| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अपदान-अट्ठकथा • Apadāna-aṭṭhakathā |
३. महाकप्पिनत्थेरअपदानवण्णना
3. Mahākappinattheraapadānavaṇṇanā
पदुमुत्तरो नाम जिनोतिआदिकं आयस्मतो कप्पिनत्थेरस्स अपदानं। अयम्पि पुरिमबुद्धेसु कताधिकारो तत्थ तत्थ भवे विवट्टूपनिस्सयानि पुञ्ञानि उपचिनन्तो पदुमुत्तरस्स भगवतो काले हंसवतीनगरे कुलगेहे निब्बत्तो विञ्ञुतं पत्वा सत्थु सन्तिके धम्मदेसनं सुणन्तो सत्थारा एकं भिक्खुं ओवादकानं अग्गट्ठाने ठपितं दिस्वा अधिकारकम्मं कत्वा तं ठानन्तरं पत्थेसि।
Padumuttaronāma jinotiādikaṃ āyasmato kappinattherassa apadānaṃ. Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare kulagehe nibbatto viññutaṃ patvā satthu santike dhammadesanaṃ suṇanto satthārā ekaṃ bhikkhuṃ ovādakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapitaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
सो तत्थ यावजीवं कुसलं कत्वा देवमनुस्सेसु संसरन्तो बाराणसितो अविदूरे एकस्मिं पेसकारगामे जेट्ठपेसकारगेहे निब्बत्तो तदा सहस्समत्ता पच्चेकबुद्धा हिमवन्ते अट्ठ मासे वसित्वा वस्सिके चत्तारो मासे जनपदे वसन्ति। ते एकवारं बाराणसिया अविदूरे ओतरित्वा ‘‘सेनासनं करणत्थाय हत्थकम्मं याचथा’’ति रञ्ञो सन्तिकं अट्ठ पच्चेकबुद्धे पहिणिंसु। तदा पन रञ्ञो वप्पमङ्गलं अहोसि। सो ‘‘पच्चेकबुद्धा किर आगता’’ति सुत्वा निक्खमित्वा आगतकारणं पुच्छित्वा ‘‘अज्ज, भन्ते, ओकासो नत्थि स्वे अम्हाकं वप्पमङ्गलं , ततियदिवसे करिस्सामा’’ति वत्वा पच्चेकबुद्धे अनिमन्तेत्वाव पाविसि। पच्चेकबुद्धा ‘‘अञ्ञं गामं पविसिस्सामा’’ति पक्कमिंसु।
So tattha yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto bārāṇasito avidūre ekasmiṃ pesakāragāme jeṭṭhapesakāragehe nibbatto tadā sahassamattā paccekabuddhā himavante aṭṭha māse vasitvā vassike cattāro māse janapade vasanti. Te ekavāraṃ bārāṇasiyā avidūre otaritvā ‘‘senāsanaṃ karaṇatthāya hatthakammaṃ yācathā’’ti rañño santikaṃ aṭṭha paccekabuddhe pahiṇiṃsu. Tadā pana rañño vappamaṅgalaṃ ahosi. So ‘‘paccekabuddhā kira āgatā’’ti sutvā nikkhamitvā āgatakāraṇaṃ pucchitvā ‘‘ajja, bhante, okāso natthi sve amhākaṃ vappamaṅgalaṃ , tatiyadivase karissāmā’’ti vatvā paccekabuddhe animantetvāva pāvisi. Paccekabuddhā ‘‘aññaṃ gāmaṃ pavisissāmā’’ti pakkamiṃsu.
तस्मिं समये जेट्ठपेसकारस्स भरिया केनचिदेव करणीयेन बाराणसिं गच्छन्ती ते पच्चेकबुद्धे दिस्वा वन्दित्वा, ‘‘किं, भन्ते, अवेलाय अय्या आगता’’ति पुच्छि। ते आदितो पट्ठाय कथेसुं। तं सुत्वा सद्धासम्पन्ना बुद्धिसम्पन्ना इत्थी ‘‘स्वे, भन्ते, अम्हाकं भिक्खं गण्हथा’’ति निमन्तेसि। ‘‘बहुका मयं, भगिनी’’ति। ‘‘कित्तका, भन्ते’’ति? ‘‘सहस्समत्ता, भगिनी’’ति। ‘‘भन्ते, इमस्मिं नो गामे सहस्समत्ता वसिम्हा, एकेको एकेकस्स भिक्खं दस्सति, भिक्खं अधिवासेथ, अहमेव वो वसनट्ठानं कारापेस्सामी’’ति आह। पच्चेकबुद्धा अधिवासेसुं।
Tasmiṃ samaye jeṭṭhapesakārassa bhariyā kenacideva karaṇīyena bārāṇasiṃ gacchantī te paccekabuddhe disvā vanditvā, ‘‘kiṃ, bhante, avelāya ayyā āgatā’’ti pucchi. Te ādito paṭṭhāya kathesuṃ. Taṃ sutvā saddhāsampannā buddhisampannā itthī ‘‘sve, bhante, amhākaṃ bhikkhaṃ gaṇhathā’’ti nimantesi. ‘‘Bahukā mayaṃ, bhaginī’’ti. ‘‘Kittakā, bhante’’ti? ‘‘Sahassamattā, bhaginī’’ti. ‘‘Bhante, imasmiṃ no gāme sahassamattā vasimhā, ekeko ekekassa bhikkhaṃ dassati, bhikkhaṃ adhivāsetha, ahameva vo vasanaṭṭhānaṃ kārāpessāmī’’ti āha. Paccekabuddhā adhivāsesuṃ.
सा गामं पविसित्वा उग्घोसेसि – ‘‘अम्मताता, अहं सहस्समत्ते पच्चेकबुद्धे दिस्वा निमन्तेसिं, अय्यानं निसीदनट्ठानं संविदहथ, यागुभत्तादीनि सम्पादेथा’’ति गाममज्झे मण्डपं कारापेत्वा आसनानि पञ्ञापेत्वा पुनदिवसे पच्चेकबुद्धे निसीदापेत्वा पणीतेन खादनीयेन भोजनीयेन परिविसित्वा भत्तकिच्चपरियोसाने तस्मिं गामे सब्बा इत्थियो आदाय ताहि सद्धिं पच्चेकबुद्धे वन्दित्वा तेमासं वसनत्थाय पटिञ्ञं गण्हित्वा पुन गामे उग्घोसेसि – ‘‘अम्मताता, एकेककुलतो एकेकपुरिसो वासिफरसुआदीनि गहेत्वा अरञ्ञं पविसित्वा दब्बसम्भारे आहरित्वा अय्यानं वसनट्ठानं करोतू’’ति। गामवासिनो तस्सायेव वचनं सुत्वा एकेको एकेकं कत्वा सद्धिं रत्तिदिवाट्ठानेहि पण्णसालसहस्सं निट्ठापेत्वा अत्तनो अत्तनो पण्णसालायं उपगतं पच्चेकबुद्धं ‘‘अहं सक्कच्चं उपट्ठहिस्सामि, अहं सक्कच्चं उपट्ठहिस्सामी’’ति वत्वा उपट्ठहिंसु। सा वस्संवुट्ठकाले ‘‘अत्तनो अत्तनो पण्णसालाय वस्संवुट्ठानं पच्चेकबुद्धानं चीवरसाटके सज्जेथा’’ति समादपेत्वा एकेकस्स सहस्स सहस्समूलं चीवरं दापेसि। पच्चेकबुद्धा वुट्ठवस्सा अनुमोदनं कत्वा पक्कमिंसु। गामवासिनोपि इदं पुञ्ञकम्मं कत्वा ततो चुतो तावतिंसदेवलोके निब्बत्तित्वा गणदेवता नाम अहेसुं।
Sā gāmaṃ pavisitvā ugghosesi – ‘‘ammatātā, ahaṃ sahassamatte paccekabuddhe disvā nimantesiṃ, ayyānaṃ nisīdanaṭṭhānaṃ saṃvidahatha, yāgubhattādīni sampādethā’’ti gāmamajjhe maṇḍapaṃ kārāpetvā āsanāni paññāpetvā punadivase paccekabuddhe nisīdāpetvā paṇītena khādanīyena bhojanīyena parivisitvā bhattakiccapariyosāne tasmiṃ gāme sabbā itthiyo ādāya tāhi saddhiṃ paccekabuddhe vanditvā temāsaṃ vasanatthāya paṭiññaṃ gaṇhitvā puna gāme ugghosesi – ‘‘ammatātā, ekekakulato ekekapuriso vāsipharasuādīni gahetvā araññaṃ pavisitvā dabbasambhāre āharitvā ayyānaṃ vasanaṭṭhānaṃ karotū’’ti. Gāmavāsino tassāyeva vacanaṃ sutvā ekeko ekekaṃ katvā saddhiṃ rattidivāṭṭhānehi paṇṇasālasahassaṃ niṭṭhāpetvā attano attano paṇṇasālāyaṃ upagataṃ paccekabuddhaṃ ‘‘ahaṃ sakkaccaṃ upaṭṭhahissāmi, ahaṃ sakkaccaṃ upaṭṭhahissāmī’’ti vatvā upaṭṭhahiṃsu. Sā vassaṃvuṭṭhakāle ‘‘attano attano paṇṇasālāya vassaṃvuṭṭhānaṃ paccekabuddhānaṃ cīvarasāṭake sajjethā’’ti samādapetvā ekekassa sahassa sahassamūlaṃ cīvaraṃ dāpesi. Paccekabuddhā vuṭṭhavassā anumodanaṃ katvā pakkamiṃsu. Gāmavāsinopi idaṃ puññakammaṃ katvā tato cuto tāvatiṃsadevaloke nibbattitvā gaṇadevatā nāma ahesuṃ.
