Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဇာတက-အဋ္ဌကထာ • Jātaka-aṭṭhakathā

    [၅၃၄] ၂. မဟာဟံသဇာတကဝဏ္ဏနာ

    [534] 2. Mahāhaṃsajātakavaṇṇanā

    ဧတေ ဟံသာ ပက္ကမန္တီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော အာနန္ဒထေရသ္သ ဇီဝိတပရိစ္စာဂမေဝ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တသဒိသမေဝ, ဣဓ ပန သတ္ထာ အတီတံ အာဟရန္တော ဣဒမာဟရိ။

    Ete haṃsā pakkamantīti idaṃ satthā veḷuvane viharanto ānandatherassa jīvitapariccāgameva ārabbha kathesi. Vatthu heṭṭhā vuttasadisameva, idha pana satthā atītaṃ āharanto idamāhari.

    အတီတေ ဗာရာဏသိယံ သံယမသ္သ နာမ ဗာရာဏသိရညော ခေမာ နာမ အဂ္ဂမဟေသီ အဟောသိ။ တဒာ ဗောဓိသတ္တော နဝုတိဟံသသဟသ္သပရိဝုတော စိတ္တကူဋေ ဝိဟာသိ။ အထေကဒိဝသံ ခေမာ ဒေဝီ ပစ္စူသသမယေ သုပိနံ အဒ္ဒသ။ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ ဟံသာ အာဂန္တ္ဝာ ရာဇပလ္လင္ကေ နိသီဒိတ္ဝာ မဓုရသ္သရေန ဓမ္မကထံ ကထေသုံ။ ဒေဝိယာ သာဓုကာရံ ဒတ္ဝာ ဓမ္မံ သုဏန္တိယာ ဓမ္မသ္သဝနေန အတိတ္တာယ ဧဝ ရတ္တိ ဝိဘာယိ။ ဟံသာ ဓမ္မံ ကထေတ္ဝာ သီဟပဉ္ဇရေန နိက္ခမိတ္ဝာ အဂမံသု။ သာ ဝေဂေနုဋ္ဌာယ ‘‘ပလာယမာနေ ဟံသေ ဂဏ္ဟထ ဂဏ္ဟထာ’’တိ ဝတ္ဝာ ဟတ္ထံ ပသာရေန္တီယေဝ ပဗုဇ္ဈိ။ တသ္သာ ကထံ သုတ္ဝာ ပရိစာရိကာယော ‘‘ကုဟိံ ဟံသာ’’တိ ထောကံ အဝဟသိံသု။ သာ တသ္မိံ ခဏေ သုပိနဘာဝံ ဉတ္ဝာ စိန္တေသိ – ‘‘အဟံ အဘူတံ န ပသ္သာမိ, အဒ္ဓာ ဣမသ္မိံ လောကေ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ ဟံသာ ဘဝိသ္သန္တိ, သစေ ခော ပန ‘သုဝဏ္ဏဟံသာနံ ဓမ္မံ သောတုကာမာမ္ဟီ’တိ ရာဇာနံ ဝက္ခာမိ, ‘အမ္ဟေဟိ သုဝဏ္ဏဟံသာ နာမ န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာ, ဟံသာနဉ္စ ကထာ နာမ အဘူတာယေဝာ’တိ ဝတ္ဝာ နိရုသ္သုက္ကော ဘဝိသ္သတိ, ‘ဒောဟဠော’တိ ဝုတ္တေ ပန ယေန ကေနစိ ဥပာယေန ပရိယေသိသ္သတိ, ဧဝံ မေ မနောရထော သမိဇ္ဈိသ္သတီ’’တိ။ သာ ဂိလာနာလယံ ဒသ္သေတ္ဝာ ပရိစာရိကာနံ သညံ ဒတ္ဝာ နိပဇ္ဇိ။

    Atīte bārāṇasiyaṃ saṃyamassa nāma bārāṇasirañño khemā nāma aggamahesī ahosi. Tadā bodhisatto navutihaṃsasahassaparivuto cittakūṭe vihāsi. Athekadivasaṃ khemā devī paccūsasamaye supinaṃ addasa. Suvaṇṇavaṇṇā haṃsā āgantvā rājapallaṅke nisīditvā madhurassarena dhammakathaṃ kathesuṃ. Deviyā sādhukāraṃ datvā dhammaṃ suṇantiyā dhammassavanena atittāya eva ratti vibhāyi. Haṃsā dhammaṃ kathetvā sīhapañjarena nikkhamitvā agamaṃsu. Sā vegenuṭṭhāya ‘‘palāyamāne haṃse gaṇhatha gaṇhathā’’ti vatvā hatthaṃ pasārentīyeva pabujjhi. Tassā kathaṃ sutvā paricārikāyo ‘‘kuhiṃ haṃsā’’ti thokaṃ avahasiṃsu. Sā tasmiṃ khaṇe supinabhāvaṃ ñatvā cintesi – ‘‘ahaṃ abhūtaṃ na passāmi, addhā imasmiṃ loke suvaṇṇavaṇṇā haṃsā bhavissanti, sace kho pana ‘suvaṇṇahaṃsānaṃ dhammaṃ sotukāmāmhī’ti rājānaṃ vakkhāmi, ‘amhehi suvaṇṇahaṃsā nāma na diṭṭhapubbā, haṃsānañca kathā nāma abhūtāyevā’ti vatvā nirussukko bhavissati, ‘dohaḷo’ti vutte pana yena kenaci upāyena pariyesissati, evaṃ me manoratho samijjhissatī’’ti. Sā gilānālayaṃ dassetvā paricārikānaṃ saññaṃ datvā nipajji.

    ရာဇာ ရာဇာသနေ နိသိန္နော တသ္သာ ဒသ္သနဝေလာယ တံ အဒိသ္ဝာ ‘‘ကဟံ, ခေမာ ဒေဝီ’’တိ ပုစ္ဆိတ္ဝာ ‘‘ဂိလာနာ’’တိ သုတ္ဝာ တသ္သာ သန္တိကံ ဂန္တ္ဝာ သယနေကဒေသေ နိသီဒိတ္ဝာ ပိဋ္ဌိံ ပရိမဇ္ဇန္တော ‘‘ကိံ တေ အဖာသုက’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဒေဝ အညံ အဖာသုကံ နတ္ထိ, ဒောဟဠော ပန မေ ဥပ္ပန္နော’’တိ။ တေန ဟိ ‘‘ဘဏ, ဒေဝိ, ယံ ဣစ္ဆသိ, တံ သီဃံ တေ ဥပနာမေသ္သာမီ’’တိ။ ‘‘မဟာရာဇ, အဟမေကသ္သ သုဝဏ္ဏဟံသသ္သ သမုသ္သိတသေတစ္ဆတ္တေ ရာဇပလ္လင္ကေ နိသိန္နသ္သ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇံ ကတ္ဝာ သာဓုကာရံ ဒဒမာနာ ဓမ္မကထံ သောတုမိစ္ဆာမိ, သစေ လဘာမိ, ဣစ္စေတံ ကုသလံ, နော စေ, ဇီဝိတံ မေ နတ္ထီ’’တိ။ အထ နံ ရာဇာ ‘‘သစေ မနုသ္သလောကေ အတ္ထိ, လဘိသ္သသိ , မာ စိန္တယီ’’တိ အသ္သာသေတ္ဝာ သိရိဂဗ္ဘတော နိက္ခမ္မ အမစ္စေဟိ သဒ္ဓိံ မန္တေသိ – ‘‘အမ္ဘော, ခေမာ ဒေဝီ, ‘သုဝဏ္ဏဟံသသ္သ ဓမ္မကထံ သောတုံ လဘန္တီ ဇီဝိသ္သာမိ, အလဘန္တိယာ မေ ဇီဝိတံ နတ္ထီ’တိ ဝဒတိ, အတ္ထိ နု ခော သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ ဟံသာ’’တိ။ ‘‘ဒေဝ အမ္ဟေဟိ နေဝ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာ န သုတပုဗ္ဗာ’’တိ။ ‘‘ကေ ပန ဇာနေယ္ယု’’န္တိ? ‘‘ဗ္ရာဟ္မဏာ, ဒေဝာ’’တိ။ ရာဇာ ဗ္ရာဟ္မဏေ ပက္ကောသာပေတ္ဝာ သက္ကာရံ ကတ္ဝာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဟောန္တိ နု ခော အာစရိယာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ ဟံသာ’’တိ? ‘‘အာမ, မဟာရာဇ အမ္ဟာကံ မန္တေသုမစ္ဆာ, ကက္ကဋကာ, ကစ္ဆပာ, မိဂာ, မောရာ, ဟံသာတိ ဆ ဧတေ တိရစ္ဆာနဂတာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ ဟောန္တီတိ အာဂတာ, တတ္ထ ဓတရဋ္ဌကုလဟံသာ နာမ ပဏ္ဍိတာ ဉာဏသမ္ပန္နာ, ဣတိ မနုသ္သေဟိ သဒ္ဓိံ သတ္တ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ ဟောန္တီ’’တိ။

    Rājā rājāsane nisinno tassā dassanavelāya taṃ adisvā ‘‘kahaṃ, khemā devī’’ti pucchitvā ‘‘gilānā’’ti sutvā tassā santikaṃ gantvā sayanekadese nisīditvā piṭṭhiṃ parimajjanto ‘‘kiṃ te aphāsuka’’nti pucchi. ‘‘Deva aññaṃ aphāsukaṃ natthi, dohaḷo pana me uppanno’’ti. Tena hi ‘‘bhaṇa, devi, yaṃ icchasi, taṃ sīghaṃ te upanāmessāmī’’ti. ‘‘Mahārāja, ahamekassa suvaṇṇahaṃsassa samussitasetacchatte rājapallaṅke nisinnassa gandhamālādīhi pūjaṃ katvā sādhukāraṃ dadamānā dhammakathaṃ sotumicchāmi, sace labhāmi, iccetaṃ kusalaṃ, no ce, jīvitaṃ me natthī’’ti. Atha naṃ rājā ‘‘sace manussaloke atthi, labhissasi , mā cintayī’’ti assāsetvā sirigabbhato nikkhamma amaccehi saddhiṃ mantesi – ‘‘ambho, khemā devī, ‘suvaṇṇahaṃsassa dhammakathaṃ sotuṃ labhantī jīvissāmi, alabhantiyā me jīvitaṃ natthī’ti vadati, atthi nu kho suvaṇṇavaṇṇā haṃsā’’ti. ‘‘Deva amhehi neva diṭṭhapubbā na sutapubbā’’ti. ‘‘Ke pana jāneyyu’’nti? ‘‘Brāhmaṇā, devā’’ti. Rājā brāhmaṇe pakkosāpetvā sakkāraṃ katvā pucchi – ‘‘honti nu kho ācariyā suvaṇṇavaṇṇā haṃsā’’ti? ‘‘Āma, mahārāja amhākaṃ mantesumacchā, kakkaṭakā, kacchapā, migā, morā, haṃsāti cha ete tiracchānagatā suvaṇṇavaṇṇā hontīti āgatā, tattha dhataraṭṭhakulahaṃsā nāma paṇḍitā ñāṇasampannā, iti manussehi saddhiṃ satta suvaṇṇavaṇṇā hontī’’ti.

    တံ သုတ္ဝာ ရာဇာ အတ္တမနော ဟုတ္ဝာ ‘‘ကဟံ နု ခော အာစရိယာ ဓတရဋ္ဌဟံသာ ဝသန္တီ’’တိ ပုစ္ဆိတ္ဝာ ‘‘န ဇာနာမ, မဟာရာဇာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အထ ကေ ပန ဇာနိသ္သန္တီ’’တိ ဝတ္ဝာ ‘‘လုဒ္ဒပုတ္တာ’’တိ ဝုတ္တေ သဗ္ဗေ အတ္တနော ဝိဇိတေ လုဒ္ဒကေ သန္နိပာတာပေတ္ဝာ ပုစ္ဆိ – ‘‘တာတာ, သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ ဓတရဋ္ဌကုလဟံသာ နာမ ကဟံ ဝသန္တီ’’တိ? အထေကော လုဒ္ဒော ‘‘ဟိမဝန္တေ ကိရ, ဒေဝ, စိတ္တကူဋပဗ္ဗတေတိ နော ကုလပရမ္ပရာယ ကထေန္တီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဇာနာသိ ပန နေသံ ဂဟဏူပာယ’’န္တိ? ‘‘န ဇာနာမိ, ဒေဝာ’’တိ။ ‘‘ကေ ပန ဇာနိသ္သန္တီ’’တိ? ဗ္ရာဟ္မဏာတိ။ သော ဗ္ရာဟ္မဏပဏ္ဍိတေ ပက္ကောသာပေတ္ဝာ စိတ္တကူဋပဗ္ဗတေ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာနံ ဟံသာနံ အတ္ထိဘာဝံ အာရောစေတ္ဝာ ‘‘ဇာနာထ နု ခော တေသံ ဂဟဏူပာယ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘မဟာရာဇ, ကိံ တေဟိ ဂန္တ္ဝာ ဂဟိတေဟိ, ဥပာယေန တေ နဂရသမီပံ အာနေတ္ဝာ ဂဟေသ္သာမာ’’တိ။ ‘‘ကော ပန ဥပာယော’’တိ? ‘‘မဟာရာဇ, နဂရတော အဝိဒူရေ ဥတ္တရေန တိဂာဝုတမတ္တေ တိဂာဝုတပ္ပမာဏံ ခေမံ နာမ သရံ ကာရာပေတ္ဝာ ဥဒကသ္သ ပူရေတ္ဝာ နာနာဓညာနိ ရောပေတ္ဝာ ပဉ္စဝဏ္ဏပဒုမသဉ္ဆန္နံ ကာရာပေတ္ဝာ ဧကံ ပဏ္ဍိတံ နေသာဒံ ပဋိစ္ဆာပေတ္ဝာ မနုသ္သာနံ ဥပဂန္တုံ အဒတ္ဝာ စတူသု ကဏ္ဏေသု ဌိတေဟိ အဘယံ ဃောသာပေထ, တံ သုတ္ဝာ နာနာသကုဏာ ဒသ ဒိသာ ဩတရိသ္သန္တိ, တေပိ ဟံသာ ပရမ္ပရာယ တသ္သ သရသ္သ ခေမဘာဝံ သုတ္ဝာ အာဂစ္ဆိသ္သန္တိ, အထ နေ ဝာလပာသေဟိ ဗန္ဓာပေတ္ဝာ ဂဏ္ဟာပေယ္ယာထာ’’တိ။

    Taṃ sutvā rājā attamano hutvā ‘‘kahaṃ nu kho ācariyā dhataraṭṭhahaṃsā vasantī’’ti pucchitvā ‘‘na jānāma, mahārājā’’ti vutte ‘‘atha ke pana jānissantī’’ti vatvā ‘‘luddaputtā’’ti vutte sabbe attano vijite luddake sannipātāpetvā pucchi – ‘‘tātā, suvaṇṇavaṇṇā dhataraṭṭhakulahaṃsā nāma kahaṃ vasantī’’ti? Atheko luddo ‘‘himavante kira, deva, cittakūṭapabbateti no kulaparamparāya kathentī’’ti āha. ‘‘Jānāsi pana nesaṃ gahaṇūpāya’’nti? ‘‘Na jānāmi, devā’’ti. ‘‘Ke pana jānissantī’’ti? Brāhmaṇāti. So brāhmaṇapaṇḍite pakkosāpetvā cittakūṭapabbate suvaṇṇavaṇṇānaṃ haṃsānaṃ atthibhāvaṃ ārocetvā ‘‘jānātha nu kho tesaṃ gahaṇūpāya’’nti pucchi. ‘‘Mahārāja, kiṃ tehi gantvā gahitehi, upāyena te nagarasamīpaṃ ānetvā gahessāmā’’ti. ‘‘Ko pana upāyo’’ti? ‘‘Mahārāja, nagarato avidūre uttarena tigāvutamatte tigāvutappamāṇaṃ khemaṃ nāma saraṃ kārāpetvā udakassa pūretvā nānādhaññāni ropetvā pañcavaṇṇapadumasañchannaṃ kārāpetvā ekaṃ paṇḍitaṃ nesādaṃ paṭicchāpetvā manussānaṃ upagantuṃ adatvā catūsu kaṇṇesu ṭhitehi abhayaṃ ghosāpetha, taṃ sutvā nānāsakuṇā dasa disā otarissanti, tepi haṃsā paramparāya tassa sarassa khemabhāvaṃ sutvā āgacchissanti, atha ne vālapāsehi bandhāpetvā gaṇhāpeyyāthā’’ti.

    တံ သုတ္ဝာ ရာဇာ တေဟိ ဝုတ္တပဒေသေ ဝုတ္တပ္ပကာရံ သရံ ကာရာပေတ္ဝာ ဆေကံ နေသာဒံ ပက္ကောသာပေတ္ဝာ တသ္သ သဟသ္သံ ဒာပေတ္ဝာ ‘‘တ္ဝံ ဣတော ပဋ္ဌာယ အတ္တနော ကမ္မံ မာ ကရိ, ပုတ္တဒာရံ တေ အဟံ ပောသေသ္သာမိ, တ္ဝံ အပ္ပမတ္တော ခေမံ သရံ ရက္ခန္တော မနုသ္သေ ပဋိက္ကမာပေတ္ဝာ စတူသု ကဏ္ဏေသု အဘယံ ဃောသာပေတ္ဝာ အာဂတာဂတေ သကုဏေ မမ အာစိက္ခေယ္ယာသိ, သုဝဏ္ဏဟံသေသု အာဂတေသု မဟန္တံ သက္ကာရံ လဘိသ္သသီ’’တိ တမသ္သာသေတ္ဝာ ခေမံ သရံ ပဋိစ္ဆာပေသိ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ ရညာ ဝုတ္တနယေနေဝ တတ္ထ ပဋိပဇ္ဇိ, ‘‘ခေမံ သရံ ရက္ခတီ’’တိ စသ္သ ‘‘ခေမနေသာဒော’’တ္ဝေဝ နာမံ ဥဒပာဒိ ။ တတော ပဋ္ဌာယ စ နာနပ္ပကာရာ သကုဏာ ဩတရိံသု, ‘‘ခေမံ နိဗ္ဘယံ သရ’’န္တိ ပရမ္ပရာဃောသေန နာနာဟံသာ အာဂမိံသု။ ပဌမံ တာဝ တိဏဟံသာ အာဂမိံသု, တေသံ ဃောသေန ပဏ္ဍုဟံသာ, တေသံ ဃောသေန မနောသိလာဝဏ္ဏာ ဟံသာ, တေသံ ဃောသေန သေတဟံသာ, တေသံ ဃောသေန ပာကဟံသာ အာဂမိံသု။ တေသု အာဂတေသု ခေမကော ရညော အာရောစေသိ – ‘‘ဒေဝ, ပဉ္စဝဏ္ဏာ ဟံသာ အာဂန္တ္ဝာ သရေ ဂောစရံ ဂဏ္ဟန္တိ, ပာကဟံသာနံ အာဂတတ္တာ ဣဒာနိ ကတိပာဟေနေဝ သုဝဏ္ဏဟံသာ အာဂမိသ္သန္တိ, မာ စိန္တယိတ္ထ, ဒေဝာ’’တိ။

    Taṃ sutvā rājā tehi vuttapadese vuttappakāraṃ saraṃ kārāpetvā chekaṃ nesādaṃ pakkosāpetvā tassa sahassaṃ dāpetvā ‘‘tvaṃ ito paṭṭhāya attano kammaṃ mā kari, puttadāraṃ te ahaṃ posessāmi, tvaṃ appamatto khemaṃ saraṃ rakkhanto manusse paṭikkamāpetvā catūsu kaṇṇesu abhayaṃ ghosāpetvā āgatāgate sakuṇe mama ācikkheyyāsi, suvaṇṇahaṃsesu āgatesu mahantaṃ sakkāraṃ labhissasī’’ti tamassāsetvā khemaṃ saraṃ paṭicchāpesi. So tato paṭṭhāya raññā vuttanayeneva tattha paṭipajji, ‘‘khemaṃ saraṃ rakkhatī’’ti cassa ‘‘khemanesādo’’tveva nāmaṃ udapādi . Tato paṭṭhāya ca nānappakārā sakuṇā otariṃsu, ‘‘khemaṃ nibbhayaṃ sara’’nti paramparāghosena nānāhaṃsā āgamiṃsu. Paṭhamaṃ tāva tiṇahaṃsā āgamiṃsu, tesaṃ ghosena paṇḍuhaṃsā, tesaṃ ghosena manosilāvaṇṇā haṃsā, tesaṃ ghosena setahaṃsā, tesaṃ ghosena pākahaṃsā āgamiṃsu. Tesu āgatesu khemako rañño ārocesi – ‘‘deva, pañcavaṇṇā haṃsā āgantvā sare gocaraṃ gaṇhanti, pākahaṃsānaṃ āgatattā idāni katipāheneva suvaṇṇahaṃsā āgamissanti, mā cintayittha, devā’’ti.

    တံ သုတ္ဝာ ရာဇာ ‘‘အညေန တတ္ထ န ဂန္တဗ္ဗံ, ယော ဂစ္ဆိသ္သတိ, ဟတ္ထပာဒဆေဒနဉ္စ ဃရဝိလောပဉ္စ ပာပုဏိသ္သတီ’’တိ နဂရ ဘေရိံ စရာပေသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ တတ္ထ ကောစိ န ဂစ္ဆတိ။ စိတ္တကူဋသ္သ ပနာဝိဒူရေ ကဉ္စနဂုဟာယံပာကဟံသာ ဝသန္တိ, တေပိ မဟဗ္ဗလာ။ ဓတရဋ္ဌကုလေန သဒ္ဓိံ တေသံ သရီရဝဏ္ဏောဝ ဝိသေသော။ ပာကဟံသရညော ပန ဓီတာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ အဟောသိ။ သော တံ ဓတရဋ္ဌမဟိသ္သရသ္သ အနုရူပာတိ တသ္သ ပာဒပရိစာရိကံ ကတ္ဝာ ပေသေသိ။ သာ တသ္သ ပိယာ အဟောသိ မနာပာ, တေနေဝ စ ကာရဏေန တာနိ ဒ္ဝေ ဟံသကုလာနိ အညမညံ ဝိသ္သာသိကာနိ ဇာတာနိ။

    Taṃ sutvā rājā ‘‘aññena tattha na gantabbaṃ, yo gacchissati, hatthapādachedanañca gharavilopañca pāpuṇissatī’’ti nagara bheriṃ carāpesi. Tato paṭṭhāya tattha koci na gacchati. Cittakūṭassa panāvidūre kañcanaguhāyaṃpākahaṃsā vasanti, tepi mahabbalā. Dhataraṭṭhakulena saddhiṃ tesaṃ sarīravaṇṇova viseso. Pākahaṃsarañño pana dhītā suvaṇṇavaṇṇā ahosi. So taṃ dhataraṭṭhamahissarassa anurūpāti tassa pādaparicārikaṃ katvā pesesi. Sā tassa piyā ahosi manāpā, teneva ca kāraṇena tāni dve haṃsakulāni aññamaññaṃ vissāsikāni jātāni.

    အထေကဒိဝသံ ဗောဓိသတ္တသ္သ ပရိဝာရဟံသာ ပာကဟံသေ ပုစ္ဆိံသု – ‘‘တုမ္ဟေ ဣမေသု ဒိဝသေသု ကဟံ ဂောစရံ ဂဏ္ဟထာ’’တိ? ‘‘မယံ ဗာရာဏသိတော အဝိဒူရေ ခေမသရေ ဂောစရံ ဂဏ္ဟာမ, တုမ္ဟေ ပန ကုဟိံ အာဟိဏ္ဍထာ’’တိ။ ‘‘အသုကံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကသ္မာ ခေမသရံ န ဂစ္ဆထ, သော ဟိ သရော ရမဏီယော နာနာသကုဏသမာကိဏ္ဏော ပဉ္စဝဏ္ဏပဒုမသဉ္ဆန္နော နာနာဓညဖလသမ္ပန္နော နာနပ္ပကာရဘမရဂဏနိကူဇိတော စတူသု ကဏ္ဏေသု နိစ္စံ ပဝတ္တအဘယဃောသနော, ကောစိ နံ ဥပသင္ကမိတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ, ပဂေဝ အညံ ဥပဒ္ဒဝံ ကာတုံ, ဧဝရူပော သော သရော’’တိ ခေမသရံ ဝဏ္ဏယိံသု။ တေ တေသံ ဝစနံ သုတ္ဝာ ‘‘ဗာရာဏသိယာ သမီပေ ကိရ ဧဝရူပော ခေမော နာမ သရော အတ္ထိ, ပာကဟံသာ တတ္ထ ဂန္တ္ဝာ ဂောစရံ ဂဏ္ဟန္တိ, တုမ္ဟေပိ ဓတရဋ္ဌမဟိသ္သရသ္သ အာရောစေထ, သစေ အနုဇာနာတိ, မယမ္ပိ တတ္ထ ဂန္တ္ဝာ ဂောစရံ ဂဏ္ဟေယ္ယာမာ’’တိ သုမုခသ္သ ကထေသုံ။ သုမုခော ရညော အာရောစေသိ။ သော စိန္တေသိ – ‘‘မနုသ္သာ နာမ ဗဟုမာယာ ခရမန္တာ ဥပာယကုသလာ, ဘဝိတဗ္ဗမေတ္ထ ကာရဏေန, ဧတ္တကံ ကာလံ ဧသော သရော နတ္ထိ, ဣဒာနိ အမ္ဟာကံ ဂဟဏတ္ထာယ ကတော ဘဝိသ္သတီ’’တိ။ သော သုမုခံ အာဟ – ‘‘မာ ဝော တတ္ထ ဂမနံ ရုစ္စထ, န သော သရော တေဟိ သုဓမ္မတာယ ကတော, အမ္ဟာကံ ဂဟဏတ္ထာယေဝ ကတော, မနုသ္သာ နာမ ဗဟုမာယာ ခရမန္တာ ဥပာယကုသလာ, တုမ္ဟေ သကေယေဝ ဂောစရေ စရထာ’’တိ ။

    Athekadivasaṃ bodhisattassa parivārahaṃsā pākahaṃse pucchiṃsu – ‘‘tumhe imesu divasesu kahaṃ gocaraṃ gaṇhathā’’ti? ‘‘Mayaṃ bārāṇasito avidūre khemasare gocaraṃ gaṇhāma, tumhe pana kuhiṃ āhiṇḍathā’’ti. ‘‘Asukaṃ nāmā’’ti vutte ‘‘kasmā khemasaraṃ na gacchatha, so hi saro ramaṇīyo nānāsakuṇasamākiṇṇo pañcavaṇṇapadumasañchanno nānādhaññaphalasampanno nānappakārabhamaragaṇanikūjito catūsu kaṇṇesu niccaṃ pavattaabhayaghosano, koci naṃ upasaṅkamituṃ samattho nāma natthi, pageva aññaṃ upaddavaṃ kātuṃ, evarūpo so saro’’ti khemasaraṃ vaṇṇayiṃsu. Te tesaṃ vacanaṃ sutvā ‘‘bārāṇasiyā samīpe kira evarūpo khemo nāma saro atthi, pākahaṃsā tattha gantvā gocaraṃ gaṇhanti, tumhepi dhataraṭṭhamahissarassa ārocetha, sace anujānāti, mayampi tattha gantvā gocaraṃ gaṇheyyāmā’’ti sumukhassa kathesuṃ. Sumukho rañño ārocesi. So cintesi – ‘‘manussā nāma bahumāyā kharamantā upāyakusalā, bhavitabbamettha kāraṇena, ettakaṃ kālaṃ eso saro natthi, idāni amhākaṃ gahaṇatthāya kato bhavissatī’’ti. So sumukhaṃ āha – ‘‘mā vo tattha gamanaṃ ruccatha, na so saro tehi sudhammatāya kato, amhākaṃ gahaṇatthāyeva kato, manussā nāma bahumāyā kharamantā upāyakusalā, tumhe sakeyeva gocare carathā’’ti .

