Apicassa anumānasuttaṃ, cūḷataṇhāsaṅkhayasuttaṃ māratajjaniyasuttaṃ pāsādakampanaṃ sakalaṃ iddhipādasaṃyuttaṃ nandopanandadamanaṃ yamakapāṭihāriyakāle devalokagamanaṃ vimānavatthu petavatthu therassa abhinikkhamanaṃ etadagganti imesampi vasena mahantabhāvo veditabbo . Etadaggasmiñhi, ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ iddhimantānaṃ yadidaṃ mahāmoggallāno’’ti (a. ni. 1.190) vuttaṃ.
മഹാകസ്സപോപി സീലാദിഗുണേഹി ചേവ ഇമസ്മിം സുത്തേ ആഗതഗുണേഹി ച ഥേരോ വിയ അഭിഞ്ഞാതോ പാകടോ മഹാ. അപിചസ്സ ചീവരപരിവത്തനസുത്തം ജിണ്ണചീവരസുത്തം (സം॰ നി॰ ൨.൧൫൪ ആദയോ) ചന്ദോപമം സകലം കസ്സപസംയുത്തം മഹാഅരിയവംസസുത്തം ഥേരസ്സ അഭിനിക്ഖമനം ഏതദഗ്ഗന്തി ഇമേസമ്പി വസേന മഹന്തഭാവോ വേദിതബ്ബോ. ഏതദഗ്ഗസ്മിഞ്ഹി, ‘‘ഏതദഗ്ഗം , ഭിക്ഖവേ, മമ സാവകാനം ഭിക്ഖൂനം ധുതവാദാനം യദിദം മഹാകസ്സപോ’’തി (അ॰ നി॰ ൧.൧൯൧) വുത്തം.
Mahākassapopi sīlādiguṇehi ceva imasmiṃ sutte āgataguṇehi ca thero viya abhiññāto pākaṭo mahā. Apicassa cīvaraparivattanasuttaṃ jiṇṇacīvarasuttaṃ (saṃ. ni. 2.154 ādayo) candopamaṃ sakalaṃ kassapasaṃyuttaṃ mahāariyavaṃsasuttaṃ therassa abhinikkhamanaṃ etadagganti imesampi vasena mahantabhāvo veditabbo. Etadaggasmiñhi, ‘‘etadaggaṃ , bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ dhutavādānaṃ yadidaṃ mahākassapo’’ti (a. ni. 1.191) vuttaṃ.
അനുരുദ്ധത്ഥേരോപി സീലാദിഗുണേഹി ചേവ ഇമസ്മിം സുത്തേ ആഗതഗുണേഹി ച ഥേരോ വിയ അഭിഞ്ഞാതോ പാകടോ മഹാ. അപിചസ്സ ചൂളഗോസിങ്ഗസുത്തം നളകപാനസുത്തം അനുത്തരിയസുത്തം ഉപക്കിലേസസുത്തം അനുരുദ്ധസംയുത്തം മഹാപുരിസവിതക്കസുത്തം ഥേരസ്സ അഭിനിക്ഖമനം ഏതദഗ്ഗന്തി ഇമേസമ്പി വസേന മഹന്തഭാവോ വേദിതബ്ബോ. ഏതദഗ്ഗസ്മിഞ്ഹി, ‘‘ഏതദഗ്ഗം, ഭിക്ഖവേ, മമ സാവകാനം ഭിക്ഖൂനം ദിബ്ബചക്ഖുകാനം യദിദം അനുരുദ്ധോ’’തി (അ॰ നി॰ ൧.൧൯൨) വുത്തം.
Anuruddhattheropi sīlādiguṇehi ceva imasmiṃ sutte āgataguṇehi ca thero viya abhiññāto pākaṭo mahā. Apicassa cūḷagosiṅgasuttaṃ naḷakapānasuttaṃ anuttariyasuttaṃ upakkilesasuttaṃ anuruddhasaṃyuttaṃ mahāpurisavitakkasuttaṃ therassa abhinikkhamanaṃ etadagganti imesampi vasena mahantabhāvo veditabbo. Etadaggasmiñhi, ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ dibbacakkhukānaṃ yadidaṃ anuruddho’’ti (a. ni. 1.192) vuttaṃ.
ആയസ്മതാ ച രേവതേനാതി ഏത്ഥ പന ദ്വേ രേവതാ ഖദിരവനിയരേവതോ ച കങ്ഖാരേവതോ ച. തത്ഥ ഖദിരവനിയരേവതോ ധമ്മസേനാപതിത്ഥേരസ്സ കനിട്ഠഭാതികോ, ന സോ ഇധ അധിപ്പേതോ. ‘‘അകപ്പിയോ ഗുളോ, അകപ്പിയാ മുഗ്ഗാ’’തി (മഹാവ॰ ൨൭൨) ഏവം കങ്ഖാബഹുലോ പന ഥേരോ ഇധ രേവതോതി അധിപ്പേതോ. സോപി സീലാദിഗുണേഹി ചേവ ഇമസ്മിം സുത്തേ ആഗതഗുണേഹി ച ഥേരോ വിയ അഭിഞ്ഞാതോ പാകടോ മഹാ. അപിചസ്സ അഭിനിക്ഖമനേനപി ഏതദഗ്ഗേനപി മഹന്തഭാവോ വേദിതബ്ബോ. ഏതദഗ്ഗസ്മിഞ്ഹി, ‘‘ഏതദഗ്ഗം, ഭിക്ഖവേ, മമ സാവകാനം ഭിക്ഖൂനം ഝായീനം യദിദം കങ്ഖാരേവതോ’’തി (അ॰ നി॰ ൧.൨൦൪) വുത്തം.
Āyasmatā ca revatenāti ettha pana dve revatā khadiravaniyarevato ca kaṅkhārevato ca. Tattha khadiravaniyarevato dhammasenāpatittherassa kaniṭṭhabhātiko, na so idha adhippeto. ‘‘Akappiyo guḷo, akappiyā muggā’’ti (mahāva. 272) evaṃ kaṅkhābahulo pana thero idha revatoti adhippeto. Sopi sīlādiguṇehi ceva imasmiṃ sutte āgataguṇehi ca thero viya abhiññāto pākaṭo mahā. Apicassa abhinikkhamanenapi etadaggenapi mahantabhāvo veditabbo. Etadaggasmiñhi, ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ jhāyīnaṃ yadidaṃ kaṅkhārevato’’ti (a. ni. 1.204) vuttaṃ.
ആനന്ദത്ഥേരോപി സീലാദിഗുണേഹി ചേവ ഇമസ്മിം സുത്തേ ആഗതഗുണേഹി ച ഥേരോ വിയ അഭിഞ്ഞാതോ പാകടോ മഹാ. അപിചസ്സ സേക്ഖസുത്തം ബാഹിതികസുത്തം ആനേഞ്ജസപ്പായം ഗോപകമോഗ്ഗല്ലാനം ബഹുധാതുകം ചൂളസുഞ്ഞതം മഹാസുഞ്ഞതം അച്ഛരിയബ്ഭുതസുത്തം ഭദ്ദേകരത്തം മഹാനിദാനം മഹാപരിനിബ്ബാനം സുഭസുത്തം ചൂളനിയലോകധാതുസുത്തം അഭിനിക്ഖമനം ഏതദഗ്ഗന്തി ഇമേസമ്പി വസേന മഹന്തഭാവോ വേദിതബ്ബോ. ഏതദഗ്ഗസ്മിഞ്ഹി, ‘‘ഏതദഗ്ഗം, ഭിക്ഖവേ, മമ സാവകാനം ഭിക്ഖൂനം ബഹുസ്സുതാനം യദിദം ആനന്ദോ’’തി (അ॰ നി॰ ൧.൨൧൯-൨൨൩) വുത്തം.
Ānandattheropi sīlādiguṇehi ceva imasmiṃ sutte āgataguṇehi ca thero viya abhiññāto pākaṭo mahā. Apicassa sekkhasuttaṃ bāhitikasuttaṃ āneñjasappāyaṃ gopakamoggallānaṃ bahudhātukaṃ cūḷasuññataṃ mahāsuññataṃ acchariyabbhutasuttaṃ bhaddekarattaṃ mahānidānaṃ mahāparinibbānaṃ subhasuttaṃ cūḷaniyalokadhātusuttaṃ abhinikkhamanaṃ etadagganti imesampi vasena mahantabhāvo veditabbo. Etadaggasmiñhi, ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ bahussutānaṃ yadidaṃ ānando’’ti (a. ni. 1.219-223) vuttaṃ.
അഞ്ഞേഹി ച അഭിഞ്ഞാതേഹി അഭിഞ്ഞാതേഹീതി ന കേവലഞ്ച ഏതേഹേവ, അഞ്ഞേഹി ച മഹാഗുണതായ പാകടേഹി അഭിഞ്ഞാതേഹി ബഹൂഹി ഥേരേഹി സാവകേഹി സദ്ധിം ഭഗവാ ഗോസിങ്ഗസാലവനദായേ വിഹരതീതി അത്ഥോ. ആയസ്മാ ഹി സാരിപുത്തോ സയം മഹാപഞ്ഞോ അഞ്ഞേപി ബഹൂ മഹാപഞ്ഞേ ഭിക്ഖൂ ഗഹേത്വാ തദാ ദസബലം പരിവാരേത്വാ വിഹാസി. ആയസ്മാ മഹാമോഗ്ഗല്ലാനോ സയം ഇദ്ധിമാ, ആയസ്മാ മഹാകസ്സപോ സയം ധുതവാദോ, ആയസ്മാ അനുരുദ്ധോ സയം ദിബ്ബചക്ഖുകോ, ആയസ്മാ രേവതോ സയം ഝാനാഭിരതോ, ആയസ്മാ ആനന്ദോ സയം ബഹുസ്സുതോ അഞ്ഞേപി ബഹൂ ബഹുസ്സുതേ ഭിക്ഖൂ ഗഹേത്വാ തദാ ദസബലം പരിവാരേത്വാ വിഹാസി, ഏവം തദാ ഏതേ ച അഞ്ഞേ ച അഭിഞ്ഞാതാ മഹാഥേരാ തിംസസഹസ്സമത്താ ഭിക്ഖൂ ദസബലം പരിവാരേത്വാ വിഹരിംസൂതി വേദിതബ്ബാ.
