| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अपदान-अट्ठकथा • Apadāna-aṭṭhakathā |
७. महाकोट्ठिकत्थेरअपदानवण्णना
7. Mahākoṭṭhikattheraapadānavaṇṇanā
सत्तमापदाने पदुमुत्तरो नाम जिनोतिआदिकं आयस्मतो महाकोट्ठिकत्थेरस्स अपदानं। का उप्पत्ति? अयम्पि पुरिमबुद्धेसु कताधिकारो तत्थ तत्थ भवे विवट्टूपनिस्सयानि पुञ्ञानि उपचिनन्तो पदुमुत्तरस्स भगवतो काले हंसवतीनगरे महाभोगकुले निब्बत्तित्वा विञ्ञुतं पत्तो मातापितूनं अच्चयेन कुटुम्बं सण्ठपेत्वा घरावासं वसन्तो एकदिवसं पदुमुत्तरस्स भगवतो धम्मदेसनाकाले हंसवतीनगरवासिनो गन्धमालादिहत्थे येन बुद्धो येन धम्मो येन सङ्घो, तन्निन्ने तप्पोणे तप्पब्भारे गच्छन्ते दिस्वा तेहि सद्धिं भगवन्तं उपसङ्कमित्वा, सत्थारं एकं भिक्खुं पटिसम्भिदाप्पत्तानं अग्गट्ठाने ठपेन्तं दिस्वा ‘‘अयं इमस्मिं सासने पटिसम्भिदाप्पत्तानं अग्गो, यंनूनाहम्पि एकस्स बुद्धस्स सासने अयं विय पटिसम्भिदाप्पत्तानं अग्गो भवेय्य’’न्ति चिन्तेत्वा सत्थु देसनापरियोसाने वुट्ठिताय परिसाय भगवन्तं उपसङ्कमित्वा, ‘‘भन्ते, स्वे मय्हं गेहे भिक्खं गण्हथा’’ति निमन्तेसि। सत्था अधिवासेसि। सो भगवन्तं अभिवादेत्वा पदक्खिणं कत्वा सकनिवेसनं गन्त्वा सब्बरत्तिं बुद्धस्स च भिक्खुसङ्घस्स च निसज्जट्ठानं गन्धमालादीहि अलङ्करित्वा खादनीयभोजनीयं पटियादापेत्वा तस्सा रत्तिया अच्चयेन सकनिवेसने भिक्खुसतसहस्सपरिवारं सत्थारं विविधयागुखज्जकपरिवारं ससूपब्यञ्जनं गन्धसालिभोजनं भोजापेत्वा भत्तकिच्चपरियोसाने चिन्तेसि – ‘‘महन्तं खो अहं ठानन्तरं पत्थेमि, न पन युत्तं मया एकदिवसमेव दानं दत्वा तं ठानन्तरं पत्थेतुं, अनुपटिपाटिया सत्ताहं दानं दत्वा पत्थेस्सामी’’ति। सो तेनेव नियामेन सत्ताहं महादानं दत्वा भत्तकिच्चपरियोसाने दुस्सकोट्ठागारं विवरापेत्वा उत्तमं तिचीवरप्पहोनकं सुखुमवत्थं बुद्धस्स पादमूले ठपेत्वा भिक्खुसतसहस्सस्स च तिचीवरं दत्वा तथागतं उपसङ्कमित्वा, ‘‘भन्ते, यो सो भिक्खु तुम्हेहि इतो सत्तमे दिवसमत्थके पटिसम्भिदाप्पत्तानं अग्गट्ठाने ठपितो, अहम्पि सो भिक्खु विय अनागते उप्पज्जनकस्स बुद्धस्स सासने पब्बजित्वा पटिसम्भिदाप्पत्तानं अग्गो भवेय्य’’न्ति सत्थु पादमूले निपज्जित्वा पत्थनं अकासि। सत्था तस्स समिज्झनभावं ञत्वा ‘‘अनागते इतो कप्पसतसहस्समत्थके गोतमो नाम बुद्धो लोके उप्पज्जिस्सति, तस्स सासने तव पत्थना समिज्झिस्सती’’ति ब्याकासि। सो तत्थ यावतायुकं पुञ्ञानि कत्वा ततो चुतो देवसम्पत्तिं अनुभवित्वा अपरापरं देवमनुस्सेसु परिब्भमि।