    သုဝဏ္ဏဟံသာ ‘‘ခေမံ သရံ ဂန္တုကာမမ္ဟာ’’တိ ဒုတိယမ္ပိ တတိယမ္ပိ သုမုခသ္သ အာရောစေသုံ။ သော တေသံ တတ္ထ ဂန္တုကာမတံ မဟာသတ္တသ္သ အာရောစေသိ။ အထ မဟာသတ္တော ‘‘မမ ဉာတကာ မံ နိသ္သာယ မာ ကိလမန္တု, တေန ဟိ ဂစ္ဆာမာ’’တိ နဝုတိဟံသသဟသ္သပရိဝုတော တတ္ထ ဂန္တ္ဝာ ဂောစရံ ဂဟေတ္ဝာ ဟံသကီဠံ ကီဠိတ္ဝာ စိတ္တကူဋမေဝ ပစ္စာဂမိ။ ခေမကော တေသံ ဂောစရံ စရိတ္ဝာ ဂတကာလေ ဂန္တ္ဝာ တေသံ အာဂတဘာဝံ ရညော အာရောစေသိ။ ရာဇာ တုဋ္ဌစိတ္တော ဟုတ္ဝာ, ‘‘သမ္မ ခေမက, ဧကံ ဝာ ဒ္ဝေ ဝာ ဟံသေ ဂဏ္ဟိတုံ ဝာယမ, မဟန္တံ တေ ယသံ ဒသ္သာမီ’’တိ ဝတ္ဝာ ပရိဗ္ဗယံ ဒတ္ဝာ တံ ဥယ္ယောဇေသိ။ သော တတ္ထ ဂန္တ္ဝာ စာဋိပဉ္ဇရေ နိသီဒိတ္ဝာ ဟံသာနံ စရဏဋ္ဌာနံ ဝီမံသိ။ ဗောဓိသတ္တာ နာမ နိလ္လောလုပ္ပစာရိနော ဟောန္တိ, တသ္မာ မဟာသတ္တော ဩတိဏ္ဏဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ သပဒာနံ သာလိံ ခာဒန္တော အဂမာသိ။ သေသာ ဣတော စိတော စ ခာဒန္တာ ဝိစရိံသု။

    Suvaṇṇahaṃsā ‘‘khemaṃ saraṃ gantukāmamhā’’ti dutiyampi tatiyampi sumukhassa ārocesuṃ. So tesaṃ tattha gantukāmataṃ mahāsattassa ārocesi. Atha mahāsatto ‘‘mama ñātakā maṃ nissāya mā kilamantu, tena hi gacchāmā’’ti navutihaṃsasahassaparivuto tattha gantvā gocaraṃ gahetvā haṃsakīḷaṃ kīḷitvā cittakūṭameva paccāgami. Khemako tesaṃ gocaraṃ caritvā gatakāle gantvā tesaṃ āgatabhāvaṃ rañño ārocesi. Rājā tuṭṭhacitto hutvā, ‘‘samma khemaka, ekaṃ vā dve vā haṃse gaṇhituṃ vāyama, mahantaṃ te yasaṃ dassāmī’’ti vatvā paribbayaṃ datvā taṃ uyyojesi. So tattha gantvā cāṭipañjare nisīditvā haṃsānaṃ caraṇaṭṭhānaṃ vīmaṃsi. Bodhisattā nāma nilloluppacārino honti, tasmā mahāsatto otiṇṇaṭṭhānato paṭṭhāya sapadānaṃ sāliṃ khādanto agamāsi. Sesā ito cito ca khādantā vicariṃsu.

    အထ လုဒ္ဒပုတ္တော ‘‘အယံ ဟံသော နိလ္လောလုပ္ပစာရီ, ဣမံ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတ္ဝာ ပုနဒိဝသေ ဟံသေသု သရံ အနောတိဏ္ဏေသုယေဝ စာဋိပဉ္ဇရေ နိသိန္နော တံ ဌာနံ ဂန္တ္ဝာ အဝိဒူရေ ပဉ္ဇရေ အတ္တာနံ ပဋိစ္ဆာဒေတ္ဝာ ဆိဒ္ဒေန ဩလောကေန္တော အစ္ဆိ။ တသ္မိံ ခဏေ မဟာသတ္တော နဝုတိဟံသသဟသ္သပုရက္ခတော ဟိယ္ယော ဩတိဏ္ဏဋ္ဌာနေယေဝ ဩတရိတ္ဝာ ဩဓိယံ နိသီဒိတ္ဝာ သာလိံ ခာဒန္တော ပာယာသိ။ နေသာဒော ပဉ္ဇရဆိဒ္ဒေန ဩလောကေန္တော တသ္သ ရူပသောဘဂ္ဂပ္ပတ္တံ အတ္တဘာဝံ ဒိသ္ဝာ ‘‘အယံ ဟံသော သကဋနာဘိပ္ပမာဏသရီရော သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော, တီဟိ ရတ္တရာဇီဟိ ဂီဝာယံ ပရိက္ခိတ္တော, တိသ္သော ရာဇိယော ဂလေန ဩတရိတ္ဝာ ဥရန္တရေန ဂတာ, တိသ္သော ပစ္ဆာဘာဂေန နိဗ္ဗိဇ္ဈိတ္ဝာ ဂတာ, ရတ္တကမ္ဗလသုတ္တသိက္ကာယ ဌပိတကဉ္စနက္ခန္ဓော ဝိယ အတိရောစတိ, ဣမိနာ ဧတေသံ ရညာ ဘဝိတဗ္ဗံ, ဣမမေဝ ဂဏ္ဟိသ္သာမီ’’တိ စိန္တေသိ။ ဟံသရာဇာပိ ဗဟုံ ဂောစရံ စရိတ္ဝာ ဇလကီဠံ ကီဠိတ္ဝာ ဟံသဂဏပရိဝုတော စိတ္တကူဋမေဝ အဂမာသိ။ ဣမိနာ နိယာမေနေဝ ပဉ္စ ဒိဝသေ ဂောစရံ ဂဏ္ဟိ။ ဆဋ္ဌေ ဒိဝသေ ခေမကော ကာဠအသ္သဝာလမယံ ဒဠ္ဟံ မဟာရဇ္ဇုံ ဝဋ္ဋိတ္ဝာ ယဋ္ဌိယာ ပာသံ ကတ္ဝာ ‘‘သ္ဝေ ဟံသရာဇာ ဣမသ္မိံ ဩကာသေ ဩတရိသ္သတီ’’တိ တထတော ဉတ္ဝာ အန္တောဥဒကေ ယဋ္ဌိပာသံ ဩဍ္ဍိ။

    Atha luddaputto ‘‘ayaṃ haṃso nilloluppacārī, imaṃ bandhituṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā punadivase haṃsesu saraṃ anotiṇṇesuyeva cāṭipañjare nisinno taṃ ṭhānaṃ gantvā avidūre pañjare attānaṃ paṭicchādetvā chiddena olokento acchi. Tasmiṃ khaṇe mahāsatto navutihaṃsasahassapurakkhato hiyyo otiṇṇaṭṭhāneyeva otaritvā odhiyaṃ nisīditvā sāliṃ khādanto pāyāsi. Nesādo pañjarachiddena olokento tassa rūpasobhaggappattaṃ attabhāvaṃ disvā ‘‘ayaṃ haṃso sakaṭanābhippamāṇasarīro suvaṇṇavaṇṇo, tīhi rattarājīhi gīvāyaṃ parikkhitto, tisso rājiyo galena otaritvā urantarena gatā, tisso pacchābhāgena nibbijjhitvā gatā, rattakambalasuttasikkāya ṭhapitakañcanakkhandho viya atirocati, iminā etesaṃ raññā bhavitabbaṃ, imameva gaṇhissāmī’’ti cintesi. Haṃsarājāpi bahuṃ gocaraṃ caritvā jalakīḷaṃ kīḷitvā haṃsagaṇaparivuto cittakūṭameva agamāsi. Iminā niyāmeneva pañca divase gocaraṃ gaṇhi. Chaṭṭhe divase khemako kāḷaassavālamayaṃ daḷhaṃ mahārajjuṃ vaṭṭitvā yaṭṭhiyā pāsaṃ katvā ‘‘sve haṃsarājā imasmiṃ okāse otarissatī’’ti tathato ñatvā antoudake yaṭṭhipāsaṃ oḍḍi.

    ပုနဒိဝသေ ဟံသရာဇာ ဩတရန္တော ပာဒံ ပာသေ ပဝေသန္တောယေဝ ဩတရိ။ အထသ္သ ပာသော ပာဒံ အယပဋ္ဋကေန ကဍ္ဎန္တော ဝိယ အာဗန္ဓိတ္ဝာ ဂဏ္ဟိ။ သော ‘‘ဆိန္ဒိသ္သာမိ န’’န္တိ ဝေဂံ ဇနေတ္ဝာ ကဍ္ဎိတ္ဝာ ပာတေသိ။ ပဌမဝာရေ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ စမ္မံ ဆိဇ္ဇိ, ဒုတိယဝာရေ ကမ္ဗလဝဏ္ဏံ မံသံ ဆိဇ္ဇိ, တတိယဝာရေ န္ဟာရု ဆိဇ္ဇိ, စတုတ္ထဝာရေ ပန ‘‘ပာဒာ ဆိဇ္ဇေယ္ယုံ, ရညော ပန ဟီနင္ဂတာ နာမ အနနုစ္ဆဝိကာ’’တိ န ဝာယာမံ အကာသိ, ဗလဝဝေဒနာ စ ပဝတ္တိံသု။ သော စိန္တေသိ – ‘‘သစာဟံ ဗဒ္ဓရဝံ ရဝိသ္သာမိ, ဉာတကာ မေ ဉတ္ရသ္တာ ဟုတ္ဝာ ဂောစရံ အဂ္ဂဟေတ္ဝာ ဆာတဇ္ဈတ္တာဝ ပလာယန္တာ ဒုဗ္ဗလတ္တာ သမုဒ္ဒေ ပတိသ္သန္တီ’’တိ။ သော ဝေဒနံ အဓိဝာသေတ္ဝာ ပာသဝသေ ဝတ္တေတ္ဝာ သာလိံ ခာဒန္တော ဝိယ ဟုတ္ဝာ တေသံ ယာဝဒတ္ထံ စရိတ္ဝာ ဟံသကီဠံ ကီဠနကာလေ မဟန္တေန သဒ္ဒေန ဗဒ္ဓရဝံ ရဝိ။ တံ သုတ္ဝာ ဟံသာ မရဏဘယတဇ္ဇိတာ ဝဂ္ဂဝဂ္ဂာ စိတ္တကူဋာဘိမုခာ ပုရိမနယေနေဝ ပက္ကမိံသု။

    Punadivase haṃsarājā otaranto pādaṃ pāse pavesantoyeva otari. Athassa pāso pādaṃ ayapaṭṭakena kaḍḍhanto viya ābandhitvā gaṇhi. So ‘‘chindissāmi na’’nti vegaṃ janetvā kaḍḍhitvā pātesi. Paṭhamavāre suvaṇṇavaṇṇaṃ cammaṃ chijji, dutiyavāre kambalavaṇṇaṃ maṃsaṃ chijji, tatiyavāre nhāru chijji, catutthavāre pana ‘‘pādā chijjeyyuṃ, rañño pana hīnaṅgatā nāma ananucchavikā’’ti na vāyāmaṃ akāsi, balavavedanā ca pavattiṃsu. So cintesi – ‘‘sacāhaṃ baddharavaṃ ravissāmi, ñātakā me ñatrastā hutvā gocaraṃ aggahetvā chātajjhattāva palāyantā dubbalattā samudde patissantī’’ti. So vedanaṃ adhivāsetvā pāsavase vattetvā sāliṃ khādanto viya hutvā tesaṃ yāvadatthaṃ caritvā haṃsakīḷaṃ kīḷanakāle mahantena saddena baddharavaṃ ravi. Taṃ sutvā haṃsā maraṇabhayatajjitā vaggavaggā cittakūṭābhimukhā purimanayeneva pakkamiṃsu.

    သုမုခောပိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ စိန္တေတ္ဝာ ဝိစိနိတ္ဝာ တီသုပိ ကောဋ္ဌာသေသု မဟာသတ္တံ အဒိသ္ဝာ ‘‘အဒ္ဓာ တသ္သေဝေဒံ ဘယံ ဥပ္ပန္န’’န္တိ နိဝတ္တိတ္ဝာ အာဂတော မဟာသတ္တံ ပာသေန ဗဒ္ဓံ လောဟိတမက္ခိတံ ဒုက္ခာတုရံ ပင္ကပိဋ္ဌေ နိပန္နံ ဒိသ္ဝာ ‘‘မာ ဘာယိ, မဟာရာဇ, အဟံ မမ ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇိတ္ဝာ တုမ္ဟေ မောစေသ္သာမီ’’တိ ဝဒန္တော ဩတရိတ္ဝာ မဟာသတ္တံ အသ္သာသေန္တော ပင္ကပိဋ္ဌေ နိသီဒိ။ မဟာသတ္တော ‘‘နဝုတိဟံသသဟသ္သေသု မံ ဆဍ္ဍေတ္ဝာ ပလာယန္တေသု အယံ သုမုခော ဧကကောဝ အာဂတော, ကိံ နု ခော လုဒ္ဒပုတ္တသ္သ အာဂတကာလေ မံ ဆဍ္ဍေတ္ဝာ ပလာယိသ္သတိ, ဥဒာဟု နော’’တိ ဝီမံသနဝသေန လောဟိတမက္ခိတော ပာသယဋ္ဌိယံ ဩလမ္ဗန္တောယေဝ တိသ္သော ဂာထာ အဘာသိ –

    Sumukhopi heṭṭhā vuttanayeneva cintetvā vicinitvā tīsupi koṭṭhāsesu mahāsattaṃ adisvā ‘‘addhā tassevedaṃ bhayaṃ uppanna’’nti nivattitvā āgato mahāsattaṃ pāsena baddhaṃ lohitamakkhitaṃ dukkhāturaṃ paṅkapiṭṭhe nipannaṃ disvā ‘‘mā bhāyi, mahārāja, ahaṃ mama jīvitaṃ pariccajitvā tumhe mocessāmī’’ti vadanto otaritvā mahāsattaṃ assāsento paṅkapiṭṭhe nisīdi. Mahāsatto ‘‘navutihaṃsasahassesu maṃ chaḍḍetvā palāyantesu ayaṃ sumukho ekakova āgato, kiṃ nu kho luddaputtassa āgatakāle maṃ chaḍḍetvā palāyissati, udāhu no’’ti vīmaṃsanavasena lohitamakkhito pāsayaṭṭhiyaṃ olambantoyeva tisso gāthā abhāsi –

    ၈၉.

    89.

    ‘‘ဧတေ ဟံသာ ပက္ကမန္တိ၊ ဝက္ကင္ဂာ ဘယမေရိတာ။

    ‘‘Ete haṃsā pakkamanti, vakkaṅgā bhayameritā;

    ဟရိတ္တစ ဟေမဝဏ္ဏ၊ ကာမံ သုမုခ ပက္ကမ။

    Harittaca hemavaṇṇa, kāmaṃ sumukha pakkama.

    ၉၀.

    90.

    ‘‘ဩဟာယ မံ ဉာတိဂဏာ၊ ဧကံ ပာသဝသံ ဂတံ။

    ‘‘Ohāya maṃ ñātigaṇā, ekaṃ pāsavasaṃ gataṃ;

    အနပေက္ခမာနာ ဂစ္ဆန္တိ၊ ကိံ ဧကော အဝဟီယသိ။

    Anapekkhamānā gacchanti, kiṃ eko avahīyasi.

    ၉၁.

    91.

    ‘‘ပတေဝ ပတတံ သေဋ္ဌ၊ နတ္ထိ ဗဒ္ဓေ သဟာယတာ။

    ‘‘Pateva patataṃ seṭṭha, natthi baddhe sahāyatā;

    မာ အနီဃာယ ဟာပေသိ၊ ကာမံ သုမုခ ပက္ကမာ’’တိ။

    Mā anīghāya hāpesi, kāmaṃ sumukha pakkamā’’ti.

    တတ္ထ ဘယမေရိတာတိ ဘယေန ဧရိတာ ဘယဋ္ဋိတာ ဘယစလိတာ။ တတိယပဒေ ‘‘ဟရီ’’တိပိ ‘‘ဟေမ’’န္တိပိ သုဝဏ္ဏသ္သေဝ နာမံ။ သော စ ဟရိတ္တစတာယ ဟေမဝဏ္ဏော, တေန တံ ဧဝံ အာလပတိ။ သုမုခာတိ သုန္ဒရမုခ။ အနပေက္ခမာနာတိ တဝ ဉာတကာ မံ အနောလောကေန္တာ နိရာလယာ ဟုတ္ဝာ။ ပတေဝာတိ ဥပ္ပတာဟိယေဝ။ မာ အနီဃာယာတိ ဣတော ဂန္တ္ဝာ ပတ္တဗ္ဗာယ နိဒုက္ခဘာဝာယ ဝီရိယံ မာ ဟာပေသိ။

    Tattha bhayameritāti bhayena eritā bhayaṭṭitā bhayacalitā. Tatiyapade ‘‘harī’’tipi ‘‘hema’’ntipi suvaṇṇasseva nāmaṃ. So ca harittacatāya hemavaṇṇo, tena taṃ evaṃ ālapati. Sumukhāti sundaramukha. Anapekkhamānāti tava ñātakā maṃ anolokentā nirālayā hutvā. Patevāti uppatāhiyeva. Mā anīghāyāti ito gantvā pattabbāya nidukkhabhāvāya vīriyaṃ mā hāpesi.

    တံ သုတ္ဝာ သုမုခော ‘‘အယံ ဟံသရာဇာ မမ ပိယမိတ္တဘာဝံ န ဇာနာတိ, အနုပ္ပိယဘာဏီ မိတ္တောတိ မံ သလ္လက္ခေတိ, သိနေဟဘာဝမသ္သ ဒသ္သေသ္သာမီ’’တိ စိန္တေတ္ဝာ စတသ္သော ဂာထာ အဘာသိ –

    Taṃ sutvā sumukho ‘‘ayaṃ haṃsarājā mama piyamittabhāvaṃ na jānāti, anuppiyabhāṇī mittoti maṃ sallakkheti, sinehabhāvamassa dassessāmī’’ti cintetvā catasso gāthā abhāsi –

    ၉၂.

    92.

    ‘‘နာဟံ ဒုက္ခပရေတောပိ၊ ဓတရဋ္ဌ တုဝံ ဇဟေ။

    ‘‘Nāhaṃ dukkhaparetopi, dhataraṭṭha tuvaṃ jahe;

    ဇီဝိတံ မရဏံ ဝာ မေ၊ တယာ သဒ္ဓိံ ဘဝိသ္သတိ။

    Jīvitaṃ maraṇaṃ vā me, tayā saddhiṃ bhavissati.

    ၉၃.

    93.

    ‘‘နာဟံ ဒုက္ခပရေတောပိ၊ ဓတရဋ္ဌ တုဝံ ဇဟေ။

    ‘‘Nāhaṃ dukkhaparetopi, dhataraṭṭha tuvaṃ jahe;

    န မံ အနရိယသံယုတ္တေ၊ ကမ္မေ ယောဇေတုမရဟသိ။

    Na maṃ anariyasaṃyutte, kamme yojetumarahasi.

    ၉၄.

    94.

    ‘‘သကုမာရော သခာတ္ယသ္မိ၊ သစိတ္တေ စသ္မိ တေ ဌိတော။

    ‘‘Sakumāro sakhātyasmi, sacitte casmi te ṭhito;

    ဉာတော သေနာပတီ တ္ယာဟံ၊ ဟံသာနံ ပဝရုတ္တမ။

    Ñāto senāpatī tyāhaṃ, haṃsānaṃ pavaruttama.

    ၉၅.

    95.

    ‘‘ကထံ အဟံ ဝိကတ္တိသ္သံ၊ ဉာတိမဇ္ဈေ ဣတော ဂတော။

    ‘‘Kathaṃ ahaṃ vikattissaṃ, ñātimajjhe ito gato;

    တံ ဟိတ္ဝာ ပတတံ သေဋ္ဌ၊ ကိံ တေ ဝက္ခာမိတော ဂတော။

    Taṃ hitvā patataṃ seṭṭha, kiṃ te vakkhāmito gato;

    ဣဓ ပာဏံ စဇိသ္သာမိ၊ နာနရိယံ ကတ္တုမုသ္သဟေ’’တိ။

    Idha pāṇaṃ cajissāmi, nānariyaṃ kattumussahe’’ti.

    တတ္ထ နာဟန္တိ အဟံ, မဟာရာဇ, ကာယိကစေတသိကေန ဒုက္ခေန ဖုဋ္ဌောပိ တံ န ဇဟာမိ။ အနရိယသံယုတ္တေတိ မိတ္တဒုဗ္ဘီဟိ အဟိရိကေဟိ ကတ္တဗ္ဗတာယ အနရိယဘာဝေန သံယုတ္တေ။ ကမ္မေတိ တံ ဇဟိတ္ဝာ ပက္ကမနကမ္မေ။ သကုမာရောတိ သမာနကုမာရော, ဧကဒိဝသေနေဝ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတ္ဝာ ဧကဒိဝသေ အဏ္ဍကောသံ ပဒာလေတ္ဝာ ဧကတော ဝဍ္ဎိတကုမာရောတိ အတ္ထော။ သခာတ္ယသ္မီတိ အဟံ တေ ဒက္ခိဏက္ခိသမော ပိယသဟာယော။ သစိတ္တေတိ တဝ သကေ စိတ္တေ အဟံ ဌိတော တဝ ဝသေ ဝတ္တာမိ, တယိ ဇီဝန္တေ ဇီဝာမိ, န ဇီဝန္တေ န ဇီဝာမီတိ အတ္ထော။ ‘‘သံစိတ္တေ’’တိပိ ပာဌော, တဝ စိတ္တေ အဟံ သဏ္ဌိတော သုဋ္ဌု ဌိတောတိ အတ္ထော။ ဉာတောတိ သဗ္ဗဟံသာနံ အန္တရေ ပညာတော။ ဝိကတ္တိသ္သန္တိ ‘‘ကုဟိံ ဟံသရာဇာ’’တိ ပုစ္ဆိတော အဟံ ကိန္တိ ကထေသ္သာမိ။ ကိံ တေ ဝက္ခာမီတိ တေ တဝ ပဝတ္တိံ ပုစ္ဆန္တေ ဟံသဂဏေ ကိံ ဝက္ခာမိ။

    Tattha nāhanti ahaṃ, mahārāja, kāyikacetasikena dukkhena phuṭṭhopi taṃ na jahāmi. Anariyasaṃyutteti mittadubbhīhi ahirikehi kattabbatāya anariyabhāvena saṃyutte. Kammeti taṃ jahitvā pakkamanakamme. Sakumāroti samānakumāro, ekadivaseneva paṭisandhiṃ gahetvā ekadivase aṇḍakosaṃ padāletvā ekato vaḍḍhitakumāroti attho. Sakhātyasmīti ahaṃ te dakkhiṇakkhisamo piyasahāyo. Sacitteti tava sake citte ahaṃ ṭhito tava vase vattāmi, tayi jīvante jīvāmi, na jīvante na jīvāmīti attho. ‘‘Saṃcitte’’tipi pāṭho, tava citte ahaṃ saṇṭhito suṭṭhu ṭhitoti attho. Ñātoti sabbahaṃsānaṃ antare paññāto. Vikattissanti ‘‘kuhiṃ haṃsarājā’’ti pucchito ahaṃ kinti kathessāmi. Kiṃ te vakkhāmīti te tava pavattiṃ pucchante haṃsagaṇe kiṃ vakkhāmi.

    ဧဝံ သုမုခေန စတူဟိ ဂာထာဟိ သီဟနာဒေ နဒိတေ တသ္သ ဂုဏံ ပကာသေန္တော မဟာသတ္တော အာဟ –

    Evaṃ sumukhena catūhi gāthāhi sīhanāde nadite tassa guṇaṃ pakāsento mahāsatto āha –

    ၉၆.

    96.

    ‘‘ဧသော ဟိ ဓမ္မော သုမုခ၊ ယံ တ္ဝံ အရိယပထေ ဌိတော။

    ‘‘Eso hi dhammo sumukha, yaṃ tvaṃ ariyapathe ṭhito;

    ယော ဘတ္တာရံ သခာရံ မံ၊ န ပရိစ္စတ္တုမုသ္သဟေ။

    Yo bhattāraṃ sakhāraṃ maṃ, na pariccattumussahe.

    ၉၇.

    97.

    ‘‘တဉ္ဟိ မေ ပေက္ခမာနသ္သ၊ ဘယံ န တ္ဝေဝ ဇာယတိ။

    ‘‘Tañhi me pekkhamānassa, bhayaṃ na tveva jāyati;

    အဓိဂစ္ဆသိ တ္ဝံ မယ္ဟံ၊ ဧဝံဘူတသ္သ ဇီဝိတ’’န္တိ။

    Adhigacchasi tvaṃ mayhaṃ, evaṃbhūtassa jīvita’’nti.