Aññehi ca abhiññātehi abhiññātehīti na kevalañca eteheva, aññehi ca mahāguṇatāya pākaṭehi abhiññātehi bahūhi therehi sāvakehi saddhiṃ bhagavā gosiṅgasālavanadāye viharatīti attho. Āyasmā hi sāriputto sayaṃ mahāpañño aññepi bahū mahāpaññe bhikkhū gahetvā tadā dasabalaṃ parivāretvā vihāsi. Āyasmā mahāmoggallāno sayaṃ iddhimā, āyasmā mahākassapo sayaṃ dhutavādo, āyasmā anuruddho sayaṃ dibbacakkhuko, āyasmā revato sayaṃ jhānābhirato, āyasmā ānando sayaṃ bahussuto aññepi bahū bahussute bhikkhū gahetvā tadā dasabalaṃ parivāretvā vihāsi, evaṃ tadā ete ca aññe ca abhiññātā mahātherā tiṃsasahassamattā bhikkhū dasabalaṃ parivāretvā vihariṃsūti veditabbā.
പടിസല്ലാനാ വുട്ഠിതോതി ഫലസമാപത്തിവിവേകതോ വുട്ഠിതോ. യേനായസ്മാ മഹാകസ്സപോ തേനുപസങ്കമീതി ഥേരോ കിര പടിസല്ലാനാ വുട്ഠിതോ പച്ഛിമലോകധാതും ഓലോകേന്തോ വനന്തേ കീളന്തസ്സ മത്തഖത്തിയസ്സ കണ്ണതോ പതമാനം കുണ്ഡലം വിയ, സംഹരിത്വാ സമുഗ്ഗേ പക്ഖിപമാനം രത്തകമ്ബലം വിയ, മണിനാഗദന്തതോ പതമാനം സതസഹസ്സഗ്ഘനികം സുവണ്ണപാതിം വിയ ച അത്ഥം ഗച്ഛമാനം പരിപുണ്ണപണ്ണാസയോജനം സൂരിയമണ്ഡലം അദ്ദസ. തദനന്തരം പാചീനലോകധാതും ഓലോകേന്തോ നേമിയം ഗഹേത്വാ പരിവത്തയമാനം രജതചക്കം വിയ, രജതകൂടതോ നിക്ഖമന്തം ഖീരധാരാമണ്ഡം വിയ, സപക്ഖേ പപ്ഫോടേത്വാ ഗഗനതലേ പക്ഖന്ദമാനം സേതഹംസം വിയ ച മേഘവണ്ണായ സമുദ്ദകുച്ഛിതോ ഉഗ്ഗന്ത്വാ പാചീനചക്കവാളപബ്ബതമത്ഥകേ സസലക്ഖണപ്പടിമണ്ഡിതം ഏകൂനപണ്ണാസയോജനം ചന്ദമണ്ഡലം അദ്ദസ. തതോ സാലവനം ഓലോകേസി. തസ്മിഞ്ഹി സമയേ സാലരുക്ഖാ മൂലതോ പട്ഠായ യാവ അഗ്ഗാ സബ്ബപാലിഫുല്ലാ ദുകൂലപാരുതാ വിയ, മുത്താകലാപവിനദ്ധാ വിയ ച വിരോചിംസു. ഭൂമിതലം പുപ്ഫസന്ഥരപൂജായ പടിമണ്ഡിതം വിയ, തത്ഥ തത്ഥ നിപതന്തേന പുപ്ഫരേണുനാ ലാഖാരസേന സിഞ്ചമാനം വിയ ച അഹോസി. ഭമരമധുകരഗണാ കുസുമരേണുമദമത്താ ഉപഗായമാനാ വിയ വനന്തരേസു വിചരന്തി. തദാ ച ഉപോസഥദിവസോവ ഹോതി. അഥ ഥേരോ, ‘‘കായ നു ഖോ അജ്ജ രതിയാ വീതിനാമേസ്സാമീ’’തി ചിന്തേസി, അരിയസാവകാ ച നാമ പിയധമ്മസ്സവനാ ഹോന്തി. അഥസ്സ ഏതദഹോസി – ‘‘അജ്ജ മയ്ഹം ജേട്ഠഭാതികസ്സ ധമ്മസേനാപതിത്ഥേരസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ ധമ്മരതിയാ വീതിനാമേസ്സാമീ’’തി. ഗച്ഛന്തോ പന ഏകകോവ അഗന്ത്വാ ‘‘മയ്ഹം പിയസഹായം മഹാകസ്സപത്ഥേരം ഗഹേത്വാ ഗമിസ്സാമീ’’തി നിസിന്നട്ഠാനതോ വുട്ഠായ ചമ്മഖണ്ഡം പപ്ഫോടേത്വാ യേനായസ്മാ മഹാകസ്സപോ തേനുപസങ്കമി.
Paṭisallānā vuṭṭhitoti phalasamāpattivivekato vuṭṭhito. Yenāyasmā mahākassapo tenupasaṅkamīti thero kira paṭisallānā vuṭṭhito pacchimalokadhātuṃ olokento vanante kīḷantassa mattakhattiyassa kaṇṇato patamānaṃ kuṇḍalaṃ viya, saṃharitvā samugge pakkhipamānaṃ rattakambalaṃ viya, maṇināgadantato patamānaṃ satasahassagghanikaṃ suvaṇṇapātiṃ viya ca atthaṃ gacchamānaṃ paripuṇṇapaṇṇāsayojanaṃ sūriyamaṇḍalaṃ addasa. Tadanantaraṃ pācīnalokadhātuṃ olokento nemiyaṃ gahetvā parivattayamānaṃ rajatacakkaṃ viya, rajatakūṭato nikkhamantaṃ khīradhārāmaṇḍaṃ viya, sapakkhe papphoṭetvā gaganatale pakkhandamānaṃ setahaṃsaṃ viya ca meghavaṇṇāya samuddakucchito uggantvā pācīnacakkavāḷapabbatamatthake sasalakkhaṇappaṭimaṇḍitaṃ ekūnapaṇṇāsayojanaṃ candamaṇḍalaṃ addasa. Tato sālavanaṃ olokesi. Tasmiñhi samaye sālarukkhā mūlato paṭṭhāya yāva aggā sabbapāliphullā dukūlapārutā viya, muttākalāpavinaddhā viya ca virociṃsu. Bhūmitalaṃ pupphasantharapūjāya paṭimaṇḍitaṃ viya, tattha tattha nipatantena pupphareṇunā lākhārasena siñcamānaṃ viya ca ahosi. Bhamaramadhukaragaṇā kusumareṇumadamattā upagāyamānā viya vanantaresu vicaranti. Tadā ca uposathadivasova hoti. Atha thero, ‘‘kāya nu kho ajja ratiyā vītināmessāmī’’ti cintesi, ariyasāvakā ca nāma piyadhammassavanā honti. Athassa etadahosi – ‘‘ajja mayhaṃ jeṭṭhabhātikassa dhammasenāpatittherassa santikaṃ gantvā dhammaratiyā vītināmessāmī’’ti. Gacchanto pana ekakova agantvā ‘‘mayhaṃ piyasahāyaṃ mahākassapattheraṃ gahetvā gamissāmī’’ti nisinnaṭṭhānato vuṭṭhāya cammakhaṇḍaṃ papphoṭetvā yenāyasmā mahākassapo tenupasaṅkami.
ഏവമാവുസോതി ഖോ ആയസ്മാ മഹാകസ്സപോതി ഥേരോപി യസ്മാ പിയധമ്മസ്സവനോവ അരിയസാവകോ, തസ്മാ തസ്സ വചനം സുത്വാ ഗച്ഛാവുസോ, ത്വം, മയ്ഹം സീസം വാ രുജ്ജതി പിട്ഠി വാതി കിഞ്ചി ലേസാപദേസം അകത്വാ തുട്ഠഹദയോവ, ‘‘ഏവമാവുസോ’’തിആദിമാഹ. പടിസ്സുത്വാ ച നിസിന്നട്ഠാനതോ വുട്ഠായ ചമ്മഖണ്ഡം പപ്ഫോടേത്വാ മഹാമോഗ്ഗല്ലാനം അനുബന്ധി. തസ്മിം സമയേ ദ്വേ മഹാഥേരാ പടിപാടിയാ ഠിതാനി ദ്വേ ചന്ദമണ്ഡലാനി വിയ, ദ്വേ സൂരിയമണ്ഡലാനി വിയ, ദ്വേ ഛദ്ദന്തനാഗരാജാനോ വിയ, ദ്വേ സീഹാ വിയ, ദ്വേ ബ്യഗ്ഘാ വിയ ച വിരോചിംസു. അനുരുദ്ധത്ഥേരോപി തസ്മിം സമയേ ദിവാട്ഠാനേ നിസിന്നോ ദ്വേ മഹാഥേരേ സാരിപുത്തത്ഥേരസ്സ സന്തികം ഗച്ഛന്തേ ദിസ്വാ പച്ഛിമലോകധാതും ഓലോകേന്തോ സൂരിയം വനന്തം പവിസന്തം വിയ, പാചീനലോകധാതും ഓലോകേന്തോ ചന്ദം വനന്തതോ ഉഗ്ഗച്ഛന്തം വിയ, സാലവനം ഓലോകേന്തോ സബ്ബപാലിഫുല്ലമേവ സാലവനഞ്ച ദിസ്വാ അജ്ജ ഉപോസഥദിവസോ, ഇമേ ച മേ ജേട്ഠഭാതികാ ധമ്മസേനാപതിസ്സ സന്തികം ഗച്ഛന്തി, മഹന്തേന ധമ്മസ്സവനേന ഭവിതബ്ബം, അഹമ്പി ധമ്മസ്സവനസ്സ ഭാഗീ ഭവിസ്സാമീതി നിസിന്നട്ഠാനതോ വുട്ഠായ ചമ്മഖണ്ഡം പപ്ഫോടേത്വാ മഹാഥേരാനം പദാനുപദികോ ഹുത്വാ നിക്ഖമി. തേന വുത്തം – ‘‘അഥ ഖോ ആയസ്മാ ച മഹാമോഗ്ഗല്ലാനോ ആയസ്മാ ച മഹാകസ്സപോ ആയസ്മാ ച അനുരുദ്ധോ യേനായസ്മാ സാരിപുത്തോ തേനുപസങ്കമിംസൂ’’തി. ഉപസങ്കമിംസൂതി. പടിപാടിയാ ഠിതാ തയോ ചന്ദാ വിയ, സൂരിയാ വിയ, സീഹാ വിയ ച വിരോചമാനാ ഉപസങ്കമിംസു.
