| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය • Majjhimanikāya |
8. මහාහත්‌ථිපදොපමසුත්‌තං
8. Mahāhatthipadopamasuttaṃ
300. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්‌ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්‌ඩිකස්‌ස ආරාමෙ. තත්‍ර ඛො ආයස්‌මා සාරිපුත්‌තො භික්‌ඛූ ආමන්‌තෙසි – ‘‘ආවුසො භික්‌ඛවෙ’’ති. ‘‘ආවුසො’’ති ඛො තෙ භික්‌ඛූ ආයස්‌මතො සාරිපුත්‌තස්‌ස පච්‌චස්‌සොසුං. ආයස්‌මා සාරිපුත්‌තො එතදවොච – ‘‘සෙය්‍යථාපි, ආවුසො, යානි කානිචි ජඞ්‌ගලානං පාණානං පදජාතානි සබ්‌බානි තානි හත්‌ථිපදෙ සමොධානං ගච්‌ඡන්‌ති, හත්‌ථිපදං තෙසං අග්‌ගමක්‌ඛායති යදිදං මහන්‌තත්‌තෙන; එවමෙව ඛො, ආවුසො, යෙ කෙචි කුසලා ධම්‌මා සබ්‌බෙතෙ චතූසු අරියසච්‌චෙසු සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡන්‌ති. කතමෙසු චතූසු? දුක්‌ඛෙ අරියසච්‌චෙ , දුක්‌ඛසමුදයෙ අරියසච්‌චෙ, දුක්‌ඛනිරොධෙ අරියසච්‌චෙ, දුක්‌ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය අරියසච්‌චෙ’’.
300. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Tatra kho āyasmā sāriputto bhikkhū āmantesi – ‘‘āvuso bhikkhave’’ti. ‘‘Āvuso’’ti kho te bhikkhū āyasmato sāriputtassa paccassosuṃ. Āyasmā sāriputto etadavoca – ‘‘seyyathāpi, āvuso, yāni kānici jaṅgalānaṃ pāṇānaṃ padajātāni sabbāni tāni hatthipade samodhānaṃ gacchanti, hatthipadaṃ tesaṃ aggamakkhāyati yadidaṃ mahantattena; evameva kho, āvuso, ye keci kusalā dhammā sabbete catūsu ariyasaccesu saṅgahaṃ gacchanti. Katamesu catūsu? Dukkhe ariyasacce , dukkhasamudaye ariyasacce, dukkhanirodhe ariyasacce, dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya ariyasacce’’.
301. ‘‘කතමඤ්‌චාවුසො, දුක්‌ඛං අරියසච්‌චං? ජාතිපි දුක්‌ඛා, ජරාපි දුක්‌ඛා, මරණම්‌පි දුක්‌ඛං, සොකපරිදෙවදුක්‌ඛදොමනස්‌සුපායාසාපි දුක්‌ඛා, යම්‌පිච්‌ඡං න ලභති තම්‌පි දුක්‌ඛං; සංඛිත්‌තෙන, පඤ්‌චුපාදානක්‌ඛන්‌ධා දුක්‌ඛා. කතමෙ චාවුසො, පඤ්‌චුපාදානක්‌ඛන්‌ධා? සෙය්‍යථිදං – රූපුපාදානක්‌ඛන්‌ධො, වෙදනුපාදානක්‌ඛන්‌ධො, සඤ්‌ඤුපාදානක්‌ඛන්‌ධො, සඞ්‌ඛාරුපාදානක්‌ඛන්‌ධො, විඤ්‌ඤාණුපාදානක්‌ඛන්‌ධො.
301. ‘‘Katamañcāvuso, dukkhaṃ ariyasaccaṃ? Jātipi dukkhā, jarāpi dukkhā, maraṇampi dukkhaṃ, sokaparidevadukkhadomanassupāyāsāpi dukkhā, yampicchaṃ na labhati tampi dukkhaṃ; saṃkhittena, pañcupādānakkhandhā dukkhā. Katame cāvuso, pañcupādānakkhandhā? Seyyathidaṃ – rūpupādānakkhandho, vedanupādānakkhandho, saññupādānakkhandho, saṅkhārupādānakkhandho, viññāṇupādānakkhandho.
‘‘කතමො චාවුසො, රූපුපාදානක්‌ඛන්‌ධො? චත්‌තාරි ච මහාභූතානි, චතුන්‌නඤ්‌ච මහාභූතානං උපාදාය රූපං.
‘‘Katamo cāvuso, rūpupādānakkhandho? Cattāri ca mahābhūtāni, catunnañca mahābhūtānaṃ upādāya rūpaṃ.
‘‘කතමා චාවුසො, චත්‌තාරො මහාභූතා? පථවීධාතු, ආපොධාතු , තෙජොධාතු, වායොධාතු.
‘‘Katamā cāvuso, cattāro mahābhūtā? Pathavīdhātu, āpodhātu , tejodhātu, vāyodhātu.
302. ‘‘කතමා චාවුසො, පථවීධාතු? පථවීධාතු සියා අජ්‌ඣත්‌තිකා, සියා බාහිරා. කතමා චාවුසො, අජ්‌ඣත්‌තිකා පථවීධාතු? යං අජ්‌ඣත්‌තං පච්‌චත්‌තං කක්‌ඛළං ඛරිගතං උපාදින්‌නං, සෙය්‍යථිදං – කෙසා ලොමා නඛා දන්‌තා තචො මංසං න්‌හාරු අට්‌ඨි අට්‌ඨිමිඤ්‌ජං වක්‌කං හදයං යකනං කිලොමකං පිහකං පප්‌ඵාසං අන්‌තං අන්‌තගුණං උදරියං කරීසං, යං වා පනඤ්‌ඤම්‌පි කිඤ්‌චි අජ්‌ඣත්‌තං පච්‌චත්‌තං කක්‌ඛළං ඛරිගතං උපාදින්‌නං. අයං වුච්‌චතාවුසො, අජ්‌ඣත්‌තිකා පථවීධාතු. යා චෙව ඛො පන අජ්‌ඣත්‌තිකා පථවීධාතු, යා ච බාහිරා පථවීධාතු, පථවීධාතුරෙවෙසා. ‘තං නෙතං මම, නෙසොහමස්‌මි, න මෙසො අත්‌තා’ති – එවමෙතං යථාභූතං සම්‌මප්‌පඤ්‌ඤාය දට්‌ඨබ්‌බං. එවමෙතං යථාභූතං සම්‌මප්‌පඤ්‌ඤාය දිස්‌වා පථවීධාතුයා නිබ්‌බින්‌දති, පථවීධාතුයා චිත්‌තං විරාජෙති.
302. ‘‘Katamā cāvuso, pathavīdhātu? Pathavīdhātu siyā ajjhattikā, siyā bāhirā. Katamā cāvuso, ajjhattikā pathavīdhātu? Yaṃ ajjhattaṃ paccattaṃ kakkhaḷaṃ kharigataṃ upādinnaṃ, seyyathidaṃ – kesā lomā nakhā dantā taco maṃsaṃ nhāru aṭṭhi aṭṭhimiñjaṃ vakkaṃ hadayaṃ yakanaṃ kilomakaṃ pihakaṃ papphāsaṃ antaṃ antaguṇaṃ udariyaṃ karīsaṃ, yaṃ vā panaññampi kiñci ajjhattaṃ paccattaṃ kakkhaḷaṃ kharigataṃ upādinnaṃ. Ayaṃ vuccatāvuso, ajjhattikā pathavīdhātu. Yā ceva kho pana ajjhattikā pathavīdhātu, yā ca bāhirā pathavīdhātu, pathavīdhāturevesā. ‘Taṃ netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti – evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabbaṃ. Evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya disvā pathavīdhātuyā nibbindati, pathavīdhātuyā cittaṃ virājeti.
‘‘හොති ඛො සො, ආවුසො, සමයො යං බාහිරා ආපොධාතු පකුප්‌පති 1. අන්‌තරහිතා තස්‌මිං සමයෙ බාහිරා පථවීධාතු හොති. තස්‌සා හි නාම, ආවුසො, බාහිරාය පථවීධාතුයා තාව මහල්‌ලිකාය අනිච්‌චතා පඤ්‌ඤායිස්‌සති, ඛයධම්‌මතා පඤ්‌ඤායිස්‌සති, වයධම්‌මතා පඤ්‌ඤායිස්‌සති, විපරිණාමධම්‌මතා පඤ්‌ඤායිස්‌සති. කිං පනිමස්‌ස මත්‌තට්‌ඨකස්‌ස කායස්‌ස තණ්‌හුපාදින්‌නස්‌ස ‘අහන්‌ති වා මමන්‌ති වා අස්‌මී’ති වා? අථ ඛ්‌වාස්‌ස නොතෙවෙත්‌ථ හොති.
‘‘Hoti kho so, āvuso, samayo yaṃ bāhirā āpodhātu pakuppati 2. Antarahitā tasmiṃ samaye bāhirā pathavīdhātu hoti. Tassā hi nāma, āvuso, bāhirāya pathavīdhātuyā tāva mahallikāya aniccatā paññāyissati, khayadhammatā paññāyissati, vayadhammatā paññāyissati, vipariṇāmadhammatā paññāyissati. Kiṃ panimassa mattaṭṭhakassa kāyassa taṇhupādinnassa ‘ahanti vā mamanti vā asmī’ti vā? Atha khvāssa notevettha hoti.
‘‘තඤ්‌චෙ, ආවුසො, භික්‌ඛුං පරෙ අක්‌කොසන්‌ති පරිභාසන්‌ති රොසෙන්‌ති විහෙසෙන්‌ති, සො එවං පජානාති – ‘උප්‌පන්‌නා ඛො මෙ අයං සොතසම්‌ඵස්‌සජා දුක්‌ඛවෙදනා . සා ච ඛො පටිච්‌ච, නො අපටිච්‌ච. කිං පටිච්‌ච? ඵස්‌සං පටිච්‌ච’. සො 3 ඵස්‌සො අනිච්‌චොති පස්‌සති, වෙදනා අනිච්‌චාති පස්‌සති, සඤ්‌ඤා අනිච්‌චාති පස්‌සති, සඞ්‌ඛාරා අනිච්‌චාති පස්‌සති, විඤ්‌ඤාණං අනිච්‌චන්‌ති පස්‌සති. තස්‌ස ධාතාරම්‌මණමෙව චිත්‌තං පක්‌ඛන්‌දති පසීදති සන්‌තිට්‌ඨති අධිමුච්‌චති.
‘‘Tañce, āvuso, bhikkhuṃ pare akkosanti paribhāsanti rosenti vihesenti, so evaṃ pajānāti – ‘uppannā kho me ayaṃ sotasamphassajā dukkhavedanā . Sā ca kho paṭicca, no apaṭicca. Kiṃ paṭicca? Phassaṃ paṭicca’. So 4 phasso aniccoti passati, vedanā aniccāti passati, saññā aniccāti passati, saṅkhārā aniccāti passati, viññāṇaṃ aniccanti passati. Tassa dhātārammaṇameva cittaṃ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati adhimuccati.
‘‘තඤ්‌චෙ, ආවුසො, භික්‌ඛුං පරෙ අනිට්‌ඨෙහි අකන්‌තෙහි අමනාපෙහි සමුදාචරන්‌ති – පාණිසම්‌ඵස්‌සෙනපි ලෙඩ්‌ඩුසම්‌ඵස්‌සෙනපි දණ්‌ඩසම්‌ඵස්‌සෙනපි සත්‌ථසම්‌ඵස්‌සෙනපි. සො එවං පජානාති – ‘තථාභූතො ඛො අයං කායො යථාභූතස්‌මිං කායෙ පාණිසම්‌ඵස්‌සාපි කමන්‌ති, ලෙඩ්‌ඩුසම්‌ඵස්‌සාපි කමන්‌ති, දණ්‌ඩසම්‌ඵස්‌සාපි කමන්‌ති, සත්‌ථසම්‌ඵස්‌සාපි කමන්‌ති. වුත්‌තං ඛො පනෙතං භගවතා කකචූපමොවාදෙ – ‘‘උභතොදණ්‌ඩකෙන චෙපි, භික්‌ඛවෙ, කකචෙන චොරා ඔචරකා අඞ්‌ගමඞ්‌ගානි ඔකන්‌තෙය්‍යුං, තත්‍රාපි යො මනො පදූසෙය්‍ය න මෙ සො තෙන සාසනකරො’’ති. ආරද්‌ධං ඛො පන මෙ වීරියං භවිස්‌සති අසල්‌ලීනං, උපට්‌ඨිතා සති අසම්‌මුට්‌ඨා, පස්‌සද්‌ධො කායො අසාරද්‌ධො, සමාහිතං චිත්‌තං එකග්‌ගං. කාමං දානි ඉමස්‌මිං කායෙ පාණිසම්‌ඵස්‌සාපි කමන්‌තු, ලෙඩ්‌ඩුසම්‌ඵස්‌සාපි කමන්‌තු, දණ්‌ඩසම්‌ඵස්‌සාපි කමන්‌තු, සත්‌ථසම්‌ඵස්‌සාපි කමන්‌තු, කරීයති හිදං බුද්‌ධානං සාසන’න්‌ති.
‘‘Tañce, āvuso, bhikkhuṃ pare aniṭṭhehi akantehi amanāpehi samudācaranti – pāṇisamphassenapi leḍḍusamphassenapi daṇḍasamphassenapi satthasamphassenapi. So evaṃ pajānāti – ‘tathābhūto kho ayaṃ kāyo yathābhūtasmiṃ kāye pāṇisamphassāpi kamanti, leḍḍusamphassāpi kamanti, daṇḍasamphassāpi kamanti, satthasamphassāpi kamanti. Vuttaṃ kho panetaṃ bhagavatā kakacūpamovāde – ‘‘ubhatodaṇḍakena cepi, bhikkhave, kakacena corā ocarakā aṅgamaṅgāni okanteyyuṃ, tatrāpi yo mano padūseyya na me so tena sāsanakaro’’ti. Āraddhaṃ kho pana me vīriyaṃ bhavissati asallīnaṃ, upaṭṭhitā sati asammuṭṭhā, passaddho kāyo asāraddho, samāhitaṃ cittaṃ ekaggaṃ. Kāmaṃ dāni imasmiṃ kāye pāṇisamphassāpi kamantu, leḍḍusamphassāpi kamantu, daṇḍasamphassāpi kamantu, satthasamphassāpi kamantu, karīyati hidaṃ buddhānaṃ sāsana’nti.
‘‘තස්‌ස චෙ, ආවුසො, භික්‌ඛුනො එවං බුද්‌ධං අනුස්‌සරතො එවං ධම්‌මං අනුස්‌සරතො එවං සඞ්‌ඝං අනුස්‌සරතො උපෙක්‌ඛා කුසලනිස්‌සිතා න සණ්‌ඨාති. සො තෙන සංවිජ්‌ජති සංවෙගං ආපජ්‌ජති – ‘අලාභා වත මෙ, න වත මෙ ලාභා, දුල්‌ලද්‌ධං වත මෙ, න වත මෙ සුලද්‌ධං, යස්‌ස මෙ එවං බුද්‌ධං අනුස්‌සරතො, එවං ධම්‌මං අනුස්‌සරතො, එවං සඞ්‌ඝං අනුස්‌සරතො, උපෙක්‌ඛා කුසලනිස්‌සිතා න සණ්‌ඨාතී’ති. සෙය්‍යථාපි, ආවුසො, සුණිසා සසුරං දිස්‌වා සංවිජ්‌ජති සංවෙගං ආපජ්‌ජති; එවමෙව ඛො, ආවුසො, තස්‌ස චෙ භික්‌ඛුනො එවං බුද්‌ධං අනුස්‌සරතො, එවං ධම්‌මං අනුස්‌සරතො, එවං සඞ්‌ඝං අනුස්‌සරතො, උපෙක්‌ඛා කුසලනිස්‌සිතා න සණ්‌ඨාති, සො තෙන සංවිජ්‌ජති සංවෙගං ආපජ්‌ජති – ‘අලාභා වත මෙ න වත මෙ ලාභා, දුල්‌ලද්‌ධං වත මෙ, න වත මෙ සුලද්‌ධං, යස්‌ස මෙ එවං බුද්‌ධං අනුස්‌සරතො එවං ධම්‌මං අනුස්‌සරතො, එවං සඞ්‌ඝං අනුස්‌සරතො, උපෙක්‌ඛා කුසලනිස්‌සිතා න සණ්‌ඨාතී’ති. තස්‌ස චෙ, ආවුසො, භික්‌ඛුනො එවං බුද්‌ධං අනුස්‌සරතො, එවං ධම්‌මං අනුස්‌සරතො, එවං සඞ්‌ඝං අනුස්‌සරතො උපෙක්‌ඛා කුසලනිස්‌සිතා සණ්‌ඨාති, සො තෙන අත්‌තමනො හොති. එත්‌තාවතාපි ඛො, ආවුසො, භික්‌ඛුනො බහුකතං හොති.
‘‘Tassa ce, āvuso, bhikkhuno evaṃ buddhaṃ anussarato evaṃ dhammaṃ anussarato evaṃ saṅghaṃ anussarato upekkhā kusalanissitā na saṇṭhāti. So tena saṃvijjati saṃvegaṃ āpajjati – ‘alābhā vata me, na vata me lābhā, dulladdhaṃ vata me, na vata me suladdhaṃ, yassa me evaṃ buddhaṃ anussarato, evaṃ dhammaṃ anussarato, evaṃ saṅghaṃ anussarato, upekkhā kusalanissitā na saṇṭhātī’ti. Seyyathāpi, āvuso, suṇisā sasuraṃ disvā saṃvijjati saṃvegaṃ āpajjati; evameva kho, āvuso, tassa ce bhikkhuno evaṃ buddhaṃ anussarato, evaṃ dhammaṃ anussarato, evaṃ saṅghaṃ anussarato, upekkhā kusalanissitā na saṇṭhāti, so tena saṃvijjati saṃvegaṃ āpajjati – ‘alābhā vata me na vata me lābhā, dulladdhaṃ vata me, na vata me suladdhaṃ, yassa me evaṃ buddhaṃ anussarato evaṃ dhammaṃ anussarato, evaṃ saṅghaṃ anussarato, upekkhā kusalanissitā na saṇṭhātī’ti. Tassa ce, āvuso, bhikkhuno evaṃ buddhaṃ anussarato, evaṃ dhammaṃ anussarato, evaṃ saṅghaṃ anussarato upekkhā kusalanissitā saṇṭhāti, so tena attamano hoti. Ettāvatāpi kho, āvuso, bhikkhuno bahukataṃ hoti.
303. ‘‘කතමා චාවුසො, ආපොධාතු? ආපොධාතු සියා අජ්‌ඣත්‌තිකා, සියා බාහිරා. කතමා චාවුසො අජ්‌ඣත්‌තිකා ආපොධාතු? යං අජ්‌ඣත්‌තං පච්‌චත්‌තං ආපො ආපොගතං උපාදින්‌නං, සෙය්‍යථිදං – පිත්‌තං සෙම්‌හං පුබ්‌බො ලොහිතං සෙදො මෙදො අස්‌සු වසා ඛෙළො සිඞ්‌ඝාණිකා ලසිකා මුත්‌තං, යං වා පනඤ්‌ඤම්‌පි කිඤ්‌චි අජ්‌ඣත්‌තං පච්‌චත්‌තං ආපො ආපොගතං උපාදින්‌නං – අයං වුච්‌චතාවුසො, අජ්‌ඣත්‌තිකා ආපොධාතු. යා චෙව ඛො පන අජ්‌ඣත්‌තිකා ආපොධාතු යා ච බාහිරා ආපොධාතු, ආපොධාතුරෙවෙසා. ‘තං නෙතං මම, නෙසොහමස්‌මි, න මෙසො අත්‌තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්‌මප්‌පඤ්‌ඤාය දට්‌ඨබ්‌බං. එවමෙතං යථාභූතං සම්‌මප්‌පඤ්‌ඤාය දිස්‌වා ආපොධාතුයා නිබ්‌බින්‌දති, ආපොධාතුයා චිත්‌තං විරාජෙති.
303. ‘‘Katamā cāvuso, āpodhātu? Āpodhātu siyā ajjhattikā, siyā bāhirā. Katamā cāvuso ajjhattikā āpodhātu? Yaṃ ajjhattaṃ paccattaṃ āpo āpogataṃ upādinnaṃ, seyyathidaṃ – pittaṃ semhaṃ pubbo lohitaṃ sedo medo assu vasā kheḷo siṅghāṇikā lasikā muttaṃ, yaṃ vā panaññampi kiñci ajjhattaṃ paccattaṃ āpo āpogataṃ upādinnaṃ – ayaṃ vuccatāvuso, ajjhattikā āpodhātu. Yā ceva kho pana ajjhattikā āpodhātu yā ca bāhirā āpodhātu, āpodhāturevesā. ‘Taṃ netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabbaṃ. Evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya disvā āpodhātuyā nibbindati, āpodhātuyā cittaṃ virājeti.
‘‘හොති ඛො සො, ආවුසො, සමයො යං බාහිරා ආපොධාතු පකුප්‌පති. සා ගාමම්‌පි වහති, නිගමම්‌පි වහති, නගරම්‌පි වහති, ජනපදම්‌පි වහති, ජනපදපදෙසම්‌පි වහති. හොති ඛො සො, ආවුසො, සමයො යං මහාසමුද්‌දෙ යොජනසතිකානිපි උදකානි ඔගච්‌ඡන්‌ති, ද්‌වියොජනසතිකානිපි උදකානි ඔගච්‌ඡන්‌ති, තියොජනසතිකානිපි උදකානි ඔගච්‌ඡන්‌ති, චතුයොජනසතිකානිපි උදකානි ඔගච්‌ඡන්‌ති, පඤ්‌චයොජනසතිකානිපි උදකානි ඔගච්‌ඡන්‌ති, ඡයොජනසතිකානිපි උදකානි ඔගච්‌ඡන්‌ති, සත්‌තයොජනසතිකානිපි උදකානි ඔගච්‌ඡන්‌ති. හොති ඛො සො, ආවුසො, සමයො යං මහාසමුද්‌දෙ සත්‌තතාලම්‌පි උදකං සණ්‌ඨාති, ඡත්‌තාලම්‌පි උදකං සණ්‌ඨාති, පඤ්‌චතාලම්‌පි උදකං සණ්‌ඨාති, චතුත්‌තාලම්‌පි උදකං සණ්‌ඨාති, තිතාලම්‌පි උදකං සණ්‌ඨාති, ද්‌විතාලම්‌පි උදකං සණ්‌ඨාති, තාලමත්‌තම්‌පි 5 උදකං සණ්‌ඨාති. හොති ඛො සො, ආවුසො, සමයො යං මහාසමුද්‌දෙ සත්‌තපොරිසම්‌පි උදකං සණ්‌ඨාති, ඡප්‌පොරිසම්‌පි උදකං සණ්‌ඨාති, පඤ්‌චපොරිසම්‌පි උදකං සණ්‌ඨාති, චතුප්‌පොරිසම්‌පි උදකං සණ්‌ඨාති, තිපොරිසම්‌පි උදකං සණ්‌ඨාති, ද්‌විපොරිසම්‌පි උදකං සණ්‌ඨාති, පොරිසමත්‌තම්‌පි 6 උදකං සණ්‌ඨාති. හොති ඛො සො, ආවුසො, සමයො යං මහාසමුද්‌දෙ අඩ්‌ඪපොරිසම්‌පි උදකං සණ්‌ඨාති, කටිමත්‌තම්‌පි උදකං සණ්‌ඨාති, ජාණුකමත්‌තම්‌පි උදකං සණ්‌ඨාති, ගොප්‌ඵකමත්‌තම්‌පි උදකං සණ්‌ඨාති. හොති ඛො සො, ආවුසො, සමයො, යං මහාසමුද්‌දෙ අඞ්‌ගුලිපබ්‌බතෙමනමත්‌තම්‌පි උදකං න හොති. තස්‌සා හි නාම, ආවුසො, බාහිරාය ආපොධාතුයා තාව මහල්‌ලිකාය අනිච්‌චතා පඤ්‌ඤායිස්‌සති, ඛයධම්‌මතා පඤ්‌ඤායිස්‌සති, වයධම්‌මතා පඤ්‌ඤායිස්‌සති, විපරිණාමධම්‌මතා පඤ්‌ඤායිස්‌සති. කිං පනිමස්‌ස මත්‌තට්‌ඨකස්‌ස කායස්‌ස තණ්‌හුපාදින්‌නස්‌ස ‘අහන්‌ති වා මමන්‌ති වා අස්‌මීති’ වා? අථ ඛ්‌වාස්‌ස නොතෙවෙත්‌ථ හොති…පෙ.… තස්‌ස චෙ, ආවුසො, භික්‌ඛුනො එවං බුද්‌ධං අනුස්‌සරතො, එවං ධම්‌මං අනුස්‌සරතො, එවං සඞ්‌ඝං අනුස්‌සරතො උපෙක්‌ඛා කුසලනිස්‌සිතා සණ්‌ඨාති. සො තෙන අත්‌තමනො හොති. එත්‌තාවතාපි ඛො, ආවුසො, භික්‌ඛුනො බහුකතං හොති.
‘‘Hoti kho so, āvuso, samayo yaṃ bāhirā āpodhātu pakuppati. Sā gāmampi vahati, nigamampi vahati, nagarampi vahati, janapadampi vahati, janapadapadesampi vahati. Hoti kho so, āvuso, samayo yaṃ mahāsamudde yojanasatikānipi udakāni ogacchanti, dviyojanasatikānipi udakāni ogacchanti, tiyojanasatikānipi udakāni ogacchanti, catuyojanasatikānipi udakāni ogacchanti, pañcayojanasatikānipi udakāni ogacchanti, chayojanasatikānipi udakāni ogacchanti, sattayojanasatikānipi udakāni ogacchanti. Hoti kho so, āvuso, samayo yaṃ mahāsamudde sattatālampi udakaṃ saṇṭhāti, chattālampi udakaṃ saṇṭhāti, pañcatālampi udakaṃ saṇṭhāti, catuttālampi udakaṃ saṇṭhāti, titālampi udakaṃ saṇṭhāti, dvitālampi udakaṃ saṇṭhāti, tālamattampi 7 udakaṃ saṇṭhāti. Hoti kho so, āvuso, samayo yaṃ mahāsamudde sattaporisampi udakaṃ saṇṭhāti, chapporisampi udakaṃ saṇṭhāti, pañcaporisampi udakaṃ saṇṭhāti, catupporisampi udakaṃ saṇṭhāti, tiporisampi udakaṃ saṇṭhāti, dviporisampi udakaṃ saṇṭhāti, porisamattampi 8 udakaṃ saṇṭhāti. Hoti kho so, āvuso, samayo yaṃ mahāsamudde aḍḍhaporisampi udakaṃ saṇṭhāti, kaṭimattampi udakaṃ saṇṭhāti, jāṇukamattampi udakaṃ saṇṭhāti, gopphakamattampi udakaṃ saṇṭhāti. Hoti kho so, āvuso, samayo, yaṃ mahāsamudde aṅgulipabbatemanamattampi udakaṃ na hoti. Tassā hi nāma, āvuso, bāhirāya āpodhātuyā tāva mahallikāya aniccatā paññāyissati, khayadhammatā paññāyissati, vayadhammatā paññāyissati, vipariṇāmadhammatā paññāyissati. Kiṃ panimassa mattaṭṭhakassa kāyassa taṇhupādinnassa ‘ahanti vā mamanti vā asmīti’ vā? Atha khvāssa notevettha hoti…pe… tassa ce, āvuso, bhikkhuno evaṃ buddhaṃ anussarato, evaṃ dhammaṃ anussarato, evaṃ saṅghaṃ anussarato upekkhā kusalanissitā saṇṭhāti. So tena attamano hoti. Ettāvatāpi kho, āvuso, bhikkhuno bahukataṃ hoti.
304. ‘‘කතමා චාවුසො, තෙජොධාතු? තෙජොධාතු සියා අජ්‌ඣත්‌තිකා, සියා බාහිරා. කතමා චාවුසො, අජ්‌ඣත්‌තිකා තෙජොධාතු? යං අජ්‌ඣත්‌තං පච්‌චත්‌තං තෙජො තෙජොගතං උපාදින්‌නං, සෙය්‍යථිදං – යෙන ච සන්‌තප්‌පති, යෙන ච ජීරීයති, යෙන ච පරිඩය්‌හති, යෙන ච අසිතපීතඛායිතසායිතං සම්‌මා පරිණාමං ගච්‌ඡති, යං වා පනඤ්‌ඤම්‌පි කිඤ්‌චි අජ්‌ඣත්‌තං පච්‌චත්‌තං තෙජො තෙජොගතං උපාදින්‌නං – අයං වුච්‌චතාවුසො, අජ්‌ඣත්‌තිකා තෙජොධාතු. යා චෙව ඛො පන අජ්‌ඣත්‌තිකා තෙජොධාතු යා ච බාහිරා තෙජොධාතු, තෙජොධාතුරෙවෙසා. ‘තං නෙතං මම , නෙසොහමස්‌මි, න මෙසො අත්‌තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්‌මප්‌පඤ්‌ඤාය දට්‌ඨබ්‌බං. එවමෙතං යථාභූතං සම්‌මප්‌පඤ්‌ඤාය දිස්‌වා තෙජොධාතුයා නිබ්‌බින්‌දති, තෙජොධාතුයා චිත්‌තං විරාජෙති.
304. ‘‘Katamā cāvuso, tejodhātu? Tejodhātu siyā ajjhattikā, siyā bāhirā. Katamā cāvuso, ajjhattikā tejodhātu? Yaṃ ajjhattaṃ paccattaṃ tejo tejogataṃ upādinnaṃ, seyyathidaṃ – yena ca santappati, yena ca jīrīyati, yena ca pariḍayhati, yena ca asitapītakhāyitasāyitaṃ sammā pariṇāmaṃ gacchati, yaṃ vā panaññampi kiñci ajjhattaṃ paccattaṃ tejo tejogataṃ upādinnaṃ – ayaṃ vuccatāvuso, ajjhattikā tejodhātu. Yā ceva kho pana ajjhattikā tejodhātu yā ca bāhirā tejodhātu, tejodhāturevesā. ‘Taṃ netaṃ mama , nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabbaṃ. Evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya disvā tejodhātuyā nibbindati, tejodhātuyā cittaṃ virājeti.
‘‘හොති ඛො සො, ආවුසො, සමයො යං බාහිරා තෙජොධාතු පකුප්‌පති. සා ගාමම්‌පි දහති, නිගමම්‌පි දහති, නගරම්‌පි දහති, ජනපදම්‌පි දහති, ජනපදපදෙසම්‌පි දහති. සා හරිතන්‌තං වා පන්‌ථන්‌තං වා සෙලන්‌තං වා උදකන්‌තං වා රමණීයං වා භූමිභාගං ආගම්‌ම අනාහාරා නිබ්‌බායති. හොති ඛො සො, ආවුසො, සමයො යං කුක්‌කුටපත්‌තෙනපි න්‌හාරුදද්‌දුලෙනපි අග්‌ගිං ගවෙසන්‌ති . තස්‌සා හි නාම, ආවුසො, බාහිරාය තෙජොධාතුයා තාව මහල්‌ලිකාය අනිච්‌චතා පඤ්‌ඤායිස්‌සති, ඛයධම්‌මතා පඤ්‌ඤායිස්‌සති, වයධම්‌මතා පඤ්‌ඤායිස්‌සති, විපරිණාමධම්‌මතා පඤ්‌ඤායිස්‌සති. කිං පනිමස්‌ස මත්‌තට්‌ඨකස්‌ස කායස්‌ස තණ්‌හුපාදින්‌නස්‌ස ‘අහන්‌ති වා මමන්‌ති වා අස්‌මී’ති වා? අථ ඛ්‌වාස්‌ස නොතෙවෙත්‌ථ හොති…පෙ.… තස්‌ස චෙ, ආවුසො, භික්‌ඛුනො එවං බුද්‌ධං අනුස්‌සරතො එවං ධම්‌මං අනුස්‌සරතො එවං සඞ්‌ඝං අනුස්‌සරතො උපෙක්‌ඛා කුසලනිස්‌සිතා සණ්‌ඨාති, සො තෙන අත්‌තමනො හොති. එත්‌තාවතාපි ඛො, ආවුසො, භික්‌ඛුනො බහුකතං හොති.
‘‘Hoti kho so, āvuso, samayo yaṃ bāhirā tejodhātu pakuppati. Sā gāmampi dahati, nigamampi dahati, nagarampi dahati, janapadampi dahati, janapadapadesampi dahati. Sā haritantaṃ vā panthantaṃ vā selantaṃ vā udakantaṃ vā ramaṇīyaṃ vā bhūmibhāgaṃ āgamma anāhārā nibbāyati. Hoti kho so, āvuso, samayo yaṃ kukkuṭapattenapi nhārudaddulenapi aggiṃ gavesanti . Tassā hi nāma, āvuso, bāhirāya tejodhātuyā tāva mahallikāya aniccatā paññāyissati, khayadhammatā paññāyissati, vayadhammatā paññāyissati, vipariṇāmadhammatā paññāyissati. Kiṃ panimassa mattaṭṭhakassa kāyassa taṇhupādinnassa ‘ahanti vā mamanti vā asmī’ti vā? Atha khvāssa notevettha hoti…pe… tassa ce, āvuso, bhikkhuno evaṃ buddhaṃ anussarato evaṃ dhammaṃ anussarato evaṃ saṅghaṃ anussarato upekkhā kusalanissitā saṇṭhāti, so tena attamano hoti. Ettāvatāpi kho, āvuso, bhikkhuno bahukataṃ hoti.
305. ‘‘කතමා චාවුසො, වායොධාතු? වායොධාතු සියා අජ්‌ඣත්‌තිකා, සියා බාහිරා. කතමා චාවුසො, අජ්‌ඣත්‌තිකා වායොධාතු? යං අජ්‌ඣත්‌තං පච්‌චත්‌තං වායො වායොගතං උපාදින්‌නං, සෙය්‍යථිදං – උද්‌ධඞ්‌ගමා වාතා, අධොගමා වාතා, කුච්‌ඡිසයා වාතා, කොට්‌ඨාසයා 9 වාතා, අඞ්‌ගමඞ්‌ගානුසාරිනො වාතා, අස්‌සාසො පස්‌සාසො ඉති, යං වා පනඤ්‌ඤම්‌පි කිඤ්‌චි අජ්‌ඣත්‌තං පච්‌චත්‌තං වායො වායොගතං උපාදින්‌නං – අයං වුච්‌චතාවුසො, අජ්‌ඣත්‌තිකා වායොධාතු. යා චෙව ඛො පන අජ්‌ඣත්‌තිකා වායොධාතු, යා ච බාහිරා වායොධාතු, වායොධාතුරෙවෙසා. ‘තං නෙතං මම නෙසොහමස්‌මි න මෙසො අත්‌තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්‌මප්‌පඤ්‌ඤාය දට්‌ඨබ්‌බං. එවමෙතං යථාභූතං සම්‌මප්‌පඤ්‌ඤාය දිස්‌වා වායොධාතුයා නිබ්‌බින්‌දති වායොධාතුයා චිත්‌තං විරාජෙති.
305. ‘‘Katamā cāvuso, vāyodhātu? Vāyodhātu siyā ajjhattikā, siyā bāhirā. Katamā cāvuso, ajjhattikā vāyodhātu? Yaṃ ajjhattaṃ paccattaṃ vāyo vāyogataṃ upādinnaṃ, seyyathidaṃ – uddhaṅgamā vātā, adhogamā vātā, kucchisayā vātā, koṭṭhāsayā 10 vātā, aṅgamaṅgānusārino vātā, assāso passāso iti, yaṃ vā panaññampi kiñci ajjhattaṃ paccattaṃ vāyo vāyogataṃ upādinnaṃ – ayaṃ vuccatāvuso, ajjhattikā vāyodhātu. Yā ceva kho pana ajjhattikā vāyodhātu, yā ca bāhirā vāyodhātu, vāyodhāturevesā. ‘Taṃ netaṃ mama nesohamasmi na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabbaṃ. Evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya disvā vāyodhātuyā nibbindati vāyodhātuyā cittaṃ virājeti.
‘‘හොති ඛො සො, ආවුසො, සමයො යං බාහිරා වායොධාතු පකුප්‌පති. සා ගාමම්‌පි වහති, නිගමම්‌පි වහති, නගරම්‌පි වහති, ජනපදම්‌පි වහති, ජනපදපදෙසම්‌පි වහති. හොති ඛො සො, ආවුසො, සමයො යං ගිම්‌හානං පච්‌ඡිමෙ මාසෙ තාලවණ්‌ටෙනපි විධූපනෙනපි වාතං පරියෙසන්‌ති, ඔස්‌සවනෙපි තිණානි න ඉච්‌ඡන්‌ති. තස්‌සා හි නාම, ආවුසො, බාහිරාය වායොධාතුයා තාව මහල්‌ලිකාය අනිච්‌චතා පඤ්‌ඤායිස්‌සති, ඛයධම්‌මතා පඤ්‌ඤායිස්‌සති, වයධම්‌මතා පඤ්‌ඤායිස්‌සති, විපරිණාමධම්‌මතා පඤ්‌ඤායිස්‌සති. කිං පනිමස්‌ස මත්‌තට්‌ඨකස්‌ස කායස්‌ස තණ්‌හුපාදින්‌නස්‌ස ‘අහන්‌ති වා මමන්‌ති වා අස්‌මී’ති වා? අථ ඛ්‌වාස්‌ස නොතෙවෙත්‌ථ හොති.
‘‘Hoti kho so, āvuso, samayo yaṃ bāhirā vāyodhātu pakuppati. Sā gāmampi vahati, nigamampi vahati, nagarampi vahati, janapadampi vahati, janapadapadesampi vahati. Hoti kho so, āvuso, samayo yaṃ gimhānaṃ pacchime māse tālavaṇṭenapi vidhūpanenapi vātaṃ pariyesanti, ossavanepi tiṇāni na icchanti. Tassā hi nāma, āvuso, bāhirāya vāyodhātuyā tāva mahallikāya aniccatā paññāyissati, khayadhammatā paññāyissati, vayadhammatā paññāyissati, vipariṇāmadhammatā paññāyissati. Kiṃ panimassa mattaṭṭhakassa kāyassa taṇhupādinnassa ‘ahanti vā mamanti vā asmī’ti vā? Atha khvāssa notevettha hoti.
‘‘තඤ්‌චෙ, ආවුසො, භික්‌ඛුං පරෙ අක්‌කොසන්‌ති පරිභාසන්‌ති රොසෙන්‌ති විහෙසෙන්‌ති. සො එවං පජානාති, උප්‌පන්‌නා ඛො මෙ අයං සොතසම්‌ඵස්‌සජා දුක්‌ඛා වෙදනා. සා ච ඛො පටිච්‌ච, නො අපටිච්‌ච. කිං පටිච්‌ච? ඵස්‌සං පටිච්‌ච. සොපි ඵස්‌සො අනිච්‌චොති පස්‌සති, වෙදනා අනිච්‌චාති පස්‌සති , සඤ්‌ඤා අනිච්‌චාති පස්‌සති, සඞ්‌ඛාරා අනිච්‌චාති පස්‌සති, විඤ්‌ඤාණං අනිච්‌චන්‌ති පස්‌සති. තස්‌ස ධාතාරම්‌මණමෙව චිත්‌තං පක්‌ඛන්‌දති පසීදති සන්‌තිට්‌ඨති අධිමුච්‌චති.
‘‘Tañce, āvuso, bhikkhuṃ pare akkosanti paribhāsanti rosenti vihesenti. So evaṃ pajānāti, uppannā kho me ayaṃ sotasamphassajā dukkhā vedanā. Sā ca kho paṭicca, no apaṭicca. Kiṃ paṭicca? Phassaṃ paṭicca. Sopi phasso aniccoti passati, vedanā aniccāti passati , saññā aniccāti passati, saṅkhārā aniccāti passati, viññāṇaṃ aniccanti passati. Tassa dhātārammaṇameva cittaṃ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati adhimuccati.
‘‘තඤ්‌චෙ, ආවුසො, භික්‌ඛුං පරෙ අනිට්‌ඨෙහි අකන්‌තෙහි අමනාපෙහි සමුදාචරන්‌ති, පාණිසම්‌ඵස්‌සෙනපි ලෙඩ්‌ඩුසම්‌ඵස්‌සෙනපි දණ්‌ඩසම්‌ඵස්‌සෙනපි සත්‌ථසම්‌ඵස්‌සෙනපි. සො එවං පජානාති ‘තථාභූතො ඛො අයං කායො යථාභූතස්‌මිං කායෙ පාණිසම්‌ඵස්‌සාපි කමන්‌ති, ලෙඩ්‌ඩුසම්‌ඵස්‌සාපි කමන්‌ති, දණ්‌ඩසම්‌ඵස්‌සාපි කමන්‌ති, සත්‌ථසම්‌ඵස්‌සාපි කමන්‌ති. වුත්‌තං ඛො පනෙතං භගවතා කකචූපමොවාදෙ ‘‘උභතොදණ්‌ඩකෙන චෙපි, භික්‌ඛවෙ, කකචෙන චොරා ඔචරකා අඞ්‌ගමඞ්‌ගානි ඔකන්‌තෙය්‍යුං. තත්‍රාපි යො මනො පදූසෙය්‍ය, න මෙ සො තෙන සාසනකරො’’ති. ආරද්‌ධං ඛො පන මෙ වීරියං භවිස්‌සති අසල්‌ලීනං, උපට්‌ඨිතා සති අසම්‌මුට්‌ඨා, පස්‌සද්‌ධො කායො අසාරද්‌ධො, සමාහිතං චිත්‌තං එකග්‌ගං. කාමං දානි ඉමස්‌මිං කායෙ පාණිසම්‌ඵස්‌සාපි කමන්‌තු, ලෙඩ්‌ඩුසම්‌ඵස්‌සාපි කමන්‌තු, දණ්‌ඩසම්‌ඵස්‌සාපි කමන්‌තු, සත්‌ථසම්‌ඵස්‌සාපි කමන්‌තු. කරීයති හිදං බුද්‌ධානං සාසන’න්‌ති.
‘‘Tañce, āvuso, bhikkhuṃ pare aniṭṭhehi akantehi amanāpehi samudācaranti, pāṇisamphassenapi leḍḍusamphassenapi daṇḍasamphassenapi satthasamphassenapi. So evaṃ pajānāti ‘tathābhūto kho ayaṃ kāyo yathābhūtasmiṃ kāye pāṇisamphassāpi kamanti, leḍḍusamphassāpi kamanti, daṇḍasamphassāpi kamanti, satthasamphassāpi kamanti. Vuttaṃ kho panetaṃ bhagavatā kakacūpamovāde ‘‘ubhatodaṇḍakena cepi, bhikkhave, kakacena corā ocarakā aṅgamaṅgāni okanteyyuṃ. Tatrāpi yo mano padūseyya, na me so tena sāsanakaro’’ti. Āraddhaṃ kho pana me vīriyaṃ bhavissati asallīnaṃ, upaṭṭhitā sati asammuṭṭhā, passaddho kāyo asāraddho, samāhitaṃ cittaṃ ekaggaṃ. Kāmaṃ dāni imasmiṃ kāye pāṇisamphassāpi kamantu, leḍḍusamphassāpi kamantu, daṇḍasamphassāpi kamantu, satthasamphassāpi kamantu. Karīyati hidaṃ buddhānaṃ sāsana’nti.
‘‘තස්‌ස චෙ, ආවුසො, භික්‌ඛුනො එවං බුද්‌ධං අනුස්‌සරතො, එවං ධම්‌මං අනුස්‌සරතො, එවං සඞ්‌ඝං අනුස්‌සරතො උපෙක්‌ඛා කුසලනිස්‌සිතා න සණ්‌ඨාති. සො තෙන සංවිජ්‌ජති සංවෙගං ආපජ්‌ජති – ‘අලාභා වත මෙ, න වත මෙ ලාභා, දුල්‌ලද්‌ධං වත මෙ, න වත මෙ සුලද්‌ධං. යස්‌ස මෙ එවං බුද්‌ධං අනුස්‌සරතො, එවං ධම්‌මං අනුස්‌සරතො, එවං සඞ්‌ඝං අනුස්‌සරතො උපෙක්‌ඛා කුසලනිස්‌සිතා න සණ්‌ඨාතී’ති. සෙය්‍යථාපි, ආවුසො, සුණිසා සසුරං දිස්‌වා සංවිජ්‌ජති සංවෙගං ආපජ්‌ජති; එවමෙව ඛො, ආවුසො, තස්‌ස චෙ භික්‌ඛුනො එවං බුද්‌ධං අනුස්‌සරතො, එවං ධම්‌මං අනුස්‌සරතො, එවං සඞ්‌ඝං අනුස්‌සරතො, උපෙක්‌ඛා කුසලනිස්‌සිතා න සණ්‌ඨාති. සො තෙන සංවිජ්‌ජති සංවෙගං ආපජ්‌ජති – ‘අලාභා වත මෙ, න වත මෙ ලාභා, දුල්‌ලද්‌ධං වත මෙ, න වත මෙ සුලද්‌ධං. යස්‌ස මෙ එවං බුද්‌ධං අනුස්‌සරතො, එවං ධම්‌මං අනුස්‌සරතො, එවං සඞ්‌ඝං අනුස්‌සරතො, උපෙක්‌ඛා කුසලනිස්‌සිතා න සණ්‌ඨාතී’ති. තස්‌ස චෙ, ආවුසො, භික්‌ඛුනො එවං බුද්‌ධං අනුස්‌සරතො, එවං ධම්‌මං අනුස්‌සරතො, එවං සඞ්‌ඝං අනුස්‌සරතො, උපෙක්‌ඛා කුසලනිස්‌සිතා සණ්‌ඨාති, සො තෙන අත්‌තමනො හොති. එත්‌තාවතාපි ඛො, ආවුසො, භික්‌ඛුනො බහුකතං හොති.
‘‘Tassa ce, āvuso, bhikkhuno evaṃ buddhaṃ anussarato, evaṃ dhammaṃ anussarato, evaṃ saṅghaṃ anussarato upekkhā kusalanissitā na saṇṭhāti. So tena saṃvijjati saṃvegaṃ āpajjati – ‘alābhā vata me, na vata me lābhā, dulladdhaṃ vata me, na vata me suladdhaṃ. Yassa me evaṃ buddhaṃ anussarato, evaṃ dhammaṃ anussarato, evaṃ saṅghaṃ anussarato upekkhā kusalanissitā na saṇṭhātī’ti. Seyyathāpi, āvuso, suṇisā sasuraṃ disvā saṃvijjati saṃvegaṃ āpajjati; evameva kho, āvuso, tassa ce bhikkhuno evaṃ buddhaṃ anussarato, evaṃ dhammaṃ anussarato, evaṃ saṅghaṃ anussarato, upekkhā kusalanissitā na saṇṭhāti. So tena saṃvijjati saṃvegaṃ āpajjati – ‘alābhā vata me, na vata me lābhā, dulladdhaṃ vata me, na vata me suladdhaṃ. Yassa me evaṃ buddhaṃ anussarato, evaṃ dhammaṃ anussarato, evaṃ saṅghaṃ anussarato, upekkhā kusalanissitā na saṇṭhātī’ti. Tassa ce, āvuso, bhikkhuno evaṃ buddhaṃ anussarato, evaṃ dhammaṃ anussarato, evaṃ saṅghaṃ anussarato, upekkhā kusalanissitā saṇṭhāti, so tena attamano hoti. Ettāvatāpi kho, āvuso, bhikkhuno bahukataṃ hoti.
306. ‘‘සෙය්‍යථාපි, ආවුසො, කට්‌ඨඤ්‌ච පටිච්‌ච වල්‌ලිඤ්‌ච පටිච්‌ච තිණඤ්‌ච පටිච්‌ච මත්‌තිකඤ්‌ච පටිච්‌ච ආකාසො පරිවාරිතො අගාරං ත්‌වෙව සඞ්‌ඛං ගච්‌ඡති; එවමෙව ඛො, ආවුසො, අට්‌ඨිඤ්‌ච පටිච්‌ච න්‌හාරුඤ්‌ච පටිච්‌ච මංසඤ්‌ච පටිච්‌ච චම්‌මඤ්‌ච පටිච්‌ච ආකාසො පරිවාරිතො රූපං ත්‌වෙව සඞ්‌ඛං ගච්‌ඡති. අජ්‌ඣත්‌තිකඤ්‌චෙව, ආවුසො, චක්‌ඛුං අපරිභින්‌නං හොති, බාහිරා ච රූපා න ආපාථං ආගච්‌ඡන්‌ති, නො ච තජ්‌ජො සමන්‌නාහාරො හොති, නෙව තාව තජ්‌ජස්‌ස විඤ්‌ඤාණභාගස්‌ස පාතුභාවො හොති. අජ්‌ඣත්‌තිකඤ්‌චෙව 11, ආවුසො, චක්‌ඛුං අපරිභින්‌නං හොති බාහිරා ච රූපා ආපාථං ආගච්‌ඡන්‌ති, නො ච තජ්‌ජො සමන්‌නාහාරො හොති, නෙව තාව තජ්‌ජස්‌ස විඤ්‌ඤාණභාගස්‌ස පාතුභාවො හොති. යතො ච ඛො, ආවුසො, අජ්‌ඣත්‌තිකඤ්‌චෙව චක්‌ඛුං අපරිභින්‌නං හොති, බාහිරා ච රූපා ආපාථං ආගච්‌ඡන්‌ති, තජ්‌ජො ච සමන්‌නාහාරො හොති. එවං තජ්‌ජස්‌ස විඤ්‌ඤාණභාගස්‌ස පාතුභාවො හොති. යං තථාභූතස්‌ස රූපං තං රූපුපාදානක්‌ඛන්‌ධෙ සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡති, යා තථාභූතස්‌ස වෙදනා සා වෙදනුපාදානක්‌ඛන්‌ධෙ සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡති, යා තථාභූතස්‌ස සඤ්‌ඤා සා සඤ්‌ඤුපාදානක්‌ඛන්‌ධෙ සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡති, යෙ තථාභූතස්‌ස සඞ්‌ඛාරා තෙ සඞ්‌ඛාරුපාදානක්‌ඛන්‌ධෙ සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡන්‌ති, යං තථාභූතස්‌ස විඤ්‌ඤාණං තං විඤ්‌ඤාණුපාදානක්‌ඛන්‌ධෙ සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡති.
306. ‘‘Seyyathāpi, āvuso, kaṭṭhañca paṭicca valliñca paṭicca tiṇañca paṭicca mattikañca paṭicca ākāso parivārito agāraṃ tveva saṅkhaṃ gacchati; evameva kho, āvuso, aṭṭhiñca paṭicca nhāruñca paṭicca maṃsañca paṭicca cammañca paṭicca ākāso parivārito rūpaṃ tveva saṅkhaṃ gacchati. Ajjhattikañceva, āvuso, cakkhuṃ aparibhinnaṃ hoti, bāhirā ca rūpā na āpāthaṃ āgacchanti, no ca tajjo samannāhāro hoti, neva tāva tajjassa viññāṇabhāgassa pātubhāvo hoti. Ajjhattikañceva 12, āvuso, cakkhuṃ aparibhinnaṃ hoti bāhirā ca rūpā āpāthaṃ āgacchanti, no ca tajjo samannāhāro hoti, neva tāva tajjassa viññāṇabhāgassa pātubhāvo hoti. Yato ca kho, āvuso, ajjhattikañceva cakkhuṃ aparibhinnaṃ hoti, bāhirā ca rūpā āpāthaṃ āgacchanti, tajjo ca samannāhāro hoti. Evaṃ tajjassa viññāṇabhāgassa pātubhāvo hoti. Yaṃ tathābhūtassa rūpaṃ taṃ rūpupādānakkhandhe saṅgahaṃ gacchati, yā tathābhūtassa vedanā sā vedanupādānakkhandhe saṅgahaṃ gacchati, yā tathābhūtassa saññā sā saññupādānakkhandhe saṅgahaṃ gacchati, ye tathābhūtassa saṅkhārā te saṅkhārupādānakkhandhe saṅgahaṃ gacchanti, yaṃ tathābhūtassa viññāṇaṃ taṃ viññāṇupādānakkhandhe saṅgahaṃ gacchati.
‘‘සො එවං පජානාති – ‘එවඤ්‌හි කිර ඉමෙසං පඤ්‌චන්‌නං උපාදානක්‌ඛන්‌ධානං සඞ්‌ගහො සන්‌නිපාතො සමවායො හොති. වුත්‌තං ඛො පනෙතං භගවතා – ‘යො පටිච්‌චසමුප්‌පාදං පස්‌සති සො ධම්‌මං පස්‌සති; යො ධම්‌මං පස්‌සති සො පටිච්‌චසමුප්‌පාදං පස්‌සතීති. පටිච්‌චසමුප්‌පන්‌නා ඛො පනිමෙ යදිදං පඤ්‌චුපාදානක්‌ඛන්‌ධා. යො ඉමෙසු පඤ්‌චසු උපාදානක්‌ඛන්‌ධෙසු ඡන්‌දො ආලයො අනුනයො අජ්‌ඣොසානං සො දුක්‌ඛසමුදයො. යො ඉමෙසු පඤ්‌චසු උපාදානක්‌ඛන්‌ධෙසු ඡන්‌දරාගවිනයො ඡන්‌දරාගප්‌පහානං, සො දුක්‌ඛනිරොධො’ති. එත්‌තාවතාපි ඛො, ආවුසො, භික්‌ඛුනො බහුකතං හොති.
‘‘So evaṃ pajānāti – ‘evañhi kira imesaṃ pañcannaṃ upādānakkhandhānaṃ saṅgaho sannipāto samavāyo hoti. Vuttaṃ kho panetaṃ bhagavatā – ‘yo paṭiccasamuppādaṃ passati so dhammaṃ passati; yo dhammaṃ passati so paṭiccasamuppādaṃ passatīti. Paṭiccasamuppannā kho panime yadidaṃ pañcupādānakkhandhā. Yo imesu pañcasu upādānakkhandhesu chando ālayo anunayo ajjhosānaṃ so dukkhasamudayo. Yo imesu pañcasu upādānakkhandhesu chandarāgavinayo chandarāgappahānaṃ, so dukkhanirodho’ti. Ettāvatāpi kho, āvuso, bhikkhuno bahukataṃ hoti.
‘‘අජ්‌ඣත්‌තිකඤ්‌චෙව, ආවුසො, සොතං අපරිභින්‌නං හොති…පෙ.… ඝානං අපරිභින්‌නං හොති… ජිව්‌හා අපරිභින්‌නා හොති… කායො අපරිභින්‌නො හොති… මනො අපරිභින්‌නො හොති, බාහිරා ච ධම්‌මා න ආපාථං ආගච්‌ඡන්‌ති නො ච තජ්‌ජො සමන්‌නාහාරො හොති, නෙව තාව තජ්‌ජස්‌ස විඤ්‌ඤාණභාගස්‌ස පාතුභාවො හොති. අජ්‌ඣත්‌තිකො චෙව, ආවුසො, මනො අපරිභින්‌නො හොති, බාහිරා ච ධම්‌මා ආපාථං ආගච්‌ඡන්‌ති, නො ච තජ්‌ජො සමන්‌නාහාරො හොති, නෙව තාව තජ්‌ජස්‌ස විඤ්‌ඤාණභාගස්‌ස පාතුභාවො හොති. යතො ච ඛො, ආවුසො, අජ්‌ඣත්‌තිකො චෙව මනො අපරිභින්‌නො හොති, බාහිරා ච ධම්‌මා ආපාථං ආගච්‌ඡන්‌ති, තජ්‌ජො ච සමන්‌නාහාරො හොති, එවං තජ්‌ජස්‌ස විඤ්‌ඤාණභාගස්‌ස පාතුභාවො හොති. යං තථාභූතස්‌ස රූපං තං රූපුපාදානක්‌ඛන්‌ධෙ සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡති, යා තථාභූතස්‌ස වෙදනා සා වෙදනුපාදානක්‌ඛන්‌ධෙ සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡති, යා තථාභූතස්‌ස සඤ්‌ඤා සා සඤ්‌ඤුපාදානක්‌ඛන්‌ධෙ සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡති, යෙ තථාභූතස්‌ස සඞ්‌ඛාරා තෙ සඞ්‌ඛාරුපාදානක්‌ඛන්‌ධෙ සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡන්‌ති, යං තථාභූතස්‌ස විඤ්‌ඤාණං තං විඤ්‌ඤාණුපාදානක්‌ඛන්‌ධෙ සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡති. සො එවං පජානාති – ‘එවඤ්‌හි කිර ඉමෙසං පඤ්‌චන්‌නං උපාදානක්‌ඛන්‌ධානං සඞ්‌ගහො සන්‌නිපාතො සමවායො හොති. වුත්‌තං ඛො පනෙතං භගවතා – ‘‘යො පටිච්‌චසමුප්‌පාදං පස්‌සති සො ධම්‌මං පස්‌සති; යො ධම්‌මං පස්‌සති සො පටිච්‌චසමුප්‌පාදං පස්‌සතී’’ති. පටිච්‌චසමුප්‌පන්‌නා ඛො පනිමෙ යදිදං පඤ්‌චුපාදානක්‌ඛන්‌ධා. යො ඉමෙසු පඤ්‌චසු උපාදානක්‌ඛන්‌ධෙසු ඡන්‌දො ආලයො අනුනයො අජ්‌ඣොසානං සො දුක්‌ඛසමුදයො. යො ඉමෙසු පඤ්‌චසු උපාදානක්‌ඛන්‌ධෙසු ඡන්‌දරාගවිනයො ඡන්‌දරාගප්‌පහානං සො දුක්‌ඛනිරොධො’ති. එත්‌තාවතාපි ඛො, ආවුසො, භික්‌ඛුනො බහුකතං හොතී’’ති.
‘‘Ajjhattikañceva, āvuso, sotaṃ aparibhinnaṃ hoti…pe… ghānaṃ aparibhinnaṃ hoti… jivhā aparibhinnā hoti… kāyo aparibhinno hoti… mano aparibhinno hoti, bāhirā ca dhammā na āpāthaṃ āgacchanti no ca tajjo samannāhāro hoti, neva tāva tajjassa viññāṇabhāgassa pātubhāvo hoti. Ajjhattiko ceva, āvuso, mano aparibhinno hoti, bāhirā ca dhammā āpāthaṃ āgacchanti, no ca tajjo samannāhāro hoti, neva tāva tajjassa viññāṇabhāgassa pātubhāvo hoti. Yato ca kho, āvuso, ajjhattiko ceva mano aparibhinno hoti, bāhirā ca dhammā āpāthaṃ āgacchanti, tajjo ca samannāhāro hoti, evaṃ tajjassa viññāṇabhāgassa pātubhāvo hoti. Yaṃ tathābhūtassa rūpaṃ taṃ rūpupādānakkhandhe saṅgahaṃ gacchati, yā tathābhūtassa vedanā sā vedanupādānakkhandhe saṅgahaṃ gacchati, yā tathābhūtassa saññā sā saññupādānakkhandhe saṅgahaṃ gacchati, ye tathābhūtassa saṅkhārā te saṅkhārupādānakkhandhe saṅgahaṃ gacchanti, yaṃ tathābhūtassa viññāṇaṃ taṃ viññāṇupādānakkhandhe saṅgahaṃ gacchati. So evaṃ pajānāti – ‘evañhi kira imesaṃ pañcannaṃ upādānakkhandhānaṃ saṅgaho sannipāto samavāyo hoti. Vuttaṃ kho panetaṃ bhagavatā – ‘‘yo paṭiccasamuppādaṃ passati so dhammaṃ passati; yo dhammaṃ passati so paṭiccasamuppādaṃ passatī’’ti. Paṭiccasamuppannā kho panime yadidaṃ pañcupādānakkhandhā. Yo imesu pañcasu upādānakkhandhesu chando ālayo anunayo ajjhosānaṃ so dukkhasamudayo. Yo imesu pañcasu upādānakkhandhesu chandarāgavinayo chandarāgappahānaṃ so dukkhanirodho’ti. Ettāvatāpi kho, āvuso, bhikkhuno bahukataṃ hotī’’ti.
ඉදමවොච ආයස්‌මා සාරිපුත්‌තො. අත්‌තමනා තෙ භික්‌ඛූ ආයස්‌මතො සාරිපුත්‌තස්‌ස භාසිතං අභිනන්‌දුන්‌ති.
Idamavoca āyasmā sāriputto. Attamanā te bhikkhū āyasmato sāriputtassa bhāsitaṃ abhinandunti.
මහාහත්‌ථිපදොපමසුත්‌තං නිට්‌ඨිතං අට්‌ඨමං.
Mahāhatthipadopamasuttaṃ niṭṭhitaṃ aṭṭhamaṃ.
Footnotes:
Related texts:
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්‌තපිටක (අට්‌ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / මජ්‌ඣිමනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / 8. මහාහත්‌ථිපදොපමසුත්‌තවණ්‌ණනා • 8. Mahāhatthipadopamasuttavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / සුත්‌තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / මජ්‌ඣිමනිකාය (ටීකා) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / 8. මහාහත්‌ථිපදොපමසුත්‌තවණ්‌ණනා • 8. Mahāhatthipadopamasuttavaṇṇanā