ते तत्थ दिब्बसम्पत्तिं अनुभवित्वा कस्सपसम्मासम्बुद्धकाले कुटुम्बिकगेहेसु निब्बत्तिंसु। पुब्बे जेट्ठकपेसकारो जेट्ठककुटुम्बिकस्स पुत्तो अहोसि। भरियापिस्स एकस्स जेट्ठककुटुम्बिकस्स धीता अहोसि। सेसानं भरियायो सेसकुटुम्बिकानं धीतरो अहेसुं, ता सब्बापि वयप्पत्ता परकुलं गच्छन्तियो तेसं तेसंयेव गेहानि अगमंसु। अथेकदिवसं विहारे धम्मस्सवने सङ्घुट्ठे ‘‘सत्था धम्मं देसेस्सती’’ति सुत्वा ते सब्बेपि कुटुम्बिका ‘‘धम्मं सोस्सामा’’ति भरियाहि सद्धिं विहारं अगमंसु। तेसं विहारमज्झं पविट्ठक्खणे वस्सं वस्सि। येसं कुलूपका वा ञातिसामणेरादयो वा अत्थि, ते तेसं परिवेणादीनि पविसिंसु। ते पन तथारूपानं नत्थिताय कत्थचि पविसितुं अविसहन्ता विहारमज्झेयेव अट्ठंसु। अथ ने जेट्ठककुटुम्बिको आह – ‘‘पस्सथ, भो, अम्हाकं विप्पकारं, कुलपुत्तेहि नाम एत्तकेन लज्जितुं युत्त’’न्ति। ‘‘अय्य, किं करोमा’’ति? ‘‘मयं विस्सासिकट्ठानस्स अभावेन इमं विप्पकारं पत्ता, सब्बे धनं संहरित्वा परिवेणं करिस्सामा’’ति। ‘‘साधु, अय्या’’ति जेट्ठको सहस्सं अदासि। सेसा पञ्च पञ्च सतानि। इत्थियो अड्ढतेय्यानि अड्ढतेय्यानि सतानि। ते तं धनं आहरित्वा सहस्सकूटागारपरिवारं सत्थु वसनत्थाय महापरिवेणं नाम कारापेसुं। नवकम्मस्स महन्तताय धने अप्पहोन्ते पुब्बे दिन्नधनतो पुन उपड्ढूपड्ढं अदंसु। निट्ठिते परिवेणे विहारमहं करोन्ता बुद्धप्पमुखस्स भिक्खुसङ्घस्स सत्ताहं महादानं दत्वा वीसतिया भिक्खुसहस्सानं चीवरानि सज्जयिंसु।
Te tattha dibbasampattiṃ anubhavitvā kassapasammāsambuddhakāle kuṭumbikagehesu nibbattiṃsu. Pubbe jeṭṭhakapesakāro jeṭṭhakakuṭumbikassa putto ahosi. Bhariyāpissa ekassa jeṭṭhakakuṭumbikassa dhītā ahosi. Sesānaṃ bhariyāyo sesakuṭumbikānaṃ dhītaro ahesuṃ, tā sabbāpi vayappattā parakulaṃ gacchantiyo tesaṃ tesaṃyeva gehāni agamaṃsu. Athekadivasaṃ vihāre dhammassavane saṅghuṭṭhe ‘‘satthā dhammaṃ desessatī’’ti sutvā te sabbepi kuṭumbikā ‘‘dhammaṃ sossāmā’’ti bhariyāhi saddhiṃ vihāraṃ agamaṃsu. Tesaṃ vihāramajjhaṃ paviṭṭhakkhaṇe vassaṃ vassi. Yesaṃ kulūpakā vā ñātisāmaṇerādayo vā atthi, te tesaṃ pariveṇādīni pavisiṃsu. Te pana tathārūpānaṃ natthitāya katthaci pavisituṃ avisahantā vihāramajjheyeva aṭṭhaṃsu. Atha ne jeṭṭhakakuṭumbiko āha – ‘‘passatha, bho, amhākaṃ vippakāraṃ, kulaputtehi nāma ettakena lajjituṃ yutta’’nti. ‘‘Ayya, kiṃ karomā’’ti? ‘‘Mayaṃ vissāsikaṭṭhānassa abhāvena imaṃ vippakāraṃ pattā, sabbe dhanaṃ saṃharitvā pariveṇaṃ karissāmā’’ti. ‘‘Sādhu, ayyā’’ti jeṭṭhako sahassaṃ adāsi. Sesā pañca pañca satāni. Itthiyo aḍḍhateyyāni aḍḍhateyyāni satāni. Te taṃ dhanaṃ āharitvā sahassakūṭāgāraparivāraṃ satthu vasanatthāya mahāpariveṇaṃ nāma kārāpesuṃ. Navakammassa mahantatāya dhane appahonte pubbe dinnadhanato puna upaḍḍhūpaḍḍhaṃ adaṃsu. Niṭṭhite pariveṇe vihāramahaṃ karontā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa sattāhaṃ mahādānaṃ datvā vīsatiyā bhikkhusahassānaṃ cīvarāni sajjayiṃsu.