Evamāvusotikho āyasmā mahākassapoti theropi yasmā piyadhammassavanova ariyasāvako, tasmā tassa vacanaṃ sutvā gacchāvuso, tvaṃ, mayhaṃ sīsaṃ vā rujjati piṭṭhi vāti kiñci lesāpadesaṃ akatvā tuṭṭhahadayova, ‘‘evamāvuso’’tiādimāha. Paṭissutvā ca nisinnaṭṭhānato vuṭṭhāya cammakhaṇḍaṃ papphoṭetvā mahāmoggallānaṃ anubandhi. Tasmiṃ samaye dve mahātherā paṭipāṭiyā ṭhitāni dve candamaṇḍalāni viya, dve sūriyamaṇḍalāni viya, dve chaddantanāgarājāno viya, dve sīhā viya, dve byagghā viya ca virociṃsu. Anuruddhattheropi tasmiṃ samaye divāṭṭhāne nisinno dve mahāthere sāriputtattherassa santikaṃ gacchante disvā pacchimalokadhātuṃ olokento sūriyaṃ vanantaṃ pavisantaṃ viya, pācīnalokadhātuṃ olokento candaṃ vanantato uggacchantaṃ viya, sālavanaṃ olokento sabbapāliphullameva sālavanañca disvā ajja uposathadivaso, ime ca me jeṭṭhabhātikā dhammasenāpatissa santikaṃ gacchanti, mahantena dhammassavanena bhavitabbaṃ, ahampi dhammassavanassa bhāgī bhavissāmīti nisinnaṭṭhānato vuṭṭhāya cammakhaṇḍaṃ papphoṭetvā mahātherānaṃ padānupadiko hutvā nikkhami. Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho āyasmā ca mahāmoggallāno āyasmā ca mahākassapo āyasmā ca anuruddho yenāyasmā sāriputto tenupasaṅkamiṃsū’’ti. Upasaṅkamiṃsūti. Paṭipāṭiyā ṭhitā tayo candā viya, sūriyā viya, sīhā viya ca virocamānā upasaṅkamiṃsu.
൩൩൩. ഏവം ഉപസങ്കമന്തേ പന തേ മഹാഥേരേ ആയസ്മാ ആനന്ദോ അത്തനോ ദിവാട്ഠാനേ നിസിന്നോയേവ ദിസ്വാ, ‘‘അജ്ജ മഹന്തം ധമ്മസ്സവനം ഭവിസ്സതി, മയാപി തസ്സ ഭാഗിനാ ഭവിതബ്ബം, ന ഖോ പന ഏകകോവ ഗമിസ്സാമി, മയ്ഹം പിയസഹായമ്പി രേവതത്ഥേരം ഗഹേത്വാ ഗമിസ്സാമീ’’തി സബ്ബം മഹാമോഗ്ഗല്ലാനസ്സ മഹാകസ്സപസ്സ അനുരുദ്ധസ്സ ഉപസങ്കമനേ വുത്തനയേനേവ വിത്ഥാരതോ വേദിതബ്ബം. ഇതി തേ ദ്വേ ജനാ പടിപാടിയാ ഠിതാ ദ്വേ ചന്ദാ വിയ, സൂരിയാ വിയ, സീഹാ വിയ ച വിരോചമാനാ ഉപസങ്കമിംസു. തേന വുത്തം – ‘‘അദ്ദസാ ഖോ ആയസ്മാ സാരിപുത്തോ’’തിആദി . ദിസ്വാന ആയസ്മന്തം ആനന്ദം ഏതദവോചാതി ദൂരതോവ ദിസ്വാ അനുക്കമേന കഥാഉപചാരം സമ്പത്തമേതം, ‘‘ഏതു ഖോ ആയസ്മാ’’തിആദിവചനം അവോച. രമണീയം, ആവുസോതി ഏത്ഥ ദുവിധം രാമണേയ്യകം വനരാമണേയ്യകം പുഗ്ഗലരാമണേയ്യകഞ്ച. തത്ഥ വനം നാമ നാഗസലളസാലചമ്പകാദീഹി സഞ്ഛന്നം ഹോതി ബഹലച്ഛായം പുപ്ഫഫലൂപഗം വിവിധരുക്ഖം ഉദകസമ്പന്നം ഗാമതോ നിസ്സടം, ഇദം വനരാമണേയ്യകം നാമ. യം സന്ധായ വുത്തം –
333. Evaṃ upasaṅkamante pana te mahāthere āyasmā ānando attano divāṭṭhāne nisinnoyeva disvā, ‘‘ajja mahantaṃ dhammassavanaṃ bhavissati, mayāpi tassa bhāginā bhavitabbaṃ, na kho pana ekakova gamissāmi, mayhaṃ piyasahāyampi revatattheraṃ gahetvā gamissāmī’’ti sabbaṃ mahāmoggallānassa mahākassapassa anuruddhassa upasaṅkamane vuttanayeneva vitthārato veditabbaṃ. Iti te dve janā paṭipāṭiyā ṭhitā dve candā viya, sūriyā viya, sīhā viya ca virocamānā upasaṅkamiṃsu. Tena vuttaṃ – ‘‘addasā kho āyasmā sāriputto’’tiādi . Disvāna āyasmantaṃ ānandaṃ etadavocāti dūratova disvā anukkamena kathāupacāraṃ sampattametaṃ, ‘‘etu kho āyasmā’’tiādivacanaṃ avoca. Ramaṇīyaṃ, āvusoti ettha duvidhaṃ rāmaṇeyyakaṃ vanarāmaṇeyyakaṃ puggalarāmaṇeyyakañca. Tattha vanaṃ nāma nāgasalaḷasālacampakādīhi sañchannaṃ hoti bahalacchāyaṃ pupphaphalūpagaṃ vividharukkhaṃ udakasampannaṃ gāmato nissaṭaṃ, idaṃ vanarāmaṇeyyakaṃ nāma. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –
‘‘രമണീയാനി അരഞ്ഞാനി, യത്ഥ ന രമതീ ജനോ;
‘‘Ramaṇīyāni araññāni, yattha na ramatī jano;
വീതരാഗാ രമിസ്സന്തി, ന തേ കാമഗവേസിനോ’’തി. (ധ॰ പ॰ ൯൯);
Vītarāgā ramissanti, na te kāmagavesino’’ti. (dha. pa. 99);
വനം പന സചേപി ഉജ്ജങ്ഗലേ ഹോതി നിരുദകം വിരലച്ഛായം കണ്ടകസമാകിണ്ണം, ബുദ്ധാദയോപേത്ഥ അരിയാ വിഹരന്തി, ഇദം പുഗ്ഗലരാമണേയ്യകം നാമ. യം സന്ധായ വുത്തം –
Vanaṃ pana sacepi ujjaṅgale hoti nirudakaṃ viralacchāyaṃ kaṇṭakasamākiṇṇaṃ, buddhādayopettha ariyā viharanti, idaṃ puggalarāmaṇeyyakaṃ nāma. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –
‘‘ഗാമേ വാ യദി വാരഞ്ഞേ, നിന്നേ വാ യദി വാ ഥലേ;
‘‘Gāme vā yadi vāraññe, ninne vā yadi vā thale;
യത്ഥ അരഹന്തോ വിഹരന്തി, തം ഭൂമിരാമണേയ്യക’’ന്തി. (ധ॰ പ॰ ൯൮);
Yattha arahanto viharanti, taṃ bhūmirāmaṇeyyaka’’nti. (dha. pa. 98);
ഇധ പന തം ദുവിധമ്പി ലബ്ഭതി. തദാ ഹി ഗോസിങ്ഗസാലവനം സബ്ബപാലിഫുല്ലം ഹോതി കുസുമഗന്ധസുഗന്ധം, സദേവകേ ചേത്ഥ ലോകേ അഗ്ഗപുഗ്ഗലോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ തിംസസഹസ്സമത്തേഹി അഭിഞ്ഞാതഭിക്ഖൂഹി സദ്ധിം വിഹരതി. തം സന്ധായ വുത്തം – ‘‘രമണീയം, ആവുസോ ആനന്ദ, ഗോസിങ്ഗസാലവന’’ന്തി.
Idha pana taṃ duvidhampi labbhati. Tadā hi gosiṅgasālavanaṃ sabbapāliphullaṃ hoti kusumagandhasugandhaṃ, sadevake cettha loke aggapuggalo sammāsambuddho tiṃsasahassamattehi abhiññātabhikkhūhi saddhiṃ viharati. Taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘ramaṇīyaṃ, āvuso ānanda, gosiṅgasālavana’’nti.
ദോസിനാതി ദോസാപഗതാ, അബ്ഭം മഹികാ ധൂമോ രജോ രാഹൂതി ഇമേഹി പഞ്ചഹി ഉപക്കിലേസേഹി വിരഹിതാതി വുത്തം ഹോതി. സബ്ബപാലിഫുല്ലാതി സബ്ബത്ഥ പാലിഫുല്ലാ, മൂലതോ പട്ഠായ യാവ അഗ്ഗാ അപുപ്ഫിതട്ഠാനം നാമ നത്ഥി. ദിബ്ബാ മഞ്ഞേ ഗന്ധാ സമ്പവന്തീതി ദിബ്ബാ മന്ദാരപുപ്ഫകോവിളാരപാരിച്ഛത്തകചന്ദനചുണ്ണഗന്ധാ വിയ സമന്താ പവായന്തി, സക്കസുയാസന്തുസിതനിമ്മാനരതിപരനിമ്മിതമഹാബ്രഹ്മാനം ഓതിണ്ണട്ഠാനം വിയ വായന്തീതി വുത്തം ഹോതി.
Dosināti dosāpagatā, abbhaṃ mahikā dhūmo rajo rāhūti imehi pañcahi upakkilesehi virahitāti vuttaṃ hoti. Sabbapāliphullāti sabbattha pāliphullā, mūlato paṭṭhāya yāva aggā apupphitaṭṭhānaṃ nāma natthi. Dibbā maññe gandhā sampavantīti dibbā mandārapupphakoviḷārapāricchattakacandanacuṇṇagandhā viya samantā pavāyanti, sakkasuyāsantusitanimmānaratiparanimmitamahābrahmānaṃ otiṇṇaṭṭhānaṃ viya vāyantīti vuttaṃ hoti.
കഥംരൂപേന , ആവുസോ ആനന്ദാതി ആനന്ദത്ഥേരോ തേസം പഞ്ചന്നം ഥേരാനം സങ്ഘനവകോവ. കസ്മാ ഥേരോ തംയേവ പഠമം പുച്ഛതീതി? മമായിതത്താ. തേ ഹി ദ്വേ ഥേരാ അഞ്ഞമഞ്ഞം മമായിംസു. സാരിപുത്തത്ഥേരോ, ‘‘മയാ കത്തബ്ബം സത്ഥു ഉപട്ഠാനം കരോതീ’’തി ആനന്ദത്ഥേരം മമായി. ആനന്ദത്ഥേരോ ഭഗവതോ സാവകാനം അഗ്ഗോതി സാരിപുത്തത്ഥേരം മമായി, കുലദാരകേ പബ്ബാജേത്വാ സാരിപുത്തത്ഥേരസ്സ സന്തികേ ഉപജ്ഝം ഗണ്ഹാപേസി. സാരിപുത്തത്ഥേരോപി തഥേവ അകാസി. ഏവം ഏകമേകേന അത്തനോ പത്തചീവരം ദത്വാ പബ്ബാജേത്വാ ഉപജ്ഝം ഗണ്ഹാപിതാനി പഞ്ച ഭിക്ഖുസതാനി അഹേസും. ആയസ്മാ ആനന്ദോ പണീതാനി ചീവരാദീനിപി ലഭിത്വാ ഥേരസ്സേവ ദേതി.
Kathaṃrūpena, āvuso ānandāti ānandatthero tesaṃ pañcannaṃ therānaṃ saṅghanavakova. Kasmā thero taṃyeva paṭhamaṃ pucchatīti? Mamāyitattā. Te hi dve therā aññamaññaṃ mamāyiṃsu. Sāriputtatthero, ‘‘mayā kattabbaṃ satthu upaṭṭhānaṃ karotī’’ti ānandattheraṃ mamāyi. Ānandatthero bhagavato sāvakānaṃ aggoti sāriputtattheraṃ mamāyi, kuladārake pabbājetvā sāriputtattherassa santike upajjhaṃ gaṇhāpesi. Sāriputtattheropi tatheva akāsi. Evaṃ ekamekena attano pattacīvaraṃ datvā pabbājetvā upajjhaṃ gaṇhāpitāni pañca bhikkhusatāni ahesuṃ. Āyasmā ānando paṇītāni cīvarādīnipi labhitvā therasseva deti.
ഏകോ കിര ബ്രാഹ്മണോ ചിന്തേസി – ‘‘ബുദ്ധരതനസ്സ ച സങ്ഘരതനസ്സ ച പൂജാ പഞ്ഞായതി, കഥം നു ഖോ ധമ്മരതനം പൂജിതം നാമ ഹോതീ’’തി? സോ ഭഗവന്തം ഉപസങ്കമിത്വാ ഏതമത്ഥം പുച്ഛി. ഭഗവാ ആഹ – ‘‘സചേസി, ബ്രാഹ്മണ, ധമ്മരതനം പൂജിതുകാമോ, ഏകം ബഹുസ്സുതം പൂജേഹീ’’തി ബഹുസ്സുതം, ഭന്തേ, ആചിക്ഖഥാതി ഭിക്ഖുസങ്ഘം പുച്ഛതി. സോ ഭിക്ഖുസങ്ഘം ഉപസങ്കമിത്വാ ബഹുസ്സുതം, ഭന്തേ, ആചിക്ഖഥാതി ആഹ. ആനന്ദത്ഥേരോ ബ്രാഹ്മണാതി. ബ്രാഹ്മണോ ഥേരം സഹസ്സഗ്ഘനികേന ചീവരേന പൂജേസി. ഥേരോ തം ഗഹേത്വാ ഭഗവതോ സന്തികം അഗമാസി. ഭഗവാ ‘‘കുതോ, ആനന്ദ, ലദ്ധ’’ന്തി ആഹ. ഏകേന, ഭന്തേ, ബ്രാഹ്മണേന ദിന്നം, ഇദം പനാഹം ആയസ്മതോ സാരിപുത്തസ്സ ദാതുകാമോതി. ദേഹി, ആനന്ദാതി. ചാരികം പക്കന്തോ, ഭന്തേതി. ആഗതകാലേ ദേഹീതി. സിക്ഖാപദം, ഭന്തേ, പഞ്ഞത്തന്തി. കദാ പന സാരിപുത്തോ ആഗമിസ്സതീതി? ദസാഹമത്തേന, ഭന്തേതി. ‘‘അനുജാനാമി, ആനന്ദ, ദസാഹപരമം അതിരേകചീവരം നിക്ഖിപിതു’’ന്തി (പാരാ॰ ൪൬൧; മഹാവ॰ ൩൪൭) സിക്ഖാപദം പഞ്ഞപേസി. സാരിപുത്തത്ഥേരോപി തഥേവ യംകിഞ്ചി മനാപം ലഭതി, തം ആനന്ദത്ഥേരസ്സ ദേതി. ഏവം തേ ഥേരാ അഞ്ഞമഞ്ഞം മമായിംസു, ഇതി മമായിതത്താ പഠമം പുച്ഛി.
Eko kira brāhmaṇo cintesi – ‘‘buddharatanassa ca saṅgharatanassa ca pūjā paññāyati, kathaṃ nu kho dhammaratanaṃ pūjitaṃ nāma hotī’’ti? So bhagavantaṃ upasaṅkamitvā etamatthaṃ pucchi. Bhagavā āha – ‘‘sacesi, brāhmaṇa, dhammaratanaṃ pūjitukāmo, ekaṃ bahussutaṃ pūjehī’’ti bahussutaṃ, bhante, ācikkhathāti bhikkhusaṅghaṃ pucchati. So bhikkhusaṅghaṃ upasaṅkamitvā bahussutaṃ, bhante, ācikkhathāti āha. Ānandatthero brāhmaṇāti. Brāhmaṇo theraṃ sahassagghanikena cīvarena pūjesi. Thero taṃ gahetvā bhagavato santikaṃ agamāsi. Bhagavā ‘‘kuto, ānanda, laddha’’nti āha. Ekena, bhante, brāhmaṇena dinnaṃ, idaṃ panāhaṃ āyasmato sāriputtassa dātukāmoti. Dehi, ānandāti. Cārikaṃ pakkanto, bhanteti. Āgatakāle dehīti. Sikkhāpadaṃ, bhante, paññattanti. Kadā pana sāriputto āgamissatīti? Dasāhamattena, bhanteti. ‘‘Anujānāmi, ānanda, dasāhaparamaṃ atirekacīvaraṃ nikkhipitu’’nti (pārā. 461; mahāva. 347) sikkhāpadaṃ paññapesi. Sāriputtattheropi tatheva yaṃkiñci manāpaṃ labhati, taṃ ānandattherassa deti. Evaṃ te therā aññamaññaṃ mamāyiṃsu, iti mamāyitattā paṭhamaṃ pucchi.
അപിച അനുമതിപുച്ഛാ നാമേസാ ഖുദ്ദകതോ പട്ഠായ പുച്ഛിതബ്ബാ ഹോതി. തസ്മാ ഥേരോ ചിന്തേസി – ‘‘അഹം പഠമം ആനന്ദം പുച്ഛിസ്സാമി, ആനന്ദോ അത്തനോ പടിഭാനം ബ്യാകരിസ്സതി. തതോ രേവതം, അനുരുദ്ധം, മഹാകസ്സപം, മഹാമോഗ്ഗല്ലാനം പുച്ഛിസ്സാമി. മഹാമോഗ്ഗല്ലാനോ അത്തനോ പടിഭാനം ബ്യാകരിസ്സതി. തതോ പഞ്ചപി ഥേരാ മം പുച്ഛിസ്സന്തി, അഹമ്പി അത്തനോ പടിഭാനം ബ്യാകരിസ്സാമീ’’തി. ഏത്താവതാപി അയം ധമ്മദേസനാ സിഖാപ്പത്താ വേപുല്ലപ്പത്താ ന ഭവിസ്സതി, അഥ മയം സബ്ബേപി ദസബലം ഉപസങ്കമിത്വാ പുച്ഛിസ്സാമ, സത്ഥാ സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണേന ബ്യാകരിസ്സതി. ഏത്താവതാ അയം ധമ്മദേസനാ സിഖാപ്പത്താ വേപുല്ലപ്പത്താ ഭവിസ്സതി. യഥാ ഹി ജനപദമ്ഹി ഉപ്പന്നോ അട്ടോ ഗാമഭോജകം പാപുണാതി, തസ്മിം നിച്ഛിതും അസക്കോന്തേ ജനപദഭോജകം പാപുണാതി, തസ്മിം അസക്കോന്തേ മഹാവിനിച്ഛയഅമച്ചം, തസ്മിം അസക്കോന്തേ സേനാപതിം, തസ്മിം അസക്കോന്തേ ഉപരാജം, തസ്മിം വിനിച്ഛിതും അസക്കോന്തേ രാജാനം പാപുണാതി, രഞ്ഞാ വിനിച്ഛിതകാലതോ പട്ഠായ അട്ടോ അപരാപരം ന സഞ്ചരതി, രാജവചനേനേവ ഛിജ്ജതി. ഏവമേവം അഹഞ്ഹി പഠമം ആനന്ദം പുച്ഛിസ്സാമി…പേ॰… അഥ മയം സബ്ബേപി ദസബലം ഉപസങ്കമിത്വാ പുച്ഛിസ്സാമ, സത്ഥാ സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണേന ബ്യാകരിസ്സതി. ഏത്താവതാ അയം ധമ്മദേസനാ സിഖാപ്പത്താ വേപുല്ലപ്പത്താ ഭവിസ്സതി. ഏവം അനുമതിപുച്ഛം പുച്ഛന്തോ ഥേരോ പഠമം ആനന്ദത്ഥേരം പുച്ഛി.
Apica anumatipucchā nāmesā khuddakato paṭṭhāya pucchitabbā hoti. Tasmā thero cintesi – ‘‘ahaṃ paṭhamaṃ ānandaṃ pucchissāmi, ānando attano paṭibhānaṃ byākarissati. Tato revataṃ, anuruddhaṃ, mahākassapaṃ, mahāmoggallānaṃ pucchissāmi. Mahāmoggallāno attano paṭibhānaṃ byākarissati. Tato pañcapi therā maṃ pucchissanti, ahampi attano paṭibhānaṃ byākarissāmī’’ti. Ettāvatāpi ayaṃ dhammadesanā sikhāppattā vepullappattā na bhavissati, atha mayaṃ sabbepi dasabalaṃ upasaṅkamitvā pucchissāma, satthā sabbaññutaññāṇena byākarissati. Ettāvatā ayaṃ dhammadesanā sikhāppattā vepullappattā bhavissati. Yathā hi janapadamhi uppanno aṭṭo gāmabhojakaṃ pāpuṇāti, tasmiṃ nicchituṃ asakkonte janapadabhojakaṃ pāpuṇāti, tasmiṃ asakkonte mahāvinicchayaamaccaṃ, tasmiṃ asakkonte senāpatiṃ, tasmiṃ asakkonte uparājaṃ, tasmiṃ vinicchituṃ asakkonte rājānaṃ pāpuṇāti, raññā vinicchitakālato paṭṭhāya aṭṭo aparāparaṃ na sañcarati, rājavacaneneva chijjati. Evamevaṃ ahañhi paṭhamaṃ ānandaṃ pucchissāmi…pe… atha mayaṃ sabbepi dasabalaṃ upasaṅkamitvā pucchissāma, satthā sabbaññutaññāṇena byākarissati. Ettāvatā ayaṃ dhammadesanā sikhāppattā vepullappattā bhavissati. Evaṃ anumatipucchaṃ pucchanto thero paṭhamaṃ ānandattheraṃ pucchi.
ബഹുസ്സുതോ ഹോതീതി ബഹു അസ്സ സുതം ഹോതി, നവങ്ഗം സത്ഥുസാസനം പാളിഅനുസന്ധിപുബ്ബാപരവസേന ഉഗ്ഗഹിതം ഹോതീതി അത്ഥോ. സുതധരോതി സുതസ്സ ആധാരഭൂതോ. യസ്സ ഹി ഇതോ ഗഹിതം ഇതോ പലായതി, ഛിദ്ദഘടേ ഉദകം വിയ ന തിട്ഠതി, പരിസമജ്ഝേ ഏകം സുത്തം വാ ജാതകം വാ കഥേതും വാ വാചേതും വാ ന സക്കോതി, അയം ന സുതധരോ നാമ. യസ്സ പന ഉഗ്ഗഹിതം ബുദ്ധവചനം ഉഗ്ഗഹിതകാലസദിസമേവ ഹോതി, ദസപി വീസതിപി വസ്സാനി സജ്ഝായം അകരോന്തസ്സ ന നസ്സതി, അയം സുതധരോ നാമ. സുതസന്നിചയോതി സുതസ്സ സന്നിചയഭൂതോ. യഥാ ഹി സുതം ഹദയമഞ്ജൂസായ സന്നിചിതം സിലായം ലേഖാ വിയ, സുവണ്ണഘടേ പക്ഖിത്തസീഹവസാ വിയ ച അജ്ഝോസായ തിട്ഠതി, അയം സുതസന്നിചയോ നാമ. ധാതാതി ഠിതാ പഗുണാ. ഏകച്ചസ്സ ഹി ഉഗ്ഗഹിതം ബുദ്ധവചനം ധാതം പഗുണം നിച്ചലിതം ന ഹോതി, അസുകസുത്തം വാ ജാതകം വാ കഥേഹീതി വുത്തേ സജ്ഝായിത്വാ സംസന്ദിത്വാ സമനുഗ്ഗാഹിത്വാ ജാനിസ്സാമീതി വദതി. ഏകച്ചസ്സ ധാതം പഗുണം ഭവങ്ഗസോതസദിസം ഹോതി, അസുകസുത്തം വാ ജാതകം വാ കഥേഹീതി വുത്തേ ഉദ്ധരിത്വാ തമേവ കഥേതി. തം സന്ധായ വുത്തം ‘‘ധാതാ’’തി.
Bahussuto hotīti bahu assa sutaṃ hoti, navaṅgaṃ satthusāsanaṃ pāḷianusandhipubbāparavasena uggahitaṃ hotīti attho. Sutadharoti sutassa ādhārabhūto. Yassa hi ito gahitaṃ ito palāyati, chiddaghaṭe udakaṃ viya na tiṭṭhati, parisamajjhe ekaṃ suttaṃ vā jātakaṃ vā kathetuṃ vā vācetuṃ vā na sakkoti, ayaṃ na sutadharo nāma. Yassa pana uggahitaṃ buddhavacanaṃ uggahitakālasadisameva hoti, dasapi vīsatipi vassāni sajjhāyaṃ akarontassa na nassati, ayaṃ sutadharo nāma. Sutasannicayoti sutassa sannicayabhūto. Yathā hi sutaṃ hadayamañjūsāya sannicitaṃ silāyaṃ lekhā viya, suvaṇṇaghaṭe pakkhittasīhavasā viya ca ajjhosāya tiṭṭhati, ayaṃ sutasannicayo nāma. Dhātāti ṭhitā paguṇā. Ekaccassa hi uggahitaṃ buddhavacanaṃ dhātaṃ paguṇaṃ niccalitaṃ na hoti, asukasuttaṃ vā jātakaṃ vā kathehīti vutte sajjhāyitvā saṃsanditvā samanuggāhitvā jānissāmīti vadati. Ekaccassa dhātaṃ paguṇaṃ bhavaṅgasotasadisaṃ hoti, asukasuttaṃ vā jātakaṃ vā kathehīti vutte uddharitvā tameva katheti. Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘dhātā’’ti.
വചസാ പരിചിതാതി സുത്തദസക-വഗ്ഗദസക-പണ്ണാസദസകാനം വസേന വാചായ സജ്ഝായിതാ. മനസാനുപേക്ഖിതാതി ചിത്തേന അനുപേക്ഖിതാ, യസ്സ വാചായ സജ്ഝായിതം ബുദ്ധവചനം മനസാ ചിന്തേന്തസ്സ തത്ഥ തത്ഥ പാകടം ഹോതി. മഹാദീപം ജാലേത്വാ ഠിതസ്സ രൂപഗതം വിയ പഞ്ഞായതി. തം സന്ധായ വുത്തം – ‘‘വചസാ പരിചിതാ മനസാനുപേക്ഖിതാ’’തി. ദിട്ഠിയാ സുപ്പടിവിദ്ധാതി അത്ഥതോ ച കാരണതോ ച പഞ്ഞായ സുപ്പടിവിദ്ധാ. പരിമണ്ഡലേഹി പദബ്യഞ്ജനേഹീതി ഏത്ഥ പദമേവ അത്ഥസ്സ ബ്യഞ്ജനതോ പദബ്യഞ്ജനം, തം അക്ഖരപാരിപൂരിം കത്വാ ദസവിധബ്യഞ്ജനബുദ്ധിയോ അപരിഹാപേത്വാ വുത്തം പരിമണ്ഡലം നാമ ഹോതി, ഏവരൂപേഹി പദബ്യഞ്ജനേഹീതി അത്ഥോ. അപിച യോ ഭിക്ഖു പരിസതി ധമ്മം ദേസേന്തോ സുത്തം വാ ജാതകം വാ നിക്ഖപിത്വാ അഞ്ഞം ഉപാരമ്ഭകരം സുത്തം ആഹരതി, തസ്സ ഉപമം കഥേതി, തദത്ഥം ഓഹാരേതി, ഏവമിദം ഗഹേത്വാ ഏത്ഥ ഖിപന്തോ ഏകപസ്സേനേവ പരിഹരന്തോ കാലം ഞത്വാ വുട്ഠഹതി. നിക്ഖിത്തസുത്തം പന നിക്ഖത്തമത്തമേവ ഹോതി, തസ്സ കഥാ അപരിമണ്ഡലാ നാമ ഹോതി. യോ പന സുത്തം വാ ജാതകം വാ നിക്ഖിപിത്വാ ബഹി ഏകപദമ്പി അഗന്ത്വാ പാളിയാ അനുസന്ധിഞ്ച പുബ്ബാപരഞ്ച അമക്ഖേന്തോ ആചരിയേഹി ദിന്നനയേ ഠത്വാ തുലികായ പരിച്ഛിന്ദന്തോ വിയ, ഗമ്ഭീരമാതികായ ഉദകം പേസേന്തോ വിയ, പദം കോട്ടേന്തോ സിന്ധവാജാനീയോ വിയ ഗച്ഛതി, തസ്സ കഥാ പരിമണ്ഡലാ നാമ ഹോതി. ഏവരൂപിം കഥം സന്ധായ – ‘‘പരിമണ്ഡലേഹി പദബ്യഞ്ജനേഹീ’’തി വുത്തം.
Vacasā paricitāti suttadasaka-vaggadasaka-paṇṇāsadasakānaṃ vasena vācāya sajjhāyitā. Manasānupekkhitāti cittena anupekkhitā, yassa vācāya sajjhāyitaṃ buddhavacanaṃ manasā cintentassa tattha tattha pākaṭaṃ hoti. Mahādīpaṃ jāletvā ṭhitassa rūpagataṃ viya paññāyati. Taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘vacasā paricitā manasānupekkhitā’’ti. Diṭṭhiyā suppaṭividdhāti atthato ca kāraṇato ca paññāya suppaṭividdhā. Parimaṇḍalehipadabyañjanehīti ettha padameva atthassa byañjanato padabyañjanaṃ, taṃ akkharapāripūriṃ katvā dasavidhabyañjanabuddhiyo aparihāpetvā vuttaṃ parimaṇḍalaṃ nāma hoti, evarūpehi padabyañjanehīti attho. Apica yo bhikkhu parisati dhammaṃ desento suttaṃ vā jātakaṃ vā nikkhapitvā aññaṃ upārambhakaraṃ suttaṃ āharati, tassa upamaṃ katheti, tadatthaṃ ohāreti, evamidaṃ gahetvā ettha khipanto ekapasseneva pariharanto kālaṃ ñatvā vuṭṭhahati. Nikkhittasuttaṃ pana nikkhattamattameva hoti, tassa kathā aparimaṇḍalā nāma hoti. Yo pana suttaṃ vā jātakaṃ vā nikkhipitvā bahi ekapadampi agantvā pāḷiyā anusandhiñca pubbāparañca amakkhento ācariyehi dinnanaye ṭhatvā tulikāya paricchindanto viya, gambhīramātikāya udakaṃ pesento viya, padaṃ koṭṭento sindhavājānīyo viya gacchati, tassa kathā parimaṇḍalā nāma hoti. Evarūpiṃ kathaṃ sandhāya – ‘‘parimaṇḍalehi padabyañjanehī’’ti vuttaṃ.
അനുപ്പബന്ധേഹീതി ഏത്ഥ യോ ഭിക്ഖു ധമ്മം കഥേന്തോ സുത്തം വാ ജാതകം വാ ആരഭിത്വാ ആരദ്ധകാലതോ പട്ഠായ തുരിതതുരിതോ അരണിം മന്ഥേന്തോ വിയ, ഉണ്ഹഖാദനീയം ഖാദന്തോ വിയ, പാളിയാ അനുസന്ധിപുബ്ബാപരേസു ഗഹിതം ഗഹിതമേവ അഗ്ഗഹിതം അഗ്ഗഹിതമേവ ച കത്വാ പുരാണപണ്ണന്തരേസു ചരമാനം ഗോധം ഉട്ഠപേന്തോ വിയ തത്ഥ തത്ഥ പഹരന്തോ ഓസാപേന്തോ ഓഹായ ഗച്ഛതി. യോപി ധമ്മം കഥേന്തോ കാലേന സീഘം കാലേന ദന്ധം കാലേന മഹാസദ്ദം കാലേന ഖുദ്ദകസദ്ദം കരോതി. യഥാ പേതഗ്ഗി കാലേന ജലതി, കാലേന നിബ്ബായതി, ഏവമേവ ഇധ പേതഗ്ഗിധമ്മകഥികോ നാമ ഹോതി, പരിസായ ഉട്ഠാതുകാമായ പുനപ്പുനം ആരഭതി. യോപി കഥേന്തോ തത്ഥ തത്ഥ വിത്ഥായതി, നിത്ഥുനന്തോ കന്ദന്തോ വിയ കഥേതി, ഇമേസം സബ്ബേസമ്പി കഥാ അപ്പബന്ധാ നാമ ഹോതി. യോ പന സുത്തം ആരഭിത്വാ ആചരിയേഹി ദിന്നനയേ ഠിതോ അച്ഛിന്നധാരം കത്വാ നദീസോതം വിയ പവത്തേതി, ആകാസഗങ്ഗതോ ഭസ്സമാനം ഉദകം വിയ നിരന്തരം കഥം പവത്തേതി, തസ്സ കഥാ അനുപ്പബന്ധാ ഹോതി. തം സന്ധായ വുത്തം ‘‘അനുപ്പബന്ധേഹീ’’തി. അനുസയസമുഗ്ഘാതായാതി സത്തന്നം അനുസയാനം സമുഗ്ഘാതത്ഥായ. ഏവരൂപേനാതി ഏവരൂപേന ബഹുസ്സുതേന ഭിക്ഖുനാ തഥാരൂപേനേവ ഭിക്ഖുസതേന ഭിക്ഖുസഹസ്സേന വാ സങ്ഘാടികണ്ണേന വാ സങ്ഘാടികണ്ണം, പല്ലങ്കേന വാ പല്ലങ്കം ആഹച്ച നിസിന്നേന ഗോസിങ്ഗസാലവനം സോഭേയ്യ. ഇമിനാ നയേന സബ്ബവാരേസു അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ.
Anuppabandhehīti ettha yo bhikkhu dhammaṃ kathento suttaṃ vā jātakaṃ vā ārabhitvā āraddhakālato paṭṭhāya turitaturito araṇiṃ manthento viya, uṇhakhādanīyaṃ khādanto viya, pāḷiyā anusandhipubbāparesu gahitaṃ gahitameva aggahitaṃ aggahitameva ca katvā purāṇapaṇṇantaresu caramānaṃ godhaṃ uṭṭhapento viya tattha tattha paharanto osāpento ohāya gacchati. Yopi dhammaṃ kathento kālena sīghaṃ kālena dandhaṃ kālena mahāsaddaṃ kālena khuddakasaddaṃ karoti. Yathā petaggi kālena jalati, kālena nibbāyati, evameva idha petaggidhammakathiko nāma hoti, parisāya uṭṭhātukāmāya punappunaṃ ārabhati. Yopi kathento tattha tattha vitthāyati, nitthunanto kandanto viya katheti, imesaṃ sabbesampi kathā appabandhā nāma hoti. Yo pana suttaṃ ārabhitvā ācariyehi dinnanaye ṭhito acchinnadhāraṃ katvā nadīsotaṃ viya pavatteti, ākāsagaṅgato bhassamānaṃ udakaṃ viya nirantaraṃ kathaṃ pavatteti, tassa kathā anuppabandhā hoti. Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘anuppabandhehī’’ti. Anusayasamugghātāyāti sattannaṃ anusayānaṃ samugghātatthāya. Evarūpenāti evarūpena bahussutena bhikkhunā tathārūpeneva bhikkhusatena bhikkhusahassena vā saṅghāṭikaṇṇena vā saṅghāṭikaṇṇaṃ, pallaṅkena vā pallaṅkaṃ āhacca nisinnena gosiṅgasālavanaṃ sobheyya. Iminā nayena sabbavāresu attho veditabbo.
൩൩൪. പടിസല്ലാനം അസ്സ ആരാമോതി പടിസല്ലാനാരാമോ. പടിസല്ലാനേ രതോതി പടിസല്ലാനരതോ.
334. Paṭisallānaṃ assa ārāmoti paṭisallānārāmo. Paṭisallāne ratoti paṭisallānarato.
൩൩൫. സഹസ്സം ലോകാനന്തി സഹസ്സം ലോകധാതൂനം. ഏത്തകഞ്ഹി ഥേരസ്സ ധുവസേവനം ആവജ്ജനപടിബദ്ധം, ആകങ്ഖമാനോ പന ഥേരോ അനേകാനിപി ചക്കവാളസഹസ്സാനി വോലോകേതിയേവ. ഉപരിപാസാദവരഗതോതി സത്തഭൂമകസ്സ വാ നവഭൂമകസ്സ വാ പാസാദവരസ്സ ഉപരി ഗതോ. സഹസ്സം നേമിമണ്ഡലാനം വോലോകേയ്യാതി പാസാദപരിവേണേ നാഭിയാ പതിട്ഠിതാനം നേമിവട്ടിയാ നേമിവട്ടിം ആഹച്ച ഠിതാനം നേമിമണ്ഡലാനം സഹസ്സം വാതപാനം വിവരിത്വാ ഓലോകേയ്യ, തസ്സ നാഭിയോപി പാകടാ ഹോന്തി, അരാപി അരന്തരാനിപി നേമിയോപി. ഏവമേവ ഖോ, ആവുസോതി, ആവുസോ, ഏവം അയമ്പി ദിബ്ബചക്ഖുകോ ഭിക്ഖു ദിബ്ബേന ചക്ഖുനാ അതിക്കന്തമാനുസകേന സഹസ്സം ലോകാനം വോലോകേതി. തസ്സ പാസാദേ ഠിതപുരിസസ്സ ചക്കനാഭിയോ വിയ ചക്കവാളസഹസ്സേ സിനേരുസഹസ്സം പാകടം ഹോതി. അരാ വിയ ദീപാ പാകടാ ഹോന്തി. അരന്തരാനി വിയ ദീപട്ഠിതമനുസ്സാ പാകടാ ഹോന്തി. നേമിയോ വിയ ചക്കവാളപബ്ബതാ പാകടാ ഹോന്തി.
335.Sahassaṃlokānanti sahassaṃ lokadhātūnaṃ. Ettakañhi therassa dhuvasevanaṃ āvajjanapaṭibaddhaṃ, ākaṅkhamāno pana thero anekānipi cakkavāḷasahassāni voloketiyeva. Uparipāsādavaragatoti sattabhūmakassa vā navabhūmakassa vā pāsādavarassa upari gato. Sahassaṃ nemimaṇḍalānaṃ volokeyyāti pāsādapariveṇe nābhiyā patiṭṭhitānaṃ nemivaṭṭiyā nemivaṭṭiṃ āhacca ṭhitānaṃ nemimaṇḍalānaṃ sahassaṃ vātapānaṃ vivaritvā olokeyya, tassa nābhiyopi pākaṭā honti, arāpi arantarānipi nemiyopi. Evameva kho, āvusoti, āvuso, evaṃ ayampi dibbacakkhuko bhikkhu dibbena cakkhunā atikkantamānusakena sahassaṃ lokānaṃ voloketi. Tassa pāsāde ṭhitapurisassa cakkanābhiyo viya cakkavāḷasahasse sinerusahassaṃ pākaṭaṃ hoti. Arā viya dīpā pākaṭā honti. Arantarāni viya dīpaṭṭhitamanussā pākaṭā honti. Nemiyo viya cakkavāḷapabbatā pākaṭā honti.
൩൩൬. ആരഞ്ഞികോതി സമാദിണ്ണഅരഞ്ഞധുതങ്ഗോ. സേസപദേസുപി ഏസേവ നയോ.
336.Āraññikoti samādiṇṇaaraññadhutaṅgo. Sesapadesupi eseva nayo.
൩൩൭. നോ ച സംസാദേന്തീതി ന ഓസാദേന്തി. സഹേതുകഞ്ഹി സകാരണം കത്വാ പഞ്ഹം പുച്ഛിതും വിസ്സജ്ജിതുമ്പി അസക്കോന്തോ സംസാദേതി നാമ. ഏവം ന കരോന്തീതി അത്ഥോ. പവത്തിനീ ഹോതീതി നദീസോതോദകം വിയ പവത്തതി.
337.No ca saṃsādentīti na osādenti. Sahetukañhi sakāraṇaṃ katvā pañhaṃ pucchituṃ vissajjitumpi asakkonto saṃsādeti nāma. Evaṃ na karontīti attho. Pavattinī hotīti nadīsotodakaṃ viya pavattati.
൩൩൮. യായ വിഹാരസമാപത്തിയാതി യായ ലോകിയായ വിഹാരസമാപത്തിയാ, യായ ലോകുത്തരായ വിഹാരസമാപത്തിയാ.
338.Yāyavihārasamāpattiyāti yāya lokiyāya vihārasamāpattiyā, yāya lokuttarāya vihārasamāpattiyā.
൩൩൯. സാധു സാധു സാരിപുത്താതി അയം സാധുകാരോ ആനന്ദത്ഥേരസ്സ ദിന്നോ. സാരിപുത്തത്ഥേരേന പന സദ്ധിം ഭഗവാ ആലപതി. ഏസ നയോ സബ്ബത്ഥ. യഥാ തം ആനന്ദോവാതി യഥാ ആനന്ദോവ സമ്മാ ബ്യാകരണമാനോ ബ്യാകരേയ്യ, ഏവം ബ്യാകതം ആനന്ദേന അത്തനോ അനുച്ഛവികമേവ, അജ്ഝാസയാനുരൂപമേവ ബ്യാകതന്തി അത്ഥോ. ആനന്ദത്ഥേരോ ഹി അത്തനാപി ബഹുസ്സുതോ, അജ്ഝാസയോപിസ്സ ഏവം ഹോതി – ‘‘അഹോ വത സാസനേ സബ്രഹ്മചാരീ ബഹുസ്സുതാ ഭവേയ്യു’’ന്തി. കസ്മാ? ബഹുസ്സുതസ്സ ഹി കപ്പിയാകപ്പിയം സാവജ്ജാനവജ്ജം, ഗരുകലഹുകം സതേകിച്ഛാതേകിച്ഛം പാകടം ഹോതി. ബഹുസ്സുതോ ഉഗ്ഗഹിതബുദ്ധവചനം ആവജ്ജിത്വാ ഇമസ്മിം ഠാനേ സീലം കഥിതം, ഇമസ്മിം സമാധി, ഇമസ്മിം വിപസ്സനാ, ഇമസ്മിം മഗ്ഗഫലനിബ്ബാനാനീതി സീലസ്സ ആഗതട്ഠാനേ സീലം പൂരേത്വാ, സമാധിസ്സ ആഗതട്ഠാനേ സമാധിം പൂരേത്വാ വിപസ്സനായ ആഗതട്ഠാനേ വിപസ്സനാഗബ്ഭം ഗണ്ഹാപേത്വാ മഗ്ഗം ഭാവേത്വാ ഫലം സച്ഛികരോതി. തസ്മാ ഥേരസ്സ ഏവം അജ്ഝാസയോ ഹോതി – ‘‘അഹോ വത സബ്രഹ്മചാരീ ഏകം വാ ദ്വേ വാ തയോ വാ ചത്താരോ വാ പഞ്ച വാ നികായേ ഉഗ്ഗഹേത്വാ ആവജ്ജന്താ സീലാദീനം ആഗതട്ഠാനേസു സീലാദീനി പരിപൂരേത്വാ അനുക്കമേന മഗ്ഗഫലനിബ്ബാനാനി സച്ഛികരേയ്യു’’ന്തി. സേസവാരേസുപി ഏസേവ നയോ.
339.Sādhu sādhu sāriputtāti ayaṃ sādhukāro ānandattherassa dinno. Sāriputtattherena pana saddhiṃ bhagavā ālapati. Esa nayo sabbattha. Yathā taṃ ānandovāti yathā ānandova sammā byākaraṇamāno byākareyya, evaṃ byākataṃ ānandena attano anucchavikameva, ajjhāsayānurūpameva byākatanti attho. Ānandatthero hi attanāpi bahussuto, ajjhāsayopissa evaṃ hoti – ‘‘aho vata sāsane sabrahmacārī bahussutā bhaveyyu’’nti. Kasmā? Bahussutassa hi kappiyākappiyaṃ sāvajjānavajjaṃ, garukalahukaṃ satekicchātekicchaṃ pākaṭaṃ hoti. Bahussuto uggahitabuddhavacanaṃ āvajjitvā imasmiṃ ṭhāne sīlaṃ kathitaṃ, imasmiṃ samādhi, imasmiṃ vipassanā, imasmiṃ maggaphalanibbānānīti sīlassa āgataṭṭhāne sīlaṃ pūretvā, samādhissa āgataṭṭhāne samādhiṃ pūretvā vipassanāya āgataṭṭhāne vipassanāgabbhaṃ gaṇhāpetvā maggaṃ bhāvetvā phalaṃ sacchikaroti. Tasmā therassa evaṃ ajjhāsayo hoti – ‘‘aho vata sabrahmacārī ekaṃ vā dve vā tayo vā cattāro vā pañca vā nikāye uggahetvā āvajjantā sīlādīnaṃ āgataṭṭhānesu sīlādīni paripūretvā anukkamena maggaphalanibbānāni sacchikareyyu’’nti. Sesavāresupi eseva nayo.
൩൪൦. ആയസ്മാ ഹി രേവതോ ഝാനജ്ഝാസയോ ഝാനാഭിരതോ, തസ്മാസ്സ ഏവം ഹോതി – ‘‘അഹോ വത സബ്രഹ്മചാരീ ഏകികാ നിസീദിത്വാ കസിണപരികമ്മം കത്വാ അട്ഠ സമാപത്തിയോ നിബ്ബത്തേത്വാ ഝാനപദട്ഠാനം വിപസ്സനം വഡ്ഢേത്വാ ലോകുത്തരധമ്മം സച്ഛികരേയ്യു’’ന്തി. തസ്മാ ഏവം ബ്യാകാസി.
340. Āyasmā hi revato jhānajjhāsayo jhānābhirato, tasmāssa evaṃ hoti – ‘‘aho vata sabrahmacārī ekikā nisīditvā kasiṇaparikammaṃ katvā aṭṭha samāpattiyo nibbattetvā jhānapadaṭṭhānaṃ vipassanaṃ vaḍḍhetvā lokuttaradhammaṃ sacchikareyyu’’nti. Tasmā evaṃ byākāsi.
൩൪൧. ആയസ്മാ അനുരുദ്ധോ ദിബ്ബചക്ഖുകോ, തസ്സ ഏവം ഹോതി – ‘‘അഹോ വത സബ്രഹ്മചാരീ ആലോകം വഡ്ഢേത്വാ ദിബ്ബേന ചക്ഖുനാ അനേകേസു ചക്കവാളസഹസ്സേസു ചവമാനേ ച ഉപപജ്ജമാനേ ച സത്തേ ദിസ്വാ വട്ടഭയേന ചിത്തം സംവേജേത്വാ വിപസ്സനം വഡ്ഢേത്വാ ലോകുത്തരധമ്മം സച്ഛികരേയ്യു’’ന്തി. തസ്മാ ഏവം ബ്യാകാസി.
341. Āyasmā anuruddho dibbacakkhuko, tassa evaṃ hoti – ‘‘aho vata sabrahmacārī ālokaṃ vaḍḍhetvā dibbena cakkhunā anekesu cakkavāḷasahassesu cavamāne ca upapajjamāne ca satte disvā vaṭṭabhayena cittaṃ saṃvejetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā lokuttaradhammaṃ sacchikareyyu’’nti. Tasmā evaṃ byākāsi.
൩൪൨. ആയസ്മാ മഹാകസ്സപോ ധുതവാദോ, തസ്സ ഏവം ഹോതി – ‘‘അഹോ വത സബ്രഹ്മചാരീ ധുതവാദാ ഹുത്വാ ധുതങ്ഗാനുഭാവേന പച്ചയതണ്ഹം മിലാപേത്വാ അപരേപി നാനപ്പകാരേ കിലേസേ ധുനിത്വാ വിപസ്സനം വഡ്ഢേത്വാ ലോകുത്തരധമ്മം സച്ഛികരേയ്യു’’ന്തി. തസ്മാ ഏവം ബ്യാകാസി.
342. Āyasmā mahākassapo dhutavādo, tassa evaṃ hoti – ‘‘aho vata sabrahmacārī dhutavādā hutvā dhutaṅgānubhāvena paccayataṇhaṃ milāpetvā aparepi nānappakāre kilese dhunitvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā lokuttaradhammaṃ sacchikareyyu’’nti. Tasmā evaṃ byākāsi.
൩൪൩. ആയസ്മാ മഹാമോഗ്ഗല്ലാനോ സമാധിപാരമിയാ മത്ഥകം പത്തോ, സുഖുമം പന ചിത്തന്തരം ഖന്ധന്തരം ധാത്വന്തരം ആയതനന്തരം ഝാനോക്കന്തികം ആരമ്മണോക്കന്തികം അങ്ഗവവത്ഥാനം ആരമ്മണവവത്ഥാനം അങ്ഗസങ്കന്തി ആരമ്മണസങ്കന്തി ഏകതോവഡ്ഢനം ഉഭതോവഡ്ഢനന്തി ആഭിധമ്മികധമ്മകഥികസ്സേവ പാകടം. അനാഭിധമ്മികോ ഹി ധമ്മം കഥേന്തോ – ‘‘അയം സകവാദോ അയം പരവാദോ’’തി ന ജാനാതി. സകവാദം ദീപേസ്സാമീതി പരവാദം ദീപേതി, പരവാദം ദീപേസ്സാമീതി സകവാദം ദീപേതി, ധമ്മന്തരം വിസംവാദേതി. ആഭിധമ്മികോ സകവാദം സകവാദനിയാമേനേവ , പരവാദം പരവാദനിയാമേനേവ ദീപേതി, ധമ്മന്തരം ന വിസംവാദേതി. തസ്മാ ഥേരസ്സ ഏവം ഹോതി – ‘‘അഹോ വത സബ്രഹ്മചാരീ ആഭിധമ്മികാ ഹുത്വാ സുഖുമേസു ഠാനേസു ഞാണം ഓതാരേത്വാ വിപസ്സനം വഡ്ഢേത്വാ ലോകുത്തരധമ്മം സച്ഛികരേയ്യു’’ന്തി. തസ്മാ ഏവം ബ്യാകാസി.
343. Āyasmā mahāmoggallāno samādhipāramiyā matthakaṃ patto, sukhumaṃ pana cittantaraṃ khandhantaraṃ dhātvantaraṃ āyatanantaraṃ jhānokkantikaṃ ārammaṇokkantikaṃ aṅgavavatthānaṃ ārammaṇavavatthānaṃ aṅgasaṅkanti ārammaṇasaṅkanti ekatovaḍḍhanaṃ ubhatovaḍḍhananti ābhidhammikadhammakathikasseva pākaṭaṃ. Anābhidhammiko hi dhammaṃ kathento – ‘‘ayaṃ sakavādo ayaṃ paravādo’’ti na jānāti. Sakavādaṃ dīpessāmīti paravādaṃ dīpeti, paravādaṃ dīpessāmīti sakavādaṃ dīpeti, dhammantaraṃ visaṃvādeti. Ābhidhammiko sakavādaṃ sakavādaniyāmeneva , paravādaṃ paravādaniyāmeneva dīpeti, dhammantaraṃ na visaṃvādeti. Tasmā therassa evaṃ hoti – ‘‘aho vata sabrahmacārī ābhidhammikā hutvā sukhumesu ṭhānesu ñāṇaṃ otāretvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā lokuttaradhammaṃ sacchikareyyu’’nti. Tasmā evaṃ byākāsi.
൩൪൪. ആയസ്മാ സാരിപുത്തോ പഞ്ഞാപാരമിയാ മത്ഥകം പത്തോ, പഞ്ഞവായേവ ച ചിത്തം അത്തനോ വസേ വത്തേതും സക്കോതി, ന ദുപ്പഞ്ഞോ. ദുപ്പഞ്ഞോ ഹി ഉപ്പന്നസ്സ ചിത്തസ്സ വസേ വത്തേത്വാ ഇതോ ചിതോ ച വിപ്ഫന്ദിത്വാപി കതിപാഹേനേവ ഗിഹിഭാവം പത്വാ അനയബ്യസനം പാപുണാതി. തസ്മാ ഥേരസ്സ ഏവം ഹോതി – ‘‘അഹോ വത സബ്രഹ്മചാരീ അചിത്തവസികാ ഹുത്വാ ചിത്തം അത്തനോ വസേ വത്തേത്വാ സബ്ബാനസ്സ വിസേവിതവിപ്ഫന്ദിതാനി ഭഞ്ജിത്വാ ഈസകമ്പി ബഹി നിക്ഖമിതും അദേന്താ വിപസ്സനം വഡ്ഢേത്വാ ലോകുത്തരധമ്മം സച്ഛികരേയ്യു’’ന്തി. തസ്മാ ഏവം ബ്യാകാസി.
344. Āyasmā sāriputto paññāpāramiyā matthakaṃ patto, paññavāyeva ca cittaṃ attano vase vattetuṃ sakkoti, na duppañño. Duppañño hi uppannassa cittassa vase vattetvā ito cito ca vipphanditvāpi katipāheneva gihibhāvaṃ patvā anayabyasanaṃ pāpuṇāti. Tasmā therassa evaṃ hoti – ‘‘aho vata sabrahmacārī acittavasikā hutvā cittaṃ attano vase vattetvā sabbānassa visevitavipphanditāni bhañjitvā īsakampi bahi nikkhamituṃ adentā vipassanaṃ vaḍḍhetvā lokuttaradhammaṃ sacchikareyyu’’nti. Tasmā evaṃ byākāsi.
൩൪൫. സബ്ബേസം വോ, സാരിപുത്ത, സുഭാസിതം പരിയായേനാതി സാരിപുത്ത, യസ്മാ സങ്ഘാരാമസ്സ നാമ ബഹുസ്സുതഭിക്ഖൂഹിപി സോഭനകാരണം അത്ഥി, ഝാനാഭിരതേഹിപി, ദിബ്ബചക്ഖുകേഹിപി, ധുതവാദേഹിപി, ആഭിധമ്മികേഹിപി, അചിത്തവസികേഹിപി സോഭനകാരണം അത്ഥി. തസ്മാ സബ്ബേസം വോ സുഭാസിതം പരിയായേന, തേന തേന കാരണേന സുഭാസിതമേവ, നോ ദുബ്ഭാസിതം. അപിച മമപി സുണാഥാതി അപിച മമപി വചനം സുണാഥ. ന താവാഹം ഇമം പല്ലങ്കം ഭിന്ദിസ്സാമീതി ന താവ അഹം ഇമം ചതുരങ്ഗവീരിയം അധിട്ഠായ ആഭുജിതം പല്ലങ്കം ഭിന്ദിസ്സാമി, ന മോചേസ്സാമീതി അത്ഥോ. ഇദം കിര ഭഗവാ പരിപാകഗതേ ഞാണേ രജ്ജസിരിം പഹായ കതാഭിനിക്ഖമനോ അനുപുബ്ബേന ബോധിമണ്ഡം ആരുയ്ഹ ചതുരങ്ഗവീരിയം അധിട്ഠായ അപരാജിതപല്ലങ്കം ആഭുജിത്വാ ദള്ഹസമാദാനോ ഹുത്വാ നിസിന്നോ തിണ്ണം മാരാനം മത്ഥകം ഭിന്ദിത്വാ പച്ചൂസസമയേ ദസസഹസ്സിലോകധാതും ഉന്നാദേന്തോ സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണം പടിവിജ്ഝി, തം അത്തനോ മഹാബോധിപല്ലങ്കം സന്ധായ ഏവമാഹ. അപിച പച്ഛിമം ജനതം അനുകമ്പമാനോപി പടിപത്തിസാരം പുഥുജ്ജനകല്യാണകം ദസ്സേന്തോ ഏവമാഹ. പസ്സതി ഹി ഭഗവാ – ‘‘അനാഗതേ ഏവം അജ്ഝാസയാ കുലപുത്താ ഇതി പടിസഞ്ചിക്ഖിസ്സന്തി, ‘ഭഗവാ മഹാഗോസിങ്ഗസുത്തം കഥേന്തോ ഇധ, സാരിപുത്ത, ഭിക്ഖു പച്ഛാഭത്തം…പേ॰… ഏവരൂപേന ഖോ, സാരിപുത്ത, ഭിക്ഖുനാ ഗോസിങ്ഗസാലവനം സോഭേയ്യാതി ആഹ, മയം ഭഗവതോ അജ്ഝാസയം ഗണ്ഹിസ്സാമാ’തി പച്ഛാഭത്തം പിണ്ഡപാതപടിക്കന്താ ചതുരങ്ഗവീരിയം അധിട്ഠായ ദള്ഹസമാദാനാ ഹുത്വാ ‘അരഹത്തം അപ്പത്വാ ഇമം പല്ലങ്കം ന ഭിന്ദിസ്സാമാ’തി സമണധമ്മം കാതബ്ബം മഞ്ഞിസ്സന്തി, തേ ഏവം പടിപന്നാ കതിപാഹേനേവ ജാതിജരാമരണസ്സ അന്തം കരിസ്സന്തീ’’തി, ഇമം പച്ഛിമം ജനതം അനുകമ്പമാനോ പടിപത്തിസാരം പുഥുജ്ജനകല്യാണകം ദസ്സേന്തോ ഏവമാഹ. ഏവരൂപേന ഖോ, സാരിപുത്ത, ഭിക്ഖുനാ ഗോസിങ്ഗസാലവനം സോഭേയ്യാതി, സാരിപുത്ത, ഏവരൂപേന ഭിക്ഖുനാ നിപ്പരിയായേനേവ ഗോസിങ്ഗസാലവനം സോഭേയ്യാതി യഥാനുസന്ധിനാവ ദേസനം നിട്ഠപേസീതി.
345.Sabbesaṃ vo, sāriputta, subhāsitaṃ pariyāyenāti sāriputta, yasmā saṅghārāmassa nāma bahussutabhikkhūhipi sobhanakāraṇaṃ atthi, jhānābhiratehipi, dibbacakkhukehipi, dhutavādehipi, ābhidhammikehipi, acittavasikehipi sobhanakāraṇaṃ atthi. Tasmā sabbesaṃ vo subhāsitaṃ pariyāyena, tena tena kāraṇena subhāsitameva, no dubbhāsitaṃ. Apica mamapi suṇāthāti apica mamapi vacanaṃ suṇātha. Na tāvāhaṃ imaṃ pallaṅkaṃ bhindissāmīti na tāva ahaṃ imaṃ caturaṅgavīriyaṃ adhiṭṭhāya ābhujitaṃ pallaṅkaṃ bhindissāmi, na mocessāmīti attho. Idaṃ kira bhagavā paripākagate ñāṇe rajjasiriṃ pahāya katābhinikkhamano anupubbena bodhimaṇḍaṃ āruyha caturaṅgavīriyaṃ adhiṭṭhāya aparājitapallaṅkaṃ ābhujitvā daḷhasamādāno hutvā nisinno tiṇṇaṃ mārānaṃ matthakaṃ bhinditvā paccūsasamaye dasasahassilokadhātuṃ unnādento sabbaññutaññāṇaṃ paṭivijjhi, taṃ attano mahābodhipallaṅkaṃ sandhāya evamāha. Apica pacchimaṃ janataṃ anukampamānopi paṭipattisāraṃ puthujjanakalyāṇakaṃ dassento evamāha. Passati hi bhagavā – ‘‘anāgate evaṃ ajjhāsayā kulaputtā iti paṭisañcikkhissanti, ‘bhagavā mahāgosiṅgasuttaṃ kathento idha, sāriputta, bhikkhu pacchābhattaṃ…pe… evarūpena kho, sāriputta, bhikkhunā gosiṅgasālavanaṃ sobheyyāti āha, mayaṃ bhagavato ajjhāsayaṃ gaṇhissāmā’ti pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkantā caturaṅgavīriyaṃ adhiṭṭhāya daḷhasamādānā hutvā ‘arahattaṃ appatvā imaṃ pallaṅkaṃ na bhindissāmā’ti samaṇadhammaṃ kātabbaṃ maññissanti, te evaṃ paṭipannā katipāheneva jātijarāmaraṇassa antaṃ karissantī’’ti, imaṃ pacchimaṃ janataṃ anukampamāno paṭipattisāraṃ puthujjanakalyāṇakaṃ dassento evamāha. Evarūpena kho, sāriputta, bhikkhunā gosiṅgasālavanaṃ sobheyyāti, sāriputta, evarūpena bhikkhunā nippariyāyeneva gosiṅgasālavanaṃ sobheyyāti yathānusandhināva desanaṃ niṭṭhapesīti.
പപഞ്ചസൂദനിയാ മജ്ഝിമനികായട്ഠകഥായ
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
മഹാഗോസിങ്ഗസുത്തവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Mahāgosiṅgasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / മജ്ഝിമനികായ • Majjhimanikāya / ൨. മഹാഗോസിങ്ഗസുത്തം • 2. Mahāgosiṅgasuttaṃ
ടീകാ • Tīkā / സുത്തപിടക (ടീകാ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / മജ്ഝിമനികായ (ടീകാ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ൨. മഹാഗോസിങ്ഗസുത്തവണ്ണനാ • 2. Mahāgosiṅgasuttavaṇṇanā