    တတ္ထ ဧသော ဓမ္မောတိ ဧသ ပောရာဏကပဏ္ဍိတာနံ သဘာဝော။ ဘတ္တာရံ သခာရံ မန္တိ သာမိကဉ္စ သဟာယဉ္စ မံ။ ဘယန္တိ စိတ္တုတ္ရာသော မယ္ဟံ န ဇာယတိ, စိတ္တကူဋပဗ္ဗတေ ဟံသဂဏမဇ္ဈေ ဌိတော ဝိယ ဟောမိ။ မယ္ဟန္တိ မမ ဇီဝိတံ တ္ဝံ လဘာပေသ္သသိ။

    Tattha eso dhammoti esa porāṇakapaṇḍitānaṃ sabhāvo. Bhattāraṃ sakhāraṃ manti sāmikañca sahāyañca maṃ. Bhayanti cittutrāso mayhaṃ na jāyati, cittakūṭapabbate haṃsagaṇamajjhe ṭhito viya homi. Mayhanti mama jīvitaṃ tvaṃ labhāpessasi.

    ဧဝံ တေသံ ကထေန္တာနညေဝ လုဒ္ဒပုတ္တော သရပရိယန္တေ ဌိတော ဟံသေ တီဟိ ခန္ဓေဟိ ပလာယန္တေ ဒိသ္ဝာ ‘‘ကိံ နု ခော’’တိ ပာသဋ္ဌာနံ ဩလောကေန္တော ဗောဓိသတ္တံ ပာသယဋ္ဌိယံ ဩလမ္ဗန္တံ ဒိသ္ဝာ သဉ္ဇာတသောမနသ္သော ကစ္ဆံ ဒဠ္ဟံ ဗန္ဓိတ္ဝာ မုဂ္ဂရံ ဂဟေတ္ဝာ ကပ္ပုဋ္ဌာနဂ္ဂိ ဝိယ အဝတ္ထရမာနော ပဏ္ဟိယာ အက္ကန္တကလလေ ဥပရိသီသေန ဂန္တ္ဝာ ပုရတော ပတန္တေ ဝေဂေန ဥပသင္ကမိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –

    Evaṃ tesaṃ kathentānaññeva luddaputto sarapariyante ṭhito haṃse tīhi khandhehi palāyante disvā ‘‘kiṃ nu kho’’ti pāsaṭṭhānaṃ olokento bodhisattaṃ pāsayaṭṭhiyaṃ olambantaṃ disvā sañjātasomanasso kacchaṃ daḷhaṃ bandhitvā muggaraṃ gahetvā kappuṭṭhānaggi viya avattharamāno paṇhiyā akkantakalale uparisīsena gantvā purato patante vegena upasaṅkami. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ၉၈.

    98.

    ‘‘ဣစ္စေဝံ မန္တယန္တာနံ၊ အရိယာနံ အရိယဝုတ္တိနံ။

    ‘‘Iccevaṃ mantayantānaṃ, ariyānaṃ ariyavuttinaṃ;

    ဒဏ္ဍမာဒာယ နေသာဒော၊ အာပတီ တုရိတော ဘုသံ။

    Daṇḍamādāya nesādo, āpatī turito bhusaṃ.

    ၉၉.

    99.

    ‘‘တမာပတန္တံ ဒိသ္ဝာန၊ သုမုခော အတိဗ္ရူဟယိ။

    ‘‘Tamāpatantaṃ disvāna, sumukho atibrūhayi;

    အဋ္ဌာသိ ပုရတော ရညော၊ ဟံသော ဝိသ္သာသယံ ဗ္ယထံ။

    Aṭṭhāsi purato rañño, haṃso vissāsayaṃ byathaṃ.

    ၁၀၀.

    100.

    ‘‘မာ ဘာယိ ပတတံ သေဋ္ဌ၊ န ဟိ ဘာယန္တိ တာဒိသာ။

    ‘‘Mā bhāyi patataṃ seṭṭha, na hi bhāyanti tādisā;

    အဟံ ယောဂံ ပယုဉ္ဇိသ္သံ၊ ယုတ္တံ ဓမ္မူပသဉ္ဟိတံ။

    Ahaṃ yogaṃ payuñjissaṃ, yuttaṃ dhammūpasañhitaṃ;

    တေန ပရိယာပဒာနေန၊ ခိပ္ပံ ပာသာ ပမောက္ခသီ’’တိ။

    Tena pariyāpadānena, khippaṃ pāsā pamokkhasī’’ti.

    တတ္ထ အရိယဝုတ္တိနန္တိ အရိယာစာရေ ဝတ္တမာနာနံ။ ဘုသန္တိ ဒဠ္ဟံ ဗလဝံ။ အတိဗ္ရူဟယီတိ အနန္တရဂာထာယ အာဂတံ ‘‘မာ ဘာယီ’’တိ ဝစနံ ဝဒန္တော အတိဗ္ရူဟေသိ မဟာသဒ္ဒံ နိစ္ဆာရေသိ။ အဋ္ဌာသီတိ သစေ နေသာဒော ရာဇာနံ ပဟရိသ္သတိ, အဟံ ပဟာရံ သမ္ပဋိစ္ဆိသ္သာမီတိ ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇိတ္ဝာ ပုရတော အဋ္ဌာသိ။ ဝိသ္သာသယန္တိ ဝိသ္သာသေန္တော အသ္သာသေန္တော။ ဗ္ယထန္တိ ဗ္ယထိတံ ဘီတံ ရာဇာနံ ‘‘မာ ဘာယီ’’တိ ဣမိနာ ဝစနေန ဝိသ္သာသေန္တော။ တာဒိသာတိ တုမ္ဟာဒိသာ ဉာဏဝီရိယသမ္ပန္နာ။ ယောဂန္တိ ဉာဏဝီရိယယောဂံ။ ယုတ္တန္တိ အနုစ္ဆဝိကံ။ ဓမ္မူပသဉ္ဟိတန္တိ ကာရဏနိသ္သိတံ။ တေန ပရိယာပဒာနေနာတိ တေန မယာ ပယုတ္တေန ယောဂေန ပရိသုဒ္ဓေန။ ပမောက္ခသီတိ မုစ္စိသ္သသိ။

    Tattha ariyavuttinanti ariyācāre vattamānānaṃ. Bhusanti daḷhaṃ balavaṃ. Atibrūhayīti anantaragāthāya āgataṃ ‘‘mā bhāyī’’ti vacanaṃ vadanto atibrūhesi mahāsaddaṃ nicchāresi. Aṭṭhāsīti sace nesādo rājānaṃ paharissati, ahaṃ pahāraṃ sampaṭicchissāmīti jīvitaṃ pariccajitvā purato aṭṭhāsi. Vissāsayanti vissāsento assāsento. Byathanti byathitaṃ bhītaṃ rājānaṃ ‘‘mā bhāyī’’ti iminā vacanena vissāsento. Tādisāti tumhādisā ñāṇavīriyasampannā. Yoganti ñāṇavīriyayogaṃ. Yuttanti anucchavikaṃ. Dhammūpasañhitanti kāraṇanissitaṃ. Tena pariyāpadānenāti tena mayā payuttena yogena parisuddhena. Pamokkhasīti muccissasi.

    ဧဝံ သုမုခော မဟာသတ္တံ အသ္သာသေတ္ဝာ လုဒ္ဒပုတ္တသ္သ သန္တိကံ ဂန္တ္ဝာ မဓုရံ မာနုသိံ ဝာစံ နိစ္ဆာရေန္တော, ‘‘သမ္မ, တ္ဝံ ကောနာမောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတ္ဝာ ‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏဟံသရာဇ, အဟံ ခေမကော နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘သမ္မ ခေမက, ‘တယာ ဩဍ္ဍိတဝာလပာသေ ယော ဝာ သော ဝာ ဟံသော ဗဒ္ဓော’တိ သညံ မာ ကရိ, နဝုတိယာ ဟံသသဟသ္သာနံ ပဝရော ဓတရဋ္ဌဟံသရာဇာ တေ ပာသေ ဗဒ္ဓော, ဉာဏသီလာစာရသမ္ပန္နော သင္ဂာဟကပက္ခေ ဌိတော, န တံ မာရေတုံ ယုတ္တော, အဟံ တဝ ဣမိနာ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ ကရိသ္သာမိ, အယမ္ပိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော, အဟမ္ပိ တထေဝ, အဟံ ဧတသ္သတ္ထာယ အတ္တနော ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇိသ္သာမိ, သစေ တ္ဝံ ဧတသ္သ ပတ္တာနိ ဂဏ္ဟိတုကာမောသိ, မမ ပတ္တာနိ ဂဏ္ဟ, အထောပိ စမ္မမံသန္ဟာရုအဋ္ဌီနမညတရံ ဂဏ္ဟိတုကာမောသိ, မမေဝ သရီရတော ဂဏ္ဟ, အထ နံ ကီဠာဟံသံ ကာတုကာမောသိ, မညေဝ ကရ, ဇီဝန္တမေဝ ဝိက္ကိဏိတ္ဝာ သစေ ဓနံ ဥပ္ပာဒေတုကာမောသိ, မံ ဇီဝန္တမေဝ ဝိက္ကိဏိတ္ဝာ ဓနံ ဥပ္ပာဒေဟိ, မာ ဧတံ ဉာဏာဒိဂုဏသံယုတ္တံ ဟံသရာဇာနံ အဝဓိ, သစေ ဟိ နံ ဝဓိသ္သသိ, နိရယာဒီဟိ န မုစ္စိသ္သသီ’’တိ တံ နိရယာဒိဘယေန သန္တဇ္ဇေတ္ဝာ အတ္တနော မဓုရကထံ ဂဏ္ဟာပေတ္ဝာ ပုန ဗောဓိသတ္တသ္သ သန္တိကံ ဂန္တ္ဝာ တံ အသ္သာသေန္တော အဋ္ဌာသိ။ နေသာဒော တသ္သ ကထံ သုတ္ဝာ ‘‘အယံ တိရစ္ဆာနဂတော သမာနော မနုသ္သေဟိပိ ကာတုံ အသက္ကုဏေယ္ယံ ဧဝရူပံ မိတ္တဓမ္မံ ကရောတိ, မနုသ္သာပိ ဧဝံ မိတ္တဓမ္မေ ဌာတုံ န သက္ကောန္တိ, အဟော ဧသ ဉာဏသမ္ပန္နော မဓုရကထော ဓမ္မိကော’’တိ သကလသရီရံ ပီတိသောမနသ္သပရိပုဏ္ဏံ ကတ္ဝာ ပဟဋ္ဌလောမော ဒဏ္ဍံ ဆဍ္ဍေတ္ဝာ သိရသိ အဉ္ဇလိံ ပတိဋ္ဌပေတ္ဝာ သူရိယံ နမသ္သန္တော ဝိယ သုမုခသ္သ ဂုဏံ ကိတ္တေန္တော အဋ္ဌာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –

    Evaṃ sumukho mahāsattaṃ assāsetvā luddaputtassa santikaṃ gantvā madhuraṃ mānusiṃ vācaṃ nicchārento, ‘‘samma, tvaṃ konāmosī’’ti pucchitvā ‘‘suvaṇṇavaṇṇahaṃsarāja, ahaṃ khemako nāmā’’ti vutte, ‘‘samma khemaka, ‘tayā oḍḍitavālapāse yo vā so vā haṃso baddho’ti saññaṃ mā kari, navutiyā haṃsasahassānaṃ pavaro dhataraṭṭhahaṃsarājā te pāse baddho, ñāṇasīlācārasampanno saṅgāhakapakkhe ṭhito, na taṃ māretuṃ yutto, ahaṃ tava iminā kattabbakiccaṃ karissāmi, ayampi suvaṇṇavaṇṇo, ahampi tatheva, ahaṃ etassatthāya attano jīvitaṃ pariccajissāmi, sace tvaṃ etassa pattāni gaṇhitukāmosi, mama pattāni gaṇha, athopi cammamaṃsanhāruaṭṭhīnamaññataraṃ gaṇhitukāmosi, mameva sarīrato gaṇha, atha naṃ kīḷāhaṃsaṃ kātukāmosi, maññeva kara, jīvantameva vikkiṇitvā sace dhanaṃ uppādetukāmosi, maṃ jīvantameva vikkiṇitvā dhanaṃ uppādehi, mā etaṃ ñāṇādiguṇasaṃyuttaṃ haṃsarājānaṃ avadhi, sace hi naṃ vadhissasi, nirayādīhi na muccissasī’’ti taṃ nirayādibhayena santajjetvā attano madhurakathaṃ gaṇhāpetvā puna bodhisattassa santikaṃ gantvā taṃ assāsento aṭṭhāsi. Nesādo tassa kathaṃ sutvā ‘‘ayaṃ tiracchānagato samāno manussehipi kātuṃ asakkuṇeyyaṃ evarūpaṃ mittadhammaṃ karoti, manussāpi evaṃ mittadhamme ṭhātuṃ na sakkonti, aho esa ñāṇasampanno madhurakatho dhammiko’’ti sakalasarīraṃ pītisomanassaparipuṇṇaṃ katvā pahaṭṭhalomo daṇḍaṃ chaḍḍetvā sirasi añjaliṃ patiṭṭhapetvā sūriyaṃ namassanto viya sumukhassa guṇaṃ kittento aṭṭhāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ၁၀၁.

    101.

    ‘‘တသ္သ တံ ဝစနံ သုတ္ဝာ၊ သုမုခသ္သ သုဘာသိတံ။

    ‘‘Tassa taṃ vacanaṃ sutvā, sumukhassa subhāsitaṃ;

    ပဟဋ္ဌလောမော နေသာဒော၊ အဉ္ဇလိသ္သ ပဏာမယိ။

    Pahaṭṭhalomo nesādo, añjalissa paṇāmayi.

    ၁၀၂.

    102.

    ‘‘န မေ သုတံ ဝာ ဒိဋ္ဌံ ဝာ၊ ဘာသန္တော မာနုသိံ ဒိဇော။

    ‘‘Na me sutaṃ vā diṭṭhaṃ vā, bhāsanto mānusiṃ dijo;

    အရိယံ ဗ္ရုဝာနော ဝက္ကင္ဂော၊ စဇန္တော မာနုသိံ ဂိရံ။

    Ariyaṃ bruvāno vakkaṅgo, cajanto mānusiṃ giraṃ.

    ၁၀၃.

    103.

    ‘‘ကိံ နု တာယံ ဒိဇော ဟောတိ၊ မုတ္တော ဗဒ္ဓံ ဥပာသသိ။

    ‘‘Kiṃ nu tāyaṃ dijo hoti, mutto baddhaṃ upāsasi;

    ဩဟာယ သကုဏာ ယန္တိ၊ ကိံ ဧကော အဝဟီယသီ’’တိ။

    Ohāya sakuṇā yanti, kiṃ eko avahīyasī’’ti.

    တတ္ထ အဉ္ဇလိသ္သ ပဏာမယီတိ အဉ္ဇလိံ အသ္သ ဥပနာမယိ, ‘‘န မေ’’တိ ဂာထာယသ္သ ထုတိံ ကရောတိ။ တတ္ထ မာနုသိန္တိ မနုသ္သဝာစံ။ အရိယန္တိ သုန္ဒရံ နိဒ္ဒောသံ။ စဇန္တောတိ ဝိသ္သဇ္ဇေန္တော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သမ္မ, တ္ဝံ ဒိဇော သမာနော အဇ္ဇ မယာ သဒ္ဓိံ မာနုသိံ ဝာစံ ဘာသန္တော နိဒ္ဒောသံ ဗ္ရုဝာနော မာနုသိံ ဂိရံ စဇန္တော ပစ္စက္ခတော ဒိဋ္ဌော, ဣတော ပုဗ္ဗေ ပန ဣဒံ အစ္ဆရိယံ မယာ နေဝ သုတံ န ဒိဋ္ဌန္တိ။ ကိံ နု တာယန္တိ ယံ ဧတံ တ္ဝံ ဥပာသသိ, ကိံ နု တေ အယံ ဟောတိ။

    Tattha añjalissa paṇāmayīti añjaliṃ assa upanāmayi, ‘‘na me’’ti gāthāyassa thutiṃ karoti. Tattha mānusinti manussavācaṃ. Ariyanti sundaraṃ niddosaṃ. Cajantoti vissajjento. Idaṃ vuttaṃ hoti – samma, tvaṃ dijo samāno ajja mayā saddhiṃ mānusiṃ vācaṃ bhāsanto niddosaṃ bruvāno mānusiṃ giraṃ cajanto paccakkhato diṭṭho, ito pubbe pana idaṃ acchariyaṃ mayā neva sutaṃ na diṭṭhanti. Kiṃ nu tāyanti yaṃ etaṃ tvaṃ upāsasi, kiṃ nu te ayaṃ hoti.

    ဧဝံ တုဋ္ဌစိတ္တေန နေသာဒေန ပုဋ္ဌော သုမုခော ‘‘အယံ မုဒုကော ဇာတော, ဣဒာနိသ္သ ဘိယ္ယောသောမတ္တာယ မုဒုဘာဝတ္ထံ မမ ဂုဏံ ဒသ္သေသာမီ’’တိ စိန္တေတ္ဝာ အာဟ –

    Evaṃ tuṭṭhacittena nesādena puṭṭho sumukho ‘‘ayaṃ muduko jāto, idānissa bhiyyosomattāya mudubhāvatthaṃ mama guṇaṃ dassesāmī’’ti cintetvā āha –

    ၁၀၄.

    104.

    ‘‘ရာဇာ မေ သော ဒိဇာမိတ္တ၊ သေနာပစ္စသ္သ ကာရယိံ။

    ‘‘Rājā me so dijāmitta, senāpaccassa kārayiṃ;

    တမာပဒေ ပရိစ္စတုံ၊ နုသ္သဟေ ဝိဟဂာဓိပံ။

    Tamāpade pariccatuṃ, nussahe vihagādhipaṃ.

    ၁၀၅.

    105.

    ‘‘မဟာဂဏာယ ဘတ္တာ မေ၊ မာ ဧကော ဗ္ယသနံ အဂာ။

    ‘‘Mahāgaṇāya bhattā me, mā eko byasanaṃ agā;

    တထာ တံ သမ္မ နေသာဒ၊ ဘတ္တာယံ အဘိတော ရမေ’’တိ။

    Tathā taṃ samma nesāda, bhattāyaṃ abhito rame’’ti.

    တတ္ထ နုသ္သဟေတိ န သမတ္ထောမ္ဟိ။ မဟာဂဏာယာတိ မဟတော ဟံသဂဏသ္သ။ မာ ဧကောတိ မာဒိသေ သေဝကေ ဝိဇ္ဇမာနေ မာ ဧကကော ဗ္ယသနံ အဂာ။ တထာ တန္တိ ယထာ အဟံ ဝဒာမိ, တထေဝ တံ။ သမ္မာတိ ဝယသ္သ။ ဘတ္တာယံ အဘိတော ရမေတိ ဘတ္တာ အယံ မမ, အဟမသ္သ အဘိတော ရမေ သန္တိကေ ရမာမိ န ဥက္ကဏ္ဌာမီတိ။

    Tattha nussaheti na samatthomhi. Mahāgaṇāyāti mahato haṃsagaṇassa. Mā ekoti mādise sevake vijjamāne mā ekako byasanaṃ agā. Tathā tanti yathā ahaṃ vadāmi, tatheva taṃ. Sammāti vayassa. Bhattāyaṃ abhito rameti bhattā ayaṃ mama, ahamassa abhito rame santike ramāmi na ukkaṇṭhāmīti.

    နေသာဒော တံ တသ္သ ဓမ္မနိသ္သိတံ မဓုရကထံ သုတ္ဝာ သောမနသ္သပ္ပတ္တော ပဟဋ္ဌလောမော ‘‘သစာဟံ ဧတံ သီလာဒိဂုဏသံယုတ္တံ ဟံသရာဇာနံ ဝဓိသ္သာမိ, စတူဟိ အပာယေဟိ န မုစ္စိသ္သာမိ, ရာဇာ မံ ယဒိစ္ဆတိ, တံ ကရောတု, အဟမေတံ သုမုခသ္သ ဒာယံ ကတ္ဝာ ဝိသ္သဇ္ဇေသ္သာမီ’’တိ စိန္တေတ္ဝာ ဂာထမာဟ –

    Nesādo taṃ tassa dhammanissitaṃ madhurakathaṃ sutvā somanassappatto pahaṭṭhalomo ‘‘sacāhaṃ etaṃ sīlādiguṇasaṃyuttaṃ haṃsarājānaṃ vadhissāmi, catūhi apāyehi na muccissāmi, rājā maṃ yadicchati, taṃ karotu, ahametaṃ sumukhassa dāyaṃ katvā vissajjessāmī’’ti cintetvā gāthamāha –

    ၁၀၆.

    106.

    ‘‘အရိယဝတ္တသိ ဝက္ကင္ဂ၊ ယော ပိဏ္ဍမပစာယသိ။

    ‘‘Ariyavattasi vakkaṅga, yo piṇḍamapacāyasi;

    စဇာမိ တေ တံ ဘတ္တာရံ၊ ဂစ္ဆထူဘော ယထာသုခ’’န္တိ။

    Cajāmi te taṃ bhattāraṃ, gacchathūbho yathāsukha’’nti.

    တတ္ထ အရိယဝတ္တသီတိ မိတ္တဓမ္မရက္ခဏသင္ခာတေန အာစာရအရိယာနံ ဝတ္တေန သမန္နာဂတောသိ။ ပိဏ္ဍမပစာယသီတိ ဘတ္တု သန္တိကာ လဒ္ဓံ ပိဏ္ဍံ သေနာပတိဋ္ဌာနံ ပူဇေသိ။ ဂစ္ဆထူဘောတိ ဒ္ဝေပိ ဇနာ အသ္သုမုခေ ဉာတိသင္ဃေ ဟာသယမာနာ ယထာသုခံ ဂစ္ဆထာတိ။

    Tattha ariyavattasīti mittadhammarakkhaṇasaṅkhātena ācāraariyānaṃ vattena samannāgatosi. Piṇḍamapacāyasīti bhattu santikā laddhaṃ piṇḍaṃ senāpatiṭṭhānaṃ pūjesi. Gacchathūbhoti dvepi janā assumukhe ñātisaṅghe hāsayamānā yathāsukhaṃ gacchathāti.

    ဧဝံ ဝတ္ဝာ နေသာဒော မုဒုစိတ္တေန မဟာသတ္တံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ယဋ္ဌိံ ဩနာမေတ္ဝာ ပင္ကပိဋ္ဌေ နိသီဒာပေတ္ဝာ ပာသယဋ္ဌိယာ မောစေတ္ဝာ တံ ဥက္ခိပိတ္ဝာ သရတော နီဟရိတ္ဝာ တရုဏဒဗ္ဗတိဏပိဋ္ဌေ နိသီဒာပေတ္ဝာ ပာဒေ ဗဒ္ဓပာသံ သဏိကံ မောစေတ္ဝာ မဟာသတ္တေ ဗလဝသိနေဟံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတ္ဝာ မေတ္တစိတ္တေန ဥဒကံ အာဒာယ လောဟိတံ ဓောဝိတ္ဝာ ပုနပ္ပုနံ ပရိမဇ္ဇိ, အထသ္သ မေတ္တာနုဘာဝေန သိရာယ သိရာ, မံသေန မံသံ, စမ္မေန စမ္မံ ဃဋိတံ, ပာဒော ပာကတိကော အဟောသိ, ဣတရေန နိဗ္ဗိသေသော။ ဗောဓိသတ္တော သုခပ္ပတ္တော ဟုတ္ဝာ ပကတိဘာဝေန နိသီဒိ။ သုမုခော အတ္တာနံ နိသ္သာယ ရညော သုခိတဘာဝံ ဒိသ္ဝာ သဉ္ဇာတသောမနသ္သော စိန္တေသိ – ‘‘ဣမိနာ အမ္ဟာကံ မဟာဥပကာရော ကတော, အမ္ဟေဟိ ဧတသ္သ ကတော ဥပကာရော နာမ နတ္ထိ, သစေ ဧသ ရာဇရာဇမဟာမတ္တာနံ အတ္ထာယ အမ္ဟေ ဂဏ္ဟိ, တေသံ သန္တိကံ နေတ္ဝာ ဗဟုံ ဓနံ လဘိသ္သတိ, သစေ အတ္တနော အတ္ထာယ ဂဏ္ဟိ, အမ္ဟေ ဝိက္ကိဏိတ္ဝာ ဓနံ လဘိသ္သတေဝ, ပုစ္ဆိသ္သာမိ တာဝ န’’န္တိ။ အထ နံ ဥပကာရံ ကာတုကာမတာယ ပုစ္ဆန္တော အာဟ –

    Evaṃ vatvā nesādo muducittena mahāsattaṃ upasaṅkamitvā yaṭṭhiṃ onāmetvā paṅkapiṭṭhe nisīdāpetvā pāsayaṭṭhiyā mocetvā taṃ ukkhipitvā sarato nīharitvā taruṇadabbatiṇapiṭṭhe nisīdāpetvā pāde baddhapāsaṃ saṇikaṃ mocetvā mahāsatte balavasinehaṃ paccupaṭṭhāpetvā mettacittena udakaṃ ādāya lohitaṃ dhovitvā punappunaṃ parimajji, athassa mettānubhāvena sirāya sirā, maṃsena maṃsaṃ, cammena cammaṃ ghaṭitaṃ, pādo pākatiko ahosi, itarena nibbiseso. Bodhisatto sukhappatto hutvā pakatibhāvena nisīdi. Sumukho attānaṃ nissāya rañño sukhitabhāvaṃ disvā sañjātasomanasso cintesi – ‘‘iminā amhākaṃ mahāupakāro kato, amhehi etassa kato upakāro nāma natthi, sace esa rājarājamahāmattānaṃ atthāya amhe gaṇhi, tesaṃ santikaṃ netvā bahuṃ dhanaṃ labhissati, sace attano atthāya gaṇhi, amhe vikkiṇitvā dhanaṃ labhissateva, pucchissāmi tāva na’’nti. Atha naṃ upakāraṃ kātukāmatāya pucchanto āha –

    ၁၀၇.

    107.

    ‘‘သစေ အတ္တပ္ပယောဂေန၊ ဩဟိတော ဟံသပက္ခိနံ။

    ‘‘Sace attappayogena, ohito haṃsapakkhinaṃ;

    ပဋိဂ္ဂဏ္ဟာမ တေ သမ္မ၊ ဧတံ အဘယဒက္ခိဏံ။

    Paṭiggaṇhāma te samma, etaṃ abhayadakkhiṇaṃ.

    ၁၀၈.

    108.

    ‘‘နော စေ အတ္တပ္ပယောဂေန၊ ဩဟိတော ဟံသပက္ခိနံ။

    ‘‘No ce attappayogena, ohito haṃsapakkhinaṃ;

    အနိသ္သရော မုဉ္စမမ္ဟေ၊ ထေယ္ယံ ကယိရာသိ လုဒ္ဒကာ’’တိ။

    Anissaro muñcamamhe, theyyaṃ kayirāsi luddakā’’ti.