जेट्ठककुटुम्बिकस्स पन भरिया अत्तनो पञ्ञाय ठिता अहं तेहि समकं अकत्वा अतिरेकतरं कत्वा ‘‘सत्थारं पूजेस्सामी’’ति अनोजपुप्फवण्णेन सहस्समूलेन साटकेन सद्धिं अनोजपुप्फचङ्कोटकं गहेत्वा सत्थारं अनोजपुप्फेहि पूजेत्वा तं साटकं सत्थु पादमूले ठपेत्वा, ‘‘भन्ते, निब्बत्तनिब्बत्तट्ठाने अनोजपुप्फवण्णंयेव मे सरीरं होतु, अनोजात्वेव च नामं होतू’’ति पत्थनं अकासि। सत्था ‘‘एवं होतू’’ति अनुमोदनं अकासि। ते सब्बेपि यावतायुकं ठत्वा ततो चुता देवलोके निब्बत्तिंसु। ते इमस्मिं बुद्धुप्पादे देवलोका चवित्वा जेट्ठको कुक्कुटवतीनगरे राजकुले निब्बत्तित्वा विञ्ञुतं पत्तो महाकप्पिनराजा नाम अहोसि। सेसा अमच्चकुलेसु निब्बत्तिंसु। जेट्ठकस्स भरिया मद्दरट्ठे साकलनगरे राजकुले निब्बत्ति अनोजपुप्फवण्णमेवस्सा सरीरं अहोसि, तेन अनोजात्वेवस्सा नामं अकंसु, सा वयप्पत्ता महाकप्पिनरञ्ञो गेहं गन्त्वा अनोजादेवीति पाकटा अहोसि।
Jeṭṭhakakuṭumbikassa pana bhariyā attano paññāya ṭhitā ahaṃ tehi samakaṃ akatvā atirekataraṃ katvā ‘‘satthāraṃ pūjessāmī’’ti anojapupphavaṇṇena sahassamūlena sāṭakena saddhiṃ anojapupphacaṅkoṭakaṃ gahetvā satthāraṃ anojapupphehi pūjetvā taṃ sāṭakaṃ satthu pādamūle ṭhapetvā, ‘‘bhante, nibbattanibbattaṭṭhāne anojapupphavaṇṇaṃyeva me sarīraṃ hotu, anojātveva ca nāmaṃ hotū’’ti patthanaṃ akāsi. Satthā ‘‘evaṃ hotū’’ti anumodanaṃ akāsi. Te sabbepi yāvatāyukaṃ ṭhatvā tato cutā devaloke nibbattiṃsu. Te imasmiṃ buddhuppāde devalokā cavitvā jeṭṭhako kukkuṭavatīnagare rājakule nibbattitvā viññutaṃ patto mahākappinarājā nāma ahosi. Sesā amaccakulesu nibbattiṃsu. Jeṭṭhakassa bhariyā maddaraṭṭhe sākalanagare rājakule nibbatti anojapupphavaṇṇamevassā sarīraṃ ahosi, tena anojātvevassā nāmaṃ akaṃsu, sā vayappattā mahākappinarañño gehaṃ gantvā anojādevīti pākaṭā ahosi.
सेसित्थियोपि अमच्चकुलेसु निब्बत्तित्वा वयप्पत्ता तेसंयेव अमच्चपुत्तानं गेहानि अगमंसु। ते सब्बेपि रञ्ञो सम्पत्तिसदिसं सम्पत्तिं अनुभविंसु। यदा हि राजा अलङ्कारपटिमण्डितो हत्थिं अभिरुहित्वा विचरति, तदापि ते तथेव विचरन्ति। तस्मिं अस्सेन वा रथेन वा विचरन्ते तेपि तथेव विचरन्ति। एवं ते एकतो हुत्वा कतानं पुञ्ञानं बलेन एकतोव सम्पत्तिं अनुभविंसु। रञ्ञो पन वालो, वालवाहनो, पुप्फो, पुप्फवाहनो, सुपत्तोति पञ्चेव अस्सा होन्ति। तेसु राजा सुपत्तं अस्सं सयं आरोहति, इतरे चत्तारो अस्से अस्सारोहानं सासनाहरणत्थाय अदासि। राजा ते पातोव भोजेत्वा ‘‘गच्छथ , भणे, द्वे वा तीणि वा योजनानि आहिण्डित्वा बुद्धस्स वा धम्मस्स वा सङ्घस्स वा उप्पन्नभावं सुत्वा मय्हं सुखसासनं आरोचेथा’’ति पेसेसि। ते चतूहि द्वारेहि निक्खमित्वा द्वे तीणि योजनानि आहिण्डित्वा किञ्चि सासनं अलभित्वाव पच्चागमिंसु।
Sesitthiyopi amaccakulesu nibbattitvā vayappattā tesaṃyeva amaccaputtānaṃ gehāni agamaṃsu. Te sabbepi rañño sampattisadisaṃ sampattiṃ anubhaviṃsu. Yadā hi rājā alaṅkārapaṭimaṇḍito hatthiṃ abhiruhitvā vicarati, tadāpi te tatheva vicaranti. Tasmiṃ assena vā rathena vā vicarante tepi tatheva vicaranti. Evaṃ te ekato hutvā katānaṃ puññānaṃ balena ekatova sampattiṃ anubhaviṃsu. Rañño pana vālo, vālavāhano, puppho, pupphavāhano, supattoti pañceva assā honti. Tesu rājā supattaṃ assaṃ sayaṃ ārohati, itare cattāro asse assārohānaṃ sāsanāharaṇatthāya adāsi. Rājā te pātova bhojetvā ‘‘gacchatha , bhaṇe, dve vā tīṇi vā yojanāni āhiṇḍitvā buddhassa vā dhammassa vā saṅghassa vā uppannabhāvaṃ sutvā mayhaṃ sukhasāsanaṃ ārocethā’’ti pesesi. Te catūhi dvārehi nikkhamitvā dve tīṇi yojanāni āhiṇḍitvā kiñci sāsanaṃ alabhitvāva paccāgamiṃsu.
अथेकदिवसं राजा सुपत्तं आरुहित्वा अमच्चसहस्सपरिवुतो उय्यानं गच्छन्तो किलन्तरूपे पञ्चसतमत्ते वाणिजके नगरं पविसन्ते दिस्वा ‘‘इमे अद्धानकिलन्ता, अद्धो इमेसं सन्तिका एकं भद्दकं सासनं सोस्सामी’’ति ते पक्कोसापेत्वा ‘‘कुतो आगतत्था’’ति पुच्छि। ‘‘अत्थि, देव, इतो वीसतियोजनसतमत्थके सावत्थि नाम नगरं, ततो आगतम्हा’’ति। ‘‘अत्थि पन वो देसे किञ्चि सासनं उप्पन्न’’न्ति। ‘‘देव, अञ्ञं किञ्चि नत्थि, सम्मासम्बुद्धो उप्पन्नो’’ति। राजा तावदेव बलवपीतिया फुट्ठसरीरो किञ्चि सल्लक्खेतुं असक्कोन्तो मुहुत्तं वीतिनामेत्वा पन, ‘‘ताता, किं वदेथा’’ति पुच्छि। ‘‘बुद्धो, देव, उप्पन्नो’’ति। राजा दुतियम्पि ततियम्पि तथेव वीतिनामेत्वा चतुत्थवारे ‘‘किं वदेथ, ताता’’ति पुच्छित्वा ‘‘बुद्धो उप्पन्नो’’ति वुत्ते, ‘‘ताता, सुखसासनसवनाय सतसहस्सं वो दम्मी’’ति वत्वा ‘‘अपरम्पि किञ्चि सासनं अत्थि, ताता’’ति पुच्छि। ‘‘अत्थि, देव, धम्मो उप्पन्नो’’ति। राजा तम्पि सुत्वा पुरिमनयेनेव तयो वारे वीतिनामेत्वा चतुत्थवारे ‘‘धम्मो उप्पन्नो’’ति वुत्ते – ‘‘इधापि वो सतसहस्सं दम्मी’’ति वत्वा ‘‘अपरम्पि किञ्चि सासनं अत्थि, ताता’’ति पुच्छि। ‘‘अत्थि, देव, सङ्घो उप्पन्नो’’ति। राजा तम्पि सुत्वा तथेव तयो वारे वीतिनामेत्वा चतुत्थवारे ‘‘सङ्घो उप्पन्नो’’ति वुत्ते – ‘‘इधापि वो सतसहस्सं दम्मी’’ति वत्वा अमच्चसहस्सं ओलोकेत्वा, ‘‘ताता, किं करिस्सामा’’ति पुच्छि। ‘‘देव, तुम्हे किं करिस्सथा’’ति? ‘‘अहं, ताता, ‘बुद्धो उप्पन्नो धम्मो उप्पन्नो सङ्घो उप्पन्नो’ति सुत्वा न पुन निवत्तिस्सामि, भगवन्तं उद्दिस्स गन्त्वा तस्स सन्तिके पब्बजिस्सामी’’ति। ‘‘मयम्पि, देव, तुम्हेहि सद्धिं पब्बजिस्सामा’’ति। राजा सुवण्णपट्टे अक्खरानि लिखापेत्वा वाणिजकानं दत्वा ‘‘इमं अनोजाय नाम देविया देथ, सा तुम्हाकं तीणि सतसहस्सानि दस्सति, एवञ्च पन नं वदेय्याथ ‘रञ्ञा किर ते इस्सरियं विस्सट्ठं, यथासुखं सम्पत्तिं परिभुञ्जाही’ति, सचे पन ‘वो राजा कह’न्ति पुच्छति, ‘सत्थारं उद्दिस्स पब्बजिस्सामी’ति वत्वा गतोति आरोचेय्याथा’’ति आह। अमच्चापि अत्तनो अत्तनो भरियानं तथेव सासनं पहिणिंसु। राजा वाणिजके उय्योजेत्वा अस्सं अभिरुय्ह अमच्चसहस्सपरिवुतो तंखणञ्ञेव निक्खमि।
Athekadivasaṃ rājā supattaṃ āruhitvā amaccasahassaparivuto uyyānaṃ gacchanto kilantarūpe pañcasatamatte vāṇijake nagaraṃ pavisante disvā ‘‘ime addhānakilantā, addho imesaṃ santikā ekaṃ bhaddakaṃ sāsanaṃ sossāmī’’ti te pakkosāpetvā ‘‘kuto āgatatthā’’ti pucchi. ‘‘Atthi, deva, ito vīsatiyojanasatamatthake sāvatthi nāma nagaraṃ, tato āgatamhā’’ti. ‘‘Atthi pana vo dese kiñci sāsanaṃ uppanna’’nti. ‘‘Deva, aññaṃ kiñci natthi, sammāsambuddho uppanno’’ti. Rājā tāvadeva balavapītiyā phuṭṭhasarīro kiñci sallakkhetuṃ asakkonto muhuttaṃ vītināmetvā pana, ‘‘tātā, kiṃ vadethā’’ti pucchi. ‘‘Buddho, deva, uppanno’’ti. Rājā dutiyampi tatiyampi tatheva vītināmetvā catutthavāre ‘‘kiṃ vadetha, tātā’’ti pucchitvā ‘‘buddho uppanno’’ti vutte, ‘‘tātā, sukhasāsanasavanāya satasahassaṃ vo dammī’’ti vatvā ‘‘aparampi kiñci sāsanaṃ atthi, tātā’’ti pucchi. ‘‘Atthi, deva, dhammo uppanno’’ti. Rājā tampi sutvā purimanayeneva tayo vāre vītināmetvā catutthavāre ‘‘dhammo uppanno’’ti vutte – ‘‘idhāpi vo satasahassaṃ dammī’’ti vatvā ‘‘aparampi kiñci sāsanaṃ atthi, tātā’’ti pucchi. ‘‘Atthi, deva, saṅgho uppanno’’ti. Rājā tampi sutvā tatheva tayo vāre vītināmetvā catutthavāre ‘‘saṅgho uppanno’’ti vutte – ‘‘idhāpi vo satasahassaṃ dammī’’ti vatvā amaccasahassaṃ oloketvā, ‘‘tātā, kiṃ karissāmā’’ti pucchi. ‘‘Deva, tumhe kiṃ karissathā’’ti? ‘‘Ahaṃ, tātā, ‘buddho uppanno dhammo uppanno saṅgho uppanno’ti sutvā na puna nivattissāmi, bhagavantaṃ uddissa gantvā tassa santike pabbajissāmī’’ti. ‘‘Mayampi, deva, tumhehi saddhiṃ pabbajissāmā’’ti. Rājā suvaṇṇapaṭṭe akkharāni likhāpetvā vāṇijakānaṃ datvā ‘‘imaṃ anojāya nāma deviyā detha, sā tumhākaṃ tīṇi satasahassāni dassati, evañca pana naṃ vadeyyātha ‘raññā kira te issariyaṃ vissaṭṭhaṃ, yathāsukhaṃ sampattiṃ paribhuñjāhī’ti, sace pana ‘vo rājā kaha’nti pucchati, ‘satthāraṃ uddissa pabbajissāmī’ti vatvā gatoti āroceyyāthā’’ti āha. Amaccāpi attano attano bhariyānaṃ tatheva sāsanaṃ pahiṇiṃsu. Rājā vāṇijake uyyojetvā assaṃ abhiruyha amaccasahassaparivuto taṃkhaṇaññeva nikkhami.
सत्थापि तंदिवसं पच्चूसकाले लोकं वोलोकेन्तो महाकप्पिनराजानं सपरिवारं दिस्वा ‘‘अयं महाकप्पिनो वाणिजकानं सन्तिका तिण्णं रतनानं उप्पन्नभावं सुत्वा तेसं वचनं तीहि सतसहस्सेहि पूजेत्वा रज्जं पहाय अमच्चसहस्सपरिवुतो मं उद्दिस्स पब्बजितुकामो स्वे निक्खमिस्सति, सो सपरिवारो सह पटिसम्भिदाहि अरहत्तं पापुणिस्सति, पच्चुग्गमनं करिस्सामी’’ति पुनदिवसे चक्कवत्ती विय खुद्दकगामभोजकं राजानं पच्चुग्गच्छन्तो सयमेव पत्तचीवरमादाय वीसयोजनसतं मग्गं पच्चुग्गन्त्वा चन्दभागाय नदिया तीरे निग्रोधरुक्खमूले छब्बण्णबुद्धरस्मियो विस्सज्जेत्वा निसीदि। राजापि आगच्छन्तो एकं नदिं पत्वा ‘‘का नामाय’’न्ति पुच्छि। ‘‘अपरच्छा नाम, देवा’’ति। ‘‘किमस्सा परिमाणं, ताता’’ति? ‘‘गम्भीरतो गावुतं, पुथुलतो द्वे गावुतानि, देवा’’ति। ‘‘अत्थि पनेत्थ नावा वा उळुम्पो वा’’ति? ‘‘नत्थि, देवा’’ति। ‘‘नावादीनि ओलोकेन्ते अम्हे जाति जरं उपनेति, जरा मरणं। अहं निब्बेमतिको हुत्वा तीणि रतनानि उद्दिस्स निक्खन्तो, तेसं मे आनुभावेन ‘इदं उदकं उदकं विय मा होतू’ति रतनत्तयस्स गुणं आवज्जेत्वा ‘इतिपि सो भगवा अरहं सम्मासम्बुद्धो’’’ति बुद्धगुणं अनुस्सरन्तो सपरिवारो अस्ससहस्सेन उदकपिट्ठे पक्खन्दि। सिन्धवा पिट्ठिपासाणे विय पक्खन्दिंसु। खुरानं अग्गट्ठानेव तेमिंसु।
Satthāpi taṃdivasaṃ paccūsakāle lokaṃ volokento mahākappinarājānaṃ saparivāraṃ disvā ‘‘ayaṃ mahākappino vāṇijakānaṃ santikā tiṇṇaṃ ratanānaṃ uppannabhāvaṃ sutvā tesaṃ vacanaṃ tīhi satasahassehi pūjetvā rajjaṃ pahāya amaccasahassaparivuto maṃ uddissa pabbajitukāmo sve nikkhamissati, so saparivāro saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇissati, paccuggamanaṃ karissāmī’’ti punadivase cakkavattī viya khuddakagāmabhojakaṃ rājānaṃ paccuggacchanto sayameva pattacīvaramādāya vīsayojanasataṃ maggaṃ paccuggantvā candabhāgāya nadiyā tīre nigrodharukkhamūle chabbaṇṇabuddharasmiyo vissajjetvā nisīdi. Rājāpi āgacchanto ekaṃ nadiṃ patvā ‘‘kā nāmāya’’nti pucchi. ‘‘Aparacchā nāma, devā’’ti. ‘‘Kimassā parimāṇaṃ, tātā’’ti? ‘‘Gambhīrato gāvutaṃ, puthulato dve gāvutāni, devā’’ti. ‘‘Atthi panettha nāvā vā uḷumpo vā’’ti? ‘‘Natthi, devā’’ti. ‘‘Nāvādīni olokente amhe jāti jaraṃ upaneti, jarā maraṇaṃ. Ahaṃ nibbematiko hutvā tīṇi ratanāni uddissa nikkhanto, tesaṃ me ānubhāvena ‘idaṃ udakaṃ udakaṃ viya mā hotū’ti ratanattayassa guṇaṃ āvajjetvā ‘itipi so bhagavā arahaṃ sammāsambuddho’’’ti buddhaguṇaṃ anussaranto saparivāro assasahassena udakapiṭṭhe pakkhandi. Sindhavā piṭṭhipāsāṇe viya pakkhandiṃsu. Khurānaṃ aggaṭṭhāneva temiṃsu.
सो तं उत्तरित्वा पुरतो गच्छन्तो अपरम्पि नदिं दिस्वा ‘‘अयं का नामा’’ति पुच्छि। ‘‘नीलवाहा नाम, देवा’’ति। ‘‘किमस्सा परिमाण’’न्ति? ‘‘गम्भीरतोपि पुथुलतोपि अड्ढयोजनं, देवा’’ति। सेसं पुरिमसदिसमेव। तं पन नदिं दिस्वा ‘‘स्वाक्खातो भगवता धम्मो’’ति धम्मानुस्सतिं अनुस्सरन्तो पक्खन्दि। तम्पि अतिक्कमित्वा गच्छन्तो अपरम्पि नदिं दिस्वा ‘‘अयं का नामा’’ति पुच्छि। ‘‘चन्दभागा नाम, देवा’’ति। ‘‘किमस्सा परिमाण’’न्ति? ‘‘गम्भीरतोपि पुथुलतोपि योजनं, देवा’’ति। सेसं पुरिमसदिसमेव। तं पन नदिं दिस्वा ‘‘सुप्पटिपन्नो भगवतो सावकसङ्घो’’ति सङ्घानुस्सतिं अनुस्सरन्तो पक्खन्दि। तम्पि नदिं अतिक्कमित्वा गच्छन्तो सत्थु सरीरतो निक्खन्ता छब्बण्णबुद्धरस्मियो निग्रोधरुक्खस्स साखाविटपपलासानि ओभासयमाना दिस्वा चिन्तेसि – ‘‘अयं ओभासो नेव चन्दस्स, न सूरियस्स, न देवमारब्राह्मणसुपण्णनागानं अञ्ञतरस्स, अद्धा अहं सत्थारं उद्दिस्स आगच्छन्तो सम्मासम्बुद्धेन दिट्ठो भविस्सामी’’ति। सो तावदेव अस्सपिट्ठितो ओतरित्वा ओनतसरीरो रस्मियानुसारेन सत्थारं उपसङ्कमित्वा मनोसिलारसे निमुज्जन्तो विय बुद्धरस्मीनं अन्तो पाविसि। सो सत्थारं वन्दित्वा एकमन्तं निसीदि सद्धिं अमच्चसहस्सेन। सत्था तेसं अनुपुब्बिं कथं कथेसि। देसनापरियोसाने सपरिवारो राजा सोतापत्तिफले पतिट्ठहि।
So taṃ uttaritvā purato gacchanto aparampi nadiṃ disvā ‘‘ayaṃ kā nāmā’’ti pucchi. ‘‘Nīlavāhā nāma, devā’’ti. ‘‘Kimassā parimāṇa’’nti? ‘‘Gambhīratopi puthulatopi aḍḍhayojanaṃ, devā’’ti. Sesaṃ purimasadisameva. Taṃ pana nadiṃ disvā ‘‘svākkhāto bhagavatā dhammo’’ti dhammānussatiṃ anussaranto pakkhandi. Tampi atikkamitvā gacchanto aparampi nadiṃ disvā ‘‘ayaṃ kā nāmā’’ti pucchi. ‘‘Candabhāgā nāma, devā’’ti. ‘‘Kimassā parimāṇa’’nti? ‘‘Gambhīratopi puthulatopi yojanaṃ, devā’’ti. Sesaṃ purimasadisameva. Taṃ pana nadiṃ disvā ‘‘suppaṭipanno bhagavato sāvakasaṅgho’’ti saṅghānussatiṃ anussaranto pakkhandi. Tampi nadiṃ atikkamitvā gacchanto satthu sarīrato nikkhantā chabbaṇṇabuddharasmiyo nigrodharukkhassa sākhāviṭapapalāsāni obhāsayamānā disvā cintesi – ‘‘ayaṃ obhāso neva candassa, na sūriyassa, na devamārabrāhmaṇasupaṇṇanāgānaṃ aññatarassa, addhā ahaṃ satthāraṃ uddissa āgacchanto sammāsambuddhena diṭṭho bhavissāmī’’ti. So tāvadeva assapiṭṭhito otaritvā onatasarīro rasmiyānusārena satthāraṃ upasaṅkamitvā manosilārase nimujjanto viya buddharasmīnaṃ anto pāvisi. So satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi saddhiṃ amaccasahassena. Satthā tesaṃ anupubbiṃ kathaṃ kathesi. Desanāpariyosāne saparivāro rājā sotāpattiphale patiṭṭhahi.
अथ सब्बे उट्ठहित्वा पब्बज्जं याचिंसु। सत्था ‘‘आगमिस्सति नु खो इमेसं कुलपुत्तानं इद्धिमयपत्तचीवर’’न्ति उपधारेन्तो ‘‘इमे कुलपुत्ता पच्चेकबुद्धसहस्सानं चीवरसहस्सं अदंसु, कस्सपबुद्धकाले वीसतिया भिक्खुसहस्सानं वीसतिचीवरसहस्सानिपि अदंसु, अनच्छरियं इमेसं कुलपुत्तानं इद्धिमयपत्तचीवरागमन’’न्ति ञत्वा दक्खिणहत्थं पसारेत्वा ‘‘एथ, भिक्खवो, चरथ ब्रह्मचरियं सम्मा दुक्खस्स अन्तकिरियाया’’ति आह। ते तावदेव अट्ठपरिक्खारधरा वस्ससट्ठिकत्थेरा विय हुत्वा वेहासं अब्भुग्गन्त्वा पच्चोरोहित्वा सत्थारं वन्दित्वा एकमन्तं निसीदिंसु।
Atha sabbe uṭṭhahitvā pabbajjaṃ yāciṃsu. Satthā ‘‘āgamissati nu kho imesaṃ kulaputtānaṃ iddhimayapattacīvara’’nti upadhārento ‘‘ime kulaputtā paccekabuddhasahassānaṃ cīvarasahassaṃ adaṃsu, kassapabuddhakāle vīsatiyā bhikkhusahassānaṃ vīsaticīvarasahassānipi adaṃsu, anacchariyaṃ imesaṃ kulaputtānaṃ iddhimayapattacīvarāgamana’’nti ñatvā dakkhiṇahatthaṃ pasāretvā ‘‘etha, bhikkhavo, caratha brahmacariyaṃ sammā dukkhassa antakiriyāyā’’ti āha. Te tāvadeva aṭṭhaparikkhāradharā vassasaṭṭhikattherā viya hutvā vehāsaṃ abbhuggantvā paccorohitvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdiṃsu.
ते पन वाणिजका राजगेहं गन्त्वा देविया रञ्ञा पहितसासनं आरोचेत्वा देविया ‘‘आगच्छन्तू’’ति वुत्ते पविसित्वा एकमन्तं अट्ठंसु। अथ ने देवी पुच्छि – ‘‘ताता, किंकारणा आगतत्था’’ति? ‘‘मयं रञ्ञा तुम्हाकं सन्तिकं पेसिता, तीणि किर नो सतसहस्सानि देथा’’ति। ‘‘बहुं, भणे, भणथ, किं तुम्हेहि रञ्ञो सन्तिके कतं, किस्मिं वो राजा पसन्नो एत्तकं धनं दापेती’’ति? ‘‘देवि, न अञ्ञं किञ्चि कतं, एकं पन सासनं आरोचयिम्हा’’ति। ‘‘सक्का पन, ताता, मय्हम्पि तं आरोचेतु’’न्ति। ‘‘सक्का, देवी’’ति सुवण्णभिङ्गारेन मुखं विक्खालेत्वा ‘‘देवि, बुद्धो लोके उप्पन्नो’’ति। सापि तं सुत्वा पीतिया फुट्ठसरीरा तिक्खत्तुं किञ्चि असल्लक्खेत्वा चतुत्थवारे ‘‘बुद्धो उप्पन्नो’’ति सुत्वा ‘‘किं, ताता, इमस्मिं पदे रञ्ञा दिन्न’’न्ति ? ‘‘सतसहस्सं, देवी’’ति। ‘‘ताता, अननुच्छविकं रञ्ञा कतं एवरूपं सासनं सुत्वा तुम्हाकं सतसहस्सददमानेन, अहं वो मम दुग्गतपण्णाकारे तीणि सतसहस्सानि दम्मि। अपरं किञ्चि तुम्हेहि आरोचित’’न्ति? ते इदञ्च इदञ्चाति इतरानिपि द्वे सासनानि आरोचेसुं। देवी पुरिमनयेनेव तयो तयो वारे असल्लक्खेत्वा चतुत्थचतुत्थवारे तीणि तीणि सतसहस्सानि अदासि। एवं ते सब्बानि द्वादससतसहस्सानि लभिंसु।
Te pana vāṇijakā rājagehaṃ gantvā deviyā raññā pahitasāsanaṃ ārocetvā deviyā ‘‘āgacchantū’’ti vutte pavisitvā ekamantaṃ aṭṭhaṃsu. Atha ne devī pucchi – ‘‘tātā, kiṃkāraṇā āgatatthā’’ti? ‘‘Mayaṃ raññā tumhākaṃ santikaṃ pesitā, tīṇi kira no satasahassāni dethā’’ti. ‘‘Bahuṃ, bhaṇe, bhaṇatha, kiṃ tumhehi rañño santike kataṃ, kismiṃ vo rājā pasanno ettakaṃ dhanaṃ dāpetī’’ti? ‘‘Devi, na aññaṃ kiñci kataṃ, ekaṃ pana sāsanaṃ ārocayimhā’’ti. ‘‘Sakkā pana, tātā, mayhampi taṃ ārocetu’’nti. ‘‘Sakkā, devī’’ti suvaṇṇabhiṅgārena mukhaṃ vikkhāletvā ‘‘devi, buddho loke uppanno’’ti. Sāpi taṃ sutvā pītiyā phuṭṭhasarīrā tikkhattuṃ kiñci asallakkhetvā catutthavāre ‘‘buddho uppanno’’ti sutvā ‘‘kiṃ, tātā, imasmiṃ pade raññā dinna’’nti ? ‘‘Satasahassaṃ, devī’’ti. ‘‘Tātā, ananucchavikaṃ raññā kataṃ evarūpaṃ sāsanaṃ sutvā tumhākaṃ satasahassadadamānena, ahaṃ vo mama duggatapaṇṇākāre tīṇi satasahassāni dammi. Aparaṃ kiñci tumhehi ārocita’’nti? Te idañca idañcāti itarānipi dve sāsanāni ārocesuṃ. Devī purimanayeneva tayo tayo vāre asallakkhetvā catutthacatutthavāre tīṇi tīṇi satasahassāni adāsi. Evaṃ te sabbāni dvādasasatasahassāni labhiṃsu.
अथ ने देवी पुच्छि – ‘‘राजा कहं, ताता’’ति? ‘‘देवि, राजा ‘सत्थारं उद्दिस्स पब्बजिस्सामी’ति वत्वा गतो’’ति। ‘‘मय्हं तेन किं सासनं दिन्न’’न्ति? ‘‘सब्बं किर इस्सरियं तुम्हाकं विस्सट्ठं, ‘तुम्हे किर यथासुखं सम्पत्तिं अनुभवथा’’’ति। ‘‘अमच्चा पन कुहिं, ताता’’ति? ‘‘तेपि रञ्ञा सद्धिं ‘पब्बजिस्सामा’ति गता, देवी’’ति। सा तेसं भरियायो पक्कोसापेत्वा, ‘‘अम्मा, तुम्हाकं सामिका रञ्ञा सद्धिं ‘पब्बजिस्सामा’ति गता, तुम्हे किं करिस्सथा’’ति? ‘‘किं पन तेहि अम्हाकं सासनं पहितं, देवी’’ति? ‘‘तेहि किर अत्तनो सम्पत्ति तुम्हाकं विस्सट्ठा ‘तुम्हे किर सम्पत्तिं यथासुखं परिभुञ्जथा’’’ति। ‘‘तुम्हे पन, देवि, किं करिस्सथा’’ति? ‘‘अम्हाकं सो ताव राजा मग्गे ठितो तीहि सतसहस्सेहि तीणि रतनानि पूजेत्वा खेळपिण्डं विय सम्पत्तिं पहाय ‘पब्बजिस्सामी’ति निक्खन्तो, मयापि तिण्णं रतनानं सासनं सुत्वा तानि नवहि सतसहस्सेहि पूजितानि, न खो पनेसा सम्पत्ति नाम रञ्ञोयेव दुक्खा, मय्हम्पि दुक्खा एव। को रञ्ञा छड्डितखेळपिण्डं जण्णुकेहि भूमियं पतिट्ठहित्वा मुखेन गण्हिस्सति, न मय्हं सम्पत्तिया अत्थो, सत्थारं उद्दिस्स पब्बजिस्सामी’’ति। ‘‘देवि, मयम्पि तुम्हेहि सद्धिं पब्बजिस्सामा’’ति। ‘‘सचे सक्कोथ, साधू’’ति। ‘‘सक्कोम, देवी’’ति। तेन हि ‘‘एथा’’ति रथसहस्सं योजापेत्वा रथं आरुय्ह ताहि सद्धिं निक्खमित्वा अन्तरामग्गे पठमं नदिं दिस्वा यथा रञ्ञा पठमं पुच्छिता, तथेव पुच्छित्वा सब्बं पवत्तिं सुत्वा ‘‘रञ्ञा गतमग्गं ओलोकेथा’’ति वत्वा ‘‘सिन्धवानं पदवलञ्जं न पस्सामा’’ति वुत्ते राजा ‘‘तीणि रतनानि उद्दिस्स निक्खन्तोस्मी’’ति सच्चकिरियं करित्वा तिण्णं रतनानं गुणे अनुस्सरित्वा गतो भविस्सति , अहम्पि तीणि रतनानि उद्दिस्स निक्खन्ता, तेसं मे आनुभावेन ‘‘इदं उदकं उदकं विय मा होतू’’ति तिण्णं रतनानं गुणे अनुस्सरन्ती रथसहस्सं पेसेसि। उदकं पिट्ठिपासाणसदिसं अहोसि, चक्कानं अग्गट्ठानेव तेमिंसु। एतेनेव उपायेन इतरा द्वेपि नदियो उत्तरिंसु।
Atha ne devī pucchi – ‘‘rājā kahaṃ, tātā’’ti? ‘‘Devi, rājā ‘satthāraṃ uddissa pabbajissāmī’ti vatvā gato’’ti. ‘‘Mayhaṃ tena kiṃ sāsanaṃ dinna’’nti? ‘‘Sabbaṃ kira issariyaṃ tumhākaṃ vissaṭṭhaṃ, ‘tumhe kira yathāsukhaṃ sampattiṃ anubhavathā’’’ti. ‘‘Amaccā pana kuhiṃ, tātā’’ti? ‘‘Tepi raññā saddhiṃ ‘pabbajissāmā’ti gatā, devī’’ti. Sā tesaṃ bhariyāyo pakkosāpetvā, ‘‘ammā, tumhākaṃ sāmikā raññā saddhiṃ ‘pabbajissāmā’ti gatā, tumhe kiṃ karissathā’’ti? ‘‘Kiṃ pana tehi amhākaṃ sāsanaṃ pahitaṃ, devī’’ti? ‘‘Tehi kira attano sampatti tumhākaṃ vissaṭṭhā ‘tumhe kira sampattiṃ yathāsukhaṃ paribhuñjathā’’’ti. ‘‘Tumhe pana, devi, kiṃ karissathā’’ti? ‘‘Amhākaṃ so tāva rājā magge ṭhito tīhi satasahassehi tīṇi ratanāni pūjetvā kheḷapiṇḍaṃ viya sampattiṃ pahāya ‘pabbajissāmī’ti nikkhanto, mayāpi tiṇṇaṃ ratanānaṃ sāsanaṃ sutvā tāni navahi satasahassehi pūjitāni, na kho panesā sampatti nāma raññoyeva dukkhā, mayhampi dukkhā eva. Ko raññā chaḍḍitakheḷapiṇḍaṃ jaṇṇukehi bhūmiyaṃ patiṭṭhahitvā mukhena gaṇhissati, na mayhaṃ sampattiyā attho, satthāraṃ uddissa pabbajissāmī’’ti. ‘‘Devi, mayampi tumhehi saddhiṃ pabbajissāmā’’ti. ‘‘Sace sakkotha, sādhū’’ti. ‘‘Sakkoma, devī’’ti. Tena hi ‘‘ethā’’ti rathasahassaṃ yojāpetvā rathaṃ āruyha tāhi saddhiṃ nikkhamitvā antarāmagge paṭhamaṃ nadiṃ disvā yathā raññā paṭhamaṃ pucchitā, tatheva pucchitvā sabbaṃ pavattiṃ sutvā ‘‘raññā gatamaggaṃ olokethā’’ti vatvā ‘‘sindhavānaṃ padavalañjaṃ na passāmā’’ti vutte rājā ‘‘tīṇi ratanāni uddissa nikkhantosmī’’ti saccakiriyaṃ karitvā tiṇṇaṃ ratanānaṃ guṇe anussaritvā gato bhavissati , ahampi tīṇi ratanāni uddissa nikkhantā, tesaṃ me ānubhāvena ‘‘idaṃ udakaṃ udakaṃ viya mā hotū’’ti tiṇṇaṃ ratanānaṃ guṇe anussarantī rathasahassaṃ pesesi. Udakaṃ piṭṭhipāsāṇasadisaṃ ahosi, cakkānaṃ aggaṭṭhāneva temiṃsu. Eteneva upāyena itarā dvepi nadiyo uttariṃsu.
सत्था तासं आगतभावं ञत्वा यथा ता अत्तनो सन्तिके निसिन्ने सामिके भिक्खू न पस्सन्ति, तथा अधिट्ठासि। देवीपि आगच्छन्ती सत्थु सरीरतो निक्खन्ता रस्मियो दिस्वा तथेव चिन्तेत्वा सत्थारं उपसङ्कमित्वा, वन्दित्वा एकमन्तं ठिता पुच्छि – ‘‘भन्ते, महाकप्पिनो राजा तुम्हे उद्दिस्स निक्खमित्वा गतो, कहं नु खो सो, अम्हाकं तं दस्सेथा’’ति। ‘‘निसीदथ ताव, इधेव नं पस्सिस्सथा’’ति। ता सब्बापि हट्ठतुट्ठा ‘‘इधेव किर निसिन्ना सामिके नो पस्सिस्सामा’’ति निसीदिंसु। सत्था अनुपुब्बिं कथं कथेसि। अनोजादेवी देसनापरियोसाने ताहि सद्धिं सोतापत्तिफलं पापुणि। महाकप्पिनो थेरो तासं देसियमानं धम्मदेसनं सुत्वा सपरिवारो सह पटिसम्भिदाहि अरहत्तं पापुणि। तस्मिं खणे सत्था तासं ते भिक्खू दस्सेसि। तासञ्हि आगतक्खणेयेव अत्तनो सामिके कासावधरे मुण्डसीसे दिस्वा चित्तं एकग्गं न भवेय्य, मग्गफलं निब्बत्तेतुं सक्का न भवेय्य। तस्मा अचलसद्धाय पतिट्ठितकालतो पट्ठाय तासं ते भिक्खू अरहत्तप्पत्ते दस्सेसि। तापि ते दिस्वा पञ्चपतिट्ठितेन वन्दित्वा, ‘‘भन्ते, तुम्हाकं पब्बजितकिच्चं मत्थकप्पत्त’’न्ति वत्वा सत्थारं वन्दित्वा एकमन्तं ठत्वा पब्बज्जं याचिंसु।
Satthā tāsaṃ āgatabhāvaṃ ñatvā yathā tā attano santike nisinne sāmike bhikkhū na passanti, tathā adhiṭṭhāsi. Devīpi āgacchantī satthu sarīrato nikkhantā rasmiyo disvā tatheva cintetvā satthāraṃ upasaṅkamitvā, vanditvā ekamantaṃ ṭhitā pucchi – ‘‘bhante, mahākappino rājā tumhe uddissa nikkhamitvā gato, kahaṃ nu kho so, amhākaṃ taṃ dassethā’’ti. ‘‘Nisīdatha tāva, idheva naṃ passissathā’’ti. Tā sabbāpi haṭṭhatuṭṭhā ‘‘idheva kira nisinnā sāmike no passissāmā’’ti nisīdiṃsu. Satthā anupubbiṃ kathaṃ kathesi. Anojādevī desanāpariyosāne tāhi saddhiṃ sotāpattiphalaṃ pāpuṇi. Mahākappino thero tāsaṃ desiyamānaṃ dhammadesanaṃ sutvā saparivāro saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Tasmiṃ khaṇe satthā tāsaṃ te bhikkhū dassesi. Tāsañhi āgatakkhaṇeyeva attano sāmike kāsāvadhare muṇḍasīse disvā cittaṃ ekaggaṃ na bhaveyya, maggaphalaṃ nibbattetuṃ sakkā na bhaveyya. Tasmā acalasaddhāya patiṭṭhitakālato paṭṭhāya tāsaṃ te bhikkhū arahattappatte dassesi. Tāpi te disvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā, ‘‘bhante, tumhākaṃ pabbajitakiccaṃ matthakappatta’’nti vatvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ ṭhatvā pabbajjaṃ yāciṃsu.
एवं वुत्ते सत्था उप्पलवण्णाय थेरिया आगमनं चिन्तेसि। सा सत्थु चिन्तितक्खणेयेव आकासेनागन्त्वा ता सब्बा इत्थियो गहेत्वा आकासेन भिक्खुनुपस्सयं नेत्वा पब्बाजेसि। ता सब्बा नचिरस्सेव अरहत्तं पापुणिंसु। सत्था भिक्खुसहस्सं आदाय आकासेन जेतवनं अगमासि। तत्र सुदं आयस्मा महाकप्पिनो रत्तिट्ठानादीसु ‘‘अहो सुखं, अहो सुख’’न्ति उदानं उदानेन्तो विचरति। भिक्खू भगवतो आरोचेसुं – ‘‘भन्ते, महाकप्पिनो ‘अहो सुखं, अहो सुख’न्ति उदानं उदानेन्तो विचरति, अत्तनो रज्जसुखं आरब्भ उदानेति मञ्ञे’’ति। सत्था तं पक्कोसापेत्वा – ‘‘सच्चं किर त्वं, कप्पिन, कामसुखं आरब्भ उदानं उदानेसी’’ति? ‘‘भगवा मे, भन्ते, तं आरब्भ उदानभावं वा अञ्ञं आरब्भ उदानभावं वा जानाती’’ति। अथ सत्था – ‘‘न, भिक्खवे, मम पुत्तो कामसुखं रज्जसुखं आरब्भ उदानं उदानेति, पुत्तस्स पन मे धम्मं चरतो धम्मपीति नाम उप्पज्जति, सो अमतमहानिब्बानं आरब्भ एवं उदानं उदानेसी’’ति अनुसन्धिं घटेत्वा धम्मं देसेन्तो इमं गाथमाह –
Evaṃ vutte satthā uppalavaṇṇāya theriyā āgamanaṃ cintesi. Sā satthu cintitakkhaṇeyeva ākāsenāgantvā tā sabbā itthiyo gahetvā ākāsena bhikkhunupassayaṃ netvā pabbājesi. Tā sabbā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Satthā bhikkhusahassaṃ ādāya ākāsena jetavanaṃ agamāsi. Tatra sudaṃ āyasmā mahākappino rattiṭṭhānādīsu ‘‘aho sukhaṃ, aho sukha’’nti udānaṃ udānento vicarati. Bhikkhū bhagavato ārocesuṃ – ‘‘bhante, mahākappino ‘aho sukhaṃ, aho sukha’nti udānaṃ udānento vicarati, attano rajjasukhaṃ ārabbha udāneti maññe’’ti. Satthā taṃ pakkosāpetvā – ‘‘saccaṃ kira tvaṃ, kappina, kāmasukhaṃ ārabbha udānaṃ udānesī’’ti? ‘‘Bhagavā me, bhante, taṃ ārabbha udānabhāvaṃ vā aññaṃ ārabbha udānabhāvaṃ vā jānātī’’ti. Atha satthā – ‘‘na, bhikkhave, mama putto kāmasukhaṃ rajjasukhaṃ ārabbha udānaṃ udāneti, puttassa pana me dhammaṃ carato dhammapīti nāma uppajjati, so amatamahānibbānaṃ ārabbha evaṃ udānaṃ udānesī’’ti anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
‘‘धम्मपीति सुखं सेति, विप्पसन्नेन चेतसा।
‘‘Dhammapīti sukhaṃ seti, vippasannena cetasā;
अरियप्पवेदिते धम्मे, सदा रमति पण्डितो’’ति॥ (ध॰ प॰ ७९)।
Ariyappavedite dhamme, sadā ramati paṇḍito’’ti. (dha. pa. 79);
अथेकदिवसं सत्था भिक्खू आमन्तेसि – ‘‘कच्चि, भिक्खवे, कप्पिनो भिक्खूनं धम्मं देसेती’’ति? ‘‘अप्पोस्सुक्को, भन्ते, दिट्ठधम्मसुखविहारं अनुयुत्तो विहरति, ओवादमत्तम्पि न देती’’ति। सत्था थेरं पक्कोसापेत्वा – ‘‘सच्चं किर त्वं, कप्पिन, अन्तेवासिकानं ओवादमत्तम्पि न देसी’’ति? ‘‘सच्चं, भगवा’’ति। ‘‘ब्राह्मण, मा एवं अकासि, अज्ज पट्ठाय उपगतानं भिक्खूनं धम्मं देसेही’’ति। ‘‘साधु, भन्ते’’ति थेरो भगवतो वचनं सिरसा सम्पटिच्छित्वा एकोवादेनेव समणसहस्सं अरहत्ते पतिट्ठापेसि। तेन नं सत्था पटिपाटिया अत्तनो सावके ठानन्तरे ठपेन्तो ‘‘एतदग्गं, भिक्खवे, मम सावकानं भिक्खुओवादकानं यदिदं महाकप्पिनो’’ति (अ॰ नि॰ १.२१९, २३१) एतदग्गे ठपेसि।
Athekadivasaṃ satthā bhikkhū āmantesi – ‘‘kacci, bhikkhave, kappino bhikkhūnaṃ dhammaṃ desetī’’ti? ‘‘Appossukko, bhante, diṭṭhadhammasukhavihāraṃ anuyutto viharati, ovādamattampi na detī’’ti. Satthā theraṃ pakkosāpetvā – ‘‘saccaṃ kira tvaṃ, kappina, antevāsikānaṃ ovādamattampi na desī’’ti? ‘‘Saccaṃ, bhagavā’’ti. ‘‘Brāhmaṇa, mā evaṃ akāsi, ajja paṭṭhāya upagatānaṃ bhikkhūnaṃ dhammaṃ desehī’’ti. ‘‘Sādhu, bhante’’ti thero bhagavato vacanaṃ sirasā sampaṭicchitvā ekovādeneva samaṇasahassaṃ arahatte patiṭṭhāpesi. Tena naṃ satthā paṭipāṭiyā attano sāvake ṭhānantare ṭhapento ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhuovādakānaṃ yadidaṃ mahākappino’’ti (a. ni. 1.219, 231) etadagge ṭhapesi.
६६. एवं थेरो पत्तअरहत्तफलो अत्तनो पुब्बकम्मं सरित्वा सोमनस्सजातो पुब्बचरितापदानं पकासेन्तो पदुमुत्तरो नाम जिनोतिआदिमाह। उदितो अजटाकासेति सकलाकासे उदितो उट्ठितो पाकटभूतो। सरदम्बरे सरदकाले आकासे रवीव सूरियो इवाति अत्थो।
66. Evaṃ thero pattaarahattaphalo attano pubbakammaṃ saritvā somanassajāto pubbacaritāpadānaṃ pakāsento padumuttaro nāma jinotiādimāha. Udito ajaṭākāseti sakalākāse udito uṭṭhito pākaṭabhūto. Saradambare saradakāle ākāse ravīva sūriyo ivāti attho.
७०. अक्खदस्सो तदा आसिन्ति तस्मिं पदुमुत्तरस्स भगवतो काले सारदस्सी हितदस्सी आचरियो पाकटो अहोसिन्ति अत्थो।
70.Akkhadasso tadā āsinti tasmiṃ padumuttarassa bhagavato kāle sāradassī hitadassī ācariyo pākaṭo ahosinti attho.
७१. सावकस्स कताविनोति तस्स भगवतो मे मनं मम चित्तं, तप्पयन्तस्स तोसयन्तस्स सावकस्स ओवादकस्स गुणं पकासयतो अग्गट्ठाने ठपेन्तस्स कताविनो सातच्चकिच्चयुत्तस्स वचनं सुत्वाति सम्बन्धो।
71.Sāvakassakatāvinoti tassa bhagavato me manaṃ mama cittaṃ, tappayantassa tosayantassa sāvakassa ovādakassa guṇaṃ pakāsayato aggaṭṭhāne ṭhapentassa katāvino sātaccakiccayuttassa vacanaṃ sutvāti sambandho.
७३. हंससमभागोति हंससदिसगामि। हंसदुन्दुभिनिस्सनोति हंसरवो दुन्दुभिभेरिसद्दसदिसवचनो ‘‘एतं महामत्तं पस्सथ, भिक्खवो’’ति आहाति सम्बन्धो।
73.Haṃsasamabhāgoti haṃsasadisagāmi. Haṃsadundubhinissanoti haṃsaravo dundubhibherisaddasadisavacano ‘‘etaṃ mahāmattaṃ passatha, bhikkhavo’’ti āhāti sambandho.
७४. समुग्गततनूरुहन्ति सुट्ठु उग्गतलोमं उद्धग्गलोमं, उदग्यमनं वा। जीमूतवण्णन्ति मुत्तफलसमानवण्णं सुन्दरसरीरपभन्ति अत्थो। पीणंसन्ति परिपुण्णं अंसं। पसन्ननयनाननन्ति पसन्नअक्खिपसन्नमुखन्ति अत्थो।
74.Samuggatatanūruhanti suṭṭhu uggatalomaṃ uddhaggalomaṃ, udagyamanaṃ vā. Jīmūtavaṇṇanti muttaphalasamānavaṇṇaṃ sundarasarīrapabhanti attho. Pīṇaṃsanti paripuṇṇaṃ aṃsaṃ. Pasannanayanānananti pasannaakkhipasannamukhanti attho.
७५. कताविनोति कताधिकारस्स एतदग्गे ठितस्स भिक्खुनो ठानं सो एसो मुदिताय पहट्ठचित्तताय पत्थेतीति सम्बन्धो।
75.Katāvinoti katādhikārassa etadagge ṭhitassa bhikkhuno ṭhānaṃ so eso muditāya pahaṭṭhacittatāya patthetīti sambandho.
८१. सतसो अनुसासियाति धम्मेन समेन वचनेन कारणवसेन अनुसासित्वाति अत्थो। बाराणसियमासन्नेति बाराणसिया समीपे पेसकारगामे। जातो केनियजातियन्ति तन्तवायजातिया पेसकारकुले जातोति अत्थो। सेसं सुविञ्ञेय्यमेवाति।
81.Sataso anusāsiyāti dhammena samena vacanena kāraṇavasena anusāsitvāti attho. Bārāṇasiyamāsanneti bārāṇasiyā samīpe pesakāragāme. Jāto keniyajātiyanti tantavāyajātiyā pesakārakule jātoti attho. Sesaṃ suviññeyyamevāti.
महाकप्पिनत्थेरअपदानवण्णना समत्ता।
Mahākappinattheraapadānavaṇṇanā samattā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / अपदानपाळि • Apadānapāḷi / ३. महाकप्पिनत्थेरअपदानं • 3. Mahākappinattheraapadānaṃ
