| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ទីឃនិកាយ (ដីកា) • Dīghanikāya (ṭīkā) |
៦. មហាគោវិន្ទសុត្តវណ្ណនា
6. Mahāgovindasuttavaṇṇanā
២៩៣. បញ្ចកុណ្ឌលិកោតិ វិស្សដ្ឋបញ្ចវេណិកោ។ ចតុមគ្គដ្ឋានេសូតិ ចតុន្នំ មគ្គានំ វិនិវិជ្ឈិត្វា គតដ្ឋានេសុ។ តត្ថ ហិ កតា សាលាទយោ ចតូហិ ទិសាហិ អាគតមនុស្សានំ ឧបភោគក្ខមា ហោន្តិ។ ‘‘ឯវរូបានី’’តិ ឥមិនា រុក្ខមូលសោធនាទីនិ ចេវ យថាសត្តិ អន្នទានាទីនិ ច បុញ្ញានិ សង្គណ្ហាតិ។ ‘‘សុវណ្ណក្ខន្ធសទិសោ អត្តភាវោ ឥដ្ឋោ កន្តោ មនាបោ អហោសី’’តិ បាឋោ។ សកដសហស្សមត្តន្តិ វាហសហស្សមត្តំ, វាហោ បន វីសតិ ខារី, ខារី សោឡសទោណមត្តា, ទោណំ សោឡស នាឡិយោ វេទិតព្ពា។ កុម្ភំ ទសម្ពណានិ។ ‘‘សហស្សនាឡិយោ’’តិ កេចិ។ រត្តសុវណ្ណកណ្ណិកន្តិ រត្តសុវណ្ណមយំ វដំសកំ។
293.Pañcakuṇḍalikoti vissaṭṭhapañcaveṇiko. Catumaggaṭṭhānesūti catunnaṃ maggānaṃ vinivijjhitvā gataṭṭhānesu. Tattha hi katā sālādayo catūhi disāhi āgatamanussānaṃ upabhogakkhamā honti. ‘‘Evarūpānī’’ti iminā rukkhamūlasodhanādīni ceva yathāsatti annadānādīni ca puññāni saṅgaṇhāti. ‘‘Suvaṇṇakkhandhasadiso attabhāvo iṭṭho kanto manāpo ahosī’’ti pāṭho. Sakaṭasahassamattanti vāhasahassamattaṃ, vāho pana vīsati khārī, khārī soḷasadoṇamattā, doṇaṃ soḷasa nāḷiyo veditabbā. Kumbhaṃ dasambaṇāni. ‘‘Sahassanāḷiyo’’ti keci. Rattasuvaṇṇakaṇṇikanti rattasuvaṇṇamayaṃ vaṭaṃsakaṃ.
យស្មា មជ្ឈិមយាមេ ឯវ ទេវតា សត្ថារំ ឧបសង្កមិតុំ អវសរំ លភន្តិ, តស្មា ‘‘ឯកកោដ្ឋាសំ អតីតាយា’’តិ វុត្តំ។ អតិក្កន្តវណ្ណោតិ អតិវិយ កមនីយរូបោ, កេវលកប្បន្តិ វា មនំ ឩនំ អវសេសំ, ឦសកំ អសមត្តន្តិ អត្ថោ ភគវតោ ហិ សមីបដ្ឋានំ មុញ្ចិត្វា សព្ពោ គិជ្ឈកូដវិហារោ តេន ឱភាសិតោ។ តេនាហ ‘‘ចន្ទិមា វិយា’’តិអាទិ។
Yasmā majjhimayāme eva devatā satthāraṃ upasaṅkamituṃ avasaraṃ labhanti, tasmā ‘‘ekakoṭṭhāsaṃ atītāyā’’ti vuttaṃ. Atikkantavaṇṇoti ativiya kamanīyarūpo, kevalakappanti vā manaṃ ūnaṃ avasesaṃ, īsakaṃ asamattanti attho bhagavato hi samīpaṭṭhānaṃ muñcitvā sabbo gijjhakūṭavihāro tena obhāsito. Tenāha ‘‘candimā viyā’’tiādi.
ទេវសភាវណ្ណនា
Devasabhāvaṇṇanā
២៩៤. រតនមត្តកណ្ណិករុក្ខនិស្សន្ទេនាតិ រតនប្បមាណរុក្ខមយកូដទានបុញ្ញនិស្សន្ទេន, តស្ស វា បុញ្ញស្ស និស្សន្ទផលភាវេន។ និព្ពត្តសភាយន្តិ សមុដ្ឋិតឧបដ្ឋានសាលាយំ។ មណិមយាតិ បទុមរាគាទិមណិមយា។ អាណិយោតិ ថម្ភតុលាសង្ឃាដកាទីសុ វាឡរូបាទិសង្ឃាដនកអាណិយោ។
294.Ratanamattakaṇṇikarukkhanissandenāti ratanappamāṇarukkhamayakūṭadānapuññanissandena, tassa vā puññassa nissandaphalabhāvena. Nibbattasabhāyanti samuṭṭhitaupaṭṭhānasālāyaṃ. Maṇimayāti padumarāgādimaṇimayā. Āṇiyoti thambhatulāsaṅghāṭakādīsu vāḷarūpādisaṅghāṭanakaāṇiyo.
គន្ធព្ពរាជាតិ គន្ធព្ពកាយិកានំ ទេវតានំ រាជា។ យេ តាវតិំសានំ អាសន្នវាសិនោ ចាតុមហារាជិកា ទេវា, តេ បុរតោ ករោន្តោ ‘‘ទ្វីសុ ទេវលោកេសុ ទេវតា បុរតោ កត្វា និសិន្នោ’’តិ វុត្តោ។ សេសេសុបិ តីសុ ឋានេសុ ឯសេវ នយោ។
Gandhabbarājāti gandhabbakāyikānaṃ devatānaṃ rājā. Ye tāvatiṃsānaṃ āsannavāsino cātumahārājikā devā, te purato karonto ‘‘dvīsu devalokesu devatā purato katvā nisinno’’ti vutto. Sesesupi tīsu ṭhānesu eseva nayo.
នាគរាជាតិ នាគានំ អធិបតិ, ន បន សយំ នាគជាតិកោ។
Nāgarājāti nāgānaṃ adhipati, na pana sayaṃ nāgajātiko.
អាសតិ និសីទតិ ឯត្ថាតិ អាសនំ, និសជ្ជដ្ឋានន្តិ អាហ ‘‘និសីទិតុំ ឱកាសោ’’តិ។ ‘‘ឯត្ថា’’តិ បទំ និបាតមត្តំ, ឯត្ថាតិ វា ឯតស្មិំ បាឋេ។ អត្ថុទ្ធារនយេន វត្តព្ពំ បុព្ពេ វុត្តំ ចតុព្ពិធមេវ។ តាវតិំសា, ឯកច្ចេ ច ចាតុមហារាជិកា យថាលទ្ធាយ សម្បត្តិយា ថាវរភាវាយ, អាយតិំ សោធនាយ ច បញ្ច សីលានិ រក្ខន្តិ, តេ តស្ស វិសោធនត្ថំ បវារណាសង្គហំ ករោន្តិ។ តេន វុត្តំ ‘‘មហាបវារណាយា’’តិអាទិ។
Āsati nisīdati etthāti āsanaṃ, nisajjaṭṭhānanti āha ‘‘nisīdituṃ okāso’’ti. ‘‘Etthā’’ti padaṃ nipātamattaṃ, etthāti vā etasmiṃ pāṭhe. Atthuddhāranayena vattabbaṃ pubbe vuttaṃ catubbidhameva. Tāvatiṃsā, ekacce ca cātumahārājikā yathāladdhāya sampattiyā thāvarabhāvāya, āyatiṃ sodhanāya ca pañca sīlāni rakkhanti, te tassa visodhanatthaṃ pavāraṇāsaṅgahaṃ karonti. Tena vuttaṃ ‘‘mahāpavāraṇāyā’’tiādi.
វស្សសហស្សន្តិ មនុស្សគណនាយ វស្សសហស្សំ។
Vassasahassanti manussagaṇanāya vassasahassaṃ.
បន្នបលាសោតិ បតិតបត្តោ។ ខារកជាតោតិ ជាតខុទ្ទកមកុឡោ។ យេ ហិ នីលបត្តកា អតិវិយ ខុទ្ទកា មកុឡា, តេ ‘‘ខារកា’’តិ វុច្ចន្តិ។ ជាលកជាតោតិ តេហិយេវ ខុទ្ទកមកុឡេហិ ជាតជាលកោ សព្ពសោ ជាលោ វិយ ជាតោ។ កេចិ បន ‘‘ជាលកជាតោតិ ឯកជាលោ វិយ ជាតោ’’តិ អត្ថំ វទន្តិ។ បារិឆត្តកោ កិរ ខារកគ្គហណកាលេ សព្ពត្ថកមេវ បល្លវិកោ ហោតិ, តេ ចស្ស បល្លវា បភស្សរបវាឡវណ្ណសមុជ្ជលា ហោន្តិ, តេន សោ សព្ពសោ សមុជ្ជលន្តោ តិដ្ឋតិ។ កុដុមលកជាតោតិ សញ្ជាតមហាមកុឡោ។ កោរកជាតោតិ សញ្ជាតសូចិភេទោ សម្បតិ វិកសមានាវត្ថោ។ សព្ពបាលិផុល្លោតិ សព្ពសោ ផុល្លិតវិកសិតោ។
Pannapalāsoti patitapatto. Khārakajātoti jātakhuddakamakuḷo. Ye hi nīlapattakā ativiya khuddakā makuḷā, te ‘‘khārakā’’ti vuccanti. Jālakajātoti tehiyeva khuddakamakuḷehi jātajālako sabbaso jālo viya jāto. Keci pana ‘‘jālakajātoti ekajālo viya jāto’’ti atthaṃ vadanti. Pārichattako kira khārakaggahaṇakāle sabbatthakameva pallaviko hoti, te cassa pallavā pabhassarapavāḷavaṇṇasamujjalā honti, tena so sabbaso samujjalanto tiṭṭhati. Kuṭumalakajātoti sañjātamahāmakuḷo. Korakajātoti sañjātasūcibhedo sampati vikasamānāvattho. Sabbapāliphulloti sabbaso phullitavikasito.
កន្តនកវាតោតិ ទេវានំ បុញ្ញកម្មបច្ចយា បុប្ផានំ ឆិន្ទនកវាតោ។ កន្តតីតិ ឆិន្ទតិ។ សម្បដិច្ឆនកវាតោតិ ឆិន្នានំ ឆិន្នានំ បុប្ផានំ សម្បដិគ្គណ្ហនកវាតោ ។ នច្ចន្តោតិ នានាវិធភត្តិំ សន្និវេសវសេន នច្ចនំ ករោន្តោ។ អញ្ញតរទេវតានន្តិ នាមគោត្តវសេន អប្បញ្ញាតទេវតានំ។
Kantanakavātoti devānaṃ puññakammapaccayā pupphānaṃ chindanakavāto. Kantatīti chindati. Sampaṭicchanakavātoti chinnānaṃ chinnānaṃ pupphānaṃ sampaṭiggaṇhanakavāto . Naccantoti nānāvidhabhattiṃ sannivesavasena naccanaṃ karonto. Aññataradevatānanti nāmagottavasena appaññātadevatānaṃ.
រេណុវដ្ដីតិ រេណុសង្ឃាតោ។ កណ្ណិកំ អាហច្ចាតិ សុធម្មាយ កូដំ អាហន្ត្វា។
Reṇuvaṭṭīti reṇusaṅghāto. Kaṇṇikaṃ āhaccāti sudhammāya kūṭaṃ āhantvā.
អដ្ឋ ទិវសេតិ បញ្ចមិយា សទ្ធិំ បក្ខេ ចត្តារោ ទិវសេ សន្ធាយ វុត្តំ។ យថាវុត្តេសុ អដ្ឋសុ ទិវសេសុ ធម្មស្សវនំ និពទ្ធំ តទា បវត្តតីតិ តតោ អញ្ញទា ការិតំ សន្ធាយាហ ‘‘អកាលធម្មស្សវនំ ការិត’’ន្តិ។ ចេតិយេ ឆត្តស្ស ហេដ្ឋា កាតព្ពវេទិកា ឆត្តវេទិកា។ ចេតិយំ បរិក្ខិបិត្វា បទក្ខិណករណដ្ឋានំ អន្តោកត្វា កាតព្ពវេទិកា បុដវេទិកា។ ចេតិយស្ស កុច្ឆិំ បរិក្ខិបិត្វា តំ សម្ពន្ធមេវ កត្វា កាតព្ពវេទិកា កុច្ឆិវេទិកា។ សីហរូបបាទកំ អាសនំ សីហាសនំ។ ឧភោសុ បស្សេសុ សីហរូបយុត្តំ សោបានំ សីហសោបានំ។
Aṭṭha divaseti pañcamiyā saddhiṃ pakkhe cattāro divase sandhāya vuttaṃ. Yathāvuttesu aṭṭhasu divasesu dhammassavanaṃ nibaddhaṃ tadā pavattatīti tato aññadā kāritaṃ sandhāyāha ‘‘akāladhammassavanaṃ kārita’’nti. Cetiye chattassa heṭṭhā kātabbavedikā chattavedikā. Cetiyaṃ parikkhipitvā padakkhiṇakaraṇaṭṭhānaṃ antokatvā kātabbavedikā puṭavedikā. Cetiyassa kucchiṃ parikkhipitvā taṃ sambandhameva katvā kātabbavedikā kucchivedikā. Sīharūpapādakaṃ āsanaṃ sīhāsanaṃ. Ubhosu passesu sīharūpayuttaṃ sopānaṃ sīhasopānaṃ.
អត្តមនា ហោន្តិ អនិយាមនកភាវតោ។ តេនេវាហ ‘‘មហាបុញ្ញេ បុរក្ខត្វា’’តិអាទិ។ បវារណាសង្គហត្ថាយ សន្និបតិតាតិ វេទិតព្ពា ‘‘តទហុបោសថេ បន្នរសេ បវារណាយ បុណ្ណាយ បុណ្ណមាយ រត្តិយា’’តិ (ទី. និ. ២.២៩៤) វចនតោ។
Attamanāhonti aniyāmanakabhāvato. Tenevāha ‘‘mahāpuññe purakkhatvā’’tiādi. Pavāraṇāsaṅgahatthāya sannipatitāti veditabbā ‘‘tadahuposathe pannarase pavāraṇāya puṇṇāya puṇṇamāya rattiyā’’ti (dī. ni. 2.294) vacanato.
២៩៥. នវហិ ការណេហីតិ ‘‘ឥតិបិ សោ ភគវា អរហ’’ន្តិអាទិនា (ទី. និ. ១.១៥៧, ២៥៥) វុត្តេហិ អរហត្តាទីហិ នវហិ ពុទ្ធានុភាវទីបនេហិ ការណេហិ។ ធម្មស្ស ចាតិ ឯត្ថ ច-សទ្ទោ អវុត្តសមុច្ចយត្ថោតិ តេន សម្បិណ្ឌិតមត្ថំ ទស្សេន្តោ ‘‘ឧជុប្បដិបន្នតាទិភេទំ សង្ឃស្ស ច សុប្បដិបត្តិ’’ន្តិ អាហ។
295.Navahi kāraṇehīti ‘‘itipi so bhagavā araha’’ntiādinā (dī. ni. 1.157, 255) vuttehi arahattādīhi navahi buddhānubhāvadīpanehi kāraṇehi. Dhammassa cāti ettha ca-saddo avuttasamuccayatthoti tena sampiṇḍitamatthaṃ dassento ‘‘ujuppaṭipannatādibhedaṃ saṅghassa ca suppaṭipatti’’nti āha.
អដ្ឋយថាភុច្ចវណ្ណនា
Aṭṭhayathābhuccavaṇṇanā
២៩៦. យថា អនន្តមេវ អានញ្ចំ, ភិសក្កមេវ ភេសជ្ជំ , ឯវំ យថាភូតា ឯវ យថាភុច្ចាតិ បាឡិយំ វុត្តន្តិ អាហ ‘‘យថាភុច្ចេតិ យថាភូតេ’’តិ។ វណ្ណេតព្ពតោ កិត្តេតព្ពតោ វណ្ណា, គុណា។ កថំ បដិបន្នោតិ ហេតុអវត្ថាយំ, ផលអវត្ថាយំ, សត្តានំ ឧបការា វត្ថាយន្តិ តីសុបិ អវត្ថាសុ លោកនាថស្ស ពហុជនហិតាយ បដិបត្តិយា កថេតុកម្យតាបុច្ឆា។ តថា ហិ នំ អាទិតោ បដ្ឋាយ យាវ បរិយោសានា សង្ខេបេនេវ ទស្សេន្តោ ‘‘ទីបង្ករបាទមូលេ’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ អភិនីហរមានោតិ អភិនីហារំ ករោន្តោ។ យំ បនេត្ថ មហាភិនីហារេ, បារមីសុ ច វត្តព្ពំ, តំ ព្រហ្មជាលដីកាយំ (ទី. និ. ដី. ១.៧) វុត្តំ ឯវាតិ តត្ថ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ។
296. Yathā anantameva ānañcaṃ, bhisakkameva bhesajjaṃ , evaṃ yathābhūtā eva yathābhuccāti pāḷiyaṃ vuttanti āha ‘‘yathābhucceti yathābhūte’’ti. Vaṇṇetabbato kittetabbato vaṇṇā, guṇā. Kathaṃ paṭipannoti hetuavatthāyaṃ, phalaavatthāyaṃ, sattānaṃ upakārā vatthāyanti tīsupi avatthāsu lokanāthassa bahujanahitāya paṭipattiyā kathetukamyatāpucchā. Tathā hi naṃ ādito paṭṭhāya yāva pariyosānā saṅkhepeneva dassento ‘‘dīpaṅkarapādamūle’’tiādimāha. Tattha abhinīharamānoti abhinīhāraṃ karonto. Yaṃ panettha mahābhinīhāre, pāramīsu ca vattabbaṃ, taṃ brahmajālaṭīkāyaṃ (dī. ni. ṭī. 1.7) vuttaṃ evāti tattha vuttanayeneva veditabbaṃ.
‘‘ខន្តិវាទិតាបសកាលេ’’តិអាទិ (ជា. ១.ខន្តីវាទីជាតក) ហេតុអវត្ថាយមេវ អនញ្ញសាធារណាយ សុទុក្ករាយ ពហុជនហិតាយ បដិបត្តិយា វិភាវនំ។ យថាធិប្បេតំ ហិតសុខំ យាយ កិរិយាយ វិនា ន ឥជ្ឈតិ, សាបិ តទត្ថា ឯវាតិ ទស្សេតុំ ‘‘តុសិតបុរេ យាវតាយុកំ តិដ្ឋន្តោបី’’តិអាទិ វុត្តំ។
‘‘Khantivāditāpasakāle’’tiādi (jā. 1.khantīvādījātaka) hetuavatthāyameva anaññasādhāraṇāya sudukkarāya bahujanahitāya paṭipattiyā vibhāvanaṃ. Yathādhippetaṃ hitasukhaṃ yāya kiriyāya vinā na ijjhati, sāpi tadatthā evāti dassetuṃ ‘‘tusitapure yāvatāyukaṃ tiṭṭhantopī’’tiādi vuttaṃ.
ធម្មចក្កប្បវត្តនាទិ (សំ. និ. ៥.១០៨១; មហាវ. ១៣; បដិ. ម. ៣.៣០) បន និព្ពត្តិតា ពហុជនហិតាយ បដិបត្តិ។ អាយុសង្ខារោស្សជ្ជនម្បិ ‘‘ឯត្តកំ កាលំ តិដ្ឋាមី’’តិ បវត្តិយា ពហុជនហិតាយ បដិបត្តិ។ អនុបាទិសេសាយ និព្ពានធាតុយា បរិនិព្ពានវសេន ពហុជនហិតាយ បដិបត្តិ។ តេនាហ ‘‘យាវស្សា’’តិអាទិ។ សេសបទានីតិ ‘‘ពហុជនសុខាយា’’តិអាទីនិ បទានិ។ បច្ឆិមន្តិ ‘‘អត្ថាយ ហិតាយ សុខាយា’’តិ បទត្តយំ។ បុរិមស្សាតិ តតោ បុរិមស្ស បទត្តយស្ស។ អត្ថោតិ អត្ថនិទ្ទេសោ។
Dhammacakkappavattanādi (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 13; paṭi. ma. 3.30) pana nibbattitā bahujanahitāya paṭipatti. Āyusaṅkhārossajjanampi ‘‘ettakaṃ kālaṃ tiṭṭhāmī’’ti pavattiyā bahujanahitāya paṭipatti. Anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbānavasena bahujanahitāya paṭipatti. Tenāha ‘‘yāvassā’’tiādi. Sesapadānīti ‘‘bahujanasukhāyā’’tiādīni padāni. Pacchimanti ‘‘atthāya hitāya sukhāyā’’ti padattayaṃ. Purimassāti tato purimassa padattayassa. Atthoti atthaniddeso.
យទិបិ អតីតេនង្គេន សមន្នាគតា សត្ថារោ អហេសុំ, តេបិ បន ពុទ្ធា ឯវាតិ អត្ថតោ អម្ហាកំ សត្ថា អនញ្ញោតិ អាហ ‘‘អតីតេបិ ពុទ្ធតោ អញ្ញំ ន សមនុបស្សាមា’’តិ។ យថា ច អតីតេ, ឯវំ អនាគតេ ចាតិ អយមត្ថោ នយតោ លព្ភតីតិ កត្វា វុត្តំ ‘‘អនាគតេបិ ន សមនុបស្សាមា’’តិ។ សក្កោ បន ទេវរាជា តមត្ថំ អត្ថាបន្នមេវ កត្វា ‘‘ន បនេតរហិ’’ ឥច្ចេវាហ។ កិំ សក្កោ កថេតីតិ វិចារេត្វាតិ ‘‘នេវ អតីតំសេ សមនុបស្សមា’តិ វទន្តោ សក្កោ កិំ កថេតី’’តិ វិចារណំ សមុដ្ឋបេត្វា។ យស្មា អតីតេ ពុទ្ធា អហេសុំ, អនាគតេ ភវិស្សន្តីតិ នាយមត្ថោ សក្កេន ទេវរាជេន បរិញ្ញាតោ, តេ បន ពុទ្ធសាមញ្ញេន អម្ហាកំ ភគវតា សទ្ធិំ គហេត្វា ឯតរហិ អញ្ញស្ស សព្ពេន សព្ពំ អភាវតោ តថា វុត្តន្តិ ទស្សេតុំ ‘‘ឯតរហី’’តិអាទិ វុត្តំ។ ស្វាក្ខាតាទីនីតិ ស្វាក្ខាតបទាទីនិ។ កុសលាទីនីតិ ‘‘ឥទំ កុសល’’ន្តិអាទីនិ បទានិ។
Yadipi atītenaṅgena samannāgatā satthāro ahesuṃ, tepi pana buddhā evāti atthato amhākaṃ satthā anaññoti āha ‘‘atītepi buddhato aññaṃ na samanupassāmā’’ti. Yathā ca atīte, evaṃ anāgate cāti ayamattho nayato labbhatīti katvā vuttaṃ ‘‘anāgatepi na samanupassāmā’’ti. Sakko pana devarājā tamatthaṃ atthāpannameva katvā ‘‘na panetarahi’’ iccevāha. Kiṃ sakko kathetīti vicāretvāti ‘‘neva atītaṃse samanupassamā’ti vadanto sakko kiṃ kathetī’’ti vicāraṇaṃ samuṭṭhapetvā. Yasmā atīte buddhā ahesuṃ, anāgate bhavissantīti nāyamattho sakkena devarājena pariññāto, te pana buddhasāmaññena amhākaṃ bhagavatā saddhiṃ gahetvā etarahi aññassa sabbena sabbaṃ abhāvato tathā vuttanti dassetuṃ ‘‘etarahī’’tiādi vuttaṃ. Svākkhātādīnīti svākkhātapadādīni. Kusalādīnīti ‘‘idaṃ kusala’’ntiādīni padāni.