    တတ္ထ သစေတိ, သမ္မ နေသာဒ, သစေ တယာ အတ္တနော ပယောဂေန အတ္တနော အတ္ထာယ ဟံသာနဉ္စေဝ သေသပက္ခီနဉ္စ ပာသော ဩဟိတော။ အနိသ္သရောတိ အနိသ္သရော ဟုတ္ဝာ အမ္ဟေ မုဉ္စန္တော ယေနာသိ အာဏတ္တော, တသ္သသန္တကံ ဂဏ္ဟန္တော ထေယ္ယံ ကယိရာသိ။

    Tattha saceti, samma nesāda, sace tayā attano payogena attano atthāya haṃsānañceva sesapakkhīnañca pāso ohito. Anissaroti anissaro hutvā amhe muñcanto yenāsi āṇatto, tassasantakaṃ gaṇhanto theyyaṃ kayirāsi.

    တံ သုတ္ဝာ နေသာဒော ‘‘နာဟံ တုမ္ဟေ အတ္တနော အတ္ထာယ ဂဏ္ဟိံ, ဗာရာဏသိရညာ ပန သံယမေန ဂဏ္ဟာပိတောမ္ဟီ’’တိ ဝတ္ဝာ ဒေဝိယာ ဒိဋ္ဌသုပိနကာလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ရညာ တေသံ အာဂတဘာဝံ သုတ္ဝာ, ‘‘သမ္မ ခေမက, ဧကံ ဝာ ဒ္ဝေ ဝာ ဟံသေ ဂဏ္ဟိတုံ ဝာယမ, မဟန္တံ တေ ယသံ ဒသ္သာမီ’’တိ ဝတ္ဝာ ပရိဗ္ဗယံ ဒတ္ဝာ ဥယ္ယောဇိတဘာဝော, တာဝ သဗ္ဗံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသိ။ တံ သုတ္ဝာ သုမုခော ‘‘ဣမိနာ နေသာဒေန အတ္တနော ဇီဝိတံ အဂဏေတ္ဝာ အမ္ဟေ ဝိသ္သဇ္ဇေန္တေန ဒုက္ကရံ ကတံ, သစေ မယံ ဣတော စိတ္တကူဋံ ဂမိသ္သာမ, နေဝ ဓတရဋ္ဌရညော ပညာနုဘာဝော, န မယ္ဟံ မိတ္တဓမ္မော ပာကဋော ဘဝိသ္သတိ, န လုဒ္ဒပုတ္တော မဟန္တံ ယသံ လစ္ဆတိ, န ရာဇာ ပဉ္စသု သီလေသု ပတိဋ္ဌဟိသ္သတိ, န ဒေဝိယာ မနောရထော မတ္ထကံ ပာပုဏိသ္သတီ’’တိ စိန္တေတ္ဝာ , ‘‘သမ္မ, ဧဝံ သန္တေ အမ္ဟေ ဝိသ္သဇ္ဇေတုံ န လဘသိ, ရညော နော ဒသ္သေဟိ, သော အမ္ဟေ ယထာရုစိံ ကရိသ္သတီ’’တိ ဣမမတ္ထံ ပကာသေန္တော ဂာထမာဟ –

    Taṃ sutvā nesādo ‘‘nāhaṃ tumhe attano atthāya gaṇhiṃ, bārāṇasiraññā pana saṃyamena gaṇhāpitomhī’’ti vatvā deviyā diṭṭhasupinakālato paṭṭhāya yāva raññā tesaṃ āgatabhāvaṃ sutvā, ‘‘samma khemaka, ekaṃ vā dve vā haṃse gaṇhituṃ vāyama, mahantaṃ te yasaṃ dassāmī’’ti vatvā paribbayaṃ datvā uyyojitabhāvo, tāva sabbaṃ pavattiṃ ārocesi. Taṃ sutvā sumukho ‘‘iminā nesādena attano jīvitaṃ agaṇetvā amhe vissajjentena dukkaraṃ kataṃ, sace mayaṃ ito cittakūṭaṃ gamissāma, neva dhataraṭṭharañño paññānubhāvo, na mayhaṃ mittadhammo pākaṭo bhavissati, na luddaputto mahantaṃ yasaṃ lacchati, na rājā pañcasu sīlesu patiṭṭhahissati, na deviyā manoratho matthakaṃ pāpuṇissatī’’ti cintetvā , ‘‘samma, evaṃ sante amhe vissajjetuṃ na labhasi, rañño no dassehi, so amhe yathāruciṃ karissatī’’ti imamatthaṃ pakāsento gāthamāha –

    ၁၀၉.

    109.

    ‘‘ယသ္သ တ္ဝံ ဘတကော ရညော၊ ကာမံ တသ္သေဝ ပာပယ။

    ‘‘Yassa tvaṃ bhatako rañño, kāmaṃ tasseva pāpaya;

    တတ္ထ သံယမနော ရာဇာ၊ ယထာဘိညံ ကရိသ္သတီ’’တိ။

    Tattha saṃyamano rājā, yathābhiññaṃ karissatī’’ti.

    တတ္ထ တသ္သေဝာတိ တသ္သေဝ သန္တိကံ နေဟိ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ရာဇနိဝေသနေ။ ယထာဘိညန္တိ ယထာဓိပ္ပာယံ ယထာရုစိံ။

    Tattha tassevāti tasseva santikaṃ nehi. Tatthāti tasmiṃ rājanivesane. Yathābhiññanti yathādhippāyaṃ yathāruciṃ.

    တံ သုတ္ဝာ နေသာဒော ‘‘မာ ဝော ဘဒ္ဒန္တေ ရာဇဒသ္သနံ ရုစ္စိတ္ထ, ရာဇာနော နာမ သပ္ပဋိဘယာ, ကီဠာဟံသေ ဝာ ဝော ကရေယ္ယုံ မာရေယ္ယုံ ဝာ’’တိ အာဟ။ အထ နံ သုမုခော, ‘‘သမ္မ လုဒ္ဒက မာ အမ္ဟာကံ စိန္တယိ, အဟံ တာဒိသသ္သ ကက္ခဠသ္သ ဓမ္မကထာယ မဒ္ဒဝံ ဇနေသိံ, ရညော ကိံ န ဇနေသ္သာမိ, ရာဇာနော ဟိ ပဏ္ဍိတာ သုဘာသိတဒုဗ္ဘာသိတညု, ခိပ္ပံ နော ရညော သန္တိကံ နေဟိ, နယန္တော စ မာ ဗန္ဓနေန နယိ, ပုပ္ဖပဉ္ဇရေ ပန နိသီဒာပေတ္ဝာ နေဟိ, ပုပ္ဖပဉ္ဇရံ ကရောန္တော ဓတရဋ္ဌသ္သ မဟန္တံ သေတပဒုမသဉ္ဆန္နံ, မမ ခုဒ္ဒကံ ရတ္တပဒုမသဉ္ဆန္နံ ကတ္ဝာ ဓတရဋ္ဌံ ပုရတော, မမံ ပစ္ဆတော နီစတရံ ကတ္ဝာ အာဒာယ ခိပ္ပံ နေတ္ဝာ ရညော ဒသ္သေဟီ’’တိ အာဟ။ သော တသ္သ ဝစနံ သုတ္ဝာ ‘‘သုမုခော ရာဇာနံ ဒိသ္ဝာ မမ မဟန္တံ ယသံ ဒာတုကာမော ဘဝိသ္သတီ’’တိ သဉ္ဇာတသောမနသ္သော မုဒူဟိ လတာဟိ ပဉ္ဇရေ ကတ္ဝာ ပဒုမေဟိ ဆာဒေတ္ဝာ ဝုတ္တနယေနေဝ တေ ဂဟေတ္ဝာ အဂမာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –

    Taṃ sutvā nesādo ‘‘mā vo bhaddante rājadassanaṃ ruccittha, rājāno nāma sappaṭibhayā, kīḷāhaṃse vā vo kareyyuṃ māreyyuṃ vā’’ti āha. Atha naṃ sumukho, ‘‘samma luddaka mā amhākaṃ cintayi, ahaṃ tādisassa kakkhaḷassa dhammakathāya maddavaṃ janesiṃ, rañño kiṃ na janessāmi, rājāno hi paṇḍitā subhāsitadubbhāsitaññu, khippaṃ no rañño santikaṃ nehi, nayanto ca mā bandhanena nayi, pupphapañjare pana nisīdāpetvā nehi, pupphapañjaraṃ karonto dhataraṭṭhassa mahantaṃ setapadumasañchannaṃ, mama khuddakaṃ rattapadumasañchannaṃ katvā dhataraṭṭhaṃ purato, mamaṃ pacchato nīcataraṃ katvā ādāya khippaṃ netvā rañño dassehī’’ti āha. So tassa vacanaṃ sutvā ‘‘sumukho rājānaṃ disvā mama mahantaṃ yasaṃ dātukāmo bhavissatī’’ti sañjātasomanasso mudūhi latāhi pañjare katvā padumehi chādetvā vuttanayeneva te gahetvā agamāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ၁၁၀.

    110.

    ‘‘ဣစ္စေဝံ ဝုတ္တော နေသာဒော၊ ဟေမဝဏ္ဏေ ဟရိတ္တစေ။

    ‘‘Iccevaṃ vutto nesādo, hemavaṇṇe harittace;

    ဥဘော ဟတ္ထေဟိ သင္ဂယ္ဟ၊ ပဉ္ဇရေ အဇ္ဈဝောဒဟိ။

    Ubho hatthehi saṅgayha, pañjare ajjhavodahi.

    ၁၁၁.

    111.

    ‘‘တေ ပဉ္ဇရဂတေ ပက္ခီ၊ ဥဘော ဘသ္သရဝဏ္ဏိနေ။

    ‘‘Te pañjaragate pakkhī, ubho bhassaravaṇṇine;

    သုမုခံ ဓတရဋ္ဌဉ္စ၊ လုဒ္ဒော အာဒာယ ပက္ကမီ’’တိ။

    Sumukhaṃ dhataraṭṭhañca, luddo ādāya pakkamī’’ti.

    တတ္ထ အဇ္ဈဝောဒဟီတိ ဩဒဟိ ဌပေသိ။ ဘသ္သရဝဏ္ဏိနေတိ ပဘာသမ္ပန္နဝဏ္ဏေ။

    Tattha ajjhavodahīti odahi ṭhapesi. Bhassaravaṇṇineti pabhāsampannavaṇṇe.

    ဧဝံ လုဒ္ဒသ္သ တေ အာဒာယ ပက္ကမနကာလေ ဓတရဋ္ဌော ပာကဟံသရာဇဓီတရံ အတ္တနော ဘရိယံ သရိတ္ဝာ သုမုခံ အာမန္တေတ္ဝာ ကိလေသဝသေန ဝိလပိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –

    Evaṃ luddassa te ādāya pakkamanakāle dhataraṭṭho pākahaṃsarājadhītaraṃ attano bhariyaṃ saritvā sumukhaṃ āmantetvā kilesavasena vilapi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ၁၁၂.

    112.

    ‘‘ဟရီယမာနော ဓတရဋ္ဌော၊ သုမုခံ ဧတဒဗ္ရဝိ။

    ‘‘Harīyamāno dhataraṭṭho, sumukhaṃ etadabravi;

    ဗာဠ္ဟံ ဘာယာမိ သုမုခ၊ သာမာယ လက္ခဏူရုယာ။

    Bāḷhaṃ bhāyāmi sumukha, sāmāya lakkhaṇūruyā;

    အသ္မာကံ ဝဓမညာယ၊ အထတ္တာနံ ဝဓိသ္သတိ။

    Asmākaṃ vadhamaññāya, athattānaṃ vadhissati.

    ၁၁၃.

    113.

    ‘‘ပာကဟံသာ စ သုမုခ၊ သုဟေမာ ဟေမသုတ္တစာ။

    ‘‘Pākahaṃsā ca sumukha, suhemā hemasuttacā;

    ကောဉ္စီ သမုဒ္ဒတီရေဝ၊ ကပဏာ နူန ရုစ္ဆတီ’’တိ။

    Koñcī samuddatīreva, kapaṇā nūna rucchatī’’ti.

    တတ္ထ ဘာယာမီတိ မရဏတော ဘာယာမိ။ သာမာယာတိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာယ။ လက္ခဏူရုယာတိ လက္ခဏသမ္ပန္နဦရုယာ။ ဝစမညာယာတိ ဝဓံ ဇာနိတ္ဝာ ‘‘မမ ပိယသာမိကော မာရိတော’’တိ သညီ ဟုတ္ဝာ။ ဝဓိသ္သတီတိ ကိံ မေ ပိယသာမိကေ မတေ ဇီဝိတေနာတိ မရိသ္သတိ။ ပာကဟံသာတိ ပာကဟံသရာဇဓီတာ။ သုဟေမာတိ ဧဝံနာမိကာ။ ဟေမသုတ္တစာတိ ဟေမသဒိသသုန္ဒရတစာ။ ရုစ္ဆတီတိ ယထာ လောဏိသင္ခာတံ သမုဒ္ဒံ ဩတရိတ္ဝာ မတေ ပတိမ္ဟိ ကောဉ္စီ သကုဏိကာ ကပဏာ ရောဒတိ, ဧဝံ နူန သာ ရောဒိသ္သတီတိ။

    Tattha bhāyāmīti maraṇato bhāyāmi. Sāmāyāti suvaṇṇavaṇṇāya. Lakkhaṇūruyāti lakkhaṇasampannaūruyā. Vacamaññāyāti vadhaṃ jānitvā ‘‘mama piyasāmiko mārito’’ti saññī hutvā. Vadhissatīti kiṃ me piyasāmike mate jīvitenāti marissati. Pākahaṃsāti pākahaṃsarājadhītā. Suhemāti evaṃnāmikā. Hemasuttacāti hemasadisasundaratacā. Rucchatīti yathā loṇisaṅkhātaṃ samuddaṃ otaritvā mate patimhi koñcī sakuṇikā kapaṇā rodati, evaṃ nūna sā rodissatīti.

    တံ သုတ္ဝာ သုမုခော ‘‘အယံ ဟံသရာဇာ အညေ ဩဝဒိတုံ ယုတ္တော မာတုဂာမံ နိသ္သာယ ကိလေသဝသေန ဝိလပတိ, ဥဒကသ္သ အာဒိတ္တကာလော ဝိယ ဝတိယာ ဥဋ္ဌာယ ကေဒာရခာဒနကာလော ဝိယ စ ဇာတော, ယံနူနာဟံ အတ္တနော ဗလေန မာတုဂာမသ္သ ဒောသံ ပကာသေတ္ဝာ ဧတံ သညာပေယ္ယ’’န္တိ စိန္တေတ္ဝာ ဂာထမာဟ –

    Taṃ sutvā sumukho ‘‘ayaṃ haṃsarājā aññe ovadituṃ yutto mātugāmaṃ nissāya kilesavasena vilapati, udakassa ādittakālo viya vatiyā uṭṭhāya kedārakhādanakālo viya ca jāto, yaṃnūnāhaṃ attano balena mātugāmassa dosaṃ pakāsetvā etaṃ saññāpeyya’’nti cintetvā gāthamāha –

    ၁၁၄.

    114.

    ‘‘ဧဝံ မဟန္တော လောကသ္သ၊ အပ္ပမေယ္ယော မဟာဂဏီ။

    ‘‘Evaṃ mahanto lokassa, appameyyo mahāgaṇī;

    ဧကိတ္ထိမနုသောစေယ္ယ၊ နယိဒံ ပညဝတာမိဝ။

    Ekitthimanusoceyya, nayidaṃ paññavatāmiva.

    ၁၁၅.

    115.

    ‘‘ဝာတောဝ ဂန္ဓမာဒေတိ၊ ဥဘယံ ဆေကပာပကံ။

    ‘‘Vātova gandhamādeti, ubhayaṃ chekapāpakaṃ;

    ဗာလော အာမကပက္ကံဝ၊ လောလော အန္ဓောဝ အာမိသံ။

    Bālo āmakapakkaṃva, lolo andhova āmisaṃ.

    ၁၁၆.

    116.

    ‘‘အဝိနိစ္ဆယညု အတ္ထေသု၊ မန္ဒောဝ ပဋိဘာသိ မံ။

    ‘‘Avinicchayaññu atthesu, mandova paṭibhāsi maṃ;

    ကိစ္စာကိစ္စံ န ဇာနာသိ၊ သမ္ပတ္တော ကာလပရိယာယံ။

    Kiccākiccaṃ na jānāsi, sampatto kālapariyāyaṃ.

    ၁၁၇.

    117.

    ‘‘အဍ္ဎုမ္မတ္တော ဥဒီရေသိ၊ ယော သေယ္ယာ မညသိတ္ထိယော။

    ‘‘Aḍḍhummatto udīresi, yo seyyā maññasitthiyo;

    ဗဟုသာဓာရဏာ ဟေတာ၊ သောဏ္ဍာနံဝ သုရာဃရံ။

    Bahusādhāraṇā hetā, soṇḍānaṃva surāgharaṃ.

    ၁၁၈.

    118.

    ‘‘မာယာ စေတာ မရီစီ စ၊ သောကာ ရောဂာ စုပဒ္ဒဝာ။

    ‘‘Māyā cetā marīcī ca, sokā rogā cupaddavā;

    ခရာ စ ဗန္ဓနာ စေတာ၊ မစ္စုပာသာ ဂုဟာသယာ။

    Kharā ca bandhanā cetā, maccupāsā guhāsayā;

    တာသု ယော ဝိသ္သသေ ပောသော၊ သော နရေသု နရာဓမော’’တိ။

    Tāsu yo vissase poso, so naresu narādhamo’’ti.

    တတ္ထ မဟန္တောတိ မဟန္တော သမာနော။ လောကသ္သာတိ ဟံသလောကသ္သ။ အပ္ပမေယ္ယောတိ ဂုဏေဟိ ပမေတုံ အသက္ကုဏေယ္ယော။ မဟာဂဏီတိ မဟန္တေန ဂဏေန သမန္နာဂတော ဂဏသတ္ထာ။ ဧကိတ္ထိန္တိ ယံ ဧဝရူပော ဘဝံ ဧကံ ဣတ္ထိံ အနုသောစေယ္ယ, ဣဒံ အနုသောစနံ န ပညဝတံ ဣဝ, တေနာဟံ အဇ္ဇ တံ ဗာလောတိ မညာမီတိ အဓိပ္ပာယေနေဝမာဟ။

    Tattha mahantoti mahanto samāno. Lokassāti haṃsalokassa. Appameyyoti guṇehi pametuṃ asakkuṇeyyo. Mahāgaṇīti mahantena gaṇena samannāgato gaṇasatthā. Ekitthinti yaṃ evarūpo bhavaṃ ekaṃ itthiṃ anusoceyya, idaṃ anusocanaṃ na paññavataṃ iva, tenāhaṃ ajja taṃ bāloti maññāmīti adhippāyenevamāha.

    အာဒေတီတိ ဂဏ္ဟာတိ။ ဆေကပာပကန္တိ သုန္ဒရာသုန္ဒရံ။ အာမကပက္ကတိ အာမကဉ္စ ပက္ကဉ္စ။ လောလောတိ ရသလောလော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – မဟာရာဇ, ယထာ နာမ ဝာတော ပဒုမသရာဒီနိ ပဟရိတ္ဝာ သုဂန္ဓမ္ပိ သင္ကာရဋ္ဌာနာဒီနိ ပဟရိတ္ဝာ ဒုဂ္ဂန္ဓမ္ပီတိ ဥဘယံ ဆေကပာပကံ ဂန္ဓံ အာဒိယတိ, ယထာ စ ဗာလော ကုမာရကော အမ္ဗဇမ္ဗူနံ ဟေဋ္ဌာ နိသိန္နော ဟတ္ထံ ပသာရေတ္ဝာ ပတိတပတိတံ အာမကမ္ပိ ပက္ကမ္ပိ ဖလံ ဂဟေတ္ဝာ ခာဒတိ, ယထာ စ ရသလောလော အန္ဓော ဘတ္တေ ဥပနီတေ ယံကိဉ္စိ သမက္ခိကမ္ပိ နိမ္မက္ခိကမ္ပိ အာမိသံ အာဒိယတိ, ဧဝံ ဣတ္ထိယော နာမ ကိလေသဝသေန အဍ္ဎမ္ပိ ဒုဂ္ဂတမ္ပိ ကုလီနမ္ပိ အကုလီနမ္ပိ အဘိရူပမ္ပိ ဝိရူပမ္ပိ ဂဏ္ဟန္တိ ဘဇန္တိ, တာဒိသာနံ ပာပဓမ္မာနံ ဣတ္ထီနံ ကိံကာရဏာ ဝိပ္ပလပသိ, မဟာရာဇာတိ။

    Ādetīti gaṇhāti. Chekapāpakanti sundarāsundaraṃ. Āmakapakkati āmakañca pakkañca. Loloti rasalolo. Idaṃ vuttaṃ hoti – mahārāja, yathā nāma vāto padumasarādīni paharitvā sugandhampi saṅkāraṭṭhānādīni paharitvā duggandhampīti ubhayaṃ chekapāpakaṃ gandhaṃ ādiyati, yathā ca bālo kumārako ambajambūnaṃ heṭṭhā nisinno hatthaṃ pasāretvā patitapatitaṃ āmakampi pakkampi phalaṃ gahetvā khādati, yathā ca rasalolo andho bhatte upanīte yaṃkiñci samakkhikampi nimmakkhikampi āmisaṃ ādiyati, evaṃ itthiyo nāma kilesavasena aḍḍhampi duggatampi kulīnampi akulīnampi abhirūpampi virūpampi gaṇhanti bhajanti, tādisānaṃ pāpadhammānaṃ itthīnaṃ kiṃkāraṇā vippalapasi, mahārājāti.

    အတ္ထေသူတိ ကာရဏာကာရဏေသု။ မန္ဒောတိ အန္ဓဗာလော။ ပဋိဘာသိ မန္တိ မမ ဥပဋ္ဌာသိ။ ကာလပရိယာယန္တိ ဧဝရူပံ မရဏကာလံ ပတ္တော ‘‘ဣမသ္မိံ ကာလေ ဣဒံ ကတ္တဗ္ဗံ, ဣဒံ နကတ္တဗ္ဗံ, ဣဒံ ဝတ္တဗ္ဗံ, ဣဒံ န ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ န ဇာနာသိ ဒေဝာတိ။ အဍ္ဎုမ္မတ္တောတိ အဍ္ဎုမ္မတ္တကော မညေ ဟုတ္ဝာ။ ဥဒီရေသီတိ ယထာ သုရံ ပိဝိတ္ဝာ နာတိမတ္တော ပုရိသော ယံ ဝာ တံ ဝာ ပလပတိ, ဧဝံ ပလပသီတိ အတ္ထော။ သေယ္ယာတိ ဝရာ ဥတ္တမာ။

    Atthesūti kāraṇākāraṇesu. Mandoti andhabālo. Paṭibhāsi manti mama upaṭṭhāsi. Kālapariyāyanti evarūpaṃ maraṇakālaṃ patto ‘‘imasmiṃ kāle idaṃ kattabbaṃ, idaṃ nakattabbaṃ, idaṃ vattabbaṃ, idaṃ na vattabba’’nti na jānāsi devāti. Aḍḍhummattoti aḍḍhummattako maññe hutvā. Udīresīti yathā suraṃ pivitvā nātimatto puriso yaṃ vā taṃ vā palapati, evaṃ palapasīti attho. Seyyāti varā uttamā.

    ‘‘မာယာ စာ’’တိအာဒီသု, ဒေဝ, ဣတ္ထိယော နာမေတာ ဝဉ္စနဋ္ဌေန မာယာ, အဂယ္ဟုပဂဋ္ဌေန မရီစီ, သောကာဒီနံ ပစ္စယတ္တာ သောကာ, ရောဂာ, အနေကပ္ပကာရာ ဥပဒ္ဒဝာ, ကောဓာဒီဟိ ထဒ္ဓဘာဝေနေဝ ခရာ။ တာ ဟိ နိသ္သာယ အန္ဒုဗန္ဓနာဒီဟိ ဗန္ဓနတော ဗန္ဓနာ စေတာ, ဣတ္ထိယော နာမ သရီရဂုဟာသယဝသေနေဝ မစ္စု နာမ ဧတာ, ဒေဝာတိ။ ‘‘ကာမဟေတု, ကာမနိဒာနံ, ကာမာဓိကရဏံ, ကာမာနမေဝ ဟေတု ရာဇာနော စောရံ ဂဟေတ္ဝာ’’တိ (မ. နိ. ၁.၁၆၈-၁၆၉) သုတ္တေနပေသ အတ္ထော ဒီပေတဗ္ဗော။

    ‘‘Māyā cā’’tiādīsu, deva, itthiyo nāmetā vañcanaṭṭhena māyā, agayhupagaṭṭhena marīcī, sokādīnaṃ paccayattā sokā, rogā, anekappakārā upaddavā, kodhādīhi thaddhabhāveneva kharā. Tā hi nissāya andubandhanādīhi bandhanato bandhanā cetā, itthiyo nāma sarīraguhāsayavaseneva maccu nāma etā, devāti. ‘‘Kāmahetu, kāmanidānaṃ, kāmādhikaraṇaṃ, kāmānameva hetu rājāno coraṃ gahetvā’’ti (ma. ni. 1.168-169) suttenapesa attho dīpetabbo.

    တတော ဓတရဋ္ဌော မာတုဂာမေ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တတာယ ‘‘တ္ဝံ မာတုဂာမသ္သ ဂုဏံ န ဇာနာသိ, ပဏ္ဍိတာ ဧဝ ဧတံ ဇာနန္တိ, န ဟေတာ ဂရဟိတဗ္ဗာ’’တိ ဒီပေန္တော အာဟ –

    Tato dhataraṭṭho mātugāme paṭibaddhacittatāya ‘‘tvaṃ mātugāmassa guṇaṃ na jānāsi, paṇḍitā eva etaṃ jānanti, na hetā garahitabbā’’ti dīpento āha –

    ၁၁၉.

    119.

    ‘‘ယံ ဝုဒ္ဓေဟိ ဥပညာတံ၊ ကော တံ နိန္ဒိတုမရဟတိ။

    ‘‘Yaṃ vuddhehi upaññātaṃ, ko taṃ ninditumarahati;

    မဟာဘူတိတ္ထိယော နာမ၊ လောကသ္မိံ ဥဒပဇ္ဇိသုံ။

    Mahābhūtitthiyo nāma, lokasmiṃ udapajjisuṃ.

    ၁၂၀.

    120.

    ‘‘ခိဍ္ဍာ ပဏိဟိတာ တ္ယာသု၊ ရတိ တ္ယာသု ပတိဋ္ဌိတာ။

    ‘‘Khiḍḍā paṇihitā tyāsu, rati tyāsu patiṭṭhitā;

    ဗီဇာနိ တ္ယာသု ရူဟန္တိ၊ ယဒိဒံ သတ္တာ ပဇာယရေ။

    Bījāni tyāsu rūhanti, yadidaṃ sattā pajāyare;

    တာသု ကော နိဗ္ဗိဒေ ပောသော၊ ပာဏမာသဇ္ဇ ပာဏိဘိ။

    Tāsu ko nibbide poso, pāṇamāsajja pāṇibhi.

    ၁၂၁.

    121.

    ‘‘တ္ဝမေဝ နညော သုမုခ၊ ထီနံ အတ္ထေသု ယုဉ္ဇသိ။

    ‘‘Tvameva nañño sumukha, thīnaṃ atthesu yuñjasi;

    တသ္သ တ္ယဇ္ဇ ဘယေ ဇာတေ၊ ဘီတေ န ဇာယတေ မတိ။

    Tassa tyajja bhaye jāte, bhīte na jāyate mati.

    ၁၂၂.

    122.

    ‘‘သဗ္ဗော ဟိ သံသယံ ပတ္တော၊ ဘယံ ဘီရူ တိတိက္ခတိ။

    ‘‘Sabbo hi saṃsayaṃ patto, bhayaṃ bhīrū titikkhati;

    ပဏ္ဍိတာ စ မဟန္တာနော၊ အတ္ထေ ယုဉ္ဇန္တိ ဒုယ္ယုဇေ။

    Paṇḍitā ca mahantāno, atthe yuñjanti duyyuje.

    ၁၂၃.

    123.

    ‘‘ဧတဒတ္ထာယ ရာဇာနော၊ သူရမိစ္ဆန္တိ မန္တိနံ။

    ‘‘Etadatthāya rājāno, sūramicchanti mantinaṃ;

    ပဋိဗာဟတိ ယံ သူရော၊ အာပဒံ အတ္တပရိယာယံ။

    Paṭibāhati yaṃ sūro, āpadaṃ attapariyāyaṃ.

    ၁၂၄.

    124.

    ‘‘မာ နော အဇ္ဇ ဝိကန္တိံသု၊ ရညော သူဒာ မဟာနသေ။

    ‘‘Mā no ajja vikantiṃsu, rañño sūdā mahānase;

    တထာ ဟိ ဝဏ္ဏော ပတ္တာနံ၊ ဖလံ ဝေဠုံဝ တံ ဝဓိ။

    Tathā hi vaṇṇo pattānaṃ, phalaṃ veḷuṃva taṃ vadhi.

    ၁၂၅.

    125.

    ‘‘မုတ္တောပိ န ဣစ္ဆိ ဥဍ္ဍေတုံ၊ သယံ ဗန္ဓံ ဥပာဂမိ။

    ‘‘Muttopi na icchi uḍḍetuṃ, sayaṃ bandhaṃ upāgami;

    သောပဇ္ဇ သံသယံ ပတ္တော၊ အတ္ထံ ဂဏ္ဟာဟိ မာ မုခ’’န္တိ။

    Sopajja saṃsayaṃ patto, atthaṃ gaṇhāhi mā mukha’’nti.

    တတ္ထ ယန္တိ ယံ မာတုဂာမသင္ခာတံ ဝတ္ထု ပညာဝုဒ္ဓေဟိ ဉာတံ, တေသမေဝ ပာကဋံ, န ဗာလာနံ။ မဟာဘူတာတိ မဟာဂုဏာ မဟာနိသံသာ။ ဥဒပဇ္ဇိသုန္တိ ပဌမကပ္ပိကကာလေ ဣတ္ထိလိင္ဂသ္သေဝ ပဌမံ ပာတုဘူတတ္တာ ပဌမံ နိဗ္ဗတ္တာတိ အတ္ထော။ တ္ယာသူတိ သုမုခ တာသု ဣတ္ထီသု ကာယဝစီခိဍ္ဍာ စ ပဏိဟိတာ ဩဟိတာ ဌပိတာ, ကာမဂုဏရတိ စ ပတိဋ္ဌိတာ။ ဗီဇာနီတိ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓအရိယသာဝကစက္ကဝတ္တိအာဒိဗီဇာနိ တာသု ရုဟန္တိ။ ယဒိဒန္တိ ယေ ဧတေ သဗ္ဗေပိ သတ္တာ။ ပဇာယရေတိ သဗ္ဗေ တာသညေဝ ကုစ္ဆိမ္ဟိ သံဝဒ္ဓာတိ ဒီပေတိ။ နိဗ္ဗိဒေတိ နိဗ္ဗိန္ဒေယ္ယ။ ပာဏမာသဇ္ဇ ပာဏိဘီတိ အတ္တနော ပာဏေဟိပိ တာသံ ပာဏံ အာသာဒေတ္ဝာ အတ္တနော ဇီဝိတံ စဇန္တောပိ တာ လဘိတ္ဝာ ကော နိဗ္ဗိန္ဒေယ္ယာတိ အတ္ထော။

    Tattha yanti yaṃ mātugāmasaṅkhātaṃ vatthu paññāvuddhehi ñātaṃ, tesameva pākaṭaṃ, na bālānaṃ. Mahābhūtāti mahāguṇā mahānisaṃsā. Udapajjisunti paṭhamakappikakāle itthiliṅgasseva paṭhamaṃ pātubhūtattā paṭhamaṃ nibbattāti attho. Tyāsūti sumukha tāsu itthīsu kāyavacīkhiḍḍā ca paṇihitā ohitā ṭhapitā, kāmaguṇarati ca patiṭṭhitā. Bījānīti buddhapaccekabuddhaariyasāvakacakkavattiādibījāni tāsu ruhanti. Yadidanti ye ete sabbepi sattā. Pajāyareti sabbe tāsaññeva kucchimhi saṃvaddhāti dīpeti. Nibbideti nibbindeyya. Pāṇamāsajja pāṇibhīti attano pāṇehipi tāsaṃ pāṇaṃ āsādetvā attano jīvitaṃ cajantopi tā labhitvā ko nibbindeyyāti attho.

    နညောတိ န အညော, သုမုခ, မယာ စိတ္တကူဋတလေ ဟံသဂဏမဇ္ဈေ နိသိန္နေန တံ အဒိသ္ဝာ ‘‘ကဟံ နု သုမုခော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဧသ မာတုဂာမံ ဂဟေတ္ဝာ ကဉ္စနဂုဟာယံ ဥတ္တမရတိံ အနုဘောတီ’’တိ ဝဒန္တိ, ဧဝံ တ္ဝမေဝ ထီနံ အတ္ထေသု ယုဉ္ဇသိ ယုတ္တပယုတ္တော ဟောသိ, န အညောတိ အတ္ထော။ တသ္သ တ္ယဇ္ဇာတိ တသ္သ တေ အဇ္ဇ မရဏဘယေ ဇာတေ ဣမိနာ ဘီတေန မရဏဘယေန ဘီတော မညေ, အယံ မာတုဂာမသ္သ ဒောသဒသ္သနေ နိပုဏာ မတိ ဇာယတေတိ အဓိပ္ပာယေနေဝမာဟ။

    Naññoti na añño, sumukha, mayā cittakūṭatale haṃsagaṇamajjhe nisinnena taṃ adisvā ‘‘kahaṃ nu sumukho’’ti vutte ‘‘esa mātugāmaṃ gahetvā kañcanaguhāyaṃ uttamaratiṃ anubhotī’’ti vadanti, evaṃ tvameva thīnaṃ atthesu yuñjasi yuttapayutto hosi, na aññoti attho. Tassa tyajjāti tassa te ajja maraṇabhaye jāte iminā bhītena maraṇabhayena bhīto maññe, ayaṃ mātugāmassa dosadassane nipuṇā mati jāyateti adhippāyenevamāha.

    သဗ္ဗော ဟီတိ ယော ဟိ ကောစိ။ သံသယံ ပတ္တောတိ ဇီဝိတသံသယပ္ပတ္တော။ ဘီရူတိ ဘီရူ ဟုတ္ဝာပိ ဘယံ အဓိဝာသေတိ။ မဟန္တာနောတိ ယေ ပန ပဏ္ဍိတာ စ ဟောန္တိ မဟန္တေ စ ဌာနေ ဌိတာ မဟန္တာနော, တေ ဒုယ္ယုဇေ အတ္ထေ ယုဉ္ဇန္တိ ဃဋေန္တိ ဝာယမန္တိ, တသ္မာ ‘‘မာ ဘာယိ, ဓီရော ဟောဟီ’’တိ တံ ဥသ္သာဟေန္တော ဧဝမာဟ။ အာပဒန္တိ သာမိနော အာဂတံ အာပဒံ ဧသ သူရော ပဋိဗာဟတိ, ဧတဒတ္ထာယ သူရံ မန္တိနံ ဣစ္ဆန္တိ။ အတ္တပရိယာယန္တိ အတ္တနော ပရိတ္တာဏမ္ပိ စ ကာတုံ သက္ကောတီတိ အဓိပ္ပာယော။

    Sabbo hīti yo hi koci. Saṃsayaṃ pattoti jīvitasaṃsayappatto. Bhīrūti bhīrū hutvāpi bhayaṃ adhivāseti. Mahantānoti ye pana paṇḍitā ca honti mahante ca ṭhāne ṭhitā mahantāno, te duyyuje atthe yuñjanti ghaṭenti vāyamanti, tasmā ‘‘mā bhāyi, dhīro hohī’’ti taṃ ussāhento evamāha. Āpadanti sāmino āgataṃ āpadaṃ esa sūro paṭibāhati, etadatthāya sūraṃ mantinaṃ icchanti. Attapariyāyanti attano parittāṇampi ca kātuṃ sakkotīti adhippāyo.

    ဝိကန္တိံသူတိ ဆိန္ဒိံသု။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သမ္မ သုမုခ, တ္ဝံ မယာ အတ္တနော အနန္တရေ ဌာနေ ဌပိတော, တသ္မာ ယထာ အဇ္ဇ ရညော သူဒာ အမ္ဟေ မံသတ္ထာယ န ဝိကန္တိံသု, တထာ ကရောဟိ, တာဒိသော ဟိ အမ္ဟာကံ ပတ္တဝဏ္ဏော။ တံ ဝဓီတိ သ္ဝာယံ ဝဏ္ဏော ယထာ နာမ ဝေဠုံ နိသ္သာယ ဇာတံ ဖလံ ဝေဠုမေဝ ဝဓတိ, တထာ မာ တံ ဝဓိ, တဉ္စ မဉ္စ မာ ဝဓီတိ အဓိပ္ပာယေနေဝမာဟ။

    Vikantiṃsūti chindiṃsu. Idaṃ vuttaṃ hoti – samma sumukha, tvaṃ mayā attano anantare ṭhāne ṭhapito, tasmā yathā ajja rañño sūdā amhe maṃsatthāya na vikantiṃsu, tathā karohi, tādiso hi amhākaṃ pattavaṇṇo. Taṃ vadhīti svāyaṃ vaṇṇo yathā nāma veḷuṃ nissāya jātaṃ phalaṃ veḷumeva vadhati, tathā mā taṃ vadhi, tañca mañca mā vadhīti adhippāyenevamāha.

    မုတ္တောပီတိ ယထာသုခံ စိတ္တကူဋပဗ္ဗတံ ဂစ္ဆာတိ ဧဝံ လုဒ္ဒပုတ္တေန မယာ သဒ္ဓိံ မုတ္တော ဝိသ္သဇ္ဇိတော သမာနောပိ ဥဍ္ဍိတုံ န ဣစ္ဆိ။ သယန္တိ ရာဇာနံ ဒဋ္ဌုကာမော ဟုတ္ဝာ သယမေဝ ဗန္ဓံ ဥပဂတောတိ ဧဝမိဒံ အမ္ဟာကံ ဘယံ တံ နိသ္သာယ အာဂတံ။ သောပဇ္ဇာတိ သောပိ အဇ္ဇ ဇီဝိတသံသယံ ပတ္တော။ အတ္ထံ ဂဏ္ဟာဟိ မာ မုခန္တိ ဣဒာနိ အမ္ဟာကံ မုဉ္စနကာရဏံ ဂဏ္ဟ, ယထာ မုစ္စာမ, တထာ ဝာယမ, ‘‘ဝာတောဝ ဂန္ဓမာဒေတီ’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တော ဣတ္ထိဂရဟတ္ထာယ မုခံ မာ ပသာရယိ။

    Muttopīti yathāsukhaṃ cittakūṭapabbataṃ gacchāti evaṃ luddaputtena mayā saddhiṃ mutto vissajjito samānopi uḍḍituṃ na icchi. Sayanti rājānaṃ daṭṭhukāmo hutvā sayameva bandhaṃ upagatoti evamidaṃ amhākaṃ bhayaṃ taṃ nissāya āgataṃ. Sopajjāti sopi ajja jīvitasaṃsayaṃ patto. Atthaṃ gaṇhāhi mā mukhanti idāni amhākaṃ muñcanakāraṇaṃ gaṇha, yathā muccāma, tathā vāyama, ‘‘vātova gandhamādetī’’tiādīni vadanto itthigarahatthāya mukhaṃ mā pasārayi.

    ဧဝံ မဟာသတ္တော မာတုဂာမံ ဝဏ္ဏေတ္ဝာ သုမုခံ အပ္ပဋိဘာဏံ ကတ္ဝာ တသ္သ အနတ္တမနဘာဝံ ဝိဒိတ္ဝာ ဣဒာနိ နံ ပဂ္ဂဏ္ဟန္တော ဂာထမာဟ –

    Evaṃ mahāsatto mātugāmaṃ vaṇṇetvā sumukhaṃ appaṭibhāṇaṃ katvā tassa anattamanabhāvaṃ viditvā idāni naṃ paggaṇhanto gāthamāha –

    ၁၂၆.

    126.

    ‘‘သော တံ ယောဂံ ပယုဉ္ဇသ္သု၊ ယုတ္တံ ဓမ္မူပသံဟိတံ။

    ‘‘So taṃ yogaṃ payuñjassu, yuttaṃ dhammūpasaṃhitaṃ;

    တဝ ပရိယာပဒာနေန၊ မမ ပာဏေသနံ စရာ’’တိ။

    Tava pariyāpadānena, mama pāṇesanaṃ carā’’ti.

    တတ္ထ သောတိ, သမ္မ သုမုခ, သော တ္ဝံ။ တံ ယောဂန္တိ ယံ ပုဗ္ဗေ ‘‘အဟံ ယောဂံ ပယုဉ္ဇိသ္သံ, ယုတ္တံ ဓမ္မူပသံဟိတ’’န္တိ အဝစာသိ, တံ ဣဒာနိ ပယုဉ္ဇသ္သု။ တဝ ပရိယာပဒာနေနာတိ တဝ တေန ယောဂေန ပရိသုဒ္ဓေန။ ‘‘ပရိယောဒာတေနာ’’တိပိ ပာဌော, ပရိတ္တာဏေနာတိ အတ္ထော, တယာ ကတတ္တာ တဝ သန္တကေန ပရိတ္တာဏေန မမ ဇီဝိတပရိယေသနံ စရာတိ အဓိပ္ပာယော။

    Tattha soti, samma sumukha, so tvaṃ. Taṃ yoganti yaṃ pubbe ‘‘ahaṃ yogaṃ payuñjissaṃ, yuttaṃ dhammūpasaṃhita’’nti avacāsi, taṃ idāni payuñjassu. Tava pariyāpadānenāti tava tena yogena parisuddhena. ‘‘Pariyodātenā’’tipi pāṭho, parittāṇenāti attho, tayā katattā tava santakena parittāṇena mama jīvitapariyesanaṃ carāti adhippāyo.

    အထ သုမုခော ‘‘အယံ အတိဝိယ မရဏဘယဘီတော မမ ဉာဏဗလံ န ဇာနာတိ, ရာဇာနံ ဒိသ္ဝာ ထောကံ ကထံ လဘိတ္ဝာ ဇာနိသ္သာမိ, အသ္သာသေသ္သာမိ တာဝ န’’န္တိ စိန္တေတ္ဝာ ဂာထမာဟ –

    Atha sumukho ‘‘ayaṃ ativiya maraṇabhayabhīto mama ñāṇabalaṃ na jānāti, rājānaṃ disvā thokaṃ kathaṃ labhitvā jānissāmi, assāsessāmi tāva na’’nti cintetvā gāthamāha –

    ၁၂၇.

    127.

    ‘‘မာ ဘာယိ ပတတံ သေဋ္ဌ၊ န ဟိ ဘာယန္တိ တာဒိသာ။

    ‘‘Mā bhāyi patataṃ seṭṭha, na hi bhāyanti tādisā;

    အဟံ ယောဂံ ပယုဉ္ဇိသ္သံ၊ ယုတ္တံ ဓမ္မူပသံဟိတံ။

    Ahaṃ yogaṃ payuñjissaṃ, yuttaṃ dhammūpasaṃhitaṃ;

    မမ ပရိယာပဒာနေန၊ ခိပ္ပံ ပာသာ ပမောက္ခသီ’’တိ။

    Mama pariyāpadānena, khippaṃ pāsā pamokkhasī’’ti.

    တတ္ထ ပာသာတိ ဒုက္ခပာသတော။

    Tattha pāsāti dukkhapāsato.

    ဣတိ တေသံ သကုဏဘာသာယ ကထေန္တာနံ လုဒ္ဒပုတ္တော န ကိဉ္စိ အညာသိ, ကေဝလံ ပန တေ ကာဇေနာဒာယ ဗာရာဏသိံ ပာဝိသိ။ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတဇာတေန အဉ္ဇလိနာ မဟာဇနေန အနုဂ္ဂစ္ဆမာနော သော ရာဇဒ္ဝာရံ ပတ္ဝာ အတ္တနော အာဂတဘာဝံ ရညော အာရောစာပေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –

    Iti tesaṃ sakuṇabhāsāya kathentānaṃ luddaputto na kiñci aññāsi, kevalaṃ pana te kājenādāya bārāṇasiṃ pāvisi. Acchariyabbhutajātena añjalinā mahājanena anuggacchamāno so rājadvāraṃ patvā attano āgatabhāvaṃ rañño ārocāpesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ၁၂၈.

    128.

    ‘‘သော လုဒ္ဒော ဟံသကာဇေန၊ ရာဇဒ္ဝာရံ ဥပာဂမိ။

    ‘‘So luddo haṃsakājena, rājadvāraṃ upāgami;

    ပဋိဝေဒေထ မံ ရညော၊ ဓတရဋ္ဌာယမာဂတော’’တိ။

    Paṭivedetha maṃ rañño, dhataraṭṭhāyamāgato’’ti.

    တတ္ထ ပဋိဝေဒေထ မန္တိ ခေမကော အာဂတောတိ ဧဝံ မံ ရညော နိဝေဒေထ။ ဓတရဋ္ဌာယန္တိ အယံ ဓတရဋ္ဌော အာဂတောတိ ပဋိဝေဒေထ။

    Tattha paṭivedetha manti khemako āgatoti evaṃ maṃ rañño nivedetha. Dhataraṭṭhāyanti ayaṃ dhataraṭṭho āgatoti paṭivedetha.

    ဒောဝာရိကော ဂန္တ္ဝာ ပဋိဝေဒေသိ။ ရာဇာ သဉ္ဇာတသောမနသ္သော ‘‘ခိပ္ပံ အာဂစ္ဆတူ’’တိ ဝတ္ဝာ အမစ္စဂဏပရိဝုတော သမုသ္သိတသေတစ္ဆတ္တေ ရာဇပလ္လင္ကေ နိသိန္နော ခေမကံ ဟံသကာဇံ အာဒာယ မဟာတလံ အဘိရုဠ္ဟံ ဒိသ္ဝာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏေ ဟံသေ ဩလောကေတ္ဝာ ‘‘သမ္ပုဏ္ဏော မေ မနောရထော’’တိ တသ္သ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ အမစ္စေ အာဏာပေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –

    Dovāriko gantvā paṭivedesi. Rājā sañjātasomanasso ‘‘khippaṃ āgacchatū’’ti vatvā amaccagaṇaparivuto samussitasetacchatte rājapallaṅke nisinno khemakaṃ haṃsakājaṃ ādāya mahātalaṃ abhiruḷhaṃ disvā suvaṇṇavaṇṇe haṃse oloketvā ‘‘sampuṇṇo me manoratho’’ti tassa kattabbakiccaṃ amacce āṇāpesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ၁၂၉.

    129.

    ‘‘တေ ဒိသ္ဝာ ပုညသင္ကာသေ၊ ဥဘော လက္ခဏသမ္မတေ။

    ‘‘Te disvā puññasaṅkāse, ubho lakkhaṇasammate;

    ခလု သံယမနော ရာဇာ၊ အမစ္စေ အဇ္ဈဘာသထ။

    Khalu saṃyamano rājā, amacce ajjhabhāsatha.

    ၁၃၀.

    130.

    ‘‘ဒေထ လုဒ္ဒသ္သ ဝတ္ထာနိ၊ အန္နံ ပာနဉ္စ ဘောဇနံ။

    ‘‘Detha luddassa vatthāni, annaṃ pānañca bhojanaṃ;

    ကာမံကရော ဟိရညသ္သ၊ ယာဝန္တော ဧသ ဣစ္ဆတီ’’တိ။

    Kāmaṃkaro hiraññassa, yāvanto esa icchatī’’ti.

    တတ္ထ ပုညသင္ကာသေတိ အတ္တနော ပုညသဒိသေ။ လက္ခဏသမ္မတေတိ သေဋ္ဌသမ္မတေ အဘိညာတေ။ ခလူတိ နိပာတော, တသ္သ ‘‘တေ ခလု ဒိသ္ဝာ’’တိ ပုရိမပဒေန သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဒေထာ’’တိအာဒီနိ ရာဇာ ပသန္နာကာရံ ကရောန္တော အာဟ။ တတ္ထ ကာမံကရော ဟိရညသ္သာတိ ဟိရညံ အသ္သ ကာမကိရိယာ အတ္ထု။ ယာဝန္တောတိ ယတ္တကံ ဧသ ဣစ္ဆတိ, တတ္တကံ ဟိရညမသ္သ ဒေထာတိ အတ္ထော။

    Tattha puññasaṅkāseti attano puññasadise. Lakkhaṇasammateti seṭṭhasammate abhiññāte. Khalūti nipāto, tassa ‘‘te khalu disvā’’ti purimapadena sambandho. ‘‘Dethā’’tiādīni rājā pasannākāraṃ karonto āha. Tattha kāmaṃkaro hiraññassāti hiraññaṃ assa kāmakiriyā atthu. Yāvantoti yattakaṃ esa icchati, tattakaṃ hiraññamassa dethāti attho.

    ဧဝံ ပသန္နာကာရံ ကာရေတ္ဝာ ပီတိသောမနသ္သာသမုသ္သဟိတော ‘‘ဂစ္ဆထ နံ အလင္ကရိတ္ဝာ အာနေထာ’’တိ အာဟ။ အထ နံ အမစ္စာ ရာဇနိဝေသနာ ဩတာရေတ္ဝာ ကပ္ပိတကေသမသ္သုံ န္ဟာတာနုလိတ္တံ သဗ္ဗာလင္ကာရပဋိမဏ္ဍိတံ ကတ္ဝာ ရညော ဒသ္သေသုံ။ အထသ္သ ရာဇာ သံဝစ္ဆရေ သတသဟသ္သုဋ္ဌာနကေ ဒ္ဝာဒသ ဂာမေ အာဇညယုတ္တံ ရထံ အလင္ကတမဟာဂေဟဉ္စာတိ မဟန္တံ ယသံ ဒာပေသိ။ သော မဟန္တံ ယသံ လဘိတ္ဝာ အတ္တနော ကမ္မံ ပကာသေတုံ ‘‘န တေ, ဒေဝ, မယာ ယော ဝာ သော ဝာ ဟံသော အာနီတော, အယံ ပန နဝုတိယာ ဟံသသဟသ္သာနံ ရာဇာ ဓတရဋ္ဌော နာမ, အယံ သေနာပတိ သုမုခော နာမာ’’တိ အာဟ ။ အထ နံ ရာဇာ ‘‘ကထံ တေ, သမ္မ, ဧတေ ဂဟိတာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –

    Evaṃ pasannākāraṃ kāretvā pītisomanassāsamussahito ‘‘gacchatha naṃ alaṅkaritvā ānethā’’ti āha. Atha naṃ amaccā rājanivesanā otāretvā kappitakesamassuṃ nhātānulittaṃ sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitaṃ katvā rañño dassesuṃ. Athassa rājā saṃvacchare satasahassuṭṭhānake dvādasa gāme ājaññayuttaṃ rathaṃ alaṅkatamahāgehañcāti mahantaṃ yasaṃ dāpesi. So mahantaṃ yasaṃ labhitvā attano kammaṃ pakāsetuṃ ‘‘na te, deva, mayā yo vā so vā haṃso ānīto, ayaṃ pana navutiyā haṃsasahassānaṃ rājā dhataraṭṭho nāma, ayaṃ senāpati sumukho nāmā’’ti āha . Atha naṃ rājā ‘‘kathaṃ te, samma, ete gahitā’’ti pucchi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ၁၃၁.

    131.

    ‘‘ဒိသ္ဝာ လုဒ္ဒံ ပသန္နတ္တံ၊ ကာသိရာဇာ တဒဗ္ရဝိ။

    ‘‘Disvā luddaṃ pasannattaṃ, kāsirājā tadabravi;

    ယဒ္ယာယံ သမ္မ ခေမက၊ ပုဏ္ဏာ ဟံသေဟိ တိဋ္ဌတိ။

    Yadyāyaṃ samma khemaka, puṇṇā haṃsehi tiṭṭhati.

    ၁၃၂.

    132.

    ‘‘ကထံ ရုစိမဇ္ဈဂတံ၊ ပာသဟတ္ထော ဥပာဂမိ။

    ‘‘Kathaṃ rucimajjhagataṃ, pāsahattho upāgami;

    ဩကိဏ္ဏံ ဉာတိသင္ဃေဟိ၊ နိမ္မဇ္ဈိမံ ကထံ ဂဟီ’’တိ။

    Okiṇṇaṃ ñātisaṅghehi, nimmajjhimaṃ kathaṃ gahī’’ti.

    တတ္ထ ပသန္နတ္တန္တိ ပသန္နဘာဝံ သောမနသ္သပ္ပတ္တံ။ ယဒ္ယာယန္တိ, သမ္မ ခေမက, ယဒိ အယံ အမ္ဟာကံ ပောက္ခရဏီ နဝုတိဟံသသဟသ္သေဟိ ပုဏ္ဏာ တိဋ္ဌတိ။ ကထံ ရုစိမဇ္ဈဂတန္တိ ဧဝံ သန္တေ တ္ဝံ တေသံ ရုစီနံ ပိယဒသ္သနာနံ ဟံသာနံ မဇ္ဈဂတံ ဧတံ ဉာတိသင္ဃေဟိ ဩကိဏ္ဏံ။ နိမ္မဇ္ဈိမန္တိ နေဝ မဇ္ဈိမံ နေဝ ကနိဋ္ဌံ ဥတ္တမံ ဟံသရာဇာနံ ကထံ ပာသဟတ္ထော ဥပာဂမိ ကထံ ဂဏ္ဟီတိ။

    Tattha pasannattanti pasannabhāvaṃ somanassappattaṃ. Yadyāyanti, samma khemaka, yadi ayaṃ amhākaṃ pokkharaṇī navutihaṃsasahassehi puṇṇā tiṭṭhati. Kathaṃ rucimajjhagatanti evaṃ sante tvaṃ tesaṃ rucīnaṃ piyadassanānaṃ haṃsānaṃ majjhagataṃ etaṃ ñātisaṅghehi okiṇṇaṃ. Nimmajjhimanti neva majjhimaṃ neva kaniṭṭhaṃ uttamaṃ haṃsarājānaṃ kathaṃ pāsahattho upāgami kathaṃ gaṇhīti.

    သော တသ္သ ကထေန္တော အာဟ –

    So tassa kathento āha –

    ၁၃၃.

    133.

    ‘‘အဇ္ဇ မေ သတ္တမာ ရတ္တိ၊ အဒနာနိ ဥပာသတော။

    ‘‘Ajja me sattamā ratti, adanāni upāsato;

    ပဒမေတသ္သ အန္ဝေသံ၊ အပ္ပမတ္တော ဃဋသ္သိတော။

    Padametassa anvesaṃ, appamatto ghaṭassito.

    ၁၃၄.

    134.

    ‘‘အထသ္သ ပဒမဒ္ဒက္ခိံ၊ စရတော အဒနေသနံ။

    ‘‘Athassa padamaddakkhiṃ, carato adanesanaṃ;

    တတ္ထာဟံ ဩဒဟိံ ပာသံ၊ ဧဝံ တံ ဒိဇမဂ္ဂဟိ’’န္တိ။

    Tatthāhaṃ odahiṃ pāsaṃ, evaṃ taṃ dijamaggahi’’nti.

    တတ္ထ အဒနာနီတိ အာဒာနာနိ, ဂောစရဂ္ဂဟဏဋ္ဌာနာနီတိ အတ္ထော, အယမေဝ ဝာ ပာဌော။ ဥပာသတောတိ ဥပဂစ္ဆန္တသ္သ။ ပဒန္တိ ဂောစရဘူမိယံ အက္ကန္တပဒံ။ ဃဋသ္သိတောတိ စာဋိပဉ္ဇရေ နိသ္သိတော ဟုတ္ဝာ။ အထသ္သာတိ အထ ဆဋ္ဌေ ဒိဝသေ ဧတသ္သ အဒနေသနံ စရန္တသ္သ ပဒံ အဒ္ဒက္ခိံ။ ဧဝံ တန္တိ ဧဝံ တံ ဒိဇံ အဂ္ဂဟိန္တိ သဗ္ဗံ ဂဟိတောပာယံ အာစိက္ခိ။

    Tattha adanānīti ādānāni, gocaraggahaṇaṭṭhānānīti attho, ayameva vā pāṭho. Upāsatoti upagacchantassa. Padanti gocarabhūmiyaṃ akkantapadaṃ. Ghaṭassitoti cāṭipañjare nissito hutvā. Athassāti atha chaṭṭhe divase etassa adanesanaṃ carantassa padaṃ addakkhiṃ. Evaṃ tanti evaṃ taṃ dijaṃ aggahinti sabbaṃ gahitopāyaṃ ācikkhi.

    တံ သုတ္ဝာ ရာဇာ ‘‘အယံ ဒ္ဝာရေ ဌတ္ဝာ ပဋိဝေဒေန္တောပိ ဓတရဋ္ဌသ္သေဝာဂမနံ ပဋိဝေဒေသိ, ဣဒာနိပိ ဧတံ ဧကမေဝ ဂဏ္ဟိန္တိ ဝဒတိ, ကိံ နု ခော ဧတ္ထ ကာရဏ’’န္တိ စိန္တေတ္ဝာ ဂာထမာဟ –

    Taṃ sutvā rājā ‘‘ayaṃ dvāre ṭhatvā paṭivedentopi dhataraṭṭhassevāgamanaṃ paṭivedesi, idānipi etaṃ ekameva gaṇhinti vadati, kiṃ nu kho ettha kāraṇa’’nti cintetvā gāthamāha –

    ၁၃၅.

    135.

    ‘‘လုဒ္ဒ ဒ္ဝေ ဣမေ သကုဏာ၊ အထ ဧကောတိ ဘာသသိ။

    ‘‘Ludda dve ime sakuṇā, atha ekoti bhāsasi;

    စိတ္တံ နု တေ ဝိပရိယတ္တံ၊ အဒု ကိံ နု ဇိဂီသသီ’’တိ။

    Cittaṃ nu te vipariyattaṃ, adu kiṃ nu jigīsasī’’ti.

    တတ္ထ ဝိပရိယတ္တန္တိ ဝိပလ္လတ္ထံ။ အဒု ကိံ နု ဇိဂီသသီတိ ဥဒာဟု ကိံ နု စိန္တေသိ, ကိံ ဣတရံ ဂဟေတ္ဝာ အညသ္သ ဒာတုကာမော ဟုတ္ဝာ စိန္တေသီတိ ပုစ္ဆတိ။

    Tattha vipariyattanti vipallatthaṃ. Adu kiṃ nu jigīsasīti udāhu kiṃ nu cintesi, kiṃ itaraṃ gahetvā aññassa dātukāmo hutvā cintesīti pucchati.

    တတော လုဒ္ဒော ‘‘န မေ, ဒေဝ, စိတ္တံ ဝိပလ္လတ္ထံ, နာပိ အဟံ ဣတရံ အညသ္သ ဒာတုကာမော, အပိစ ခော ပန မယာ ဩဟိတေ ပာသေ ဧကောဝ ဗဒ္ဓော’’တိ အာဝိ ကရောန္တော အာဟ –

    Tato luddo ‘‘na me, deva, cittaṃ vipallatthaṃ, nāpi ahaṃ itaraṃ aññassa dātukāmo, apica kho pana mayā ohite pāse ekova baddho’’ti āvi karonto āha –

    ၁၃၆.

    136.

    ‘‘ယသ္သ လောဟိတကာ တာလာ၊ တပနီယနိဘာ သုဘာ။

    ‘‘Yassa lohitakā tālā, tapanīyanibhā subhā;

    ဥရံ သံဟစ္စ တိဋ္ဌန္တိ၊ သော မေ ဗန္ဓံ ဥပာဂမိ။

    Uraṃ saṃhacca tiṭṭhanti, so me bandhaṃ upāgami.

    ၁၃၇.

    137.

    ‘‘အထာယံ ဘသ္သရော ပက္ခီ၊ အဗဒ္ဓော ဗဒ္ဓမာတုရံ။

    ‘‘Athāyaṃ bhassaro pakkhī, abaddho baddhamāturaṃ;

    အရိယံ ဗ္ရုဝာနော အဋ္ဌာသိ၊ စဇန္တော မာနုသိံ ဂိရ’’န္တိ။

    Ariyaṃ bruvāno aṭṭhāsi, cajanto mānusiṃ gira’’nti.

    တတ္ထ လောဟိတကာတိ ရတ္တဝဏ္ဏာ။ လာတာတိ ရာဇိယော။ ဥရံ သံဟစ္စာတိ ဥရံ အာဟစ္စ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – မဟာရာဇ, ယသ္သေတာ ရတ္တသုဝဏ္ဏသပ္ပဋိဘာဂာ တိသ္သော လောဟိတကာ ရာဇိယော ဂီဝံ ပရိက္ခိပိတ္ဝာ ဥရံ အာဟစ္စ တိဋ္ဌန္တိ, သော ဧကောဝ မမ ပာသေ ဗန္ဓံ ဥပာဂတောတိ။ ဘသ္သရောတိ ပရိသုဒ္ဓော ပဘာသမ္ပန္နော။ အာတုရန္တိ ဂိလာနံ ဒုက္ခိတံ အဋ္ဌာသီတိ။

    Tattha lohitakāti rattavaṇṇā. Lātāti rājiyo. Uraṃ saṃhaccāti uraṃ āhacca. Idaṃ vuttaṃ hoti – mahārāja, yassetā rattasuvaṇṇasappaṭibhāgā tisso lohitakā rājiyo gīvaṃ parikkhipitvā uraṃ āhacca tiṭṭhanti, so ekova mama pāse bandhaṃ upāgatoti. Bhassaroti parisuddho pabhāsampanno. Āturanti gilānaṃ dukkhitaṃ aṭṭhāsīti.

    အထ ဓတရဋ္ဌသ္သ ဗဒ္ဓဘာဝံ ဉတ္ဝာ နိဝတ္တိတ္ဝာ ဧတံ သမသ္သာသေတ္ဝာ မမာဂမနကာလေ စ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတ္ဝာ အာကာသေယေဝ မယာ သဒ္ဓိံ မဓုရပဋိသန္ထာရံ ကတ္ဝာ မနုသ္သဘာသာယ ဓတရဋ္ဌသ္သ ဂုဏံ ကထေန္တော အဋ္ဌာသိ, မမ ဟဒယံ မုဒုကံ ကတ္ဝာ ပုန ဧတသ္သေဝ ပုရတော အဋ္ဌာသိ။ အထာဟံ, ဒေဝ, သုမုခသ္သ သုဘာသိတံ သုတ္ဝာ ပသန္နစိတ္တော ဓတရဋ္ဌံ ဝိသ္သဇ္ဇေသိံ, ဣတိ ဓတရဋ္ဌသ္သ ပာသတော မောက္ခော, ဣမေ ဟံသေ အာဒာယ မမ ဣဓာဂမနဉ္စ သုမုခေနေဝ ကတန္တိ။ ဧဝံ သော သုမုခသ္သ ဂုဏကထံ ကထေသိ။ တံ သုတ္ဝာ ရာဇာ သုမုခသ္သ ဓမ္မကထံ သောတုကာမော အဟောသိ။ လုဒ္ဒပုတ္တသ္သ သက္ကာရံ ကရောန္တသ္သေဝ သူရိယော အတ္ထင္ဂတော, ဒီပာ ပဇ္ဇလိတာ, ဗဟူ ခတ္တိယာဒယော သန္နိပတိတာ, ခေမာ ဒေဝီပိ ဝိဝိဓနာဋကပရိဝာရာ ရညော ဒက္ခိဏပသ္သေ နိသီဒိ။ တသ္မိံ ခဏေ ရာဇာ သုမုခံ ကထာပေတုကာမော ဂာထမာဟ –

    Atha dhataraṭṭhassa baddhabhāvaṃ ñatvā nivattitvā etaṃ samassāsetvā mamāgamanakāle ca paccuggamanaṃ katvā ākāseyeva mayā saddhiṃ madhurapaṭisanthāraṃ katvā manussabhāsāya dhataraṭṭhassa guṇaṃ kathento aṭṭhāsi, mama hadayaṃ mudukaṃ katvā puna etasseva purato aṭṭhāsi. Athāhaṃ, deva, sumukhassa subhāsitaṃ sutvā pasannacitto dhataraṭṭhaṃ vissajjesiṃ, iti dhataraṭṭhassa pāsato mokkho, ime haṃse ādāya mama idhāgamanañca sumukheneva katanti. Evaṃ so sumukhassa guṇakathaṃ kathesi. Taṃ sutvā rājā sumukhassa dhammakathaṃ sotukāmo ahosi. Luddaputtassa sakkāraṃ karontasseva sūriyo atthaṅgato, dīpā pajjalitā, bahū khattiyādayo sannipatitā, khemā devīpi vividhanāṭakaparivārā rañño dakkhiṇapasse nisīdi. Tasmiṃ khaṇe rājā sumukhaṃ kathāpetukāmo gāthamāha –

    ၁၃၈.

    138.

    ‘‘အထ ကိံ ဒာနိ သုမုခ၊ ဟနုံ သံဟစ္စ တိဋ္ဌသိ။

    ‘‘Atha kiṃ dāni sumukha, hanuṃ saṃhacca tiṭṭhasi;

    အဒု မေ ပရိသံ ပတ္တော၊ ဘယာ ဘီတော န ဘာသသီ’’တိ။

    Adu me parisaṃ patto, bhayā bhīto na bhāsasī’’ti.

    တတ္ထ ဟနုံ သံဟစ္စာတိ မဓုရကထော ကိရ တ္ဝံ, အထ ကသ္မာ ဣဒာနိ မုခံ ပိဓာယ တိဋ္ဌသိ။ အဒူတိ ကစ္စိ။ ဘယာ ဘီတောတိ ပရိသသာရဇ္ဇဘယေန ဘီတော ဟုတ္ဝာ။

    Tattha hanuṃ saṃhaccāti madhurakatho kira tvaṃ, atha kasmā idāni mukhaṃ pidhāya tiṭṭhasi. Adūti kacci. Bhayā bhītoti parisasārajjabhayena bhīto hutvā.

    တံ သုတ္ဝာ သုမုခော အဘီတဘာဝံ ဒသ္သေန္တော ဂာထမာဟ –

    Taṃ sutvā sumukho abhītabhāvaṃ dassento gāthamāha –

    ၁၃၉.

    139.

    ‘‘နာဟံ ကာသိပတိ ဘီတော၊ ဩဂယ္ဟ ပရိသံ တဝ။

    ‘‘Nāhaṃ kāsipati bhīto, ogayha parisaṃ tava;

    နာဟံ ဘယာ န ဘာသိသ္သံ၊ ဝာက္ယံ အတ္ထသ္မိံ တာဒိသေ’’တိ။

    Nāhaṃ bhayā na bhāsissaṃ, vākyaṃ atthasmiṃ tādise’’ti.

    တတ္ထ တာဒိသေတိ အပိစ ခော ပန တထာရူပေ အတ္ထေ ဥပ္ပန္နေ ဝာက္ယံ ဘာသိသ္သာမီတိ ဝစနောကာသံ ဩလောကေန္တော နိသိန္နောမ္ဟီတိ အတ္ထော။

    Tattha tādiseti apica kho pana tathārūpe atthe uppanne vākyaṃ bhāsissāmīti vacanokāsaṃ olokento nisinnomhīti attho.

    တံ သုတ္ဝာ ရာဇာ တသ္သ ကထံ ဝဍ္ဎေတုကာမတာယ ပရိဟာသံ ကရောန္တော အာဟ –

    Taṃ sutvā rājā tassa kathaṃ vaḍḍhetukāmatāya parihāsaṃ karonto āha –

    ၁၄၀.

    140.

    ‘‘န တေ အဘိသရံ ပသ္သေ၊ န ရထေ နပိ ပတ္တိကေ။

    ‘‘Na te abhisaraṃ passe, na rathe napi pattike;

    နာသ္သ စမ္မံဝ ကီဋံ ဝာ၊ ဝမ္မိတေ စ ဓနုဂ္ဂဟေ။

    Nāssa cammaṃva kīṭaṃ vā, vammite ca dhanuggahe.

    ၁၄၁.

    141.

    ‘‘န ဟိရညံ သုဝဏ္ဏံ ဝာ၊ နဂရံ ဝာ သုမာပိတံ။

    ‘‘Na hiraññaṃ suvaṇṇaṃ vā, nagaraṃ vā sumāpitaṃ;

    ဩကိဏ္ဏပရိခံ ဒုဂ္ဂံ၊ ဒဠ္ဟမဋ္ဋာလကောဋ္ဌကံ။

    Okiṇṇaparikhaṃ duggaṃ, daḷhamaṭṭālakoṭṭhakaṃ;

    ယတ္ထ ပဝိဋ္ဌော သုမုခ၊ ဘာယိတဗ္ဗံ န ဘာယသီ’’တိ။

    Yattha paviṭṭho sumukha, bhāyitabbaṃ na bhāyasī’’ti.

    တတ္ထ အဘိသရန္တိ ရက္ခဏတ္ထာယ ပရိဝာရေတ္ဝာ ဌိတံ အာဝုဓဟတ္ထံ ပရိသံ တေ န ပသ္သာမိ။ နာသ္သာတိ ဧတ္ထ အသ္သာတိ နိပာတမတ္တံ။ စမ္မန္တိ သရပရိတ္တာဏစမ္မံ။ ကီဋန္တိ ကီဋံ စာဋိကပာလာဒိ ဝုစ္စတိ။ စာဋိကပာလဟတ္ထာပိ တေ သန္တိကေ နတ္ထီတိ ဒီပေတိ။ ဝမ္မိတေတိ စမ္မသန္နဒ္ဓေ။ န ဟိရညန္တိ ယံ နိသ္သာယ န ဘာယသိ, တံ ဟိရညမ္ပိ တေ န ပသ္သာမိ။

    Tattha abhisaranti rakkhaṇatthāya parivāretvā ṭhitaṃ āvudhahatthaṃ parisaṃ te na passāmi. Nāssāti ettha assāti nipātamattaṃ. Cammanti saraparittāṇacammaṃ. Kīṭanti kīṭaṃ cāṭikapālādi vuccati. Cāṭikapālahatthāpi te santike natthīti dīpeti. Vammiteti cammasannaddhe. Na hiraññanti yaṃ nissāya na bhāyasi, taṃ hiraññampi te na passāmi.

    ဧဝံ ရညာ ‘‘ကိံ တေ အဘာယနကာရဏ’’န္တိ ဝုတ္တေ တံ ကထေန္တော အာဟ –

    Evaṃ raññā ‘‘kiṃ te abhāyanakāraṇa’’nti vutte taṃ kathento āha –

    ၁၄၂.

    142.

    ‘‘န မေ အဘိသရေနတ္ထော၊ နဂရေန ဓနေန ဝာ။

    ‘‘Na me abhisarenattho, nagarena dhanena vā;

    အပထေန ပထံ ယာမ၊ အန္တလိက္ခေစရာ မယံ။

    Apathena pathaṃ yāma, antalikkhecarā mayaṃ.

    ၁၄၃.

    143.

    ‘‘သုတာ စ ပဏ္ဍိတာ တ္ယမ္ဟာ၊ နိပုဏာ စတ္ထစိန္တကာ။

    ‘‘Sutā ca paṇḍitā tyamhā, nipuṇā catthacintakā;

    ဘာသေမတ္ထဝတိံ ဝာစံ၊ သစ္စေ စသ္သ ပတိဋ္ဌိတော။

    Bhāsematthavatiṃ vācaṃ, sacce cassa patiṭṭhito.

    ၁၄၄.

    144.

    ‘‘ကိဉ္စ တုယ္ဟံ အသစ္စသ္သ၊ အနရိယသ္သ ကရိသ္သတိ။

    ‘‘Kiñca tuyhaṃ asaccassa, anariyassa karissati;

    မုသာဝာဒိသ္သ လုဒ္ဒသ္သ၊ ဘဏိတမ္ပိ သုဘာသိတ’’န္တိ။

    Musāvādissa luddassa, bhaṇitampi subhāsita’’nti.

    တတ္ထ အဘိသရေနာတိ အာရက္ခပရိဝာရေန။ အတ္ထောတိ ဧတေန မမ ကိစ္စံ နတ္ထိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အပထေန တုမ္ဟာဒိသာနံ အမဂ္ဂေန ပထံ မာပေတ္ဝာ ယာမ, အာကာသစာရိနော မယန္တိ။ ပဏ္ဍိတာ တ္ယမ္ဟာတိ ပဏ္ဍိတာတိ တယာ သုတာမ္ဟာ, တေနေဝ ကာရဏေန အမ္ဟာကံ သန္တိကာ ဓမ္မံ သောတုကာမော ကိရ နော ဂာဟာပေသိ။ သစ္စေ စသ္သာတိ သစေ ပန တ္ဝံ သစ္စေ ပတိဋ္ဌိတော အသ္သ, အတ္ထဝတိံ ကာရဏနိသ္သိတံ ဝာစံ ဘာသေယ္ယာမ။ အသစ္စသ္သာတိ ဝစီသစ္စရဟိတသ္သ တဝ သုဘာသိတံ မုဏ္ဍသ္သ ဒန္တသူစိ ဝိယ ကိံ ကရိသ္သတိ။

    Tattha abhisarenāti ārakkhaparivārena. Atthoti etena mama kiccaṃ natthi. Kasmā? Yasmā apathena tumhādisānaṃ amaggena pathaṃ māpetvā yāma, ākāsacārino mayanti. Paṇḍitā tyamhāti paṇḍitāti tayā sutāmhā, teneva kāraṇena amhākaṃ santikā dhammaṃ sotukāmo kira no gāhāpesi. Sacce cassāti sace pana tvaṃ sacce patiṭṭhito assa, atthavatiṃ kāraṇanissitaṃ vācaṃ bhāseyyāma. Asaccassāti vacīsaccarahitassa tava subhāsitaṃ muṇḍassa dantasūci viya kiṃ karissati.

    တံ သုတ္ဝာ ရာဇာ ‘‘ကသ္မာ မံ မုသာဝာဒီ အနရိယောတိ ဝဒသိ, ကိံ မယာ ကတ’’န္တိ အာဟ။ အထ နံ သုမုခော ‘‘တေန ဟိ, မဟာရာဇ, သုဏာဟီ’’တိ ဝတ္ဝာ အာဟ –

    Taṃ sutvā rājā ‘‘kasmā maṃ musāvādī anariyoti vadasi, kiṃ mayā kata’’nti āha. Atha naṃ sumukho ‘‘tena hi, mahārāja, suṇāhī’’ti vatvā āha –

    ၁၄၅.

    145.

    ‘‘တံ ဗ္ရာဟ္မဏာနံ ဝစနာ၊ ဣမံ ခေမမကာရယိ။

    ‘‘Taṃ brāhmaṇānaṃ vacanā, imaṃ khemamakārayi;

    အဘယဉ္စ တယာ ဃုဋ္ဌံ၊ ဣမာယော ဒသဓာ ဒိသာ။

    Abhayañca tayā ghuṭṭhaṃ, imāyo dasadhā disā.

    ၁၄၆.

    146.

    ‘‘ဩဂယ္ဟ တေ ပောက္ခရဏိံ၊ ဝိပ္ပသန္နောဒကံ သုစိံ။

    ‘‘Ogayha te pokkharaṇiṃ, vippasannodakaṃ suciṃ;

    ပဟူတံ စာဒနံ တတ္ထ၊ အဟိံသာ စေတ္ထ ပက္ခိနံ။

    Pahūtaṃ cādanaṃ tattha, ahiṃsā cettha pakkhinaṃ.

    ၁၄၇.

    147.

    ‘‘ဣဒံ သုတ္ဝာန နိဂ္ဃောသံ၊ အာဂတမ္ဟ တဝန္တိကေ။

    ‘‘Idaṃ sutvāna nigghosaṃ, āgatamha tavantike;

    တေ တေ ဗဒ္ဓသ္မ ပာသေန၊ ဧတံ တေ ဘာသိတံ မုသာ။

    Te te baddhasma pāsena, etaṃ te bhāsitaṃ musā.

    ၁၄၈.

    148.

    ‘‘မုသာဝာဒံ ပုရက္ခတ္ဝာ၊ ဣစ္ဆာလောဘဉ္စ ပာပကံ။

    ‘‘Musāvādaṃ purakkhatvā, icchālobhañca pāpakaṃ;

    ဥဘောသန္ဓိမတိက္ကမ္မ၊ အသာတံ ဥပပဇ္ဇတီ’’တိ။

    Ubhosandhimatikkamma, asātaṃ upapajjatī’’ti.

    တတ္ထ တန္တိ တ္ဝံ။ ခေမန္တိ ဧဝံနာမိကံ ပောက္ခရဏိံ။ ဃုဋ္ဌန္တိ စတူသု ကဏ္ဏေသု ဌတ္ဝာ ဃောသာပိတံ။ ဒသဓာတိ ဣမာသု ဒသဓာ ဌိတာသု ဒိသာသု တယာ အဘယံ ဃုဋ္ဌံ။ ဩဂယ္ဟာတိ ဩဂာဟေတ္ဝာ အာဂတာနံ သန္တိကာ။ ပဟူတံ စာဒနန္တိ ပဟူတဉ္စ ပဒုမပုပ္ဖသာလိအာဒိကံ အဒနံ။ ဣဒံ သုတ္ဝာနာတိ တေသံ တံ ပောက္ခရဏိံ ဩဂာဟေတ္ဝာ အာဂတာနံ သန္တိကာ ဣဒံ အဘယံ သုတ္ဝာ တဝန္တိကေ တဝ သမီပေ တယာ ကာရိတပောက္ခရဏိံ အာဂတာမ္ဟာတိ အတ္ထော။ တေ တေတိ တေ မယံ တဝ ပာသေန ဗဒ္ဓာ။ ပုရက္ခတ္ဝာတိ ပုရတော ကတ္ဝာ ။ ဣစ္ဆာလောဘန္တိ ဣစ္ဆာသင္ခာတံ ပာပကံ လောဘံ။ ဥဘောသန္ဓိန္တိ ဥဘယံ ဒေဝလောကေ စ မနုသ္သလောကေ စ ပဋိသန္ဓိံ ဣမေ ပာပဓမ္မေ ပုရတော ကတ္ဝာ စရန္တော ပုဂ္ဂလော သုဂတိပဋိသန္ဓိံ အတိက္ကမိတ္ဝာ အသာတံ နိရယံ ဥပပဇ္ဇတီတိ။

    Tattha tanti tvaṃ. Khemanti evaṃnāmikaṃ pokkharaṇiṃ. Ghuṭṭhanti catūsu kaṇṇesu ṭhatvā ghosāpitaṃ. Dasadhāti imāsu dasadhā ṭhitāsu disāsu tayā abhayaṃ ghuṭṭhaṃ. Ogayhāti ogāhetvā āgatānaṃ santikā. Pahūtaṃ cādananti pahūtañca padumapupphasāliādikaṃ adanaṃ. Idaṃ sutvānāti tesaṃ taṃ pokkharaṇiṃ ogāhetvā āgatānaṃ santikā idaṃ abhayaṃ sutvā tavantike tava samīpe tayā kāritapokkharaṇiṃ āgatāmhāti attho. Te teti te mayaṃ tava pāsena baddhā. Purakkhatvāti purato katvā . Icchālobhanti icchāsaṅkhātaṃ pāpakaṃ lobhaṃ. Ubhosandhinti ubhayaṃ devaloke ca manussaloke ca paṭisandhiṃ ime pāpadhamme purato katvā caranto puggalo sugatipaṭisandhiṃ atikkamitvā asātaṃ nirayaṃ upapajjatīti.

    ဧဝံ ပရိသမဇ္ဈေယေဝ ရာဇာနံ လဇ္ဇာပေသိ။ အထ နံ ရာဇာ ‘‘နာဟံ, သုမုခ, တုမ္ဟေ မာရေတ္ဝာ မံသံ ခာဒိတုကာမော ဂဏ္ဟာပေသိံ, ပဏ္ဍိတဘာဝံ ပန ဝော သုတ္ဝာ သုဘာသိတံ သောတုကာမော ဂဏ္ဟာပေသိ’’န္တိ ပကာသေန္တော အာဟ –

    Evaṃ parisamajjheyeva rājānaṃ lajjāpesi. Atha naṃ rājā ‘‘nāhaṃ, sumukha, tumhe māretvā maṃsaṃ khāditukāmo gaṇhāpesiṃ, paṇḍitabhāvaṃ pana vo sutvā subhāsitaṃ sotukāmo gaṇhāpesi’’nti pakāsento āha –

    ၁၄၉.

    149.

    ‘‘နာပရဇ္ဈာမ သုမုခ၊ နပိ လောဘာဝ မဂ္ဂဟိံ။

    ‘‘Nāparajjhāma sumukha, napi lobhāva maggahiṃ;

    သုတာ စ ပဏ္ဍိတာတ္ယတ္ထ၊ နိပုဏာ အတ္ထစိန္တကာ။

    Sutā ca paṇḍitātyattha, nipuṇā atthacintakā.

    ၁၅၀.

    150.

    ‘‘အပ္ပေဝတ္ထဝတိံ ဝာစံ၊ ဗ္ယာဟရေယ္ယုံ ဣဓာဂတာ။

    ‘‘Appevatthavatiṃ vācaṃ, byāhareyyuṃ idhāgatā;

    တထာ တံ သမ္မ နေသာဒော၊ ဝုတ္တော သုမုခ မဂ္ဂဟီ’’တိ။

    Tathā taṃ samma nesādo, vutto sumukha maggahī’’ti.

    တတ္ထ နာပရဇ္ဈာမာတိ မာရေန္တော အပရဇ္ဈတိ နာမ, မယံ န မာရေမ။ လောဘာဝ မဂ္ဂဟိန္တိ မံသံ ခာဒိတုကာမော ဟုတ္ဝာ လောဘာဝ တုမ္ဟေ နာဟံ အဂ္ဂဟိံ။ ပဏ္ဍိတာတ္ယတ္ထာတိ ပဏ္ဍိတာတိ သုတာ အတ္ထ။ အတ္ထစိန္တကာတိ ပဋိစ္ဆန္နာနံ အတ္ထာနံ စိန္တကာ။ အတ္ထဝတိန္တိ ကာရဏနိသ္သိတံ။ တထာတိ တေန ကာရဏေန။ ဝုတ္တောတိ မယာ ဝုတ္တော ဟုတ္ဝာ။ သုမုခ, မဂ္ဂဟီတိ, သုမုခာတိ အာလပတိ, မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ အဂ္ဂဟီတိ ဓမ္မံ ဒေသေတုံ တုမ္ဟေ ဂဏ္ဟိ။

    Tattha nāparajjhāmāti mārento aparajjhati nāma, mayaṃ na mārema. Lobhāva maggahinti maṃsaṃ khāditukāmo hutvā lobhāva tumhe nāhaṃ aggahiṃ. Paṇḍitātyatthāti paṇḍitāti sutā attha. Atthacintakāti paṭicchannānaṃ atthānaṃ cintakā. Atthavatinti kāraṇanissitaṃ. Tathāti tena kāraṇena. Vuttoti mayā vutto hutvā. Sumukha, maggahīti, sumukhāti ālapati, ma-kāro padasandhikaro. Aggahīti dhammaṃ desetuṃ tumhe gaṇhi.

    တံ သုတ္ဝာ သုမုခော ‘‘သုဘာသိတံ သောတုကာမေန အယုတ္တံ တေ ကတံ, မဟာရာဇာ’’တိ ဝတ္ဝာ အာဟ –

    Taṃ sutvā sumukho ‘‘subhāsitaṃ sotukāmena ayuttaṃ te kataṃ, mahārājā’’ti vatvā āha –

    ၁၅၁.

    151.

    ‘‘နေဝ ဘီတာ ကာသိပတိ၊ ဥပနီတသ္မိံ ဇီဝိတေ။

    ‘‘Neva bhītā kāsipati, upanītasmiṃ jīvite;

    ဘာသေမတ္ထဝတိံ ဝာစံ၊ သမ္ပတ္တာ ကာလပရိယာယံ။

    Bhāsematthavatiṃ vācaṃ, sampattā kālapariyāyaṃ.

    ၁၅၂.

    152.

    ‘‘ယော မိဂေန မိဂံ ဟန္တိ၊ ပက္ခိံ ဝာ ပန ပက္ခိနာ။

    ‘‘Yo migena migaṃ hanti, pakkhiṃ vā pana pakkhinā;

    သုတေန ဝာ သုတံ ကိဏ္ယာ၊ ကိံ အနရိယတရံ တတော။

    Sutena vā sutaṃ kiṇyā, kiṃ anariyataraṃ tato.

    ၁၅၃.

    153.

    ‘‘ယော စာရိယရုဒံ ဘာသေ၊ အနရိယဓမ္မဝသ္သိတော။

    ‘‘Yo cāriyarudaṃ bhāse, anariyadhammavassito;

    ဥဘော သော ဓံသတေ လောကာ၊ ဣဓ စေဝ ပရတ္ထ စ။

    Ubho so dhaṃsate lokā, idha ceva parattha ca.

    ၁၅၄.

    154.

    ‘‘န မဇ္ဇေထ ယသံ ပတ္တော၊ န ဗ္ယာဓေ ပတ္တသံသယံ။

    ‘‘Na majjetha yasaṃ patto, na byādhe pattasaṃsayaṃ;

    ဝာယမေထေဝ ကိစ္စေသု၊ သံဝရေ ဝိဝရာနိ စ။

    Vāyametheva kiccesu, saṃvare vivarāni ca.

    ၁၅၅.

    155.

    ‘‘ယေ ဝုဒ္ဓာ အဗ္ဘတိက္ကန္တာ၊ သမ္ပတ္တာ ကာလပရိယာယံ။

    ‘‘Ye vuddhā abbhatikkantā, sampattā kālapariyāyaṃ;

    ဣဓ ဓမ္မံ စရိတ္ဝာန၊ ဧဝံတေ တိဒိဝံ ဂတာ။

    Idha dhammaṃ caritvāna, evaṃte tidivaṃ gatā.

    ၁၅၆.

    156.

    ‘‘ဣဒံ သုတ္ဝာ ကာသိပတိ၊ ဓမ္မမတ္တနိ ပာလယ။

    ‘‘Idaṃ sutvā kāsipati, dhammamattani pālaya;

    ဓတရဋ္ဌဉ္စ မုဉ္စာဟိ၊ ဟံသာနံ ပဝရုတ္တမ’’န္တိ။

    Dhataraṭṭhañca muñcāhi, haṃsānaṃ pavaruttama’’nti.

    တတ္ထ ဥပနီတသ္မိန္တိ မရဏသန္တိကံ ဥပနီတေ။ ကာလပရိယာယန္တိ မရဏကာလဝာရံ သမ္ပတ္တာ သမာနာ န ဘာသိသ္သာမ။ န ဟိ ဓမ္မကထိကံ ဗန္ဓိတ္ဝာ မရဏဘယေန တဇ္ဇေတ္ဝာ ဓမ္မံ သုဏန္တိ, အယုတ္တံ တေ ကတန္တိ။ မိဂေနာတိ သုဋ္ဌု သိက္ခာပိတေန ဒီပကမိဂေန။ ဟန္တီတိ ဟနတိ။ ပက္ခိနာတိ ဒီပကပက္ခိနာ။ သုတေနာတိ ခေမံ နိဗ္ဘယန္တိ ဝိသ္သုတေန ဒီပကမိဂပက္ခိသဒိသေန ပဒုမသရေန။ သုတန္တိ ‘‘ပဏ္ဍိတော စိတ္ရကထီ’’တိ ဧဝံ သုတံ ဓမ္မကထိကံ။ ကိဏ္ယာတိ ‘‘ဓမ္မံ သောသ္သာမီ’’တိ ပာသဗန္ဓနေန ယော ကိဏေယ္ယ ဟိံသေယ္ယ ဗာဓေယ္ယ။ တတောတိ တေသံ ကိရိယတော ဥတ္တရိ အညံ အနရိယတရံ နာမ ကိမတ္ထိ။

    Tattha upanītasminti maraṇasantikaṃ upanīte. Kālapariyāyanti maraṇakālavāraṃ sampattā samānā na bhāsissāma. Na hi dhammakathikaṃ bandhitvā maraṇabhayena tajjetvā dhammaṃ suṇanti, ayuttaṃ te katanti. Migenāti suṭṭhu sikkhāpitena dīpakamigena. Hantīti hanati. Pakkhināti dīpakapakkhinā. Sutenāti khemaṃ nibbhayanti vissutena dīpakamigapakkhisadisena padumasarena. Sutanti ‘‘paṇḍito citrakathī’’ti evaṃ sutaṃ dhammakathikaṃ. Kiṇyāti ‘‘dhammaṃ sossāmī’’ti pāsabandhanena yo kiṇeyya hiṃseyya bādheyya. Tatoti tesaṃ kiriyato uttari aññaṃ anariyataraṃ nāma kimatthi.

    အရိယရုဒန္တိ မုခေန အရိယဝစနံ သုန္ဒရဝစနံ ဘာသတိ။ အနရိယဓမ္မဝသ္သိတောတိ ကမ္မေန အနရိယဓမ္မံ အဝသ္သိတော။ ဥဘောတိ ဒေဝလောကာ စ မနုသ္သလောကာ စာတိ ဥဘယမ္ဟာ။ ဣဓ စေဝာတိ ဣဓ ဥပ္ပန္နောပိ ပရတ္ထ ဥပ္ပန္နောပိ ဧဝရူပော ဒ္ဝီဟိ သုဂတိလောကေဟိ ဓံသိတ္ဝာ နိရယမေဝ ဥပပဇ္ဇတိ။ ပတ္တသံသယန္တိ ဇီဝိတသံသယမာပန္နမ္ပိ ဒုက္ခံ ပတ္ဝာ န ကိလမေယ္ယ။ သံဝရေ ဝိဝရာနိ စာတိ အတ္တနော ဆိဒ္ဒာနိ ဒ္ဝာရာနိ သံဝရေယ္ယ ပိဒဟေယ္ယ။ ဝုဒ္ဓာတိ ဂုဏဝုဒ္ဓာ ပဏ္ဍိတာ။ အဗ္ဘတိက္ကန္တာတိ ဣမံ မနုသ္သလောကံ အတိက္ကန္တာ။ ကာလပရိယာယန္တိ မရဏကာလပရိယာယံ ပတ္တာ ဟုတ္ဝာ။ ဧဝံတေတိ ဧဝံ ဧတေ။ ဣဒန္တိ ဣဒံ မယာ ဝုတ္တံ အတ္ထနိသ္သိတံ ဝစနံ။ ဓမ္မန္တိ ပဝေဏိယဓမ္မမ္ပိ သုစရိတဓမ္မမ္ပိ။

    Ariyarudanti mukhena ariyavacanaṃ sundaravacanaṃ bhāsati. Anariyadhammavassitoti kammena anariyadhammaṃ avassito. Ubhoti devalokā ca manussalokā cāti ubhayamhā. Idha cevāti idha uppannopi parattha uppannopi evarūpo dvīhi sugatilokehi dhaṃsitvā nirayameva upapajjati. Pattasaṃsayanti jīvitasaṃsayamāpannampi dukkhaṃ patvā na kilameyya. Saṃvare vivarāni cāti attano chiddāni dvārāni saṃvareyya pidaheyya. Vuddhāti guṇavuddhā paṇḍitā. Abbhatikkantāti imaṃ manussalokaṃ atikkantā. Kālapariyāyanti maraṇakālapariyāyaṃ pattā hutvā. Evaṃteti evaṃ ete. Idanti idaṃ mayā vuttaṃ atthanissitaṃ vacanaṃ. Dhammanti paveṇiyadhammampi sucaritadhammampi.

    တံ သုတ္ဝာ ရာဇာ အာဟ –

    Taṃ sutvā rājā āha –

    ၁၅၇.

    157.

    ‘‘အာဟရန္တုဒကံ ပဇ္ဇံ၊ အာသနဉ္စ မဟာရဟံ။

    ‘‘Āharantudakaṃ pajjaṃ, āsanañca mahārahaṃ;

    ပဉ္ဇရတော ပမောက္ခာမိ၊ ဓတရဋ္ဌံ ယသသ္သိနံ။

    Pañjarato pamokkhāmi, dhataraṭṭhaṃ yasassinaṃ.

    ၁၅၈.

    158.

    ‘‘တဉ္စ သေနာပတိံ ဓီရံ၊ နိပုဏံ အတ္ထစိန္တကံ။

    ‘‘Tañca senāpatiṃ dhīraṃ, nipuṇaṃ atthacintakaṃ;

    ယော သုခေ သုခိတော ရညော၊ ဒုက္ခိတေ ဟောတိ ဒုက္ခိတော။

    Yo sukhe sukhito rañño, dukkhite hoti dukkhito.

    ၁၅၉.

    159.

    ‘‘ဧဒိသော ခော အရဟတိ၊ ပိဏ္ဍမသ္နာတု ဘတ္တုနော။

    ‘‘Ediso kho arahati, piṇḍamasnātu bhattuno;

    ယထာယံ သုမုခော ရညော၊ ပာဏသာဓာရဏော သခာ’’တိ။

    Yathāyaṃ sumukho rañño, pāṇasādhāraṇo sakhā’’ti.

    တတ္ထ ဥဒကန္တိ ပာဒဓောဝနံ။ ပဇ္ဇန္တိ ပာဒဗ္ဘဉ္ဇနံ။ သုခေတိ သုခမ္ဟိ သတိ။

    Tattha udakanti pādadhovanaṃ. Pajjanti pādabbhañjanaṃ. Sukheti sukhamhi sati.

    ရညော ဝစနံ သုတ္ဝာ တေသံ အာသနာနိ အာဟရိတ္ဝာ တတ္ထ နိသိန္နာနံ ဂန္ဓောဒကေန ပာဒေ ဓောဝိတ္ဝာ သတပာကေန တေလေန အဗ္ဘဉ္ဇိံသု။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –

    Rañño vacanaṃ sutvā tesaṃ āsanāni āharitvā tattha nisinnānaṃ gandhodakena pāde dhovitvā satapākena telena abbhañjiṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ၁၆၀.

    160.

    ‘‘ပီဌဉ္စ သဗ္ဗသောဝဏ္ဏံ၊ အဋ္ဌပာဒံ မနောရမံ။

    ‘‘Pīṭhañca sabbasovaṇṇaṃ, aṭṭhapādaṃ manoramaṃ;

    မဋ္ဌံ ကာသိကမတ္ထန္နံ၊ ဓတရဋ္ဌော ဥပာဝိသိ။

    Maṭṭhaṃ kāsikamatthannaṃ, dhataraṭṭho upāvisi.

    ၁၆၁.

    161.

    ‘‘ကောစ္ဆဉ္စ သဗ္ဗသောဝဏ္ဏံ၊ ဝေယ္ယဂ္ဃပရိသိဗ္ဗိတံ။

    ‘‘Kocchañca sabbasovaṇṇaṃ, veyyagghaparisibbitaṃ;

    သုမုခော အဇ္ဈုပာဝေက္ခိ၊ ဓတရဋ္ဌသ္သနန္တရာ။

    Sumukho ajjhupāvekkhi, dhataraṭṭhassanantarā.

    ၁၆၂.

    162.

    ‘‘တေသံ ကဉ္စနပတ္တဟိ၊ ပုထူ အာဒာယ ကာသိယော။

    ‘‘Tesaṃ kañcanapattahi, puthū ādāya kāsiyo;

    ဟံသာနံ အဘိဟာရေသု၊ အဂ္ဂရညော ပဝာသိတ’’န္တိ။

    Haṃsānaṃ abhihāresu, aggarañño pavāsita’’nti.

    တတ္ထ မဋ္ဌန္တိ ကရဏပရိနိဋ္ဌိတံ။ ကာသိကမတ္ထန္နန္တိ ကာသိကဝတ္ထေန အတ္ထတံ။ ကောစ္ဆန္တိ မဇ္ဈေ သံခိတ္တံ။ ဝေယ္ယဂ္ဃပရိသိဗ္ဗိတန္တိ ဗ္ယဂ္ဃစမ္မပရိသိဗ္ဗိတံ မင္ဂလဒိဝသေ အဂ္ဂမဟေသိယာ နိသိန္နပီဌံ။ ကဉ္စနပတ္တေဟီတိ သုဝဏ္ဏဘာဇနေဟိ။ ပုထူတိ ဗဟူ ဇနာ။ ကာသိယောတိ ကာသိရဋ္ဌဝာသိနော။ အဘိဟာရေသုန္တိ ဥပနာမေသုံ။ အဂ္ဂရညော ပဝာသိတန္တိ အဋ္ဌသတပလသုဝဏ္ဏပာတိပရိက္ခိတ္တံ ဟံသရညော ပဏ္ဏာကာရတ္ထာယ ကာသိရညာ ပေသိတံ နာနဂ္ဂရသဘောဇနံ။

    Tattha maṭṭhanti karaṇapariniṭṭhitaṃ. Kāsikamatthannanti kāsikavatthena atthataṃ. Kocchanti majjhe saṃkhittaṃ. Veyyagghaparisibbitanti byagghacammaparisibbitaṃ maṅgaladivase aggamahesiyā nisinnapīṭhaṃ. Kañcanapattehīti suvaṇṇabhājanehi. Puthūti bahū janā. Kāsiyoti kāsiraṭṭhavāsino. Abhihāresunti upanāmesuṃ. Aggarañño pavāsitanti aṭṭhasatapalasuvaṇṇapātiparikkhittaṃ haṃsarañño paṇṇākāratthāya kāsiraññā pesitaṃ nānaggarasabhojanaṃ.

    ဧဝံ ဥပနီတေ ပန တသ္မိံ ကာသိရာဇာ တေသံ သမ္ပဂ္ဂဟတ္ထံ သယံ သုဝဏ္ဏပာတိံ ဂဟေတ္ဝာ ဥပနာမေသိ။ တေ တတော မဓုလာဇေ ခာဒိတ္ဝာ မဓုရောဒကဉ္စ ပိဝိံသု။ အထ မဟာသတ္တော ရညော အဘိဟာရဉ္စ ပသာဒဉ္စ ဒိသ္ဝာ ပဋိသန္ထာရမကာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –

    Evaṃ upanīte pana tasmiṃ kāsirājā tesaṃ sampaggahatthaṃ sayaṃ suvaṇṇapātiṃ gahetvā upanāmesi. Te tato madhulāje khāditvā madhurodakañca piviṃsu. Atha mahāsatto rañño abhihārañca pasādañca disvā paṭisanthāramakāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ၁၆၃.

    163.

    ‘‘ဒိသ္ဝာ အဘိဟဋံ အဂ္ဂံ၊ ကာသိရာဇေန ပေသိတံ။

    ‘‘Disvā abhihaṭaṃ aggaṃ, kāsirājena pesitaṃ;

    ကုသလော ခတ္တဓမ္မာနံ၊ တတော ပုစ္ဆိ အနန္တရာ။

    Kusalo khattadhammānaṃ, tato pucchi anantarā.

    ၁၆၄.

    164.

    ‘‘ကစ္စိန္နု ဘောတော ကုသလံ၊ ကစ္စိ ဘောတော အနာမယံ။

    ‘‘Kaccinnu bhoto kusalaṃ, kacci bhoto anāmayaṃ;

    ကစ္စိ ရဋ္ဌမိဒံ ဖီတံ၊ ဓမ္မေန မနုသာသသိ။

    Kacci raṭṭhamidaṃ phītaṃ, dhammena manusāsasi.

    ၁၆၅.

    165.

    ‘‘ကုသလဉ္စေဝ မေ ဟံသ၊ အထော ဟံသ အနာမယံ။

    ‘‘Kusalañceva me haṃsa, atho haṃsa anāmayaṃ;

    အထော ရဋ္ဌမိဒံ ဖီတံ၊ ဓမ္မေန မနုသာသဟံ။

    Atho raṭṭhamidaṃ phītaṃ, dhammena manusāsahaṃ.

    ၁၆၆.

    166.

    ‘‘ကစ္စိ ဘောတော အမစ္စေသု၊ ဒောသော ကောစိ န ဝိဇ္ဇတိ။

    ‘‘Kacci bhoto amaccesu, doso koci na vijjati;

    ကစ္စိ စ တေ တဝတ္ထေသု၊ နာဝကင္ခန္တိ ဇီဝိတံ။

    Kacci ca te tavatthesu, nāvakaṅkhanti jīvitaṃ.

    ၁၆၇.

    167.

    ‘‘အထောပိ မေ အမစ္စေသု၊ ဒောသော ကောစိ န ဝိဇ္ဇတိ။

    ‘‘Athopi me amaccesu, doso koci na vijjati;

    အထောပိ တေ မမတ္ထေသု၊ နာဝကင္ခန္တိ ဇီဝိတံ။

    Athopi te mamatthesu, nāvakaṅkhanti jīvitaṃ.

    ၁၆၈.

    168.

    ‘‘ကစ္စိ တေ သာဒိသီ ဘရိယာ၊ အသ္သဝာ ပိယဘာဏိနီ။

    ‘‘Kacci te sādisī bhariyā, assavā piyabhāṇinī;

    ပုတ္တရူပယသူပေတာ၊ တဝ ဆန္ဒဝသာနုဂာ။

    Puttarūpayasūpetā, tava chandavasānugā.

    ၁၆၉.

    169.

    ‘‘အထော မေ သာဒိသီ ဘရိယာ၊ အသ္သဝာ ပိယဘာဏိနီ။

    ‘‘Atho me sādisī bhariyā, assavā piyabhāṇinī;

    ပုတ္တရူပယသူပေတာ၊ မမ ဆန္ဒဝသာနုဂာ။

    Puttarūpayasūpetā, mama chandavasānugā.

    ၁၇၀.

    170.

    ‘‘ကစ္စိ ရဋ္ဌံ အနုပ္ပီဠံ၊ အကုတောစိဥပဒ္ဒဝံ။

    ‘‘Kacci raṭṭhaṃ anuppīḷaṃ, akutociupaddavaṃ;

    အသာဟသေန ဓမ္မေန၊ သမေန မနုသာသသိ။

    Asāhasena dhammena, samena manusāsasi.

    ၁၇၁.

    171.

    ‘‘အထော ရဋ္ဌံ အနုပ္ပီဠံ၊ အကုတောစိဥပဒ္ဒဝံ။

    ‘‘Atho raṭṭhaṃ anuppīḷaṃ, akutociupaddavaṃ;

    အသာဟသေန ဓမ္မေန၊ သမေန မနုသာသဟံ။

    Asāhasena dhammena, samena manusāsahaṃ.

    ၁၇၂.

    172.

    ‘‘ကစ္စိ သန္တော အပစိတာ၊ အသန္တော ပရိဝဇ္ဇိတာ။

    ‘‘Kacci santo apacitā, asanto parivajjitā;

    နော စေ ဓမ္မံ နိရံကတ္ဝာ၊ အဓမ္မမနုဝတ္တသိ။

    No ce dhammaṃ niraṃkatvā, adhammamanuvattasi.

    ၁၇၃.

    173.

    ‘‘သန္တော စ မေ အပစိတာ၊ အသန္တော ပရိဝဇ္ဇိတာ။

    ‘‘Santo ca me apacitā, asanto parivajjitā;

    ဓမ္မမေဝာနုဝတ္တာမိ၊ အဓမ္မော မေ နိရံကတော။

    Dhammamevānuvattāmi, adhammo me niraṃkato.

    ၁၇၄.

    174.

    ‘‘ကစ္စိ နာနာဂတံ ဒီဃံ၊ သမဝေက္ခသိ ခတ္တိယ။

    ‘‘Kacci nānāgataṃ dīghaṃ, samavekkhasi khattiya;

    ကစ္စိမတ္တော မဒနီယေ၊ ပရလောကံ န သန္တသိ။

    Kaccimatto madanīye, paralokaṃ na santasi.

    ၁၇၅.

    175.

    ‘‘နာဟံ အနာဂတံ ဒီဃံ၊ သမဝေက္ခာမိ ပက္ခိမ။

    ‘‘Nāhaṃ anāgataṃ dīghaṃ, samavekkhāmi pakkhima;

    ဌိတော ဒသသု ဓမ္မေသု၊ ပရလောကံ န သန္တသေ။

    Ṭhito dasasu dhammesu, paralokaṃ na santase.

    ၁၇၆.

    176.

    ‘‘ဒာနံ သီလံ ပရိစ္စာဂံ၊ အဇ္ဇဝံ မဒ္ဒဝံ တပံ။

    ‘‘Dānaṃ sīlaṃ pariccāgaṃ, ajjavaṃ maddavaṃ tapaṃ;

    အက္ကောဓံ အဝိဟိံသဉ္စ၊ ခန္တိဉ္စ အဝိရောဓနံ။

    Akkodhaṃ avihiṃsañca, khantiñca avirodhanaṃ.

    ၁၇၇.

    177.

    ‘‘ဣစ္စေတေ ကုသလေ ဓမ္မေ၊ ဌိတေ ပသ္သာမိ အတ္တနိ။

    ‘‘Iccete kusale dhamme, ṭhite passāmi attani;

    တတော မေ ဇာယတေ ပီတိ၊ သာမနသ္သဉ္စနပ္ပကံ။

    Tato me jāyate pīti, sāmanassañcanappakaṃ.

    ၁၇၈.

    178.

    ‘‘သုမုခော စ အစိန္တေတ္ဝာ၊ ဝိသဇ္ဇိ ဖရုသံ ဂိရံ။

    ‘‘Sumukho ca acintetvā, visajji pharusaṃ giraṃ;

    ဘာဝဒောသမနညာယ၊ အသ္မာကာယံ ဝိဟင္ဂမော။

    Bhāvadosamanaññāya, asmākāyaṃ vihaṅgamo.

    ၁၇၉.

    179.

    ‘‘သော ကုဒ္ဓော ဖရုသံ ဝာစံ၊ နိစ္ဆာရေသိ အယောနိသော။

    ‘‘So kuddho pharusaṃ vācaṃ, nicchāresi ayoniso;

    ယာနသ္မေသု န ဝိဇ္ဇန္တိ၊ နယိဒံ ပညဝတာမိဝာ’’တိ။

    Yānasmesu na vijjanti, nayidaṃ paññavatāmivā’’ti.

    တတ္ထ ဒိသ္ဝာတိ တံ ဗဟုံ အဂ္ဂပာနဘောဇနံ ဒိသ္ဝာ။ ပေသိတန္တိ အာဟရာပေတ္ဝာ ဥပနီတံ။ ခတ္တဓမ္မာနန္တိ ပဌမကာရဏေသု ပဋိသန္ထာရဓမ္မာနံ။ တတော ပုစ္ဆိ အနန္တရာတိ တသ္မိံ ကာလေ ‘‘ကစ္စိ နု, ဘောတော’’တိ အနုပဋိပာဋိယာ ပုစ္ဆိ။ တာ ပနေတာ ဆ ဂာထာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာယေဝ။ အနုပ္ပီဠန္တိ ကစ္စိ ရဋ္ဌဝာသိနော ယန္တေ ဥစ္ဆုံ ဝိယ န ပီဠေသီတိ ပုစ္ဆတိ။ အကုတောစိဥပဒ္ဒဝန္တိ ကုတောစိ အနုပဒ္ဒဝံ။ ဓမ္မေန သမေန မနုသာသသီတိ ကစ္စိ တဝ ရဋ္ဌံ ဓမ္မေန သမေန အနုသာသသိ။ သန္တောတိ သီလာဒိဂုဏသံယုတ္တာ သပ္ပုရိသာ။ နိရံကတ္ဝာတိ ဆဍ္ဍေတ္ဝာ။ နာနာဂတံ ဒီဃန္တိ အနာဂတံ အတ္တနော ဇီဝိတပဝတ္တိံ ‘‘ကစ္စိ ဒီဃ’’န္တိ န သမဝေက္ခသိ, အာယုသင္ခာရာနံ ပရိတ္တဘာဝံ ဇာနာသီတိ ပုစ္ဆတိ။ မဒနီယေတိ မဒာရဟေ ရူပာဒိအာရမ္မဏေ။ န သန္တသီတိ န ဘာယသိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ကစ္စိ ရူပာဒီသု ကာမဂုဏေသု အမတ္တော အပ္ပမတ္တော ဟုတ္ဝာ ဒာနာဒီနံ ကုသလာနံ ကတတ္တာ ပရလောကံ န ဘာယသီတိ။

    Tattha disvāti taṃ bahuṃ aggapānabhojanaṃ disvā. Pesitanti āharāpetvā upanītaṃ. Khattadhammānanti paṭhamakāraṇesu paṭisanthāradhammānaṃ. Tato pucchi anantarāti tasmiṃ kāle ‘‘kacci nu, bhoto’’ti anupaṭipāṭiyā pucchi. Tā panetā cha gāthā heṭṭhā vuttatthāyeva. Anuppīḷanti kacci raṭṭhavāsino yante ucchuṃ viya na pīḷesīti pucchati. Akutociupaddavanti kutoci anupaddavaṃ. Dhammena samena manusāsasīti kacci tava raṭṭhaṃ dhammena samena anusāsasi. Santoti sīlādiguṇasaṃyuttā sappurisā. Niraṃkatvāti chaḍḍetvā. Nānāgataṃ dīghanti anāgataṃ attano jīvitapavattiṃ ‘‘kacci dīgha’’nti na samavekkhasi, āyusaṅkhārānaṃ parittabhāvaṃ jānāsīti pucchati. Madanīyeti madārahe rūpādiārammaṇe. Na santasīti na bhāyasi. Idaṃ vuttaṃ hoti – kacci rūpādīsu kāmaguṇesu amatto appamatto hutvā dānādīnaṃ kusalānaṃ katattā paralokaṃ na bhāyasīti.

    ဒသသူတိ ဒသသု ရာဇဓမ္မေသု။ ဒာနာဒီသု ဒသဝတ္ထုကာ စေတနာ ဒာနံ, ပဉ္စသီလဒသသီလာနိ သီလံ , ဒေယ္ယဓမ္မစာဂော ပရိစ္စာဂော, ဥဇုဘာဝော အဇ္ဇဝံ, မုဒုဘာဝော မဒ္ဒဝံ, ဥပောသထကမ္မံ တပော, မေတ္တာပုဗ္ဗဘာဂော အက္ကောဓော, ကရုဏာပုဗ္ဗဘာဂော အဝိဟိံသာ, အဓိဝာသနာ ခန္တိ, အဝိရောဓော အဝိရောဓနံ။ အစိန္တေတ္ဝာတိ မမ ဣမံ ဂုဏသမ္ပတ္တိံ အစိန္တေတ္ဝာ။ ဘာဝဒောသန္တိ စိတ္တဒောသံ။ အနညာယာတိ အဇာနိတ္ဝာ။ အသ္မာကဉ္ဟိ စိတ္တဒောသော နာမ နတ္ထိ, ယမေသ ဇာနေယ္ယ, တံ အဇာနိတ္ဝာဝ ဖရုသံ ကက္ခဠံ ဂိရံ ဝိသ္သဇ္ဇေသိ။ အယောနိသောတိ အနုပာယေန။ ယာနသ္မေသူတိ ယာနိ ဝဇ္ဇာနိ အမ္ဟေသု န ဝိဇ္ဇန္တိ, တာနိ ဝဒတိ။ နယိဒန္တိ တသ္မာသ္သ ဣဒံ ဝစနံ ပညဝတံ ဣဝ န ဟောတိ, တေနေသ မမ န ပဏ္ဍိတော ဝိယ ဥပဋ္ဌာတိ။

    Dasasūti dasasu rājadhammesu. Dānādīsu dasavatthukā cetanā dānaṃ, pañcasīladasasīlāni sīlaṃ, deyyadhammacāgo pariccāgo, ujubhāvo ajjavaṃ, mudubhāvo maddavaṃ, uposathakammaṃ tapo, mettāpubbabhāgo akkodho, karuṇāpubbabhāgo avihiṃsā, adhivāsanā khanti, avirodho avirodhanaṃ. Acintetvāti mama imaṃ guṇasampattiṃ acintetvā. Bhāvadosanti cittadosaṃ. Anaññāyāti ajānitvā. Asmākañhi cittadoso nāma natthi, yamesa jāneyya, taṃ ajānitvāva pharusaṃ kakkhaḷaṃ giraṃ vissajjesi. Ayonisoti anupāyena. Yānasmesūti yāni vajjāni amhesu na vijjanti, tāni vadati. Nayidanti tasmāssa idaṃ vacanaṃ paññavataṃ iva na hoti, tenesa mama na paṇḍito viya upaṭṭhāti.

    တံ သုတ္ဝာ သုမုခော ‘‘မယာ ဂုဏသမ္ပန္နောဝ ရာဇာ အပသာဒိတော, သော မေ ကုဒ္ဓော, ခမာပေသ္သာမိ န’’န္တိ စိန္တေတ္ဝာ အာဟ –

    Taṃ sutvā sumukho ‘‘mayā guṇasampannova rājā apasādito, so me kuddho, khamāpessāmi na’’nti cintetvā āha –

    ၁၈၀.

    180.

    ‘‘အတ္ထိ မေ တံ အတိသာရံ၊ ဝေဂေန မနုဇာဓိပ။

    ‘‘Atthi me taṃ atisāraṃ, vegena manujādhipa;

    ဓတရဋ္ဌေ စ ဗဒ္ဓသ္မိံ၊ ဒုက္ခံ မေ ဝိပုလံ အဟု။

    Dhataraṭṭhe ca baddhasmiṃ, dukkhaṃ me vipulaṃ ahu.

    ၁၈၁.

    181.

    ‘‘တ္ဝံ နော ပိတာဝ ပုတ္တာနံ၊ ဘူတာနံ ဓရဏီရိဝ။

    ‘‘Tvaṃ no pitāva puttānaṃ, bhūtānaṃ dharaṇīriva;

    အသ္မာကံ အဓိပန္နာနံ၊ ခမသ္သု ရာဇကုဉ္ဇရာ’’တိ။

    Asmākaṃ adhipannānaṃ, khamassu rājakuñjarā’’ti.

    တတ္ထ အတိသာရန္တိ ပက္ခလိတံ။ ဝေဂေနာတိ အဟံ ဧတံ ကထံ ကထေန္တော ဝေဂေန သဟသာ ကထေသိံ။ ဒုက္ခန္တိ စေတသိကံ ဒုက္ခံ မမ ဝိပုလံ အဟောသိ, တသ္မာ ကောဓဝသေန ယံ မယာ ဝုတ္တံ, တံ မေ ခမထ, မဟာရာဇာတိ။ ပုတ္တာနန္တိ တ္ဝံ အမ္ဟာကံ ပုတ္တာနံ ပိတာ ဝိယ။ ဓရဏီရိဝာတိ ပာဏဘူတာနံ ပတိဋ္ဌာ ပထဝီ ဝိယ တ္ဝံ အမ္ဟာကံ အဝသ္သယော။ အဓိပန္နာနန္တိ ဒောသေန အပရာဓေန အဇ္ဈောတ္ထဋာနံ ခမသ္သူတိ ဣဒံ သော အာသနာ ဩရုယ္ဟ ပက္ခေဟိ အဉ္ဇလိံ ကတ္ဝာ အာဟ။

    Tattha atisāranti pakkhalitaṃ. Vegenāti ahaṃ etaṃ kathaṃ kathento vegena sahasā kathesiṃ. Dukkhanti cetasikaṃ dukkhaṃ mama vipulaṃ ahosi, tasmā kodhavasena yaṃ mayā vuttaṃ, taṃ me khamatha, mahārājāti. Puttānanti tvaṃ amhākaṃ puttānaṃ pitā viya. Dharaṇīrivāti pāṇabhūtānaṃ patiṭṭhā pathavī viya tvaṃ amhākaṃ avassayo. Adhipannānanti dosena aparādhena ajjhotthaṭānaṃ khamassūti idaṃ so āsanā oruyha pakkhehi añjaliṃ katvā āha.

    အထ နံ ရာဇာ အာလိင္ဂိတ္ဝာ အာဒာယ သုဝဏ္ဏပီဌေ နိသီဒာပေတ္ဝာ အစ္စယဒေသနံ ပဋိဂ္ဂဏ္ဟန္တော အာဟ –

    Atha naṃ rājā āliṅgitvā ādāya suvaṇṇapīṭhe nisīdāpetvā accayadesanaṃ paṭiggaṇhanto āha –

    ၁၈၂.

    182.

    ‘‘ဧတံ တေ အနုမောဒာမ၊ ယံ ဘာဝံ န နိဂူဟသိ။

    ‘‘Etaṃ te anumodāma, yaṃ bhāvaṃ na nigūhasi;

    ခိလံ ပဘိန္ဒသိ ပက္ခိ၊ ဥဇုကောသိ ဝိဟင္ဂမာ’’တိ။

    Khilaṃ pabhindasi pakkhi, ujukosi vihaṅgamā’’ti.

    တတ္ထ အနုမောဒာမာတိ ဧတံ တေ ဒောသံ ခမာမ။ ယန္တိ ယသ္မာ တ္ဝံ အတ္တနော စိတ္တပဋိစ္ဆန္နဘာဝံ န နိဂူဟသိ။ ခိလန္တိ စိတ္တခိလံ စိတ္တခာဏုကံ။

    Tattha anumodāmāti etaṃ te dosaṃ khamāma. Yanti yasmā tvaṃ attano cittapaṭicchannabhāvaṃ na nigūhasi. Khilanti cittakhilaṃ cittakhāṇukaṃ.

    ဣဒဉ္စ ပန ဝတ္ဝာ ရာဇာ မဟာသတ္တသ္သ ဓမ္မကထာယ သုမုခသ္သ စ ဥဇုဘာဝေ ပသီဒိတ္ဝာ ‘‘ပသန္နေန နာမ ပသန္နာကာရော ကာတဗ္ဗော’’တိ ဥဘိန္နမ္ပိ တေသံ အတ္တနော ရဇ္ဇသိရိံ နိယ္ယာဒေန္တော အာဟ –

    Idañca pana vatvā rājā mahāsattassa dhammakathāya sumukhassa ca ujubhāve pasīditvā ‘‘pasannena nāma pasannākāro kātabbo’’ti ubhinnampi tesaṃ attano rajjasiriṃ niyyādento āha –

    ၁၈၃.

    183.

    ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ရတနံ အတ္ထိ၊ ကာသိရာဇနိဝေသနေ။

    ‘‘Yaṃ kiñci ratanaṃ atthi, kāsirājanivesane;

    ရဇတံ ဇာတရူပဉ္စ၊ မုတ္တာ ဝေဠုရိယာ ဗဟူ။

    Rajataṃ jātarūpañca, muttā veḷuriyā bahū.

    ၁၈၄.

    184.

    ‘‘မဏယော သင္ခမုတ္တာ စ၊ ဝတ္ထကံ ဟရိစန္ဒနံ။

    ‘‘Maṇayo saṅkhamuttā ca, vatthakaṃ haricandanaṃ;

    အဇိနံ ဒန္တဘဏ္ဍဉ္စ၊ လောဟံ ကာဠာယသံ ဗဟုံ။

    Ajinaṃ dantabhaṇḍañca, lohaṃ kāḷāyasaṃ bahuṃ;

    ဧတံ ဒဒာမိ ဝော ဝိတ္တံ၊ ဣသ္သရံ ဝိသ္သဇာမိ ဝော’’တိ။

    Etaṃ dadāmi vo vittaṃ, issaraṃ vissajāmi vo’’ti.

    တတ္ထ မုတ္တာတိ ဝိဒ္ဓာဝိဒ္ဓမုတ္တာ။ မဏယောတိ မဏိဘဏ္ဍကာနိ။ သင္ခမုတ္တာ စာတိ ဒက္ခိဏာဝဋ္ဋသင္ခရတနဉ္စ အာမလကဝဋ္ဋမုတ္တရတနဉ္စ။ ဝတ္ထကန္တိ သုခုမကာသိကဝတ္ထာနိ။ အဇိနန္တိ အဇိနမိဂစမ္မံ။ လောဟံ ကာဠာယသန္တိ တမ္ဗလောဟဉ္စ ကာဠလောဟဉ္စ။ ဣသ္သရန္တိ ကဉ္စနမာလေန သေတစ္ဆတ္တေန သဒ္ဓိံ ဒ္ဝာဒသယောဇနိကေ ဗာရာဏသိနဂရေ ရဇ္ဇံ။

    Tattha muttāti viddhāviddhamuttā. Maṇayoti maṇibhaṇḍakāni. Saṅkhamuttā cāti dakkhiṇāvaṭṭasaṅkharatanañca āmalakavaṭṭamuttaratanañca. Vatthakanti sukhumakāsikavatthāni. Ajinanti ajinamigacammaṃ. Lohaṃ kāḷāyasanti tambalohañca kāḷalohañca. Issaranti kañcanamālena setacchattena saddhiṃ dvādasayojanike bārāṇasinagare rajjaṃ.

    ဧဝဉ္စ ပန ဝတ္ဝာ ဥဘောပိ တေ သေတစ္ဆတ္တေန ပူဇေတ္ဝာ ရဇ္ဇံ ပဋိစ္ဆာပေသိ။ အထ မဟာသတ္တော ရညာ သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော အာဟ –

    Evañca pana vatvā ubhopi te setacchattena pūjetvā rajjaṃ paṭicchāpesi. Atha mahāsatto raññā saddhiṃ sallapanto āha –

    ၁၈၅.

    185.

    ‘‘အဒ္ဓာ အပစိတာ တ္ယမ္ဟာ၊ သက္ကတာ စ ရထေသဘ။

    ‘‘Addhā apacitā tyamhā, sakkatā ca rathesabha;

    ဓမ္မေသု ဝတ္တမာနာနံ၊ တ္ဝံ နော အာစရိယော ဘဝ။

    Dhammesu vattamānānaṃ, tvaṃ no ācariyo bhava.

    ၁၈၆.

    186.

    ‘‘အာစရိယ မနုညာတာ၊ တယာ အနုမတာ မယံ။

    ‘‘Ācariya manuññātā, tayā anumatā mayaṃ;

    တံ ပဒက္ခိဏတော ကတ္ဝာ၊ ဉာတိံ ပသ္သေမုရိန္ဒမာ’’တိ။

    Taṃ padakkhiṇato katvā, ñātiṃ passemurindamā’’ti.

    တတ္ထ ဓမ္မေသူတိ ကုသလကမ္မပထဓမ္မေသု။ အာစရိယောတိ တ္ဝံ အမ္ဟေဟိ ဗ္ယတ္တတရော, တသ္မာ နော အာစရိယော ဟောတိ, အပိစ ဒသန္နံ ရာဇဓမ္မာနံ ကထိတတ္တာ သုမုခသ္သ ဒောသံ ဒသ္သေတ္ဝာ အစ္စယပဋိဂ္ဂဟဏသ္သ ကတတ္တာပိ တ္ဝံ အမ္ဟာကံ အာစရိယောဝ, တသ္မာ ဣဒာနိပိ နော အာစာရသိက္ခာပနေန အာစရိယော ဘဝာတိ အာဟ။ ပသ္သေမုရိန္ဒမာတိ ပသ္သေမု အရိန္ဒမ။

    Tattha dhammesūti kusalakammapathadhammesu. Ācariyoti tvaṃ amhehi byattataro, tasmā no ācariyo hoti, apica dasannaṃ rājadhammānaṃ kathitattā sumukhassa dosaṃ dassetvā accayapaṭiggahaṇassa katattāpi tvaṃ amhākaṃ ācariyova, tasmā idānipi no ācārasikkhāpanena ācariyo bhavāti āha. Passemurindamāti passemu arindama.

    သော တေသံ ဂမနံ အနုဇာနိ, ဗောဓိသတ္တသ္သပိ ဓမ္မံ ကထေန္တသ္သေဝ အရုဏံ ဥဋ္ဌဟိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –

    So tesaṃ gamanaṃ anujāni, bodhisattassapi dhammaṃ kathentasseva aruṇaṃ uṭṭhahi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ၁၈၇.

    187.

    ‘‘သဗ္ဗရတ္တိံ စိန္တယိတ္ဝာ၊ မန္တယိတ္ဝာ ယထာကထံ။

    ‘‘Sabbarattiṃ cintayitvā, mantayitvā yathākathaṃ;

    ကာသိရာဇာ အနုညာသိ၊ ဟံသာနံ ပဝရုတ္တမ’’န္တိ။

    Kāsirājā anuññāsi, haṃsānaṃ pavaruttama’’nti.

    တတ္ထ ယထာကထန္တိ ယံကိဉ္စိ အတ္ထံ တေဟိ သဒ္ဓိံ စိန္တေတဗ္ဗံ မန္တေတဗ္ဗဉ္စ, သဗ္ဗံ တံ စိန္တေတ္ဝာ စ မန္တေတ္ဝာ စာတိ အတ္ထော။ အနုညာသီတိ ဂစ္ဆထာတိ အနုညာသိ။

    Tattha yathākathanti yaṃkiñci atthaṃ tehi saddhiṃ cintetabbaṃ mantetabbañca, sabbaṃ taṃ cintetvā ca mantetvā cāti attho. Anuññāsīti gacchathāti anuññāsi.

    ဧဝံ တေန အနုညာတော ဗောဓိသတ္တော ရာဇာနံ ‘‘အပ္ပမတ္တော ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေဟီ’’တိ ဩဝဒိတ္ဝာ ပဉ္စသု သီလေသု ပတိဋ္ဌာပေသိ။ ရာဇာ တေသံ ကဉ္စနဘာဇနေဟိ မဓုလာဇဉ္စ မဓုရောဒကဉ္စ ဥပနာမေတ္ဝာ နိဋ္ဌိတာဟာရကိစ္စေ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇေတ္ဝာ ဗောဓိသတ္တံ သုဝဏ္ဏစင္ကောဋကေန သယံ ဥက္ခိပိ, ခေမာ ဒေဝီ သုမုခံ ဥက္ခိပိ။ အထ နေ သီဟပဉ္ဇရံ ဥဂ္ဃာဋေတ္ဝာ သူရိယုဂ္ဂမနဝေလာယ ‘‘ဂစ္ဆထ သာမိနော’’တိ ဝိသ္သဇ္ဇေသုံ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –

    Evaṃ tena anuññāto bodhisatto rājānaṃ ‘‘appamatto dhammena rajjaṃ kārehī’’ti ovaditvā pañcasu sīlesu patiṭṭhāpesi. Rājā tesaṃ kañcanabhājanehi madhulājañca madhurodakañca upanāmetvā niṭṭhitāhārakicce gandhamālādīhi pūjetvā bodhisattaṃ suvaṇṇacaṅkoṭakena sayaṃ ukkhipi, khemā devī sumukhaṃ ukkhipi. Atha ne sīhapañjaraṃ ugghāṭetvā sūriyuggamanavelāya ‘‘gacchatha sāmino’’ti vissajjesuṃ. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ၁၈၈.

    188.

    ‘‘တတော ရတ္ယာ ဝိဝသာနေ၊ သူရိယုဂ္ဂမနံ ပတိ။

    ‘‘Tato ratyā vivasāne, sūriyuggamanaṃ pati;

    ပေက္ခတော ကာသိရာဇသ္သ၊ ဘဝနာ တေ ဝိဂာဟိသု’’န္တိ။

    Pekkhato kāsirājassa, bhavanā te vigāhisu’’nti.

    တတ္ထ ဝိဂာဟိသုန္တိ အာကာသံ ပက္ခန္ဒိံသု။

    Tattha vigāhisunti ākāsaṃ pakkhandiṃsu.

    တေသု မဟာသတ္တော သုဝဏ္ဏစင္ကောဋကတော ဥပ္ပတိတ္ဝာ အာကာသေ ဌတ္ဝာ ‘‘မာ စိန္ဒယိ, မဟာရာဇ, အပ္ပမတ္တော အမ္ဟာကံ ဩဝာဒေ ဝတ္တေယ္ယာသီ’’တိ ရာဇာနံ သမသ္သာသေတ္ဝာ သုမုခံ အာဒာယ စိတ္တကူဋမေဝ ဂတော။ တာနိပိ ခော နဝုတိ ဟံသသဟသ္သာနိ ကဉ္စနဂုဟတော နိက္ခမိတ္ဝာ ပဗ္ဗတတလေ နိသိန္နာနိ တေ အာဂစ္ဆန္တေ ဒိသ္ဝာ ပစ္စုဂ္ဂန္တ္ဝာ ပရိဝာရေသုံ။ တေ ဉာတိဂဏပရိဝုတာ စိတ္တကူဋတလံ ပဝိသိံသု။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –

    Tesu mahāsatto suvaṇṇacaṅkoṭakato uppatitvā ākāse ṭhatvā ‘‘mā cindayi, mahārāja, appamatto amhākaṃ ovāde vatteyyāsī’’ti rājānaṃ samassāsetvā sumukhaṃ ādāya cittakūṭameva gato. Tānipi kho navuti haṃsasahassāni kañcanaguhato nikkhamitvā pabbatatale nisinnāni te āgacchante disvā paccuggantvā parivāresuṃ. Te ñātigaṇaparivutā cittakūṭatalaṃ pavisiṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ၁၈၉.

    189.

    ‘‘တေ အရောဂေ အနုပ္ပတ္တေ၊ ဒိသ္ဝာန ပရမေ ဒိဇေ။

    ‘‘Te aroge anuppatte, disvāna parame dije;

    ကေကာတိ မကရုံ ဟံသာ၊ ပုထုသဒ္ဒော အဇာယထ။

    Kekāti makaruṃ haṃsā, puthusaddo ajāyatha.

    ၁၉၀.

    190.

    ‘‘တေ ပတီတာ ပမုတ္တေန၊ ဘတ္တုနာ ဘတ္တုဂာရဝာ။

    ‘‘Te patītā pamuttena, bhattunā bhattugāravā;

    သမန္တာ ပရိကိရိံသု၊ အဏ္ဍဇာ လဒ္ဓပစ္စယာ’’တိ။

    Samantā parikiriṃsu, aṇḍajā laddhapaccayā’’ti.

    ဧဝံ ပရိဝာရေတ္ဝာ စ ပန တေ ဟံသာ ‘‘ကထံ မုတ္တောသိ, မဟာရာဇာ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ မဟာသတ္တော သုမုခံ နိသ္သာယ မုတ္တဘာဝံ သံယမရာဇလုဒ္ဒပုတ္တေဟိ ကတကမ္မဉ္စ ကထေသိ။ တံ သုတ္ဝာ တုဋ္ဌာ ဟံသဂဏာ ‘‘သုမုခော သေနာပတိ စ ရာဇာ စ လုဒ္ဒပုတ္တော စ သုခိတာ နိဒ္ဒုက္ခာ စိရံ ဇီဝန္တူ’’တိ အာဟံသု။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –

    Evaṃ parivāretvā ca pana te haṃsā ‘‘kathaṃ muttosi, mahārājā’’ti pucchiṃsu. Mahāsatto sumukhaṃ nissāya muttabhāvaṃ saṃyamarājaluddaputtehi katakammañca kathesi. Taṃ sutvā tuṭṭhā haṃsagaṇā ‘‘sumukho senāpati ca rājā ca luddaputto ca sukhitā niddukkhā ciraṃ jīvantū’’ti āhaṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ၁၉၁.

    191.

    ‘‘ဧဝံ မိတ္တဝတံ အတ္ထာ၊ သဗ္ဗေ ဟောန္တိ ပဒက္ခိဏာ။

    ‘‘Evaṃ mittavataṃ atthā, sabbe honti padakkhiṇā;

    ဟံသာ ယထာ ဓတရဋ္ဌာ၊ ဉာတိသင္ဃမုပာဂမု’’န္တိ။

    Haṃsā yathā dhataraṭṭhā, ñātisaṅghamupāgamu’’nti.

    တံ စူဠဟံသဇာတကေ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။

    Taṃ cūḷahaṃsajātake vuttatthameva.

    သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတ္ဝာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒာနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ အာနန္ဒော မမတ္ထာယ အတ္တနော ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇီ’’တိ ဝတ္ဝာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ ‘‘တဒာ လုဒ္ဒပုတ္တော ဆန္နော အဟောသိ, ခေမာ ဒေဝီ, ခေမာ ဘိက္ခုနီ, ရာဇာ သာရိပုတ္တော, သုမုခော အာနန္ဒော, သေသပရိသာ ဗုဒ္ဓပရိသာ, ဓတရဋ္ဌဟံသရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။

    Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi ānando mamatthāya attano jīvitaṃ pariccajī’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi ‘‘tadā luddaputto channo ahosi, khemā devī, khemā bhikkhunī, rājā sāriputto, sumukho ānando, sesaparisā buddhaparisā, dhataraṭṭhahaṃsarājā pana ahameva ahosi’’nti.

    မဟာဟံသဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒုတိယာ။

    Mahāhaṃsajātakavaṇṇanā dutiyā.




    Next: [၅၃၅] ၃. သုဓာဘောဇနဇာတကဝဏ္ဏနာ • [535] 3. Sudhābhojanajātakavaṇṇanā




    Related texts:



    တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ဇာတကပာဠိ • Jātakapāḷi / ၅၃၄. မဟာဟံသဇာတကံ • 534. Mahāhaṃsajātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact