| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਮਜ੍ਝਿਮਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
੮. ਮਹਾਹਤ੍ਥਿਪਦੋਪਮਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
8. Mahāhatthipadopamasuttavaṇṇanā
੩੦੦. ਜਙ੍ਗਲਾਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯੋ ਨਿਪਿਚ੍ਛਲੇਨ ਅਮੁਦੁਕੋ ਨਿਰੁਦਕਤਾਯ ਥਦ੍ਧਲੂਖਭੂਮਿਪ੍ਪਦੇਸੋ, ਸੋ ‘‘ਜਙ੍ਗਲੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਬ੍ਬਹੁਲਤਾਯ ਪਨ ਇਧ ਸਬ੍ਬੋ ਭੂਮਿਪ੍ਪਦੇਸੋ ਜਙ੍ਗਲੋ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਜਙ੍ਗਲੇ ਜਾਤਾ, ਭવਾਤਿ વਾ ਜਙ੍ਗਲਾ, ਤੇਸਂ ਜਙ੍ਗਲਾਨਂ। ਏવਞ੍ਹਿ ਨਦੀਚਰਾਨਮ੍ਪਿ ਹਤ੍ਥੀਨਂ ਸਙ੍ਗਹੋ ਕਤੋ ਹੋਤਿ। ਸਮੋਧਾਤਬ੍ਬਾਨਂ વਿਯ ਹਿ ਸਮੋਧਾਯਕਾਨਮ੍ਪਿ ਜਙ੍ਗਲਗ੍ਗਹਣੇਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬਤੋ। ਪਥવੀਤਲਚਾਰੀਨਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਜਲਚਾਰਿਨੋ ਨ ਨਿવਤ੍ਤੇਤਿ ਅਦਿਸ੍ਸਮਾਨਪਾਦਤ੍ਤਾ। ਪਾਣਾਨਨ੍ਤਿ ਸਾਧਾਰਣવਚਨਮ੍ਪਿ ‘‘ਪਦਜਾਤਾਨੀ’’ਤਿ ਸਦ੍ਦਨ੍ਤਰਸਨ੍ਨਿਧਾਨੇਨ વਿਸੇਸਨਿવਿਟ੍ਠਮੇવ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਪਾਦਕਪਾਣਾਨ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਮੁਤ੍ਤਗਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੧੯; ਅ॰ ਨਿ॰ ੯.੧੧) ਗਤ-ਸਦ੍ਦੋ ਅਨਤ੍ਥਨ੍ਤਰੋ વਿਯ, ਜਾਤ-ਸਦ੍ਦੋ ਅਨਤ੍ਥਨ੍ਤਰੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਦਜਾਤਾਨੀਤਿ ਪਦਾਨੀ’’ਤਿ। ਸਮੋਧਾਨਨ੍ਤਿ ਸਮવਰੋਧਂ, ਅਨ੍ਤੋਗਮਂ વਾ। ਮਹਨ੍ਤਤ੍ਤੇਨਾਤਿ વਿਪੁਲਭਾવੇਨ।
300.Jaṅgalānanti ettha yo nipicchalena amuduko nirudakatāya thaddhalūkhabhūmippadeso, so ‘‘jaṅgalo’’ti vuccati. Tabbahulatāya pana idha sabbo bhūmippadeso jaṅgalo, tasmiṃ jaṅgale jātā, bhavāti vā jaṅgalā, tesaṃ jaṅgalānaṃ. Evañhi nadīcarānampi hatthīnaṃ saṅgaho kato hoti. Samodhātabbānaṃ viya hi samodhāyakānampi jaṅgalaggahaṇena gahetabbato. Pathavītalacārīnanti iminā jalacārino na nivatteti adissamānapādattā. Pāṇānanti sādhāraṇavacanampi ‘‘padajātānī’’ti saddantarasannidhānena visesaniviṭṭhameva hotīti āha ‘‘sapādakapāṇāna’’nti. ‘‘Muttagata’’ntiādīsu (ma. ni. 2.119; a. ni. 9.11) gata-saddo anatthantaro viya, jāta-saddo anatthantaroti āha ‘‘padajātānīti padānī’’ti. Samodhānanti samavarodhaṃ, antogamaṃ vā. Mahantattenāti vipulabhāvena.
ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਅਨવਜ੍ਜਸੁਖવਿਪਾਕਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਨ ਅਨવਜ੍ਜਮਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾ। ਕੁਸਲਤ੍ਤਿਕੇ ਆਗਤਨਯੇਨ ਹਿ ਇਧ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬਾ, ਨ ਬਾਹਿਤਿਕਸੁਤ੍ਤੇ ਆਗਤਨਯੇਨ। ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੋ ਸਙ੍ਗਹੋਤਿ ਕਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਨਨੁ ਏਕવਿਧੋવੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਗਹੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋਤਿ? ਨ, ਅਤ੍ਥਂ ਅਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਨਿਦ੍ਧਾਰਿਤਤ੍ਥਸ੍ਸ ਸਦ੍ਦਸ੍ਸੇવ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ। ਸਙ੍ਗਹ-ਸਦ੍ਦੋ ਤਾવ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਥવਸੇਨ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੋਤਿ ਅਯਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਤ੍ਥੋਪਿ વਾ ਅਨਿਦ੍ਧਾਰਿਤવਿਸੇਸੋ ਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬਤਂ ਪਤ੍ਤੋ ‘‘ਸਙ੍ਗਹਂ ਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਙ੍ਗਹ-ਸਦ੍ਦੇਨ વਚਨੀਯਤਂ ਗਤੋਤਿ ਨ ਕੋਚਿ ਦੋਸੋ, ਨਿਦ੍ਧਾਰਿਤੇ વਿਸੇਸੇ ਤਸ੍ਸ ਏਕવਿਧਤਾ ਸਿਯਾ, ਨ ਤਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇਤਿ। ਸਜਾਤਿਸਙ੍ਗਹੋਤਿ ਸਮਾਨਜਾਤਿਯਾ, ਸਮਾਨਜਾਤਿਕਾਨਂ વਾ ਸਙ੍ਗਹੋ। ਧਾਤੁਕਥਾવਣ੍ਣਨਾਯਂ ਪਨ ‘‘ਜਾਤਿਸਙ੍ਗਹੋ’’ਇਚ੍ਚੇવ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਜਾਤਿ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਸਾਪੇਕ੍ਖਸਦ੍ਦਤ੍ਤਾ ਜਾਤਿਯਾ ਸਙ੍ਗਹੋਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਜਾਤਿਯਾਤਿ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਾਰਹਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਅવੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਧ ਪਨ ਰੂਪਕਣ੍ਡવਣ੍ਣਨਾਯਂ (ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੫੯੪) વਿਯ ਪਾਕਟਂ ਕਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸਜਾਤਿਸਙ੍ਗਹੋ’’ਇਚ੍ਚੇવ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਞ੍ਜਾਯਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਸਞ੍ਜਾਤਿ, ਸਞ੍ਜਾਤਿਯਾ ਸਙ੍ਗਹੋ ਸਞ੍ਜਾਤਿਸਙ੍ਗਹੋ, ਸਞ੍ਜਾਤਿਦੇਸવਸੇਨ ਸਙ੍ਗਹੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਰਥਿਕਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਸਬ੍ਬੇ ਰਥਯੋਧਾ ਰਥੇਨ ਯੁਜ੍ਝਨਕਿਰਿਯਾਯ ਏਕਸਙ੍ਗਹੋਤਿ। ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਧਨੁਗ੍ਗਹਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਸਬ੍ਬੇ ਇਸ੍ਸਾਸਾ ਧਨੁਨਾ વਿਜ੍ਝਨਕਿਰਿਯਾਯ ਏਕਸਙ੍ਗਹੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਏવਂ ਕਿਰਿਯવਸੇਨ ਸਙ੍ਗਹੋ’’ਤਿ। ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ ਏਕਸਙ੍ਗਹਂ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋਤੇવ ਗਣਿਤਂ, ਗਹਣਂ ਗਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Kusalā dhammāti anavajjasukhavipākā dhammā, na anavajjamattadhammā. Kusalattike āgatanayena hi idha kusalā dhammā gahetabbā, na bāhitikasutte āgatanayena. Catubbidho saṅgahoti kasmā vuttaṃ, nanu ekavidhovettha saṅgaho adhippetoti? Na, atthaṃ aggahetvā aniddhāritatthassa saddasseva gahitattā. Saṅgaha-saddo tāva attano atthavasena catubbidhoti ayañhettha attho. Atthopi vā aniddhāritaviseso sāmaññena gahetabbataṃ patto ‘‘saṅgahaṃ gacchatī’’ti ettha saṅgaha-saddena vacanīyataṃ gatoti na koci doso, niddhārite visese tassa ekavidhatā siyā, na tato pubbeti. Sajātisaṅgahoti samānajātiyā, samānajātikānaṃ vā saṅgaho. Dhātukathāvaṇṇanāyaṃ pana ‘‘jātisaṅgaho’’icceva vuttaṃ, taṃ jāti-saddassa sāpekkhasaddattā jātiyā saṅgahoti vutte attano jātiyāti viññāyati sambandhārahassa aññassa avuttattāti katvā vuttaṃ. Idha pana rūpakaṇḍavaṇṇanāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 594) viya pākaṭaṃ katvā dassetuṃ ‘‘sajātisaṅgaho’’icceva vuttaṃ. Sañjāyanti etthāti sañjāti, sañjātiyā saṅgaho sañjātisaṅgaho, sañjātidesavasena saṅgahoti attho. ‘‘Sabbe rathikā’’ti vutte sabbe rathayodhā rathena yujjhanakiriyāya ekasaṅgahoti. ‘‘Sabbe dhanuggahā’’ti vutte sabbe issāsā dhanunā vijjhanakiriyāya ekasaṅgahoti āha ‘‘evaṃ kiriyavasena saṅgaho’’ti. Rūpakkhandhena saṅgahitanti rūpakkhandhena ekasaṅgahaṃ rūpakkhandhoteva gaṇitaṃ, gahaṇaṃ gatanti attho.
ਦਿਯਡ੍ਢਮੇવ ਸਚ੍ਚਂ ਭਜਤਿ ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚੇਕਦੇਸਭਾવਤੋ। ਸਚ੍ਚੇਕਦੇਸਨ੍ਤੋਗਧਮ੍ਪਿ ਸਚ੍ਚਨ੍ਤੋਗਧਮੇવ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਚ੍ਚਾਨਂ ਅਨ੍ਤੋਗਧਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਇਦਾਨਿ ਤਮਤ੍ਥਂ ਸਾਸਨਤੋ ਚ ਲੋਕਤੋ ਚ ਉਪਮਂ ਆਹ ਰਿਤ੍વਾ ਦੀਪੇਤੁਂ ‘‘ਯਥਾ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਾਧਿਕਮਿਦਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦਿਯਡ੍ਢਸਿਕ੍ਖਾਪਦਸਤਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਯਸ੍ਮਿਂ ਕਾਲੇ ਤਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਦੇਸਿਤਂ, ਤਦਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਸਿਕ੍ਖਾਪਦવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਤੋ ਪਰਂ ਪਨ ਸਾਧਿਕਾਨਿ ਦ੍વੇਸਤਾਨਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨੀਤਿ। ਸਿਕ੍ਖਾਨਂ ਅਨ੍ਤੋਗਧਤ੍ਤਾ ਅਧਿਸੀਲਸਿਕ੍ਖਾਯ। ਏਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਸੀਲਂ ਸਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋਪਿ ਤਿਸ੍ਸੋ ਸਿਕ੍ਖਾ ਸਿਕ੍ਖਤੀ’’ਤਿ વਿਸਮੋਯਂ ਉਪਞ੍ਞਾਸੋ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਯੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬਂ ਪਜਹਤਿ, ਸਂવਰਿਤਬ੍ਬਤੋ ਸਂવਰਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਅਯਮਸ੍ਸ ਅਧਿਸੀਲਸਿਕ੍ਖਾ। ਯੋ ਤਤ੍ਥ ਚੇਤਸੋ ਅવਿਕ੍ਖੇਪੋ, ਅਯਮਸ੍ਸ ਅਧਿਚਿਤ੍ਤਸਿਕ੍ਖਾ। ਯਾ ਤਤ੍ਥ વੀਮਂਸਾ, ਅਯਮਸ੍ਸ ਅਧਿਪਞ੍ਞਾਸਿਕ੍ਖਾ। ਇਤਿ ਸੋ ਕੁਲਪੁਤ੍ਤੋ ਸਰੂਪਤੋ ਲਬ੍ਭਮਾਨਾ ਏવ ਤਿਸ੍ਸੋ ਸਿਕ੍ਖਾ ਸਿਕ੍ਖਤੀਤਿ ਦੀਪਿਤੋ, ਨ ਸਿਕ੍ਖਾਨਂ ਅਨ੍ਤੋਗਧਤਾਮਤ੍ਤੇਨ। ਤੇਨਾਹ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘ਯੋ ਤਥਾਭੂਤਸ੍ਸ ਸਂવਰੋ, ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਅਧਿਸੀਲਸਿਕ੍ਖਾ, ਯੋ ਤਥਾਭੂਤਸ੍ਸ ਸਮਾਧਿ, ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਅਧਿਚਿਤ੍ਤਸਿਕ੍ਖਾ, ਯਾ ਤਥਾਭੂਤਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾ, ਅਯਂ ਅਧਿਪਞ੍ਞਾਸਿਕ੍ਖਾ। ਇਮਾ ਤਿਸ੍ਸੋ ਸਿਕ੍ਖਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਤਾਯ ਸਤਿਯਾ ਤੇਨ ਮਨਸਿਕਾਰੇਨ ਸਿਕ੍ਖਤਿ ਆਸੇવਤਿ ਭਾવੇਤਿ ਬਹੁਲੀਕਰੋਤੀ’’ਤਿ। ਇਧ ਪਨ ਸਚ੍ਚਾਨਂ ਅਨ੍ਤੋਗਧਤ੍ਤਾ ਸਚ੍ਚ-ਸਦ੍ਦਾਭਿਧੇਯ੍ਯਤਾਮਤ੍ਤੇਨ ਚਤੂਸੁ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ਗਣਨਨ੍ਤੋਗਧਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ? ਨ, ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਹਿ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਤੋ ਅਧਿਸੀਲਸਿਕ੍ਖਾવ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਇਤਰਾ ਪਰਿਯਾਯਤੋਤਿ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਸਿਕ੍ਖਾਨਂ ਅਨ੍ਤੋਗਧਤ੍ਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Diyaḍḍhamevasaccaṃ bhajati maggasaccadukkhasaccekadesabhāvato. Saccekadesantogadhampi saccantogadhameva hotīti āha ‘‘saccānaṃ antogadhattā’’ti. Idāni tamatthaṃ sāsanato ca lokato ca upamaṃ āha ritvā dīpetuṃ ‘‘yathā hī’’tiādi vuttaṃ. Tattha sādhikamidaṃ, bhikkhave, diyaḍḍhasikkhāpadasatanti idaṃ yasmiṃ kāle taṃ suttaṃ desitaṃ, tadā paññattasikkhāpadavasena vuttaṃ, tato paraṃ pana sādhikāni dvesatāni sikkhāpadānīti. Sikkhānaṃ antogadhattā adhisīlasikkhāya. Ettha ca ‘‘sīlaṃ sikkhantopi tisso sikkhā sikkhatī’’ti visamoyaṃ upaññāso. Tattha hi yo pahātabbaṃ pajahati, saṃvaritabbato saṃvaraṃ āpajjati, ayamassa adhisīlasikkhā. Yo tattha cetaso avikkhepo, ayamassa adhicittasikkhā. Yā tattha vīmaṃsā, ayamassa adhipaññāsikkhā. Iti so kulaputto sarūpato labbhamānā eva tisso sikkhā sikkhatīti dīpito, na sikkhānaṃ antogadhatāmattena. Tenāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘yo tathābhūtassa saṃvaro, ayamettha adhisīlasikkhā, yo tathābhūtassa samādhi, ayamettha adhicittasikkhā, yā tathābhūtassa paññā, ayaṃ adhipaññāsikkhā. Imā tisso sikkhā tasmiṃ ārammaṇe tāya satiyā tena manasikārena sikkhati āsevati bhāveti bahulīkarotī’’ti. Idha pana saccānaṃ antogadhattā sacca-saddābhidheyyatāmattena catūsu saccesu gaṇanantogadhā hontīti? Na, tatthāpi hi nippariyāyato adhisīlasikkhāva labbhati, itarā pariyāyatoti katvā ‘‘sikkhānaṃ antogadhattā’’ti vuttaṃ.
ਚਤੂਸੁ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚੇਸੁ ਸਙ੍ਗਹਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ਚ ਤਤੋ ਅਮੁਚ੍ਚਿਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸੇવ ਅਨ੍ਤੋਗਧਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਯਥਾ ਚ ਏਕਸ੍ਸ ਹਤ੍ਥਿਪਦਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਹਤ੍ਥਿਪਦੋਪਮਾ ਸਮਤ੍ਥਿਤਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਏਕਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਦ੍વੀਸੁਪਿ ਤੀਸੁਪਿ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ਗਣਨਂ ਗਤਾ ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਇਦਂ ਨ ਕੁਸਲਤ੍ਤਿਕવਸੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ, ਅਥ ਖੋ ਤਿਕਦੁਕੇਸੁ ਯਥਾਰਹਂ ਲਬ੍ਭਮਾਨਪਦવਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਤ੍ਥ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਸਚ੍ਚੇ ਗਣਨਂ ਗਤੋ ਧਮ੍ਮੋ ਅਸਙ੍ਖਤਧਮ੍ਮੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ, ਦ੍વੀਸੁ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ਗਣਨਂ ਗਤਾ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਤਥਾ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਅਬ੍ਯਾਕਤਾ ਚ ਧਮ੍ਮਾ, ਤੀਸੁ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ਗਣਨਂ ਗਤਾ ਸਙ੍ਖਤਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਏવਂ ਅਞ੍ਞੇਸਮ੍ਪਿ ਤਿਕਦੁਕਪਦਾਨਂ વਸੇਨ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਯਥਾਰਹਂ વਿਭਜਿਤ੍વਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਏਕਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ…ਪੇ॰… ਗਤਾવ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਏਕਦੇਸੋ ਹਿ ਸਮੁਦਾਯਨ੍ਤੋਗਧਤ੍ਤਾ વਿਸੇਸੋ વਿਯ ਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਸਮੂਹੇਨ ਸਙ੍ਗਹਂ ਲਭਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸਚ੍ਚਾਨਂ ਅਨ੍ਤੋਗਧਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਦੇਸਨਾਨੁਕ੍ਕਮੋਤਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ ਉਦ੍ਦਿਸਿਤ੍વਾ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸવਸੇਨ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾਨਂ વਿਭਜਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਚ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਨਿਦ੍ਦੇਸવਸੇਨਆਦਿਤੋ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾਯ ਪਥવੀਧਾਤੁਯਾ વਿਭਜਨਨ੍ਤਿ। ਅਯਂ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਦੇਸਨਾਯ ਅਨੁਕ੍ਕਮੋ।
Catūsu ariyasaccesu saṅgahaṃ gacchantīti ca tato amuccitvā tasseva antogadhataṃ sandhāya vuttaṃ. Evañca katvā ‘‘yathā ca ekassa hatthipadassā’’tiādinā dassitā hatthipadopamā samatthitā daṭṭhabbā. Ekasmimpi dvīsupi tīsupi saccesu gaṇanaṃ gatā dhammāti idaṃ na kusalattikavaseneva veditabbaṃ, atha kho tikadukesu yathārahaṃ labbhamānapadavasena veditabbaṃ. Tattha ekasmiṃ sacce gaṇanaṃ gato dhammo asaṅkhatadhammo daṭṭhabbo, dvīsu saccesu gaṇanaṃ gatā kusalā dhammā, tathā akusalā dhammā, abyākatā ca dhammā, tīsu saccesu gaṇanaṃ gatā saṅkhatā dhammā, evaṃ aññesampi tikadukapadānaṃ vasena ayamattho yathārahaṃ vibhajitvā vattabbo. Tenāha ‘‘ekasmimpi…pe… gatāva hontī’’ti. Ekadeso hi samudāyantogadhattā viseso viya sāmaññena samūhena saṅgahaṃ labhati. Tenāha ‘‘saccānaṃ antogadhattā’’ti. Desanānukkamoti ariyasaccāni uddisitvā dukkhasaccaniddesavasena pañcannaṃ upādānakkhandhānaṃ vibhajanaṃ. Tattha ca rūpakkhandhaniddesavasenaādito ajjhattikāya pathavīdhātuyā vibhajananti. Ayaṃ imissā desanāya anukkamo.
੩੦੧. ਤਂ ਪਨੇਤਂ ਉਪਮਾਹਿ વਿਭਾવੇਤੁਂ ‘‘ਯਥਾ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਸੁਜਾਤਨ੍ਤਿ ਸੁਨ੍ਦਰਂ, ਸੁਸਣ੍ਠਿਤਂ ਸੁਪਰਿਣਤਞ੍ਚਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਪੇਸਿਯੋਤਿ વਿਲੀવੇ। ਮੁਦੁਭਾવਤੋ ਕੁਚ੍ਛਿਭਾਗਂ ਆਦਾਯ। ਇਤਰੇ ਚ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਕੋਟ੍ਠਾਸੇਤਿ ਪਞ੍ਚਧਾ ਭਿਨ੍ਨਕੋਟ੍ਠਾਸੇਸੁ ਇਤਰੇ ਚ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਕੋਟ੍ਠਾਸੇ। ਇਤਰੇ ਚ ਤਯੋ ਕੋਟ੍ਠਾਸੇਤਿਆਦਿਤੋ ਚਤੁਧਾ ਭਿਨ੍ਨਕੋਟ੍ਠਾਸੇਸੁ ਇਤਰੇ ਚ ਤਯੋ ਕੋਟ੍ਠਾਸੇ।
301. Taṃ panetaṃ upamāhi vibhāvetuṃ ‘‘yathā hī’’tiādi vuttaṃ. Tattha sujātanti sundaraṃ, susaṇṭhitaṃ supariṇatañcāti adhippāyo. Pesiyoti vilīve. Mudubhāvato kucchibhāgaṃ ādāya. Itare ca cattāro koṭṭhāseti pañcadhā bhinnakoṭṭhāsesu itare ca cattāro koṭṭhāse. Itare ca tayo koṭṭhāsetiādito catudhā bhinnakoṭṭhāsesu itare ca tayo koṭṭhāse.
ਰਾਜਪੁਤ੍ਤੂਪਮਾਯਾਤਿ ਰਞ੍ਞੋ ਜੇਟ੍ਠਪੁਤ੍ਤਉਪਮਾਯ। ਨ੍ਤਿ ਪਿਲ਼ਨ੍ਧਨਂ। ਉਰੇ વਾਯਾਮਜਨਿਤਅਰਿਯਜਾਤਿਯਾ ਓਰਸੋ। ਮੁਖਤੋ ਜਾਤੋਤਿ ਮੁਖਤੋ ਨਿਗ੍ਗਤਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਯ ਜਾਤੋ, ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ વਾ ਧਮ੍ਮਕਾਯਸ੍ਸ ਮੁਖਭੂਤਅਰਿਯਧਮ੍ਮਤੋ ਜਾਤੋ। ਤਤੋ ਏવ ਧਮ੍ਮਜੋ ਧਮ੍ਮਨਿਮ੍ਮਿਤੋ। ਸਤ੍ਥੁ ਧਮ੍ਮਦਾਯਾਦਸ੍ਸੇવ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਧਮ੍ਮਦਾਯਾਦੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨੋ ਆਮਿਸਦਾਯਾਦੋ’’ਤਿ। ਨ੍ਤਿ ‘‘ਭਗવਤੋ ਪੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿਆਦਿવਚਨਂ। ਮਹਾਪਞ੍ਞਤਾਦਿਗੁਣੇਹਿ ਸਾਤਿਸਯਂ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬਭਾવੇ ਠਿਤਤ੍ਤਾ ਸਮ੍ਮਾ ਯਥਾਭੂਤਂ વਦਮਾਨੋ વਤ੍ਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ વਦੇਯ੍ਯ।
Rājaputtūpamāyāti rañño jeṭṭhaputtaupamāya. Nti piḷandhanaṃ. Ure vāyāmajanitaariyajātiyā oraso. Mukhato jātoti mukhato niggatadhammadesanāya jāto, buddhānaṃ vā dhammakāyassa mukhabhūtaariyadhammato jāto. Tato eva dhammajo dhammanimmito. Satthu dhammadāyādasseva gahitattā dhammadāyādo. Tenāha ‘‘no āmisadāyādo’’ti. Nti ‘‘bhagavato putto’’tiādivacanaṃ. Mahāpaññatādiguṇehi sātisayaṃ anupubbabhāve ṭhitattā sammā yathābhūtaṃ vadamāno vattuṃ sakkonto vadeyya.
ਅਕੁਤੋਭਯਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਗਾਮਿਨਿਞ੍ਚ। ਰਾਗਰਜਾਦੀਨਂ વਿਗਮੇਨ વਿਗਤਰਜਂ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਨ੍ਤਂ ਸੁਗਤਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਪਰੋਸਹਸ੍ਸਂ ਪਯਿਰੁਪਾਸਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ।
Akutobhayaṃ nibbānaṃ nibbānagāminiñca. Rāgarajādīnaṃ vigamena vigatarajaṃ dhammaṃ desentaṃ sugataṃ sammāsambuddhaṃ bhikkhūnaṃ parosahassaṃ payirupāsatīti yojanā.
‘‘ਸੇવੇਥ ਭਜਥਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਕਾਰਣਮਾਹ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਅਨੁਗ੍ਗਾਹਕਾ’’ਤਿ। ਪਣ੍ਡਿਤਾਪਿ ਸਮਾਨਾ ਨ ਅਪ੍ਪਸ੍ਸੁਤਾ, ਅਥ ਖੋ ਓવਾਦਾਨੁਸਾਸਨੀਹਿ ਅਨੁਗ੍ਗਾਹਕਾਤਿ ਪੁਰਿਮਾ ਉਪਮਾ ਥੇਰਸ੍ਸੇવ વਸੇਨ ਉਦਾਹਟਾ, ਦੁਤਿਯਾ ਪਨ ਭਗવਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਸ੍ਸਪਿ વਸੇਨ ਉਦਾਹਟਾ।
‘‘Sevetha bhajathā’’ti vatvā tattha kāraṇamāha ‘‘paṇḍitā bhikkhū anuggāhakā’’ti. Paṇḍitāpi samānā na appassutā, atha kho ovādānusāsanīhi anuggāhakāti purimā upamā therasseva vasena udāhaṭā, dutiyā pana bhagavato bhikkhusaṅghassapi vasena udāhaṭā.
੩੦੨. ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾਤਿ ਸਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾ। ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਪਦਦ੍વਯੇਨਪਿ ਤਂਤਂਪਾਟਿਪੁਗ੍ਗਲਿਕਧਮ੍ਮਾ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਉਭਯਮ੍ਪੇਤਂ ਨਿਯਕਾਧਿવਚਨਮੇવਾ’’ਤਿ। ਸਸਨ੍ਤਤਿਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਤਾਯ ਪਨ ਅਤ੍ਤਾਤਿ ਗਹੇਤਬ੍ਬਭਾવੂਪਗਮਨવਸੇਨ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਅਧਿਕਿਚ੍ਚ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ, ਤਂਤਂਸਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਤਾਯ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਂ। ਤੇਨਾਹ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੧.੩੦੭) ‘‘ਅਤ੍ਤਨਿ ਪવਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ, ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਪਟਿਚ੍ਚ ਪવਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਕਕ੍ਖਲ਼ਨ੍ਤਿ ਕਥਿਨਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਤਂ ਥਦ੍ਧਭਾવੇਨ ਸਹਜਾਤਾਨਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਥਦ੍ਧ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਖਰਿਗਤਨ੍ਤਿ ਖਰਸਭਾવੇਸੁ ਗਤਂ ਤਪ੍ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਂ, ਖਰਸਭਾવਮੇવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਖਰਸਭਾવਂ ਫਰੁਸਾਕਾਰੇਨ ਉਪਟ੍ਠਾਨਤੋ ਫਰੁਸਾਕਾਰਂ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਫਰੁਸ’’ਨ੍ਤਿ। ਉਪਾਦਿਨ੍ਨਂ ਨਾਮ ਸਰੀਰਟ੍ਠਕਂ। ਤਤ੍ਥ ਯਂ ਕਮ੍ਮਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ, ਤਂ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਤੋ ‘‘ਉਪਾਦਿਨ੍ਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਇਤਰਂ ਅਨੁਪਾਦਿਨ੍ਨਂ। ਤਦੁਭਯਮ੍ਪਿ ਇਧ ਤਣ੍ਹਾਦੀਹਿ ਆਦਿਨ੍ਨਗਹਿਤਪਰਾਮਟ੍ਠવਸੇਨ ਉਪਾਦਿਨ੍ਨਮੇવਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸਰੀਰਟ੍ਠਕਞ੍ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਆਦਿਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਅਭਿਨਿવਿਟ੍ਠਂ। ਮਮਨ੍ਤਿ ਗਹਿਤਂ। ਅਹਨ੍ਤਿ ਪਰਾਮਟ੍ਠਂ । ਧਾਤੁਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਿਕਸ੍ਸਾਤਿ ਚਤੁਧਾਤੁવવਤ੍ਥਾਨવਸੇਨ ਧਾਤੁਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਪਰਿਹਰਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਧਾਤੁਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨੇ। ਤੀਸੁ ਕੋਟ੍ਠਾਸੇਸੂਤਿ ਤਿਪ੍ਪਕਾਰੇਸੁ ਕੋਟ੍ਠਾਸੇਸੁ। ਨ ਹਿ ਤੇ ਤਯੋ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਕੋਟ੍ਠਾਸਾ।
302.Ajjhattikāti sattasantānapariyāpannā. Ajjhattaṃ paccattanti padadvayenapi taṃtaṃpāṭipuggalikadhammā vuccantīti āha ‘‘ubhayampetaṃ niyakādhivacanamevā’’ti. Sasantatipariyāpannatāya pana attāti gahetabbabhāvūpagamanavasena attānaṃ adhikicca uddissa pavattaṃ ajjhattaṃ, taṃtaṃsattasantānapariyāpannatāya paccattaṃ. Tenāha aṭṭhakathāyaṃ (visuddhi. 1.307) ‘‘attani pavattattā ajjhattaṃ, attānaṃ paṭicca paṭicca pavattattā paccatta’’nti. Kakkhaḷanti kathinaṃ. Yasmā taṃ thaddhabhāvena sahajātānaṃ patiṭṭhā hoti, tasmā ‘‘thaddha’’nti vuttaṃ. Kharigatanti kharasabhāvesu gataṃ tappariyāpannaṃ, kharasabhāvamevāti attho. Yasmā pana kharasabhāvaṃ pharusākārena upaṭṭhānato pharusākāraṃ hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘pharusa’’nti. Upādinnaṃ nāma sarīraṭṭhakaṃ. Tattha yaṃ kammasamuṭṭhānaṃ, taṃ nippariyāyato ‘‘upādinna’’nti vuccati, itaraṃ anupādinnaṃ. Tadubhayampi idha taṇhādīhi ādinnagahitaparāmaṭṭhavasena upādinnamevāti dassetuṃ ‘‘sarīraṭṭhakañhī’’tiādi vuttaṃ. Tattha ādinnanti abhiniviṭṭhaṃ. Mamanti gahitaṃ. Ahanti parāmaṭṭhaṃ. Dhātukammaṭṭhānikassāti catudhātuvavatthānavasena dhātukammaṭṭhānaṃ pariharantassa. Etthāti etasmiṃ dhātukammaṭṭhāne. Tīsu koṭṭhāsesūti tippakāresu koṭṭhāsesu. Na hi te tayo cattāro koṭṭhāsā.
વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਾਤਿ ‘‘ਕੇਸਾ ਲੋਮਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਾ। ਨਾਨਾਸਭਾવਤੋਤਿ ਸਤਿਪਿ ਕਕ੍ਖਲ਼ਭਾવਸਾਮਞ੍ਞੇ ਸਸਮ੍ਭਾਰવਿਭਤ੍ਤਿਤੋ ਪਨ ਕੇਸਾਦਿਸਙ੍ਘਾਤਗਤਨਾਨਾਸਭਾવਤੋ। ਆਲਯੋਤਿ ਅਪੇਕ੍ਖਾ। ਨਿਕਨ੍ਤੀਤਿ ਨਿਕਾਮਨਾ। ਪਤ੍ਥਨਾਤਿ ਤਣ੍ਹਾਪਤ੍ਥਨਾ। ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਤਣ੍ਹਾਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਂ। ਗਹਣਨ੍ਤਿ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਂ। ਪਰਾਮਾਸੋਤਿ ਪਰਤੋ ਆਮਸਨਾ ਮਿਚ੍ਛਾਭਿਨਿવੇਸੋ। ਨ ਬਲવਾ ਆਲਯਾਦਿ। ਯਦਿ ਏવਂ ਕਸ੍ਮਾ વਿਭਙ੍ਗੇ ਬਾਹਿਰਾਪਿ ਪਥવੀਧਾਤੁ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨੇવ વਿਭਤ੍ਤਾਤਿ? ਯਥਾਧਮ੍ਮਦੇਸਨਤ੍ਤਾ ਤਤ੍ਥ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨੇવ ਦੇਸਨਾ ਪવਤ੍ਤਾ, ਯਥਾਨੁਲੋਮਦੇਸਨਤ੍ਤਾ ਪਨੇਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਦੇਸਨਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤਾ।
Vuttappakārāti ‘‘kesā lomā’’tiādinā vuttappakārā. Nānāsabhāvatoti satipi kakkhaḷabhāvasāmaññe sasambhāravibhattito pana kesādisaṅghātagatanānāsabhāvato. Ālayoti apekkhā. Nikantīti nikāmanā. Patthanāti taṇhāpatthanā. Pariyuṭṭhānanti taṇhāpariyuṭṭhānaṃ. Gahaṇanti kāmupādānaṃ. Parāmāsoti parato āmasanā micchābhiniveso. Na balavā ālayādi. Yadi evaṃ kasmā vibhaṅge bāhirāpi pathavīdhātu vitthāreneva vibhattāti? Yathādhammadesanattā tattha vitthāreneva desanā pavattā, yathānulomadesanattā panettha vuttanayena desanā saṃkhittā.
ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੀਤਿ ਏਕਜ੍ਝਂ ਕਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਸਾਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾ ਪਥવੀਧਾਤੁ। ਸੁਖਪਰਿਗ੍ਗਹੋ ਹੋਤਿ ‘‘ਨ ਮੇ ਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਸਿਦ੍ਧੇ ਹਿ ਅਨਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣੇ ਦੁਕ੍ਖਲਕ੍ਖਣਂ ਅਨਿਚ੍ਚਲਕ੍ਖਣਞ੍ਚ ਸਿਦ੍ਧਮੇવ ਹੋਤਿ ਸਙ੍ਖਤਧਮ੍ਮੇਸੁ ਤਦવਿਨਾਭਾવਤੋਤਿ। વਿਸੂਕਾਯਤੀਤਿ વਿਸੂਕਂ વਿਰੂਪਕਿਰਿਯਂ ਪવਤ੍ਤੇਤਿ। ਸਾ ਪਨ ਅਤ੍ਥਤੋ વਿਪ੍ਫਨ੍ਦਨਮੇવਾਤਿ ਆਹ ‘‘વਿਪ੍ਫਨ੍ਦਤੀ’’ਤਿ। ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾਯ ਪਥવੀਧਾਤੁਯਾ। ਅਚੇਤਨਾਭਾવੋ ਪਾਕਟੋ ਹੋਤਿ ਧਾਤੁਮਤ੍ਤਤਾਯ ਦਸ੍ਸਨਤੋ। ਤਂ ਉਭਯਮ੍ਪੀਤਿ ਤਂ ਪਥવੀਧਾਤੁਦ੍વਯਮ੍ਪਿ।
Yojetvā dassetīti ekajjhaṃ katvā dasseti. Sāti ajjhattikā pathavīdhātu. Sukhapariggaho hoti ‘‘na me so attā’’ti. Siddhe hi anattalakkhaṇe dukkhalakkhaṇaṃ aniccalakkhaṇañca siddhameva hoti saṅkhatadhammesu tadavinābhāvatoti. Visūkāyatīti visūkaṃ virūpakiriyaṃ pavatteti. Sā pana atthato vipphandanamevāti āha ‘‘vipphandatī’’ti. Assāti ajjhattikāya pathavīdhātuyā. Acetanābhāvo pākaṭo hoti dhātumattatāya dassanato. Taṃ ubhayampīti taṃ pathavīdhātudvayampi.
ਤਤੋ વਿਸੇਸਤਰੇਨਾਤਿ ਤਤੋ ਬਾਹਿਰਮਹਾਪਥવਿਤੋ વਿਸੇਸવਨ੍ਤਤਰੇਨ, ਲਹੁਤਰੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕੁਪ੍ਪਤੀਤਿ ਲੁਪ੍ਪਤਿ। વਿਲੀਯਮਾਨਾਤਿ ਪਕਤਿਉਦਕੇ ਲੋਣਂ વਿਯ વਿਲਯਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀ। ਉਦਕਾਨੁਗਤਾਤਿ ਉਦਕਂ ਅਨੁਗਤਾ ਉਦਕਗਤਿਕਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਉਦਕਮੇવ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਅਭਾવੋ ਏવ ਅਭਾવਤਾ, ਨ ਭવਤੀਤਿ વਾ ਅਭਾવੋ, ਤਥਾਸਭਾવੋ ਧਮ੍ਮੋ। ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਅਭਾવਤਾ। વਯੋ વਿਨਾਸੋ ਧਮ੍ਮੋ ਸਭਾવੋ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ વਯਧਮ੍ਮੋ, ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ વਯਧਮ੍ਮਤਾ, ਅਤ੍ਥਤੋ ਖਯੋ ਏવ। ਸੇਸਪਦੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸਬ੍ਬੇਹਿਪਿ ਇਮੇਹਿ ਪਦੇਹਿ ਅਨਿਚ੍ਚਲਕ੍ਖਣਮੇવ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। વਿਦ੍ਧਂਸਨਭਾવਸ੍ਸ ਪਨ ਪવੇਦਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਕਾਮਂ ਅਨਿਚ੍ਚਲਕ੍ਖਣਮੇવ વੁਤ੍ਤਂ ਸਰੂਪਤੋ, ਇਤਰਾਨਿਪਿ ਅਤ੍ਥਤੋ વੁਤ੍ਤਾਨੇવਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਯਂ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ।
Tato visesatarenāti tato bāhiramahāpathavito visesavantatarena, lahutarenāti attho. Kuppatīti luppati. Vilīyamānāti pakatiudake loṇaṃ viya vilayaṃ gacchantī. Udakānugatāti udakaṃ anugatā udakagatikā. Tenāha ‘‘udakameva hotī’’ti. Abhāvo eva abhāvatā, na bhavatīti vā abhāvo, tathāsabhāvo dhammo. Tassa bhāvo abhāvatā. Vayo vināso dhammo sabhāvo etassāti vayadhammo, tassa bhāvo vayadhammatā, atthato khayo eva. Sesapadesupi eseva nayo. Tenāha ‘‘sabbehipi imehi padehi aniccalakkhaṇameva vutta’’nti. Viddhaṃsanabhāvassa pana paveditabbattā kāmaṃ aniccalakkhaṇameva vuttaṃ sarūpato, itarānipi atthato vuttānevāti dassento āha ‘‘yaṃ panā’’tiādi.
ਮਤ੍ਤਂ ਖਣਮਤ੍ਤਂ ਤਿਟ੍ਠਤੀਤਿ ਮਤ੍ਤਟ੍ਠੋ, ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਟ੍ਠੋ ਮਤ੍ਤਟ੍ਠਕੋ, ਅਤਿਇਤ੍ਤਰਖਣਿਕੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪਰਿਤ੍ਤਟ੍ਠਿਤਿਕਸ੍ਸਾ’’ਤਿ। ਠਿਤਿਪਰਿਤ੍ਤਤਾਯਾਤਿ ਏਕਚਿਤ੍ਤਪવਤ੍ਤਿਮਤ੍ਤਤਾਠਾਨਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਇਤਰਭਾવੇਨ । ਏਕਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿਕ੍ਖਣਮਤ੍ਤੇਨੇવ ਹਿ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਜੀવਨਕ੍ਖਣੋ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਯਂ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ।
Mattaṃ khaṇamattaṃ tiṭṭhatīti mattaṭṭho, appamattaṭṭho mattaṭṭhako, atiittarakhaṇikoti attho. Tenāha ‘‘parittaṭṭhitikassā’’ti. Ṭhitiparittatāyāti ekacittapavattimattatāṭhānalakkhaṇassa itarabhāvena . Ekassa cittassa pavattikkhaṇamatteneva hi sattānaṃ paramatthato jīvanakkhaṇo paricchinno. Tenāha ‘‘ayaṃ hī’’tiādi.
ਜੀવਿਤਨ੍ਤਿ ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ। ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਾਤਿ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਾ વੇਦਨਾ। ਉਪੇਕ੍ਖਾਪਿ ਹਿ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਾਸ੍વੇવ ਅਨ੍ਤੋਗਧਾ ਇਟ੍ਠਾਨਿਟ੍ਠਭਾવਤੋ। ਅਤ੍ਤਭਾવੋਤਿ ਜੀવਿਤવੇਦਨਾવਿਞ੍ਞਾਣਾਨਿ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅવਸਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਕੇવਲਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨਿਚ੍ਚਭਾવੇਨ ਅવੋਮਿਸ੍ਸਾ। ਏਕਚਿਤ੍ਤਸਮਾਯੁਤ੍ਤਾਤਿ ਏਕੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਹਿਤਾ ਏਕਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣਿਕਾ। ਲਹੁਸੋ વਤ੍ਤਤੇ ਖਣੋਤਿ ਤਾਯ ਏવ ਏਕਕ੍ਖਣਿਕਤਾਯ ਲਹੁਕੋ ਅਤਿਇਤ੍ਤਰੋ ਜੀવਿਤਾਦੀਨਂ ਖਣੋ વਤ੍ਤਤਿ વੀਤਿવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਦਨ੍ਤਿ ਗਾਥਾવਚਨਂ।
Jīvitanti jīvitindriyaṃ. Sukhadukkhāti sukhadukkhā vedanā. Upekkhāpi hi sukhadukkhāsveva antogadhā iṭṭhāniṭṭhabhāvato. Attabhāvoti jīvitavedanāviññāṇāni ṭhapetvā avasiṭṭhadhammā vuttā. Kevalāti attaniccabhāvena avomissā. Ekacittasamāyuttāti ekena cittena sahitā ekacittakkhaṇikā. Lahuso vattate khaṇoti tāya eva ekakkhaṇikatāya lahuko atiittaro jīvitādīnaṃ khaṇo vattati vītivattatīti attho. Idanti gāthāvacanaṃ.
ਯਸ੍ਮਾ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਜੀવਿਤਂ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾਨਂ ਅਪਰਾਪਰਸਞ੍ਚਰਣਂ ਲਭਮਾਨਮੇવ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਨ ਅਲਭਮਾਨਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸੂਪਨਿਬਦ੍ਧਂ। ਤਥਾ ਮਹਾਭੂਤਾਨਂ ਸਮવੁਤ੍ਤਿਤਂ ਲਭਮਾਨਮੇવ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਪਥવੀਧਾਤੁਯਾ ਹਿ ਆਪੋਧਾਤੁਆਦੀਨਂ વਾ ਅਞ੍ਞਤਰਪਕੋਪੇਨ ਬਲਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋਪਿ ਪੁਰਿਸੋ ਪਤ੍ਥਦ੍ਧਕਾਯੋ વਾ, ਅਤਿਸਾਰਾਦਿવਸੇਨ ਕਿਲਿਨ੍ਨਪੂਤਿਕਾਯੋ વਾ, ਮਹਾਡਾਹਪਰੇਤੋ વਾ, ਸਞ੍ਛਿਜ੍ਜਮਾਨਸਨ੍ਧਿਬਨ੍ਧਨੋ વਾ ਹੁਤ੍વਾ ਜੀવਿਤਕ੍ਖਯਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ। ਕਬਲ਼ੀਕਾਰਾਹਾਰਾਨਂ ਯੁਤ੍ਤਕਾਲੇ ਲਭਨ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਜੀવਿਤਂ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਅਲਭਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਰਿਕ੍ਖਯਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੇਯੇવ ਚ ਜੀવਿਤਂ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਨ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਮਾਨੇ। ਜੀવਿਤਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਇਰਿਯਾਪਥੂਪਨਿਬਦ੍ਧਤਾਸੀਤੁਣ੍ਹੂਪਨਿਬਦ੍ਧਤਾਦੀਨਂ ਸਙ੍ਗਹੋ। ਚਤੁਨ੍ਨਞ੍ਹਿ ਇਰਿਯਾਪਥਾਨਂ ਸਮવੁਤ੍ਤਿਤਂ ਲਭਮਾਨਮੇવ ਜੀવਿਤਂ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਅਞ੍ਞਤਰਸ੍ਸ ਪਨ ਅਧਿਮਤ੍ਤਤਾਯ ਆਯੁਸਙ੍ਖਾਰਾ ਉਪਚ੍ਛਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਸੀਤੁਣ੍ਹਾਨਮ੍ਪਿ ਸਮવੁਤ੍ਤਿਤਂ ਲਭਮਾਨਮੇવ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਅਤਿਸੀਤੇਨ ਪਨ ਅਤਿਉਣ੍ਹੇਨ વਾ ਅਭਿਭੂਤਸ੍ਸ વਿਪਜ੍ਜਤੀਤਿ।
Yasmā sattānaṃ jīvitaṃ assāsapassāsānaṃ aparāparasañcaraṇaṃ labhamānameva pavattati, na alabhamānaṃ, tasmā assāsapassāsūpanibaddhaṃ. Tathā mahābhūtānaṃ samavuttitaṃ labhamānameva pavattati. Pathavīdhātuyā hi āpodhātuādīnaṃ vā aññatarapakopena balasampannopi puriso patthaddhakāyo vā, atisārādivasena kilinnapūtikāyo vā, mahāḍāhapareto vā, sañchijjamānasandhibandhano vā hutvā jīvitakkhayaṃ pāpuṇāti. Kabaḷīkārāhārānaṃ yuttakāle labhantasseva jīvitaṃ pavattati, alabhantassa parikkhayaṃ gacchati, viññāṇe pavattamāneyeva ca jīvitaṃ pavattati, na tasmiṃ appavattamāne. Jīvitanti ettha iti-saddena iriyāpathūpanibaddhatāsītuṇhūpanibaddhatādīnaṃ saṅgaho. Catunnañhi iriyāpathānaṃ samavuttitaṃ labhamānameva jīvitaṃ pavattati, aññatarassa pana adhimattatāya āyusaṅkhārā upacchijjanti, sītuṇhānampi samavuttitaṃ labhamānameva pavattati, atisītena pana atiuṇhena vā abhibhūtassa vipajjatīti.
ਤਣ੍ਹੁਪਾਦਿਨ੍ਨਸ੍ਸਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਹਿ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਤਾਕਿਤ੍ਤਨੇਨ ਸਰਸਪਭਙ੍ਗੁਤਂਯੇવ વਿਭਾવੇਤਿ। ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਤਣ੍ਹਾਗ੍ਗਾਹਸ੍ਸ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਮਾਨਗ੍ਗਾਹਸ੍ਸ ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਦਿਟ੍ਠਿਗ੍ਗਾਹਸ੍ਸ ਉਜੁવਿਪਚ੍ਚਨੀਕਭਾવਤੋ ਏਕਂਸੇਨੇવ ਤੀਹਿ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਹਿ ਗਾਹਾਪਿ વਿਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਨੋਤੇવ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਏਕਂਯੇવ ਆਗਤਂ ਬਾਹਿਰਾਯ ਪਥવੀਧਾਤੁਯਾ ਅਨ੍ਤਰਧਾਨਦਸ੍ਸਨਪવਤ੍ਤਜੋਤਨਾਯ।
Taṇhupādinnassāti iminā hi paccayuppannatākittanena sarasapabhaṅgutaṃyeva vibhāveti. Dukkhānupassanāya taṇhāggāhassa aniccānupassanāya mānaggāhassa anattānupassanāya diṭṭhiggāhassa ujuvipaccanīkabhāvato ekaṃseneva tīhi anupassanāhi gāhāpi vigacchantīti āha ‘‘noteva hotī’’ti. Ekaṃyeva āgataṃ bāhirāya pathavīdhātuyā antaradhānadassanapavattajotanāya.
ਪਰਿਗ੍ਗਹਨ੍ਤਿ ਧਾਤੁਪਰਿਗ੍ਗਹਣਂ। ਪਟ੍ਠਪੇਨ੍ਤੋਤਿ ਆਰਭਨ੍ਤੋ ਦੇਸੇਨ੍ਤੋ। ਸੋਤਦ੍વਾਰੇ ਬਲਂ ਦਸ੍ਸੇਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਿਕਸ੍ਸ ਬਲਦਸ੍ਸਨਾਪਦੇਸੇਨ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਆਨੁਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। વਾਚਾਯ ਘਟ੍ਟਨਮੇવ વੁਤ੍ਤਂ ਸੋਤਦ੍વਾਰੇ ਬਲਦਸ੍ਸਨਭਾવਤੋ। ਬਲਨ੍ਤਿ ਚ ਬਾਹਿਰਾਯ વਿਯ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾਯਪਿ ਪਥવੀਧਾਤੁਯਾ ਅਚੇਤਨਾਭਾવਦਸ੍ਸਨੇਨ ਰੁਕ੍ਖਸ੍ਸ વਿਯ ਅਕ੍ਕੋਸਨ੍ਤੇਪਿ ਪਹਰਨ੍ਤੇਪਿ ਨਿਬ੍ਬਿਕਾਰਤਾ। ਸਮ੍ਪਤਿવਤ੍ਤਮਾਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਭਾવੇਨਾਤਿ ਤਦਾ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਭਾવੇਨ। ਸਮੁਦਾਚਾਰੁਪ੍ਪਨ੍ਨਭਾવੇਨਾਤਿ ਆਪਾਥਗਤੇ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਨਿਟ੍ਠੇ ਸਦ੍ਦਾਰਮ੍ਮਣੇ ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣਸਙ੍ਖਾਤਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਸੋਤਦ੍વਾਰੇ ਜવਨવੇਦਨਾ ਦੁਕ੍ਖਾਤਿ વਚਨਤੋ। ਤਥਾ ਹਿ ‘‘ਉਪਨਿਸ੍ਸਯવਸੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। વੇਦਨਾਦਯੋਪੀਤਿ ‘‘વੇਦਨਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤવੇਦਨਾ ਚੇવ ਸਞ੍ਞਾਦਯੋ ਚ। ਤੇ ਹਿ ਫਸ੍ਸੇਨ ਸਮਾਨਭੂਮਿਕਾ ਨ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤવੇਦਨਾ। ਧਾਤੁਸਙ੍ਖਾਤਮੇવ ਆਰਮ੍ਮਣਨ੍ਤਿ ਯਥਾਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਂ ਪਥવੀਧਾਤੁਸਙ੍ਖਾਤਮੇવ વਿਸਯਂ। ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਤੀਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਚਿਤ੍ਤਂ ਅਨਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿਪਿ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿਪਿ ਅਨਤ੍ਤਾਤਿਪਿ ਸਮ੍ਮਸਨવਸੇਨ ਅਨੁਪવਿਸਤਿ। ਏਤੇਨ ਬਹਿਦ੍ਧਾવਿਕ੍ਖੇਪਾਭਾવਮਾਹ, ਪਸੀਦਤੀਤਿ ਪਨ ਇਮਿਨਾ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ વੀਥਿਪਟਿਪਨ੍ਨਤਂ। ਸਨ੍ਤਿਟ੍ਠਤੀਤਿ ਇਮਿਨਾ ਉਪਰੂਪਰਿ વਿਸੇਸਾવਹਭਾવੇਨ ਅવਤ੍ਥਾਨਂ ਪਟਿਪਕ੍ਖਾਭਿਭવੇਨ ਨਿਚ੍ਚਲਭਾવਤੋ। વਿਮੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਇਮਿਨਾ ਤਣ੍ਹਾਮਾਨਦਿਟ੍ਠਿਗ੍ਗਾਹਤੋ વਿਸੇਸੇਨ ਮੁਚ੍ਚਨਂ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਅਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ ‘‘ਅਧਿਮੋਕ੍ਖਂ ਲਭਤੀ’’ਤਿ। ਸੋਤਦ੍વਾਰਮ੍ਹਿ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਆਪਾਥਗਤੇਤਿ ਇਦਂ ਮੂਲਪਰਿਞ੍ਞਾਯ ਮੂਲਦਸ੍ਸਨਂ। ਸੋਤਦ੍વਾਰੇਹਿ ਆવਜ੍ਜਨવੋਟ੍ਠਬ੍ਬਨਾਨਂ ਅਯੋਨਿਸੋ ਆવਜ੍ਜਯਤੋ વੋਟ੍ਠਬ੍ਬਨવਸੇਨ ਇਟ੍ਠੇ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਲੋਭੋ, ਅਨਿਟ੍ਠੇ ਚ ਪਟਿਘੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਮਨੋਦ੍વਾਰੇ ਪਨ ‘‘ਇਤ੍ਥੀ, ਪੁਰਿਸੋ’’ਤਿ ਰਜ੍ਜਨਾਦਿ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰਜવਨਂ ਮੂਲਂ, ਸਬ੍ਬਂ વਾ ਭવਙ੍ਗਾਦਿ। ਏવਂ ਮਨੋਦ੍વਾਰਜવਨਸ੍ਸ ਮੂਲવਸੇਨ ਪਰਿਞ੍ਞਾ। ਆਗਨ੍ਤੁਕਤਾવਕਾਲਿਕਪਰਿਞ੍ਞਾ ਪਨ ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰਜવਨਸ੍ਸੇવ ਅਪੁਬ੍ਬਭਾવવਸੇਨ ਇਤਰਭਾવવਸੇਨ ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪੋ, વਿਤ੍ਥਾਰੋ ਪਨ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਸਂવਣ੍ਣਨਾਯਂ વੁਤ੍ਤੋ ਏવ।
Pariggahanti dhātupariggahaṇaṃ. Paṭṭhapentoti ārabhanto desento. Sotadvāre balaṃ dassetīti yojanā. Kammaṭṭhānikassa baladassanāpadesena kammaṭṭhānassa ānubhāvaṃ dasseti. Vācāya ghaṭṭanameva vuttaṃ sotadvāre baladassanabhāvato. Balanti ca bāhirāya viya ajjhattikāyapi pathavīdhātuyā acetanābhāvadassanena rukkhassa viya akkosantepi paharantepi nibbikāratā. Sampativattamānuppannabhāvenāti tadā paccuppannabhāvena. Samudācāruppannabhāvenāti āpāthagate tasmiṃ aniṭṭhe saddārammaṇe ārammaṇakaraṇasaṅkhātauppattivasena sotadvāre javanavedanā dukkhāti vacanato. Tathā hi ‘‘upanissayavasenā’’ti vuttaṃ. Vedanādayopīti ‘‘vedanā aniccā’’ti ettha vuttavedanā ceva saññādayo ca. Te hi phassena samānabhūmikā na pubbe vuttavedanā. Dhātusaṅkhātameva ārammaṇanti yathāpariggahitaṃ pathavīdhātusaṅkhātameva visayaṃ. Pakkhandatīti vipassanācittaṃ aniccantipi dukkhantipi anattātipi sammasanavasena anupavisati. Etena bahiddhāvikkhepābhāvamāha, pasīdatīti pana iminā kammaṭṭhānassa vīthipaṭipannataṃ. Santiṭṭhatīti iminā uparūpari visesāvahabhāvena avatthānaṃ paṭipakkhābhibhavena niccalabhāvato. Vimuccatīti iminā taṇhāmānadiṭṭhiggāhato visesena muccanaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana samuṭṭhānavasena attho vutto ‘‘adhimokkhaṃ labhatī’’ti. Sotadvāramhi ārammaṇe āpāthagateti idaṃ mūlapariññāya mūladassanaṃ. Sotadvārehi āvajjanavoṭṭhabbanānaṃ ayoniso āvajjayato voṭṭhabbanavasena iṭṭhe ārammaṇe lobho, aniṭṭhe ca paṭigho uppajjati, manodvāre pana ‘‘itthī, puriso’’ti rajjanādi hoti, tassa pañcadvārajavanaṃ mūlaṃ, sabbaṃ vā bhavaṅgādi. Evaṃ manodvārajavanassa mūlavasena pariññā. Āgantukatāvakālikapariññā pana pañcadvārajavanasseva apubbabhāvavasena itarabhāvavasena ca veditabbā. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana satipaṭṭhānasaṃvaṇṇanāyaṃ vutto eva.
ਯਾਥਾવਤੋ ਧਾਤੂਨਂ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨવਸੇਨ ਕਤਪਰਿਗ੍ਗਹਸ੍ਸਪਿ ਅਨਾਦਿਕਾਲਭਾવਨਾવਸੇਨ ਅਯੋਨਿਸੋ ਆવਜ੍ਜਨਂ ਸਚੇਪਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। વੋਟ੍ਠਬ੍ਬਨਂ ਪਤ੍વਾਤਿ વੋਟ੍ਠਬ੍ਬਨਕਿਚ੍ਚਤਂ ਪਤ੍વਾ। ਏਕਂ ਦ੍વੇ વਾਰੇ ਆਸੇવਨਂ ਲਭਿਤ੍વਾ, ਨ ਆਸੇવਨਪਚ੍ਚਯਂ। ਨ ਹਿ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਹਗਤਾਹੇਤੁਕਚਿਤ੍ਤਂ ਆਸੇવਨਪਚ੍ਚਯਭੂਤਂ ਅਤ੍ਥਿ। ਯਦਿ ਸਿਯਾ, ਪਟ੍ਠਾਨੇ ਕੁਸਲਤ੍ਤਿਕੇ ਪਟਿਚ੍ਚવਾਰਾਦੀਸੁ ‘‘ਨ ਮਗ੍ਗਪਚ੍ਚਯਾ ਆਸੇવਨੇ ਦ੍વੇ, ਆਸੇવਨਪਚ੍ਚਯਾ ਨ ਮਗ੍ਗੇ ਦ੍વੇ’’ਤਿ ਚ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਿਯਾ, ‘‘ਨ ਮਗ੍ਗਪਚ੍ਚਯਾ ਆਸੇવਨੇ ਏਕਂ (ਪਟ੍ਠਾ॰ ੧.੧.੨੨੧), ਆਸੇવਨਪਚ੍ਚਯਾ ਨ ਮਗ੍ਗੇ ਏਕ’’ਨ੍ਤਿ (ਪਟ੍ਠਾ॰ ੧.੧.੧੫੨) ਚ ਪਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਏਕਂ ਦ੍વੇ વਾਰੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ਚ ਏਕਗ੍ਗਹਣਂ વਚਨਸਿਲਿਟ੍ਠਤਾਯ વਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਨ ਹਿ ਦੁਤਿਯੇ ਮੋਘવਾਰੇ ਏਕવਾਰਮੇવ વੋਟ੍ਠਬ੍ਬਨਂ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਦ੍વਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ વਾ ਤਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਏਕવਾਰਗ੍ਗਹਣਂ, ਤਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਦ੍વੇવਾਰਗ੍ਗਹਣਂ। ਤਤ੍ਥ ਦੁਤਿਯਂ ਤਤਿਯਞ੍ਚ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਂ ਲਦ੍ਧਾਸੇવਨਂ વਿਯ ਹੋਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ‘‘વੋਟ੍ਠਬ੍ਬਨਂ ਪਤ੍વਾ ਏਕਂ ਦ੍વੇ વਾਰੇਆਸੇવਨਂ ਲਭਿਤ੍વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਭવਙ੍ਗਮੇવ ਓਤਰਤੀ’’ਤਿ ਇਦਂ ਦੁਤਿਯਮੋਘવਾਰવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਭવੇਯ੍ਯ। ਸੋ ਚ ਆਰਮ੍ਮਣਦੁਬ੍ਬਲਤਾਯ ਏવ ਹੋਤੀਤਿ ਅਭਿਧਮ੍ਮਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਨਿਯਮਿਤੋ। ਇਧ ਪਨ ਤਿਕ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਨੁਭਾવੇਨ ਅਕੁਸਲੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਸਮ੍ਭવવਸੇਨ ਅਯੋਨਿਸੋવ ਆવਜ੍ਜਤੋ ਅਯੋਨਿਸੋ વવਤ੍ਥਾਨਂ ਸਿਯਾ, ਨ ਯੋਨਿਸੋ, ਤਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਪવਤ੍ਤੇ ਮਹਤਿ ਅਤਿਮਹਤਿ વਾ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਜવਨਂ ਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ વਿਚਾਰੇਤ੍વਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ।
Yāthāvato dhātūnaṃ pariggaṇhanavasena katapariggahassapi anādikālabhāvanāvasena ayoniso āvajjanaṃ sacepi uppajjati. Voṭṭhabbanaṃ patvāti voṭṭhabbanakiccataṃ patvā. Ekaṃ dve vāre āsevanaṃ labhitvā, na āsevanapaccayaṃ. Na hi upekkhāsahagatāhetukacittaṃ āsevanapaccayabhūtaṃ atthi. Yadi siyā, paṭṭhāne kusalattike paṭiccavārādīsu ‘‘na maggapaccayā āsevane dve, āsevanapaccayā na magge dve’’ti ca vattabbaṃ siyā, ‘‘na maggapaccayā āsevane ekaṃ (paṭṭhā. 1.1.221), āsevanapaccayā na magge eka’’nti (paṭṭhā. 1.1.152) ca pana vuttaṃ. Ekaṃ dve vāreti ettha ca ekaggahaṇaṃ vacanasiliṭṭhatāya vasena vuttaṃ. Na hi dutiye moghavāre ekavārameva voṭṭhabbanaṃ pavattati. Dvikkhattuṃ vā tassa pavattiṃ sandhāya ekavāraggahaṇaṃ, tikkhattuṃ pavattiṃ sandhāya dvevāraggahaṇaṃ. Tattha dutiyaṃ tatiyañca pavattamānaṃ laddhāsevanaṃ viya hoti. Yasmā pana ‘‘voṭṭhabbanaṃ patvā ekaṃ dve vāreāsevanaṃ labhitvā cittaṃ bhavaṅgameva otaratī’’ti idaṃ dutiyamoghavāravasena vuttaṃ bhaveyya. So ca ārammaṇadubbalatāya eva hotīti abhidhammaṭṭhakathāyaṃ niyamito. Idha pana tikkhānupassanānubhāvena akusaluppattiyā asambhavavasena ayonisova āvajjato ayoniso vavatthānaṃ siyā, na yoniso, tasmiñca pavatte mahati atimahati vā ārammaṇe javanaṃ na uppajjeyyāti ayamattho vicāretvā gahetabbo.
ਏਤਸ੍ਸੇવ વਾ ਸਤਿਪਿ ਦੁવਿਧਤਾਪਰਿਕਪ੍ਪਨੇ ਸੋ ਚ ਯਦਿ ਅਨੁਲੋਮੇ વੇਦਨਾਤ੍ਤਿਕੇ ਪਟਿਚ੍ਚવਾਰਾਦੀਸੁ ‘‘ਆਸੇવਨਪਚ੍ਚਯਾ ਨ ਮਗ੍ਗੇ ਦ੍વੇ, ਨ ਮਗ੍ਗਪਚ੍ਚਯਾ ਆਸੇવਨੇ ਦ੍વੇ’’ਤਿ ਚ વੁਤ੍ਤਂ ਸਿਯਾ, (ਲਬ੍ਭੇਯ੍ਯ), ਨ ਚ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਦਿ ਪਨ વੋਟ੍ਠਬ੍ਬਨਮ੍ਪਿ ਆਸੇવਨਪਚ੍ਚਯੋ ਸਿਯਾ, ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਾਨਮ੍ਪਿ ਸਿਯਾ। ਨ ਹਿ ਆਸੇવਨਪਚ੍ਚਯਂ ਲਦ੍ਧੁਂ ਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਸੇવਨਪਚ੍ਚਯਤਾਪਿ ਧਮ੍ਮੋ ਆਸੇવਨਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀਤਿ ਅવੁਤ੍ਤੋ ਅਤ੍ਥਿ, વੋਟ੍ਠਬ੍ਬਨਸ੍ਸ ਪਨ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਾਨਂ ਆਸੇવਨਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਅવੁਤ੍ਤੋ – ‘‘ਕੁਸਲਂ ਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਕੁਸਲੋ ਧਮ੍ਮੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਨਾਸੇવਨਪਚ੍ਚਯਾ। ਅਕੁਸਲਂ…ਪੇ॰… ਨਾਸੇવਨਪਚ੍ਚਯਾ’’ਤਿ (ਪਟ੍ਠਾ॰ ੧.੧.੯੩-੯੪) વਚਨਤੋ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ ਚ। ਅਥਾਪਿ ਸਿਯਾ ਅਸਮਾਨવੇਦਨਾਨਂ વਸੇਨੇવ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਚ, ਏવਮਪਿ ਯਥਾ – ‘‘ਆવਜ੍ਜਨਾ ਕੁਸਲਾਨਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਅਨਨ੍ਤਰਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿ (ਪਟ੍ਠਾ॰ ੧.੧.੪੧੭) વੁਤ੍ਤਂ, ਏવਂ ‘‘ਆਸੇવਨਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿਪਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਿਯਾ। ਤਂ ਜਾਤਿਭੇਦਾ ਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਚੇ? ਭੂਮਿਭਿਨ੍ਨਸ੍ਸ ਕਾਮਾવਚਰਸ੍ਸ ਰੂਪਾવਚਰਾਦੀਨਂ ਆਸੇવਨਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ વਿਯ ਜਾਤਿਭਿਨ੍ਨਸ੍ਸਪਿ ਭવੇਯ੍ਯਾਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ ਏવ ਸਿਯਾ, ਅਭਿਨ੍ਨਜਾਤਿਕਸ੍ਸ ਚ વਸੇਨ ਯਥਾ – ‘‘ਆવਜ੍ਜਨਾ ਸਹੇਤੁਕਾਨਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਅਨਨ੍ਤਰਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਏવਂ ‘‘ਆਸੇવਨਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿਪਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਿਯਾ, ਨ ਚ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਮਾ વੇਦਨਾਤ੍ਤਿਕੇਪਿ ‘‘ਆਸੇવਨਪਚ੍ਚਯਾ ਨ ਮਗ੍ਗੇ ਏਕਂ, ਨ ਮਗ੍ਗਪਚ੍ਚਯਾ ਆਸੇવਨੇ ਏਕ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਗਣਨਾਯ ਨਿਦ੍ਧਾਰਿਯਮਾਨਾਯ વੋਟ੍ਠਬ੍ਬਨਸ੍ਸ ਆਸੇવਨਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ ਅਯਂ ਮੋਘવਾਰੋ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ।
Etasseva vā satipi duvidhatāparikappane so ca yadi anulome vedanāttike paṭiccavārādīsu ‘‘āsevanapaccayā na magge dve, na maggapaccayā āsevane dve’’ti ca vuttaṃ siyā, (labbheyya), na ca vuttaṃ. Yadi pana voṭṭhabbanampi āsevanapaccayo siyā, kusalākusalānampi siyā. Na hi āsevanapaccayaṃ laddhuṃ yuttassa āsevanapaccayatāpi dhammo āsevanapaccayo hotīti avutto atthi, voṭṭhabbanassa pana kusalākusalānaṃ āsevanapaccayabhāvo avutto – ‘‘kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo dhammo uppajjati nāsevanapaccayā. Akusalaṃ…pe… nāsevanapaccayā’’ti (paṭṭhā. 1.1.93-94) vacanato paṭikkhitto ca. Athāpi siyā asamānavedanānaṃ vaseneva vuttanti ca, evamapi yathā – ‘‘āvajjanā kusalānaṃ khandhānaṃ akusalānaṃ khandhānaṃ anantarapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.1.417) vuttaṃ, evaṃ ‘‘āsevanapaccayena paccayo’’tipi vattabbaṃ siyā. Taṃ jātibhedā na vuttanti ce? Bhūmibhinnassa kāmāvacarassa rūpāvacarādīnaṃ āsevanapaccayabhāvo viya jātibhinnassapi bhaveyyāti vattabbo eva siyā, abhinnajātikassa ca vasena yathā – ‘‘āvajjanā sahetukānaṃ khandhānaṃ anantarapaccayena paccayo’’ti vuttaṃ, evaṃ ‘‘āsevanapaccayena paccayo’’tipi vattabbaṃ siyā, na ca vuttaṃ. Tasmā vedanāttikepi ‘‘āsevanapaccayā na magge ekaṃ, na maggapaccayā āsevane eka’’nti evaṃ gaṇanāya niddhāriyamānāya voṭṭhabbanassa āsevanapaccayattassa abhāvā ayaṃ moghavāro upaparikkhitvā gahetabbo.
વੋਟ੍ਠਬ੍ਬਨਂ ਪਨ વੀਥਿવਿਪਾਕਸਨ੍ਤਤਿਯਾ ਆવਟ੍ਟਨਤੋ ਆવਜ੍ਜਨਾ, ਤਤੋ વਿਸਦਿਸਸ੍ਸ ਜવਨਸ੍ਸ ਕਰਣਤੋ ਮਨਸਿਕਾਰੋਤਿ ਚ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ ਲਭੇਯ੍ਯ, ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ਪਟ੍ਠਾਨੇ ‘‘વੋਟ੍ਠਬ੍ਬਨਂ ਕੁਸਲਾਨਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਅਨਨ੍ਤਰਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿਆਦਿ ਨ વੁਤ੍ਤਂ, ‘‘ਆવਜ੍ਜਨਾ’’ਇਚ੍ਚੇવ (ਪਟ੍ਠਾ॰ ੧.੧.੪੧੭) વੁਤ੍ਤਂ, ਤਮ੍ਪਿ વੋਟ੍ਠਬ੍ਬਨਤੋ ਪਰਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ વਾ ਜવਨਾਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਪੁਰੇਜਾਤਂ ਭવਿਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਂ ਰੂਪਾਦਿਂ ਆਰਬ੍ਭ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਂ વੋਟ੍ਠਬ੍ਬਨਂ ਜવਨਟ੍ਠਾਨੇ ਠਤ੍વਾ ਭવਙ੍ਗਂ ਓਤਰਤਿ। ਜવਨਟ੍ਠਾਨੇ ਠਤ੍વਾਤਿ ਚ ਜવਨਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਟ੍ਠਾਨੇ ਦ੍વਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਪવਤ੍ਤਿਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਨ ਜવਨਭਾવੇਨਾਤਿ। ਆਸੇવਨਂ ਲਭਿਤ੍વਾਤਿ ਚੇਤ੍ਥ ਆਸੇવਨਂ વਿਯ ਆਸੇવਨਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੋવਾਯਮਤ੍ਥੋ। વਿਪ੍ਫਾਰਿਕਤ੍ਤਾ ਚਸ੍ਸ ਦ੍વਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ વਾ ਤਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ વਾ ਪવਤ੍ਤਿਯੇવ ਚੇਤ੍ਥ ਆਸੇવਨਸਦਿਸਤਾ। વਿਪ੍ਫਾਰਿਕਤਾਯ ਹਿ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਸਮੁਟ੍ਠਾਪਕਤਾ ਚਸ੍ਸ વੁਚ੍ਚਤਿ। વਿਪ੍ਫਾਰਿਕਮ੍ਪਿ ਜવਨਂ વਿਯ ਅਨੇਕਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਅਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਤਾਯ ਚ ਨ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਤੋ ਆਸੇવਨਭਾવੇਨ વਤ੍ਤਤੀਤਿ ਨ ਇਮਸ੍ਸ ਆਸੇવਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ਫਲਚਿਤ੍ਤੇਸੁ ਮਗ੍ਗਪਰਿਯਾਯੋ વਿਯ ਪਰਿਯਾਯવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ।
Voṭṭhabbanaṃ pana vīthivipākasantatiyā āvaṭṭanato āvajjanā, tato visadisassa javanassa karaṇato manasikāroti ca vattabbataṃ labheyya, evañca katvā paṭṭhāne ‘‘voṭṭhabbanaṃ kusalānaṃ khandhānaṃ anantarapaccayena paccayo’’tiādi na vuttaṃ, ‘‘āvajjanā’’icceva (paṭṭhā. 1.1.417) vuttaṃ, tampi voṭṭhabbanato paraṃ catunnaṃ pañcannaṃ vā javanānaṃ ārammaṇapurejātaṃ bhavituṃ asakkontaṃ rūpādiṃ ārabbha pavattamānaṃ voṭṭhabbanaṃ javanaṭṭhāne ṭhatvā bhavaṅgaṃ otarati. Javanaṭṭhāne ṭhatvāti ca javanassa uppajjanaṭṭhāne dvikkhattuṃ pavattitvāti attho, na javanabhāvenāti. Āsevanaṃ labhitvāti cettha āsevanaṃ viya āsevananti vuttovāyamattho. Vipphārikattā cassa dvikkhattuṃ vā tikkhattuṃ vā pavattiyeva cettha āsevanasadisatā. Vipphārikatāya hi viññattisamuṭṭhāpakatā cassa vuccati. Vipphārikampi javanaṃ viya anekakkhattuṃ appavattiyā asuppatiṭṭhitatāya ca na nippariyāyato āsevanabhāvena vattatīti na imassa āsevanatthaṃ vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana phalacittesu maggapariyāyo viya pariyāyavasena vuttaṃ.
ਅਯਨ੍ਤਿ ‘‘ਸਚੇਪੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤੋ ਏਕવਾਰਮ੍ਪਿ ਰਾਗਾਦੀਨਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਨવਸੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਯੋਗਾવਚਰੋ। ਕੋਟਿਪ੍ਪਤ੍ਤੋਤਿ ਮਤ੍ਥਕਂ ਪਤ੍ਤੋ। ਪਟਿਪਕ੍ਖੇਹਿ ਅਨਭਿਭੂਤਤ੍ਤਾ વਿਸਦવਿਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਤਾਯ ਤਿਕ੍ਖવਿਪਸ੍ਸਕੋ। ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਮੇવ ਹੋਤਿ ‘‘ਏવਂ ਮੇ ਜવਨਂ ਜવਿਤ’’ਨ੍ਤਿ ਸਾਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਜવਨਸ੍ਸ ਹੁਤ੍વਾ ਅਭਾવવવਤ੍ਥਾਪਨਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਭਾવਤੋ, ਤਥਾ ਆવਜ੍ਜਨવਸੇਨ વਾ ਤਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਤਾવਦੇવ ਮੂਲਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਭੂਤਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਮੇવ ਹੋਤਿ। ਦੁਤਿਯਸ੍ਸ ਪਨ વਸੇਨਾਤਿ ‘‘ਅਪਰਸ੍ਸ ਰਾਗਾਦਿવਸੇਨ ਏਕવਾਰਂ ਜવਨਂ ਜવਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨਾਤਿਤਿਕ੍ਖવਿਪਸ੍ਸਕਸ੍ਸ વਸੇਨ ‘‘ਤਸ੍ਸ ਧਾਤਾਰਮ੍ਮਣਮੇવ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸੁਤ੍ਤੇ ਆਗਤਤ੍ਤਾ। ‘‘ਤਮੇਨਂ ਉਪਧਿਪਹਾਨਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨਂ ਉਪਧਿਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗਾਯ ਕਦਾਚਿ ਕਰਹਚਿ ਸਤਿਸਮ੍ਮੋਸਾ ਉਪਧਿਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਾ ਸਰਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾ ਸਮੁਦਾਚਰਨ੍ਤਿ। ਦਨ੍ਧੋ ਉਦਾਯਿ ਸਤੁਪ੍ਪਾਦੋ, ਅਥ ਖੋ ਨਂ ਖਿਪ੍ਪਮੇવ ਪਜਹਤਿ વਿਨੋਦੇਤਿ ਬ੍ਯਨ੍ਤੀਕਰੋਤਿ ਅਨਭਾવਂ ਗਮੇਤੀ’’ਤਿ ਲਟੁਕਿਕੋਪਮੇ। ਤਸ੍ਸ ਹਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਾਦਯੋ ਤਾવ ਪਜਹਨ੍ਤੁ, ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਕਥਂ ਪਜਹਤੀ’’ਤਿ ਚੋਦਨਂ ਪਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਆਰਦ੍ਧવਿਪਸ੍ਸਕੋ ਹਿ ਸਤਿਸਮ੍ਮੋਸੇਨ ਸਹਸਾ ਕਿਲੇਸੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ‘ਮਾਦਿਸਸ੍ਸ ਨਾਮ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਕਿਲੇਸੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ’ਤਿ ਸਂવੇਗਂ ਕਤ੍વਾ વੀਰਿਯਂ ਪਗ੍ਗਯ੍ਹ વਿਪਸ੍ਸਨਂ વਡ੍ਢੇਤ੍વਾ ਮਗ੍ਗੇਨ ਕਿਲੇਸੇ ਸਮੁਗ੍ਘਾਤੇਤਿ, ਇਤਿ ਸੋ ਪਜਹਤਿ ਨਾਮਾ’’ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਤਸ੍ਸ ਧਾਤਾਰਮ੍ਮਣਮੇવ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਤੀਤਿਆਦਿਨਾ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸੁਤ੍ਤੇ ਆਗਤਤ੍ਤਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਭਾવਨੇ ਚ ਮਜ੍ਝਿਮਸ੍ਸ વਸੇਨ ਅਯਮਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Ayanti ‘‘sacepī’’tiādinā vutto ekavārampi rāgādīnaṃ anuppādanavasena vipassanāya kammaṃ karonto yogāvacaro. Koṭippattoti matthakaṃ patto. Paṭipakkhehi anabhibhūtattā visadavipassanāñāṇatāya tikkhavipassako. Ārammaṇaṃ pariggahitameva hoti ‘‘evaṃ me javanaṃ javita’’nti sārammaṇassa javanassa hutvā abhāvavavatthāpanassa kammaṭṭhānabhāvato, tathā āvajjanavasena vā taṃ ārammaṇaṃ vissajjetvā tāvadeva mūlakammaṭṭhānabhūtaṃ ārammaṇaṃ pariggahitameva hoti. Dutiyassa pana vasenāti ‘‘aparassa rāgādivasena ekavāraṃ javanaṃ javatī’’tiādinā vuttassa nātitikkhavipassakassa vasena ‘‘tassa dhātārammaṇameva cittaṃ pakkhandatī’’tiādinā imasmiṃ sutte āgatattā. ‘‘Tamenaṃ upadhipahānāya paṭipannaṃ upadhipaṭinissaggāya kadāci karahaci satisammosā upadhipaṭisaṃyuttā sarasaṅkappā samudācaranti. Dandho udāyi satuppādo, atha kho naṃ khippameva pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gametī’’ti laṭukikopame. Tassa hi aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sotāpannādayo tāva pajahantu, puthujjano kathaṃ pajahatī’’ti codanaṃ paṭṭhapetvā ‘‘āraddhavipassako hi satisammosena sahasā kilese uppanne ‘mādisassa nāma bhikkhuno kileso uppanno’ti saṃvegaṃ katvā vīriyaṃ paggayha vipassanaṃ vaḍḍhetvā maggena kilese samugghāteti, iti so pajahati nāmā’’ti attho vutto. Tena vuttaṃ – ‘‘tassa dhātārammaṇameva cittaṃ pakkhandatītiādinā imasmiṃ sutte āgatattā’’tiādi. Indriyabhāvane ca majjhimassa vasena ayamattho veditabbo.
ਪਰਿਗ੍ਗਹવਸੇਨਾਤਿ ਧਾਤੁਪਰਿਗ੍ਗਹવਸੇਨ। ਮਮ੍ਮਚ੍ਛੇਦਨਾਦਿવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਅਕ੍ਕੋਸਨਾਦਿਂ ਅਨਿਟ੍ਠਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਪਤ੍વਾ ਸੋਤਦ੍વਾਰੇ ਕਿਲਮਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ, ਤਥਾ ਪੋਥਨਪਹਰਣਾਦਿਕਂ ਅਨਿਟ੍ਠਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਪਤ੍વਾ ਕਾਯਦ੍વਾਰੇ ਕਿਲਮਤਿ।
Pariggahavasenāti dhātupariggahavasena. Mammacchedanādivasena pavattaakkosanādiṃ aniṭṭhaṃ ārammaṇaṃ patvā sotadvāre kilamati puggalo, tathā pothanapaharaṇādikaṃ aniṭṭhaṃ ārammaṇaṃ patvā kāyadvāre kilamati.
ਸਮੁਦਾਚਰਨ੍ਤੀਤਿ ਸਬ੍ਬਸੋ ਉਦ੍ਧਂ ਆਚਰਨ੍ਤਿ। ਤਯਿਦਂ ਅਮਨਾਪੇਹਿ ਸਮੁਦਾਚਰਣਂ ਨਾਮ ਪੋਥਨਪਹਰਣਾਦਿવਸੇਨ ਉਪਕ੍ਕਮਨਮੇવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਉਪਕ੍ਕਮਨ੍ਤੀ’’ਤਿ, ਬਾਧਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਥਾਸਭਾવੋਤਿ ਯਥਾ ਪਾਣਿਪ੍ਪਹਾਰਾਦੀਹਿ ਘਟ੍ਟਿਤਮਤ੍ਤੋ વਿਕਾਰਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਥਾਸਭਾવੋ। ‘‘ਉਭਤੋਦਣ੍ਡਕੇਨ ਚੇਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕਕਚੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੩੨) ਓવਾਦਦਾਨਂ ਨਾਮ ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂਯੇવ ਆવੇਣਿਕਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘વੁਤ੍ਤਂ ਖੋ ਪਨੇਤਂ ਭਗવਤਾਤਿ ਅਨੁਸ੍ਸਰਨ੍ਤੋਪਿ…ਪੇ॰… ਕਕਚੂਪਮੋવਾਦਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਨ੍ਤੋਪੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਸਪਿ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਭਾવਤੋਤਿ ਕੇਚਿ । ਯਂ ਪਨ ਕਕਚੋਕਨ੍ਤਕੇਸੁਪਿ ਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਅਪ੍ਪਦੁਸ੍ਸਨਂ ਨਿਬ੍ਬਿਕਾਰਂ, ਤਂ ਸਤ੍ਥੁਸਾਸਨਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਨ੍ਤੋਪਿ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿਲਕ੍ਖਣਂ ਧਮ੍ਮਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਤਿਯੇવਾਤਿ ਏવਂ વਾ ਏਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਗੁਣਨ੍ਤਿ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮਾਧਿਗਮਨਸਿਦ੍ਧਂ ਗੁਣਮਾਹ। ਸੋ ਚ ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ ਅਰਿਯਾਨਂ ਗੁਣੋਤਿ ਤਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਨ੍ਤੋਪਿ ਸਙ੍ਘਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਤਿ ਏવਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Samudācarantīti sabbaso uddhaṃ ācaranti. Tayidaṃ amanāpehi samudācaraṇaṃ nāma pothanapaharaṇādivasena upakkamanamevāti āha ‘‘upakkamantī’’ti, bādhantīti attho. Tathāsabhāvoti yathā pāṇippahārādīhi ghaṭṭitamatto vikāraṃ āpajjati, tathāsabhāvo. ‘‘Ubhatodaṇḍakena cepi, bhikkhave, kakacenā’’tiādinā (ma. ni. 1.232) ovādadānaṃ nāma anaññasādhāraṇaṃ buddhānaṃyeva āveṇikanti āha ‘‘vuttaṃ kho panetaṃ bhagavatāti anussarantopi…pe… kakacūpamovādaṃ anussarantopī’’ti vuttaṃ. Tassapi pariyattidhammabhāvatoti keci . Yaṃ pana kakacokantakesupi manussesu appadussanaṃ nibbikāraṃ, taṃ satthusāsanaṃ anussarantopi sammāpaṭipattilakkhaṇaṃ dhammaṃ anussaratiyevāti evaṃ vā ettha attho veditabbo. Bhikkhuno guṇanti ariyadhammādhigamanasiddhaṃ guṇamāha. So ca sabbesampi ariyānaṃ guṇoti taṃ anussarantopi saṅghaṃ anussarati evāti vuttaṃ.
વਿਪਸ੍ਸਨੁਪੇਕ੍ਖਾ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਉਪੇਕ੍ਖਾ ਕੁਸਲਨਿਸ੍ਸਿਤਾ ਨ ਸਣ੍ਠਾਤੀਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਸਬ੍ਬਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਖਾਰਗਤੇ ਅਜ੍ਝੁਪੇਕ੍ਖਨਂ ਨ ਲਭਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਛਲ਼ਙ੍ਗੁਪੇਕ੍ਖਾਤਿ ਛਲ਼ਙ੍ਗੁਪੇਕ੍ਖਾ વਿਯ ਛਲ਼ਙ੍ਗੁਪੇਕ੍ਖਾ ਇਟ੍ਠਾਨਿਟ੍ਠੇਸੁ ਨਿਬ੍ਬਿਕਾਰਤਾਸਾਮਞ੍ਞੇਨ । ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸਾ ਪਨੇਸਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਛਲ਼ਙ੍ਗੁਪੇਕ੍ਖਾਠਾਨੇ ਠਪੇਤਿ ‘‘ਲਾਭਾ વਤ ਮੇ, ਸੁਲਦ੍ਧਂ વਤ ਮੇ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਤ੍ਤਮਨਤਂ ਆਪਜ੍ਜਨ੍ਤੋ।
Vipassanupekkhā adhippetā, tasmā upekkhā kusalanissitā na saṇṭhātīti vipassanāvasena sabbasmimpi saṅkhāragate ajjhupekkhanaṃ na labhatīti attho. Chaḷaṅgupekkhāti chaḷaṅgupekkhā viya chaḷaṅgupekkhā iṭṭhāniṭṭhesu nibbikāratāsāmaññena . Tenāha ‘‘sā panesā’’tiādi. Chaḷaṅgupekkhāṭhāne ṭhapeti ‘‘lābhā vata me, suladdhaṃ vata me’’tiādinā attamanataṃ āpajjanto.
੩੦੩. ਆਪੋਗਤਨ੍ਤਿ ਆਬਨ੍ਧਨવਸੇਨ ਆਪੋ, ਤਦੇવ ਆਪੋਸਭਾવਂ ਗਤਤ੍ਤਾ ਆਪੋਗਤਂ, ਸਭਾવੇਨੇવ ਆਪੋਭਾવਂ વਾ ਪਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਸੋ ਆਪੋਭਾવਸਙ੍ਖਾਤੋ ਅਲ੍ਲਯੂਸਭਾવੋ ਸਸਮ੍ਭਾਰਪਥવੀਸਸਮ੍ਭਾਰਉਦਕਾਦਿਗਤੇ ਸਬ੍ਬਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਆਪਸ੍ਮਿਂ વਿਜ੍ਜਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਬ੍ਬਆਪੇਸੁ ਗਤਂ ਅਲ੍ਲਯੂਸਭਾવਲਕ੍ਖਣ’’ਨ੍ਤਿ, ਦ੍ਰવਭਾવਲਕ੍ਖਣਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਪਕੁਪ੍ਪਤੀ’’ਤਿ ਪਾਕਤਿਕਪਕੋਪਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਓਘવਸੇਨ વਡ੍ਢਤੀ’’ਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਯਮਸ੍ਸ ਪਾਕਤਿਕੋ ਪਕੋਪੋ’’ਤਿ। ਇਤਰਂ ਪਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਆਪੋਸਂવਟ੍ਟਕਾਲੇ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਓਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਓਗਮਨਨ੍ਤਿ ਪਰਿਯਾਦਾਨਂ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ, ਨ ਅਧੋਗਮਨਮਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਉਦ੍ਧਨੇ…ਪੇ॰… ਪਾਪੁਣਨ੍ਤੀ’’ਤਿ।
303.Āpogatanti ābandhanavasena āpo, tadeva āposabhāvaṃ gatattā āpogataṃ, sabhāveneva āpobhāvaṃ vā pattanti attho. Yasmā pana so āpobhāvasaṅkhāto allayūsabhāvo sasambhārapathavīsasambhāraudakādigate sabbasmimpi āpasmiṃ vijjati, tasmā vuttaṃ ‘‘sabbaāpesu gataṃ allayūsabhāvalakkhaṇa’’nti, dravabhāvalakkhaṇanti attho. ‘‘Pakuppatī’’ti pākatikapakopaṃ sandhāyāha ‘‘oghavasena vaḍḍhatī’’ti. Tenāha ‘‘ayamassa pākatiko pakopo’’ti. Itaraṃ pana dassetuṃ ‘‘āposaṃvaṭṭakāle panā’’tiādi vuttaṃ. Ogacchantīti ettha ogamananti pariyādānaṃ adhippetaṃ, na adhogamanamattanti āha ‘‘uddhane…pe… pāpuṇantī’’ti.
੩੦੪. ਸਬ੍ਬਤੇਜੇਸੁ ਗਤਨ੍ਤਿ ਇਨ੍ਧਨਾਦਿવਸੇਨ ਅਨੇਕਭੇਦੇਸੁ ਸਬ੍ਬੇਸੁ ਤੇਜੋਕੋਟ੍ਠਾਸੇਸੁ ਗਤਂ ਪવਤ੍ਤਂ। ਯਥਾ ਪੀਤਿ ਏવ ਪੀਤਿਗਤਂ, ਏવਂ ਤੇਜੋ ਏવ ਤੇਜੋਗਤਂ, ਤੇਜਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਮਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਂ ਆਪੋਗਤਂ, વਾਯੋਗਤਞ੍ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਪੁਰਿਮੇ’’ਤਿਆਦਿ। ਏਕਾਹਿਕਜਰਾਦਿਭਾવੇਨਾਤਿ ਏਕਾਹਿਕਾਦਿਜਰਾਭੇਦੇਨ। ਉਸੁਮਜਾਤੋਤਿ ਉਸ੍ਮਾਭਿਭੂਤੋ। ਜੀਰਤੀਤਿ ਜਿਣ੍ਣੋ ਹੋਤਿ। ਤੇਜੋਧਾਤੁવਸੇਨ ਲਬ੍ਭਮਾਨਾ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਕਾਯੇ ਜਰਾਪવਤ੍ਤਿ ਪਾਕਟਜਰਾવਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯવੇਕਲ੍ਲਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। વਲਿਪਲਿਤਾਦਿਭਾવਨ੍ਤਿ વਲਿਤਪਲਿਤਭਾવਂ, ਅਙ੍ਗਪਚ੍ਚਙ੍ਗਾਨਂ ਸਿਥਿਲਭਾવਞ੍ਚ। ਕੁਪ੍ਪਿਤੇਨਾਤਿ ਖੁਭਿਤੇਨ। ਸਤਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਤਾਪੇਤ੍વਾ ਤਾਪੇਤ੍વਾ ਸੀਤੂਦਕੇ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਉਦ੍ਧਟਸਪ੍ਪਿ ਸਤਧੋਤਸਪ੍ਪੀਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਸਰੀਰੇ ਪਕਤਿਉਸੁਮਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਉਣ੍ਹਭਾવੋ ਸਨ੍ਤਾਪੋ, ਸਰੀਰਸ੍ਸ ਦਹਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤੋ ਮਹਾਦਾਹੋ ਪਰਿਦਾਹੋਤਿ ਅਯਮੇવ ਤੇਸਂ વਿਸੇਸੋ। ਅਸਿਤਨ੍ਤਿ ਸੁਤ੍ਤਂ। ਖਾਯਿਤਨ੍ਤਿ ਖਾਦਿਤਂ। ਸਾਯਿਤਨ੍ਤਿ ਅਸ੍ਸਾਦਿਤਂ। ਸਮ੍ਮਾ ਪਰਿਪਾਕਂ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਸਮવੇਪਾਕਿਨਿਯਾ ਗਹਣਿਯਾ વਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਸਮ੍ਮਾਪਰਿਪਾਕੋਪਿ વਿਸਮਪਾਕਿਨਿਯਾ ਗਹਣਿਯਾ વਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਰਸਾਦਿਭਾવੇਨਾਤਿ ਰਸਰੁਧਿਰਮਂਸਮੇਦਨ੍ਹਾਰੁਅਟ੍ਠਿਅਟ੍ਠਿਮਿਞ੍ਜਸੁਕ੍ਕਭਾવੇਨ। વਿવੇਕਨ੍ਤਿ ਪੁਥੁਭਾવਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ વਿਸਦਿਸਭਾવਂ। ਅਸਿਤਾਦਿਭੇਦਸ੍ਸ ਆਹਾਰਸ੍ਸ ਪਰਿਣਾਮੇ ਰਸੋ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਰਸਧਾਤੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਂ ਰਸਸ੍ਸ ਪਰਿਣਾਮੇ ‘‘ਰੁਧਿਰ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਸਬ੍ਬਂ ਨੇਤਬ੍ਬਂ।
304.Sabbatejesu gatanti indhanādivasena anekabhedesu sabbesu tejokoṭṭhāsesu gataṃ pavattaṃ. Yathā pīti eva pītigataṃ, evaṃ tejo eva tejogataṃ, tejanavasena pavattimattanti attho. Evaṃ āpogataṃ, vāyogatañca veditabbanti āha ‘‘purime’’tiādi. Ekāhikajarādibhāvenāti ekāhikādijarābhedena. Usumajātoti usmābhibhūto. Jīratīti jiṇṇo hoti. Tejodhātuvasena labbhamānā imasmiṃ kāye jarāpavatti pākaṭajarāvasena veditabbāti dassetuṃ ‘‘indriyavekallatta’’ntiādi vuttaṃ. Valipalitādibhāvanti valitapalitabhāvaṃ, aṅgapaccaṅgānaṃ sithilabhāvañca. Kuppitenāti khubhitena. Satakkhattuṃ tāpetvā tāpetvā sītūdake pakkhipitvā uddhaṭasappi satadhotasappīti vadanti. Sarīre pakatiusumaṃ atikkamitvā uṇhabhāvo santāpo, sarīrassa dahanavasena pavatto mahādāho paridāhoti ayameva tesaṃ viseso. Asitanti suttaṃ. Khāyitanti khāditaṃ. Sāyitanti assāditaṃ. Sammā paripākaṃ gacchatīti samavepākiniyā gahaṇiyā vasena vuttaṃ. Asammāparipākopi visamapākiniyā gahaṇiyā vasena veditabbo. Rasādibhāvenāti rasarudhiramaṃsamedanhāruaṭṭhiaṭṭhimiñjasukkabhāvena. Vivekanti puthubhāvaṃ aññamaññaṃ visadisabhāvaṃ. Asitādibhedassa āhārassa pariṇāme raso hoti, taṃ paṭicca rasadhātu uppajjatīti attho. Evaṃ rasassa pariṇāme ‘‘rudhira’’ntiādinā sabbaṃ netabbaṃ.
ਹਰਿਤਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਹਰਿਤਮੇવ, ਅਨ੍ਤ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਪਦવਡ੍ਢਨਂ ਕਤਂ ਯਥਾ ‘‘વਨਨ੍ਤਂ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਚਮ੍ਮਨਿਲ੍ਲੇਖਨਂ ਚਮ੍ਮਂ ਲਿਖਿਤ੍વਾ ਛਡ੍ਡਿਤਕਸਟਂ।
Haritantanti haritameva, anta-saddena padavaḍḍhanaṃ kataṃ yathā ‘‘vanantaṃ suttanta’’nti. Cammanillekhanaṃ cammaṃ likhitvā chaḍḍitakasaṭaṃ.
੩੦੫. ਉਗ੍ਗਾਰਹਿਕ੍ਕਾਰਾਦੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਉਦ੍ਦੇਕਖੀਪਨਾਦਿਪવਤ੍ਤਕવਾਤਾਨਂ ਸਙ੍ਗਹੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਉਚ੍ਚਾਰਪਸ੍ਸਾવਾਦੀਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਪਿਤ੍ਤਸੇਮ੍ਹਲਸਿਕਾਦਿਨੀਹਰਣવਾਤਸ੍ਸ ਚੇવ ਉਸੁਮવਾਤਸ੍ਸ ਚ ਸਙ੍ਗਹੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਯਦਿਪਿ ਕੁਚ੍ਛਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਉਦਰਪਰਿਯਾਯੋ, ਕੋਟ੍ਠ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਪਨ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਸ੍ਸ વੁਚ੍ਚਮਾਨਤ੍ਤਾ ਤਦવਸਿਟ੍ਠੋ ਉਦਰਪਦੇਸੋ ਇਧ ਕੁਚ੍ਛਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਕੁਚ੍ਛਿਸਯਾ વਾਤਾਤਿ ਅਨ੍ਤਾਨਂ ਬਹਿવਾਤਾ’’ਤਿ। ਸਮਿਞ੍ਜਨਪਸਾਰਣਾਦੀਨੀਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਆਲੋਕਨવਿਲੋਕਨਉਦ੍ਧਰਣਾਦਿਕਾ ਸਬ੍ਬਾ ਕਾਯਿਕਕਿਰਿਯਾ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ। ਅવਸવਤਿ ਉਦਕਂ ਏਤਸ੍ਮਾਤਿ ਓਸ੍ਸવਨਂ, ਛਦਨਨ੍ਤੋ। ਇਧਾਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ।
305.Uggārahikkārādīti ettha ādi-saddena uddekakhīpanādipavattakavātānaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Uccārapassāvādīti ādi-saddena pittasemhalasikādinīharaṇavātassa ceva usumavātassa ca saṅgaho veditabbo. Yadipi kucchi-saddo udarapariyāyo, koṭṭha-saddena pana abbhantarassa vuccamānattā tadavasiṭṭho udarapadeso idha kucchi-saddena vuccatīti āha ‘‘kucchisayā vātāti antānaṃ bahivātā’’ti. Samiñjanapasāraṇādīnīti ādi-saddena ālokanavilokanauddharaṇādikā sabbā kāyikakiriyā saṅgahitā. Avasavati udakaṃ etasmāti ossavanaṃ, chadananto. Idhāti imasmiṃ ṭhāne.
੩੦੬. ਨਿਸ੍ਸਤ੍ਤਭਾવਨ੍ਤਿ ਅਨਤ੍ਤਕਤਂ। ਯਥਾਦਸ੍ਸਿਤਾ ਹਿ ਚਤਸ੍ਸੋ ਧਾਤੁਯੋ ਅਨਤ੍ਤਨਿਯਂ ਕੇવਲਂ ਧਾਤੁਮਤ੍ਤਾ ਨਿਸ੍ਸਤ੍ਤਨਿਜ੍ਜੀવਾਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਪਰਿવਾਰਿਤੋਤਿ ਪਰਿવਾਰਿਤਭਾવੇਨ ਠਿਤੋ ਪਰਿવੁਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਏਤਾਨੀ’’ਤਿਆਦਿ, ਕਟ੍ਠਾਦੀਨਿ ਸਨ੍ਨਿવੇਸવਿਸੇਸવਸੇਨ ਠਪਿਤਾਨੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਅਞ੍ਞਥਾ ਅਗਾਰਸਮਞ੍ਞਾਯ ਭਾવਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਕਟ੍ਠਾਦੀਸੁ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਯਦਤ੍ਥਂ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਆવੁਸੋ’’ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ, ਤਮਤ੍ਥਂ ਪਾਕਟਂ ਕਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯਥਾ ਕਟ੍ਠਾਦੀਨੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।
306.Nissattabhāvanti anattakataṃ. Yathādassitā hi catasso dhātuyo anattaniyaṃ kevalaṃ dhātumattā nissattanijjīvāti imamatthaṃ dasseti. Parivāritoti parivāritabhāvena ṭhito parivuto. Tenāha ‘‘etānī’’tiādi, kaṭṭhādīni sannivesavisesavasena ṭhapitānīti adhippāyo. Aññathā agārasamaññāya bhāvato. Tenāha ‘‘kaṭṭhādīsu panā’’tiādi. Yadatthaṃ pāḷiyaṃ ‘‘seyyathāpi, āvuso’’tiādi āraddhaṃ, tamatthaṃ pākaṭaṃ katvā dassetuṃ ‘‘yathā kaṭṭhādīnī’’tiādi vuttaṃ.
ਕਾਮਂ ਹੇਟ੍ਠਾ ‘‘ਮਤ੍ਤਟ੍ਠਕਸ੍ਸ ਕਾਯਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੦੨) ਅવਿਭਾਗੇਨ ਏਕਦੇਸੇਨ ਚ ਉਪਾਦਾਰੂਪਮ੍ਪਿ ਕਥਿਤਂ, ਤਥਾ વੇਦਨਾਦਯੋ ਖਨ੍ਧਭਾવੇਨ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਨ ਕਥਿਤਾ, ਤਥਾ ਤਣ੍ਹਾਪਿ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਭਾવੇਨ। ਇਤਰਾਨਿ ਪਨ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਸਬ੍ਬੇਨ ਸਬ੍ਬਂ ਨ ਕਥਿਤਾਨਿ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਹੇਟ੍ਠਾ…ਪੇ॰… ਨ ਕਥਿਤਾਨੀ’’ਤਿ। ਚਕ੍ਖੁਪਸਾਦੇ ਨਿਰੁਦ੍ਧੇਤਿ ਚਕ੍ਖੁਪਸਾਦੇ વਿਨਟ੍ਠੇ। ਉਪਹਤੇਤਿ ਪੁਬ੍ਬਕਿਮਿਆਦੀਹਿ ਉਪਦ੍ਦੁਤੇ। ਪਲਿਬੁਦ੍ਧੇਤਿ ਪੁਬ੍ਬਾਦਿਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ વਿਨਾ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਿਤੇ। ਤਜ੍ਜੋਤਿ ਤਸ੍ਸਾਨੁਰੂਪੋ, ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਨੁਰੂਪੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਚਕ੍ਖੁਸ੍ਸ ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣੇ ਆਪਾਥਗਤੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਮਨਸਿਕਾਰੋ ਹਦਯਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯੋਪਿ ਚਕ੍ਖੁਮ੍ਹਿ ਸਤਿ ਹੋਤਿ, ਅਸਤਿ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਚਕ੍ਖੁਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਮਨਸਿਕਾਰੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਭવਙ੍ਗਾવਟ੍ਟਨਂ ਤਸ੍ਸ ਯਥਾ ਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯੇ, ਏવਂ ਪਸਾਦਪਚ੍ਚਯੇਪਿ ਹੋਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਚਕ੍ਖੁਞ੍ਚ ਰੂਪੇ ਚ ਪਟਿਚ੍ਚਾ’’ਤਿ। ਨ੍ਤਿ ਚਕ੍ਖੁਦ੍વਾਰੇ ਕਿਰਿਯਮਨੋਧਾਤੁਚਿਤ੍ਤਂ। ਅਞ੍ਞવਿਹਿਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਞ੍ਞਾਰਮ੍ਮਣਪਸੁਤਸ੍ਸ। ਤਦਨੁਰੂਪਸ੍ਸਾਤਿ ਤੇਸਂ ਚਕ੍ਖੁਰੂਪਤਦਾਭੋਗਾਨਂ ਅਨੁਰੂਪਸ੍ਸ।
Kāmaṃ heṭṭhā ‘‘mattaṭṭhakassa kāyassā’’tiādinā (ma. ni. 1.302) avibhāgena ekadesena ca upādārūpampi kathitaṃ, tathā vedanādayo khandhabhāvena pariggahetvā na kathitā, tathā taṇhāpi samudayasaccabhāvena. Itarāni pana saccāni sabbena sabbaṃ na kathitāni. Tenevāha ‘‘heṭṭhā…pe… na kathitānī’’ti. Cakkhupasāde niruddheti cakkhupasāde vinaṭṭhe. Upahateti pubbakimiādīhi upaddute. Palibuddheti pubbādiuppattiyā vinā paṭicchādite. Tajjoti tassānurūpo, cakkhuviññāṇuppattiyā anurūpoti attho. Cakkhussa rūpārammaṇe āpāthagate uppajjanamanasikāro hadayasannissayopi cakkhumhi sati hoti, asati na hotīti katvā ‘‘cakkhuṃ paṭicca uppajjanamanasikāro’’ti vutto. Bhavaṅgāvaṭṭanaṃ tassa yathā ārammaṇapaccaye, evaṃ pasādapaccayepi hotīti vuttaṃ ‘‘cakkhuñca rūpe ca paṭiccā’’ti. Nti cakkhudvāre kiriyamanodhātucittaṃ. Aññavihitassāti aññārammaṇapasutassa. Tadanurūpassāti tesaṃ cakkhurūpatadābhogānaṃ anurūpassa.
ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ਸਰੂਪਤੋ ਅਤ੍ਥਾਪਤ੍ਤਿਤੋ ਚਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਤਪ੍ਪਕਾਰੋ ਭੂਤੋ, ਤਪ੍ਪਕਾਰਂ વਾ ਪਤ੍ਤੋ ਤਥਾਭੂਤੋ, ਤਸ੍ਸ, ਯਥਾ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਾਦਿਸਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਾਕਾਰਸਮવੇਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਿਸਮੁਟ੍ਠਾਨਰੂਪਨ੍ਤਿ ਉਤੁਕਮ੍ਮਾਹਾਰਸਮੁਟ੍ਠਾਨਰੂਪਂ। ਇਦਞ੍ਚ ਸਤਿਪਿ ਤਦਾ ਭવਙ੍ਗਾવਟ੍ਟਨਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਰੂਪੇ ਕੇવਲਂ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਸਮੁਟ੍ਠਿਤਰੂਪਸ੍ਸ ਅਭਾવਮਤ੍ਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਙ੍ਗਹਂ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਨਗਰਂ વਿਯ ਰਜ੍ਜੇ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਸਙ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬਤਂ ਗਹੇਤਬ੍ਬਤਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ‘‘ਤਥਾਭੂਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ વੇਦਨਾਦਯੋ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾવ, વਿਞ੍ਞਾਣਮ੍ਪਿ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਮੇવ। ਸਙ੍ਖਾਰਾਤਿ ਚੇਤਨਾવ વੁਤ੍ਤਾ ਚੇਤਨਾਪਧਾਨਤ੍ਤਾ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਤਤ੍ਥ ਪਨ ਫਸ੍ਸਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਮਨਸਿਕਾਰਚਿਤ੍ਤਟ੍ਠਿਤਿਯੋਪਿ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧਧਮ੍ਮਾવ। ਏਕਤੋ ਸਙ੍ਗਹੋ ‘‘ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ’’ਤਿ ਏਕਤੋ ਗਣਨਾ। ਸਮਾਗਮੋਤਿ ਯਥਾਸਕਂ ਪਚ੍ਚਯવਸੇਨ ਸਮੋਧਾਨਂ। ਸਮવਾਯੋਤਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੇਨ ਸਮવੇਤਤਾਯ ਸਮੁਦਿਤਭਾવੋ।
Cattāri saccāni dasseti sarūpato atthāpattito cāti adhippāyo. Tappakāro bhūto, tappakāraṃ vā patto tathābhūto, tassa, yathā cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tādisassa paccayākārasamavetassāti attho. Tisamuṭṭhānarūpanti utukammāhārasamuṭṭhānarūpaṃ. Idañca satipi tadā bhavaṅgāvaṭṭanacittasamuṭṭhānarūpe kevalaṃ cakkhuviññāṇasamuṭṭhitarūpassa abhāvamattaṃ gahetvā vuttaṃ. Saṅgahaṃ gacchatīti nagaraṃ viya rajje rūpakkhandhe saṅgahetabbataṃ gahetabbataṃ gacchati. ‘‘Tathābhūtassā’’ti vuttattā vedanādayo cakkhuviññāṇasampayuttāva, viññāṇampi cakkhuviññāṇameva. Saṅkhārāti cetanāva vuttā cetanāpadhānattā saṅkhārakkhandhassāti adhippāyo. Tattha pana phassajīvitindriyamanasikāracittaṭṭhitiyopi saṅkhārakkhandhadhammāva. Ekato saṅgaho ‘‘pañcakkhandhā’’ti ekato gaṇanā. Samāgamoti yathāsakaṃ paccayavasena samodhānaṃ. Samavāyoti aññamaññassa paccayabhāvena samavetatāya samuditabhāvo.
ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਧਮ੍ਮੋ ਪਟਿਚ੍ਚ ਸਮੁਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਏਤਸ੍ਮਾਤਿ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੋ, ਪਚ੍ਚਯਾਕਾਰੋ। ਪਚ੍ਚਯਧਮ੍ਮੇ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋਪਿ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਧਮ੍ਮੇ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਤੇ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋਪਿ ਪਚ੍ਚਯਧਮ੍ਮੇ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਯੋ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਛਨ੍ਦਕਰਣવਸੇਨਾਤਿ ਤਣ੍ਹਾਯਨવਸੇਨ। ਆਲਯਕਰਣવਸੇਨਾਤਿ ਅਪੇਕ੍ਖਾਕਰਣવਸੇਨ। ਅਨੁਨਯਕਰਣવਸੇਨਾਤਿ ਅਨੁਰਜ੍ਜਨવਸੇਨ। ਅਜ੍ਝੋਗਾਹਿਤ੍વਾਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਅਨੁਪવਿਸਿਤ੍વਾ વਿਯ ਗਿਲਿਤ੍વਾ વਿਯ ਨਿਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾ વਿਯ ਦਲ਼੍ਹਗ੍ਗਹਣવਸੇਨ। ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ વਿਨਯਤਿ ਪਹੀਯਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਛਨ੍ਦਰਾਗવਿਨਯੋ ਛਨ੍ਦਰਾਗਪਹਾਨਞ੍ਚਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ। ਆਹਰਿਤ੍વਾਤਿ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਸਰੂਪਤੋ ਅਨਾਗਤਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਆਨੇਤ੍વਾ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਨવਸੇਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ਆਹਰਣવਿਧਿਂ ਪਨ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਯਾ ਇਮੇਸੂ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਇਮੇਸੁ ਤੀਸੁ ਠਾਨੇਸੂਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਸੁ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਤੀਸੁ ਅਭਿਸਮਯਟ੍ਠਾਨੇਸੁ। ਦਿਟ੍ਠੀਤਿ ਪਰਿਞ੍ਞਾਭਿਸਮਯਾਦਿવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਯਾਥਾવਦਸ੍ਸਨਂ। ਏવਂ ਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾਦਯੋਪਿ ਯਥਾਰਹਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਭਾવਨਾਪਟਿવੇਧੋਤਿ ਭਾવਨਾવਸੇਨ ਪਟਿવੇਧੋ, ਨ ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣਮਤ੍ਤੇਨ। ਅਯਂ ਮਗ੍ਗੋਤਿ ਅਯਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾਪੀਤਿ ਏવਂ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਚਕ੍ਖੁਦ੍વਾਰੇ વਤ੍ਥੁ ਪਰਿਗ੍ਗਹਮੁਖੇਨਪਿ ਚਤੁਸਚ੍ਚਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਮਤ੍ਥਕਂ ਪਾਪਨੇਨ ਬਹੁਂ વਿਪੁਲਂ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਮੇવ ਭਗવਤੋ ਸਾਸਨਂ ਕਤਂ ਅਨੁਟ੍ਠਿਤਂ ਹੋਤਿ।
Paccayuppannadhammo paṭicca samuppajjati etasmāti paṭiccasamuppādo, paccayākāro. Paccayadhamme passantopi paccayuppannadhamme passati, te passantopi paccayadhamme passatīti vuttaṃ ‘‘yo paṭiccasamuppāda’’ntiādi. Chandakaraṇavasenāti taṇhāyanavasena. Ālayakaraṇavasenāti apekkhākaraṇavasena. Anunayakaraṇavasenāti anurajjanavasena. Ajjhogāhitvāti ārammaṇaṃ anupavisitvā viya gilitvā viya niṭṭhapetvā viya daḷhaggahaṇavasena. Chandarāgo vinayati pahīyati etthāti chandarāgavinayo chandarāgapahānañcāti vuccati nibbānaṃ. Āharitvāti pāḷiyaṃ sarūpato anāgatampi atthato ānetvā saṅgaṇhanavasena gahetabbaṃ. Āharaṇavidhiṃ pana dassento ‘‘yā imesū’’tiādimāha. Imesu tīsu ṭhānesūti yathāvuttesu sukhadukkhādīsu tīsu abhisamayaṭṭhānesu. Diṭṭhīti pariññābhisamayādivasena pavattā sammādiṭṭhi yāthāvadassanaṃ. Evaṃ saṅkappādayopi yathārahaṃ veditabbā. Bhāvanāpaṭivedhoti bhāvanāvasena paṭivedho, na ārammaṇakaraṇamattena. Ayaṃ maggoti ayaṃ catunnaṃ ariyasaccānaṃ paṭivijjhanavasena pavatto aṭṭhaṅgiko maggo. Ettāvatāpīti evaṃ ekasmiṃ cakkhudvāre vatthu pariggahamukhenapi catusaccakammaṭṭhānassa matthakaṃ pāpanena bahuṃ vipulaṃ paripuṇṇameva bhagavato sāsanaṃ kataṃ anuṭṭhitaṃ hoti.
ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਨਿਰੁਦ੍ਧਮੇવ ਭવਙ੍ਗਚਿਤ੍ਤਂ ਆવਜ੍ਜਨਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ ਭવਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਤਂ ਨਿਰੁਦ੍ਧਮ੍ਪੀ’’ਤਿ। ਮਨ੍ਦਥਾਮਗਤਮੇવਾਤਿ ਮਹਤਿਯਾ ਨਿਦ੍ਦਾਯ ਅਭਿਭੂਤਸ੍ਸ વਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਕਪਿਮਿਦ੍ਧਪਰੇਤਸ੍ਸ ਪਨ ਭવਙ੍ਗਚਿਤ੍ਤਂ ਕਦਾਚਿ ਆવਜ੍ਜਨਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ ਭવੇਯ੍ਯਾਤਿ। ਭવਙ੍ਗਸਮਯੇਨੇવਾਤਿ ਭવਙ੍ਗਸ੍ਸੇવ ਪવਤ੍ਤਨਸਮਯੇਨ ਪਗੁਣਜ੍ਝਾਨਪਗੁਣਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਪਗੁਣਗਨ੍ਥੇਸੁ ਤੇਸਂ ਪਗੁਣਭਾવੇਨੇવ ਆਭੋਗੇਨ વਿਨਾਪਿ ਮਨਸਿਕਾਰੋ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ ਪਗੁਣਂ ਗਨ੍ਥਂ ਪਗੁਣਭਾવੇਨੇવ ਨਿਰਨ੍ਤਰਂ વਿਯ ਅਜ੍ਝਯਮਾਨੇ ਅਞ੍ਞવਿਹਿਤਤਾਯ ‘‘ਏਤ੍ਤਕੋ ਗਨ੍ਥੋ ਗਤੋ, ਏਤ੍ਤਕੋ ਅવਸਿਟ੍ਠੋ’’ਤਿ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖਣਾ ਨ ਹੋਤਿ। ਚਤੁਸਮੁਟ੍ਠਾਨਮ੍ਪੀਤਿ ਸਬ੍ਬਂ ਚਤੁਸਮੁਟ੍ਠਾਨਰੂਪਂ, ਨ ਪੁਬ੍ਬੇ વਿਯ ਤਿਸਮੁਟ੍ਠਾਨਮੇવਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਤ੍ਤਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਤ੍ਤਾ ਚ ਫਸ੍ਸਚੇਤਨਾવ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧੋਤਿ ਗਹਿਤਾ, ਨ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਅਭਾવਾ। ਏਕਦੇਸਮੇવ ਸਮ੍ਮਸਨ੍ਤੋਤਿ ਯਥਾਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠਂ ਅਤ੍ਥਂ ਹੇਟ੍ਠਾ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਅਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤ੍વਾ ਏਕਦੇਸਮੇવ ਨਿਦ੍ਦਿਸਨવਸੇਨ ਦੇਸਨਾਯ ਆਮਸਨ੍ਤੋ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇਤਿ ਯਥਾਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ‘‘ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਞ੍ਚੇવ, ਆવੁਸੋ, ਚਕ੍ਖੁ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੦੬) ਛਦ੍વਾਰવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਸਨਟ੍ਠਾਨੇ। ਹੇਟ੍ਠਾ ਪਰਿਹੀਨਦੇਸਨਨ੍ਤਿ – ‘‘ਯਂ ਉਪਾਦਾਰੂਪਂ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਅਰੂਪਿਨੋ ਖਨ੍ਧਾ ਉਪਰਿ ਤੀਣਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨੀ’’ਤਿ ਨਿਦ੍ਦੇਸવਸੇਨ ਪਰਿਹੀਨਂ ਅਤ੍ਥਜਾਤਂ ਸਬ੍ਬਂ। ਤਂਤਂਦ੍વਾਰવਸੇਨਾਤਿ ਚਕ੍ਖੁਦ੍વਾਰਾਦਿਕਂ ਤਂਤਂਦ੍વਾਰવਸੇਨ। ਚਤੁਸਚ੍ਚવਸੇਨ ਆਰਦ੍ਧਾ ਦੇਸਨਾ ਚਤੁਸਚ੍ਚੇਨੇવ ਪਰਿਯੋਸਾਪਿਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਯਥਾਨੁਸਨ੍ਧਿਨਾવ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਂ ਨਿਟ੍ਠਪੇਸੀ’’ਤਿ।
Uppajjitvā niruddhameva bhavaṅgacittaṃ āvajjanacittassa paccayo bhavatīti vuttaṃ ‘‘taṃ niruddhampī’’ti. Mandathāmagatamevāti mahatiyā niddāya abhibhūtassa vasena vuttaṃ, kapimiddhaparetassa pana bhavaṅgacittaṃ kadāci āvajjanassa paccayo bhaveyyāti. Bhavaṅgasamayenevāti bhavaṅgasseva pavattanasamayena paguṇajjhānapaguṇakammaṭṭhānapaguṇaganthesu tesaṃ paguṇabhāveneva ābhogena vināpi manasikāro pavattati. Tathā hi paguṇaṃ ganthaṃ paguṇabhāveneva nirantaraṃ viya ajjhayamāne aññavihitatāya ‘‘ettako gantho gato, ettako avasiṭṭho’’ti sallakkhaṇā na hoti. Catusamuṭṭhānampīti sabbaṃ catusamuṭṭhānarūpaṃ, na pubbe viya tisamuṭṭhānamevāti adhippāyo. Pubbaṅgamattā oḷārikattā ca phassacetanāva saṅkhārakkhandhoti gahitā, na aññesaṃ abhāvā. Ekadesameva sammasantoti yathāuddiṭṭhaṃ atthaṃ heṭṭhā anavasesato aniddisitvā ekadesameva niddisanavasena desanāya āmasanto. Imasmiṃ ṭhāneti yathāuddiṭṭhassa atthassa ‘‘ajjhattikañceva, āvuso, cakkhu’’ntiādinā (ma. ni. 1.306) chadvāravasena niddisanaṭṭhāne. Heṭṭhā parihīnadesananti – ‘‘yaṃ upādārūpaṃ cattāro arūpino khandhā upari tīṇi ariyasaccānī’’ti niddesavasena parihīnaṃ atthajātaṃ sabbaṃ. Taṃtaṃdvāravasenāti cakkhudvārādikaṃ taṃtaṃdvāravasena. Catusaccavasena āraddhā desanā catusacceneva pariyosāpitāti āha ‘‘yathānusandhināva suttantaṃ niṭṭhapesī’’ti.
ਮਹਾਹਤ੍ਥਿਪਦੋਪਮਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾਯ ਲੀਨਤ੍ਥਪ੍ਪਕਾਸਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।
Mahāhatthipadopamasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਮਜ੍ਝਿਮਨਿਕਾਯ • Majjhimanikāya / ੮. ਮਹਾਹਤ੍ਥਿਪਦੋਪਮਸੁਤ੍ਤਂ • 8. Mahāhatthipadopamasuttaṃ
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਮਜ੍ਝਿਮਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ੮. ਮਹਾਹਤ੍ਥਿਪਦੋਪਮਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 8. Mahāhatthipadopamasuttavaṇṇanā
