Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / పటిసమ్భిదామగ్గ-అట్ఠకథా • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā

    ౭౧. మహాకరుణాఞాణనిద్దేసవణ్ణనా

    71. Mahākaruṇāñāṇaniddesavaṇṇanā

    ౧౧౭. మహాకరుణాఞాణనిద్దేసే బహుకేహి ఆకారేహీతి ఇదాని వుచ్చమానేహి ఏకూననవుతియా పకారేహి. పస్సన్తానన్తి ఞాణచక్ఖునా చ బుద్ధచక్ఖునా చ ఓలోకేన్తానం. ఓక్కమతీతి ఓతరతి పవిసతి. ఆదిత్తోతి దుక్ఖలక్ఖణవసేన పీళాయోగతో సన్తాపనట్ఠేన ఆదీపితో. ‘‘యదనిచ్చం, తం దుక్ఖ’’న్తి (సం॰ ని॰ ౩.౧౫) వుత్తత్తా సబ్బసఙ్ఖతస్స చేవ దుక్ఖలక్ఖణవసేన పీళితత్తా దుక్ఖస్స చ కరుణాయ మూలభూతత్తా పఠమం దుక్ఖలక్ఖణవసేన ‘‘ఆదిత్తో’’తి వుత్తన్తి వేదితబ్బం. రాగాదీహి ఆదిత్తతం పన ఉపరి వక్ఖతి. అథ వా ఆదిత్తోతి రాగాదీహియేవ ఆదిత్తో. ఉపరి పన ‘‘తస్స నత్థఞ్ఞో కోచి నిబ్బాపేతా’’తి అత్థాపేక్ఖనవసేన పున వుత్తన్తి వేదితబ్బం . లోకసన్నివాసోతి పఞ్చక్ఖన్ధా లుజ్జనపలుజ్జనట్ఠేన లోకో, తణ్హాదిట్ఠివసేన సన్నివసన్తి ఏత్థ సత్తాతి సన్నివాసో, లోకోవ సన్నివాసో లోకసన్నివాసో. దుక్ఖితం ఖన్ధసన్తానం ఉపాదాయ సత్తవోహారసబ్భావతో లోకసన్నివాసయోగతో సత్తసమూహోపి లోకసన్నివాసో. సోపి చ సహఖన్ధకోయేవ. ఉయ్యుత్తోతి అనేకేసు కిచ్చేసు నిచ్చబ్యాపారతాయ కతయోగో కతఉస్సాహో, సతతకిచ్చేసు సఉస్సుక్కోతి అత్థో. ఘట్టనయుత్తోతి వా ఉయ్యుత్తో. పయాతోతి పబ్బతేయ్యా నదీ వియ అనవట్ఠితగమనేన మరణాయ యాతుం ఆరద్ధో. కుమ్మగ్గప్పటిపన్నోతి కుచ్ఛితం మిచ్ఛామగ్గం పటిపన్నో. ఉపరి పన ‘‘విపథపక్ఖన్దో’’తి నానాపదేహి విసేసేత్వా వుత్తం.

    117. Mahākaruṇāñāṇaniddese bahukehi ākārehīti idāni vuccamānehi ekūnanavutiyā pakārehi. Passantānanti ñāṇacakkhunā ca buddhacakkhunā ca olokentānaṃ. Okkamatīti otarati pavisati. Ādittoti dukkhalakkhaṇavasena pīḷāyogato santāpanaṭṭhena ādīpito. ‘‘Yadaniccaṃ, taṃ dukkha’’nti (saṃ. ni. 3.15) vuttattā sabbasaṅkhatassa ceva dukkhalakkhaṇavasena pīḷitattā dukkhassa ca karuṇāya mūlabhūtattā paṭhamaṃ dukkhalakkhaṇavasena ‘‘āditto’’ti vuttanti veditabbaṃ. Rāgādīhi ādittataṃ pana upari vakkhati. Atha vā ādittoti rāgādīhiyeva āditto. Upari pana ‘‘tassa natthañño koci nibbāpetā’’ti atthāpekkhanavasena puna vuttanti veditabbaṃ . Lokasannivāsoti pañcakkhandhā lujjanapalujjanaṭṭhena loko, taṇhādiṭṭhivasena sannivasanti ettha sattāti sannivāso, lokova sannivāso lokasannivāso. Dukkhitaṃ khandhasantānaṃ upādāya sattavohārasabbhāvato lokasannivāsayogato sattasamūhopi lokasannivāso. Sopi ca sahakhandhakoyeva. Uyyuttoti anekesu kiccesu niccabyāpāratāya katayogo kataussāho, satatakiccesu saussukkoti attho. Ghaṭṭanayuttoti vā uyyutto. Payātoti pabbateyyā nadī viya anavaṭṭhitagamanena maraṇāya yātuṃ āraddho. Kummaggappaṭipannoti kucchitaṃ micchāmaggaṃ paṭipanno. Upari pana ‘‘vipathapakkhando’’ti nānāpadehi visesetvā vuttaṃ.

    ఉపనీయతీతి జరావసేన మరణాయ ఉపనీయతి హరీయతి. జరా హి ‘‘ఆయునో సంహానీ’’తి (సం॰ ని॰ ౨.౨) వుత్తా. అద్ధువోతి న థిరో, సదా తథేవ న హోతి. యస్మా అద్ధువో, తస్మా ఉపనీయతీతి పురిమస్స కారణవచనమేతం. ఏతేన సకారణం జరాదుక్ఖం వుత్తం. తం జరాదుక్ఖం దిస్వా జరాపారిజుఞ్ఞరహితాపి విఞ్ఞూ పబ్బజన్తి. అతాణోతి తాయితుం రక్ఖితుం సమత్థేన రహితో, అనారక్ఖోతి వుత్తం హోతి. అనభిస్సరోతి అభిసరిత్వా అభిగన్త్వా బ్యాహరణేన అస్సాసేతుం సమత్థేన రహితో, అసహాయోతి వా అత్థో. యస్మా అనభిస్సరో, తస్మా అతాణోతి పురిమస్స కారణవచనమేతం. ఏతేన సకారణం పియవిప్పయోగదుక్ఖం వుత్తం. తం పియవిప్పయోగదుక్ఖం దిస్వా ఞాతిపారిజుఞ్ఞరహితాపి విఞ్ఞూ పబ్బజన్తి. అస్సకోతి సకభణ్డరహితో. సబ్బం పహాయ గమనీయన్తి సకభణ్డన్తి సల్లక్ఖితం సబ్బం పహాయ లోకేన గన్తబ్బం. యస్మా సబ్బం పహాయ గమనీయం, తస్మా అస్సకోతి పురిమస్స కారణవచనమేతం. ఏతేన సకారణం మరణదుక్ఖం వుత్తం. తం దిస్వా భోగపారిజుఞ్ఞరహితాపి విఞ్ఞూ పబ్బజన్తి. అఞ్ఞత్థ ‘‘కమ్మస్సకా మాణవసత్తా’’తి (మ॰ ని॰ ౩.౨౮౯) వుత్తం, ఇధ చ రట్ఠపాలసుత్తే చ ‘‘అస్సకో లోకో’’తి (మ॰ ని॰ ౨.౩౦౫) వుత్తం, తం కథం యుజ్జతీతి చే? పహాయ గమనీయం సన్ధాయ ‘‘అస్సకో’’తి వుత్తం, కమ్మం పన న పహాయ గమనీయం. తస్మా ‘‘కమ్మస్సకా’’తి వుత్తం. రట్ఠపాలసుత్తేయేవ చ ఏవమేతం వుత్తం ‘‘త్వం పన యథాకమ్మం గమిస్ససీ’’తి (మ॰ ని॰ ౨.౩౦౬). ఊనోతి పారిపూరిరహితో. అతిత్తోతి భియ్యో భియ్యో పత్థనాయపి న సుహితో . ఇదం ఊనభావస్స కారణవచనం. తణ్హాదాసోతి తణ్హాయ వసే వత్తనతో తణ్హాయ దాసభూతో. ఇదం అతిత్తభావస్స కారణవచనం. ఏతేన ఇచ్ఛారోగాపదేసేన సకారణం బ్యాధిదుక్ఖం వుత్తం. తం బ్యాధిదుక్ఖం దిస్వా బ్యాధిపారిజుఞ్ఞరహితాపి విఞ్ఞూ పబ్బజన్తి. అతాయనోతి పుత్తాదీహిపి తాయనస్స అభావతో అతాయనో అనారక్ఖో, అలబ్భనేయ్యఖేమో వా. అలేణోతి అల్లీయితుం నిస్సితుం అనరహో అల్లీనానమ్పి చ లేణకిచ్చాకారకో. అసరణోతి నిస్సితానం న భయసారకో న భయవినాసకో. అసరణీభూతోతి పురే ఉప్పత్తియా అత్తనో అభావేనేవ అసరణో, ఉప్పత్తిసమకాలమేవ అసరణీభూతోతి అత్థో.

    Upanīyatīti jarāvasena maraṇāya upanīyati harīyati. Jarā hi ‘‘āyuno saṃhānī’’ti (saṃ. ni. 2.2) vuttā. Addhuvoti na thiro, sadā tatheva na hoti. Yasmā addhuvo, tasmā upanīyatīti purimassa kāraṇavacanametaṃ. Etena sakāraṇaṃ jarādukkhaṃ vuttaṃ. Taṃ jarādukkhaṃ disvā jarāpārijuññarahitāpi viññū pabbajanti. Atāṇoti tāyituṃ rakkhituṃ samatthena rahito, anārakkhoti vuttaṃ hoti. Anabhissaroti abhisaritvā abhigantvā byāharaṇena assāsetuṃ samatthena rahito, asahāyoti vā attho. Yasmā anabhissaro, tasmā atāṇoti purimassa kāraṇavacanametaṃ. Etena sakāraṇaṃ piyavippayogadukkhaṃ vuttaṃ. Taṃ piyavippayogadukkhaṃ disvā ñātipārijuññarahitāpi viññū pabbajanti. Assakoti sakabhaṇḍarahito. Sabbaṃ pahāya gamanīyanti sakabhaṇḍanti sallakkhitaṃ sabbaṃ pahāya lokena gantabbaṃ. Yasmā sabbaṃ pahāya gamanīyaṃ, tasmā assakoti purimassa kāraṇavacanametaṃ. Etena sakāraṇaṃ maraṇadukkhaṃ vuttaṃ. Taṃ disvā bhogapārijuññarahitāpi viññū pabbajanti. Aññattha ‘‘kammassakā māṇavasattā’’ti (ma. ni. 3.289) vuttaṃ, idha ca raṭṭhapālasutte ca ‘‘assako loko’’ti (ma. ni. 2.305) vuttaṃ, taṃ kathaṃ yujjatīti ce? Pahāya gamanīyaṃ sandhāya ‘‘assako’’ti vuttaṃ, kammaṃ pana na pahāya gamanīyaṃ. Tasmā ‘‘kammassakā’’ti vuttaṃ. Raṭṭhapālasutteyeva ca evametaṃ vuttaṃ ‘‘tvaṃ pana yathākammaṃ gamissasī’’ti (ma. ni. 2.306). Ūnoti pāripūrirahito. Atittoti bhiyyo bhiyyo patthanāyapi na suhito . Idaṃ ūnabhāvassa kāraṇavacanaṃ. Taṇhādāsoti taṇhāya vase vattanato taṇhāya dāsabhūto. Idaṃ atittabhāvassa kāraṇavacanaṃ. Etena icchārogāpadesena sakāraṇaṃ byādhidukkhaṃ vuttaṃ. Taṃ byādhidukkhaṃ disvā byādhipārijuññarahitāpi viññū pabbajanti. Atāyanoti puttādīhipi tāyanassa abhāvato atāyano anārakkho, alabbhaneyyakhemo vā. Aleṇoti allīyituṃ nissituṃ anaraho allīnānampi ca leṇakiccākārako. Asaraṇoti nissitānaṃ na bhayasārako na bhayavināsako. Asaraṇībhūtoti pure uppattiyā attano abhāveneva asaraṇo, uppattisamakālameva asaraṇībhūtoti attho.

    ఉద్ధతోతి సబ్బాకుసలేసు ఉద్ధచ్చస్స ఉప్పజ్జనతో సత్తసన్తానే చ అకుసలుప్పత్తిబాహుల్లతో అకుసలసమఙ్గీలోకో తేన ఉద్ధచ్చేన ఉద్ధతో. అవూపసన్తోతి అవూపసమనలక్ఖణస్స ఉద్ధచ్చస్సేవ యోగేన అవూపసన్తో భన్తమిగపటిభాగో. ‘‘ఉపనీయతి లోకో’’తిఆదీసు చతూసు చ ‘‘ఉద్ధతో లోకో’’తి చ పఞ్చసు ఠానేసు లోకోతి ఆగతం, సేసేసు లోకసన్నివాసోతి. ఉభయథాపి లోకోయేవ. ససల్లోతి పీళాజనకతాయ అన్తోతుదనతాయ దున్నీహరణీయతాయ చ సల్లాతి సఙ్ఖం గతేహి రాగాదీహి సల్లేహి సహవత్తనకో. విద్ధోతి మిగాదయో కదాచి పరేహి విద్ధా హోన్తి, అయం పన లోకో నిచ్చం అత్తనావ విద్ధో. పుథుసల్లేహీతి ‘‘సత్త సల్లాని – రాగసల్లం, దోససల్లం, మోహసల్లం, మానసల్లం, దిట్ఠిసల్లం, కిలేససల్లం, దుచ్చరితసల్ల’’న్తి (మహాని॰ ౧౭౪) వుత్తేహి సత్తహి సల్లేహి. తస్సాతి తస్స లోకసన్నివాసస్స. సల్లానం ఉద్ధతాతి తేసం సల్లానం సత్తసన్తానతో ఉద్ధరితా పుగ్గలో. అఞ్ఞత్ర మయాతి మం ఠపేత్వా. యేపి భగవతో సావకా సల్లాని ఉద్ధరన్తి, తేసం భగవతో వచనేనేవ ఉద్ధరణతో భగవావ ఉద్ధరతి నామ. అవిజ్జన్ధకారావరణోతి అవిజ్జా ఏవ సభావదస్సనచ్ఛాదనేన అన్ధం వియ కరోతీతి అవిజ్జన్ధకారో, సోవ సభావావగమననివారణేన ఆవరణం ఏతస్సాతి అవిజ్జన్ధకారావరణో. కిలేసపఞ్జరపక్ఖిత్తోతి కిలేసా ఏవ కుసలగమనసన్నిరుజ్ఝనట్ఠేన పఞ్జరోతి కిలేసపఞ్జరో, అవిజ్జాపభవే కిలేసపఞ్జరే పక్ఖిత్తో పాతితో. ఆలోకం దస్సేతాతి పఞ్ఞాలోకం దస్సనసీలో, పఞ్ఞాలోకస్స దస్సేతాతి వా అత్థో. అవిజ్జాగతోతి అవిజ్జం గతో పవిట్ఠో. న కేవలం అవిజ్జాయ ఆవరణమత్తమేవ, అథ ఖో గహనగతో వియ అవిజ్జాకోసస్స అన్తో పవిట్ఠోతి పురిమతో విసేసో. అణ్డభూతోతిఆదయో చ విసేసాయేవ. అణ్డభూతోతి అణ్డే భూతో నిబ్బత్తో. యథా హి అణ్డే నిబ్బత్తా ఏకచ్చే సత్తా ‘‘అణ్డభూతా’’తి వుచ్చన్తి, ఏవమయం లోకో అవిజ్జణ్డకోసే నిబ్బత్తత్తా ‘‘అణ్డభూతో’’తి వుచ్చతి. పరియోనద్ధోతి తేన అవిజ్జణ్డకోసేన సమన్తతో ఓనద్ధో బద్ధో వేఠితో.

    Uddhatoti sabbākusalesu uddhaccassa uppajjanato sattasantāne ca akusaluppattibāhullato akusalasamaṅgīloko tena uddhaccena uddhato. Avūpasantoti avūpasamanalakkhaṇassa uddhaccasseva yogena avūpasanto bhantamigapaṭibhāgo. ‘‘Upanīyati loko’’tiādīsu catūsu ca ‘‘uddhato loko’’ti ca pañcasu ṭhānesu lokoti āgataṃ, sesesu lokasannivāsoti. Ubhayathāpi lokoyeva. Sasalloti pīḷājanakatāya antotudanatāya dunnīharaṇīyatāya ca sallāti saṅkhaṃ gatehi rāgādīhi sallehi sahavattanako. Viddhoti migādayo kadāci parehi viddhā honti, ayaṃ pana loko niccaṃ attanāva viddho. Puthusallehīti ‘‘satta sallāni – rāgasallaṃ, dosasallaṃ, mohasallaṃ, mānasallaṃ, diṭṭhisallaṃ, kilesasallaṃ, duccaritasalla’’nti (mahāni. 174) vuttehi sattahi sallehi. Tassāti tassa lokasannivāsassa. Sallānaṃ uddhatāti tesaṃ sallānaṃ sattasantānato uddharitā puggalo. Aññatra mayāti maṃ ṭhapetvā. Yepi bhagavato sāvakā sallāni uddharanti, tesaṃ bhagavato vacaneneva uddharaṇato bhagavāva uddharati nāma. Avijjandhakārāvaraṇoti avijjā eva sabhāvadassanacchādanena andhaṃ viya karotīti avijjandhakāro, sova sabhāvāvagamananivāraṇena āvaraṇaṃ etassāti avijjandhakārāvaraṇo. Kilesapañjarapakkhittoti kilesā eva kusalagamanasannirujjhanaṭṭhena pañjaroti kilesapañjaro, avijjāpabhave kilesapañjare pakkhitto pātito. Ālokaṃ dassetāti paññālokaṃ dassanasīlo, paññālokassa dassetāti vā attho. Avijjāgatoti avijjaṃ gato paviṭṭho. Na kevalaṃ avijjāya āvaraṇamattameva, atha kho gahanagato viya avijjākosassa anto paviṭṭhoti purimato viseso. Aṇḍabhūtotiādayo ca visesāyeva. Aṇḍabhūtoti aṇḍe bhūto nibbatto. Yathā hi aṇḍe nibbattā ekacce sattā ‘‘aṇḍabhūtā’’ti vuccanti, evamayaṃ loko avijjaṇḍakose nibbattattā ‘‘aṇḍabhūto’’ti vuccati. Pariyonaddhoti tena avijjaṇḍakosena samantato onaddho baddho veṭhito.

