Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / മജ്ഝിമനികായ (അട്ഠകഥാ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
൮. മഹാഹത്ഥിപദോപമസുത്തവണ്ണനാ
8. Mahāhatthipadopamasuttavaṇṇanā
൩൦൦. ഏവം മേ സുതന്തി മഹാഹത്ഥിപദോപമസുത്തം. തത്ഥ ജങ്ഗലാനന്തി പഥവീതലചാരീനം. പാണാനന്തി സപാദകപാണാനം. പദജാതാനീതി പദാനി. സമോധാനം ഗച്ഛന്തീതി ഓധാനം പക്ഖേപം ഗച്ഛന്തി. അഗ്ഗമക്ഖായതീതി സേട്ഠം അക്ഖായതി. യദിദം മഹന്തത്തേനാതി മഹന്തഭാവേന അഗ്ഗം അക്ഖായതി, ന ഗുണവസേനാതി അത്ഥോ. യേ കേചി കുസലാ ധമ്മാതി യേ കേചി ലോകിയാ വാ ലോകുത്തരാ വാ കുസലാ ധമ്മാ. സങ്ഗഹം ഗച്ഛന്തീതി ഏത്ഥ ചതുബ്ബിധോ സങ്ഗഹോ – സജാതിസങ്ഗഹോ, സഞ്ജാതിസങ്ഗഹോ, കിരിയസങ്ഗഹോ, ഗണനസങ്ഗഹോതി. തത്ഥ ‘‘സബ്ബേ ഖത്തിയാ ആഗച്ഛന്തു സബ്ബേ ബ്രാഹ്മണാ’’തി ഏവം സമാനജാതിവസേന സങ്ഗഹോ സജാതിസങ്ഗഹോ നാമ. ‘‘സബ്ബേ കോസലകാ സബ്ബേ മാഗധകാ’’തി ഏവം സഞ്ജാതിദേസവസേന സങ്ഗഹോ സഞ്ജാതിസങ്ഗഹോ നാമ. ‘‘സബ്ബേ രഥികാ സബ്ബേ ധനുഗ്ഗഹാ’’തി ഏവം കിരിയവസേന സങ്ഗഹോ കിരിയസങ്ഗഹോ നാമ. ‘‘ചക്ഖായതനം കതമക്ഖന്ധഗണനം ഗച്ഛതീതി? ചക്ഖായതനം രൂപക്ഖന്ധഗണനം ഗച്ഛതി. ഹഞ്ചി ചക്ഖായതനം രൂപക്ഖന്ധഗണനം ഗച്ഛതി, തേന വത രേ വത്തബ്ബേ ചക്ഖായതനം രൂപക്ഖന്ധേന സങ്ഗഹിത’’ന്തി (കഥാ॰ ൪൭൧), അയം ഗണനസങ്ഗഹോ നാമ. ഇമസ്മിമ്പി ഠാനേ അയമേവ അധിപ്പേതോ.
300.Evaṃme sutanti mahāhatthipadopamasuttaṃ. Tattha jaṅgalānanti pathavītalacārīnaṃ. Pāṇānanti sapādakapāṇānaṃ. Padajātānīti padāni. Samodhānaṃ gacchantīti odhānaṃ pakkhepaṃ gacchanti. Aggamakkhāyatīti seṭṭhaṃ akkhāyati. Yadidaṃ mahantattenāti mahantabhāvena aggaṃ akkhāyati, na guṇavasenāti attho. Ye keci kusalā dhammāti ye keci lokiyā vā lokuttarā vā kusalā dhammā. Saṅgahaṃ gacchantīti ettha catubbidho saṅgaho – sajātisaṅgaho, sañjātisaṅgaho, kiriyasaṅgaho, gaṇanasaṅgahoti. Tattha ‘‘sabbe khattiyā āgacchantu sabbe brāhmaṇā’’ti evaṃ samānajātivasena saṅgaho sajātisaṅgaho nāma. ‘‘Sabbe kosalakā sabbe māgadhakā’’ti evaṃ sañjātidesavasena saṅgaho sañjātisaṅgaho nāma. ‘‘Sabbe rathikā sabbe dhanuggahā’’ti evaṃ kiriyavasena saṅgaho kiriyasaṅgaho nāma. ‘‘Cakkhāyatanaṃ katamakkhandhagaṇanaṃ gacchatīti? Cakkhāyatanaṃ rūpakkhandhagaṇanaṃ gacchati. Hañci cakkhāyatanaṃ rūpakkhandhagaṇanaṃ gacchati, tena vata re vattabbe cakkhāyatanaṃ rūpakkhandhena saṅgahita’’nti (kathā. 471), ayaṃ gaṇanasaṅgaho nāma. Imasmimpi ṭhāne ayameva adhippeto.
നനു ച ‘‘ചതുന്നം അരിയസച്ചാനം കതി കുസലാ കതി അകുസലാ കതി അബ്യാകതാതി പഞ്ഹസ്സ വിസ്സജ്ജനേ സമുദയസച്ചം അകുസലം, മഗ്ഗസച്ചം കുസലം, നിരോധസച്ചം അബ്യാകതം, ദുക്ഖസച്ചം സിയാ കുസലം, സിയാ അകുസലം, സിയാ അബ്യാകത’’ന്തി (വിഭ॰ ൨൧൬-൨൧൭) ആഗതത്താ ചതുഭൂമകമ്പി കുസലം ദിയഡ്ഢമേവ സച്ചം ഭജതി. അഥ കസ്മാ മഹാഥേരോ ചതൂസു അരിയസച്ചേസു ഗണനം ഗച്ഛതീതി ആഹാതി? സച്ചാനം അന്തോഗധത്താ. യഥാ ഹി ‘‘സാധികമിദം, ഭിക്ഖവേ, ദിയഡ്ഢസിക്ഖാപദസതം അന്വദ്ധമാസം ഉദ്ദേസം ആഗച്ഛതി, യത്ഥ അത്തകാമാ കുലപുത്താ സിക്ഖന്തി. തിസ്സോ ഇമാ, ഭിക്ഖവേ, സിക്ഖാ അധിസീലസിക്ഖാ അധിചിത്തസിക്ഖാ അധിപഞ്ഞാസിക്ഖാ’’തി (അ॰ നി॰ ൩.൮൮) ഏത്ഥ സാധികമിദം ദിയഡ്ഢസിക്ഖാപദസതം ഏകാ അധിസീലസിക്ഖാവ ഹോതി, തം സിക്ഖന്തോപി തിസ്സോ സിക്ഖാ സിക്ഖതീതി ദസ്സിതോ, സിക്ഖാനം അന്തോഗധത്താ. യഥാ ച ഏകസ്സ ഹത്ഥിപദസ്സ ചതൂസു കോട്ഠാസേസു ഏകസ്മിം കോട്ഠാസേ ഓതിണ്ണാനിപി ദ്വീസു തീസു ചതൂസു കോട്ഠാസേസു ഓതിണ്ണാനിപി സിങ്ഗാലസസമിഗാദീനം പാദാനി ഹത്ഥിപദേ സമോധാനം ഗതാനേവ ഹോന്തി. ഹത്ഥിപദതോ അമുച്ചിത്വാ തസ്സേവ അന്തോഗധത്താ. ഏവമേവ ഏകസ്മിമ്പി ദ്വീസുപി തീസുപി ചതൂസുപി സച്ചേസു ഗണനം ഗതാ ധമ്മാ ചതൂസു സച്ചേസു ഗണനം ഗതാവ ഹോന്തി; സച്ചാനം അന്തോഗധത്താതി ദിയഡ്ഢസച്ചഗണനം ഗതേപി കുസലധമ്മേ ‘‘സബ്ബേ തേ ചതൂസു അരിയസച്ചേസു സങ്ഗഹം ഗച്ഛന്തീ’’തി ആഹ. ‘‘ദുക്ഖേ അരിയസച്ചേ’’തിആദീസു ഉദ്ദേസപദേസു ചേവ ജാതിപി ദുക്ഖാതിആദീസു നിദ്ദേസപദേസു ച യം വത്തബ്ബം, തം വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ വുത്തമേവ. കേവലം പനേത്ഥ ദേസനാനുക്കമോവ വേദിതബ്ബോ.
Nanu ca ‘‘catunnaṃ ariyasaccānaṃ kati kusalā kati akusalā kati abyākatāti pañhassa vissajjane samudayasaccaṃ akusalaṃ, maggasaccaṃ kusalaṃ, nirodhasaccaṃ abyākataṃ, dukkhasaccaṃ siyā kusalaṃ, siyā akusalaṃ, siyā abyākata’’nti (vibha. 216-217) āgatattā catubhūmakampi kusalaṃ diyaḍḍhameva saccaṃ bhajati. Atha kasmā mahāthero catūsu ariyasaccesu gaṇanaṃ gacchatīti āhāti? Saccānaṃ antogadhattā. Yathā hi ‘‘sādhikamidaṃ, bhikkhave, diyaḍḍhasikkhāpadasataṃ anvaddhamāsaṃ uddesaṃ āgacchati, yattha attakāmā kulaputtā sikkhanti. Tisso imā, bhikkhave, sikkhā adhisīlasikkhā adhicittasikkhā adhipaññāsikkhā’’ti (a. ni. 3.88) ettha sādhikamidaṃ diyaḍḍhasikkhāpadasataṃ ekā adhisīlasikkhāva hoti, taṃ sikkhantopi tisso sikkhā sikkhatīti dassito, sikkhānaṃ antogadhattā. Yathā ca ekassa hatthipadassa catūsu koṭṭhāsesu ekasmiṃ koṭṭhāse otiṇṇānipi dvīsu tīsu catūsu koṭṭhāsesu otiṇṇānipi siṅgālasasamigādīnaṃ pādāni hatthipade samodhānaṃ gatāneva honti. Hatthipadato amuccitvā tasseva antogadhattā. Evameva ekasmimpi dvīsupi tīsupi catūsupi saccesu gaṇanaṃ gatā dhammā catūsu saccesu gaṇanaṃ gatāva honti; saccānaṃ antogadhattāti diyaḍḍhasaccagaṇanaṃ gatepi kusaladhamme ‘‘sabbe te catūsu ariyasaccesu saṅgahaṃ gacchantī’’ti āha. ‘‘Dukkhe ariyasacce’’tiādīsu uddesapadesu ceva jātipi dukkhātiādīsu niddesapadesu ca yaṃ vattabbaṃ, taṃ visuddhimagge vuttameva. Kevalaṃ panettha desanānukkamova veditabbo.
൩൦൧. യഥാ ഹി ഛേകോ വിലീവകാരോ സുജാതം വേളും ലഭിത്വാ ചതുധാ ഛേത്വാ തതോ തയോ കോട്ഠാസേ ഠപേത്വാ ഏകം ഗണ്ഹിത്വാ പഞ്ചധാ ഭിന്ദേയ്യ, തതോപി ചത്താരോ ഠപേത്വാ ഏകം ഗണ്ഹിത്വാ ഫാലേന്തോ പഞ്ച പേസിയോ കരേയ്യ, തതോ ചതസ്സോ ഠപേത്വാ ഏകം ഗണ്ഹിത്വാ കുച്ഛിഭാഗം പിട്ഠിഭാഗന്തി ദ്വിധാ ഫാലേത്വാ പിട്ഠിഭാഗം ഠപേത്വാ കുച്ഛിഭാഗം ആദായ തതോ സമുഗ്ഗബീജനിതാലവണ്ടാദിനാനപ്പകാരം വേളുവികതിം കരേയ്യ, സോ പിട്ഠിഭാഗഞ്ച ഇതരാ ച ചതസ്സോ പേസിയോ ഇതരേ ച ചത്താരോ കോട്ഠാസേ ഇതരേ ച തയോ കോട്ഠാസേ കമ്മായ ന ഉപനേസ്സതീതി ന വത്തബ്ബോ. ഏകപ്പഹാരേന പന ഉപനേതും ന സക്കാ, അനുപുബ്ബേന ഉപനേസ്സതി. ഏവമേവ അയം മഹാഥേരോപി വിലീവകാരോ സുജാതം വേളും ലഭിത്വാ ചത്താരോ കോട്ഠാസേ വിയ, ഇമം മഹന്തം സുത്തന്തം ആരഭിത്വാ ചതുഅരിയസച്ചവസേന മാതികം ഠപേസി. വിലീവകാരസ്സ തയോ കോട്ഠാസേ ഠപേത്വാ ഏകം ഗഹേത്വാ തസ്സ പഞ്ചധാ കരണം വിയ ഥേരസ്സ തീണി അരിയസച്ചാനി ഠപേത്വാ ഏകം ദുക്ഖസച്ചം ഗഹേത്വാ ഭാജേന്തസ്സ ഖന്ധവസേന പഞ്ചധാ കരണം. തതോ യഥാ സോ വിലീവകാരോ ചത്താരോ കോട്ഠാസേ ഠപേത്വാ ഏകം ഭാഗം ഗഹേത്വാ പഞ്ചധാ ഫാലേസി, ഏവം ഥേരോ ചത്താരോ അരൂപക്ഖന്ധേ ഠപേത്വാ രൂപക്ഖന്ധം വിഭജന്തോ ചത്താരി ച മഹാഭൂതാനി ചതുന്നഞ്ച മഹാഭൂതാനം ഉപാദായ രൂപന്തി പഞ്ചധാ അകാസി. തതോ യഥാ സോ വിലീവകാരോ ചതസ്സോ പേസിയോ ഠപേത്വാ ഏകം ഗഹേത്വാ കുച്ഛിഭാഗം പിട്ഠിഭാഗന്തി ദ്വിധാ ഫാലേസി, ഏവം ഥേരോ ഉപാദായ രൂപഞ്ച തിസ്സോ ച ധാതുയോ ഠപേത്വാ ഏകം പഥവീധാതും വിഭജന്തോ അജ്ഝത്തികബാഹിരവസേന ദ്വിധാ ദസ്സേസി. യഥാ സോ വിലീവകാരോ പിട്ഠിഭാഗം ഠപേത്വാ കുച്ഛിഭാഗം ആദായ നാനപ്പകാരം വിലീവവികതിം അകാസി, ഏവം ഥേരോ ബാഹിരം പഥവീധാതും ഠപേത്വാ അജ്ഝത്തികം പഥവീധാതും വീസതിയാ ആകാരേഹി വിഭജിത്വാ ദസ്സേതും കതമാ ചാവുസോ, അജ്ഝത്തികാ പഥവീധാതൂതിആദിമാഹ.
301. Yathā hi cheko vilīvakāro sujātaṃ veḷuṃ labhitvā catudhā chetvā tato tayo koṭṭhāse ṭhapetvā ekaṃ gaṇhitvā pañcadhā bhindeyya, tatopi cattāro ṭhapetvā ekaṃ gaṇhitvā phālento pañca pesiyo kareyya, tato catasso ṭhapetvā ekaṃ gaṇhitvā kucchibhāgaṃ piṭṭhibhāganti dvidhā phāletvā piṭṭhibhāgaṃ ṭhapetvā kucchibhāgaṃ ādāya tato samuggabījanitālavaṇṭādinānappakāraṃ veḷuvikatiṃ kareyya, so piṭṭhibhāgañca itarā ca catasso pesiyo itare ca cattāro koṭṭhāse itare ca tayo koṭṭhāse kammāya na upanessatīti na vattabbo. Ekappahārena pana upanetuṃ na sakkā, anupubbena upanessati. Evameva ayaṃ mahātheropi vilīvakāro sujātaṃ veḷuṃ labhitvā cattāro koṭṭhāse viya, imaṃ mahantaṃ suttantaṃ ārabhitvā catuariyasaccavasena mātikaṃ ṭhapesi. Vilīvakārassa tayo koṭṭhāse ṭhapetvā ekaṃ gahetvā tassa pañcadhā karaṇaṃ viya therassa tīṇi ariyasaccāni ṭhapetvā ekaṃ dukkhasaccaṃ gahetvā bhājentassa khandhavasena pañcadhā karaṇaṃ. Tato yathā so vilīvakāro cattāro koṭṭhāse ṭhapetvā ekaṃ bhāgaṃ gahetvā pañcadhā phālesi, evaṃ thero cattāro arūpakkhandhe ṭhapetvā rūpakkhandhaṃ vibhajanto cattāri ca mahābhūtāni catunnañca mahābhūtānaṃ upādāya rūpanti pañcadhā akāsi. Tato yathā so vilīvakāro catasso pesiyo ṭhapetvā ekaṃ gahetvā kucchibhāgaṃ piṭṭhibhāganti dvidhā phālesi, evaṃ thero upādāya rūpañca tisso ca dhātuyo ṭhapetvā ekaṃ pathavīdhātuṃ vibhajanto ajjhattikabāhiravasena dvidhā dassesi. Yathā so vilīvakāro piṭṭhibhāgaṃ ṭhapetvā kucchibhāgaṃ ādāya nānappakāraṃ vilīvavikatiṃ akāsi, evaṃ thero bāhiraṃ pathavīdhātuṃ ṭhapetvā ajjhattikaṃ pathavīdhātuṃ vīsatiyā ākārehi vibhajitvā dassetuṃ katamā cāvuso, ajjhattikā pathavīdhātūtiādimāha.
യഥാ പന വിലീവകാരോ പിട്ഠിഭാഗഞ്ച ഇതരാ ച ചത്തസ്സോ പേസിയോ ഇതരേ ച ചത്താരോ കോട്ഠാസേ ഇതരേ ച തയോ കോട്ഠാസേ അനുപുബ്ബേന കമ്മായ ഉപനേസ്സതി, ന ഹി സക്കാ ഏകപ്പഹാരേന ഉപനേതും, ഏവം ഥേരോപി ബാഹിരഞ്ച പഥവീധാതും ഇതരാ ച തിസ്സോ ധാതുയോ ഉപാദാരൂപഞ്ച ഇതരേ ച ചത്താരോ അരൂപിനോ ഖന്ധേ ഇതരാനി ച തീണി അരിയസച്ചാനി അനുപുബ്ബേന വിഭജിത്വാ ദസ്സേസ്സതി, ന ഹി സക്കാ ഏകപ്പഹാരേന ദസ്സേതും. അപിച രാജപുത്തൂപമായപി അയം കമോ വിഭാവേതബ്ബോ –
Yathā pana vilīvakāro piṭṭhibhāgañca itarā ca cattasso pesiyo itare ca cattāro koṭṭhāse itare ca tayo koṭṭhāse anupubbena kammāya upanessati, na hi sakkā ekappahārena upanetuṃ, evaṃ theropi bāhirañca pathavīdhātuṃ itarā ca tisso dhātuyo upādārūpañca itare ca cattāro arūpino khandhe itarāni ca tīṇi ariyasaccāni anupubbena vibhajitvā dassessati, na hi sakkā ekappahārena dassetuṃ. Apica rājaputtūpamāyapi ayaṃ kamo vibhāvetabbo –
ഏകോ കിര മഹാരാജാ, തസ്സ പരോസഹസ്സം പുത്താ. സോ തേസം പിളന്ധനപരിക്ഖാരം ചതൂസു പേളാസു ഠപേത്വാ ജേട്ഠപുത്തസ്സ അപ്പേസി – ‘‘ഇദം തേ, താത, ഭാതികാനം പിളന്ധനഭണ്ഡം തഥാരൂപേ ഛണേ സമ്പത്തേ പിളന്ധനം നോ ദേഹീതി യാചന്താനം ദദേയ്യാസീ’’തി. സോ ‘‘സാധു ദേവാ’’തി സാരഗബ്ഭേ പടിസാമേസി, തഥാരൂപേ ഛണദിവസേ രാജപുത്താ രഞ്ഞോ സന്തികം ഗന്ത്വാ ‘‘പിളന്ധനം നോ, താത, ദേഥ, നക്ഖത്തം കീളിസ്സാമാ’’തി ആഹംസു. താതാ, ജേട്ഠഭാതികസ്സ വോ ഹത്ഥേ മയാ പിളന്ധനം ഠപിതം, തം ആഹരാപേത്വാ പിളന്ധഥാതി. തേ സാധൂതി പടിസ്സുണിത്വാ തസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ, ‘‘തുമ്ഹാകം കിര നോ ഹത്ഥേ പിളന്ധനഭണ്ഡം, തം ദേഥാ’’തി ആഹംസു. സോ ഏവം കരിസ്സാമീതി ഗബ്ഭം വിവരിത്വാ, ചതസ്സോ പേളായോ നീഹരിത്വാ തിസ്സോ ഠപേത്വാ ഏകം വിവരിത്വാ, തതോ പഞ്ച സമുഗ്ഗേ നീഹരിത്വാ ചത്താരോ ഠപേത്വാ ഏകം വിവരിത്വാ, തതോ പഞ്ചസു കരണ്ഡേസു നീഹരിതേസു ചത്താരോ ഠപേത്വാ ഏകം വിവരിത്വാ പിധാനം പസ്സേ ഠപേത്വാ തതോ ഹത്ഥൂപഗപാദൂപഗാദീനി നാനപ്പകാരാനി പിളന്ധനാനി നീഹരിത്വാ അദാസി. സോ കിഞ്ചാപി ഇതരേഹി ചതൂഹി കരണ്ഡേഹി ഇതരേഹി ചതൂഹി സമുഗ്ഗേഹി ഇതരാഹി തീഹി പേളാഹി ന താവ ഭാജേത്വാ ദേതി, അനുപുബ്ബേന പന ദസ്സതി, ന ഹി സക്കാ ഏകപ്പഹാരേന ദാതും.
Eko kira mahārājā, tassa parosahassaṃ puttā. So tesaṃ piḷandhanaparikkhāraṃ catūsu peḷāsu ṭhapetvā jeṭṭhaputtassa appesi – ‘‘idaṃ te, tāta, bhātikānaṃ piḷandhanabhaṇḍaṃ tathārūpe chaṇe sampatte piḷandhanaṃ no dehīti yācantānaṃ dadeyyāsī’’ti. So ‘‘sādhu devā’’ti sāragabbhe paṭisāmesi, tathārūpe chaṇadivase rājaputtā rañño santikaṃ gantvā ‘‘piḷandhanaṃ no, tāta, detha, nakkhattaṃ kīḷissāmā’’ti āhaṃsu. Tātā, jeṭṭhabhātikassa vo hatthe mayā piḷandhanaṃ ṭhapitaṃ, taṃ āharāpetvā piḷandhathāti. Te sādhūti paṭissuṇitvā tassa santikaṃ gantvā, ‘‘tumhākaṃ kira no hatthe piḷandhanabhaṇḍaṃ, taṃ dethā’’ti āhaṃsu. So evaṃ karissāmīti gabbhaṃ vivaritvā, catasso peḷāyo nīharitvā tisso ṭhapetvā ekaṃ vivaritvā, tato pañca samugge nīharitvā cattāro ṭhapetvā ekaṃ vivaritvā, tato pañcasu karaṇḍesu nīharitesu cattāro ṭhapetvā ekaṃ vivaritvā pidhānaṃ passe ṭhapetvā tato hatthūpagapādūpagādīni nānappakārāni piḷandhanāni nīharitvā adāsi. So kiñcāpi itarehi catūhi karaṇḍehi itarehi catūhi samuggehi itarāhi tīhi peḷāhi na tāva bhājetvā deti, anupubbena pana dassati, na hi sakkā ekappahārena dātuṃ.
തത്ഥ മഹാരാജാ വിയ ഭഗവാ ദട്ഠബ്ബോ. വുത്തമ്പി ചേതം – ‘‘രാജാഹമസ്മി സേലാതി ഭഗവാ, ധമ്മരാജാ അനുത്തരോ’’തി (സു॰ നി॰ ൫൫൯). ജേട്ഠപുത്തോ വിയ സാരിപുത്തത്ഥേരോ, വുത്തമ്പി ചേതം – ‘‘യം ഖോ തം, ഭിക്ഖവേ, സമ്മാ വദമാനോ വദേയ്യ, ‘ഭഗവതോ പുത്തോ ഓരസോ മുഖതോ ജാതോ ധമ്മജോ ധമ്മനിമ്മിതോ ധമ്മദായാദോ, നോ ആമിസദായാദോ’തി സാരിപുത്തമേവ തം സമ്മാ വദമാനോ വദേയ്യ, ഭഗവതോ പുത്തോ…പേ॰… നോ ആമിസദായാദോ’’തി (മ॰ നി॰ ൩.൯൭). പരോസഹസ്സരാജപുത്താ വിയ ഭിക്ഖുസങ്ഘോ ദട്ഠബ്ബോ. വുത്തമ്പി ചേതം –
Tattha mahārājā viya bhagavā daṭṭhabbo. Vuttampi cetaṃ – ‘‘rājāhamasmi selāti bhagavā, dhammarājā anuttaro’’ti (su. ni. 559). Jeṭṭhaputto viya sāriputtatthero, vuttampi cetaṃ – ‘‘yaṃ kho taṃ, bhikkhave, sammā vadamāno vadeyya, ‘bhagavato putto oraso mukhato jāto dhammajo dhammanimmito dhammadāyādo, no āmisadāyādo’ti sāriputtameva taṃ sammā vadamāno vadeyya, bhagavato putto…pe… no āmisadāyādo’’ti (ma. ni. 3.97). Parosahassarājaputtā viya bhikkhusaṅgho daṭṭhabbo. Vuttampi cetaṃ –
‘‘പരോസഹസ്സം ഭിക്ഖൂനം, സുഗതം പയിരുപാസതി;
‘‘Parosahassaṃ bhikkhūnaṃ, sugataṃ payirupāsati;
ദേസേന്തം വിരജം ധമ്മം, നിബ്ബാനം അകുതോഭയ’’ന്തി. (സം॰ നി॰ ൧.൨൧൬);
Desentaṃ virajaṃ dhammaṃ, nibbānaṃ akutobhaya’’nti. (saṃ. ni. 1.216);
രഞ്ഞോ തേസം പുത്താനം പിളന്ധനം ചതൂസു പേളാസു പക്ഖിപിത്വാ ജേട്ഠപുത്തസ്സ ഹത്ഥേ ഠപിതകാലോ വിയ ഭഗവതോ ധമ്മസേനാപതിസ്സ ഹത്ഥേ ചതുസച്ചപ്പകാസനായ ഠപിതകാലോ, തേനേവാഹ – ‘‘സാരിപുത്തോ, ഭിക്ഖവേ, പഹോതി ചത്താരി അരിയസച്ചാനി വിത്ഥാരേന ആചിക്ഖിതും ദേസേതും പഞ്ഞാപേതും പട്ഠപേതും വിവരിതും വിഭജിതും ഉത്താനീകാതു’’ന്തി (മ॰ നി॰ ൩.൩൭൧). തഥാരൂപേ ഖണേ തേസം രാജപുത്താനം തം രാജാനം ഉപസങ്കമിത്വാ പിളന്ധനം യാചനകാലോ വിയ ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ വസ്സൂപനായികസമയേ ആഗന്ത്വാ ധമ്മദേസനായ യാചിതകാലോ. ഉപകട്ഠായ കിര വസ്സൂപനായികായ ഇദം സുത്തം ദേസിതം. രഞ്ഞോ, ‘‘താതാ, ജേട്ഠഭാതികസ്സ വോ ഹത്ഥേ മയാ പിളന്ധനം ഠപിതം തം ആഹരാപേത്വാ പിളന്ധഥാ’’തി വുത്തകാലോ വിയ സമ്ബുദ്ധേനാപി, ‘‘സേവേഥ, ഭിക്ഖവേ, സാരിപുത്തമോഗ്ഗല്ലാനേ, ഭജഥ, ഭിക്ഖവേ, സാരിപുത്തമോഗ്ഗല്ലാനേ. പണ്ഡിതാ ഭിക്ഖൂ അനുഗ്ഗാഹകാ സബ്രഹ്മചാരീന’’ന്തി ഏവം ധമ്മസേനാപതിനോ സന്തികേ ഭിക്ഖൂനം പേസിതകാലോ.
Rañño tesaṃ puttānaṃ piḷandhanaṃ catūsu peḷāsu pakkhipitvā jeṭṭhaputtassa hatthe ṭhapitakālo viya bhagavato dhammasenāpatissa hatthe catusaccappakāsanāya ṭhapitakālo, tenevāha – ‘‘sāriputto, bhikkhave, pahoti cattāri ariyasaccāni vitthārena ācikkhituṃ desetuṃ paññāpetuṃ paṭṭhapetuṃ vivarituṃ vibhajituṃ uttānīkātu’’nti (ma. ni. 3.371). Tathārūpe khaṇe tesaṃ rājaputtānaṃ taṃ rājānaṃ upasaṅkamitvā piḷandhanaṃ yācanakālo viya bhikkhusaṅghassa vassūpanāyikasamaye āgantvā dhammadesanāya yācitakālo. Upakaṭṭhāya kira vassūpanāyikāya idaṃ suttaṃ desitaṃ. Rañño, ‘‘tātā, jeṭṭhabhātikassa vo hatthe mayā piḷandhanaṃ ṭhapitaṃ taṃ āharāpetvā piḷandhathā’’ti vuttakālo viya sambuddhenāpi, ‘‘sevetha, bhikkhave, sāriputtamoggallāne, bhajatha, bhikkhave, sāriputtamoggallāne. Paṇḍitā bhikkhū anuggāhakā sabrahmacārīna’’nti evaṃ dhammasenāpatino santike bhikkhūnaṃ pesitakālo.
രാജപുത്തേഹി രഞ്ഞോ കഥം സുത്വാ ജേട്ഠഭാതികസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ പിളന്ധനം യാചിതകാലോ വിയ ഭിക്ഖൂഹി സത്ഥുകഥം സുത്വാ ധമ്മസേനാപതിം ഉപസങ്കമ്മ ധമ്മദേസനം ആയാചിതകാലോ. ജേട്ഠഭാതികസ്സ ഗബ്ഭം വിവരിത്വാ ചതസ്സോ പേളായോ നീഹരിത്വാ ഠപനം വിയ ധമ്മസേനാപതിസ്സ ഇമം സുത്തന്തം ആരഭിത്വാ ചതുന്നം അരിയസച്ചാനം വസേന മാതികായ ഠപനം. തിസ്സോ പേളായോ ഠപേത്വാ ഏകം വിവരിത്വാ തതോ പഞ്ചസമുഗ്ഗനീഹരണം വിയ തീണി അരിയസച്ചാനി ഠപേത്വാ ദുക്ഖം അരിയസച്ചം വിഭജന്തസ്സ പഞ്ചക്ഖന്ധദസ്സനം. ചത്താരോ സമുഗ്ഗേ ഠപേത്വാ ഏകം വിവരിത്വാ തതോ പഞ്ചകരണ്ഡനീഹരണം വിയ ചത്താരോ അരൂപക്ഖന്ധേ ഠപേത്വാ ഏകം രൂപക്ഖന്ധം വിഭജന്തസ്സ ചതുമഹാഭൂതഉപാദാരൂപവസേന പഞ്ചകോട്ഠാസദസ്സനം.
Rājaputtehi rañño kathaṃ sutvā jeṭṭhabhātikassa santikaṃ gantvā piḷandhanaṃ yācitakālo viya bhikkhūhi satthukathaṃ sutvā dhammasenāpatiṃ upasaṅkamma dhammadesanaṃ āyācitakālo. Jeṭṭhabhātikassa gabbhaṃ vivaritvā catasso peḷāyo nīharitvā ṭhapanaṃ viya dhammasenāpatissa imaṃ suttantaṃ ārabhitvā catunnaṃ ariyasaccānaṃ vasena mātikāya ṭhapanaṃ. Tisso peḷāyo ṭhapetvā ekaṃ vivaritvā tato pañcasamugganīharaṇaṃ viya tīṇi ariyasaccāni ṭhapetvā dukkhaṃ ariyasaccaṃ vibhajantassa pañcakkhandhadassanaṃ. Cattāro samugge ṭhapetvā ekaṃ vivaritvā tato pañcakaraṇḍanīharaṇaṃ viya cattāro arūpakkhandhe ṭhapetvā ekaṃ rūpakkhandhaṃ vibhajantassa catumahābhūtaupādārūpavasena pañcakoṭṭhāsadassanaṃ.
൩൦൨. ചത്താരോ കരണ്ഡേ ഠപേത്വാ ഏകം വിവരിത്വാ പിധാനം പസ്സേ ഠപേത്വാ ഹത്ഥൂപഗപാദൂപഗാദിപിളന്ധനദാനം വിയ തീണി മഹാഭൂതാനി ഉപാദാരൂപഞ്ച ഠപേത്വാ ഏകം പഥവീധാതും വിഭജന്തസ്സ ബാഹിരം താവ പിധാനം വിയ ഠപേത്വാ അജ്ഝത്തികായ പഥവീധാതുയാ നാനാസഭാവതോ വീസതിയാ ആകാരേഹി ദസ്സനത്ഥം ‘‘കതമാ ചാവുസോ അജ്ഝത്തികാ പഥവീധാതൂ’’തിആദിവചനം.
302. Cattāro karaṇḍe ṭhapetvā ekaṃ vivaritvā pidhānaṃ passe ṭhapetvā hatthūpagapādūpagādipiḷandhanadānaṃ viya tīṇi mahābhūtāni upādārūpañca ṭhapetvā ekaṃ pathavīdhātuṃ vibhajantassa bāhiraṃ tāva pidhānaṃ viya ṭhapetvā ajjhattikāya pathavīdhātuyā nānāsabhāvato vīsatiyā ākārehi dassanatthaṃ ‘‘katamā cāvuso ajjhattikā pathavīdhātū’’tiādivacanaṃ.
തസ്സ പന രാജപുത്തസ്സ തേഹി ചതൂഹി കരണ്ഡേഹി ചതൂഹി സമുഗ്ഗേഹി തീഹി ച പേളാഹി പച്ഛാ അനുപുബ്ബേന നീഹരിത്വാ പിളന്ധനദാനം വിയ ഥേരസ്സാപി ഇതരേസഞ്ച തിണ്ണം മഹാഭൂതാനം ഉപാദാരൂപാനഞ്ച ചതുന്നം അരൂപക്ഖന്ധാനഞ്ച തിണ്ണം അരിയസച്ചാനഞ്ച പച്ഛാ അനുപുബ്ബേന ഭാജേത്വാ ദസ്സനം വേദിതബ്ബം. യം പനേതം ‘‘കതമാ ചാവുസോ, അജ്ഝത്തികാ പഥവീധാതൂ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ അജ്ഝത്തം പച്ചത്തന്തി ഉഭയമ്പേതം നിയകാധിവചനമേവ. കക്ഖളന്തി ഥദ്ധം. ഖരിഗതന്തി ഫരുസം. ഉപാദിന്നന്തി ന കമ്മസമുട്ഠാനമേവ, അവിസേസേന പന സരീരട്ഠകസ്സേതം ഗഹണം. സരീരട്ഠകഞ്ഹി ഉപാദിന്നം വാ ഹോതു, അനുപാദിന്നം വാ, ആദിന്നഗഹിതപരാമട്ഠവസേന സബ്ബം ഉപാദിന്നമേവ നാമ. സേയ്യഥിദം – കേസാ ലോമാ…പേ॰… ഉദരിയം കരീസന്തി ഇദം ധാതുകമ്മട്ഠാനികസ്സ കുലപുത്തസ്സ അജ്ഝത്തികപഥവീധാതുവസേന താവ കമ്മട്ഠാനം വിഭത്തം. ഏത്ഥ പന മനസികാരം ആരഭിത്വാ വിപസ്സനം വഡ്ഢേത്വാ അരഹത്തം ഗഹേതുകാമേന യം കാതബ്ബം, തം സബ്ബം വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ വിത്ഥാരിതമേവ. മത്ഥലുങ്ഗം പന ന ഇധ പാളിആരുള്ഹം. തമ്പി ആഹരിത്വാ, വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ വുത്തനയേനേവ വണ്ണസണ്ഠാനാദിവസേന വവത്ഥപേത്വാ, ‘‘അയമ്പി അചേതനാ അബ്യാകതാ സുഞ്ഞാ ഥദ്ധാ പഥവീധാതു ഏവാ’’തി മനസി കാതബ്ബം. യം വാ പനഞ്ഞമ്പീതി ഇദം ഇതരേസു തീസു കോട്ഠാസേസു അനുഗതായ പഥവീധാതുയാ ഗഹണത്ഥം വുത്തം. യാ ചേവ ഖോ പന അജ്ഝത്തികാ പഥവീധാതൂതി യാ ച അയം വുത്തപ്പകാരാ അജ്ഝത്തികാ പഥവീധാതു. യാ ച ബാഹിരാതി യാ ച വിഭങ്ഗേ, ‘‘അയോ ലോഹം തിപു സീസ’’ന്തിആദിനാ (വിഭ॰ ൧൭൩) നയേന ആഗതാ ബാഹിരാ പഥവീധാതു.
Tassa pana rājaputtassa tehi catūhi karaṇḍehi catūhi samuggehi tīhi ca peḷāhi pacchā anupubbena nīharitvā piḷandhanadānaṃ viya therassāpi itaresañca tiṇṇaṃ mahābhūtānaṃ upādārūpānañca catunnaṃ arūpakkhandhānañca tiṇṇaṃ ariyasaccānañca pacchā anupubbena bhājetvā dassanaṃ veditabbaṃ. Yaṃ panetaṃ ‘‘katamā cāvuso, ajjhattikā pathavīdhātū’’tiādi vuttaṃ. Tattha ajjhattaṃ paccattanti ubhayampetaṃ niyakādhivacanameva. Kakkhaḷanti thaddhaṃ. Kharigatanti pharusaṃ. Upādinnanti na kammasamuṭṭhānameva, avisesena pana sarīraṭṭhakassetaṃ gahaṇaṃ. Sarīraṭṭhakañhi upādinnaṃ vā hotu, anupādinnaṃ vā, ādinnagahitaparāmaṭṭhavasena sabbaṃ upādinnameva nāma. Seyyathidaṃ – kesā lomā…pe… udariyaṃ karīsanti idaṃ dhātukammaṭṭhānikassa kulaputtassa ajjhattikapathavīdhātuvasena tāva kammaṭṭhānaṃ vibhattaṃ. Ettha pana manasikāraṃ ārabhitvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ gahetukāmena yaṃ kātabbaṃ, taṃ sabbaṃ visuddhimagge vitthāritameva. Matthaluṅgaṃ pana na idha pāḷiāruḷhaṃ. Tampi āharitvā, visuddhimagge vuttanayeneva vaṇṇasaṇṭhānādivasena vavatthapetvā, ‘‘ayampi acetanā abyākatā suññā thaddhā pathavīdhātu evā’’ti manasi kātabbaṃ. Yaṃ vā panaññampīti idaṃ itaresu tīsu koṭṭhāsesu anugatāya pathavīdhātuyā gahaṇatthaṃ vuttaṃ. Yā ceva kho pana ajjhattikā pathavīdhātūti yā ca ayaṃ vuttappakārā ajjhattikā pathavīdhātu. Yā ca bāhirāti yā ca vibhaṅge, ‘‘ayo lohaṃ tipu sīsa’’ntiādinā (vibha. 173) nayena āgatā bāhirā pathavīdhātu.
ഏത്താവതാ ഥേരേന അജ്ഝത്തികാ പഥവീധാതു നാനാസഭാവതോ വീസതിയാ ആകാരേഹി വിത്ഥാരേന ദസ്സിതാ, ബാഹിരാ സങ്ഖേപേന. കസ്മാ? യസ്മിഞ്ഹി ഠാനേ സത്താനം ആലയോ നികന്തി പത്ഥനാ പരിയുട്ഠാനം ഗഹണം പരാമാസോ ബലവാ ഹോതി, തത്ഥ തേസം ആലയാദീനം ഉദ്ധരണത്ഥം ബുദ്ധാ വാ ബുദ്ധസാവകാ വാ വിത്ഥാരകഥം കഥേന്തി. യത്ഥ പന ന ബലവാ, തത്ഥ കത്തബ്ബകിച്ചാഭാവതോ സങ്ഖേപേന കഥേന്തി. യഥാ ഹി കസ്സകോ ഖേത്തം കസമാനോ യത്ഥ മൂലസന്താനകാനം ബലവതായ നങ്ഗലം ലഗ്ഗതി, തത്ഥ ഗോണേ ഠപേത്വാ പംസും വിയൂഹിത്വാ മൂലസന്താനകാനി ഛേത്വാ ഛേത്വാ ഉദ്ധരന്തോ ബഹും വായാമം കരോതി. യത്ഥ താനി നത്ഥി, തത്ഥ ബലവം പയോഗം കത്വാ ഗോണേ പിട്ഠിയം പഹരമാനോ കസതിയേവ, ഏവംസമ്പദമിദം വേദിതബ്ബം.
Ettāvatā therena ajjhattikā pathavīdhātu nānāsabhāvato vīsatiyā ākārehi vitthārena dassitā, bāhirā saṅkhepena. Kasmā? Yasmiñhi ṭhāne sattānaṃ ālayo nikanti patthanā pariyuṭṭhānaṃ gahaṇaṃ parāmāso balavā hoti, tattha tesaṃ ālayādīnaṃ uddharaṇatthaṃ buddhā vā buddhasāvakā vā vitthārakathaṃ kathenti. Yattha pana na balavā, tattha kattabbakiccābhāvato saṅkhepena kathenti. Yathā hi kassako khettaṃ kasamāno yattha mūlasantānakānaṃ balavatāya naṅgalaṃ laggati, tattha goṇe ṭhapetvā paṃsuṃ viyūhitvā mūlasantānakāni chetvā chetvā uddharanto bahuṃ vāyāmaṃ karoti. Yattha tāni natthi, tattha balavaṃ payogaṃ katvā goṇe piṭṭhiyaṃ paharamāno kasatiyeva, evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ.
പഥവീധാതുരേവേസാതി ദുവിധാപേസാ ഥദ്ധട്ഠേന കക്ഖളട്ഠേന ഫരുസട്ഠേന ഏകലക്ഖണാ പഥവീധാതുയേവ , ആവുസോതി അജ്ഝത്തികം ബാഹിരായ സദ്ധിം യോജേത്വാ ദസ്സേതി. യസ്മാ ബാഹിരായ പഥവീധാതുയാ അചേതനാഭാവോ പാകടോ, ന അജ്ഝത്തികായ, തസ്മാ സാ ബാഹിരായ സദ്ധിം ഏകസദിസാ അചേതനായേവാതി ഗണ്ഹന്തസ്സ സുഖപരിഗ്ഗഹോ ഹോതി. യഥാ കിം? യഥാ ദന്തേന ഗോണേന സദ്ധിം യോജിതോ അദന്തോ കതിപാഹമേവ വിസൂകായതി വിപ്ഫന്ദതി, അഥ ന ചിരസ്സേവ ദമഥം ഉപേതി. ഏവം അജ്ഝത്തികാപി ബാഹിരായ സദ്ധിം ഏകസദിസാതി ഗണ്ഹന്തസ്സ കതിപാഹമേവ അചേതനാഭാവോ ന ഉപട്ഠാതി, അഥ ന ചിരേനേവസ്സാ അചേതനാഭാവോ പാകടോ ഹോതി. തം നേതം മമാതി തം ഉഭയമ്പി ന ഏതം മമ, ന ഏസോഹമസ്മി, ന ഏസോ മേ അത്താതി ഏവം യഥാഭൂതം സമ്മപ്പഞ്ഞായ ദട്ഠബ്ബം. യഥാഭൂതന്തി യഥാസഭാവം, തഞ്ഹി അനിച്ചാദിസഭാവം, തസ്മാ അനിച്ചം ദുക്ഖമനത്താതി ഏവം ദട്ഠബ്ബന്തി അത്ഥോ.
Pathavīdhāturevesāti duvidhāpesā thaddhaṭṭhena kakkhaḷaṭṭhena pharusaṭṭhena ekalakkhaṇā pathavīdhātuyeva , āvusoti ajjhattikaṃ bāhirāya saddhiṃ yojetvā dasseti. Yasmā bāhirāya pathavīdhātuyā acetanābhāvo pākaṭo, na ajjhattikāya, tasmā sā bāhirāya saddhiṃ ekasadisā acetanāyevāti gaṇhantassa sukhapariggaho hoti. Yathā kiṃ? Yathā dantena goṇena saddhiṃ yojito adanto katipāhameva visūkāyati vipphandati, atha na cirasseva damathaṃ upeti. Evaṃ ajjhattikāpi bāhirāya saddhiṃ ekasadisāti gaṇhantassa katipāhameva acetanābhāvo na upaṭṭhāti, atha na cirenevassā acetanābhāvo pākaṭo hoti. Taṃ netaṃ mamāti taṃ ubhayampi na etaṃ mama, na esohamasmi, na eso me attāti evaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabbaṃ. Yathābhūtanti yathāsabhāvaṃ, tañhi aniccādisabhāvaṃ, tasmā aniccaṃ dukkhamanattāti evaṃ daṭṭhabbanti attho.
ഹോതി ഖോ സോ, ആവുസോതി കസ്മാ ആരഭി? ബാഹിരആപോധാതുവസേന ബാഹിരായ പഥവീധാതുയാ വിനാസം ദസ്സേത്വാ തതോ വിസേസതരേന ഉപാദിന്നായ സരീരട്ഠകപഥവീധാതുയാ വിനാസദസ്സനത്ഥം. പകുപ്പതീതി ആപോസംവട്ടവസേന വഡ്ഢമാനാ കുപ്പതി. അന്തരഹിതാ തസ്മിം സമയേ ബാഹിരാ പഥവീധാതു ഹോതീതി തസ്മിം സമയേ കോടിസതസഹസ്സചക്കവാളേ ഖാരോദകേന വിലീയമാനാ ഉദകാനുഗതാ ഹുത്വാ സബ്ബാ പബ്ബതാദിവസേന സണ്ഠിതാ പഥവീധാതു അന്തരഹിതാ ഹോതി. വിലീയിത്വാ ഉദകമേവ ഹോതി. താവ മഹല്ലികായാതി താവ മഹന്തായ.
Hoti kho so, āvusoti kasmā ārabhi? Bāhiraāpodhātuvasena bāhirāya pathavīdhātuyā vināsaṃ dassetvā tato visesatarena upādinnāya sarīraṭṭhakapathavīdhātuyā vināsadassanatthaṃ. Pakuppatīti āposaṃvaṭṭavasena vaḍḍhamānā kuppati. Antarahitā tasmiṃ samaye bāhirā pathavīdhātu hotīti tasmiṃ samaye koṭisatasahassacakkavāḷe khārodakena vilīyamānā udakānugatā hutvā sabbā pabbatādivasena saṇṭhitā pathavīdhātu antarahitā hoti. Vilīyitvā udakameva hoti. Tāva mahallikāyāti tāva mahantāya.
ദുവേ സതസഹസ്സാനി, ചത്താരി നഹുതാനി ച;
Duve satasahassāni, cattāri nahutāni ca;
ഏത്തകം ബഹലത്തേന, സങ്ഖാതായം വസുന്ധരാതി. –
Ettakaṃ bahalattena, saṅkhātāyaṃ vasundharāti. –
ഏവം ബഹലത്തേനേവ മഹന്തായ, വിത്ഥാരതോ പന കോടിസതസഹസ്സചക്കവാളപ്പമാണായ. അനിച്ചതാതി ഹുത്വാ അഭാവതാ. ഖയധമ്മതാതി ഖയം ഗമനസഭാവതാ . വയധമ്മതാതി വയം ഗമനസഭാവതാ. വിപരിണാമധമ്മതാതി പകതിവിജഹനസഭാവതാ, ഇതി സബ്ബേഹിപി ഇമേഹി പദേഹി അനിച്ചലക്ഖണമേവ വുത്തം. യം പന അനിച്ചം, തം ദുക്ഖം. യം ദുക്ഖം, തം അനത്താതി തീണിപി ലക്ഖണാനി ആഗതാനേവ ഹോന്തി. മത്തട്ഠകസ്സാതി പരിത്തട്ഠിതികസ്സ, തത്ഥ ദ്വീഹാകാരേഹി ഇമസ്സ കായസ്സ പരിത്തട്ഠിതിതാ വേദിതബ്ബാ ഠിതിപരിത്തതായ ച സരസപരിത്തതായ ച. അയഞ്ഹി അതീതേ ചിത്തക്ഖണേ ജീവിത്ഥ, ന ജീവതി, ന ജീവിസ്സതി. അനാഗതേ ചിത്തക്ഖണേ ജീവിസ്സതി, ന ജീവതി, ന ജീവിത്ഥ. പച്ചുപ്പന്നേ ചിത്തക്ഖണേ ജീവതി , ന ജീവിത്ഥ, ന ജീവിസ്സതീതി വുച്ചതി.
Evaṃ bahalatteneva mahantāya, vitthārato pana koṭisatasahassacakkavāḷappamāṇāya. Aniccatāti hutvā abhāvatā. Khayadhammatāti khayaṃ gamanasabhāvatā . Vayadhammatāti vayaṃ gamanasabhāvatā. Vipariṇāmadhammatāti pakativijahanasabhāvatā, iti sabbehipi imehi padehi aniccalakkhaṇameva vuttaṃ. Yaṃ pana aniccaṃ, taṃ dukkhaṃ. Yaṃ dukkhaṃ, taṃ anattāti tīṇipi lakkhaṇāni āgatāneva honti. Mattaṭṭhakassāti parittaṭṭhitikassa, tattha dvīhākārehi imassa kāyassa parittaṭṭhititā veditabbā ṭhitiparittatāya ca sarasaparittatāya ca. Ayañhi atīte cittakkhaṇe jīvittha, na jīvati, na jīvissati. Anāgate cittakkhaṇe jīvissati, na jīvati, na jīvittha. Paccuppanne cittakkhaṇe jīvati , na jīvittha, na jīvissatīti vuccati.
‘‘ജീവിതം അത്തഭാവോ ച, സുഖദുക്ഖാ ച കേവലാ;
‘‘Jīvitaṃ attabhāvo ca, sukhadukkhā ca kevalā;
ഏകചിത്തസമായുത്താ, ലഹു സോ വത്തതേ ഖണോ’’തി. –
Ekacittasamāyuttā, lahu so vattate khaṇo’’ti. –
ഇദം ഏതസ്സേവ പരിത്തട്ഠിതിദസ്സനത്ഥം വുത്തം. ഏവം ഠിതിപരിത്തതായ പരിത്തട്ഠിതിതാ വേദിതബ്ബാ.
Idaṃ etasseva parittaṭṭhitidassanatthaṃ vuttaṃ. Evaṃ ṭhitiparittatāya parittaṭṭhititā veditabbā.
അസ്സാസപസ്സാസൂപനിബദ്ധാദിഭാവേന പനസ്സ സരസപരിത്തതാ വേദിതബ്ബാ. സത്താനഞ്ഹി അസ്സാസൂപനിബദ്ധം ജീവിതം, പസ്സാസൂപനിബദ്ധം ജീവിതം, അസ്സാസപസ്സാസൂപനിബദ്ധം ജീവിതം, മഹാഭൂതൂപനിബദ്ധം ജീവിതം, കബളീകാരാഹാരൂപനിബദ്ധം ജീവിതം, വിഞ്ഞാണൂപനിബദ്ധം ജീവിതന്തി വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ വിത്ഥാരിതം.
Assāsapassāsūpanibaddhādibhāvena panassa sarasaparittatā veditabbā. Sattānañhi assāsūpanibaddhaṃ jīvitaṃ, passāsūpanibaddhaṃ jīvitaṃ, assāsapassāsūpanibaddhaṃ jīvitaṃ, mahābhūtūpanibaddhaṃ jīvitaṃ, kabaḷīkārāhārūpanibaddhaṃ jīvitaṃ, viññāṇūpanibaddhaṃ jīvitanti visuddhimagge vitthāritaṃ.
തണ്ഹുപാദിന്നസ്സാതി തണ്ഹായ ആദിന്നഗഹിതപരാമട്ഠസ്സ അഹന്തി വാ മമന്തി വാ അസ്മീതി വാ. അഥ ഖ്വാസ്സ നോതേവേത്ഥ ഹോതീതി അഥ ഖോ അസ്സ ഭിക്ഖുനോ ഏവം തീണി ലക്ഖണാനി ആരോപേത്വാ പസ്സന്തസ്സ ഏത്ഥ അജ്ഝത്തികായ പഥവീധാതുയാ അഹന്തി വാതിആദി തിവിധോ തണ്ഹാമാനദിട്ഠിഗ്ഗാഹോ നോതേവ ഹോതി, ന ഹോതിയേവാതി അത്ഥോ. യഥാ ച ആപോധാതുവസേന, ഏവം തേജോധാതുവായോധാതുവസേനപി ബാഹിരായ പഥവീധാതുയാ അന്തരധാനം ഹോതി. ഇധ പന ഏകംയേവ ആഗതം. ഇതരാനിപി അത്ഥതോ വേദിതബ്ബാനി.
Taṇhupādinnassāti taṇhāya ādinnagahitaparāmaṭṭhassa ahanti vā mamanti vā asmīti vā. Atha khvāssa notevettha hotīti atha kho assa bhikkhuno evaṃ tīṇi lakkhaṇāni āropetvā passantassa ettha ajjhattikāya pathavīdhātuyā ahanti vātiādi tividho taṇhāmānadiṭṭhiggāho noteva hoti, na hotiyevāti attho. Yathā ca āpodhātuvasena, evaṃ tejodhātuvāyodhātuvasenapi bāhirāya pathavīdhātuyā antaradhānaṃ hoti. Idha pana ekaṃyeva āgataṃ. Itarānipi atthato veditabbāni.
തഞ്ചേ, ആവുസോതി ഇധ തസ്സ ധാതുകമ്മട്ഠാനികസ്സ ഭിക്ഖുനോ സോതദ്വാരേ പരിഗ്ഗഹം പട്ഠപേന്തോ ബലം ദസ്സേതി. അക്കോസന്തീതി ദസഹി അക്കോസവത്ഥൂഹി അക്കോസന്തി. പരിഭാസന്തീതി തയാ ഇദഞ്ചിദഞ്ച കതം, ഏവഞ്ച ഏവഞ്ച തം കരിസ്സാമാതി വാചായ പരിഭാസന്തി. രോസേന്തീതി ഘട്ടേന്തി. വിഹേസേന്തീതി ദുക്ഖാപേന്തി, സബ്ബം വാചായ ഘട്ടനമേവ വുത്തം. സോ ഏവന്തി സോ ധാതുകമ്മട്ഠാനികോ ഏവം സമ്പജാനാതി. ഉപ്പന്നാ ഖോ മേ അയന്തി സമ്പതിവത്തമാനുപ്പന്നഭാവേന ച സമുദാചാരുപ്പന്നഭാവേന ച ഉപ്പന്നാ. സോതസമ്ഫസ്സജാതി ഉപനിസ്സയവസേന സോതസമ്ഫസ്സതോ ജാതാ സോതദ്വാരജവനവേദനാ, ഫസ്സോ അനിച്ചോതി സോതസമ്ഫസ്സോ ഹുത്വാ അഭാവട്ഠേന അനിച്ചോതി പസ്സതി. വേദനാദയോപി സോതസമ്ഫസ്സസമ്പയുത്താവ വേദിതബ്ബാ. ധാതാരമ്മണമേവാതി ധാതുസങ്ഖാതമേവ ആരമ്മണം. പക്ഖന്ദതീതി ഓതരതി. പസീദതീതി തസ്മിം ആരമ്മണേ പസീദതി, ഭുമ്മവചനമേവ വാ ഏതം. ബ്യഞ്ജനസന്ധിവസേന ‘‘ധാതാരമ്മണമേവാ’’തി വുത്തം, ധാതാരമ്മണേയേവാതി അയമേത്ഥ അത്ഥോ. അധിമുച്ചതീതി ധാതുവസേന ഏവന്തി അധിമോക്ഖം ലഭതി, ന രജ്ജതി, ന ദുസ്സതി. അയഞ്ഹി സോതദ്വാരമ്ഹി ആരമ്മണേ ആപാഥഗതേ മൂലപരിഞ്ഞാആഗന്തുകതാവകാലികവസേന പരിഗ്ഗഹം കരോതി, തസ്സ വിത്ഥാരകഥാ സതിപട്ഠാനേ സതിസമ്പജഞ്ഞപബ്ബേ വുത്താ. സാ പന തത്ഥ ചക്ഖുദ്വാരവസേന വുത്താ, ഇധ സോതദ്വാരവസേന വേദിതബ്ബാ.
Tañce, āvusoti idha tassa dhātukammaṭṭhānikassa bhikkhuno sotadvāre pariggahaṃ paṭṭhapento balaṃ dasseti. Akkosantīti dasahi akkosavatthūhi akkosanti. Paribhāsantīti tayā idañcidañca kataṃ, evañca evañca taṃ karissāmāti vācāya paribhāsanti. Rosentīti ghaṭṭenti. Vihesentīti dukkhāpenti, sabbaṃ vācāya ghaṭṭanameva vuttaṃ. So evanti so dhātukammaṭṭhāniko evaṃ sampajānāti. Uppannā kho me ayanti sampativattamānuppannabhāvena ca samudācāruppannabhāvena ca uppannā. Sotasamphassajāti upanissayavasena sotasamphassato jātā sotadvārajavanavedanā, phasso aniccoti sotasamphasso hutvā abhāvaṭṭhena aniccoti passati. Vedanādayopi sotasamphassasampayuttāva veditabbā. Dhātārammaṇamevāti dhātusaṅkhātameva ārammaṇaṃ. Pakkhandatīti otarati. Pasīdatīti tasmiṃ ārammaṇe pasīdati, bhummavacanameva vā etaṃ. Byañjanasandhivasena ‘‘dhātārammaṇamevā’’ti vuttaṃ, dhātārammaṇeyevāti ayamettha attho. Adhimuccatīti dhātuvasena evanti adhimokkhaṃ labhati, na rajjati, na dussati. Ayañhi sotadvāramhi ārammaṇe āpāthagate mūlapariññāāgantukatāvakālikavasena pariggahaṃ karoti, tassa vitthārakathā satipaṭṭhāne satisampajaññapabbe vuttā. Sā pana tattha cakkhudvāravasena vuttā, idha sotadvāravasena veditabbā.
ഏവം കതപരിഗ്ഗഹസ്സ ഹി ധാതുകമ്മട്ഠാനികസ്സ ബലവവിപസ്സകസ്സ സചേപി ചക്ഖുദ്വാരാദീസു ആരമ്മണേ ആപാഥഗതേ അയോനിസോ ആവജ്ജനം ഉപ്പജ്ജതി, വോട്ഠബ്ബനം പത്വാ ഏകം ദ്വേ വാരേ ആസേവനം ലഭിത്വാ ചിത്തം ഭവങ്ഗമേവ ഓതരതി, ന രാഗാദിവസേന ഉപ്പജ്ജതി, അയം കോടിപ്പത്തോ തിക്ഖവിപസ്സകോ. അപരസ്സ രാഗാദിവസേന ഏകം വാരം ജവനം ജവതി, ജവനപരിയോസാനേ പന രാഗാദിവസേന ഏവം മേ ജവനം ജവിതന്തി ആവജ്ജതോ ആരമ്മണം പരിഗ്ഗഹിതമേവ ഹോതി, പുന വാരം തഥാ ന ജവതി. അപരസ്സ ഏകവാരം ഏവം ആവജ്ജതോ പുന ദുതിയവാരം രാഗാദിവസേന ജവനം ജവതിയേവ, ദുതിയവാരാവസാനേ പന ഏവം മേ ജവനം ജവിതന്തി ആവജ്ജതോ ആരമ്മണം പരിഗ്ഗഹിതമേവ ഹോതി, തതിയവാരേ തഥാ ന ഉപ്പജ്ജതി. ഏത്ഥ പന പഠമോ അതിതിക്ഖോ, തതിയോ അതിമന്ദോ, ദുതിയസ്സ പന വസേന ഇമസ്മിം സുത്തേ, ലടുകികോപമേ, ഇന്ദ്രിയഭാവനേ ച അയമത്ഥോ വേദിതബ്ബോ.
Evaṃ katapariggahassa hi dhātukammaṭṭhānikassa balavavipassakassa sacepi cakkhudvārādīsu ārammaṇe āpāthagate ayoniso āvajjanaṃ uppajjati, voṭṭhabbanaṃ patvā ekaṃ dve vāre āsevanaṃ labhitvā cittaṃ bhavaṅgameva otarati, na rāgādivasena uppajjati, ayaṃ koṭippatto tikkhavipassako. Aparassa rāgādivasena ekaṃ vāraṃ javanaṃ javati, javanapariyosāne pana rāgādivasena evaṃ me javanaṃ javitanti āvajjato ārammaṇaṃ pariggahitameva hoti, puna vāraṃ tathā na javati. Aparassa ekavāraṃ evaṃ āvajjato puna dutiyavāraṃ rāgādivasena javanaṃ javatiyeva, dutiyavārāvasāne pana evaṃ me javanaṃ javitanti āvajjato ārammaṇaṃ pariggahitameva hoti, tatiyavāre tathā na uppajjati. Ettha pana paṭhamo atitikkho, tatiyo atimando, dutiyassa pana vasena imasmiṃ sutte, laṭukikopame, indriyabhāvane ca ayamattho veditabbo.
ഏവം സോതദ്വാരേ പരിഗ്ഗഹിതവസേന ധാതുകമ്മട്ഠാനികസ്സ ബലം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി കായദ്വാരേ ദീപേന്തോ തഞ്ചേ, ആവുസോതിആദിമാഹ. അനിട്ഠാരമ്മണഞ്ഹി പത്വാ ദ്വീസു വാരേസു കിലമതി സോതദ്വാരേ ച കായദ്വാരേ ച. തസ്മാ യഥാ നാമ ഖേത്തസ്സാമീ പുരിസോ കുദാലം ഗഹേത്വാ ഖേത്തം അനുസഞ്ചരന്തോ യത്ഥ വാ തത്ഥ വാ മത്തികപിണ്ഡം അദത്വാ ദുബ്ബലട്ഠാനേസുയേവ കുദാലേന ഭൂമിം ഭിന്ദിത്വാ സതിണമത്തികപിണ്ഡം ദേതി. ഏവമേവ മഹാഥേരോ അനാഗതേ സിക്ഖാകാമാ പധാനകമ്മികാ കുലപുത്താ ഇമേസു ദ്വാരേസു സംവരം പട്ഠപേത്വാ ഖിപ്പമേവ ജാതിജരാമരണസ്സ അന്തം കരിസ്സന്തീതി ഇമേസുയേവ ദ്വീസു ദ്വാരേസു ഗാള്ഹം കത്വാ സംവരം ദേസേന്തോ ഇമം ദേസനം ആരഭി.
Evaṃ sotadvāre pariggahitavasena dhātukammaṭṭhānikassa balaṃ dassetvā idāni kāyadvāre dīpento tañce, āvusotiādimāha. Aniṭṭhārammaṇañhi patvā dvīsu vāresu kilamati sotadvāre ca kāyadvāre ca. Tasmā yathā nāma khettassāmī puriso kudālaṃ gahetvā khettaṃ anusañcaranto yattha vā tattha vā mattikapiṇḍaṃ adatvā dubbalaṭṭhānesuyeva kudālena bhūmiṃ bhinditvā satiṇamattikapiṇḍaṃ deti. Evameva mahāthero anāgate sikkhākāmā padhānakammikā kulaputtā imesu dvāresu saṃvaraṃ paṭṭhapetvā khippameva jātijarāmaraṇassa antaṃ karissantīti imesuyeva dvīsu dvāresu gāḷhaṃ katvā saṃvaraṃ desento imaṃ desanaṃ ārabhi.
തത്ഥ സമുദാചരന്തീതി ഉപക്കമന്തി. പാണിസമ്ഫസ്സേനാതി പാണിപ്പഹാരേന, ഇതരേസുപി ഏസേവ നയോ. തഥാഭൂതോതി തഥാസഭാവോ. യഥാഭൂതസ്മിന്തി യഥാസഭാവേ. കമന്തീതി പവത്തന്തി. ഏവം ബുദ്ധം അനുസ്സരതോതിആദീസു ഇതിപി സോ ഭഗവാതിആദിനാ നയേന അനുസ്സരന്തോപി ബുദ്ധം അനുസ്സരതി, വുത്തം ഖോ പനേതം ഭഗവതാതി അനുസ്സരന്തോപി അനുസ്സരതിയേവ. സ്വാക്ഖാതോ ഭഗവതാ ധമ്മോതിആദിനാ നയേന അനുസ്സരന്തോപി ധമ്മം അനുസ്സരതി, കകചൂപമോവാദം അനുസ്സരന്തോപി അനുസ്സരതിയേവ. സുപ്പടിപന്നോതിആദിനാ നയേന അനുസ്സരന്തോപി സങ്ഘം അനുസ്സരതി, കകചോകന്തനം അധിവാസയമാനസ്സ ഭിക്ഖുനോ ഗുണം അനുസ്സരമാനോപി അനുസ്സരതിയേവ.
Tattha samudācarantīti upakkamanti. Pāṇisamphassenāti pāṇippahārena, itaresupi eseva nayo. Tathābhūtoti tathāsabhāvo. Yathābhūtasminti yathāsabhāve. Kamantīti pavattanti. Evaṃ buddhaṃ anussaratotiādīsu itipi so bhagavātiādinā nayena anussarantopi buddhaṃ anussarati, vuttaṃ kho panetaṃ bhagavatāti anussarantopi anussaratiyeva. Svākkhāto bhagavatā dhammotiādinā nayena anussarantopi dhammaṃ anussarati, kakacūpamovādaṃ anussarantopi anussaratiyeva. Suppaṭipannotiādinā nayena anussarantopi saṅghaṃ anussarati, kakacokantanaṃ adhivāsayamānassa bhikkhuno guṇaṃ anussaramānopi anussaratiyeva.
ഉപേക്ഖാ കുസലനിസ്സിതാ ന സണ്ഠാതീതി ഇധ വിപസ്സനുപേക്ഖാ അധിപ്പേതാ. ഉപേക്ഖാ കുസലനിസ്സിതാ സണ്ഠാതീതി ഇധ ഛളങ്ഗുപേക്ഖാ, സാ പനേസാ കിഞ്ചാപി ഖീണാസവസ്സ ഇട്ഠാനിട്ഠേസു ആരമ്മണേസു അരജ്ജനാദിവസേന പവത്തതി, അയം പന ഭിക്ഖു വീരിയബലേന ഭാവനാസിദ്ധിയാ അത്തനോ വിപസ്സനം ഖീണാസവസ്സ ഛളങ്ഗുപേക്ഖാഠാനേ ഠപേതീതി വിപസ്സനാവ ഛളങ്ഗുപേക്ഖാ നാമ ജാതാ.
Upekkhā kusalanissitā na saṇṭhātīti idha vipassanupekkhā adhippetā. Upekkhā kusalanissitā saṇṭhātīti idha chaḷaṅgupekkhā, sā panesā kiñcāpi khīṇāsavassa iṭṭhāniṭṭhesu ārammaṇesu arajjanādivasena pavattati, ayaṃ pana bhikkhu vīriyabalena bhāvanāsiddhiyā attano vipassanaṃ khīṇāsavassa chaḷaṅgupekkhāṭhāne ṭhapetīti vipassanāva chaḷaṅgupekkhā nāma jātā.
൩൦൩. ആപോധാതുനിദ്ദേസേ ആപോഗതന്തി സബ്ബആപേസു ഗതം അല്ലയൂസഭാവലക്ഖണം. പിത്തം സേമ്ഹന്തിആദീസു പന യം വത്തബ്ബം, തം സബ്ബം സദ്ധിം ഭാവനാനയേന വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ വുത്തം. പകുപ്പതീതി ഓഘവസേന വഡ്ഢതി, സമുദ്ദതോ വാ ഉദകം ഉത്തരതി, അയമസ്സ പാകതികോ പകോപോ, ആപോസംവട്ടകാലേ പന കോടിസതസഹസ്സചക്കവാളം ഉദകപൂരമേവ ഹോതി. ഓഗച്ഛന്തീതി ഹേട്ഠാ ഗച്ഛന്തി, ഉദ്ധനേ ആരോപിതഉദകം വിയ ഖയം വിനാസം പാപുണന്തി. സേസം പുരിമനയേനേവ വേദിതബ്ബം.
303. Āpodhātuniddese āpogatanti sabbaāpesu gataṃ allayūsabhāvalakkhaṇaṃ. Pittaṃ semhantiādīsu pana yaṃ vattabbaṃ, taṃ sabbaṃ saddhiṃ bhāvanānayena visuddhimagge vuttaṃ. Pakuppatīti oghavasena vaḍḍhati, samuddato vā udakaṃ uttarati, ayamassa pākatiko pakopo, āposaṃvaṭṭakāle pana koṭisatasahassacakkavāḷaṃ udakapūrameva hoti. Ogacchantīti heṭṭhā gacchanti, uddhane āropitaudakaṃ viya khayaṃ vināsaṃ pāpuṇanti. Sesaṃ purimanayeneva veditabbaṃ.
൩൦൪. തേജോധാതുനിദ്ദേസേ തേജോഗതന്തി സബ്ബതേജേസു ഗതം ഉണ്ഹത്തലക്ഖണം. തേജോ ഏവ വാ തേജോഭാവം ഗതന്തി തേജോഗതം. പുരിമേ ആപോഗതേപി പച്ഛിമേ വായോഗതേപി ഏസേവ നയോ. യേന ചാതി യേന തേജോഗതേന. തസ്മിം കുപ്പിതേ അയം കായോ സന്തപ്പതി, ഏകാഹികജരാദിഭാവേന ഉസുമജാതോ ഹോതി. യേന ച ജീരീയതീതി യേന അയം കായോ ജീരതി, ഇന്ദ്രിയവേകല്ലത്തം ബലപരിക്ഖയം വലിപലിതാദിഭാവഞ്ച പാപുണാതി. യേന ച പരിഡയ്ഹതീതി യേന കുപ്പിതേന അയം കായോ ദയ്ഹതി, സോ ച പുഗ്ഗലോ ദയ്ഹാമി ദയ്ഹാമീതി കന്ദന്തോ സതധോതസപ്പിഗോസീതചന്ദനാദിലേപഞ്ച താലവണ്ടവാതഞ്ച പച്ചാസീസതി. യേന ച അസിതപീതഖായിതസായിതം സമ്മാ പരിണാമം ഗച്ഛതീതി യേന തം അസിതം വാ ഓദനാദി, പീതം വാ പാനകാദി, ഖായിതം വാ പിട്ഠഖജ്ജകാദി, സായിതം വാ അമ്ബപക്കമധുഫാണിതാദി സമ്മാ പരിപാകം ഗച്ഛതി, രസാദിഭാവേന വിവേകം ഗച്ഛതീതി അത്ഥോ. അയമേത്ഥ സങ്ഖേപോ. വിത്ഥാരതോ പന യം വത്തബ്ബം സിയാ, തം സബ്ബം സദ്ധിം ഭാവനാനയേന വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ വുത്തം.
304. Tejodhātuniddese tejogatanti sabbatejesu gataṃ uṇhattalakkhaṇaṃ. Tejo eva vā tejobhāvaṃ gatanti tejogataṃ. Purime āpogatepi pacchime vāyogatepi eseva nayo. Yena cāti yena tejogatena. Tasmiṃ kuppite ayaṃ kāyo santappati, ekāhikajarādibhāvena usumajāto hoti. Yena ca jīrīyatīti yena ayaṃ kāyo jīrati, indriyavekallattaṃ balaparikkhayaṃ valipalitādibhāvañca pāpuṇāti. Yena ca pariḍayhatīti yena kuppitena ayaṃ kāyo dayhati, so ca puggalo dayhāmi dayhāmīti kandanto satadhotasappigosītacandanādilepañca tālavaṇṭavātañca paccāsīsati. Yena ca asitapītakhāyitasāyitaṃ sammā pariṇāmaṃ gacchatīti yena taṃ asitaṃ vā odanādi, pītaṃ vā pānakādi, khāyitaṃ vā piṭṭhakhajjakādi, sāyitaṃ vā ambapakkamadhuphāṇitādi sammā paripākaṃ gacchati, rasādibhāvena vivekaṃ gacchatīti attho. Ayamettha saṅkhepo. Vitthārato pana yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ sabbaṃ saddhiṃ bhāvanānayena visuddhimagge vuttaṃ.
ഹരിതന്തന്തി ഹരിതമേവ. അല്ലതിണാദിം ആഗമ്മ നിബ്ബായതീതി അത്ഥോ. പന്ഥന്തന്തി മഹാമഗ്ഗമേവ. സേലന്തന്തി പബ്ബതം. ഉദകന്തന്തി ഉദകം. രമണീയം വാ ഭൂമിഭാഗന്തി തിണഗുമ്ബാദിരഹിതം, വിവിത്തം അബ്ഭോകാസം ഭൂമിഭാഗം. അനാഹാരാതി നിരാഹാരാ നിരുപാദാനാ, അയമ്പി പകതിയാവ തേജോവികാരോ വുത്തോ, തേജോസംവട്ടകാലേ പന കോടിസതസഹസ്സചക്കവാളം ഝാപേത്വാ ഛാരികാമത്തമ്പി ന തിട്ഠതി. ന്ഹാരുദദ്ദുലേനാതി ചമ്മനില്ലേഖനേന. അഗ്ഗിം ഗവേസന്തീതി ഏവരൂപം സുഖുമം ഉപാദാനം ഗഹേത്വാ അഗ്ഗിം പരിയേസന്തി, യം അപ്പമത്തകമ്പി ഉസുമം ലഭിത്വാ പജ്ജലതി, സേസമിധാപി പുരിമനയേനേവ വേദിതബ്ബം.
Haritantanti haritameva. Allatiṇādiṃ āgamma nibbāyatīti attho. Panthantanti mahāmaggameva. Selantanti pabbataṃ. Udakantanti udakaṃ. Ramaṇīyaṃ vā bhūmibhāganti tiṇagumbādirahitaṃ, vivittaṃ abbhokāsaṃ bhūmibhāgaṃ. Anāhārāti nirāhārā nirupādānā, ayampi pakatiyāva tejovikāro vutto, tejosaṃvaṭṭakāle pana koṭisatasahassacakkavāḷaṃ jhāpetvā chārikāmattampi na tiṭṭhati. Nhārudaddulenāti cammanillekhanena. Aggiṃ gavesantīti evarūpaṃ sukhumaṃ upādānaṃ gahetvā aggiṃ pariyesanti, yaṃ appamattakampi usumaṃ labhitvā pajjalati, sesamidhāpi purimanayeneva veditabbaṃ.
൩൦൫. വായോധാതുനിദ്ദേസേ ഉദ്ധങ്ഗമാ വാതാതി ഉഗ്ഗാരഹിക്കാരാദിപവത്തകാ ഉദ്ധം ആരോഹനവാതാ. അധോഗമാ വാതാതി ഉച്ചാരപസ്സാവാദിനീഹരണകാ അധോ ഓരോഹനവാതാ. കുച്ഛിസയാ വാതാതി അന്താനം ബഹിവാതാ. കോട്ഠാസയാ വാതാതി അന്താനം അന്തോവാതാ. അങ്ഗമങ്ഗാനുസാരിനോതി ധമനീജാലാനുസാരേന സകലസരീരേ അങ്ഗമങ്ഗാനി അനുസടാ സമിഞ്ജനപസാരണാദിനിബ്ബത്തകവാതാ. അസ്സാസോതി അന്തോപവിസനനാസികവാതോ . പസ്സാസോതി ബഹിനിക്ഖമനനാസികവാതോ. അയമേത്ഥ സങ്ഖേപോ. വിത്ഥാരതോ പന യം വത്തബ്ബം സിയാ, തം സബ്ബം സദ്ധിം ഭാവനാനയേന വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ വുത്തം.
305. Vāyodhātuniddese uddhaṅgamā vātāti uggārahikkārādipavattakā uddhaṃ ārohanavātā. Adhogamā vātāti uccārapassāvādinīharaṇakā adho orohanavātā. Kucchisayā vātāti antānaṃ bahivātā. Koṭṭhāsayā vātāti antānaṃ antovātā. Aṅgamaṅgānusārinoti dhamanījālānusārena sakalasarīre aṅgamaṅgāni anusaṭā samiñjanapasāraṇādinibbattakavātā. Assāsoti antopavisananāsikavāto . Passāsoti bahinikkhamananāsikavāto. Ayamettha saṅkhepo. Vitthārato pana yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ sabbaṃ saddhiṃ bhāvanānayena visuddhimagge vuttaṃ.
ഗാമമ്പി വഹതീതി സകലഗാമമ്പി ചുണ്ണവിചുണ്ണം കുരുമാനാ ആദായ ഗച്ഛതി, നിഗമാദീസുപി ഏസേവ നയോ. ഇധ വായോസംവട്ടകാലേ കോടിസതസഹസ്സചക്കവാളവിദ്ധംസനവസേന വായോധാതുവികാരോ ദസ്സിതോ. വിധൂപനേനാതി അഗ്ഗിബീജനകേന. ഓസ്സവനേതി ഛദനഗ്ഗേ, തേന ഹി ഉദകം സവതി, തസ്മാ തം ‘‘ഓസ്സവന’’ന്തി വുച്ചതി. സേസമിധാപി പുരിമനയേനേവ യോജേതബ്ബം.
Gāmampi vahatīti sakalagāmampi cuṇṇavicuṇṇaṃ kurumānā ādāya gacchati, nigamādīsupi eseva nayo. Idha vāyosaṃvaṭṭakāle koṭisatasahassacakkavāḷaviddhaṃsanavasena vāyodhātuvikāro dassito. Vidhūpanenāti aggibījanakena. Ossavaneti chadanagge, tena hi udakaṃ savati, tasmā taṃ ‘‘ossavana’’nti vuccati. Sesamidhāpi purimanayeneva yojetabbaṃ.
൩൦൬. സേയ്യഥാപി , ആവുസോതി ഇധ കിം ദസ്സേതി? ഹേട്ഠാ കഥിതാനം മഹാഭൂതാനം നിസ്സത്തഭാവം. കട്ഠന്തി ദബ്ബസമ്ഭാരം. വല്ലിന്തി ആബന്ധനവല്ലിം. തിണന്തി ഛദനതിണം. മത്തികന്തി അനുലേപമത്തികം. ആകാസോ പരിവാരിതോതി ഏതാനി കട്ഠാദീനി അന്തോ ച ബഹി ച പരിവാരേത്വാ ആകാസോ ഠിതോതി അത്ഥോ. അഗാരംത്വേവ സങ്ഖം ഗച്ഛതീതി അഗാരന്തി പണ്ണത്തിമത്തം ഹോതി. കട്ഠാദീസു പന വിസും വിസും രാസികതേസു കട്ഠരാസിവല്ലിരാസീത്വേവ വുച്ചതി. ഏവമേവ ഖോതി ഏവമേവ അട്ഠിആദീനി അന്തോ ച ബഹി ച പരിവാരേത്വാ ഠിതോ ആകാസോ, താനേവ അട്ഠിആദീനി പടിച്ച രൂപംത്വേവ സങ്ഖം ഗച്ഛതി, സരീരന്തി വോഹാരം ഗച്ഛതി. യഥാ കട്ഠാദീനി പടിച്ച ഗേഹന്തി സങ്ഖം ഗതം അഗാരം ഖത്തിയഗേഹം ബ്രാഹ്മണഗേഹന്തി വുച്ചതി, ഏവമിദമ്പി ഖത്തിയസരീരം ബ്രാഹ്മണസരീരന്തി വുച്ചതി, ന ഹേത്ഥ കോചി സത്തോ വാ ജീവോ വാ വിജ്ജതി.
306.Seyyathāpi, āvusoti idha kiṃ dasseti? Heṭṭhā kathitānaṃ mahābhūtānaṃ nissattabhāvaṃ. Kaṭṭhanti dabbasambhāraṃ. Vallinti ābandhanavalliṃ. Tiṇanti chadanatiṇaṃ. Mattikanti anulepamattikaṃ. Ākāso parivāritoti etāni kaṭṭhādīni anto ca bahi ca parivāretvā ākāso ṭhitoti attho. Agāraṃtveva saṅkhaṃ gacchatīti agāranti paṇṇattimattaṃ hoti. Kaṭṭhādīsu pana visuṃ visuṃ rāsikatesu kaṭṭharāsivallirāsītveva vuccati. Evameva khoti evameva aṭṭhiādīni anto ca bahi ca parivāretvā ṭhito ākāso, tāneva aṭṭhiādīni paṭicca rūpaṃtveva saṅkhaṃ gacchati, sarīranti vohāraṃ gacchati. Yathā kaṭṭhādīni paṭicca gehanti saṅkhaṃ gataṃ agāraṃ khattiyagehaṃ brāhmaṇagehanti vuccati, evamidampi khattiyasarīraṃ brāhmaṇasarīranti vuccati, na hettha koci satto vā jīvo vā vijjati.
അജ്ഝത്തികഞ്ചേവ, ആവുസോ, ചക്ഖൂതി ഇദം കസ്മാ ആരദ്ധം? ഹേട്ഠാ ഉപാദാരൂപം ചത്താരോ ച അരൂപിനോ ഖന്ധാ തീണി ച അരിയസച്ചാനി ന കഥിതാനി, ഇദാനി താനി കഥേതും അയം ദേസനാ ആരദ്ധാതി. തത്ഥ ചക്ഖും അപരിഭിന്നന്തി ചക്ഖുപസാദേ നിരുദ്ധേപി ഉപഹതേപി പിത്തസേമ്ഹലോഹിതേഹി പലിബുദ്ധേപി ചക്ഖു ചക്ഖുവിഞ്ഞാണസ്സ പച്ചയോ ഭവിതും ന സക്കോതി, പരിഭിന്നമേവ ഹോതി, ചക്ഖുവിഞ്ഞാണസ്സ പന പച്ചയോ ഭവിതും സമത്ഥം അപരിഭിന്നം നാമ. ബാഹിരാ ച രൂപാതി ബാഹിരാ ചതുസമുട്ഠാനികരൂപാ. തജ്ജോ സമന്നാഹാരോതി തം ചക്ഖുഞ്ച രൂപേ ച പടിച്ച ഭവങ്ഗം ആവട്ടേത്വാ ഉപ്പജ്ജനമനസികാരോ, ഭവങ്ഗാവട്ടനസമത്ഥം ചക്ഖുദ്വാരേ കിരിയമനോധാതുചിത്തന്തി അത്ഥോ. തം രൂപാനം അനാപാഥഗതത്താപി അഞ്ഞാവിഹിതസ്സപി ന ഹോതി, തജ്ജസ്സാതി തദനുരൂപസ്സ. വിഞ്ഞാണഭാഗസ്സാതി വിഞ്ഞാണകോട്ഠാസസ്സ.
Ajjhattikañceva, āvuso, cakkhūti idaṃ kasmā āraddhaṃ? Heṭṭhā upādārūpaṃ cattāro ca arūpino khandhā tīṇi ca ariyasaccāni na kathitāni, idāni tāni kathetuṃ ayaṃ desanā āraddhāti. Tattha cakkhuṃ aparibhinnanti cakkhupasāde niruddhepi upahatepi pittasemhalohitehi palibuddhepi cakkhu cakkhuviññāṇassa paccayo bhavituṃ na sakkoti, paribhinnameva hoti, cakkhuviññāṇassa pana paccayo bhavituṃ samatthaṃ aparibhinnaṃ nāma. Bāhirā ca rūpāti bāhirā catusamuṭṭhānikarūpā. Tajjo samannāhāroti taṃ cakkhuñca rūpe ca paṭicca bhavaṅgaṃ āvaṭṭetvā uppajjanamanasikāro, bhavaṅgāvaṭṭanasamatthaṃ cakkhudvāre kiriyamanodhātucittanti attho. Taṃ rūpānaṃ anāpāthagatattāpi aññāvihitassapi na hoti, tajjassāti tadanurūpassa. Viññāṇabhāgassāti viññāṇakoṭṭhāsassa.
യം തഥാഭൂതസ്സാതിആദീസു ദ്വാരവസേന ചത്താരി സച്ചാനി ദസ്സേതി. തത്ഥ തഥാഭൂതസ്സാതി ചക്ഖുവിഞ്ഞാണേന സഹഭൂതസ്സ, ചക്ഖുവിഞ്ഞാണസമങ്ഗിനോതി അത്ഥോ. രൂപന്തി ചക്ഖുവിഞ്ഞാണസ്സ ന രൂപജനകത്താ ചക്ഖുവിഞ്ഞാണക്ഖണേ തിസമുട്ഠാനരൂപം, തദനന്തരചിത്തക്ഖണേ ചതുസമുട്ഠാനമ്പി ലബ്ഭതി. സങ്ഗഹം ഗച്ഛതീതി ഗണനം ഗച്ഛതി. വേദനാദയോ ചക്ഖുവിഞ്ഞാണസമ്പയുത്താവ. വിഞ്ഞാണമ്പി ചക്ഖുവിഞ്ഞാണമേവ. ഏത്ഥ ച സങ്ഖാരാതി ചേതനാവ വുത്താ. സങ്ഗഹോതി ഏകതോ സങ്ഗഹോ. സന്നിപാതോതി സമാഗമോ. സമവായോതി രാസി. യോ പടിച്ചസമുപ്പാദം പസ്സതീതി യോ പച്ചയേ പസ്സതി. സോ ധമ്മം പസ്സതീതി സോ പടിച്ചസമുപ്പന്നധമ്മേ പസ്സതി, ഛന്ദോതിആദി സബ്ബം തണ്ഹാവേവചനമേവ , തണ്ഹാ ഹി ഛന്ദകരണവസേന ഛന്ദോ. ആലയകരണവസേന ആലയോ. അനുനയകരണവസേന അനുനയോ. അജ്ഝോഗാഹിത്വാ ഗിലിത്വാ ഗഹനവസേന അജ്ഝോസാനന്തി വുച്ചതി. ഛന്ദരാഗവിനയോ ഛന്ദരാഗപ്പഹാനന്തി നിബ്ബാനസ്സേവ വേവചനം, ഇതി തീണി സച്ചാനി പാളിയം ആഗതാനേവ മഗ്ഗസച്ചം ആഹരിത്വാ ഗഹേതബ്ബം, യാ ഇമേസു തീസു ഠാനേസു ദിട്ഠി സങ്കപ്പോ വാചാ കമ്മന്തോ ആജീവോ വായാമോ സതി സമാധി ഭാവനാപടിവേധോ, അയം മഗ്ഗോതി. ബഹുകതം ഹോതീതി ഏത്താവതാപി ബഹും ഭഗവതോ സാസനം കതം ഹോതി, അജ്ഝത്തികഞ്ചേവ, ആവുസോ, സോതന്തിആദിവാരേസുപി ഏസേവ നയോ.
Yaṃ tathābhūtassātiādīsu dvāravasena cattāri saccāni dasseti. Tattha tathābhūtassāti cakkhuviññāṇena sahabhūtassa, cakkhuviññāṇasamaṅginoti attho. Rūpanti cakkhuviññāṇassa na rūpajanakattā cakkhuviññāṇakkhaṇe tisamuṭṭhānarūpaṃ, tadanantaracittakkhaṇe catusamuṭṭhānampi labbhati. Saṅgahaṃ gacchatīti gaṇanaṃ gacchati. Vedanādayo cakkhuviññāṇasampayuttāva. Viññāṇampi cakkhuviññāṇameva. Ettha ca saṅkhārāti cetanāva vuttā. Saṅgahoti ekato saṅgaho. Sannipātoti samāgamo. Samavāyoti rāsi. Yo paṭiccasamuppādaṃ passatīti yo paccaye passati. So dhammaṃ passatīti so paṭiccasamuppannadhamme passati, chandotiādi sabbaṃ taṇhāvevacanameva , taṇhā hi chandakaraṇavasena chando. Ālayakaraṇavasena ālayo. Anunayakaraṇavasena anunayo. Ajjhogāhitvā gilitvā gahanavasena ajjhosānanti vuccati. Chandarāgavinayo chandarāgappahānanti nibbānasseva vevacanaṃ, iti tīṇi saccāni pāḷiyaṃ āgatāneva maggasaccaṃ āharitvā gahetabbaṃ, yā imesu tīsu ṭhānesu diṭṭhi saṅkappo vācā kammanto ājīvo vāyāmo sati samādhi bhāvanāpaṭivedho, ayaṃ maggoti. Bahukataṃ hotīti ettāvatāpi bahuṃ bhagavato sāsanaṃ kataṃ hoti, ajjhattikañceva, āvuso, sotantiādivāresupi eseva nayo.
മനോദ്വാരേ പന അജ്ഝത്തികോ മനോ നാമ ഭവങ്ഗചിത്തം. തം നിരുദ്ധമ്പി ആവജ്ജനചിത്തസ്സ പച്ചയോ ഭവിതും അസമത്ഥം മന്ദഥാമഗതമേവ പവത്തമാനമ്പി പരിഭിന്നം നാമ ഹോതി. ആവജ്ജനസ്സ പന പച്ചയോ ഭവിതും സമത്ഥം അപരിഭിന്നം നാമ. ബാഹിരാ ച ധമ്മാതി ധമ്മാരമ്മണം. നേവ താവ തജ്ജസ്സാതി ഇദം ഭവങ്ഗസമയേനേവ കഥിതം. ദുതിയവാരോ പഗുണജ്ഝാനപച്ചവേക്ഖണേന വാ, പഗുണകമ്മട്ഠാനമനസികാരേന വാ, പഗുണബുദ്ധവചനസജ്ഝായകരണാദിനാ വാ, അഞ്ഞവിഹിതകം സന്ധായ വുത്തോ. ഇമസ്മിം വാരേ രൂപന്തി ചതുസമുട്ഠാനമ്പി ലബ്ഭതി. മനോവിഞ്ഞാണഞ്ഹി രൂപം സമുട്ഠാപേതി, വേദനാദയോ മനോവിഞ്ഞാണസമ്പയുത്താ , വിഞ്ഞാണം മനോവിഞ്ഞാണമേവ. സങ്ഖാരാ പനേത്ഥ ഫസ്സചേതനാവസേനേവ ഗഹിതാ. സേസം വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം. ഇതി മഹാഥേരോ ഹേട്ഠാ ഏകദേസമേവ സമ്മസന്തോ ആഗന്ത്വാ ഇമസ്മിം ഠാനേ ഠത്വാ ഹേട്ഠാ പരിഹീനദേസനം സബ്ബം തംതംദ്വാരവസേന ഭാജേത്വാ ദസ്സേന്തോ യഥാനുസന്ധിനാവ സുത്തന്തം നിട്ഠപേസീതി.
Manodvāre pana ajjhattiko mano nāma bhavaṅgacittaṃ. Taṃ niruddhampi āvajjanacittassa paccayo bhavituṃ asamatthaṃ mandathāmagatameva pavattamānampi paribhinnaṃ nāma hoti. Āvajjanassa pana paccayo bhavituṃ samatthaṃ aparibhinnaṃ nāma. Bāhirā ca dhammāti dhammārammaṇaṃ. Neva tāva tajjassāti idaṃ bhavaṅgasamayeneva kathitaṃ. Dutiyavāro paguṇajjhānapaccavekkhaṇena vā, paguṇakammaṭṭhānamanasikārena vā, paguṇabuddhavacanasajjhāyakaraṇādinā vā, aññavihitakaṃ sandhāya vutto. Imasmiṃ vāre rūpanti catusamuṭṭhānampi labbhati. Manoviññāṇañhi rūpaṃ samuṭṭhāpeti, vedanādayo manoviññāṇasampayuttā , viññāṇaṃ manoviññāṇameva. Saṅkhārā panettha phassacetanāvaseneva gahitā. Sesaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ. Iti mahāthero heṭṭhā ekadesameva sammasanto āgantvā imasmiṃ ṭhāne ṭhatvā heṭṭhā parihīnadesanaṃ sabbaṃ taṃtaṃdvāravasena bhājetvā dassento yathānusandhināva suttantaṃ niṭṭhapesīti.
പപഞ്ചസൂദനിയാ മജ്ഝിമനികായട്ഠകഥായ
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
മഹാഹത്ഥിപദോപമസുത്തവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Mahāhatthipadopamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / മജ്ഝിമനികായ • Majjhimanikāya / ൮. മഹാഹത്ഥിപദോപമസുത്തം • 8. Mahāhatthipadopamasuttaṃ
ടീകാ • Tīkā / സുത്തപിടക (ടീകാ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / മജ്ഝിമനികായ (ടീകാ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ൮. മഹാഹത്ഥിപദോപമസുത്തവണ്ണനാ • 8. Mahāhatthipadopamasuttavaṇṇanā