គង្គាយមុនានំ អសមាគមដ្ឋានេ ឧទកំ ភិន្នវណ្ណំ ហោន្តម្បិ សមាគមដ្ឋានេ អភិន្នវណ្ណំ ឯវាតិ អាហ ‘‘វណ្ណេនបិ សំសន្ទតិ សមេតី’’តិ។ តត្ថ កិរ គង្គោទកសទិសមេវ យមុនោទកំ។ យថា និព្ពានំ កេនចិ កិលេសេន អនុបក្កិលិដ្ឋតាយ បរិសុទ្ធំ, ឯវំ និព្ពានគាមិនិបដិបទាបិ កេនចិ កិលេសេន អនុបក្កិលិដ្ឋតាយ បរិសុទ្ធាវ ឥច្ឆិតព្ពា។ តេនាហ ‘‘ន ហី’’តិអាទិ។ យេន បរិសុទ្ធត្ថេន និព្ពានស្ស, និព្ពានគាមិនិយា បដិបទាយ ច អាកាសូបមតា, សោ កេនចិ អនុបលេបោ, អនុបក្កិលេសោ ចាតិ អាហ ‘‘អាកាសម្បិ អលគ្គំ បរិសុទ្ធ’’ន្តិ។ ឥទានិ តមត្ថំ និទស្សនេន វិភូតំ កត្វា ទស្សេតុំ ‘‘ចន្ទិមសូរិយាន’’ន្តិអាទិ វុត្តំ។ សំសន្ទតិ យុជ្ជតិ បដិបជ្ជិតព្ពតាបដិបជ្ជនេហិ អញ្ញមញ្ញានុច្ឆវិកតាយ។
Gaṅgāyamunānaṃ asamāgamaṭṭhāne udakaṃ bhinnavaṇṇaṃ hontampi samāgamaṭṭhāne abhinnavaṇṇaṃ evāti āha ‘‘vaṇṇenapi saṃsandati sametī’’ti. Tattha kira gaṅgodakasadisameva yamunodakaṃ. Yathā nibbānaṃ kenaci kilesena anupakkiliṭṭhatāya parisuddhaṃ, evaṃ nibbānagāminipaṭipadāpi kenaci kilesena anupakkiliṭṭhatāya parisuddhāva icchitabbā. Tenāha ‘‘na hī’’tiādi. Yena parisuddhatthena nibbānassa, nibbānagāminiyā paṭipadāya ca ākāsūpamatā, so kenaci anupalepo, anupakkileso cāti āha ‘‘ākāsampi alaggaṃ parisuddha’’nti. Idāni tamatthaṃ nidassanena vibhūtaṃ katvā dassetuṃ ‘‘candimasūriyāna’’ntiādi vuttaṃ. Saṃsandati yujjati paṭipajjitabbatāpaṭipajjanehi aññamaññānucchavikatāya.
បដិបទាយ ឋិតានន្តិ បដិបទំ មគ្គបដិបត្តិំ បដិបជ្ជមានានំ។ វុសិតវតន្តិ ព្រហ្មចរិយវាសំ វុសិតវន្តានំ ឯតេសំ។ លទ្ធសហាយោតិ ឯតាសំ បដិបទានំ វសេន លទ្ធសហាយោ។ តត្ថ តត្ថ សាវកេហិ សត្ថុ កាតព្ពកិច្ចេ។ ឥទំ បន ‘‘អទុតិយោ’’តិអាទិ សុត្តន្តរេ អាគតវចនំ អញ្ញេហិ អសទិសដ្ឋេន វុត្តំ, ន យថាវុត្តសហាយាភាវតោ។ អបនុជ្ជាតិ អបនីយ វិវជ្ជេត្វា។ ‘‘អបនុជ្ជា’’តិ ច អន្តោគធាវធារណំ ឥទំ វចនំ ឯកន្តិកត្តា តស្ស អបនោទស្សាតិ វុត្តំ ‘‘អបនុជ្ជេវា’’តិ។
Paṭipadāya ṭhitānanti paṭipadaṃ maggapaṭipattiṃ paṭipajjamānānaṃ. Vusitavatanti brahmacariyavāsaṃ vusitavantānaṃ etesaṃ. Laddhasahāyoti etāsaṃ paṭipadānaṃ vasena laddhasahāyo. Tattha tattha sāvakehi satthu kātabbakicce. Idaṃ pana ‘‘adutiyo’’tiādi suttantare āgatavacanaṃ aññehi asadisaṭṭhena vuttaṃ, na yathāvuttasahāyābhāvato. Apanujjāti apanīya vivajjetvā. ‘‘Apanujjā’’ti ca antogadhāvadhāraṇaṃ idaṃ vacanaṃ ekantikattā tassa apanodassāti vuttaṃ ‘‘apanujjevā’’ti.
លព្ភតីតិ លាភោ, សោ បន ឧក្កំសគតិវិជាននេន សាតិសយោ, វិបុលោ ឯវ ច ឥធាធិប្បេតោតិ អាហ ‘‘មហាលាភោ ឧប្បន្នោ’’តិ។ ឧស្សន្នបុញ្ញនិស្សន្ទសមុប្បន្នោតិ យថាវុត្តកាលំ សម្ភតសុវិបុលឧឡារតរបុញ្ញាភិសន្ទតោ និព្ពត្តោ។‘‘ឥមេ និព្ពត្តា, ឥតោ បរំ មយ្ហំ ឱកាសោ នត្ថី’’តិ ឧស្សាហជាតោ វិយ ឧបរូបរិ វឌ្ឍមានោ ឧទបាទិ។ សព្ពទិសាសុ ហិ យមកមហាមេឃោ ឧដ្ឋហិត្វា មហាមេឃំ វិយ សព្ពបារមិយោ ‘‘ឯកស្មិំ អត្តភាវេ វិបាកំ ទស្សាមា’’តិ សម្បិណ្ឌិតា វិយ ភគវតោ ឥទំ លាភសក្ការសិលោកំ និព្ពត្តយិំសុ, តតោ អន្នបានវត្ថយានមាលាគន្ធវិលេបនាទិហត្ថា ខត្តិយព្រាហ្មណាទយោ ឧបគន្ត្វា ‘‘កហំ ពុទ្ធោ, កហំ ភគវា, កហំ ទេវទេវោ, កហំ នរាសភោ, កហំ បុរិសសីហោ’’តិ ភគវន្តំ បរិយេសន្តិ, សកដសតេហិបិ បច្ចយេ អាហរិត្វា ឱកាសំ អលភមានា សមន្តា គាវុតប្បមាណម្បិ សកដធុរេន សកដធុរំ អាហច្ច តិដ្ឋន្តិ ចេវ អនុពន្ធន្តិ ច អន្ធកវិន្ទព្រាហ្មណាទយោ វិយ។ សព្ពំ ខន្ធកេ, តេសុ តេសុ ច សុត្តេសុ អាគតនយេន វេទិតព្ពំ។ តេនាហ ‘‘លាភសក្ការោ មហោឃោ វិយា’’តិអាទិ។
Labbhatīti lābho, so pana ukkaṃsagativijānanena sātisayo, vipulo eva ca idhādhippetoti āha ‘‘mahālābho uppanno’’ti. Ussannapuññanissandasamuppannoti yathāvuttakālaṃ sambhatasuvipulauḷāratarapuññābhisandato nibbatto.‘‘Ime nibbattā, ito paraṃ mayhaṃ okāso natthī’’ti ussāhajāto viya uparūpari vaḍḍhamāno udapādi. Sabbadisāsu hi yamakamahāmegho uṭṭhahitvā mahāmeghaṃ viya sabbapāramiyo ‘‘ekasmiṃ attabhāve vipākaṃ dassāmā’’ti sampiṇḍitā viya bhagavato idaṃ lābhasakkārasilokaṃ nibbattayiṃsu, tato annapānavatthayānamālāgandhavilepanādihatthā khattiyabrāhmaṇādayo upagantvā ‘‘kahaṃ buddho, kahaṃ bhagavā, kahaṃ devadevo, kahaṃ narāsabho, kahaṃ purisasīho’’ti bhagavantaṃ pariyesanti, sakaṭasatehipi paccaye āharitvā okāsaṃ alabhamānā samantā gāvutappamāṇampi sakaṭadhurena sakaṭadhuraṃ āhacca tiṭṭhanti ceva anubandhanti ca andhakavindabrāhmaṇādayo viya. Sabbaṃ khandhake, tesu tesu ca suttesu āgatanayena veditabbaṃ. Tenāha ‘‘lābhasakkāro mahogho viyā’’tiādi.
បដិបាដិភត្តន្តិ ពហូសុ ‘‘ទានំ ទស្សាមា’’តិ អាហដបដិបាដិកាយ ឧដ្ឋិតេសុ អនុបដិបាដិយា ទាតព្ព ភត្តំ។
Paṭipāṭibhattanti bahūsu ‘‘dānaṃ dassāmā’’ti āhaṭapaṭipāṭikāya uṭṭhitesu anupaṭipāṭiyā dātabba bhattaṃ.
មត្ថកំ បត្តោ អនញ្ញសាធារណត្តា តស្ស ទានស្ស។ ឧបាយំ អាចិក្ខិ នាគរានំ អសក្កុណេយ្យរូបេន ទានំ ទាបេតុំ។ សាលកល្យាណិរុក្ខា រាជបរិគ្គហា អញ្ញេហិ អសាធារណា, តស្មា តេសំ បទរេហិ មណ្ឌបោ ការិតោ, ហត្ថិនោ ច រាជភណ្ឌភូតា នាគរេហិ ន សក្កា លទ្ធុន្តិ តេហិ ឆត្តំ ធារាបិតំ, តថា ខត្តិយធីតាហិ វេយ្យាវច្ចំ ការិតំ។ ‘‘បញ្ច អាសនសតានី’’តិ ឥទំ សាលកល្យាណិមណ្ឌបេ បញ្ញត្តេ សន្ធាយ វុត្តំ, តតោ ពហិ បន ពហូនិ បញ្ញត្តានិ អហេសុំ ។ ចតុជ្ជាតិយគន្ធំ បិសតិ ពុទ្ធប្បមុខស្ស សង្ឃស្ស បូជនត្ថញ្ចេវ បត្តស្ស ឧព្ពដនត្ថញ្ច។ ឧទកន្តិ បត្តធោវនឧទកំ។ អនគ្ឃានិ អហេសុំ អនគ្ឃរតនាភិសង្ខតត្តា។
Matthakaṃ patto anaññasādhāraṇattā tassa dānassa. Upāyaṃ ācikkhi nāgarānaṃ asakkuṇeyyarūpena dānaṃ dāpetuṃ. Sālakalyāṇirukkhā rājapariggahā aññehi asādhāraṇā, tasmā tesaṃ padarehi maṇḍapo kārito, hatthino ca rājabhaṇḍabhūtā nāgarehi na sakkā laddhunti tehi chattaṃ dhārāpitaṃ, tathā khattiyadhītāhi veyyāvaccaṃ kāritaṃ. ‘‘Pañca āsanasatānī’’ti idaṃ sālakalyāṇimaṇḍape paññatte sandhāya vuttaṃ, tato bahi pana bahūni paññattāni ahesuṃ . Catujjātiyagandhaṃ pisati buddhappamukhassa saṅghassa pūjanatthañceva pattassa ubbaṭanatthañca. Udakanti pattadhovanaudakaṃ. Anagghāni ahesuṃ anaggharatanābhisaṅkhatattā.
សត្តធា មុទ្ធា ផលិស្សតិ អនាទរការណាទិនា។ កាឡំ ឱលោកេស្សាមីតិ កាឡំ ឯវំ អនុបេក្ខិស្សាមិ, តស្ស ឧប្បជ្ជនកំ អនត្ថំ បរិហរិស្សាមីតិ អត្ថោ។
Sattadhā muddhā phalissati anādarakāraṇādinā. Kāḷaṃ olokessāmīti kāḷaṃ evaṃ anupekkhissāmi, tassa uppajjanakaṃ anatthaṃ pariharissāmīti attho.
កទរិយាតិ ថទ្ធមច្ឆរិនោ បុញ្ញកម្មវិមុខា។ ទេវលោកំ ន វជន្តិ បុញ្ញស្ស អកតត្តា, មច្ឆរិភាវេន ច បាបស្ស បសុតត្តា។ ពាលាតិ ទុច្ចិន្តិតចិន្តនាទិនា ពាលលក្ខណយុត្តា។ នប្បសំសន្តិ ទានំ បសំសិតុម្បិ ន វិសហន្តិ។ ធីរោតិ ធីតិសម្បន្នោ ឧឡារបញ្ញោ បរេហិ កតំ ទានំ អនុមោទមានោបិ, តេនេវ ទានានុមោទនេនេវ។ សុខី បរត្ថាតិ បរលោកេ កាយិកចេតសិកសុខសមង្គី ហោតិ។
Kadariyāti thaddhamaccharino puññakammavimukhā. Devalokaṃ na vajanti puññassa akatattā, maccharibhāvena ca pāpassa pasutattā. Bālāti duccintitacintanādinā bālalakkhaṇayuttā. Nappasaṃsanti dānaṃ pasaṃsitumpi na visahanti. Dhīroti dhītisampanno uḷārapañño parehi kataṃ dānaṃanumodamānopi, teneva dānānumodaneneva. Sukhī paratthāti paraloke kāyikacetasikasukhasamaṅgī hoti.
វររោជោ នាម តស្មិំ កាលេ ឯកោ ខត្តិយោ, តស្ស វររោជស្ស។ អនវជ្ជ…បេ.… ផលេយ្យ អភូតវាទិភាវតោតិ អធិប្បាយោ។ អតិរេកបទសហស្សេន តិំសាធិកេន អឌ្ឍតេយ្យគាថាសតេន វណ្ណមេវ កថេសិ រូបប្បសន្នតាយ ច។
Vararojo nāma tasmiṃ kāle eko khattiyo, tassa vararojassa. Anavajja…pe… phaleyya abhūtavādibhāvatoti adhippāyo. Atirekapadasahassena tiṃsādhikena aḍḍhateyyagāthāsatena vaṇṇameva kathesi rūpappasannatāya ca.
យាវ មញ្ញេ ខត្តិយាតិ ឯត្ថ យាវាតិ អវធិបរិច្ឆេទវចនំ, អញ្ញេតិ និបាតមត្តំ, យាវ ខត្តិយា ខត្តិយេ អវធិំ កត្វា សព្ពេ ទេវមនុស្សាតិ អធិប្បាយោ។ តេនាហ ‘‘ខត្តិយា ព្រាហ្មណា’’តិអាទិ។ មទបមត្តោតិ លាភសក្ការសិលោកមទេន បមត្តោ ចេវ តទន្វយេន បមាទេន បមត្តោ ច ហុត្វា។
Yāva maññe khattiyāti ettha yāvāti avadhiparicchedavacanaṃ, aññeti nipātamattaṃ, yāva khattiyā khattiye avadhiṃ katvā sabbe devamanussāti adhippāyo. Tenāha ‘‘khattiyā brāhmaṇā’’tiādi. Madapamattoti lābhasakkārasilokamadena pamatto ceva tadanvayena pamādena pamatto ca hutvā.
តទន្វយមេវាតិ តទនុគតមេវ។ វាចា…បេ.… សមេតីតិ វចីកម្មកាយកម្មានិ អញ្ញមញ្ញំ អវិរុទ្ធានិ, អញ្ញទត្ថុ សំសន្ទន្តិ។ អជា ឯវ មិគាតិ អជាមិគា, តេ អជាមិគេ។
Tadanvayamevāti tadanugatameva. Vācā…pe… sametīti vacīkammakāyakammāni aññamaññaṃ aviruddhāni, aññadatthu saṃsandanti. Ajā eva migāti ajāmigā, te ajāmige.
តិណ្ណវិចិកិច្ឆោ សព្ពសោ អតិក្កន្តវិចិកិច្ឆាកន្តារោ ។ ននុ ច សព្ពេបិ សោតាបន្នា តិណ្ណវិចិកិច្ឆា, វិគតកថំកថា ច? សច្ចមេតំ, ឥទំ បន ន តាទិសំ តិណ្ណវិចិកិច្ឆតំ សន្ធាយ វុត្តំ, អថ ខោ សព្ពស្មិំ ញេយ្យធម្មេ សព្ពាការាវពោធសង្ខាតសន្និដ្ឋានវសេន សព្ពសោ និរាកតំ សន្ធាយាតិ ទស្សេន្តោ ‘‘យថា ហី’’តិ អាទិមាហ។ ឧស្សន្នុស្សន្នត្តាតិ បរោបរភាវតោ, អយញ្ច អត្ថោ ភគវតោ អនេកធាតុនានាធាតុញាណពលេនបិ ឥជ្ឈតិ។ សព្ពត្ថ វិគតកថំកថោ សព្ពទស្សាវិភាវតោ។ សព្ពេសំ បរមត្ថធម្មានំ សច្ចាភិសមយវសេន បដិវិទ្ធត្តា វុត្តំ ‘‘វោហារវសេនា’’តិ វា នាមគោត្តាទិវសេនាតិ អត្ថោ។
Tiṇṇavicikiccho sabbaso atikkantavicikicchākantāro . Nanu ca sabbepi sotāpannā tiṇṇavicikicchā, vigatakathaṃkathā ca? Saccametaṃ, idaṃ pana na tādisaṃ tiṇṇavicikicchataṃ sandhāya vuttaṃ, atha kho sabbasmiṃ ñeyyadhamme sabbākārāvabodhasaṅkhātasanniṭṭhānavasena sabbaso nirākataṃ sandhāyāti dassento ‘‘yathā hī’’ti ādimāha. Ussannussannattāti paroparabhāvato, ayañca attho bhagavato anekadhātunānādhātuñāṇabalenapi ijjhati. Sabbattha vigatakathaṃkatho sabbadassāvibhāvato. Sabbesaṃ paramatthadhammānaṃ saccābhisamayavasena paṭividdhattā vuttaṃ ‘‘vohāravasenā’’ti vā nāmagottādivasenāti attho.
បរិយោសិតសង្កប្បោតិ សព្ពសោ និដ្ឋិតមនោរថោ។ ននុ ច អរិយមគ្គេន បរិយោសិតសង្កប្បតា នាម សោឡសកិច្ចសិទ្ធិយា កតករណីយភាវេន, ន សព្ពញេយ្យធម្មាវពោធេនាតិ ចោទនំ សន្ធាយាហ ‘‘បុព្ពេ អននុស្សុតេសូ’’តិអាទិ។ សាវកានំ សាវកបារមិញាណំ វិយ, ហិ បច្ចេកពុទ្ធានំ បច្ចេកពោធិញាណំ វិយ ច សម្មាសម្ពុទ្ធានំ សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ ចតុសច្ចាភិសម្ពោធបុព្ពកមេវាតិ។ អននុស្សុតេសូតិ ន អនុស្សុតេសុ។ សាមន្តិ សយមេវ។ បទទ្វយេនាបិ បរតោ ឃោសេន វិនាតិ ទស្សេតិ។ តត្ថាតិ និមិត្តត្ថេ ភុម្មំ, សច្ចាភិសម្ពោធនិមិត្តន្តិ អត្ថោ។ សច្ចាភិសម្ពោធោ ច អគ្គមគ្គវសេនាតិ ទដ្ឋព្ពំ។ ពលេសុ ច វសីភាវន្តិ ទសន្នំ ពលញាណានំ យថារុចិ បវត្តិ។ ជាតត្តា ជាតាតិ សម្មាសម្ពុទ្ធេ វទតិ។
Pariyositasaṅkappoti sabbaso niṭṭhitamanoratho. Nanu ca ariyamaggena pariyositasaṅkappatā nāma soḷasakiccasiddhiyā katakaraṇīyabhāvena, na sabbañeyyadhammāvabodhenāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘pubbeananussutesū’’tiādi. Sāvakānaṃ sāvakapāramiñāṇaṃ viya, hi paccekabuddhānaṃ paccekabodhiñāṇaṃ viya ca sammāsambuddhānaṃ sabbaññutaññāṇaṃ catusaccābhisambodhapubbakamevāti. Ananussutesūti na anussutesu. Sāmanti sayameva. Padadvayenāpi parato ghosena vināti dasseti. Tatthāti nimittatthe bhummaṃ, saccābhisambodhanimittanti attho. Saccābhisambodho ca aggamaggavasenāti daṭṭhabbaṃ. Balesu ca vasībhāvanti dasannaṃ balañāṇānaṃ yathāruci pavatti. Jātattā jātāti sammāsambuddhe vadati.
២៩៧. តត្ថ តត្ថ រាជធានិអាទិកេ និពទ្ធវាសំ វសន្តោ។ តីសុ មណ្ឌលេសុ យថាកាលំ ចារិកំ ចរន្តោ។
297. Tattha tattha rājadhāniādike nibaddhavāsaṃ vasanto. Tīsu maṇḍalesu yathākālaṃ cārikaṃ caranto.
២៩៨. អស្សាតិ ផលស្ស។ តន្តិ ការណំ។ ទ្វិន្នម្បិ ឯកតោ ឧប្បត្តិយា ការណំ នត្ថិ, បគេវ តិណ្ណំ, ចតុន្នំ វាតិ។ ‘‘ឯត្ថ ចា’’តិអាទិ ‘‘ឯកិស្សា លោកធាតុយា’’តិ វុត្តលោកធាតុយា បមាណបរិច្ឆេទទស្សនត្ថំ អារទ្ធំ។
298.Assāti phalassa. Tanti kāraṇaṃ. Dvinnampi ekato uppattiyā kāraṇaṃ natthi, pageva tiṇṇaṃ, catunnaṃ vāti. ‘‘Ettha cā’’tiādi ‘‘ekissā lokadhātuyā’’ti vuttalokadhātuyā pamāṇaparicchedadassanatthaṃ āraddhaṃ.
យាវតាតិ យត្តកេន ឋានេន។ បរិហរន្តីតិ សិនេរុំ បរិក្ខិបន្តា បរិវត្តន្តិ។ ទិសាតិ ទិសាសុ, ភុម្មត្ថេ ឯតំ បច្ចត្តវចនំ។ ភន្តិ ទិព្ពន្តិ។ វិរោចនាតិ ឱភាសន្តា, វិរោចនា វា សោភមានា ចន្ទិមសូរិយា ភន្តិ, តតោ ឯវ ទិសា ច ភន្តិ។ តាវ សហស្សធាតិ តត្តកោ សហស្សលោកោ។
Yāvatāti yattakena ṭhānena. Pariharantīti sineruṃ parikkhipantā parivattanti. Disāti disāsu, bhummatthe etaṃ paccattavacanaṃ. Bhanti dibbanti. Virocanāti obhāsantā, virocanā vā sobhamānā candimasūriyā bhanti, tato eva disā ca bhanti.Tāva sahassadhāti tattako sahassaloko.
ឯត្តកន្តិ ឥមំ ចក្កវាឡំ មជ្ឈេ កត្វា ឥមិនាវ សទ្ធិំ ចក្កវាឡំ ទសសហស្សំ។ យំ បនេត្ថ វត្តព្ពំ, តំ មហាបទានវណ្ណនាយំ វុត្តមេវ។ ន បញ្ញាយតីតិ តីសុ បិដកេសុ អនាគតត្តា។
Ettakanti imaṃ cakkavāḷaṃ majjhe katvā imināva saddhiṃ cakkavāḷaṃ dasasahassaṃ. Yaṃ panettha vattabbaṃ, taṃ mahāpadānavaṇṇanāyaṃ vuttameva. Na paññāyatīti tīsu piṭakesu anāgatattā.
សនង្កុមារកថាវណ្ណនា
Sanaṅkumārakathāvaṇṇanā
៣០០. វណ្ណេនាតិ រូបសម្បត្តិយា។ សុវិញ្ញេយ្យត្តា តំ អនាមសិត្វា យសសទ្ទស្សេវ អត្ថមាហ។ អលង្ការបរិវារេនាតិ អលង្ការេន ច បរិវារេន ច។ បុញ្ញសិរិយាតិ បុញ្ញិទ្ធិយា។
300.Vaṇṇenāti rūpasampattiyā. Suviññeyyattā taṃ anāmasitvā yasasaddasseva atthamāha. Alaṅkāraparivārenāti alaṅkārena ca parivārena ca. Puññasiriyāti puññiddhiyā.
៣០១. សម្បសាទនេតិ សម្បសាទជននេ។ សំបុព្ពោ ខា-សទ្ទោ ជាននត្ថោ ‘‘សង្ខាយេតំ បដិសេវតី’’តិអាទីសុ (ម. និ. ២.១៦៨) វិយាតិ អាហ ‘‘ជានិត្វា មោទាមា’’តិ។
301.Sampasādaneti sampasādajanane. Saṃpubbo khā-saddo jānanattho ‘‘saṅkhāyetaṃ paṭisevatī’’tiādīsu (ma. ni. 2.168) viyāti āha ‘‘jānitvā modāmā’’ti.
គោវិន្ទព្រាហ្មណវត្ថុវណ្ណនា
Govindabrāhmaṇavatthuvaṇṇanā
៣០៤. យាវ ទីឃរត្តន្តិ យាវ បរិមាណតោ, អបរិមិតកាលបរិទីបនមេតន្តិ អាហ ‘‘ឯត្តកន្តិ…បេ.… អតិចិររត្ត’’ន្តិ។ មហាបញ្ញោវ សោ ភគវាតិ តេន ព្រហ្មុនា អនុមតិបុច្ឆាវសេន ទេវានំ វុត្តន្តិ ទស្សេន្តោ ‘‘មហាបញ្ញោវ សោ ភគវា។ នោតិ កថំ តុម្ហេ មញ្ញថា’’តិ អាហ។ សយមេវេតំ បញ្ហំ ព្យាកាតុកាមោ ‘‘ភូតបុព្ពំ ភោ’’តិ អាទិំ អាហាតិ សម្ពន្ធោ។ ឯវំ បន ព្យាករោន្តេន អត្ថតោ អយម្បិ អត្ថោ វុត្តោ នាម ហោតីតិ ទស្សេន្តោ ‘‘អនច្ឆរិយមេត’’ន្តិ អាទិមាហ។ តិណ្ណំ មារានន្តិ កិលេសាភិសង្ខារទេវបុត្តមារានំ។ ‘‘អនច្ឆរិយមេត’’ន្តិ វុត្តមេវត្ថំ និគមនវសេន ‘‘កិមេត្ថ អច្ឆរិយ’’ន្តិ បុនបិ វុត្តំ។
304.Yāvadīgharattanti yāva parimāṇato, aparimitakālaparidīpanametanti āha ‘‘ettakanti…pe… aticiraratta’’nti. Mahāpaññova so bhagavāti tena brahmunā anumatipucchāvasena devānaṃ vuttanti dassento ‘‘mahāpaññova so bhagavā. Noti kathaṃ tumhe maññathā’’ti āha. Sayamevetaṃ pañhaṃ byākātukāmo ‘‘bhūtapubbaṃ bho’’ti ādiṃ āhāti sambandho. Evaṃ pana byākarontena atthato ayampi attho vutto nāma hotīti dassento ‘‘anacchariyameta’’nti ādimāha. Tiṇṇaṃ mārānanti kilesābhisaṅkhāradevaputtamārānaṃ. ‘‘Anacchariyameta’’nti vuttamevatthaṃ nigamanavasena ‘‘kimettha acchariya’’nti punapi vuttaṃ.
រញ្ញោ ទិដ្ឋធម្មិកសម្បរាយិកអត្ថានំ បុរោ ធានតោ បុរេ បុរេ សំវិធានតោ បុរោហិតោតិ អាហ ‘‘សព្ពកិច្ចានិ អនុសាសនបុរោហិតោ’’តិ។ គោវិន្ទិយាភិសេកេនាតិ គោវិន្ទស្ស ឋានេ ឋបនាភិសេកេន។ តំ កិរ តស្ស ព្រាហ្មណស្ស កុលបរម្បរាគតំ ឋានន្តរំ។ ជោតិតត្តាតិ អាវុធានំ ជោតិតត្តា។ បាលនសមត្ថតាយាតិ រញ្ញោ, អបរិមិតស្ស ច សត្តកាយស្ស អនត្ថតោ បរិបាលនសមត្ថតាយ។
Rañño diṭṭhadhammikasamparāyikaatthānaṃ puro dhānato pure pure saṃvidhānato purohitoti āha ‘‘sabbakiccānianusāsanapurohito’’ti. Govindiyābhisekenāti govindassa ṭhāne ṭhapanābhisekena. Taṃ kira tassa brāhmaṇassa kulaparamparāgataṃ ṭhānantaraṃ. Jotitattāti āvudhānaṃ jotitattā. Pālanasamatthatāyāti rañño, aparimitassa ca sattakāyassa anatthato paripālanasamatthatāya.
សម្មា វោស្សជ្ជិត្វាតិ សុដ្ឋុ តស្សេវាគារវភាវេន វិស្សជ្ជិត្វា និយ្យាតេត្វា។ តំ តមត្ថំ កិច្ចំ បស្សតីតិ អត្ថទសោ។
Sammā vossajjitvāti suṭṭhu tassevāgāravabhāvena vissajjitvā niyyātetvā. Taṃ tamatthaṃ kiccaṃ passatīti atthadaso.
៣០៥. ភវនំ វឌ្ឍនំ ភវោ, ភវតិ ឯតេនាតិ វា ភវោ, វឌ្ឍិការណំ សន្ធិវសេន ម-ការាគមោ, ឱ-ការស្ស ច អ-ការាទេសំ កត្វា ‘‘ភវមត្ថូ’’តិ វុត្តំ។ ភវន្តំ ជោតិបាលន្តិ បន សាមិអត្ថេ ឧបយោគវចនន្តិ អាហ ‘‘ភោតោ’’តិ។ មា បច្ចព្យាហាសីតិ មា បដិក្ខិបីតិ អត្ថោ។ សោ បន បដិក្ខេបោ បដិវចនំ ហោតីតិ អាហ ‘‘មា បដិព្យាហាសី’’តិ។ អភិសម្ភោសីតិ កម្មន្តានំ សំវិធានេ សមត្ថោ ហោតីតិ អាហ ‘‘សំវិទហិត្វា’’តិ។ ភវាភវំ, បញ្ញញ្ច វិន្ទិ បដិលភីតិ គោវិន្ទោ, មហន្តោ គោវិន្ទោ មហាគោវិន្ទោ។ ‘‘គោ’’តិ ហិ បញ្ញាយេតំ អធិវចនំ គច្ឆតិ អត្ថេ ពុជ្ឈតីតិ។
305. Bhavanaṃ vaḍḍhanaṃ bhavo, bhavati etenāti vā bhavo, vaḍḍhikāraṇaṃ sandhivasena ma-kārāgamo, o-kārassa ca a-kārādesaṃ katvā ‘‘bhavamatthū’’ti vuttaṃ. Bhavantaṃ jotipālanti pana sāmiatthe upayogavacananti āha ‘‘bhoto’’ti. Mā paccabyāhāsīti mā paṭikkhipīti attho. So pana paṭikkhepo paṭivacanaṃ hotīti āha ‘‘mā paṭibyāhāsī’’ti. Abhisambhosīti kammantānaṃ saṃvidhāne samattho hotīti āha ‘‘saṃvidahitvā’’ti. Bhavābhavaṃ, paññañca vindi paṭilabhīti govindo, mahanto govindo mahāgovindo. ‘‘Go’’ti hi paññāyetaṃ adhivacanaṃ gacchati atthe bujjhatīti.
រជ្ជសំវិភជនវណ្ណនា
Rajjasaṃvibhajanavaṇṇanā
៣០៦. ឯកបិតិកា វេមាតុកា កនិដ្ឋភាតរោ។ អយំ អភិសិត្តោតិ អយំ រេណុ រាជកុមារោ បិតុ អច្ចយេន រជ្ជេ អភិសិត្តោ។ រាជការកាតិ រាជបុត្តំ រជ្ជេ បតិដ្ឋាបេតារោ។
306.Ekapitikā vemātukā kaniṭṭhabhātaro. Ayaṃ abhisittoti ayaṃ reṇu rājakumāro pitu accayena rajje abhisitto. Rājakārakāti rājaputtaṃ rajje patiṭṭhāpetāro.
៣០៧. មទេន្តីតិ មទនីយាតិ កត្តុសាធនតំ ទស្សេន្តោ ‘‘មទករា’’តិ អាហ។ មទករណំ បន បមាទស្ស វិសេសការណន្តិ វុត្តំ ‘‘បមាទករា’’តិ។
307. Madentīti madanīyāti kattusādhanataṃ dassento ‘‘madakarā’’ti āha. Madakaraṇaṃ pana pamādassa visesakāraṇanti vuttaṃ ‘‘pamādakarā’’ti.
៣០៨. រេណុស្ស រជ្ជសមីបេ ទសគាវុតមត្តវិត្ថតានិ ហុត្វា អបរភាគេ តិយោជនសតំ វិត្ថតត្តា សព្ពានិ ឆ រជ្ជានិ សកដមុខានិ បដ្ឋបេសិ។ វិតានសទិសំ ចតុរស្សភាវតោ។
308. Reṇussa rajjasamīpe dasagāvutamattavitthatāni hutvā aparabhāge tiyojanasataṃ vitthatattā sabbāni cha rajjāni sakaṭamukhāni paṭṭhapesi. Vitānasadisaṃ caturassabhāvato.