    తన్తాకులకజాతోతి తన్తం వియ ఆకులభూతో. యథా నామ దున్నిక్ఖిత్తం మూసికచ్ఛిన్నం పేసకారానం తన్తం తహిం తహిం ఆకులం హోతి, ఇదం అగ్గం ఇదం మూలన్తి అగ్గేన వా అగ్గం, మూలేన వా మూలం సమానేతుం దుక్కరం హోతి, ఏవమేవ సత్తా పచ్చయాకారే ఖలితా ఆకులా బ్యాకులా హోన్తి, న సక్కోన్తి పచ్చయాకారం ఉజుం కాతుం. తత్థ తన్తం పచ్చత్తపురిసకారే ఠత్వా సక్కాపి భవేయ్య ఉజుం కాతుం, ఠపేత్వా పన ద్వే బోధిసత్తే అఞ్ఞో సత్తో అత్తనో ధమ్మతాయ పచ్చయాకారం ఉజుం కాతుం సమత్థో నామ నత్థి. యథా పన ఆకులం తన్తం కఞ్జికం దత్వా కోచ్ఛేన పహటం తత్థ తత్థ కులకజాతం హోతి గణ్ఠిబద్ధం, ఏవమయం లోకో పచ్చయేసు పక్ఖలిత్వా పచ్చయే ఉజుం కాతుం అసక్కోన్తో ద్వాసట్ఠిదిట్ఠిగతవసేన కులకజాతో హోతి గణ్ఠిబద్ధో. యే హి కేచి దిట్ఠియో నిస్సితా, సబ్బే తే పచ్చయం ఉజుం కాతుం న సక్కోన్తియేవ. కులాగణ్ఠికజాతోతి కులాగణ్ఠికం వియ భూతో. కులాగణ్ఠికం వుచ్చతి పేసకారకఞ్జికసుత్తం. ‘‘కులా నామ సకుణికా, తస్సా కులావకో’’తిపి ఏకే. యథా తదుభయమ్పి ఆకులం అగ్గేన వా అగ్గం, మూలేన వా మూలం సమానేతుం దుక్కరన్తి పురిమనయేనేవ యోజేతబ్బం. ముఞ్జపబ్బజభూతోతి ముఞ్జతిణం వియ పబ్బజతిణం వియ చ భూతో ముఞ్జతిణపబ్బజతిణసదిసో జాతో. యథా తాని తిణాని కోట్టేత్వా కోట్టేత్వా కతరజ్జు జిణ్ణకాలే కత్థచి పతితం గహేత్వా తేసం తిణానం ‘‘ఇదం అగ్గం ఇదం మూల’’న్తి అగ్గేన వా అగ్గం, మూలేన వా మూలం సమానేతుం దుక్కరం, తమ్పి పచ్చత్తపురిసకారే ఠత్వా సక్కా భవేయ్య ఉజుం కాతుం, ఠపేత్వా పన ద్వే బోధిసత్తే అఞ్ఞో సత్తో అత్తనో ధమ్మతాయ పచ్చయాకారం ఉజుం కాతుం సమత్థో నామ నత్థి. ఏవమయం లోకో పచ్చయాకారం ఉజుం కాతుం అసక్కోన్తో ద్వాసట్ఠిదిట్ఠిగతవసేన గణ్ఠిజాతో హుత్వా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం సంసారం నాతివత్తతి.

    Tantākulakajātoti tantaṃ viya ākulabhūto. Yathā nāma dunnikkhittaṃ mūsikacchinnaṃ pesakārānaṃ tantaṃ tahiṃ tahiṃ ākulaṃ hoti, idaṃ aggaṃ idaṃ mūlanti aggena vā aggaṃ, mūlena vā mūlaṃ samānetuṃ dukkaraṃ hoti, evameva sattā paccayākāre khalitā ākulā byākulā honti, na sakkonti paccayākāraṃ ujuṃ kātuṃ. Tattha tantaṃ paccattapurisakāre ṭhatvā sakkāpi bhaveyya ujuṃ kātuṃ, ṭhapetvā pana dve bodhisatte añño satto attano dhammatāya paccayākāraṃ ujuṃ kātuṃ samattho nāma natthi. Yathā pana ākulaṃ tantaṃ kañjikaṃ datvā kocchena pahaṭaṃ tattha tattha kulakajātaṃ hoti gaṇṭhibaddhaṃ, evamayaṃ loko paccayesu pakkhalitvā paccaye ujuṃ kātuṃ asakkonto dvāsaṭṭhidiṭṭhigatavasena kulakajāto hoti gaṇṭhibaddho. Ye hi keci diṭṭhiyo nissitā, sabbe te paccayaṃ ujuṃ kātuṃ na sakkontiyeva. Kulāgaṇṭhikajātoti kulāgaṇṭhikaṃ viya bhūto. Kulāgaṇṭhikaṃ vuccati pesakārakañjikasuttaṃ. ‘‘Kulā nāma sakuṇikā, tassā kulāvako’’tipi eke. Yathā tadubhayampi ākulaṃ aggena vā aggaṃ, mūlena vā mūlaṃ samānetuṃ dukkaranti purimanayeneva yojetabbaṃ. Muñjapabbajabhūtoti muñjatiṇaṃ viya pabbajatiṇaṃ viya ca bhūto muñjatiṇapabbajatiṇasadiso jāto. Yathā tāni tiṇāni koṭṭetvā koṭṭetvā katarajju jiṇṇakāle katthaci patitaṃ gahetvā tesaṃ tiṇānaṃ ‘‘idaṃ aggaṃ idaṃ mūla’’nti aggena vā aggaṃ, mūlena vā mūlaṃ samānetuṃ dukkaraṃ, tampi paccattapurisakāre ṭhatvā sakkā bhaveyya ujuṃ kātuṃ, ṭhapetvā pana dve bodhisatte añño satto attano dhammatāya paccayākāraṃ ujuṃ kātuṃ samattho nāma natthi. Evamayaṃ loko paccayākāraṃ ujuṃ kātuṃ asakkonto dvāsaṭṭhidiṭṭhigatavasena gaṇṭhijāto hutvā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ saṃsāraṃ nātivattati.

    తత్థ అపాయోతి నిరయో తిరచ్ఛానయోని పేత్తివిసయో అసురకాయో. సబ్బేపి హి తే వడ్ఢిసఙ్ఖాతస్స ఆయస్స అభావతో ‘‘అపాయో’’తి వుచ్చన్తి. తథా దుక్ఖస్స గతిభావతో దుగ్గతి. సుఖసముస్సయతో వినిపతితత్తా వినిపాతో. ఇతరో పన –

    Tattha apāyoti nirayo tiracchānayoni pettivisayo asurakāyo. Sabbepi hi te vaḍḍhisaṅkhātassa āyassa abhāvato ‘‘apāyo’’ti vuccanti. Tathā dukkhassa gatibhāvato duggati. Sukhasamussayato vinipatitattā vinipāto. Itaro pana –

    ‘‘ఖన్ధానఞ్చ పటిపాటి, ధాతుఆయతనాన చ;

    ‘‘Khandhānañca paṭipāṭi, dhātuāyatanāna ca;

    అబ్బోచ్ఛిన్నం వత్తమానా, సంసారోతి పవుచ్చతి’’.

    Abbocchinnaṃ vattamānā, saṃsāroti pavuccati’’.

    తం సబ్బమ్పి నాతివత్తతి నాతిక్కమతి. అథ ఖో చుతితో పటిసన్ధిం, పటిసన్ధితో చుతిన్తి ఏవం పునప్పునం చుతిపటిసన్ధియో గణ్హమానో తీసు భవేసు చతూసు యోనీసు పఞ్చసు గతీసు సత్తసు విఞ్ఞాణట్ఠితీసు నవసు సత్తావాసేసు మహాసముద్దే వాతుక్ఖిత్తనావా వియ యన్తగోణో వియ చ పరిబ్భమతియేవ. అవిజ్జావిసదోససల్లిత్తోతి అవిజ్జాయేవ అకుసలుప్పాదనేన కుసలజీవితనాసనతో విసన్తి అవిజ్జావిసం, తదేవ సన్తానదూసనతో అవిజ్జావిసదోసో, తేన అనుసయపరియుట్ఠానదుచ్చరితభూతేన భుసం లిత్తో మక్ఖితోతి అవిజ్జావిసదోససల్లిత్తో. కిలేసకలలీభూతోతి అవిజ్జాదిమూలకా కిలేసా ఏవ ఓసీదనట్ఠేన కలలం కద్దమోతి కిలేసకలలం, తదస్స అత్థీతి కిలేసకలలీ, ఏవంభూతో. రాగదోసమోహజటాజటితోతి లోభపటిఘావిజ్జాసఙ్ఖాతా రాగదోసమోహా ఏవ రూపాదీసు ఆరమ్మణేసు హేట్ఠుపరియవసేన పునప్పునం ఉప్పజ్జనతో సంసిబ్బనట్ఠేన వేళుగుమ్బాదీనం సాఖాజాలసఙ్ఖాతా జటా వియాతి జటా, తాయ రాగదోసమోహజటాయ జటితో. యథా నామ వేళుజటాదీహి వేళుఆదయో, ఏవం తాయ జటాయ అయం లోకో జటితో వినద్ధో సంసిబ్బితోతి అత్థో. జటం విజటేతాతి ఇమం ఏవం తేధాతుకం లోకం జటేత్వా ఠితం జటం విజటేతా సంఛిన్దితా సమ్పదాలయితా.

    Taṃ sabbampi nātivattati nātikkamati. Atha kho cutito paṭisandhiṃ, paṭisandhito cutinti evaṃ punappunaṃ cutipaṭisandhiyo gaṇhamāno tīsu bhavesu catūsu yonīsu pañcasu gatīsu sattasu viññāṇaṭṭhitīsu navasu sattāvāsesu mahāsamudde vātukkhittanāvā viya yantagoṇo viya ca paribbhamatiyeva. Avijjāvisadosasallittoti avijjāyeva akusaluppādanena kusalajīvitanāsanato visanti avijjāvisaṃ, tadeva santānadūsanato avijjāvisadoso, tena anusayapariyuṭṭhānaduccaritabhūtena bhusaṃ litto makkhitoti avijjāvisadosasallitto. Kilesakalalībhūtoti avijjādimūlakā kilesā eva osīdanaṭṭhena kalalaṃ kaddamoti kilesakalalaṃ, tadassa atthīti kilesakalalī, evaṃbhūto. Rāgadosamohajaṭājaṭitoti lobhapaṭighāvijjāsaṅkhātā rāgadosamohā eva rūpādīsu ārammaṇesu heṭṭhupariyavasena punappunaṃ uppajjanato saṃsibbanaṭṭhena veḷugumbādīnaṃ sākhājālasaṅkhātā jaṭā viyāti jaṭā, tāya rāgadosamohajaṭāya jaṭito. Yathā nāma veḷujaṭādīhi veḷuādayo, evaṃ tāya jaṭāya ayaṃ loko jaṭito vinaddho saṃsibbitoti attho. Jaṭaṃ vijaṭetāti imaṃ evaṃ tedhātukaṃ lokaṃ jaṭetvā ṭhitaṃ jaṭaṃ vijaṭetā saṃchinditā sampadālayitā.

    తణ్హాసఙ్ఘాటపటిముక్కోతి తణ్హా ఏవ అబ్బోచ్ఛిన్నం పవత్తితో సఙ్ఘటితట్ఠేన సఙ్ఘాటోతి తణ్హాసఙ్ఘాటో, తస్మిం తణ్హాసఙ్ఘాటే పటిముక్కో అనుపవిట్ఠో అన్తోగతోతి తణ్హాసఙ్ఘాటపటిముక్కో. తణ్హాజాలేన ఓత్థటోతి తణ్హా ఏవ పుబ్బే వుత్తనయేన సంసిబ్బనట్ఠేన జాలన్తి తణ్హాజాలం, తేన తణ్హాజాలేన ఓత్థటో సమన్తతో ఛాదితో పలివేఠితో. తణ్హాసోతేన వుయ్హతీతి తణ్హా ఏవ సంసారే ఆకడ్ఢనట్ఠేన సోతోతి తణ్హాసోతో, తేన తణ్హాసోతేన వుయ్హతి ఆకడ్ఢీయతి. తణ్హాసఞ్ఞోజనేన సఞ్ఞుత్తోతి తణ్హా ఏవ లోకం వట్టస్మిం సంయోజనతో బన్ధనతో సంయోజనన్తి తణ్హాసంయోజనం, తేన తణ్హాసంయోజనేన సఞ్ఞుత్తో బద్ధో. తణ్హానుసయేన అనుసటోతి తణ్హా ఏవ అనుసయనట్ఠేన అనుసయోతి తణ్హానుసయో, తేన తణ్హానుసయేన అనుసటో అనుగతో థామగతో. తణ్హాసన్తాపేన సన్తప్పతీతి తణ్హా ఏవ పవత్తికాలే ఫలకాలే చ లోకం సన్తాపేతీతి సన్తాపో, తేన తణ్హాసన్తాపేన సన్తప్పతి సన్తాపీయతి. తణ్హాపరిళాహేన పరిడయ్హతీతి తణ్హా ఏవ బలవభూతా పవత్తికాలే ఫలకాలే చ సమన్తతో దహనట్ఠేన మహాపరిళాహోతి తణ్హాపరిళాహో, తేన తణ్హాపరిళాహేన పరిడయ్హతి సమన్తతో డహీయతి. దిట్ఠిసఙ్ఘాటాదయో ఇమినావ నయేన యోజేతబ్బా.

    Taṇhāsaṅghāṭapaṭimukkoti taṇhā eva abbocchinnaṃ pavattito saṅghaṭitaṭṭhena saṅghāṭoti taṇhāsaṅghāṭo, tasmiṃ taṇhāsaṅghāṭe paṭimukko anupaviṭṭho antogatoti taṇhāsaṅghāṭapaṭimukko. Taṇhājālena otthaṭoti taṇhā eva pubbe vuttanayena saṃsibbanaṭṭhena jālanti taṇhājālaṃ, tena taṇhājālena otthaṭo samantato chādito paliveṭhito. Taṇhāsotena vuyhatīti taṇhā eva saṃsāre ākaḍḍhanaṭṭhena sototi taṇhāsoto, tena taṇhāsotena vuyhati ākaḍḍhīyati. Taṇhāsaññojanena saññuttoti taṇhā eva lokaṃ vaṭṭasmiṃ saṃyojanato bandhanato saṃyojananti taṇhāsaṃyojanaṃ, tena taṇhāsaṃyojanena saññutto baddho. Taṇhānusayena anusaṭoti taṇhā eva anusayanaṭṭhena anusayoti taṇhānusayo, tena taṇhānusayena anusaṭo anugato thāmagato. Taṇhāsantāpena santappatīti taṇhā eva pavattikāle phalakāle ca lokaṃ santāpetīti santāpo, tena taṇhāsantāpena santappati santāpīyati. Taṇhāpariḷāhena pariḍayhatīti taṇhā eva balavabhūtā pavattikāle phalakāle ca samantato dahanaṭṭhena mahāpariḷāhoti taṇhāpariḷāho, tena taṇhāpariḷāhena pariḍayhati samantato ḍahīyati. Diṭṭhisaṅghāṭādayo imināva nayena yojetabbā.

    అనుగతోతి అనుపవిట్ఠో. అనుసటోతి అనుధావితో. అభిభూతోతి పీళితో. అబ్భాహతోతి అభిఆహతో అభిముఖం భుసం పహతో. దుక్ఖే పతిట్ఠితోతి దుక్ఖే ఖన్ధపఞ్చకే సుఖవిపల్లాసేన పతిట్ఠితో అభినివిట్ఠో.

    Anugatoti anupaviṭṭho. Anusaṭoti anudhāvito. Abhibhūtoti pīḷito. Abbhāhatoti abhiāhato abhimukhaṃ bhusaṃ pahato. Dukkhe patiṭṭhitoti dukkhe khandhapañcake sukhavipallāsena patiṭṭhito abhiniviṭṭho.

    తణ్హాయ ఉడ్డితోతి తణ్హాయ ఉల్లఙ్ఘితో. చక్ఖు హి తణ్హారజ్జునా ఆవునిత్వా రూపనాగదన్తే ఉడ్డితం, సోతాదీని తణ్హారజ్జునా ఆవునిత్వా సద్దాదినాగదన్తేసు ఉడ్డితాని. తంసమఙ్గీలోకోపి ఉడ్డితోయేవ నామ. జరాపాకారపరిక్ఖిత్తోతి అనతిక్కమనీయట్ఠేన పాకారభూతాయ జరాయ పరివారితో. మచ్చుపాసేన పరిక్ఖిత్తోతి దుమ్మోచనీయట్ఠేన పాసభూతేన మరణేన బద్ధో. మహాబన్ధనబద్ధోతి దళ్హత్తా దుచ్ఛేదత్తా చ మహన్తేహి బన్ధనేహి బద్ధో. రాగబన్ధనేనాతి రాగో ఏవ బన్ధతి సంసారతో చలితుం న దేతీతి రాగబన్ధనం. తేన రాగబన్ధనేన. సేసేసుపి ఏసేవ నయో. కిలేసబన్ధనేనాతి వుత్తావసేసేన కిలేసబన్ధనేన. దుచ్చరితబన్ధనేనాతి తివిధేన. సుచరితం పన బన్ధనమోక్ఖస్స హేతుభూతం బన్ధనమోక్ఖభూతఞ్చ అత్థి. తస్మా తం న గహేతబ్బం.

    Taṇhāya uḍḍitoti taṇhāya ullaṅghito. Cakkhu hi taṇhārajjunā āvunitvā rūpanāgadante uḍḍitaṃ, sotādīni taṇhārajjunā āvunitvā saddādināgadantesu uḍḍitāni. Taṃsamaṅgīlokopi uḍḍitoyeva nāma. Jarāpākāraparikkhittoti anatikkamanīyaṭṭhena pākārabhūtāya jarāya parivārito. Maccupāsena parikkhittoti dummocanīyaṭṭhena pāsabhūtena maraṇena baddho. Mahābandhanabaddhoti daḷhattā ducchedattā ca mahantehi bandhanehi baddho. Rāgabandhanenāti rāgo eva bandhati saṃsārato calituṃ na detīti rāgabandhanaṃ. Tena rāgabandhanena. Sesesupi eseva nayo. Kilesabandhanenāti vuttāvasesena kilesabandhanena. Duccaritabandhanenāti tividhena. Sucaritaṃ pana bandhanamokkhassa hetubhūtaṃ bandhanamokkhabhūtañca atthi. Tasmā taṃ na gahetabbaṃ.

    బన్ధనం మోచేతాతి తస్స బన్ధనం మోచేతా. బన్ధనా మోచేతాతిపి పాఠో, బన్ధనతో తం మోచేతాతి అత్థో. మహాసమ్బాధప్పటిపన్నోతి కుసలసఞ్చారపీళనేన మహాసమ్బాధసఙ్ఖాతం రాగదోసమోహమానదిట్ఠికిలేసదుచ్చరితగహనం పటిపన్నో. ఓకాసం దస్సేతాతి లోకియలోకుత్తరసమాధిపఞ్ఞాఓకాసం దస్సేతా. మహాపలిబోధేన పలిబుద్ధోతి మహానివారణేన నివుతో. మహాలేపేన వా లిత్తో. పలిబోధోతి చ రాగాదిసత్తవిధో ఏవ. ‘‘తణ్హాదిట్ఠిపలిబోధో’’తి ఏకే. పలిబోధం ఛేతాతి తం పలిబోధం ఛిన్దితా. మహాపపాతేతి పఞ్చగతిపపాతే, జాతిజరామరణపపాతే వా. తం సబ్బమ్పి దురుత్తరణట్ఠేన పపాతో. పపాతా ఉద్ధతాతి తమ్హా పపాతతో ఉద్ధరితా. మహాకన్తారప్పటిపన్నోతి జాతిజరాబ్యాధిమరణసోకపరిదేవదుక్ఖదోమనస్సుపాయాసకన్తారం పటిపన్నో. సబ్బమ్పి తం దురతిక్కమనట్ఠేన కన్తారో, తం కన్తారం తారేతా. కన్తారా తారేతాతి వా పాఠో. మహాసంసారప్పటిపన్నోతి అబ్బోచ్ఛిన్నం ఖన్ధసన్తానం పటిపన్నో. సంసారా మోచేతాతి సంసారతో మోచేతా. సంసారం మోచేతాతి వా పాఠో. మహావిదుగ్గేతి సంసారవిదుగ్గే. సంసారోయేవ హి దుగ్గమనట్ఠేన విదుగ్గో. సమ్పరివత్తతీతి భుసం నివత్తిత్వా చరతి. మహాపలిపేతి మహన్తే కామకద్దమే. కామో హి ఓసీదనట్ఠేన పలిపో. పలిపన్నోతి లగ్గో. మహాపలిపపలిపన్నోతిపి పాఠో.

    Bandhanaṃmocetāti tassa bandhanaṃ mocetā. Bandhanā mocetātipi pāṭho, bandhanato taṃ mocetāti attho. Mahāsambādhappaṭipannoti kusalasañcārapīḷanena mahāsambādhasaṅkhātaṃ rāgadosamohamānadiṭṭhikilesaduccaritagahanaṃ paṭipanno. Okāsaṃ dassetāti lokiyalokuttarasamādhipaññāokāsaṃ dassetā. Mahāpalibodhena palibuddhoti mahānivāraṇena nivuto. Mahālepena vā litto. Palibodhoti ca rāgādisattavidho eva. ‘‘Taṇhādiṭṭhipalibodho’’ti eke. Palibodhaṃ chetāti taṃ palibodhaṃ chinditā. Mahāpapāteti pañcagatipapāte, jātijarāmaraṇapapāte vā. Taṃ sabbampi duruttaraṇaṭṭhena papāto. Papātā uddhatāti tamhā papātato uddharitā. Mahākantārappaṭipannoti jātijarābyādhimaraṇasokaparidevadukkhadomanassupāyāsakantāraṃ paṭipanno. Sabbampi taṃ duratikkamanaṭṭhena kantāro, taṃ kantāraṃ tāretā. Kantārā tāretāti vā pāṭho. Mahāsaṃsārappaṭipannoti abbocchinnaṃ khandhasantānaṃ paṭipanno. Saṃsārā mocetāti saṃsārato mocetā. Saṃsāraṃ mocetāti vā pāṭho. Mahāviduggeti saṃsāravidugge. Saṃsāroyeva hi duggamanaṭṭhena viduggo. Samparivattatīti bhusaṃ nivattitvā carati. Mahāpalipeti mahante kāmakaddame. Kāmo hi osīdanaṭṭhena palipo. Palipannoti laggo. Mahāpalipapalipannotipi pāṭho.

    అబ్భాహతోతి సబ్బోపద్దవేహి అబ్భాహతో. రాగగ్గినాతి రాగాదయోయేవ అనుదహనట్ఠేన అగ్గి, తేన రాగగ్గినా. సేసేసుపి ఏసేవ నయో. ఉన్నీతకోతి ఉగ్గహేత్వా నీతో, జాతియా ఉగ్గహేత్వా జరాదిఉపద్దవాయ నీతోతి అత్థో. క-కారో పనేత్థ అనుకమ్పాయ దట్ఠబ్బో. హఞ్ఞతి నిచ్చమతాణోతి పరిత్తాయకేన రహితో సతతం పీళీయతి. పత్తదణ్డోతి రాజాదీహి లద్ధఆణో. తక్కరోతి చోరో. వజ్జబన్ధనబద్ధోతి రాగాదివజ్జబన్ధనేహి బద్ధో. ఆఘాతనపచ్చుపట్ఠితోతి మరణధమ్మగణ్ఠికట్ఠానం ఉపేచ్చ ఠితో. కోచి బన్ధనా మోచేతా. కోచి బన్ధనం మోచేతాతిపి పాఠో. అనాథోతి నత్థి ఏతస్స నాథో ఇస్సరో, సయం వా న నాథో న ఇస్సరోతి అనాథో, అసరణోతి వా అత్థో. పరమకాపఞ్ఞప్పత్తోతి జరాదిపటిబాహనే అప్పహుతాయ అతీవ కపణభావం పత్తో. తాయేతాతి రక్ఖితా. తాయితాతి వా పాఠో సున్దరో . దుక్ఖాభితున్నోతి జాతిదుక్ఖాదీహి అనేకేహి దుక్ఖేహి అభితున్నో అతిబ్యాధితో అతికమ్పితో చ. చిరరత్తం పీళితోతి దుక్ఖేహేవ దీఘమద్ధానం పీళితో ఘట్టితో. గధితోతి గేధేన గిద్ధో, అభిజ్ఝాకాయగన్థేన వా గన్థితో. నిచ్చం పిపాసితోతి పాతుం భుఞ్జితుం ఇచ్ఛా పిపాసా, సా తణ్హా ఏవ, తణ్హాపిపాసాయ నిరన్తరం పిపాసితో.

    Abbhāhatoti sabbopaddavehi abbhāhato. Rāgaggināti rāgādayoyeva anudahanaṭṭhena aggi, tena rāgagginā. Sesesupi eseva nayo. Unnītakoti uggahetvā nīto, jātiyā uggahetvā jarādiupaddavāya nītoti attho. Ka-kāro panettha anukampāya daṭṭhabbo. Haññati niccamatāṇoti parittāyakena rahito satataṃ pīḷīyati. Pattadaṇḍoti rājādīhi laddhaāṇo. Takkaroti coro. Vajjabandhanabaddhoti rāgādivajjabandhanehi baddho. Āghātanapaccupaṭṭhitoti maraṇadhammagaṇṭhikaṭṭhānaṃ upecca ṭhito. Koci bandhanā mocetā. Koci bandhanaṃ mocetātipi pāṭho. Anāthoti natthi etassa nātho issaro, sayaṃ vā na nātho na issaroti anātho, asaraṇoti vā attho. Paramakāpaññappattoti jarādipaṭibāhane appahutāya atīva kapaṇabhāvaṃ patto. Tāyetāti rakkhitā. Tāyitāti vā pāṭho sundaro . Dukkhābhitunnoti jātidukkhādīhi anekehi dukkhehi abhitunno atibyādhito atikampito ca. Cirarattaṃ pīḷitoti dukkheheva dīghamaddhānaṃ pīḷito ghaṭṭito. Gadhitoti gedhena giddho, abhijjhākāyaganthena vā ganthito. Niccaṃ pipāsitoti pātuṃ bhuñjituṃ icchā pipāsā, sā taṇhā eva, taṇhāpipāsāya nirantaraṃ pipāsito.

    అన్ధోతి దస్సనట్ఠేన చక్ఖూతి సఙ్ఖం గతాయ పఞ్ఞాయ అభావతో కాణో. పఞ్ఞా హి ధమ్మసభావం పస్సతి. అచక్ఖుకోతి తం పన అన్ధత్తం న పచ్ఛా సమ్భూతం, పకతియా ఏవ అవిజ్జమానచక్ఖుకోతి తమేవ అన్ధత్తం విసేసేతి. హతనేత్తోతి నయనట్ఠేన నేత్తన్తి సఙ్ఖం గతాయ పఞ్ఞాయ అభావతోయేవ వినట్ఠనేత్తకో. సమవిసమం దస్సేన్తం అత్తభావం నేతీతి నేత్తన్తి హి వుత్తం. పఞ్ఞాయ సుగతిఞ్చ అగతిఞ్చ నయతి. హతనేత్తత్తాయేవస్స నేతుఅభావం దస్సేన్తో అపరిణాయకోతి ఆహ, అవిజ్జమాననేత్తకోతి అత్థో. అఞ్ఞోపిస్స నేతా న విజ్జతీతి వుత్తం హోతి. విపథపక్ఖన్దోతి విపరీతో, విసమో వా పథో విపథో, తం విపథం పక్ఖన్దో పవిట్ఠో పటిపన్నోతి విపథపక్ఖన్దో, మిచ్ఛాపథసఙ్ఖాతం మిచ్ఛాదిట్ఠిం పటిపన్నోతి అత్థో. అఞ్జసాపరద్ధోతి అఞ్జసే ఉజుమగ్గస్మిం మజ్ఝిమపటిపదాయ అపరద్ధో విరద్ధో. అరియపథం ఆనేతాతి అరియం అట్ఠఙ్గికం మగ్గం ఉపనేతా పటిపాదయితా. మహోఘపక్ఖన్దోతి యస్స సంవిజ్జన్తి, తం వట్టస్మిం ఓహనన్తి ఓసీదాపేన్తీతి ఓఘా, పకతిఓఘతో మహన్తా ఓఘాతి మహోఘా. తే కామోఘో భవోఘో దిట్ఠోఘో అవిజ్జోఘోతి చతుప్పభేదా. తే మహోఘే పక్ఖన్దో పవిట్ఠోతి మహోఘపక్ఖన్దో, సంసారసఙ్ఖాతం మహోఘం వా పక్ఖన్దోతి.

    Andhoti dassanaṭṭhena cakkhūti saṅkhaṃ gatāya paññāya abhāvato kāṇo. Paññā hi dhammasabhāvaṃ passati. Acakkhukoti taṃ pana andhattaṃ na pacchā sambhūtaṃ, pakatiyā eva avijjamānacakkhukoti tameva andhattaṃ viseseti. Hatanettoti nayanaṭṭhena nettanti saṅkhaṃ gatāya paññāya abhāvatoyeva vinaṭṭhanettako. Samavisamaṃ dassentaṃ attabhāvaṃ netīti nettanti hi vuttaṃ. Paññāya sugatiñca agatiñca nayati. Hatanettattāyevassa netuabhāvaṃ dassento apariṇāyakoti āha, avijjamānanettakoti attho. Aññopissa netā na vijjatīti vuttaṃ hoti. Vipathapakkhandoti viparīto, visamo vā patho vipatho, taṃ vipathaṃ pakkhando paviṭṭho paṭipannoti vipathapakkhando, micchāpathasaṅkhātaṃ micchādiṭṭhiṃ paṭipannoti attho. Añjasāparaddhoti añjase ujumaggasmiṃ majjhimapaṭipadāya aparaddho viraddho. Ariyapathaṃ ānetāti ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ upanetā paṭipādayitā. Mahoghapakkhandoti yassa saṃvijjanti, taṃ vaṭṭasmiṃ ohananti osīdāpentīti oghā, pakatioghato mahantā oghāti mahoghā. Te kāmogho bhavogho diṭṭhogho avijjoghoti catuppabhedā. Te mahoghe pakkhando paviṭṭhoti mahoghapakkhando, saṃsārasaṅkhātaṃ mahoghaṃ vā pakkhandoti.

    ౧౧౮. ఇదాని ఏకుత్తరికనయో. తత్థ ద్వీహి దిట్ఠిగతేహీతి సస్సతుచ్ఛేదదిట్ఠీహి. తత్థ దిట్ఠియేవ దిట్ఠిగతం ‘‘గూథగతం ముత్తగత’’న్తిఆదీని (అ॰ ని॰ ౯.౧౧) వియ. గన్తబ్బాభావతో వా దిట్ఠియా గతమత్తమేవేతన్తి దిట్ఠిగతం, దిట్ఠీసు గతం ఇదం దస్సనం ద్వాసట్ఠిదిట్ఠిఅన్తోగధత్తాతిపి దిట్ఠిగతం. ద్వాసట్ఠితేసట్ఠిదిట్ఠియోపి హి సస్సతదిట్ఠి ఉచ్ఛేదదిట్ఠీతి ద్వేవ దిట్ఠియో హోన్తి. తస్మా సఙ్ఖేపేన సబ్బా దిట్ఠియో అన్తో కరోన్తో ‘‘ద్వీహి దిట్ఠిగతేహీ’’తి వుత్తం . పరియుట్ఠితోతి పరియుట్ఠానం పత్తో సముదాచారం పత్తో, ఉప్పజ్జితుం అప్పదానేన కుసలచారస్స గహణం పత్తోతి అత్థో. వుత్తఞ్హేతం భగవతా – ‘‘ద్వీహి, భిక్ఖవే, దిట్ఠిగతేహి పరియుట్ఠితా దేవమనుస్సా ఓలీయన్తి ఏకే, అతిధావన్తి ఏకే, చక్ఖుమన్తో చ పస్సన్తీ’’తిఆది (ఇతివు॰ ౪౯).

    118. Idāni ekuttarikanayo. Tattha dvīhi diṭṭhigatehīti sassatucchedadiṭṭhīhi. Tattha diṭṭhiyeva diṭṭhigataṃ ‘‘gūthagataṃ muttagata’’ntiādīni (a. ni. 9.11) viya. Gantabbābhāvato vā diṭṭhiyā gatamattamevetanti diṭṭhigataṃ, diṭṭhīsu gataṃ idaṃ dassanaṃ dvāsaṭṭhidiṭṭhiantogadhattātipi diṭṭhigataṃ. Dvāsaṭṭhitesaṭṭhidiṭṭhiyopi hi sassatadiṭṭhi ucchedadiṭṭhīti dveva diṭṭhiyo honti. Tasmā saṅkhepena sabbā diṭṭhiyo anto karonto ‘‘dvīhi diṭṭhigatehī’’ti vuttaṃ . Pariyuṭṭhitoti pariyuṭṭhānaṃ patto samudācāraṃ patto, uppajjituṃ appadānena kusalacārassa gahaṇaṃ pattoti attho. Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘dvīhi, bhikkhave, diṭṭhigatehi pariyuṭṭhitā devamanussā olīyanti eke, atidhāvanti eke, cakkhumanto ca passantī’’tiādi (itivu. 49).

    తీహి దుచ్చరితేహీతి తివిధకాయదుచ్చరితేన చతుబ్బిధవచీదుచ్చరితేన తివిధమనోదుచ్చరితేన. విప్పటిపన్నోతి విరూపం పటిపన్నో, మిచ్ఛాపటిపన్నోతి అత్థో. యోగేహి యుత్తోతి వట్టస్మిం యోజేన్తీతి యోగా, ఈతిఅత్థేన వా యోగా, తేహి యోగేహి యుత్తో సమప్పితో. చతుయోగయోజితోతి కామయోగో, భవయోగో, దిట్ఠియోగో, అవిజ్జాయోగోతి ఇమేహి చతూహి యోగేహి సకటస్మిం యోగో వియ వట్టస్మిం యోజితో. పఞ్చకామగుణికో రాగో కామయోగో. రూపారూపభవేసు ఛన్దరాగో, ఝాననికన్తి చ, సస్సతదిట్ఠిసహజాతో రాగో భవవసేన పత్థనా భవయోగో. ద్వాసట్ఠి దిట్ఠియో దిట్ఠియోగో. అట్ఠసు ఠానేసు అఞ్ఞాణం అవిజ్జాయోగో. తే ఏవ చత్తారో బలవభూతా ఓఘా, దుబ్బలభూతా యోగా.

    Tīhi duccaritehīti tividhakāyaduccaritena catubbidhavacīduccaritena tividhamanoduccaritena. Vippaṭipannoti virūpaṃ paṭipanno, micchāpaṭipannoti attho. Yogehi yuttoti vaṭṭasmiṃ yojentīti yogā, ītiatthena vā yogā, tehi yogehi yutto samappito. Catuyogayojitoti kāmayogo, bhavayogo, diṭṭhiyogo, avijjāyogoti imehi catūhi yogehi sakaṭasmiṃ yogo viya vaṭṭasmiṃ yojito. Pañcakāmaguṇiko rāgo kāmayogo. Rūpārūpabhavesu chandarāgo, jhānanikanti ca, sassatadiṭṭhisahajāto rāgo bhavavasena patthanā bhavayogo. Dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo diṭṭhiyogo. Aṭṭhasu ṭhānesu aññāṇaṃ avijjāyogo. Te eva cattāro balavabhūtā oghā, dubbalabhūtā yogā.

    చతూహి గన్థేహీతి యస్స సంవిజ్జన్తి, తం చుతిపటిసన్ధివసేన వట్టస్మిం గన్థేన్తి ఘటేన్తీతి గన్థా. తే అభిజ్ఝా కాయగన్థో, బ్యాపాదో కాయగన్థో, సీలబ్బతపరామాసో కాయగన్థో, ఇదంసచ్చాభినివేసో కాయగన్థోతి చతుప్పభేదా. అభిజ్ఝాయన్తి ఏతాయ, సయం వా అభిజ్ఝాయతి, అభిజ్ఝాయనమత్తమేవ వా ఏసాతి అభిజ్ఝా, లోభోయేవ. నామకాయం గన్థేతి చుతిపటిసన్ధివసేన వట్టస్మిం ఘటేతీతి కాయగన్థో. బ్యాపజ్జతి తేన చిత్తం పూతిభావం గచ్ఛతి, బ్యాపాదయతి వా వినయాచారరూపసమ్పత్తిహితసుఖాదీనీతి బ్యాపాదో. ఇతో బహిద్ధా సమణబ్రాహ్మణానం సీలేన సుద్ధి వతేన సుద్ధి సీలవతేన సుద్ధీతి పరామసనం సీలబ్బతపరామాసో. సబ్బఞ్ఞుభాసితమ్పి పటిక్ఖిపిత్వా ‘‘సస్సతో లోకో , ఇదమేవ సచ్చం మోఘమఞ్ఞ’’న్తిఆదినా ఆకారేన అభినివిసతీతి ఇదంసచ్చాభినివేసో. తేహి చతూహి గన్థేహి గన్థితో, బద్ధోతి అత్థో.

    Catūhi ganthehīti yassa saṃvijjanti, taṃ cutipaṭisandhivasena vaṭṭasmiṃ ganthenti ghaṭentīti ganthā. Te abhijjhā kāyagantho, byāpādo kāyagantho, sīlabbataparāmāso kāyagantho, idaṃsaccābhiniveso kāyaganthoti catuppabhedā. Abhijjhāyanti etāya, sayaṃ vā abhijjhāyati, abhijjhāyanamattameva vā esāti abhijjhā, lobhoyeva. Nāmakāyaṃ gantheti cutipaṭisandhivasena vaṭṭasmiṃ ghaṭetīti kāyagantho. Byāpajjati tena cittaṃ pūtibhāvaṃ gacchati, byāpādayati vā vinayācārarūpasampattihitasukhādīnīti byāpādo. Ito bahiddhā samaṇabrāhmaṇānaṃ sīlena suddhi vatena suddhi sīlavatena suddhīti parāmasanaṃ sīlabbataparāmāso. Sabbaññubhāsitampi paṭikkhipitvā ‘‘sassato loko , idameva saccaṃ moghamañña’’ntiādinā ākārena abhinivisatīti idaṃsaccābhiniveso. Tehi catūhi ganthehi ganthito, baddhoti attho.

    చతూహి ఉపాదానేహీతి భుసం ఆదియన్తి దళ్హగ్గాహం గణ్హన్తీతి ఉపాదానా. తే కాముపాదానం దిట్ఠుపాదానం సీలబ్బతుపాదానం అత్తవాదుపాదానన్తి చతుప్పభేదా. వత్థుసఙ్ఖాతం కామం ఉపాదియతీతి కాముపాదానం, కామో చ సో ఉపాదానఞ్చాతిపి కాముపాదానం. దిట్ఠి చ సా ఉపాదానఞ్చాతి దిట్ఠుపాదానం, దిట్ఠిం ఉపాదియతీతిపి దిట్ఠుపాదానం. ‘‘సస్సతో అత్తా చ లోకో చా’’తిఆదీసు (పటి॰ మ॰ ౧.౧౪౭) హి పురిమదిట్ఠిం ఉత్తరదిట్ఠి ఉపాదియతి. సీలబ్బతం ఉపాదియతీతి సీలబ్బతుపాదానం, సీలబ్బతఞ్చ తం ఉపాదానఞ్చాతిపి సీలబ్బతుపాదానం. గోసీలగోవతాదీని హి ఏవం విసుద్ధీతి అభినివేసతో సయమేవ ఉపాదానాని. వదన్తి ఏతేనాతి వాదో, ఉపాదియన్తి ఏతేనాతి ఉపాదానం. కిం వదన్తి, ఉపాదియన్తి వా? అత్తానం. అత్తనో వాదుపాదానం అత్తవాదుపాదానం, అత్తవాదమత్తమేవ వా అత్తాతి ఉపాదియన్తి ఏతేనాతి అత్తవాదుపాదానం. ఠపేత్వా ఇమా ద్వే దిట్ఠియో సబ్బాపి దిట్ఠీ దిట్ఠుపాదానం. తేహి చతూహి ఉపాదానేహి. ఉపాదీయతీతి భుసం గణ్హీయతి. ఉపాదియతీతి వా పాఠో, లోకో ఉపాదానేహి తం తం ఆరమ్మణం భుసం గణ్హాతీతి అత్థో.

    Catūhi upādānehīti bhusaṃ ādiyanti daḷhaggāhaṃ gaṇhantīti upādānā. Te kāmupādānaṃ diṭṭhupādānaṃ sīlabbatupādānaṃ attavādupādānanti catuppabhedā. Vatthusaṅkhātaṃ kāmaṃ upādiyatīti kāmupādānaṃ, kāmo ca so upādānañcātipi kāmupādānaṃ. Diṭṭhi ca sā upādānañcāti diṭṭhupādānaṃ, diṭṭhiṃ upādiyatītipi diṭṭhupādānaṃ. ‘‘Sassato attā ca loko cā’’tiādīsu (paṭi. ma. 1.147) hi purimadiṭṭhiṃ uttaradiṭṭhi upādiyati. Sīlabbataṃ upādiyatīti sīlabbatupādānaṃ, sīlabbatañca taṃ upādānañcātipi sīlabbatupādānaṃ. Gosīlagovatādīni hi evaṃ visuddhīti abhinivesato sayameva upādānāni. Vadanti etenāti vādo, upādiyanti etenāti upādānaṃ. Kiṃ vadanti, upādiyanti vā? Attānaṃ. Attano vādupādānaṃ attavādupādānaṃ, attavādamattameva vā attāti upādiyanti etenāti attavādupādānaṃ. Ṭhapetvā imā dve diṭṭhiyo sabbāpi diṭṭhī diṭṭhupādānaṃ. Tehi catūhi upādānehi. Upādīyatīti bhusaṃ gaṇhīyati. Upādiyatīti vā pāṭho, loko upādānehi taṃ taṃ ārammaṇaṃ bhusaṃ gaṇhātīti attho.

    పఞ్చగతిసమారుళ్హోతి సుకతదుక్కటకారణేహి గమ్మతి ఉపసఙ్కమీయతీతి గతి, సహోకాసకా ఖన్ధా. నిరయో తిరచ్ఛానయోని పేత్తివిసయో మనుస్సా దేవాతి ఇమా పఞ్చ గతియో వోక్కమనభావేన భుసం ఆరుళ్హో. పఞ్చహి కామగుణేహీతి రూపసద్దగన్ధరసఫోట్ఠబ్బసఙ్ఖాతేహి పఞ్చహి వత్థుకామకోట్ఠాసేహి. రజ్జతీతి అయోనిసోమనసికారం పటిచ్చ రాగుప్పాదనేన తేహి రఞ్జీయతి, సారత్తో కరీయతీతి అత్థో. పఞ్చహి నీవరణేహీతి చిత్తం నీవరన్తి పరియోనన్ధన్తీతి నీవరణా. కామచ్ఛన్దబ్యాపాదథినమిద్ధఉద్ధచ్చకుక్కుచ్చవిచికిచ్ఛాసఙ్ఖాతేహి పఞ్చహి నీవరణేహి. ఓత్థటోతి ఉపరితో పిహితో.

    Pañcagatisamāruḷhoti sukatadukkaṭakāraṇehi gammati upasaṅkamīyatīti gati, sahokāsakā khandhā. Nirayo tiracchānayoni pettivisayo manussā devāti imā pañca gatiyo vokkamanabhāvena bhusaṃ āruḷho. Pañcahi kāmaguṇehīti rūpasaddagandharasaphoṭṭhabbasaṅkhātehi pañcahi vatthukāmakoṭṭhāsehi. Rajjatīti ayonisomanasikāraṃ paṭicca rāguppādanena tehi rañjīyati, sāratto karīyatīti attho. Pañcahi nīvaraṇehīti cittaṃ nīvaranti pariyonandhantīti nīvaraṇā. Kāmacchandabyāpādathinamiddhauddhaccakukkuccavicikicchāsaṅkhātehi pañcahi nīvaraṇehi. Otthaṭoti uparito pihito.

    ఛహి వివాదమూలేహీతి ఛహి వివాదస్స మూలేహి. యథాహ –

    Chahi vivādamūlehīti chahi vivādassa mūlehi. Yathāha –

    ‘‘ఛయిమాని, భిక్ఖవే, వివాదమూలాని. కతమాని ఛ? ఇధ, భిక్ఖవే, భిక్ఖు కోధనో హోతి ఉపనాహీ. యో సో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు కోధనో హోతి ఉపనాహీ. సో సత్థరిపి అగారవో విహరతి అప్పతిస్సో, ధమ్మేపి, సఙ్ఘేపి, సిక్ఖాయపి న పరిపూరకారీ. యో సో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు సత్థరి అగారవో విహరతి అప్పతిస్సో, ధమ్మేపి, సఙ్ఘేపి, సిక్ఖాయపి న పరిపూరకారీ, సో సఙ్ఘే వివాదం జనేతి. యో హోతి వివాదో బహుజనాహితాయ బహుజనాసుఖాయ బహునో జనస్స అనత్థాయ అహితాయ దుక్ఖాయ దేవమనుస్సానం. ఏవరూపం చే తుమ్హే, భిక్ఖవే, వివాదమూలం అజ్ఝత్తం వా బహిద్ధా వా సమనుపస్సేయ్యాథ, తత్ర తుమ్హే, భిక్ఖవే, తస్సేవ పాపకస్స వివాదమూలస్స పహానాయ వాయమేయ్యాథ. ఏవరూపం చే తుమ్హే, భిక్ఖవే, వివాదమూలం అజ్ఝత్తం వా బహిద్ధా వా న సమనుపస్సేయ్యాథ. తత్ర తుమ్హే, భిక్ఖవే, తస్సేవ పాపకస్స వివాదమూలస్స ఆయతిం అనవస్సవాయ పటిపజ్జేయ్యాథ. ఏవమేతస్స పాపకస్స వివాదమూలస్స పహానం హోతి. ఏవమేతస్స పాపకస్స వివాదమూలస్స ఆయతిం అనవస్సవో హోతి.

    ‘‘Chayimāni, bhikkhave, vivādamūlāni. Katamāni cha? Idha, bhikkhave, bhikkhu kodhano hoti upanāhī. Yo so, bhikkhave, bhikkhu kodhano hoti upanāhī. So sattharipi agāravo viharati appatisso, dhammepi, saṅghepi, sikkhāyapi na paripūrakārī. Yo so, bhikkhave, bhikkhu satthari agāravo viharati appatisso, dhammepi, saṅghepi, sikkhāyapi na paripūrakārī, so saṅghe vivādaṃ janeti. Yo hoti vivādo bahujanāhitāya bahujanāsukhāya bahuno janassa anatthāya ahitāya dukkhāya devamanussānaṃ. Evarūpaṃ ce tumhe, bhikkhave, vivādamūlaṃ ajjhattaṃ vā bahiddhā vā samanupasseyyātha, tatra tumhe, bhikkhave, tasseva pāpakassa vivādamūlassa pahānāya vāyameyyātha. Evarūpaṃ ce tumhe, bhikkhave, vivādamūlaṃ ajjhattaṃ vā bahiddhā vā na samanupasseyyātha. Tatra tumhe, bhikkhave, tasseva pāpakassa vivādamūlassa āyatiṃ anavassavāya paṭipajjeyyātha. Evametassa pāpakassa vivādamūlassa pahānaṃ hoti. Evametassa pāpakassa vivādamūlassa āyatiṃ anavassavo hoti.

    ‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, భిక్ఖు మక్ఖీ హోతి పళాసీ. ఇస్సుకీ హోతి మచ్ఛరీ. సఠో హోతి మాయావీ. పాపిచ్ఛో హోతి మిచ్ఛాదిట్ఠి. సన్దిట్ఠిపరామాసీ హోతి ఆధానగ్గాహీ దుప్పటినిస్సగ్గీ. యో సో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు సన్దిట్ఠిపరామాసీ హోతి ఆధానగ్గాహీ దుప్పటినిస్సగ్గీ, సో సత్థరిపి…పే॰… ఆయతిం అనవస్సవో హోతీ’’తి (పరి॰ ౨౭౨; అ॰ ని॰ ౬.౩౬).

    ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu makkhī hoti paḷāsī. Issukī hoti maccharī. Saṭho hoti māyāvī. Pāpiccho hoti micchādiṭṭhi. Sandiṭṭhiparāmāsī hoti ādhānaggāhī duppaṭinissaggī. Yo so, bhikkhave, bhikkhu sandiṭṭhiparāmāsī hoti ādhānaggāhī duppaṭinissaggī, so sattharipi…pe… āyatiṃ anavassavo hotī’’ti (pari. 272; a. ni. 6.36).

    తత్థ కోధనోతి కుజ్ఝనలక్ఖణేన కోధేన సమన్నాగతో. ఉపనాహీతి వేరఅప్పటినిస్సజ్జనలక్ఖణేన ఉపనాహేన సమన్నాగతో. అహితాయ దుక్ఖాయ దేవమనుస్సానన్తి ద్విన్నం భిక్ఖూనం వివాదో కథం దేవమనుస్సానం అహితాయ దుక్ఖాయ సంవత్తతీతి? కోసమ్బకక్ఖన్ధకే (మహావ॰ ౪౫౧ ఆదయో) వియ ద్వీసు భిక్ఖూసు వివాదం ఆపన్నేసు తస్మిం విహారే తేసం అన్తేవాసికా వివదన్తి, తేసం ఓవాదం గణ్హన్తో భిక్ఖునిసఙ్ఘో వివదతి, తతో తేసం ఉపట్ఠాకాపి వివదన్తి. అథ మనుస్సానం ఆరక్ఖదేవతా ద్వే కోట్ఠాసా హోన్తి. ధమ్మవాదీనం ఆరక్ఖదేవతా ధమ్మవాదినియో హోన్తి అధమ్మవాదీనం అధమ్మవాదినియో. తతో ఆరక్ఖదేవతానం మిత్తా భుమ్మట్ఠదేవతా భిజ్జన్తి. ఏవం పరమ్పరాయ యావ బ్రహ్మలోకా ఠపేత్వా అరియసావకే సబ్బే దేవమనుస్సా ద్వే కోట్ఠాసా హోన్తి. ధమ్మవాదీహి పన అధమ్మవాదినోవ బహుతరా హోన్తి. తతో యం బహుకేహి గహితం, సబ్బం తం సచ్చన్తి ధమ్మం విస్సజ్జేత్వా బహుతరావ అధమ్మం గణ్హన్తి. తే అధమ్మం పురక్ఖత్వా విహరన్తా అపాయేసు నిబ్బత్తన్తి. ఏవం ద్విన్నం భిక్ఖూనం వివాదో దేవమనుస్సానం అహితాయ దుక్ఖాయ హోతి. అజ్ఝత్తం వాతి తుమ్హాకం అబ్భన్తరపరిసాయ వా. బహిద్ధా వాతి పరేసం పరిసాయ వా. మక్ఖీతి పరేసం గుణమక్ఖణలక్ఖణేన మక్ఖేన సమన్నాగతో. పళాసీతి యుగగ్గాహలక్ఖణేన పళాసేన సమన్నాగతో. ఇస్సుకీతి పరేసం సక్కారాదిఇస్సాయనలక్ఖణాయ ఇస్సాయ సమన్నాగతో. మచ్ఛరీతి ఆవాసమచ్ఛరియాదీహి పఞ్చహి మచ్ఛరియేహి సమన్నాగతో. సఠోతి కేరాటికో. మాయావీతి కతపాపపటిచ్ఛాదకో. పాపిచ్ఛోతి అసన్తసమ్భావనిచ్ఛకో దుస్సీలో. మిచ్ఛాదిట్ఠీతి నత్థికవాదీ అహేతుకవాదీ అకిరియవాదీ. సన్దిట్ఠిపరామాసీతి సయం దిట్ఠిమేవ పరామసతి. ఆధానగ్గాహీతి దళ్హగ్గాహీ. దుప్పటినిస్సగ్గీతి న సక్కా హోతి గహితం విస్సజ్జాపేతుం. ఖుద్దకవత్థువిభఙ్గే పన ‘‘తత్థ కతమాని ఛ వివాదమూలాని? కోధో మక్ఖో ఇస్సా సాఠేయ్యం పాపిచ్ఛతా సన్దిట్ఠిపరామాసితా, ఇమాని ఛ వివాదమూలానీ’’తి (విభ॰ ౯౪౪) పధానవసేన ఏకేకోయేవ ధమ్మో వుత్తో.

    Tattha kodhanoti kujjhanalakkhaṇena kodhena samannāgato. Upanāhīti veraappaṭinissajjanalakkhaṇena upanāhena samannāgato. Ahitāya dukkhāya devamanussānanti dvinnaṃ bhikkhūnaṃ vivādo kathaṃ devamanussānaṃ ahitāya dukkhāya saṃvattatīti? Kosambakakkhandhake (mahāva. 451 ādayo) viya dvīsu bhikkhūsu vivādaṃ āpannesu tasmiṃ vihāre tesaṃ antevāsikā vivadanti, tesaṃ ovādaṃ gaṇhanto bhikkhunisaṅgho vivadati, tato tesaṃ upaṭṭhākāpi vivadanti. Atha manussānaṃ ārakkhadevatā dve koṭṭhāsā honti. Dhammavādīnaṃ ārakkhadevatā dhammavādiniyo honti adhammavādīnaṃ adhammavādiniyo. Tato ārakkhadevatānaṃ mittā bhummaṭṭhadevatā bhijjanti. Evaṃ paramparāya yāva brahmalokā ṭhapetvā ariyasāvake sabbe devamanussā dve koṭṭhāsā honti. Dhammavādīhi pana adhammavādinova bahutarā honti. Tato yaṃ bahukehi gahitaṃ, sabbaṃ taṃ saccanti dhammaṃ vissajjetvā bahutarāva adhammaṃ gaṇhanti. Te adhammaṃ purakkhatvā viharantā apāyesu nibbattanti. Evaṃ dvinnaṃ bhikkhūnaṃ vivādo devamanussānaṃ ahitāya dukkhāya hoti. Ajjhattaṃ vāti tumhākaṃ abbhantaraparisāya vā. Bahiddhā vāti paresaṃ parisāya vā. Makkhīti paresaṃ guṇamakkhaṇalakkhaṇena makkhena samannāgato. Paḷāsīti yugaggāhalakkhaṇena paḷāsena samannāgato. Issukīti paresaṃ sakkārādiissāyanalakkhaṇāya issāya samannāgato. Maccharīti āvāsamacchariyādīhi pañcahi macchariyehi samannāgato. Saṭhoti kerāṭiko. Māyāvīti katapāpapaṭicchādako. Pāpicchoti asantasambhāvanicchako dussīlo. Micchādiṭṭhīti natthikavādī ahetukavādī akiriyavādī. Sandiṭṭhiparāmāsīti sayaṃ diṭṭhimeva parāmasati. Ādhānaggāhīti daḷhaggāhī. Duppaṭinissaggīti na sakkā hoti gahitaṃ vissajjāpetuṃ. Khuddakavatthuvibhaṅge pana ‘‘tattha katamāni cha vivādamūlāni? Kodho makkho issā sāṭheyyaṃ pāpicchatā sandiṭṭhiparāmāsitā, imāni cha vivādamūlānī’’ti (vibha. 944) padhānavasena ekekoyeva dhammo vutto.

    ఛహి తణ్హాకాయేహీతి ‘‘రూపతణ్హా, సద్దతణ్హా, గన్ధతణ్హా, రసతణ్హా, ఫోట్ఠబ్బతణ్హా, ధమ్మతణ్హా’’తి (విభ॰ ౯౪౪) వుత్తాహి ఛహి తణ్హాహి. తత్థ యస్మా ఏకేకాయేవ తణ్హా అనేకవిసయత్తా ఏకేకస్మిమ్పి విసయే పునప్పునం ఉప్పత్తితో అనేకా హోన్తి, తస్మా సమూహట్ఠేన కాయసద్దేన యోజేత్వా తణ్హాకాయాతి వుత్తం. తణ్హాకాయాతి వుత్తేపి తణ్హా ఏవ. రజ్జతీతి సయం ఆరమ్మణే రజ్జతి, సారత్తో హోతి.

    Chahi taṇhākāyehīti ‘‘rūpataṇhā, saddataṇhā, gandhataṇhā, rasataṇhā, phoṭṭhabbataṇhā, dhammataṇhā’’ti (vibha. 944) vuttāhi chahi taṇhāhi. Tattha yasmā ekekāyeva taṇhā anekavisayattā ekekasmimpi visaye punappunaṃ uppattito anekā honti, tasmā samūhaṭṭhena kāyasaddena yojetvā taṇhākāyāti vuttaṃ. Taṇhākāyāti vuttepi taṇhā eva. Rajjatīti sayaṃ ārammaṇe rajjati, sāratto hoti.

    ఛహి దిట్ఠిగతేహీతి సబ్బాసవసుత్తే వుత్తేహి. వుత్తఞ్హి తత్థ –

    Chahi diṭṭhigatehīti sabbāsavasutte vuttehi. Vuttañhi tattha –

    ‘‘తస్స ఏవం అయోనిసో మనసికరోతో ఛన్నం దిట్ఠీనం అఞ్ఞతరా దిట్ఠి ఉప్పజ్జతి. ‘అత్థి మే అత్తా’తి వా అస్స సచ్చతో థేతతో దిట్ఠి ఉప్పజ్జతి, ‘నత్థి మే అత్తా’తి వా అస్స సచ్చతో థేతతో దిట్ఠి ఉప్పజ్జతి, ‘అత్తనావ అత్తానం సఞ్జానామీ’తి వా అస్స సచ్చతో థేతతో దిట్ఠి ఉప్పజ్జతి, ‘అత్తనావ అనత్తానం సఞ్జానామీ’తి వా అస్స సచ్చతో థేతతో దిట్ఠి ఉప్పజ్జతి, ‘అనత్తనావ అత్తానం సఞ్జానామీ’తి వా అస్స సచ్చతో థేతతో దిట్ఠి ఉప్పజ్జతి. అథ వా పనస్స ఏవం దిట్ఠి హోతి ‘యో మే అయం అత్తా వదో వేదేయ్యో తత్ర తత్ర కల్యాణపాపకానం కమ్మానం విపాకం పటిసంవేదేతి, సో చ ఖో పన మే అయం అత్తా నిచ్చో ధువో సస్సతో అవిపరిణామధమ్మో సస్సతిసమం తథేవ ఠస్సతీ’’’తి (మ॰ ని॰ ౧.౧౯).

    ‘‘Tassa evaṃ ayoniso manasikaroto channaṃ diṭṭhīnaṃ aññatarā diṭṭhi uppajjati. ‘Atthi me attā’ti vā assa saccato thetato diṭṭhi uppajjati, ‘natthi me attā’ti vā assa saccato thetato diṭṭhi uppajjati, ‘attanāva attānaṃ sañjānāmī’ti vā assa saccato thetato diṭṭhi uppajjati, ‘attanāva anattānaṃ sañjānāmī’ti vā assa saccato thetato diṭṭhi uppajjati, ‘anattanāva attānaṃ sañjānāmī’ti vā assa saccato thetato diṭṭhi uppajjati. Atha vā panassa evaṃ diṭṭhi hoti ‘yo me ayaṃ attā vado vedeyyo tatra tatra kalyāṇapāpakānaṃ kammānaṃ vipākaṃ paṭisaṃvedeti, so ca kho pana me ayaṃ attā nicco dhuvo sassato avipariṇāmadhammo sassatisamaṃ tatheva ṭhassatī’’’ti (ma. ni. 1.19).

    తత్థ అత్థి మే అత్తాతి సస్సతదిట్ఠి సబ్బకాలేసు అత్తనో అత్థితం గణ్హాతి. సచ్చతో థేతతోతి భూతతో చ థిరతో చ, ‘‘ఇదం సచ్చ’’న్తి సుట్ఠు దళ్హభావేనాతి వుత్తం హోతి. నత్థి మే అత్తాతి ఉచ్ఛేదదిట్ఠి సతో సత్తస్స తత్థ తత్థ విభవగ్గహణతో. అథ వా పురిమాపి తీసు కాలేసు అత్థీతి గహణతో సస్సతదిట్ఠి, పచ్చుప్పన్నమేవ అత్థీతి గణ్హన్తీ ఉచ్ఛేదదిట్ఠి, పచ్ఛిమాపి అతీతానాగతేసు నత్థీతి గహణతో ‘‘భస్సన్తా ఆహుతియో’’తి గహితదిట్ఠిగతికానం వియ ఉచ్ఛేదదిట్ఠి. అతీతే ఏవ నత్థీతి గణ్హన్తీ అధిచ్చసముప్పన్నకస్స వియ సస్సతదిట్ఠి. అత్తనావ అత్తానం సఞ్జానామీతి సఞ్ఞాక్ఖన్ధసీసేన ఖన్ధే అత్తాతి గహేత్వా సఞ్ఞాయ అవసేసక్ఖన్ధే సఞ్జానతో ఇమినా అత్తనా ఇమం అత్తానం సఞ్జానామీతి హోతి. అత్తనావ అనత్తానన్తి సఞ్ఞాక్ఖన్ధంయేవ అత్తాతి గహేత్వా, ఇతరే చత్తారోపి అనత్తాతి గహేత్వా సఞ్ఞాయ తే సఞ్జానతో ఏవం హోతి. అనత్తనావ అత్తానన్తి సఞ్ఞాక్ఖన్ధం అనత్తాతి గహేత్వా, ఇతరే చత్తారోపి అత్తాతి గహేత్వా సఞ్ఞాయ తే సఞ్జానతో ఏవం హోతి. సబ్బాపి సస్సతుచ్ఛేదదిట్ఠియోవ. వదో వేదేయ్యోతిఆదయో పన సస్సతదిట్ఠియా ఏవ అభినివేసాకారా. తత్థ వదతీతి వదో, వచీకమ్మస్స కారకోతి వుత్తం హోతి. వేదయతీతి వేదేయ్యో, జానాతి అనుభవతి చాతి వుత్తం హోతి. కిం వేదేతీతి? తత్ర తత్ర కల్యాణపాపకానం కమ్మానం విపాకం పటిసంవేదేతి . తత్ర తత్రాతి తేసు తేసు యోనిగతిఠితినివాసనికాయేసు ఆరమ్మణేసు వా. నిచ్చోతి ఉప్పాదవయరహితో. ధువోతి థిరో సారభూతో. సస్సతోతి సబ్బకాలికో. అవిపరిణామధమ్మోతి అత్తనో పకతిభావం అవిజహనధమ్మో, కకణ్టకో వియ నానప్పకారతం నాపజ్జతి. సస్సతిసమన్తి చన్దసూరియసముద్దమహాపథవీపబ్బతా లోకవోహారేన సస్సతియోతి వుచ్చన్తి. సస్సతీహి సమం సస్సతిసమం. యావ సస్సతియో తిట్ఠన్తి, తావ తథేవ ఠస్సతీతి గణ్హతో ఏవం దిట్ఠి హోతి.

    Tattha atthi me attāti sassatadiṭṭhi sabbakālesu attano atthitaṃ gaṇhāti. Saccato thetatoti bhūtato ca thirato ca, ‘‘idaṃ sacca’’nti suṭṭhu daḷhabhāvenāti vuttaṃ hoti. Natthi me attāti ucchedadiṭṭhi sato sattassa tattha tattha vibhavaggahaṇato. Atha vā purimāpi tīsu kālesu atthīti gahaṇato sassatadiṭṭhi, paccuppannameva atthīti gaṇhantī ucchedadiṭṭhi, pacchimāpi atītānāgatesu natthīti gahaṇato ‘‘bhassantā āhutiyo’’ti gahitadiṭṭhigatikānaṃ viya ucchedadiṭṭhi. Atīte eva natthīti gaṇhantī adhiccasamuppannakassa viya sassatadiṭṭhi. Attanāva attānaṃ sañjānāmīti saññākkhandhasīsena khandhe attāti gahetvā saññāya avasesakkhandhe sañjānato iminā attanā imaṃ attānaṃ sañjānāmīti hoti. Attanāva anattānanti saññākkhandhaṃyeva attāti gahetvā, itare cattāropi anattāti gahetvā saññāya te sañjānato evaṃ hoti. Anattanāva attānanti saññākkhandhaṃ anattāti gahetvā, itare cattāropi attāti gahetvā saññāya te sañjānato evaṃ hoti. Sabbāpi sassatucchedadiṭṭhiyova. Vado vedeyyotiādayo pana sassatadiṭṭhiyā eva abhinivesākārā. Tattha vadatīti vado, vacīkammassa kārakoti vuttaṃ hoti. Vedayatīti vedeyyo, jānāti anubhavati cāti vuttaṃ hoti. Kiṃ vedetīti? Tatra tatra kalyāṇapāpakānaṃ kammānaṃ vipākaṃ paṭisaṃvedeti . Tatra tatrāti tesu tesu yonigatiṭhitinivāsanikāyesu ārammaṇesu vā. Niccoti uppādavayarahito. Dhuvoti thiro sārabhūto. Sassatoti sabbakāliko. Avipariṇāmadhammoti attano pakatibhāvaṃ avijahanadhammo, kakaṇṭako viya nānappakārataṃ nāpajjati. Sassatisamanti candasūriyasamuddamahāpathavīpabbatā lokavohārena sassatiyoti vuccanti. Sassatīhi samaṃ sassatisamaṃ. Yāva sassatiyo tiṭṭhanti, tāva tatheva ṭhassatīti gaṇhato evaṃ diṭṭhi hoti.

    ఖుద్దకవత్థువిభఙ్గే పన ‘‘తత్ర తత్ర దీఘరత్తం కల్యాణపాపకానం కమ్మానం విపాకం పచ్చనుభోతి, న సో జాతో నాహోసి, న సో జాతో న భవిస్సతి, నిచ్చో ధువో సస్సతో అవిపరిణామధమ్మోతి వా పనస్స సచ్చతో థేతతో దిట్ఠి ఉప్పజ్జతీ’’తి (విభ॰ ౯౪౮) ఛ దిట్ఠీ ఏవం విసేసేత్వా వుత్తా.

    Khuddakavatthuvibhaṅge pana ‘‘tatra tatra dīgharattaṃ kalyāṇapāpakānaṃ kammānaṃ vipākaṃ paccanubhoti, na so jāto nāhosi, na so jāto na bhavissati, nicco dhuvo sassato avipariṇāmadhammoti vā panassa saccato thetato diṭṭhi uppajjatī’’ti (vibha. 948) cha diṭṭhī evaṃ visesetvā vuttā.

    తత్థ న సో జాతో నాహోసీతి సో అత్తా అజాతిధమ్మతో న జాతో నామ, సదా విజ్జమానోయేవాతి అత్థో. తేనేవ అతీతే నాహోసి, అనాగతే న భవిస్సతి. యో హి జాతో, సో అహోసి. యో చ జాయిస్సతి, సో భవిస్సతీతి వుచ్చతి. అథ వా న సో జాతో నాహోసీతి సో సదా విజ్జమానత్తా అతీతేపి న జాతు న అహోసి, అనాగతేపి న జాతు న భవిస్సతి. అనుసయా వుత్తత్థా.

    Tattha na so jāto nāhosīti so attā ajātidhammato na jāto nāma, sadā vijjamānoyevāti attho. Teneva atīte nāhosi, anāgate na bhavissati. Yo hi jāto, so ahosi. Yo ca jāyissati, so bhavissatīti vuccati. Atha vā na so jāto nāhosīti so sadā vijjamānattā atītepi na jātu na ahosi, anāgatepi na jātu na bhavissati. Anusayā vuttatthā.

    సత్తహి సఞ్ఞోజనేహీతి సత్తకనిపాతే వుత్తేహి. వుత్తఞ్హి తత్థ –

    Sattahi saññojanehīti sattakanipāte vuttehi. Vuttañhi tattha –

    ‘‘సత్తిమాని, భిక్ఖవే, సంయోజనాని. కతమాని సత్త? అనునయసంయోజనం, పటిఘసంయోజనం, దిట్ఠిసంయోజనం, విచికిచ్ఛాసంయోజనం, మానసంయోజనం, భవరాగసంయోజనం, అవిజ్జాసంయోజనం. ఇమాని ఖో, భిక్ఖవే, సత్త సంయోజనానీ’’తి (అ॰ ని॰ ౭.౮).

    ‘‘Sattimāni, bhikkhave, saṃyojanāni. Katamāni satta? Anunayasaṃyojanaṃ, paṭighasaṃyojanaṃ, diṭṭhisaṃyojanaṃ, vicikicchāsaṃyojanaṃ, mānasaṃyojanaṃ, bhavarāgasaṃyojanaṃ, avijjāsaṃyojanaṃ. Imāni kho, bhikkhave, satta saṃyojanānī’’ti (a. ni. 7.8).

    తత్థ అనునయసంయోజనన్తి కామరాగసంయోజనం. సబ్బానేవేతాని బన్ధనట్ఠేన సంయోజనాని.

    Tattha anunayasaṃyojananti kāmarāgasaṃyojanaṃ. Sabbānevetāni bandhanaṭṭhena saṃyojanāni.

    సత్తహి మానేహీతి ఖుద్దకవత్థువిభఙ్గే వుత్తేహి. వుత్తఞ్హి తత్థ –

    Sattahi mānehīti khuddakavatthuvibhaṅge vuttehi. Vuttañhi tattha –

    ‘‘మానో , అతిమానో, మానాతిమానో, ఓమానో, అధిమానో, అస్మిమానో, మిచ్ఛామానో’’తి (విభ॰ ౯౫౦).

    ‘‘Māno , atimāno, mānātimāno, omāno, adhimāno, asmimāno, micchāmāno’’ti (vibha. 950).

    తత్థ మానోతి సేయ్యాదివసేన పుగ్గలం అనామసిత్వా జాతిఆదీసు వత్థువసేనేవ ఉన్నతి. అతిమానోతి జాతిఆదీహి ‘‘మయా సదిసో నత్థీ’’తి అతిక్కమిత్వా ఉన్నతి. మానాతిమానోతి ‘‘అయం పుబ్బే మయా సదిసో, ఇదాని అహం సేట్ఠో, అయం హీనతరో’’తి ఉప్పన్నమానో. ఓమానోతి జాతిఆదీహి అత్తానం హేట్ఠా కత్వా పవత్తమానో, హీనోహమస్మీతి మానోయేవ. అధిమానోతి అనధిగతేయేవ చతుసచ్చధమ్మే అధిగతోతి మానో. అయం పన అధిమానో పరిసుద్ధసీలస్స కమ్మట్ఠానే అప్పమత్తస్స నామరూపం వవత్థపేత్వా పచ్చయపరిగ్గహేన వితిణ్ణకఙ్ఖస్స తిలక్ఖణం ఆరోపేత్వా సఙ్ఖారే సమ్మసన్తస్స ఆరద్ధవిపస్సకస్స పుథుజ్జనస్స ఉప్పజ్జతి, న అఞ్ఞేసం. అస్మిమానోతి రూపాదీసు ఖన్ధేసు అస్మీతి మానో, ‘‘అహం రూప’’న్తిఆదివసేన ఉప్పన్నమానోతి వుత్తం హోతి. మిచ్ఛామానోతి పాపకేన కమ్మాయతనాదినా ఉప్పన్నమానో.

    Tattha mānoti seyyādivasena puggalaṃ anāmasitvā jātiādīsu vatthuvaseneva unnati. Atimānoti jātiādīhi ‘‘mayā sadiso natthī’’ti atikkamitvā unnati. Mānātimānoti ‘‘ayaṃ pubbe mayā sadiso, idāni ahaṃ seṭṭho, ayaṃ hīnataro’’ti uppannamāno. Omānoti jātiādīhi attānaṃ heṭṭhā katvā pavattamāno, hīnohamasmīti mānoyeva. Adhimānoti anadhigateyeva catusaccadhamme adhigatoti māno. Ayaṃ pana adhimāno parisuddhasīlassa kammaṭṭhāne appamattassa nāmarūpaṃ vavatthapetvā paccayapariggahena vitiṇṇakaṅkhassa tilakkhaṇaṃ āropetvā saṅkhāre sammasantassa āraddhavipassakassa puthujjanassa uppajjati, na aññesaṃ. Asmimānoti rūpādīsu khandhesu asmīti māno, ‘‘ahaṃ rūpa’’ntiādivasena uppannamānoti vuttaṃ hoti. Micchāmānoti pāpakena kammāyatanādinā uppannamāno.

    లోకధమ్మా వుత్తత్థా. సమ్పరివత్తతీతి లోకధమ్మేహి హేతుభూతేహి లాభాదీసు చతూసు అనురోధవసేన, అలాభాదీసు చతూసు పటివిరోధవసేన భుసం నివత్తతి, పకతిభావం జహాతీతి అత్థో. మిచ్ఛత్తాపి వుత్తత్థా. నియ్యాతోతి గతో పక్ఖన్దో, అభిభూతోతి అత్థో.

    Lokadhammā vuttatthā. Samparivattatīti lokadhammehi hetubhūtehi lābhādīsu catūsu anurodhavasena, alābhādīsu catūsu paṭivirodhavasena bhusaṃ nivattati, pakatibhāvaṃ jahātīti attho. Micchattāpi vuttatthā. Niyyātoti gato pakkhando, abhibhūtoti attho.

    అట్ఠహి పురిసదోసేహీతి అట్ఠకనిపాతే ఉపమాహి సహ, ఖుద్దకవత్థువిభఙ్గే ఉపమం వినా వుత్తేహి. వుత్తఞ్హి తత్థ –

    Aṭṭhahi purisadosehīti aṭṭhakanipāte upamāhi saha, khuddakavatthuvibhaṅge upamaṃ vinā vuttehi. Vuttañhi tattha –

    ‘‘కతమే అట్ఠ పురిసదోసా? ఇధ భిక్ఖూ భిక్ఖుం ఆపత్తియా చోదేన్తి. సో భిక్ఖు భిక్ఖూహి ఆపత్తియా చోదియమానో ‘న సరామి న సరామీ’తి అస్సతియావ నిబ్బేఠేతి. అయం పఠమో పురిసదోసో.

    ‘‘Katame aṭṭha purisadosā? Idha bhikkhū bhikkhuṃ āpattiyā codenti. So bhikkhu bhikkhūhi āpattiyā codiyamāno ‘na sarāmi na sarāmī’ti assatiyāva nibbeṭheti. Ayaṃ paṭhamo purisadoso.

    ‘‘పున చపరం భిక్ఖూ భిక్ఖుం ఆపత్తియా చోదేన్తి. సో భిక్ఖు భిక్ఖూహి ఆపత్తియా చోదియమానో చోదకంయేవ పటిప్ఫరతి ‘కిం ను ఖో తుయ్హం బాలస్స అబ్యత్తస్స భణితేన, త్వమ్పి నామ మం భణితబ్బం మఞ్ఞసీ’తి? అయం దుతియో పురిసదోసో.

    ‘‘Puna caparaṃ bhikkhū bhikkhuṃ āpattiyā codenti. So bhikkhu bhikkhūhi āpattiyā codiyamāno codakaṃyeva paṭippharati ‘kiṃ nu kho tuyhaṃ bālassa abyattassa bhaṇitena, tvampi nāma maṃ bhaṇitabbaṃ maññasī’ti? Ayaṃ dutiyo purisadoso.

    ‘‘పున చపరం భిక్ఖూ భిక్ఖుం ఆపత్తియా చోదేన్తి. సో భిక్ఖు భిక్ఖూహి ఆపత్తియా చోదియమానో చోదకంయేవ పచ్చారోపేతి ‘త్వమ్పి ఖోసి ఇత్థన్నామం ఆపత్తిం ఆపన్నో, త్వం తావ పఠమం పటికరోహీ’తి. అయం తతియో పురిసదోసో.

    ‘‘Puna caparaṃ bhikkhū bhikkhuṃ āpattiyā codenti. So bhikkhu bhikkhūhi āpattiyā codiyamāno codakaṃyeva paccāropeti ‘tvampi khosi itthannāmaṃ āpattiṃ āpanno, tvaṃ tāva paṭhamaṃ paṭikarohī’ti. Ayaṃ tatiyo purisadoso.

    ‘‘పున చపరం భిక్ఖూ భిక్ఖుం ఆపత్తియా చోదేన్తి. సో భిక్ఖు భిక్ఖూహి ఆపత్తియా చోదియమానో అఞ్ఞేనఞ్ఞం పటిచరతి, బహిద్ధా కథం అపనామేతి, కోపఞ్చ దోసఞ్చ అప్పచ్చయఞ్చ పాతుకరోతి. అయం చతుత్థో పురిసదోసో.

    ‘‘Puna caparaṃ bhikkhū bhikkhuṃ āpattiyā codenti. So bhikkhu bhikkhūhi āpattiyā codiyamāno aññenaññaṃ paṭicarati, bahiddhā kathaṃ apanāmeti, kopañca dosañca appaccayañca pātukaroti. Ayaṃ catuttho purisadoso.

    ‘‘పున చపరం భిక్ఖూ భిక్ఖుం ఆపత్తియా చోదేన్తి. సో భిక్ఖు భిక్ఖూహి ఆపత్తియా చోదియమానో సఙ్ఘమజ్ఝే బాహావిక్ఖేపకం భణతి. అయం పఞ్చమో పురిసదోసో.

    ‘‘Puna caparaṃ bhikkhū bhikkhuṃ āpattiyā codenti. So bhikkhu bhikkhūhi āpattiyā codiyamāno saṅghamajjhe bāhāvikkhepakaṃ bhaṇati. Ayaṃ pañcamo purisadoso.

    ‘‘పున చపరం భిక్ఖూ భిక్ఖుం ఆపత్తియా చోదేన్తి. సో భిక్ఖు భిక్ఖూహి ఆపత్తియా చోదియమానో అనాదియిత్వా సఙ్ఘం అనాదియిత్వా చోదకం సాపత్తికోవ యేన కామం పక్కమతి. అయం ఛట్ఠో పురిసదోసో.

    ‘‘Puna caparaṃ bhikkhū bhikkhuṃ āpattiyā codenti. So bhikkhu bhikkhūhi āpattiyā codiyamāno anādiyitvā saṅghaṃ anādiyitvā codakaṃ sāpattikova yena kāmaṃ pakkamati. Ayaṃ chaṭṭho purisadoso.

    ‘‘పున చపరం భిక్ఖూ భిక్ఖుం ఆపత్తియా చోదేన్తి. సో భిక్ఖు భిక్ఖూహి ఆపత్తియా చోదియమానో ‘నేవాహం ఆపన్నోమ్హి, న పనాహం అనాపన్నోమ్హీ’తి సో తుణ్హీభూతో సఙ్ఘం విహేసేతి. అయం సత్తమో పురిసదోసో.

    ‘‘Puna caparaṃ bhikkhū bhikkhuṃ āpattiyā codenti. So bhikkhu bhikkhūhi āpattiyā codiyamāno ‘nevāhaṃ āpannomhi, na panāhaṃ anāpannomhī’ti so tuṇhībhūto saṅghaṃ viheseti. Ayaṃ sattamo purisadoso.

    ‘‘పున చపరం భిక్ఖూ భిక్ఖుం ఆపత్తియా చోదేన్తి. సో భిక్ఖు భిక్ఖూహి ఆపత్తియా చోదియమానో ఏవమాహ – ‘కిం ను ఖో తుమ్హే ఆయస్మన్తో అతిబాళ్హం మయి బ్యావటా? ఇదానాహం సిక్ఖం పచ్చక్ఖాయ హీనాయావత్తిస్సామీ’తి. సో సిక్ఖం పచ్చక్ఖాయ హీనాయావత్తిత్వా ఏవమాహ ‘ఇదాని ఖో తుమ్హే ఆయస్మన్తో అత్తమనా హోథా’తి. అయం అట్ఠమో పురిసదోసో. ఇమే అట్ఠ పురిసదోసా’’తి (విభ॰ ౯౫౭; అ॰ ని॰ ౮.౧౪).

    ‘‘Puna caparaṃ bhikkhū bhikkhuṃ āpattiyā codenti. So bhikkhu bhikkhūhi āpattiyā codiyamāno evamāha – ‘kiṃ nu kho tumhe āyasmanto atibāḷhaṃ mayi byāvaṭā? Idānāhaṃ sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvattissāmī’ti. So sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvattitvā evamāha ‘idāni kho tumhe āyasmanto attamanā hothā’ti. Ayaṃ aṭṭhamo purisadoso. Ime aṭṭha purisadosā’’ti (vibha. 957; a. ni. 8.14).

    తత్థ పురిసదోసాతి పురిసానం దోసా, తే పన పురిససన్తానం దూసేన్తీతి దోసా. న సరామి న సరామీతి ‘‘మయా ఏతస్స కమ్మస్స కతట్ఠానం నస్సరామి న సల్లక్ఖేమీ’’తి ఏవం అస్సతిభావేన నిబ్బేఠేతి మోచేతి. చోదకంయేవ పటిప్ఫరతీతి పటివిరుద్ధో హుత్వా ఫరతి, పటిఆణిభావేన తిట్ఠతి. కిం ను ఖో తుయ్హన్తి తుయ్హం బాలస్స అబ్యత్తస్స భణితేన నామ కిం, యో త్వం నేవ వత్థుం, న ఆపత్తిం, న చోదనం జానాసీతి దీపేతి. త్వమ్పి నామ ఏవం కిఞ్చి అజానన్తో భణితబ్బం మఞ్ఞసీతి అజ్ఝోత్థరతి. పచ్చారోపేతీతి ‘‘త్వమ్పి ఖోసీ’’తిఆదీని వదన్తో పతిఆరోపేతి. పటికరోహీతి దేసనాగామినిం దేసేహి, వుట్ఠానగామినితో వుట్ఠాహి, తతో సుద్ధన్తే పతిట్ఠితో అఞ్ఞం చోదేస్ససీతి దీపేతి. అఞ్ఞేనఞ్ఞం పటిచరతీతి అఞ్ఞేన కారణేన, వచనేన వా అఞ్ఞం కారణం, వచనం వా పటిచ్ఛాదేతి. ‘‘ఆపత్తిం ఆపన్నోసీ’’తి వుత్తో ‘‘కో ఆపన్నో, కిం ఆపన్నో, కిస్మిం ఆపన్నో, కథం ఆపన్నో, కం భణథ, కిం భణథా’’తి భణతి. ‘‘ఏవరూపం కిఞ్చి తయా దిట్ఠ’’న్తి వుత్తే ‘‘న సుణామీ’’తి సోతం ఉపనేతి. బహిద్ధా కథం అపనామేతీతి ‘‘ఇత్థన్నామం ఆపత్తిం ఆపన్నోసీ’’తి పుట్ఠో ‘‘పాటలిపుత్తం గతోమ్హీ’’తి వత్వా పున ‘‘న తవ పాటలిపుత్తగమనం పుచ్ఛామా’’తి వుత్తే తతో రాజగహం గతోమ్హీతి. ‘‘రాజగహం వా యాహి బ్రాహ్మణగేహం వా, ఆపత్తిం ఆపన్నోసీ’’తి. ‘‘తత్థ మే సూకరమంసం లద్ధ’’న్తిఆదీని వదన్తో కథం బహిద్ధా విక్ఖిపతి. కోపన్తి కుపితభావం, దోసన్తి దుట్ఠభావం. ఉభయమ్పేతం కోధస్సేవ నామం. అప్పచ్చయన్తి అసన్తుట్ఠాకారం, దోమనస్సస్సేతం నామం. పాతుకరోతీతి దస్సేతి పకాసేతి. బాహావిక్ఖేపకం భణతీతి బాహం విక్ఖిపిత్వా విక్ఖిపిత్వా అలజ్జివచనం వదతి. అనాదియిత్వాతి చిత్తీకారేన అగ్గహేత్వా అవజానిత్వా, అనాదరో హుత్వాతి అత్థో. విహేసేతీతి విహేఠేతి బాధతి. అతిబాళ్హన్తి అతిదళ్హం అతిప్పమాణం. మయి బ్యావటాతి మయి బ్యాపారం ఆపన్నా. హీనాయావత్తిత్వాతి హీనస్స గిహిభావస్స అత్థాయ ఆవత్తిత్వా, గిహీ హుత్వాతి అత్థో. అత్తమనా హోథాతి తుట్ఠచిత్తా హోథ, ‘‘మయా లభితబ్బం లభథ, మయా వసితబ్బట్ఠానే వసథ, ఫాసువిహారో వో మయా కతో’’తి అధిప్పాయేన వదతి. దుస్సతీతి దుట్ఠో హోతి.

    Tattha purisadosāti purisānaṃ dosā, te pana purisasantānaṃ dūsentīti dosā. Na sarāmi na sarāmīti ‘‘mayā etassa kammassa kataṭṭhānaṃ nassarāmi na sallakkhemī’’ti evaṃ assatibhāvena nibbeṭheti moceti. Codakaṃyeva paṭippharatīti paṭiviruddho hutvā pharati, paṭiāṇibhāvena tiṭṭhati. Kiṃ nu kho tuyhanti tuyhaṃ bālassa abyattassa bhaṇitena nāma kiṃ, yo tvaṃ neva vatthuṃ, na āpattiṃ, na codanaṃ jānāsīti dīpeti. Tvampi nāma evaṃ kiñci ajānanto bhaṇitabbaṃ maññasīti ajjhottharati. Paccāropetīti ‘‘tvampi khosī’’tiādīni vadanto patiāropeti. Paṭikarohīti desanāgāminiṃ desehi, vuṭṭhānagāminito vuṭṭhāhi, tato suddhante patiṭṭhito aññaṃ codessasīti dīpeti. Aññenaññaṃ paṭicaratīti aññena kāraṇena, vacanena vā aññaṃ kāraṇaṃ, vacanaṃ vā paṭicchādeti. ‘‘Āpattiṃ āpannosī’’ti vutto ‘‘ko āpanno, kiṃ āpanno, kismiṃ āpanno, kathaṃ āpanno, kaṃ bhaṇatha, kiṃ bhaṇathā’’ti bhaṇati. ‘‘Evarūpaṃ kiñci tayā diṭṭha’’nti vutte ‘‘na suṇāmī’’ti sotaṃ upaneti. Bahiddhā kathaṃ apanāmetīti ‘‘itthannāmaṃ āpattiṃ āpannosī’’ti puṭṭho ‘‘pāṭaliputtaṃ gatomhī’’ti vatvā puna ‘‘na tava pāṭaliputtagamanaṃ pucchāmā’’ti vutte tato rājagahaṃ gatomhīti. ‘‘Rājagahaṃ vā yāhi brāhmaṇagehaṃ vā, āpattiṃ āpannosī’’ti. ‘‘Tattha me sūkaramaṃsaṃ laddha’’ntiādīni vadanto kathaṃ bahiddhā vikkhipati. Kopanti kupitabhāvaṃ, dosanti duṭṭhabhāvaṃ. Ubhayampetaṃ kodhasseva nāmaṃ. Appaccayanti asantuṭṭhākāraṃ, domanassassetaṃ nāmaṃ. Pātukarotīti dasseti pakāseti. Bāhāvikkhepakaṃ bhaṇatīti bāhaṃ vikkhipitvā vikkhipitvā alajjivacanaṃ vadati. Anādiyitvāti cittīkārena aggahetvā avajānitvā, anādaro hutvāti attho. Vihesetīti viheṭheti bādhati. Atibāḷhanti atidaḷhaṃ atippamāṇaṃ. Mayi byāvaṭāti mayi byāpāraṃ āpannā. Hīnāyāvattitvāti hīnassa gihibhāvassa atthāya āvattitvā, gihī hutvāti attho. Attamanā hothāti tuṭṭhacittā hotha, ‘‘mayā labhitabbaṃ labhatha, mayā vasitabbaṭṭhāne vasatha, phāsuvihāro vo mayā kato’’ti adhippāyena vadati. Dussatīti duṭṭho hoti.

    నవహి ఆఘాతవత్థూహీతి సత్తేసు ఉప్పత్తివసేనేవ కథితాని. యథాహ –

    Navahi āghātavatthūhīti sattesu uppattivaseneva kathitāni. Yathāha –

    ‘‘నవయిమాని, భిక్ఖవే, ఆఘాతవత్థూని. కతమాని నవ? ‘అనత్థం మే అచరీ’తి ఆఘాతం బన్ధతి, ‘అనత్థం మే చరతీ’తి ఆఘాతం బన్ధతి, ‘అనత్థం మే చరిస్సతీ’తి ఆఘాతం బన్ధతి, ‘పియస్స మే మనాపస్స అనత్థం అచరి, అనత్థం చరతి, అనత్థం చరిస్సతీ’తి ఆఘాతం బన్ధతి, ‘అప్పియస్స మే అమనాపస్స అత్థం అచరి, అత్థం చరతి, అత్థం చరిస్సతీ’తి ఆఘాతం బన్ధతి. ఇమాని ఖో, భిక్ఖవే, నవ ఆఘాతవత్థూనీ’’తి (అ॰ ని॰ ౯.౨౯).

    ‘‘Navayimāni, bhikkhave, āghātavatthūni. Katamāni nava? ‘Anatthaṃ me acarī’ti āghātaṃ bandhati, ‘anatthaṃ me caratī’ti āghātaṃ bandhati, ‘anatthaṃ me carissatī’ti āghātaṃ bandhati, ‘piyassa me manāpassa anatthaṃ acari, anatthaṃ carati, anatthaṃ carissatī’ti āghātaṃ bandhati, ‘appiyassa me amanāpassa atthaṃ acari, atthaṃ carati, atthaṃ carissatī’ti āghātaṃ bandhati. Imāni kho, bhikkhave, nava āghātavatthūnī’’ti (a. ni. 9.29).

    తత్థ ఆఘాతవత్థూనీతి ఆఘాతకారణాని. ఆఘాతన్తి చేత్థ కోపో, సోయేవ ఉపరూపరి కోపస్స వత్థుత్తా ఆఘాతవత్థు. ఆఘాతం బన్ధతీతి కోపం బన్ధతి కరోతి ఉప్పాదేతి. ‘‘అత్థం మే నాచరి, న చరతి, న చరిస్సతి. పియస్స మే మనాపస్స అత్థం నాచరి, న చరతి, న చరిస్సతి. అప్పియస్స మే అమనాపస్స అనత్థం నాచరి, న చరతి, న చరిస్సతీ’’తి (మహాని॰ ౮౫; విభ॰ ౯౬౦; ధ॰ స॰ ౧౦౬౬) నిద్దేసే వుత్తాని అపరానిపి నవ ఆఘాతవత్థూని ఇమేహేవ నవహి సఙ్గహితాని. ఆఘాతితోతి ఘట్టితో.

    Tattha āghātavatthūnīti āghātakāraṇāni. Āghātanti cettha kopo, soyeva uparūpari kopassa vatthuttā āghātavatthu. Āghātaṃ bandhatīti kopaṃ bandhati karoti uppādeti. ‘‘Atthaṃ me nācari, na carati, na carissati. Piyassa me manāpassa atthaṃ nācari, na carati, na carissati. Appiyassa me amanāpassa anatthaṃ nācari, na carati, na carissatī’’ti (mahāni. 85; vibha. 960; dha. sa. 1066) niddese vuttāni aparānipi nava āghātavatthūni imeheva navahi saṅgahitāni. Āghātitoti ghaṭṭito.

    నవవిధమానేహీతి కతమే నవవిధమానా? సేయ్యస్స సేయ్యోహమస్మీతి మానో, సేయ్యస్స సదిసోహమస్మీతి మానో, సేయ్యస్స హీనోహమస్మీతి మానో. సదిసస్స సేయ్యోహమస్మీతి మానో, సదిసస్స సదిసోహమస్మీతి మానో, సదిసస్స హీనోహమస్మీతి మానో. హీనస్స సేయ్యోహమస్మీతి మానో, హీనస్స సదిసోహమస్మీతి మానో, హీనస్స హీనోహమస్మీతి మానో. ఇమే నవవిధమానా (విభ॰ ౯౬౨).

    Navavidhamānehīti katame navavidhamānā? Seyyassa seyyohamasmīti māno, seyyassa sadisohamasmīti māno, seyyassa hīnohamasmīti māno. Sadisassa seyyohamasmīti māno, sadisassa sadisohamasmīti māno, sadisassa hīnohamasmīti māno. Hīnassa seyyohamasmīti māno, hīnassa sadisohamasmīti māno, hīnassa hīnohamasmīti māno. Ime navavidhamānā (vibha. 962).

    ఏత్థ పన సేయ్యస్స సేయ్యోహమస్మీతి మానో రాజూనఞ్చేవ పబ్బజితానఞ్చ ఉప్పజ్జతి. రాజా హి ‘‘రట్ఠేన వా ధనేన వా వాహనేహి వా కో మయా సదిసో అత్థీ’’తి ఏతం మానం కరోతి, పబ్బజితోపి ‘‘సీలధుతఙ్గాదీహి కో మయా సదిసో అత్థీ’’తి ఏతం మానం కరోతి.

    Ettha pana seyyassa seyyohamasmīti māno rājūnañceva pabbajitānañca uppajjati. Rājā hi ‘‘raṭṭhena vā dhanena vā vāhanehi vā ko mayā sadiso atthī’’ti etaṃ mānaṃ karoti, pabbajitopi ‘‘sīladhutaṅgādīhi ko mayā sadiso atthī’’ti etaṃ mānaṃ karoti.

    సేయ్యస్స సదిసోహమస్మీతి మానోపి ఏతేసంయేవ ఉప్పజ్జతి. రాజా హి ‘‘రట్ఠేన వా ధనేన వా వాహనేహి వా అఞ్ఞరాజూహి సద్ధిం మయ్హం కిం నానాకరణ’’న్తి ఏతం మానం కరోతి, పబ్బజితోపి ‘‘సీలధుతఙ్గాదీహి అఞ్ఞేన భిక్ఖునా మయ్హం కిం నానాకరణ’’న్తి ఏతం మానం కరోతి.

    Seyyassa sadisohamasmīti mānopi etesaṃyeva uppajjati. Rājā hi ‘‘raṭṭhena vā dhanena vā vāhanehi vā aññarājūhi saddhiṃ mayhaṃ kiṃ nānākaraṇa’’nti etaṃ mānaṃ karoti, pabbajitopi ‘‘sīladhutaṅgādīhi aññena bhikkhunā mayhaṃ kiṃ nānākaraṇa’’nti etaṃ mānaṃ karoti.

    సేయ్యస్స హీనోహమస్మీతి మానోపి ఏతేసంయేవ ఉప్పజ్జతి. యస్స హి రఞ్ఞో రట్ఠం వా ధనం వా వాహనాదీని వా నాతిసమ్పన్నాని హోన్తి, సో ‘‘మయ్హం రాజాతి వోహారసుఖమత్తకమేవ, కిం రాజా నామ అహ’’న్తి ఏతం మానం కరోతి, పబ్బజితోపి అప్పలాభసక్కారో ‘‘అహం ధమ్మకథికో బహుస్సుతో మహాథేరోతి కథామత్తమేవ, కిం ధమ్మకథికో నామాహం, కిం బహుస్సుతో నామాహం, కిం మహాథేరో నామాహం, యస్స మే లాభసక్కారో నత్థీ’’తి ఏతం మానం కరోతి.

    Seyyassa hīnohamasmīti mānopi etesaṃyeva uppajjati. Yassa hi rañño raṭṭhaṃ vā dhanaṃ vā vāhanādīni vā nātisampannāni honti, so ‘‘mayhaṃ rājāti vohārasukhamattakameva, kiṃ rājā nāma aha’’nti etaṃ mānaṃ karoti, pabbajitopi appalābhasakkāro ‘‘ahaṃ dhammakathiko bahussuto mahātheroti kathāmattameva, kiṃ dhammakathiko nāmāhaṃ, kiṃ bahussuto nāmāhaṃ, kiṃ mahāthero nāmāhaṃ, yassa me lābhasakkāro natthī’’ti etaṃ mānaṃ karoti.

    సదిసస్స సేయ్యోహమస్మీతి మానాదయో అమచ్చాదీనం ఉప్పజ్జన్తి. అమచ్చో వా హి రట్ఠియో వా ‘‘భోగయానవాహనాదీహి కో మయా సదిసో అఞ్ఞో రాజపురిసో అత్థీ’’తి వా, ‘‘మయ్హం అఞ్ఞేహి సద్ధిం కిం నానాకరణ’’న్తి వా, ‘‘అమచ్చోతి నామమేవ మయ్హం, ఘాసచ్ఛాదనమత్తమ్పి మే నత్థి, కిం అమచ్చో నామాహ’’న్తి వా ఏతం మానం కరోతి.

    Sadisassaseyyohamasmīti mānādayo amaccādīnaṃ uppajjanti. Amacco vā hi raṭṭhiyo vā ‘‘bhogayānavāhanādīhi ko mayā sadiso añño rājapuriso atthī’’ti vā, ‘‘mayhaṃ aññehi saddhiṃ kiṃ nānākaraṇa’’nti vā, ‘‘amaccoti nāmameva mayhaṃ, ghāsacchādanamattampi me natthi, kiṃ amacco nāmāha’’nti vā etaṃ mānaṃ karoti.

    హీనస్స సేయ్యోహమస్మీతి మానాదయో దాసాదీనం ఉప్పజ్జన్తి. దాసో హి ‘‘మాతితో వా పితితో వా కో మయా సదిసో అఞ్ఞో దాసో నామ అత్థి, అఞ్ఞే జీవితుం అసక్కోన్తా కుచ్ఛిహేతు దాసా నామ జాతా, అహం పన పవేణిఆగతత్తా సేయ్యో’’తి వా, ‘‘పవేణిఆగతభావేన ఉభతోసుద్ధికదాసత్తేన అసుకదాసేన నామ సద్ధిం మయ్హం కిం నానాకరణ’’న్తి వా, ‘‘కుచ్ఛివసేనాహం దాసబ్యం ఉపగతో, మాతాపితుకోటియా పన మే దాసట్ఠానం నత్థి, కిం దాసో నామ అహ’’న్తి వా ఏతం మానం కరోతి. యథా చ దాసో, ఏవం పుక్కుసచణ్డాలాదయోపి ఏతం మానం కరోన్తియేవ. ఏత్థ చ సేయ్యస్స సేయ్యోహమస్మీతి ఉప్పన్నమానోవ యాథావమానో, ఇతరే ద్వే అయాథావమానా. తథా సదిసస్స సదిసోహమస్మీతి హీనస్స హీనోహమస్మీతి ఉప్పన్నమానోవ యాథావమానో, ఇతరే ద్వే అయాథావమానా. తత్థ యాథావమానా అరహత్తమగ్గవజ్ఝా, అయాథావమానా సోతాపత్తిమగ్గవజ్ఝాతి.

    Hīnassaseyyohamasmīti mānādayo dāsādīnaṃ uppajjanti. Dāso hi ‘‘mātito vā pitito vā ko mayā sadiso añño dāso nāma atthi, aññe jīvituṃ asakkontā kucchihetu dāsā nāma jātā, ahaṃ pana paveṇiāgatattā seyyo’’ti vā, ‘‘paveṇiāgatabhāvena ubhatosuddhikadāsattena asukadāsena nāma saddhiṃ mayhaṃ kiṃ nānākaraṇa’’nti vā, ‘‘kucchivasenāhaṃ dāsabyaṃ upagato, mātāpitukoṭiyā pana me dāsaṭṭhānaṃ natthi, kiṃ dāso nāma aha’’nti vā etaṃ mānaṃ karoti. Yathā ca dāso, evaṃ pukkusacaṇḍālādayopi etaṃ mānaṃ karontiyeva. Ettha ca seyyassa seyyohamasmīti uppannamānova yāthāvamāno, itare dve ayāthāvamānā. Tathā sadisassa sadisohamasmīti hīnassa hīnohamasmīti uppannamānova yāthāvamāno, itare dve ayāthāvamānā. Tattha yāthāvamānā arahattamaggavajjhā, ayāthāvamānā sotāpattimaggavajjhāti.

    తణ్హామూలకా వుత్తాయేవ. రజ్జతీతి న కేవలం రాగేనేవ రజ్జతి, అథ ఖో తణ్హామూలకానం పరియేసనాదీనమ్పి సమ్భవతో తణ్హామూలకేహి సబ్బేహి అకుసలధమ్మేహి రజ్జతి, యుజ్జతి బజ్ఝతీతి అధిప్పాయో.

    Taṇhāmūlakā vuttāyeva. Rajjatīti na kevalaṃ rāgeneva rajjati, atha kho taṇhāmūlakānaṃ pariyesanādīnampi sambhavato taṇhāmūlakehi sabbehi akusaladhammehi rajjati, yujjati bajjhatīti adhippāyo.

    దసహి కిలేసవత్థూహీతి కతమాని దస కిలేసవత్థూని? లోభో, దోసో, మోహో, మానో, దిట్ఠి, విచికిచ్ఛా, థినం, ఉద్ధచ్చం, అహిరికం, అనోత్తప్పన్తి ఇమాని దస కిలేసవత్థూని (విభ॰ ౯౬౬).

    Dasahikilesavatthūhīti katamāni dasa kilesavatthūni? Lobho, doso, moho, māno, diṭṭhi, vicikicchā, thinaṃ, uddhaccaṃ, ahirikaṃ, anottappanti imāni dasa kilesavatthūni (vibha. 966).

    తత్థ కిలేసా ఏవ కిలేసవత్థూని, వసన్తి వా ఏత్థ అఖీణాసవా సత్తా లోభాదీసు పతిట్ఠితత్తాతి వత్థూని, కిలేసా చ తే తప్పతిట్ఠానం సత్తానం వత్థూని చాతి కిలేసవత్థూని. యస్మా చేత్థ అనన్తరపచ్చయాదిభావేన ఉప్పజ్జమానాపి కిలేసా వసన్తి ఏవ నామ, తస్మా కిలేసానం వత్థూనీతిపి కిలేసవత్థూని. లుబ్భన్తి తేన, సయం వా లుబ్భతి, లుబ్భనమత్తమేవ వా తన్తి లోభో. దుస్సన్తి తేన, సయం వా దుస్సతి, దుస్సనమత్తమేవ వా తన్తి దోసో. ముయ్హన్తి తేన, సయం వా ముయ్హతి, ముయ్హనమత్తమేవ వా తన్తి మోహో. మఞ్ఞతీతి మానో. దిట్ఠిఆదయో వుత్తత్థావ . న హిరీయతీతి అహిరికో, తస్స భావో అహిరికం. న ఓత్తప్పతీతి అనోత్తప్పీ, తస్స భావో అనోత్తప్పం. తేసు అహిరికం కాయదుచ్చరితాదీహి అజిగుచ్ఛనలక్ఖణం, అనోత్తప్పం తేహేవ అసారజ్జనలక్ఖణం, కిలిస్సతీతి ఉపతాపీయతి విబాధీయతి.

    Tattha kilesā eva kilesavatthūni, vasanti vā ettha akhīṇāsavā sattā lobhādīsu patiṭṭhitattāti vatthūni, kilesā ca te tappatiṭṭhānaṃ sattānaṃ vatthūni cāti kilesavatthūni. Yasmā cettha anantarapaccayādibhāvena uppajjamānāpi kilesā vasanti eva nāma, tasmā kilesānaṃ vatthūnītipi kilesavatthūni. Lubbhanti tena, sayaṃ vā lubbhati, lubbhanamattameva vā tanti lobho. Dussanti tena, sayaṃ vā dussati, dussanamattameva vā tanti doso. Muyhanti tena, sayaṃ vā muyhati, muyhanamattameva vā tanti moho. Maññatīti māno. Diṭṭhiādayo vuttatthāva . Na hirīyatīti ahiriko, tassa bhāvo ahirikaṃ. Na ottappatīti anottappī, tassa bhāvo anottappaṃ. Tesu ahirikaṃ kāyaduccaritādīhi ajigucchanalakkhaṇaṃ, anottappaṃ teheva asārajjanalakkhaṇaṃ, kilissatīti upatāpīyati vibādhīyati.

    దసహి ఆఘాతవత్థూహీతి పుబ్బే వుత్తేహి నవహి చ ‘‘అట్ఠానే వా పనాఘాతో జాయతీ’’తి (ధ॰ స॰ ౧౦౬౬) వుత్తేన చాతి దసహి. అనత్థం మే అచరీతిఆదీనిపి హి అవికప్పేత్వా ఖాణుకణ్టకాదిమ్హిపి అట్ఠానే ఆఘాతో ఉప్పజ్జతి.

    Dasahi āghātavatthūhīti pubbe vuttehi navahi ca ‘‘aṭṭhāne vā panāghāto jāyatī’’ti (dha. sa. 1066) vuttena cāti dasahi. Anatthaṃ me acarītiādīnipi hi avikappetvā khāṇukaṇṭakādimhipi aṭṭhāne āghāto uppajjati.

    దసహి అకుసలకమ్మపథేహీతి కతమే దస అకుసలకమ్మపథా (దీ॰ ని॰ ౩.౩౬౦)? పాణాతిపాతో, అదిన్నాదానం, కామేసుమిచ్ఛాచారో, ముసావాదో, పిసుణా వాచా, ఫరుసా వాచా, సమ్ఫప్పలాపో, అభిజ్ఝా, బ్యాపాదో, మిచ్ఛాదిట్ఠి. ఇమే దస అకుసలకమ్మపథా. తత్థ అకుసలకమ్మాని చ తాని పథా చ దుగ్గతియాతి అకుసలకమ్మపథా. సమన్నాగతోతి సమఙ్గీభూతో.

    Dasahi akusalakammapathehīti katame dasa akusalakammapathā (dī. ni. 3.360)? Pāṇātipāto, adinnādānaṃ, kāmesumicchācāro, musāvādo, pisuṇā vācā, pharusā vācā, samphappalāpo, abhijjhā, byāpādo, micchādiṭṭhi. Ime dasa akusalakammapathā. Tattha akusalakammāni ca tāni pathā ca duggatiyāti akusalakammapathā. Samannāgatoti samaṅgībhūto.

    దసహి సఞ్ఞోజనేహీతి కతమాని దస సంయోజనాని (ధ॰ స॰ ౧౧౧౮)? కామరాగసంయోజనం, పటిఘసంయోజనం, మానసంయోజనం, దిట్ఠిసంయోజనం, విచికిచ్ఛాసంయోజనం, సీలబ్బతపరామాససంయోజనం, భవరాగసంయోజనం, ఇస్సాసంయోజనం, మచ్ఛరియసంయోజనం, అవిజ్జాసంయోజనం, ఇమాని దస సంయోజనాని. మిచ్ఛత్తా వుత్తాయేవ.

    Dasahi saññojanehīti katamāni dasa saṃyojanāni (dha. sa. 1118)? Kāmarāgasaṃyojanaṃ, paṭighasaṃyojanaṃ, mānasaṃyojanaṃ, diṭṭhisaṃyojanaṃ, vicikicchāsaṃyojanaṃ, sīlabbataparāmāsasaṃyojanaṃ, bhavarāgasaṃyojanaṃ, issāsaṃyojanaṃ, macchariyasaṃyojanaṃ, avijjāsaṃyojanaṃ, imāni dasa saṃyojanāni. Micchattā vuttāyeva.

    దసవత్థుకాయ మిచ్ఛాదిట్ఠియాతి కతమా దసవత్థుకా మిచ్ఛాదిట్ఠి (విభ॰ ౯౭౧)? నత్థి దిన్నం, నత్థి యిట్ఠం, నత్థి హుతం, నత్థి సుకతదుక్కటానం కమ్మానం ఫలం విపాకో, నత్థి అయం లోకో, నత్థి పరో లోకో, నత్థి మాతా, నత్థి పితా, నత్థి సత్తా ఓపపాతికా, నత్థి లోకే సమణబ్రాహ్మణా సమ్మగ్గతా సమ్మాపటిపన్నా యే ఇమఞ్చ లోకం పరఞ్చ లోకం సయం అభిఞ్ఞా సచ్ఛికత్వా పవేదేన్తి. అయం దసవత్థుకా మిచ్ఛాదిట్ఠి.

    Dasavatthukāya micchādiṭṭhiyāti katamā dasavatthukā micchādiṭṭhi (vibha. 971)? Natthi dinnaṃ, natthi yiṭṭhaṃ, natthi hutaṃ, natthi sukatadukkaṭānaṃ kammānaṃ phalaṃ vipāko, natthi ayaṃ loko, natthi paro loko, natthi mātā, natthi pitā, natthi sattā opapātikā, natthi loke samaṇabrāhmaṇā sammaggatā sammāpaṭipannā ye imañca lokaṃ parañca lokaṃ sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedenti. Ayaṃ dasavatthukā micchādiṭṭhi.

    తత్థ దసవత్థుకాతి దస వత్థూని ఏతిస్సాతి దసవత్థుకా. నత్థి దిన్నన్తి దిన్నం నామ అత్థి, సక్కా కస్సచి కిఞ్చి దాతున్తి జానాతి. దిన్నస్స పన ఫలం విపాకో నత్థీతి గణ్హాతి. నత్థి యిట్ఠన్తి యిట్ఠం వుచ్చతి మహాయాగో, తం యజితుం సక్కాతి జానాతి. యిట్ఠస్స పన ఫలం విపాకో నత్థీతి గణ్హాతి. హుతన్తి ఆహునపాహునమఙ్గలకిరియా, తం కాతుం సక్కాతి జానాతి. తస్స పన ఫలం విపాకో నత్థీతి గణ్హాతి. సుకతదుక్కటానన్తి ఏత్థ దస కుసలకమ్మపథా సుకతకమ్మాని నామ, దస అకుసలకమ్మపథా దుక్కటకమ్మాని నామ. తేసం అత్థిభావం జానాతి. ఫలం విపాకో పన నత్థీతి గణ్హాతి. నత్థి అయం లోకోతి పరలోకే ఠితో ఇమం లోకం నత్థీతి గణ్హాతి. నత్థి పరో లోకోతి ఇధలోకే ఠితో పరలోకం నత్థీతి గణ్హాతి. నత్థి మాతా నత్థి పితాతి మాతాపితూనం అత్థిభావం జానాతి. తేసు కతప్పచ్చయేన కోచి ఫలం విపాకో నత్థీతి గణ్హాతి. నత్థి సత్తా ఓపపాతికాతి చవనకఉపపజ్జనకసత్తా నత్థీతి గణ్హాతి. సమ్మగ్గతా సమ్మాపటిపన్నాతి అనులోమపటిపదం పటిపన్నా ధమ్మికసమణబ్రాహ్మణా లోకస్మిం నత్థీతి గణ్హాతి. యే ఇమఞ్చ లోకం…పే॰… పవేదేన్తీతి ఇమఞ్చ పరఞ్చ లోకం అత్తనావ అభివిసిట్ఠేన ఞాణేన ఞత్వా పవేదనసమత్థో సబ్బఞ్ఞూ బుద్ధో నత్థీతి గణ్హాతి.

    Tattha dasavatthukāti dasa vatthūni etissāti dasavatthukā. Natthi dinnanti dinnaṃ nāma atthi, sakkā kassaci kiñci dātunti jānāti. Dinnassa pana phalaṃ vipāko natthīti gaṇhāti. Natthi yiṭṭhanti yiṭṭhaṃ vuccati mahāyāgo, taṃ yajituṃ sakkāti jānāti. Yiṭṭhassa pana phalaṃ vipāko natthīti gaṇhāti. Hutanti āhunapāhunamaṅgalakiriyā, taṃ kātuṃ sakkāti jānāti. Tassa pana phalaṃ vipāko natthīti gaṇhāti. Sukatadukkaṭānanti ettha dasa kusalakammapathā sukatakammāni nāma, dasa akusalakammapathā dukkaṭakammāni nāma. Tesaṃ atthibhāvaṃ jānāti. Phalaṃ vipāko pana natthīti gaṇhāti. Natthi ayaṃ lokoti paraloke ṭhito imaṃ lokaṃ natthīti gaṇhāti. Natthi paro lokoti idhaloke ṭhito paralokaṃ natthīti gaṇhāti. Natthi mātā natthi pitāti mātāpitūnaṃ atthibhāvaṃ jānāti. Tesu katappaccayena koci phalaṃ vipāko natthīti gaṇhāti. Natthi sattā opapātikāti cavanakaupapajjanakasattā natthīti gaṇhāti. Sammaggatā sammāpaṭipannāti anulomapaṭipadaṃ paṭipannā dhammikasamaṇabrāhmaṇā lokasmiṃ natthīti gaṇhāti. Ye imañca lokaṃ…pe… pavedentīti imañca parañca lokaṃ attanāva abhivisiṭṭhena ñāṇena ñatvā pavedanasamattho sabbaññū buddho natthīti gaṇhāti.

    అన్తగ్గాహికాయ దిట్ఠియాతి ‘‘సస్సతో లోకో’’తిఆదికం ఏకేకం అన్తం భాగం గణ్హాతీతి అన్తగ్గాహికా. అథ వా అన్తస్స గాహో అన్తగ్గాహో, అన్తగ్గాహో అస్సా అత్థీతి అన్తగ్గాహికా. తాయ అన్తగ్గాహికాయ. సా పన వుత్తాయేవ.

    Antaggāhikāya diṭṭhiyāti ‘‘sassato loko’’tiādikaṃ ekekaṃ antaṃ bhāgaṃ gaṇhātīti antaggāhikā. Atha vā antassa gāho antaggāho, antaggāho assā atthīti antaggāhikā. Tāya antaggāhikāya. Sā pana vuttāyeva.

    అట్ఠసతతణ్హాపపఞ్చసతేహీతి అట్ఠుత్తరం సతం అట్ఠసతం. సంసారే పపఞ్చేతి చిరం వసాపేతీతి పపఞ్చో, తణ్హా ఏవ పపఞ్చో తణ్హాపపఞ్చో, ఆరమ్మణభేదేన పునప్పునం ఉప్పత్తివసేన చ తణ్హానం బహుకత్తా బహువచనం కత్వా తణ్హాపపఞ్చానం సతం తణ్హాపపఞ్చసతం. తేన ‘‘తణ్హాపపఞ్చసతేనా’’తి వత్తబ్బే వచనవిపల్లాసవసేన ‘‘తణ్హాపపఞ్చసతేహీ’’తి బహువచననిద్దేసో కతో. అట్ఠసతన్తి సఙ్ఖాతేన తణ్హాపపఞ్చసతేనాతి అత్థో దట్ఠబ్బో. అట్ఠ అబ్బోహారికాని కత్వా సతమేవ గహితన్తి వేదితబ్బం. ఖుద్దకవత్థువిభఙ్గే పన తణ్హావిచరితానీతి ఆగతం. యథాహ –

    Aṭṭhasatataṇhāpapañcasatehīti aṭṭhuttaraṃ sataṃ aṭṭhasataṃ. Saṃsāre papañceti ciraṃ vasāpetīti papañco, taṇhā eva papañco taṇhāpapañco, ārammaṇabhedena punappunaṃ uppattivasena ca taṇhānaṃ bahukattā bahuvacanaṃ katvā taṇhāpapañcānaṃ sataṃ taṇhāpapañcasataṃ. Tena ‘‘taṇhāpapañcasatenā’’ti vattabbe vacanavipallāsavasena ‘‘taṇhāpapañcasatehī’’ti bahuvacananiddeso kato. Aṭṭhasatanti saṅkhātena taṇhāpapañcasatenāti attho daṭṭhabbo. Aṭṭha abbohārikāni katvā satameva gahitanti veditabbaṃ. Khuddakavatthuvibhaṅge pana taṇhāvicaritānīti āgataṃ. Yathāha –

    ‘‘అట్ఠారస తణ్హావిచరితాని అజ్ఝత్తికస్స ఉపాదాయ, అట్ఠారస తణ్హావిచరితాని బాహిరస్స ఉపాదాయ, తదేకజ్ఝం అభిసఞ్ఞుహిత్వా అభిసఙ్ఖిపిత్వా ఛత్తింస తణ్హావిచరితాని హోన్తి. ఇతి అతీతాని ఛత్తింస తణ్హావిచరితాని, అనాగతాని ఛత్తింస తణ్హావిచరితాని, పచ్చుప్పన్నాని ఛత్తింస తణ్హావిచరితాని తదేకజ్ఝం అభిసఞ్ఞుహిత్వా అభిసఙ్ఖిపిత్వా అట్ఠతణ్హావిచరితసతం హోతీ’’తి (విభ॰ ౮౪౨).

    ‘‘Aṭṭhārasa taṇhāvicaritāni ajjhattikassa upādāya, aṭṭhārasa taṇhāvicaritāni bāhirassa upādāya, tadekajjhaṃ abhisaññuhitvā abhisaṅkhipitvā chattiṃsa taṇhāvicaritāni honti. Iti atītāni chattiṃsa taṇhāvicaritāni, anāgatāni chattiṃsa taṇhāvicaritāni, paccuppannāni chattiṃsa taṇhāvicaritāni tadekajjhaṃ abhisaññuhitvā abhisaṅkhipitvā aṭṭhataṇhāvicaritasataṃ hotī’’ti (vibha. 842).

    తణ్హాపపఞ్చాయేవ పనేత్థ తణ్హావిచరితానీతి వుత్తా. తణ్హాసముదాచారా తణ్హాపవత్తియోతి అత్థో. అజ్ఝత్తికస్స ఉపాదాయాతి అజ్ఝత్తికం ఖన్ధపఞ్చకం ఉపాదాయ. ఇదఞ్హి ఉపయోగత్థే సామివచనం. విత్థారో పనస్స తస్స నిద్దేసే (విభ॰ ౯౭౩) వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బో. అయం పన అపరో నయో – రూపారమ్మణాయేవ కామతణ్హా, భవతణ్హా, విభవతణ్హాతి తిస్సో తణ్హా హోన్తి, తథా సద్దాదిఆరమ్మణాతి ఛసు ఆరమ్మణేసు అట్ఠారస తణ్హా హోన్తి, అజ్ఝత్తారమ్మణా అట్ఠారస, బహిద్ధారమ్మణా అట్ఠారసాతి ఛత్తింస హోన్తి. తా ఏవ అతీతారమ్మణా ఛత్తింస, అనాగతారమ్మణా ఛత్తింస, పచ్చుప్పన్నారమ్మణా ఛత్తింసాతి అట్ఠతణ్హావిచరితసతం హోతి. పపఞ్చితోతి ఆరమ్మణే, సంసారే వా పపఞ్చితో చిరవాసితో.

    Taṇhāpapañcāyeva panettha taṇhāvicaritānīti vuttā. Taṇhāsamudācārā taṇhāpavattiyoti attho. Ajjhattikassa upādāyāti ajjhattikaṃ khandhapañcakaṃ upādāya. Idañhi upayogatthe sāmivacanaṃ. Vitthāro panassa tassa niddese (vibha. 973) vuttanayeneva veditabbo. Ayaṃ pana aparo nayo – rūpārammaṇāyeva kāmataṇhā, bhavataṇhā, vibhavataṇhāti tisso taṇhā honti, tathā saddādiārammaṇāti chasu ārammaṇesu aṭṭhārasa taṇhā honti, ajjhattārammaṇā aṭṭhārasa, bahiddhārammaṇā aṭṭhārasāti chattiṃsa honti. Tā eva atītārammaṇā chattiṃsa, anāgatārammaṇā chattiṃsa, paccuppannārammaṇā chattiṃsāti aṭṭhataṇhāvicaritasataṃ hoti. Papañcitoti ārammaṇe, saṃsāre vā papañcito ciravāsito.

    ద్వాసట్ఠియా దిట్ఠిగతేహీతి ‘‘కతమాని ద్వాసట్ఠి దిట్ఠిగతాని బ్రహ్మజాలే వేయ్యాకరణే వుత్తాని భగవతా? చత్తారో సస్సతవాదా, చత్తారో ఏకచ్చసస్సతవాదా, చత్తారో అన్తానన్తికా , చత్తారో అమరావిక్ఖేపికా, ద్వే అధిచ్చసముప్పన్నికా, సోళస సఞ్ఞీవాదా, అట్ఠ అసఞ్ఞీవాదా, అట్ఠ నేవసఞ్ఞీనాసఞ్ఞీవాదా, సత్త ఉచ్ఛేదవాదా, పఞ్చ దిట్ఠధమ్మనిబ్బానవాదాతి ఇమాని ద్వాసట్ఠి దిట్ఠిగతాని బ్రహ్మజాలే వేయ్యాకరణే వుత్తాని భగవతా’’తి (విభ॰ ౯౭౭). విత్థారో పనేత్థ బ్రహ్మజాలసుత్తే వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బో.

    Dvāsaṭṭhiyā diṭṭhigatehīti ‘‘katamāni dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni brahmajāle veyyākaraṇe vuttāni bhagavatā? Cattāro sassatavādā, cattāro ekaccasassatavādā, cattāro antānantikā , cattāro amarāvikkhepikā, dve adhiccasamuppannikā, soḷasa saññīvādā, aṭṭha asaññīvādā, aṭṭha nevasaññīnāsaññīvādā, satta ucchedavādā, pañca diṭṭhadhammanibbānavādāti imāni dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni brahmajāle veyyākaraṇe vuttāni bhagavatā’’ti (vibha. 977). Vitthāro panettha brahmajālasutte vuttanayeneva veditabbo.

    అహఞ్చమ్హి తిణ్ణోతి అహఞ్చ చతురోఘం, సంసారసముద్దం వా తిణ్ణో అమ్హి భవామి. ముత్తోతి రాగాదిబన్ధనేహి ముత్తో. దన్తోతి నిబ్బిసేవనో నిప్పరిప్ఫన్దో. సన్తోతి సీతీభూతో. అస్సత్థోతి నిబ్బానదస్సనే లద్ధస్సాసో. పరినిబ్బుతోతి కిలేసపరినిబ్బానేన పరినిబ్బుతో. పహోమీతి సమత్థోమ్హి. ఖోఇతి ఏకంసత్థే నిపాతో. పరే చ పరినిబ్బాపేతున్తి ఏత్థ పరే చ-సద్దో ‘‘పరే చ తారేతు’’న్తిఆదీహిపి యోజేతబ్బోతి.

    Ahañcamhi tiṇṇoti ahañca caturoghaṃ, saṃsārasamuddaṃ vā tiṇṇo amhi bhavāmi. Muttoti rāgādibandhanehi mutto. Dantoti nibbisevano nipparipphando. Santoti sītībhūto. Assatthoti nibbānadassane laddhassāso. Parinibbutoti kilesaparinibbānena parinibbuto. Pahomīti samatthomhi. Khoiti ekaṃsatthe nipāto. Pare ca parinibbāpetunti ettha pare ca-saddo ‘‘pare ca tāretu’’ntiādīhipi yojetabboti.

    మహాకరుణాఞాణనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Mahākaruṇāñāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / పటిసమ్భిదామగ్గపాళి • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ౭౧. మహాకరుణాఞాణనిద్దేసో • 71. Mahākaruṇāñāṇaniddeso


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact