| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ជាតក-អដ្ឋកថា • Jātaka-aṭṭhakathā |
[៤៦៩] ៦. មហាកណ្ហជាតកវណ្ណនា
[469] 6. Mahākaṇhajātakavaṇṇanā
កណ្ហោ កណ្ហោ ចាតិ ឥទំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ លោកត្ថចរិយំ អារព្ភ កថេសិ។ ឯកទិវសញ្ហិ ភិក្ខូ ធម្មសភាយំ និសីទិត្វា ‘‘យាវញ្ចិទំ, អាវុសោ, សត្ថា ពហុជនហិតាយ បដិបន្នោ អត្តនោ ផាសុវិហារំ បហាយ លោកស្សេវ អត្ថំ ចរតិ, បរមាភិសម្ពោធិំ បត្វា សយំ បត្តចីវរមាទាយ អដ្ឋារសយោជនមគ្គំ គន្ត្វា បញ្ចវគ្គិយត្ថេរានំ ធម្មចក្កំ (សំ. និ. ៥.១០៨១; មហាវ. ១៣ អាទយោ; បដិ. ម. ២.៣០) បវត្តេត្វា បញ្ចមិយា បក្ខស្ស អនត្តលក្ខណសុត្តំ (សំ. និ. ៣.៥៩; មហាវ. ២០ អាទយោ) កថេត្វា សព្ពេសំ អរហត្តំ អទាសិ។ ឧរុវេលំ គន្ត្វា តេភាតិកជដិលានំ អឌ្ឍុឌ្ឍានិ បាដិហារិយសហស្សានិ ទស្សេត្វា បព្ពាជេត្វា គយាសីសេ អាទិត្តបរិយាយំ (សំ. និ. ៤.២៣៥; មហាវ. ៥៤) កថេត្វា ជដិលសហស្សានំ អរហត្តំ អទាសិ, មហាកស្សបស្ស តីណិ គាវុតានិ បច្ចុគ្គមនំ គន្ត្វា តីហិ ឱវាទេហិ ឧបសម្បទំ អទាសិ។ ឯកោ បច្ឆាភត្តំ បញ្ចចត្តាលីសយោជនមគ្គំ គន្ត្វា បុក្កុសាតិកុលបុត្តំ អនាគាមិផលេ បតិដ្ឋាបេសិ, មហាកប្បិនស្ស វីសយោជនសតំ បច្ចុគ្គមនំ កត្វា អរហត្តំ អទាសិ, ឯកោ បច្ឆាភត្តំ តិំសយោជនមគ្គំ គន្ត្វា តាវ កក្ខឡំ ផរុសំ អង្គុលិមាលំ អរហត្តេ បតិដ្ឋាបេសិ, តិំសយោជនមគ្គំ គន្ត្វា អាឡវកំ យក្ខំ សោតាបត្តិផលេ បតិដ្ឋាបេត្វា កុមារស្ស សោត្ថិំ អកាសិ។ តាវតិំសភវនេ តេមាសំ វសន្តោ អសីតិយា ទេវតាកោដីនំ ធម្មាភិសមយំ សម្បាទេសិ, ព្រហ្មលោកំ គន្ត្វា ពកព្រហ្មុនោ ទិដ្ឋិំ ភិន្ទិត្វា ទសន្នំ ព្រហ្មសហស្សានំ អរហត្តំ អទាសិ, អនុសំវច្ឆរំ តីសុ មណ្ឌលេសុ ចារិកំ ចរមានោ ឧបនិស្សយសម្បន្នានំ មនុស្សានំ សរណានិ ចេវ សីលានិច មគ្គផលានិ ច ទេតិ, នាគសុបណ្ណាទីនម្បិ នានប្បការំ អត្ថំ ចរតី’’តិ ទសពលស្ស លោកត្ថចរិយគុណំ កថយិំសុ។ សត្ថា អាគន្ត្វា ‘‘កាយ នុត្ថ, ភិក្ខវេ, ឯតរហិ កថាយ សន្និសិន្នា’’តិ បុច្ឆិត្វា ‘‘ឥមាយ នាមា’’តិ វុត្តេ ‘‘អនច្ឆរិយំ, ភិក្ខវេ, សោហំ ឥទានិ អភិសម្ពោធិំ បត្វា លោកស្ស អត្ថំ ចរេយ្យំ, បុព្ពេ សរាគកាលេបិ លោកស្ស អត្ថំ អចរិ’’ន្តិ វត្វា អតីតំ អាហរិ។
Kaṇhokaṇho cāti idaṃ satthā jetavane viharanto lokatthacariyaṃ ārabbha kathesi. Ekadivasañhi bhikkhū dhammasabhāyaṃ nisīditvā ‘‘yāvañcidaṃ, āvuso, satthā bahujanahitāya paṭipanno attano phāsuvihāraṃ pahāya lokasseva atthaṃ carati, paramābhisambodhiṃ patvā sayaṃ pattacīvaramādāya aṭṭhārasayojanamaggaṃ gantvā pañcavaggiyattherānaṃ dhammacakkaṃ (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 13 ādayo; paṭi. ma. 2.30) pavattetvā pañcamiyā pakkhassa anattalakkhaṇasuttaṃ (saṃ. ni. 3.59; mahāva. 20 ādayo) kathetvā sabbesaṃ arahattaṃ adāsi. Uruvelaṃ gantvā tebhātikajaṭilānaṃ aḍḍhuḍḍhāni pāṭihāriyasahassāni dassetvā pabbājetvā gayāsīse ādittapariyāyaṃ (saṃ. ni. 4.235; mahāva. 54) kathetvā jaṭilasahassānaṃ arahattaṃ adāsi, mahākassapassa tīṇi gāvutāni paccuggamanaṃ gantvā tīhi ovādehi upasampadaṃ adāsi. Eko pacchābhattaṃ pañcacattālīsayojanamaggaṃ gantvā pukkusātikulaputtaṃ anāgāmiphale patiṭṭhāpesi, mahākappinassa vīsayojanasataṃ paccuggamanaṃ katvā arahattaṃ adāsi, eko pacchābhattaṃ tiṃsayojanamaggaṃ gantvā tāva kakkhaḷaṃ pharusaṃ aṅgulimālaṃ arahatte patiṭṭhāpesi, tiṃsayojanamaggaṃ gantvā āḷavakaṃ yakkhaṃ sotāpattiphale patiṭṭhāpetvā kumārassa sotthiṃ akāsi. Tāvatiṃsabhavane temāsaṃ vasanto asītiyā devatākoṭīnaṃ dhammābhisamayaṃ sampādesi, brahmalokaṃ gantvā bakabrahmuno diṭṭhiṃ bhinditvā dasannaṃ brahmasahassānaṃ arahattaṃ adāsi, anusaṃvaccharaṃ tīsu maṇḍalesu cārikaṃ caramāno upanissayasampannānaṃ manussānaṃ saraṇāni ceva sīlānica maggaphalāni ca deti, nāgasupaṇṇādīnampi nānappakāraṃ atthaṃ caratī’’ti dasabalassa lokatthacariyaguṇaṃ kathayiṃsu. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘anacchariyaṃ, bhikkhave, sohaṃ idāni abhisambodhiṃ patvā lokassa atthaṃ careyyaṃ, pubbe sarāgakālepi lokassa atthaṃ acari’’nti vatvā atītaṃ āhari.
អតីតេ កស្សបសម្មាសម្ពុទ្ធកាលេ ពារាណសិយំ ឧសីនកោ នាម រាជា រជ្ជំ ការេសិ។ កស្សបសម្មាសម្ពុទ្ធេ ចតុសច្ចទេសនាយ មហាជនំ កិលេសពន្ធនា មោចេត្វា និព្ពាននគរំ បូរេត្វា បរិនិព្ពុតេ ទីឃស្ស អទ្ធុនោ អច្ចយេន សាសនំ ឱសក្កិ។ ភិក្ខូ ឯកវីសតិយា អនេសនាហិ ជីវិកំ កប្បេន្តិ, ភិក្ខូ គិហិសំសគ្គំ ករោន្តិ, បុត្តធីតាទីហិ វឌ្ឍន្តិ។ ភិក្ខុនិយោបិ គិហិសំសគ្គំ ករោន្តិ, បុត្តធីតាទីហិ វឌ្ឍន្តិ។ ភិក្ខូ ភិក្ខុធម្មំ, ភិក្ខុនិយោ ភិក្ខុនិធម្មំ, ឧបោសកា ឧបាសកធម្មំ, ឧបាសិកា ឧបាសិកធម្មំ, ព្រាហ្មណា ព្រាហ្មណធម្មំ វិស្សជ្ជេសុំ។ យេភុយ្យេន មនុស្សា ទស អកុសលកម្មបថេ សមាទាយ វត្តិំសុ, មតមតា អបាយេសុ បរិបូរេសុំ។ តទា សក្កោ ទេវរាជា នវេ នវេ ទេវេ អបស្សន្តោ មនុស្សលោកំ ឱលោកេត្វា មនុស្សានំ អបាយេសុ និព្ពត្តិតភាវំ ញត្វា សត្ថុ សាសនំ ឱសក្កិតំ ទិស្វា ‘‘កិំ នុ ករិស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា ‘‘អត្ថេកោ ឧបាយោ, មហាជនំ តាសេត្វា ភីតភាវំ ញត្វា បច្ឆា អស្សាសេត្វា ធម្មំ ទេសេត្វា ឱសក្កិតំ សាសនំ បគ្គយ្ហ អបរម្បិ វស្សសហស្សំ បវត្តនការណំ ករិស្សាមី’’តិ សន្និដ្ឋានំ កត្វា មាតលិទេវបុត្តំ មោចប្បមាណទាឋំ ចតូហិ ទាឋាហិ វិនិគ្គតរស្មិយា ភយានកំ កត្វា គព្ភិនីនំ ទស្សនេនេវ គព្ភបាតនសមត្ថំ ឃោររូបំ អាជានេយ្យប្បមាណំ កាឡវណ្ណំ មហាកណ្ហសុនខំ មាបេត្វា បញ្ចពន្ធនេន ពន្ធិត្វា រត្តមាលំ កណ្ឋេ បិឡន្ធិត្វា រជ្ជុកោដិកំ អាទាយ សយំ ទ្វេ កាសាយានិ និវាសេត្វា បច្ឆាមុខេ បញ្ចធា កេសេ ពន្ធិត្វា រត្តមាលំ បិឡន្ធិត្វា អារោបិតបវាឡវណ្ណជិយំ មហាធនុំ គហេត្វា វជិរគ្គនារាចំ នខេន បរិវដ្ដេន្តោ វនចរកវេសំ គហេត្វា នគរតោ យោជនមត្តេ ឋានេ ឱតរិត្វា ‘‘នស្សតិ លោកោ, នស្សតិ លោកោ’’តិ តិក្ខត្តុំ សទ្ទំ អនុសាវេត្វា មនុស្សេ ឧត្តាសេត្វា នគរូបចារំ បត្វា បុន សទ្ទមកាសិ។
Atīte kassapasammāsambuddhakāle bārāṇasiyaṃ usīnako nāma rājā rajjaṃ kāresi. Kassapasammāsambuddhe catusaccadesanāya mahājanaṃ kilesabandhanā mocetvā nibbānanagaraṃ pūretvā parinibbute dīghassa addhuno accayena sāsanaṃ osakki. Bhikkhū ekavīsatiyā anesanāhi jīvikaṃ kappenti, bhikkhū gihisaṃsaggaṃ karonti, puttadhītādīhi vaḍḍhanti. Bhikkhuniyopi gihisaṃsaggaṃ karonti, puttadhītādīhi vaḍḍhanti. Bhikkhū bhikkhudhammaṃ, bhikkhuniyo bhikkhunidhammaṃ, uposakā upāsakadhammaṃ, upāsikā upāsikadhammaṃ, brāhmaṇā brāhmaṇadhammaṃ vissajjesuṃ. Yebhuyyena manussā dasa akusalakammapathe samādāya vattiṃsu, matamatā apāyesu paripūresuṃ. Tadā sakko devarājā nave nave deve apassanto manussalokaṃ oloketvā manussānaṃ apāyesu nibbattitabhāvaṃ ñatvā satthu sāsanaṃ osakkitaṃ disvā ‘‘kiṃ nu karissāmī’’ti cintetvā ‘‘attheko upāyo, mahājanaṃ tāsetvā bhītabhāvaṃ ñatvā pacchā assāsetvā dhammaṃ desetvā osakkitaṃ sāsanaṃ paggayha aparampi vassasahassaṃ pavattanakāraṇaṃ karissāmī’’ti sanniṭṭhānaṃ katvā mātalidevaputtaṃ mocappamāṇadāṭhaṃ catūhi dāṭhāhi viniggatarasmiyā bhayānakaṃ katvā gabbhinīnaṃ dassaneneva gabbhapātanasamatthaṃ ghorarūpaṃ ājāneyyappamāṇaṃ kāḷavaṇṇaṃ mahākaṇhasunakhaṃ māpetvā pañcabandhanena bandhitvā rattamālaṃ kaṇṭhe piḷandhitvā rajjukoṭikaṃ ādāya sayaṃ dve kāsāyāni nivāsetvā pacchāmukhe pañcadhā kese bandhitvā rattamālaṃ piḷandhitvā āropitapavāḷavaṇṇajiyaṃ mahādhanuṃ gahetvā vajiragganārācaṃ nakhena parivaṭṭento vanacarakavesaṃ gahetvā nagarato yojanamatte ṭhāne otaritvā ‘‘nassati loko, nassati loko’’ti tikkhattuṃ saddaṃ anusāvetvā manusse uttāsetvā nagarūpacāraṃ patvā puna saddamakāsi.
មនុស្សា សុនខំ ទិស្វា ឧត្រស្តា នគរំ បវិសិត្វា តំ បវត្តិំ រញ្ញោ អារោចេសុំ។ រាជា សីឃំ នគរទ្វារានិ បិទហាបេសិ។ សក្កោបិ អដ្ឋារសហត្ថំ បាការំ ឧល្លង្ឃិត្វា សុនខេន សទ្ធិំ អន្តោនគរេ បតិដ្ឋហិ។ មនុស្សា ភីតតសិតា បលាយិត្វា គេហានិ បវិសិត្វា និលីយិំសុ។ មហាកណ្ហោបិ ទិដ្ឋទិដ្ឋេ មនុស្សេ ឧបធាវិត្វា សន្តាសេន្តោ រាជនិវេសនំ អគមាសិ។ រាជង្គណេ មនុស្សា ភយេន បលាយិត្វា រាជនិវេសនំ បវិសិត្វា ទ្វារំ បិទហិំសុ។ ឧសីនករាជាបិ ឱរោធេ គហេត្វា បាសាទំ អភិរុហិ។ មហាកណ្ហោ សុនខោ បុរិមបាទេ ឧក្ខិបិត្វា វាតបានេ ឋត្វា មហាភុស្សិតំ ភុស្សិ។ តស្ស សទ្ទោ ហេដ្ឋា អវីចិំ, ឧបរិ ភវគ្គំ បត្វា សកលចក្កវាឡំ ឯកនិន្នាទំ អហោសិ។ វិធុរជាតកេ (ជា. ២.២២.១៣៤៦ អាទយោ) ហិ បុណ្ណកយក្ខរញ្ញោ, កុសជាតកេ (ជា. ២.២០.១ អាទយោ) កុសរញ្ញោ, ភូរិទត្តជាតកេ (ជា. ២.២២.៧៨៤ អាទយោ) សុទស្សននាគរញ្ញោ, ឥមស្មិំ មហាកណ្ហជាតកេ អយំ សទ្ទោតិ ឥមេ ចត្តារោ សទ្ទា ជម្ពុទិបេ មហាសទ្ទា នាម អហេសុំ។
Manussā sunakhaṃ disvā utrastā nagaraṃ pavisitvā taṃ pavattiṃ rañño ārocesuṃ. Rājā sīghaṃ nagaradvārāni pidahāpesi. Sakkopi aṭṭhārasahatthaṃ pākāraṃ ullaṅghitvā sunakhena saddhiṃ antonagare patiṭṭhahi. Manussā bhītatasitā palāyitvā gehāni pavisitvā nilīyiṃsu. Mahākaṇhopi diṭṭhadiṭṭhe manusse upadhāvitvā santāsento rājanivesanaṃ agamāsi. Rājaṅgaṇe manussā bhayena palāyitvā rājanivesanaṃ pavisitvā dvāraṃ pidahiṃsu. Usīnakarājāpi orodhe gahetvā pāsādaṃ abhiruhi. Mahākaṇho sunakho purimapāde ukkhipitvā vātapāne ṭhatvā mahābhussitaṃ bhussi. Tassa saddo heṭṭhā avīciṃ, upari bhavaggaṃ patvā sakalacakkavāḷaṃ ekaninnādaṃ ahosi. Vidhurajātake (jā. 2.22.1346 ādayo) hi puṇṇakayakkharañño, kusajātake (jā. 2.20.1 ādayo) kusarañño, bhūridattajātake (jā. 2.22.784 ādayo) sudassananāgarañño, imasmiṃ mahākaṇhajātake ayaṃ saddoti ime cattāro saddā jambudipe mahāsaddā nāma ahesuṃ.
នគរវាសិនោ ភីតតសិតា ហុត្វា ឯកបុរិសោបិ សក្កេន សទ្ធិំ កថេតុំ នាសក្ខិ, រាជាយេវ សតិំ ឧបដ្ឋាបេត្វា វាតបានំ និស្សាយ សក្កំ អាមន្តេត្វា ‘‘អម្ភោ លុទ្ទក, កស្មា តេ សុនខោ ភុស្សតី’’តិ អាហ។ ‘‘ឆាតភាវេន, មហារាជា’’តិ។ ‘‘តេន ហិ តស្ស ភត្តំ ទាបេស្សាមី’’តិ អន្តោជនស្ស ច អត្តនោ ច បក្កភត្តំ សព្ពំ ទាបេសិ។ តំ សព្ពំ សុនខោ ឯកកពឡំ វិយ កត្វា បុន សទ្ទមកាសិ។ បុន រាជា បុច្ឆិត្វា ‘‘ឥទានិបិ មេ សុនខោ ឆាតោយេវា’’តិ សុត្វា ហត្ថិអស្សាទីនំ បក្កភត្តំ សព្ពំ អាហរាបេត្វា ទាបេសិ។ តស្មិំ ឯកប្បហារេនេវ និដ្ឋាបិតេ សកលនគរស្ស បក្កភត្តំ ទាបេសិ។ តម្បិ សោ តថេវ ភុញ្ជិត្វា បុន សទ្ទមកាសិ។ រាជា ‘‘ន ឯស សុនខោ, និស្សំសយំ ឯស យក្ខោ ភវិស្សតិ, អាគមនការណំ បុច្ឆិស្សាមី’’តិ ភីតតសិតោ ហុត្វា បុច្ឆន្តោ បឋមំ គាថមាហ –
Nagaravāsino bhītatasitā hutvā ekapurisopi sakkena saddhiṃ kathetuṃ nāsakkhi, rājāyeva satiṃ upaṭṭhāpetvā vātapānaṃ nissāya sakkaṃ āmantetvā ‘‘ambho luddaka, kasmā te sunakho bhussatī’’ti āha. ‘‘Chātabhāvena, mahārājā’’ti. ‘‘Tena hi tassa bhattaṃ dāpessāmī’’ti antojanassa ca attano ca pakkabhattaṃ sabbaṃ dāpesi. Taṃ sabbaṃ sunakho ekakabaḷaṃ viya katvā puna saddamakāsi. Puna rājā pucchitvā ‘‘idānipi me sunakho chātoyevā’’ti sutvā hatthiassādīnaṃ pakkabhattaṃ sabbaṃ āharāpetvā dāpesi. Tasmiṃ ekappahāreneva niṭṭhāpite sakalanagarassa pakkabhattaṃ dāpesi. Tampi so tatheva bhuñjitvā puna saddamakāsi. Rājā ‘‘na esa sunakho, nissaṃsayaṃ esa yakkho bhavissati, āgamanakāraṇaṃ pucchissāmī’’ti bhītatasito hutvā pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –
៦១.
61.
‘‘កណ្ហោ កណ្ហោ ច ឃោរោ ច, សុក្កទាឋោ បភាសវា;
‘‘Kaṇho kaṇho ca ghoro ca, sukkadāṭho pabhāsavā;
ពទ្ធោ បញ្ចហិ រជ្ជូហិ, កិំ រវិ សុនខោ តវា’’តិ។
Baddho pañcahi rajjūhi, kiṃ ravi sunakho tavā’’ti.
តត្ថ កណ្ហោ កណ្ហោតិ ភយវសេន ទឡ្ហីវសេន វា អាមេឌិតំ។ ឃោរោតិ បស្សន្តានំ ភយជនកោ។ បភាសវាតិ ទាឋា និក្ខន្តរំសិបភាសេន បភាសវា។ កិំ រវីតិ កិំ វិរវិ។ តវេស ឯវរូបោ កក្ខឡោ សុនខោ កិំ ករោតិ, កិំ មិគេ គណ្ហាតិ, ឧទាហុ តេ អមិត្តេ, កិំ តេ ឥមិនា, វិស្សជ្ជេហិ នន្តិ អធិប្បាយេនេវមាហ។
Tattha kaṇho kaṇhoti bhayavasena daḷhīvasena vā āmeḍitaṃ. Ghoroti passantānaṃ bhayajanako. Pabhāsavāti dāṭhā nikkhantaraṃsipabhāsena pabhāsavā. Kiṃ ravīti kiṃ viravi. Tavesa evarūpo kakkhaḷo sunakho kiṃ karoti, kiṃ mige gaṇhāti, udāhu te amitte, kiṃ te iminā, vissajjehi nanti adhippāyenevamāha.
តំ សុត្វា សក្កោ ទុតិយំ គាថមាហ –
Taṃ sutvā sakko dutiyaṃ gāthamāha –
៦២.
62.
‘‘នាយំ មិគានមត្ថាយ, ឧសីនក ភវិស្សតិ;
‘‘Nāyaṃ migānamatthāya, usīnaka bhavissati;
មនុស្សានំ អនយោ ហុត្វា, តទា កណ្ហោ បមោក្ខតី’’តិ។
Manussānaṃ anayo hutvā, tadā kaṇho pamokkhatī’’ti.
តស្សត្ថោ – អយញ្ហិ ‘‘មិគមំសំ ខាទិស្សាមី’’តិ ឥធ នាគតោ, តស្មា មិគានំ អត្ថោ ន ភវិស្សតិ, មនុស្សមំសំ បន ខាទិតុំ អាគតោ, តស្មា តេសំ អនយោ មហាវិនាសការកោ ហុត្វា យទា អនេន មនុស្សា វិនាសំ បាបិតា ភវិស្សន្តិ, តទា អយំ កណ្ហោ បមោក្ខតិ, មម ហត្ថតោ មុច្ចិស្សតីតិ។
Tassattho – ayañhi ‘‘migamaṃsaṃ khādissāmī’’ti idha nāgato, tasmā migānaṃ attho na bhavissati, manussamaṃsaṃ pana khādituṃ āgato, tasmā tesaṃ anayo mahāvināsakārako hutvā yadā anena manussā vināsaṃ pāpitā bhavissanti, tadā ayaṃ kaṇho pamokkhati, mama hatthato muccissatīti.
អថ នំ រាជា ‘‘កិំ បន តេ ភោ លុទ្ទក-សុនខោ សព្ពេសំយេវ មនុស្សានំ មំសំ ខាទិស្សតិ, ឧទាហុ តវ អមិត្តានញ្ញេវា’’តិ បុច្ឆិត្វា ‘‘អមិត្តានញ្ញេវ មេ, មហារាជា’’តិ វុត្តេ ‘‘កេ បន ឥធ តេ អមិត្តា’’តិ បុច្ឆិត្វា ‘‘អធម្មាភិរតា វិសមចារិនោ, មហារាជា’’តិ វុត្តេ ‘‘កថេហិ តាវ នេ អម្ហាក’’ន្តិ បុច្ឆិ។ អថស្ស កថេន្តោ ទេវរាជា ទស គាថា អភាសិ –
Atha naṃ rājā ‘‘kiṃ pana te bho luddaka-sunakho sabbesaṃyeva manussānaṃ maṃsaṃ khādissati, udāhu tava amittānaññevā’’ti pucchitvā ‘‘amittānaññeva me, mahārājā’’ti vutte ‘‘ke pana idha te amittā’’ti pucchitvā ‘‘adhammābhiratā visamacārino, mahārājā’’ti vutte ‘‘kathehi tāva ne amhāka’’nti pucchi. Athassa kathento devarājā dasa gāthā abhāsi –
៦៣.
63.
‘‘បត្តហត្ថា សមណកា, មុណ្ឌា សង្ឃាដិបារុតា;
‘‘Pattahatthā samaṇakā, muṇḍā saṅghāṭipārutā;
នង្គលេហិ កសិស្សន្តិ, តទា កណ្ហោ បមោក្ខតិ។
Naṅgalehi kasissanti, tadā kaṇho pamokkhati.
៦៤.
64.
‘‘តបស្សិនិយោ បព្ពជិតា, មុណ្ឌា សង្ឃាដិបារុតា;
‘‘Tapassiniyo pabbajitā, muṇḍā saṅghāṭipārutā;
យទា លោកេ គមិស្សន្តិ, តទា កណ្ហោ បមោក្ខតិ។
Yadā loke gamissanti, tadā kaṇho pamokkhati.
៦៥.
65.
‘‘ទីឃោត្តរោដ្ឋា ជដិលា, បង្កទន្តា រជស្សិរា;
‘‘Dīghottaroṭṭhā jaṭilā, paṅkadantā rajassirā;
ឥណំ ចោទាយ គច្ឆន្តិ, តទា កណ្ហោ បមោក្ខតិ។
Iṇaṃ codāya gacchanti, tadā kaṇho pamokkhati.
៦៦.
66.
‘‘អធិច្ច វេទេ សាវិត្តិំ, យញ្ញតន្តញ្ច ព្រាហ្មណា;
‘‘Adhicca vede sāvittiṃ, yaññatantañca brāhmaṇā;
ភតិកាយ យជិស្សន្តិ, តទា កណ្ហោ បមោក្ខតិ។
Bhatikāya yajissanti, tadā kaṇho pamokkhati.
៦៧.
67.
‘‘មាតរំ បិតរំ ចាបិ, ជិណ្ណកំ គតយោព្ពនំ;
‘‘Mātaraṃ pitaraṃ cāpi, jiṇṇakaṃ gatayobbanaṃ;
បហូ សន្តោ ន ភរន្តិ, តទា កណ្ហោ បមោក្ខតិ។
Pahū santo na bharanti, tadā kaṇho pamokkhati.
៦៨.
68.
‘‘មាតរំ បិតរំ ចាបិ, ជិណ្ណកំ គតយោព្ពនំ;
‘‘Mātaraṃ pitaraṃ cāpi, jiṇṇakaṃ gatayobbanaṃ;
ពាលា តុម្ហេតិ វក្ខន្តិ, តទា កណ្ហោ បមោក្ខតិ។
Bālā tumheti vakkhanti, tadā kaṇho pamokkhati.
៦៩.
69.
‘‘អាចរិយភរិយំ សខិំ, មាតុលានិំ បិតុច្ឆកិំ;
‘‘Ācariyabhariyaṃ sakhiṃ, mātulāniṃ pitucchakiṃ;
យទា លោកេ គមិស្សន្តិ, តទា កណ្ហោ បមោក្ខតិ។
Yadā loke gamissanti, tadā kaṇho pamokkhati.
៧០.
70.
‘‘អសិចម្មំ គហេត្វាន, ខគ្គំ បគ្គយ្ហ ព្រាហ្មណា;
‘‘Asicammaṃ gahetvāna, khaggaṃ paggayha brāhmaṇā;
បន្ថឃាតំ ករិស្សន្តិ, តទា កណ្ហោ បមោក្ខតិ។
Panthaghātaṃ karissanti, tadā kaṇho pamokkhati.
៧១.
71.
‘‘សុក្កច្ឆវី វេធវេរា, ថូលពាហូ អបាតុភា;
‘‘Sukkacchavī vedhaverā, thūlabāhū apātubhā;
មិត្តភេទំ ករិស្សន្តិ, តទា កណ្ហោ បមោក្ខតិ។
Mittabhedaṃ karissanti, tadā kaṇho pamokkhati.
៧២.
72.
‘‘មាយាវិនោ នេកតិកា, អសប្បុរិសចិន្តកា;
‘‘Māyāvino nekatikā, asappurisacintakā;
យទា លោកេ ភវិស្សន្តិ, តទា កណ្ហោ បមោក្ខតី’’តិ។
Yadā loke bhavissanti, tadā kaṇho pamokkhatī’’ti.
តត្ថ សមណកាតិ ‘‘មយំ សមណាម្ហា’’តិ បដិញ្ញាមត្តកេន ហីឡិតវោហារេនេវមាហ។ កសិស្សន្តីតិ តេ តទាបិ កសន្តិយេវ។ អយំ បន អជានន្តោ វិយ ឯវមាហ។ អយញ្ហិស្ស អធិប្បាយោ – ឯតេ ឯវរូបា ទុស្សីលា មម អមិត្តា, យទា មម សុនខេន ឯតេ មារេត្វា មំសំ ខាទិតំ ភវិស្សតិ, តទា ឯស កណ្ហោ ឥតោ បញ្ចរជ្ជុពន្ធនា បមោក្ខតីតិ។ ឥមិនា ឧបាយេន សព្ពគាថាសុ អធិប្បាយយោជនា វេទិតព្ពា។
Tattha samaṇakāti ‘‘mayaṃ samaṇāmhā’’ti paṭiññāmattakena hīḷitavohārenevamāha. Kasissantīti te tadāpi kasantiyeva. Ayaṃ pana ajānanto viya evamāha. Ayañhissa adhippāyo – ete evarūpā dussīlā mama amittā, yadā mama sunakhena ete māretvā maṃsaṃ khāditaṃ bhavissati, tadā esa kaṇho ito pañcarajjubandhanā pamokkhatīti. Iminā upāyena sabbagāthāsu adhippāyayojanā veditabbā.
បព្ពជិតាតិ ពុទ្ធសាសនេ បព្ពជិតា។ គមិស្សន្តីតិ អគារមជ្ឈេ បញ្ច កាមគុណេ បរិភុញ្ជន្តិយោ វិចរិស្សន្តិ។ ទីឃោត្តរោដ្ឋាតិ ទាឋិកានំ វឌ្ឍិតត្តា ទីឃុត្តរោដ្ឋា។ បង្កទន្តាតិ បង្កេន មលេន សមន្នាគតទន្តា។ ឥណំ ចោទាយាតិ ភិក្ខាចរិយាយ ធនំ សំហរិត្វា វឌ្ឍិយា ឥណំ បយោជេត្វា តំ ចោទេត្វា តតោ លទ្ធេន ជីវិកំ កប្បេន្តា យទា គច្ឆន្តីតិ អត្ថោ។
Pabbajitāti buddhasāsane pabbajitā. Gamissantīti agāramajjhe pañca kāmaguṇe paribhuñjantiyo vicarissanti. Dīghottaroṭṭhāti dāṭhikānaṃ vaḍḍhitattā dīghuttaroṭṭhā. Paṅkadantāti paṅkena malena samannāgatadantā. Iṇaṃ codāyāti bhikkhācariyāya dhanaṃ saṃharitvā vaḍḍhiyā iṇaṃ payojetvā taṃ codetvā tato laddhena jīvikaṃ kappentā yadā gacchantīti attho.
សាវិត្តិន្តិ សាវិត្តិញ្ច អធិយិត្វា។ យញ្ញតន្តញ្ចាតិ យញ្ញវិធាយកតន្តំ, យញ្ញំ អធិយិត្វាតិ អត្ថោ។ ភតិកាយាតិ តេ តេ រាជរាជមហាមត្តេ ឧបសង្កមិត្វា ‘‘តុម្ហាកំ យញ្ញំ យជិស្សាម, ធនំ ទេថា’’តិ ឯវំ ភតិអត្ថាយ យទា យញ្ញំ យជិស្សន្តិ។ បហូ សន្តោតិ ភរិតុំ បោសេតុំ សមត្ថា សមានា។ ពាលា តុម្ហេតិ តុម្ហេ ពាលា ន កិញ្ចិ ជានាថាតិ យទា វក្ខន្តិ។ គមិស្សន្តីតិ លោកធម្មសេវនវសេន គមិស្សន្តិ។ បន្ថឃាតន្តិ បន្ថេ ឋត្វា មនុស្សេ មារេត្វា តេសំ ភណ្ឌគ្គហណំ។
Sāvittinti sāvittiñca adhiyitvā. Yaññatantañcāti yaññavidhāyakatantaṃ, yaññaṃ adhiyitvāti attho. Bhatikāyāti te te rājarājamahāmatte upasaṅkamitvā ‘‘tumhākaṃ yaññaṃ yajissāma, dhanaṃ dethā’’ti evaṃ bhatiatthāya yadā yaññaṃ yajissanti. Pahū santoti bharituṃ posetuṃ samatthā samānā. Bālā tumheti tumhe bālā na kiñci jānāthāti yadā vakkhanti. Gamissantīti lokadhammasevanavasena gamissanti. Panthaghātanti panthe ṭhatvā manusse māretvā tesaṃ bhaṇḍaggahaṇaṃ.
សុក្កច្ឆវីតិ កសាវចុណ្ណាទិឃំសនេន សមុដ្ឋាបិតសុក្កច្ឆវិវណ្ណា។ វេធវេរាតិ វិធវា អបតិកា, តាហិ វិធវាហិ វេរំ ចរន្តីតិ វេធវេរា។ ថូលពាហូតិ បាទបរិមទ្ទនាទីហិ សមុដ្ឋាបិតមំសតាយ មហាពាហូ។ អបាតុភាតិ អបាតុភាវា, ធនុប្បាទរហិតាតិ អត្ថោ។ មិត្តភេទន្តិ មិថុភេទំ, អយមេវ វា បាឋោ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – យទា ឯវរូបា ឥត្ថិធុត្តា ‘‘ឥមា អម្ហេ ន ជហិស្សន្តី’’តិ សហិរញ្ញា វិធវា ឧបគន្ត្វា សំវាសំ កប្បេត្វា តាសំ សន្តកំ ខាទិត្វា តាហិ សទ្ធិំ មិត្តភេទំ ករិស្សន្តិ , វិស្សាសំ ភិន្ទិត្វា អញ្ញំ សហិរញ្ញំ គមិស្សន្តិ, តទា ឯស តេ ចោរេ សព្ពេវ ខាទិត្វា មុច្ចិស្សតិ។ អសប្បុរិសចិន្តកាតិ អសប្បុរិសចិត្តេហិ បរទុក្ខចិន្តនសីលា។ តទាតិ តទា សព្ពេបិមេ ឃាតេត្វា ខាទិតមំសោ កណ្ហោ បមោក្ខតីតិ។
Sukkacchavīti kasāvacuṇṇādighaṃsanena samuṭṭhāpitasukkacchavivaṇṇā. Vedhaverāti vidhavā apatikā, tāhi vidhavāhi veraṃ carantīti vedhaverā. Thūlabāhūti pādaparimaddanādīhi samuṭṭhāpitamaṃsatāya mahābāhū. Apātubhāti apātubhāvā, dhanuppādarahitāti attho. Mittabhedanti mithubhedaṃ, ayameva vā pāṭho. Idaṃ vuttaṃ hoti – yadā evarūpā itthidhuttā ‘‘imā amhe na jahissantī’’ti sahiraññā vidhavā upagantvā saṃvāsaṃ kappetvā tāsaṃ santakaṃ khāditvā tāhi saddhiṃ mittabhedaṃ karissanti , vissāsaṃ bhinditvā aññaṃ sahiraññaṃ gamissanti, tadā esa te core sabbeva khāditvā muccissati. Asappurisacintakāti asappurisacittehi paradukkhacintanasīlā. Tadāti tadā sabbepime ghātetvā khāditamaṃso kaṇho pamokkhatīti.
ឯវញ្ច បន វត្វា ‘‘ឥមេ មយ្ហំ, មហារាជ, អមិត្តា’’តិ តេ តេ អធម្មការកេ បក្ខន្ទិត្វា ខាទិតុកាមតំ វិយ កត្វា ទស្សេតិ។ សោ តតោ មហាជនស្ស ឧត្រស្តកាលេ សុនខំ រជ្ជុយា អាកឌ្ឍិត្វា ឋបិតំ វិយ កត្វា លុទ្ទកវេសំ វិជហិត្វា អត្តនោ អានុភាវេន អាកាសេ ជលមានោ ឋត្វា ‘‘មហារាជ, អហំ សក្កោ ទេវរាជា, ‘អយំ លោកោ វិនស្សតី’តិ អាគតោ, បមត្តា ហិ មហាជនា, អធម្មំ វត្តិត្វា មតមតា សម្បតិ អបាយេ បូរេន្តិ, ទេវលោកោ តុច្ឆោ វិយ វិតោ, ឥតោ បដ្ឋាយ អធម្មិកេសុ កត្តព្ពំ អហំ ជានិស្សាមិ, ត្វំ អប្បមត្តោ ហោហិ, មហារាជា’’តិ ចតូហិ សតារហគាថាហិ ធម្មំ ទេសេត្វា មនុស្សានំ ទានសីលេសុ បតិដ្ឋាបេត្វា ឱសក្កិតសាសនំ អញ្ញំ វស្សសហស្សំ បវត្តនសមត្ថំ កត្វា មាតលិំ អាទាយ សកដ្ឋានមេវ គតោ។ មហាជនា ទានសីលាទីនិ បុញ្ញានិ កត្វា ទេវលោកេ និព្ពត្តិំសុ។
Evañca pana vatvā ‘‘ime mayhaṃ, mahārāja, amittā’’ti te te adhammakārake pakkhanditvā khāditukāmataṃ viya katvā dasseti. So tato mahājanassa utrastakāle sunakhaṃ rajjuyā ākaḍḍhitvā ṭhapitaṃ viya katvā luddakavesaṃ vijahitvā attano ānubhāvena ākāse jalamāno ṭhatvā ‘‘mahārāja, ahaṃ sakko devarājā, ‘ayaṃ loko vinassatī’ti āgato, pamattā hi mahājanā, adhammaṃ vattitvā matamatā sampati apāye pūrenti, devaloko tuccho viya vito, ito paṭṭhāya adhammikesu kattabbaṃ ahaṃ jānissāmi, tvaṃ appamatto hohi, mahārājā’’ti catūhi satārahagāthāhi dhammaṃ desetvā manussānaṃ dānasīlesu patiṭṭhāpetvā osakkitasāsanaṃ aññaṃ vassasahassaṃ pavattanasamatthaṃ katvā mātaliṃ ādāya sakaṭṭhānameva gato. Mahājanā dānasīlādīni puññāni katvā devaloke nibbattiṃsu.
សត្ថា ឥមំ ធម្មទេសនំ អាហរិត្វា ‘‘ឯវំ ភិក្ខវេ បុព្ពេបាហំ លោកស្ស អត្ថមេវ ចរាមី’’តិ វត្វា ជាតកំ សមោធានេសិ – ‘‘តទា មាតលិ អានន្ទោ អហោសិ, សក្កោ បន អហមេវ អហោសិ’’ន្តិ។
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘evaṃ bhikkhave pubbepāhaṃ lokassa atthameva carāmī’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā mātali ānando ahosi, sakko pana ahameva ahosi’’nti.
មហាកណ្ហជាតកវណ្ណនា ឆដ្ឋា។
Mahākaṇhajātakavaṇṇanā chaṭṭhā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ជាតកបាឡិ • Jātakapāḷi / ៤៦៩. មហាកណ្ហជាតកំ • 469. Mahākaṇhajātakaṃ