៣១០. សហាតិ គាថាយ បទបរិបូរណត្ថំ វុត្តំ។ តស្ស អត្ថំ ទស្សេន្តោ ‘‘តេនេវ សហា’’តិ អាហ។ សហាតិ វា អវិនាភាវត្ថេ និបាតោ, សោ សហ អាសុំ សត្ត ភារធាតិ យោជេតព្ពោ, តេន តេ ទេសន្តរេ វសន្តា វិចិត្តេន សហភាវិនោ អវិនាភាវិនោតិ ទីបេតិ។ រជ្ជភារំ ធារេន្តិ អត្តនិ អារោបេន្តិ វហន្តីតិ ភារធា។
310.Sahāti gāthāya padaparipūraṇatthaṃ vuttaṃ. Tassa atthaṃ dassento ‘‘teneva sahā’’ti āha. Sahāti vā avinābhāvatthe nipāto, so saha āsuṃ satta bhāradhāti yojetabbo, tena te desantare vasantā vicittena sahabhāvino avinābhāvinoti dīpeti. Rajjabhāraṃ dhārenti attani āropenti vahantīti bhāradhā.
បឋមភាណវារវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Paṭhamabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
កិត្តិសទ្ទអព្ភុគ្គមនវណ្ណនា
Kittisaddaabbhuggamanavaṇṇanā
៣១១. អនុបុរោហិតេ ឋបេសីតិ អនុបុរោហិតេ កត្វា ឋបេសិ, អនុបុរោហិតេ វា ឋានេ ឋបេសិ។ តិសវនំ ករោន្តេ សន្ធាយ ‘‘ទិវសស្ស តិក្ខត្តុ’’ន្តិ វុត្តំ។ ទ្វីសុ សន្ធីសុ សវនំ ករោន្តេ សន្ធាយ ‘‘សាយំ, បាតោ វា’’តិ វុត្តំ។ តតោ បដ្ឋាយាតិ វតចរិយំ មត្ថកំ បាបេត្វា ន្ហាតកាលតោ បភុតិ។
311.Anupurohite ṭhapesīti anupurohite katvā ṭhapesi, anupurohite vā ṭhāne ṭhapesi. Tisavanaṃ karonte sandhāya ‘‘divasassa tikkhattu’’nti vuttaṃ. Dvīsu sandhīsu savanaṃ karonte sandhāya ‘‘sāyaṃ, pāto vā’’ti vuttaṃ. Tato paṭṭhāyāti vatacariyaṃ matthakaṃ pāpetvā nhātakālato pabhuti.
៣១២. អភិឧគ្គច្ឆីតិ ឧដ្ឋហិ ឧទបាទិ។ អចិន្តេត្វាតិ ‘‘កថំ ខោ អហំ ព្រហ្មុនា សទ្ធិំ មន្តេយ្យ’’ន្តិ អចិន្តេត្វា ឯវំ ចិត្តម្បិ អនុប្បាទេត្វា។ តេន សមាគមនស្សេវ អភាវតោ អមន្តេត្វា។ តំ ទិស្វាតិ តំ ករុណាព្រហ្មវិហារភាវនំ ព្រហ្មទស្សនូបាយំ ទិស្វា ញាណចក្ខុនា។
312.Abhiuggacchīti uṭṭhahi udapādi. Acintetvāti ‘‘kathaṃ kho ahaṃ brahmunā saddhiṃ manteyya’’nti acintetvā evaṃ cittampi anuppādetvā. Tena samāgamanasseva abhāvato amantetvā. Taṃ disvāti taṃ karuṇābrahmavihārabhāvanaṃ brahmadassanūpāyaṃ disvā ñāṇacakkhunā.
៣១៣. ឯវន្តិ ឯវំ រញ្ញោ អារោចេត្វា បដិសល្លានំ ឧបគតេ។ សព្ពត្ថាតិ សព្ពេសុ ឆន្នំ ខត្តិយានំ, សត្តន្នំ ព្រាហ្មណមហាសាលានំ , សត្តន្នំ នាដកសតានំ, ចត្តារីសាយ ច ភរិយានំ អាបុច្ឆនវារេសុ។
313.Evanti evaṃ rañño ārocetvā paṭisallānaṃ upagate. Sabbatthāti sabbesu channaṃ khattiyānaṃ, sattannaṃ brāhmaṇamahāsālānaṃ , sattannaṃ nāṭakasatānaṃ, cattārīsāya ca bhariyānaṃ āpucchanavāresu.
៣១៦. សាទិសិយោតិ ជាតិយា សាទិសិយោតិ អាហ ‘‘សមវណ្ណា សមជាតិកា’’តិ។
316.Sādisiyoti jātiyā sādisiyoti āha ‘‘samavaṇṇā samajātikā’’ti.
៣១៧. សន្ថាគារន្តិ ឈានមនសិការេន ពហិ វិសដវិតក្កវូបសមនេន ចិត្តស្ស សន្ថម្ភនំ អគារំ, ឈានសាលន្តិ អត្ថោ។ គហិតាវាតិ ភាវនានុយោគេន មហាសត្តេន អត្តនោ ចិត្តសន្តានេ ឧប្បាទនវសេន គហិតា ឯវ។ នត្ថិ ឈានេនេវ វិក្ខម្ភិតត្តា។ វិសេសតោ ហិស្ស ករុណាយ ភាវិតត្តា អនភិរតិ ឧក្កណ្ឋនា នត្ថិ, មេត្តាយ ភាវិតត្តា ភយបរិតស្សនា នត្ថិ។ ឧក្កណ្ឋនាតិ បន ព្រហ្មទស្សនេ ឧស្សុក្កំ, បរិតស្សនាតិ តទភិបត្ថនាតិ អាហ ‘‘ព្រហ្មុនោ បនា’’តិអាទិ។
317.Santhāgāranti jhānamanasikārena bahi visaṭavitakkavūpasamanena cittassa santhambhanaṃ agāraṃ, jhānasālanti attho. Gahitāvāti bhāvanānuyogena mahāsattena attano cittasantāne uppādanavasena gahitā eva. Natthi jhāneneva vikkhambhitattā. Visesato hissa karuṇāya bhāvitattā anabhirati ukkaṇṭhanā natthi, mettāya bhāvitattā bhayaparitassanā natthi. Ukkaṇṭhanāti pana brahmadassane ussukkaṃ, paritassanāti tadabhipatthanāti āha ‘‘brahmuno panā’’tiādi.
ព្រហ្មុនាសាកច្ឆាវណ្ណនា
Brahmunāsākacchāvaṇṇanā
៣១៨. ចិត្តុត្រាសោតិ ចិត្តស្ស ឧត្រាសនមត្តំ។ កថន្តិ សត្តនិកាយនិវាសដ្ឋាននាមគោត្តាទីនំ វសេន កេន បការេន។ តេនាហ ‘‘កិ’’ន្តិអាទិ។
318.Cittutrāsoti cittassa utrāsanamattaṃ. Kathanti sattanikāyanivāsaṭṭhānanāmagottādīnaṃ vasena kena pakārena. Tenāha ‘‘ki’’ntiādi.
សោតិ យេ តេ បនកនសនន្តពន្ធសតនសនង្កុមារកាលនាមកា លោកេ បាកដា បញ្ញាតា ព្រហ្មានោ, តេសុ សនង្កុមារោ នាមាហន្តិ ទស្សេតិ។
Soti ye te panakanasanantabandhasatanasanaṅkumārakālanāmakā loke pākaṭā paññātā brahmāno, tesu sanaṅkumāro nāmāhanti dasseti.
អគ្ឃន្តិ គរុដ្ឋានិយានំ ទាតព្ពំអាហារំ។ មធុសាកន្តិ មធុរាហារំ, យំ កិញ្ចិ អតិថិនោ ទាតព្ពំ អាហារំ ឧបចារវសេន ឯវំ វទតិ។ តេនាហ ‘‘មធុសាកំ បនា’’តិអាទិ។ បុច្ឆាមាតិ និមន្តនវសេន បុច្ឆាម។
Agghanti garuṭṭhāniyānaṃ dātabbaṃāhāraṃ. Madhusākanti madhurāhāraṃ, yaṃ kiñci atithino dātabbaṃ āhāraṃ upacāravasena evaṃ vadati. Tenāha ‘‘madhusākaṃ panā’’tiādi. Pucchāmāti nimantanavasena pucchāma.
៣១៩. មហាសត្តោ ចត្តារោ ព្រហ្មវិហារេ ភាវេត្វា ឋិតោបិ តេសុ ‘‘ព្រហ្មសហព្យតាយ មគ្គោ’’តិ អនិព្ពេមតិកតាយ ‘‘កង្ខី’’តិ អវោច។ កេចិ បន ‘‘តបោកម្មេន បរិក្ខីណសរីរតាយ, ព្រហ្មសមាគមេន ភយាទិសមុប្បត្តិយា ច បដិលទ្ធមត្តេហិ ព្រហ្មវិហារេហិ បរិហីនោ អហោសិ, តស្មា អវិក្ខម្ភិតវិចិកិច្ឆតាយ ‘កង្ខី’តិ អវោចា’’តិ វទន្តិ។ បរស្ស វេទិយា វិទិតា បរវេទិយា, តេ បន តស្ស បាកដា វិភូតាតិ អាហ ‘‘បរស្ស បាកដេសុ បរវេទិយេសូ’’តិ។ តត្ថ ការណមាហ ‘‘បរេន សយំ អភិសង្ខតត្តា’’តិ។ មមាតិ កម្មំ មមំការោ, មមត្តន្តិ អាហ ‘‘ឥទំ មម…បេ.… តណ្ហ’’ន្តិ។ ‘‘មម’’ន្តិ ករោតិ ឯតេនាតិ ហិ មមំការោ, តថាបវត្តា តណ្ហា។ មនុជេសូតិ និទ្ធារណេ ភុម្មំ, ន វិសយេតិ អាហ ‘‘មនុជេសុ យោ កោចី’’តិ។ ‘‘ឯកោទិភូតោ’’តិ បទស្ស ភាវត្ថំ តាវ ទស្សេន្តោ ‘‘ឯកីភូតោ’’តិ វត្វា បុន តំ វិវរន្តោ ‘‘ឯកោ តិដ្ឋន្តោ ឯកោ និសីទន្តោ’’តិ អាហ។ តាទិសោតិ ឯកោ ហុត្វា បវត្តនកោ។ ភូតោតិ ជាតោ។ ឈានេ អធិមុត្តិ នាម តស្មិំ និព្ពត្តិតេ, អនិព្ពត្តិតេ កុតោ អធិមុត្តីតិ អាហ ‘‘ឈានំ និព្ពត្តេត្វាតិ អត្ថោ’’តិ។ វិស្សគន្ធោ នាម កោធាទិកិលេសបរិភាវនាតិ តេសំ វិក្ខម្ភនេន វិស្សគន្ធវិរហិតោ។ ឯតេសុ ធម្មេសូតិ បព្ពជ្ជានំ វិវេកវាសករុណាព្រហ្មវិហារាទិធម្មេសុ។
319. Mahāsatto cattāro brahmavihāre bhāvetvā ṭhitopi tesu ‘‘brahmasahabyatāya maggo’’ti anibbematikatāya ‘‘kaṅkhī’’ti avoca. Keci pana ‘‘tapokammena parikkhīṇasarīratāya, brahmasamāgamena bhayādisamuppattiyā ca paṭiladdhamattehi brahmavihārehi parihīno ahosi, tasmā avikkhambhitavicikicchatāya ‘kaṅkhī’ti avocā’’ti vadanti. Parassa vediyā viditā paravediyā, te pana tassa pākaṭā vibhūtāti āha ‘‘parassapākaṭesu paravediyesū’’ti. Tattha kāraṇamāha ‘‘parena sayaṃ abhisaṅkhatattā’’ti. Mamāti kammaṃ mamaṃkāro, mamattanti āha ‘‘idaṃ mama…pe… taṇha’’nti. ‘‘Mama’’nti karoti etenāti hi mamaṃkāro, tathāpavattā taṇhā. Manujesūti niddhāraṇe bhummaṃ, na visayeti āha ‘‘manujesu yo kocī’’ti. ‘‘Ekodibhūto’’ti padassa bhāvatthaṃ tāva dassento ‘‘ekībhūto’’ti vatvā puna taṃ vivaranto ‘‘eko tiṭṭhanto eko nisīdanto’’ti āha. Tādisoti eko hutvā pavattanako. Bhūtoti jāto. Jhāne adhimutti nāma tasmiṃ nibbattite, anibbattite kuto adhimuttīti āha ‘‘jhānaṃ nibbattetvāti attho’’ti. Vissagandho nāma kodhādikilesaparibhāvanāti tesaṃ vikkhambhanena vissagandhavirahito. Etesu dhammesūti pabbajjānaṃ vivekavāsakaruṇābrahmavihārādidhammesu.
៣២០. អវិទ្វាតិ ន វិទិតវា។ អាវរិតាតិ កុសលានំ ឧត្តរិមនុស្សធម្មានំ ឧប្បត្តិនិវារណេន អាវរិតា។ បូតិកាតិ ព្យាបន្នចិត្តតាទិនា បូតិភូតា។ កិលេសវសេន ទុគ្គន្ធំ វិស្សគន្ធំ វាយតិ។ និរយាទិអបាយេសុ និព្ពត្តនសីលតាយ អាបាយិកាតិ អាហ ‘‘អបាយូបគា’’តិ។ ចោរាទីហិ ឧបទ្ទុតស្ស បវិសិតុកាមស្ស បាការកវាដបរិខាទីហិ វិយ នគរំ កោធាទីហិ និវុតោ បិហិតោ ព្រហ្មលោកោ អស្សាតិ និវុតព្រហ្មលោកោ។ បុច្ឆតិ ‘‘កេនាវដា’’តិ វទន្តោ។
320.Avidvāti na viditavā. Āvaritāti kusalānaṃ uttarimanussadhammānaṃ uppattinivāraṇena āvaritā. Pūtikāti byāpannacittatādinā pūtibhūtā. Kilesavasena duggandhaṃ vissagandhaṃ vāyati. Nirayādiapāyesu nibbattanasīlatāya āpāyikāti āha ‘‘apāyūpagā’’ti. Corādīhi upaddutassa pavisitukāmassa pākārakavāṭaparikhādīhi viya nagaraṃ kodhādīhi nivuto pihito brahmaloko assāti nivutabrahmaloko. Pucchati ‘‘kenāvaṭā’’ti vadanto.
មុសាវាទោវ មោសវជ្ជំ យថា ភិសក្កមេវ ភេសជ្ជំ។ កុជ្ឈនំ ទុស្សនំ។ ទិដ្ឋាទីសុ អទិដ្ឋាទិវាទិតាវសេន បរេសំ វិសំវាទនំ បរវិសំវាទនំ។ សទិសំ បតិរូបំ ទស្សេត្វា បលោភនំ សទិសំ ទស្សេត្វា វញ្ចនំ។ មិត្តានំ វិហិំសនំ មេត្តិភេទោ មិត្តទុព្ភនំ។ ទឡ្ហមច្ឆរិតា ថទ្ធមច្ឆរិយំ។ អត្តនិ វិជ្ជមានំ និហីនតំ, សទិសតំ វា អតិក្កមិត្វា មញ្ញនំ។ បរេសំ សម្បត្តិយា អសហនំ ខីយនំ។ អត្តសម្បត្តិយា និគូហនវសេន, បរេហិ សាធារណភាវាសហនវសេន ច វិវិធា ឥច្ឆា រុចិ ឯតស្សាតិ វិវិច្ឆា។ កទរិយតាយ មុទុកំ មច្ឆរិយំ។ យត្ថ កត្ថចីតិ សកសន្តកេ, បរសន្តកេ, ហីនាតិកេ ចាតិ យត្ថ កត្ថចិ អារម្មណេ។ លុព្ភនំ អារម្មណស្ស គហណំ អភិគិជ្ឈនំ។ មជ្ជនំ សេយ្យាទិវសេន មទនំ សម្បគ្គហោ។ មុយ្ហនំ អារម្មណស្ស អនវពោធោ។ ឯតេសូតិ ឯតេសុ យថាវុត្តេសុ កោធាទីសុ សត្តសន្តានស្ស កិលិស្សនតោ វិពាធនតោ, ឧបតាបនតោ ច កិលេសសញ្ញិតេសុ បាបធម្មេសុ។ យុត្តា បយុត្តា សម្បយុត្តា អវិរហិតា។
Musāvādova mosavajjaṃ yathā bhisakkameva bhesajjaṃ. Kujjhanaṃ dussanaṃ. Diṭṭhādīsu adiṭṭhādivāditāvasena paresaṃ visaṃvādanaṃ paravisaṃvādanaṃ. Sadisaṃ patirūpaṃ dassetvā palobhanaṃ sadisaṃ dassetvā vañcanaṃ. Mittānaṃ vihiṃsanaṃ mettibhedo mittadubbhanaṃ. Daḷhamaccharitā thaddhamacchariyaṃ. Attani vijjamānaṃ nihīnataṃ, sadisataṃ vā atikkamitvā maññanaṃ. Paresaṃ sampattiyā asahanaṃ khīyanaṃ. Attasampattiyā nigūhanavasena, parehi sādhāraṇabhāvāsahanavasena ca vividhā icchā ruci etassāti vivicchā. Kadariyatāya mudukaṃ macchariyaṃ. Yattha katthacīti sakasantake, parasantake, hīnātike cāti yattha katthaci ārammaṇe. Lubbhanaṃ ārammaṇassa gahaṇaṃ abhigijjhanaṃ. Majjanaṃ seyyādivasena madanaṃ sampaggaho. Muyhanaṃ ārammaṇassa anavabodho. Etesūti etesu yathāvuttesu kodhādīsu sattasantānassa kilissanato vibādhanato, upatāpanato ca kilesasaññitesu pāpadhammesu. Yuttā payuttā sampayuttā avirahitā.
ឯត្ថ ចាយំ ព្រហ្មា មហាសត្តេន អាមគន្ធេ សុបុដ្ឋោ អត្តនោ យថាឧបដ្ឋិតេ បាបធម្មេ ចុទ្ទសហិ បទេហិ វិភជិត្វា កថេសិ, តេ បន តាទិសំ បវត្តិវិសេសំ ឧបាទាយ វុត្តាបិ កេចិ បុន វុត្តា, អាមគន្ធសុត្តេ (សុ. និ. ២៤២) បន វុត្តាបិ កេចិ ឥធ សព្ពសោ ន វុត្តា, ឯវំ សន្តេបិ លក្ខណហារនយេន, តទេកដ្ឋតាយ វា តេសំ បេត្ថ សង្គហោ ទដ្ឋព្ពោ។ តេនាហ ‘‘ឥទំ បន សុត្ត’’ន្តិអាទិ។ តត្ថ អាមគន្ធសុត្តេន ទីបេត្វាតិ ឥធ សរូបតោ អវុត្តេ អាមគន្ធេបិ វុត្តេហិ ឯកលក្ខណតាទិនា អាមគន្ធសុត្តេន បកាសេត្វា កថេតព្ពំ តត្ថ នេសំ សរូបតោ កថិតត្តា។ អាមគន្ធសុត្តម្បិ ឥមិនា ទីបេតព្ពំ ឥធ វុត្តានម្បិ កេសញ្ចិ អាមគន្ធានំ តត្ថ អវុត្តភាវតោ។ យស្មា អាមគន្ធសុត្តេ វុត្តាបិ អាមគន្ធា អត្ថតោ ឥធ សង្គហំ សមោសរណំ គច្ឆន្តិ, តស្មា ឥធ វុត្តេ បរិហរណវសេន ទស្សេន្តេន យស្មា ចេត្ថ កេចិ អភិធម្មនយេន អកិលេសសភាវាបិ សត្តសន្តានស្ស វិពាធនដ្ឋេន ‘‘កិលេសា’’តិ វត្តព្ពតំ អរហន្តិ, តស្មា ‘‘ចុទ្ទសសុ កិលេសេសូ’’តិ វុត្តំ។
Ettha cāyaṃ brahmā mahāsattena āmagandhe supuṭṭho attano yathāupaṭṭhite pāpadhamme cuddasahi padehi vibhajitvā kathesi, te pana tādisaṃ pavattivisesaṃ upādāya vuttāpi keci puna vuttā, āmagandhasutte (su. ni. 242) pana vuttāpi keci idha sabbaso na vuttā, evaṃ santepi lakkhaṇahāranayena, tadekaṭṭhatāya vā tesaṃ pettha saṅgaho daṭṭhabbo. Tenāha ‘‘idaṃ pana sutta’’ntiādi. Tattha āmagandhasuttena dīpetvāti idha sarūpato avutte āmagandhepi vuttehi ekalakkhaṇatādinā āmagandhasuttena pakāsetvā kathetabbaṃ tattha nesaṃ sarūpato kathitattā. Āmagandhasuttampi iminā dīpetabbaṃ idha vuttānampi kesañci āmagandhānaṃ tattha avuttabhāvato. Yasmā āmagandhasutte vuttāpi āmagandhā atthato idha saṅgahaṃ samosaraṇaṃ gacchanti, tasmā idha vutte pariharaṇavasena dassentena yasmā cettha keci abhidhammanayena akilesasabhāvāpi sattasantānassa vibādhanaṭṭhena ‘‘kilesā’’ti vattabbataṃ arahanti, tasmā ‘‘cuddasasu kilesesū’’ti vuttaṃ.
និម្មាទំ មិលាបនំ ខេបនន្តិ អាហ ‘‘និម្មាទេតព្ពា បហាតព្ពា’’តិ។ ពុទ្ធតន្តីតិ ពុទ្ធភាវីនំ បវេណី, ពុទ្ធភាវិនោបិ ‘‘ពុទ្ធា’’តិ វុច្ចន្តិ យថា ‘‘អគមា រាជគហំ ពុទ្ធោ’’តិ។ មហាបុរិសស្ស ទឡ្ហីកម្មំ កត្វាតិ មហាបុរិសស្ស ‘‘បព្ពជិស្សាមហ’’ន្តិ បវត្តចិត្តុប្បាទស្ស ទឡ្ហីកម្មំ កត្វា។
Nimmādaṃ milāpanaṃ khepananti āha ‘‘nimmādetabbā pahātabbā’’ti. Buddhatantīti buddhabhāvīnaṃ paveṇī, buddhabhāvinopi ‘‘buddhā’’ti vuccanti yathā ‘‘agamā rājagahaṃ buddho’’ti. Mahāpurisassa daḷhīkammaṃ katvāti mahāpurisassa ‘‘pabbajissāmaha’’nti pavattacittuppādassa daḷhīkammaṃ katvā.
រេណុរាជអាមន្តនាវណ្ណនា
Reṇurājaāmantanāvaṇṇanā
៣២១. មម មនំ ហរិត្វាតិ មម ចិត្តំ អបនេត្វា តស្ស វសេន អវត្តិត្វា។
321.Mama manaṃ haritvāti mama cittaṃ apanetvā tassa vasena avattitvā.
ឯកីភាវំ ឧបគន្ត្វា វុត្ថស្សាតិ កាយវិវេកបរិព្រូហនេន ឯកីភាវំ ឧបគន្ត្វា តបោកម្មវសេន វុត្ថស្ស។ កុសបត្តេហិ បរិត្ថតោតិ ពរិហិសេហិ វេទិយា សមន្តតោ សន្ថរិតោ។ អកាចោតិ វណោ វណសទិសខណ្ឌិច្ចវិរហិតោ។ តេនាហ ‘‘អកក្កសោ’’តិ។
Ekībhāvaṃ upagantvā vutthassāti kāyavivekaparibrūhanena ekībhāvaṃ upagantvā tapokammavasena vutthassa. Kusapattehi paritthatoti barihisehi vediyā samantato santharito. Akācoti vaṇo vaṇasadisakhaṇḍiccavirahito. Tenāha ‘‘akakkaso’’ti.
ឆខត្តិយអាមន្តនាវណ្ណនា
Chakhattiyaāmantanāvaṇṇanā
៣២២. សិក្ខេយ្យាមាតិ សិក្ខាបេយ្យាម, សិក្ខាបនញ្ចេត្ថ អត្ថិភាវាបាទនន្តិ អាហ ‘‘ឧបលាបេយ្យាមា’’តិ។
322.Sikkheyyāmāti sikkhāpeyyāma, sikkhāpanañcettha atthibhāvāpādananti āha ‘‘upalāpeyyāmā’’ti.
៣២៣. យស្ស វីរិយារម្ភស្ស, ខន្តិពលស្ស ច អភាវេន បព្ពជិតានំ សមណធម្មោ បរិបុណ្ណោ, បរិសុទ្ធោ ច ន ហោតិ, តេសុ វីរិយារម្ភខន្តិពលេសុ តេ តេ និយោជេតុំ ‘‘អារម្ភវ្ហោ’’តិអាទិ វុត្តំ។
323. Yassa vīriyārambhassa, khantibalassa ca abhāvena pabbajitānaṃ samaṇadhammo paripuṇṇo, parisuddho ca na hoti, tesu vīriyārambhakhantibalesu te te niyojetuṃ ‘‘ārambhavho’’tiādi vuttaṃ.
ករុណាឈានមគ្គោតិ ករុណាឈានសង្ខាតោ មគ្គោ។ ឧជុមគ្គោតិ ព្រហ្មលោកគមនេ ឧជុភូតោ មគ្គោ។ អនុត្តរោតិ សេដ្ឋោ ព្រហ្មវិហារសភាវតោ។ តេនាហ ‘‘ឧត្តមមគ្គោ នាមា’’តិ។ សព្ភិ រក្ខិតោ សាធូហិ យថា បរិហានិ ន ហោតិ, ឯវំ បដិបក្ខទូរីករណេន រក្ខិតោ គោបិតោ។ ‘‘សទ្ធម្មោ សព្ភិ វក្ខិតោ’’តិ កេចិ បឋន្តិ, តេសំ សបរហិតសាធនេន សាធូហិ ពុទ្ធាទីហិ កថិតោ បវេទិតោតិ អត្ថោ។
Karuṇājhānamaggoti karuṇājhānasaṅkhāto maggo. Ujumaggoti brahmalokagamane ujubhūto maggo. Anuttaroti seṭṭho brahmavihārasabhāvato. Tenāha ‘‘uttamamaggo nāmā’’ti. Sabbhi rakkhito sādhūhi yathā parihāni na hoti, evaṃ paṭipakkhadūrīkaraṇena rakkhito gopito. ‘‘Saddhammo sabbhi vakkhito’’ti keci paṭhanti, tesaṃ saparahitasādhanena sādhūhi buddhādīhi kathito paveditoti attho.
តង្ខណវិទ្ធំសនធម្មន្តិ យស្មិំ ខណេ វិរោធិធម្មសមាយោគោ, តស្មិំយេវ ខណេ វិនស្សនសភាវំ, យោ វា សោ គមនស្សាទានំ ទេវបុត្តានំ ហេដ្ឋុបរិយេន បដិមុខំ ធាវន្តានំ សិរសិ, បាទេ ច ពទ្ធខុរធារាសមាគមនតោបិ សីឃតរតាយ អតិឥត្តរោ បវត្តិក្ខណោ, តេនេវ វិនស្សនសភាវំ។ តស្ស ជីវិតស្ស។ គតិន្តិ និដ្ឋំ។ មន្តាយន្តិ មន្តេយ្យន្តិ វុត្តំ ហោតីតិ អាហ ‘‘មន្តេតព្ព’’ន្តិ។ ករណត្ថេ វា ភុម្មន្តិ ‘‘មន្តាយ’’ន្តិ ឥទំ ភុម្មំ ករណត្ថេ ទដ្ឋព្ពំ យថា ‘‘ញាតាយ’’ន្តិ។ សព្ពបលិពោធេតិ សព្ពេបិ កុសលកិរិយាយ វិពន្ធេ ឧបរោធេ។
Taṅkhaṇaviddhaṃsanadhammanti yasmiṃ khaṇe virodhidhammasamāyogo, tasmiṃyeva khaṇe vinassanasabhāvaṃ, yo vā so gamanassādānaṃ devaputtānaṃ heṭṭhupariyena paṭimukhaṃ dhāvantānaṃ sirasi, pāde ca baddhakhuradhārāsamāgamanatopi sīghataratāya atiittaro pavattikkhaṇo, teneva vinassanasabhāvaṃ. Tassa jīvitassa. Gatinti niṭṭhaṃ. Mantāyanti manteyyanti vuttaṃ hotīti āha ‘‘mantetabba’’nti. Karaṇatthe vā bhummanti ‘‘mantāya’’nti idaṃ bhummaṃ karaṇatthe daṭṭhabbaṃ yathā ‘‘ñātāya’’nti. Sabbapalibodheti sabbepi kusalakiriyāya vibandhe uparodhe.
ព្រាហ្មណមហាសាលាទីនំ អាមន្តនាវណ្ណនា
Brāhmaṇamahāsālādīnaṃ āmantanāvaṇṇanā
៣២៤. អប្បេសក្ខាតិ អប្បានុភាវាតិ អាហ ‘‘បព្ពជិតកាលតោ បដ្ឋាយា’’តិអាទិ។
324.Appesakkhāti appānubhāvāti āha ‘‘pabbajitakālato paṭṭhāyā’’tiādi.
ចក្កវត្តិ រាជា វិយ សម្ភាវិតោ។
Cakkavatti rājā viya sambhāvito.
មហាគោវិន្ទបព្ពជ្ជាវណ្ណនា
Mahāgovindapabbajjāvaṇṇanā
៣២៨. សមាបត្តីនំ អាជាននំ នាម អត្តបច្ចក្ខតា, សច្ឆិកិរិយាតិ អាហ ‘‘ន សក្ខិំសុ និព្ពត្តេតុ’’ន្តិ។
328. Samāpattīnaṃ ājānanaṃ nāma attapaccakkhatā, sacchikiriyāti āha ‘‘na sakkhiṃsu nibbattetu’’nti.
៣២៩. ឥមិនាតិ ‘‘សរាមហ’’ន្តិ ឥមិនា បទេន។ ‘‘សរាមហ’’ន្តិ ហិ វទន្តេន ភគវតោ មហាព្រហ្មុនា កថិតំ ‘‘តថេវ ត’’ន្តិ ភគវតា បដិញ្ញាតមេវ ជាតន្តិ។ ន វដ្ដេ និព្ពិន្ទនត្ថាយ ចតុសច្ចកម្មដ្ឋានកថាយ អភាវតោ។ អសតិ បន វដ្ដេ និព្ពិទាយ វិរាគានំ អសម្ភវោ ឯវាតិ អាហ ‘‘ន វិរាគាយា’’តិអាទិ។ ឯកន្តមេវ វដ្ដេ និព្ពិន្ទនត្ថាយ អនេកាការវោការវដ្ដេ អាទីនវវិភាវនតោ។
329.Imināti ‘‘sarāmaha’’nti iminā padena. ‘‘Sarāmaha’’nti hi vadantena bhagavato mahābrahmunā kathitaṃ ‘‘tatheva ta’’nti bhagavatā paṭiññātameva jātanti. Na vaṭṭe nibbindanatthāya catusaccakammaṭṭhānakathāya abhāvato. Asati pana vaṭṭe nibbidāya virāgānaṃ asambhavo evāti āha ‘‘na virāgāyā’’tiādi. Ekantameva vaṭṭe nibbindanatthāya anekākāravokāravaṭṭe ādīnavavibhāvanato.
‘‘និព្ពិទាយា’’តិ ឥមិនា បទេន វិបស្សនា វុត្តា។ ឯស នយោ សេសេសុបិ។ វវត្ថានកថាតិ វិបស្សនាមគ្គនិព្ពានានំ តំតំបទេហិ វវត្ថបេត្វា កថា។ អយមេត្ថ និប្បរិយាយកថាតិ អាហ ‘‘បរិយាយេន បនា’’តិអាទិ។
‘‘Nibbidāyā’’ti iminā padena vipassanā vuttā. Esa nayo sesesupi. Vavatthānakathāti vipassanāmagganibbānānaṃ taṃtaṃpadehi vavatthapetvā kathā. Ayamettha nippariyāyakathāti āha ‘‘pariyāyena panā’’tiādi.
៣៣០. បរិបូរេតុន្តិ ភាវនាបារិបូរិវសេន បរិបុណ្ណេ កាតុំ, និព្ពត្តេតុន្តិ អត្ថោ។ ព្រហ្មចរិយចិណ្ណកុលបុត្តានន្តិ ចិណ្ណមគ្គព្រហ្មចរិយានំ កុលបុត្តានន្តិ ឧក្កដ្ឋនិទ្ទេសេន អរហត្តនិកូដេន ទេសនំ និដ្ឋបេសិ។
330.Paripūretunti bhāvanāpāripūrivasena paripuṇṇe kātuṃ, nibbattetunti attho. Brahmacariyaciṇṇakulaputtānanti ciṇṇamaggabrahmacariyānaṃ kulaputtānanti ukkaṭṭhaniddesena arahattanikūṭena desanaṃ niṭṭhapesi.
អភិនន្ទនំ នាម សម្បដិច្ឆនំ ‘‘អភិនន្ទន្តិ អាគត’’ន្តិអាទីសុ វិយ, តញ្ចេត្ថ អត្ថតោ ចិត្តស្ស អត្តមនតាតិ អាហ ‘‘ចិត្តេន សម្បដិច្ឆន្តោ អភិនន្ទិត្វា’’តិ។ ‘‘សាធុ សាធូ’’តិ វាចាយ សម្បហំសនា អនុមោទនាតិ អាហ ‘‘វាចាយ សម្បហំសមានោ អនុមោទិត្វា’’តិ។
Abhinandanaṃ nāma sampaṭicchanaṃ ‘‘abhinandanti āgata’’ntiādīsu viya, tañcettha atthato cittassa attamanatāti āha ‘‘cittena sampaṭicchanto abhinanditvā’’ti. ‘‘Sādhu sādhū’’ti vācāya sampahaṃsanā anumodanāti āha ‘‘vācāya sampahaṃsamāno anumoditvā’’ti.
មហាគោវិន្ទសុត្តវណ្ណនាយ លីនត្ថប្បកាសនា។
Mahāgovindasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ទីឃនិកាយ • Dīghanikāya / ៦. មហាគោវិន្ទសុត្តំ • 6. Mahāgovindasuttaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ទីឃ និកាយ (អដ្ឋកថា) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ៦. មហាគោវិន្ទសុត្តវណ្ណនា • 6. Mahāgovindasuttavaṇṇanā