Sattamāpadāne padumuttaro nāma jinotiādikaṃ āyasmato mahākoṭṭhikattherassa apadānaṃ. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare mahābhogakule nibbattitvā viññutaṃ patto mātāpitūnaṃ accayena kuṭumbaṃ saṇṭhapetvā gharāvāsaṃ vasanto ekadivasaṃ padumuttarassa bhagavato dhammadesanākāle haṃsavatīnagaravāsino gandhamālādihatthe yena buddho yena dhammo yena saṅgho, tanninne tappoṇe tappabbhāre gacchante disvā tehi saddhiṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā, satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ paṭisambhidāppattānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā ‘‘ayaṃ imasmiṃ sāsane paṭisambhidāppattānaṃ aggo, yaṃnūnāhampi ekassa buddhassa sāsane ayaṃ viya paṭisambhidāppattānaṃ aggo bhaveyya’’nti cintetvā satthu desanāpariyosāne vuṭṭhitāya parisāya bhagavantaṃ upasaṅkamitvā, ‘‘bhante, sve mayhaṃ gehe bhikkhaṃ gaṇhathā’’ti nimantesi. Satthā adhivāsesi. So bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā sakanivesanaṃ gantvā sabbarattiṃ buddhassa ca bhikkhusaṅghassa ca nisajjaṭṭhānaṃ gandhamālādīhi alaṅkaritvā khādanīyabhojanīyaṃ paṭiyādāpetvā tassā rattiyā accayena sakanivesane bhikkhusatasahassaparivāraṃ satthāraṃ vividhayāgukhajjakaparivāraṃ sasūpabyañjanaṃ gandhasālibhojanaṃ bhojāpetvā bhattakiccapariyosāne cintesi – ‘‘mahantaṃ kho ahaṃ ṭhānantaraṃ patthemi, na pana yuttaṃ mayā ekadivasameva dānaṃ datvā taṃ ṭhānantaraṃ patthetuṃ, anupaṭipāṭiyā sattāhaṃ dānaṃ datvā patthessāmī’’ti. So teneva niyāmena sattāhaṃ mahādānaṃ datvā bhattakiccapariyosāne dussakoṭṭhāgāraṃ vivarāpetvā uttamaṃ ticīvarappahonakaṃ sukhumavatthaṃ buddhassa pādamūle ṭhapetvā bhikkhusatasahassassa ca ticīvaraṃ datvā tathāgataṃ upasaṅkamitvā, ‘‘bhante, yo so bhikkhu tumhehi ito sattame divasamatthake paṭisambhidāppattānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapito, ahampi so bhikkhu viya anāgate uppajjanakassa buddhassa sāsane pabbajitvā paṭisambhidāppattānaṃ aggo bhaveyya’’nti satthu pādamūle nipajjitvā patthanaṃ akāsi. Satthā tassa samijjhanabhāvaṃ ñatvā ‘‘anāgate ito kappasatasahassamatthake gotamo nāma buddho loke uppajjissati, tassa sāsane tava patthanā samijjhissatī’’ti byākāsi. So tattha yāvatāyukaṃ puññāni katvā tato cuto devasampattiṃ anubhavitvā aparāparaṃ devamanussesu paribbhami.
एवं सो देवमनुस्सेसु संसरन्तो तत्थ तत्थ भवे पुञ्ञञाणसम्भारे सम्भरन्तो इमस्मिं बुद्धुप्पादे सावत्थियं ब्राह्मणमहासालकुले निब्बत्ति, कोट्ठिकोतिस्स नामं अकंसु। कस्मा मातुया वा अय्यकपय्यकादीनं वा नामं अग्गहेत्वा एवं नामं करिंसूति चे? अत्तनो पञ्ञवन्तताय वेदङ्गेसु सतक्कपरतक्केसु सनिघण्डुकेटुभेसु साक्खरप्पभेदेसु सकलब्याकरणेसु च छेकभावेन च दिट्ठदिट्ठे जने मुखसत्तीहि कोट्ठेन्तो पक्कोट्ठेन्तो वितुदन्तो विचरतीति अन्वत्थनामं करिंसूति वेदितब्बं। सो वयप्पत्तो तयो वेदे उग्गहेत्वा ब्राह्मणसिप्पे निप्फत्तिं पत्तो एकदिवसं सत्थु सन्तिकं गन्त्वा धम्मं सुत्वा पटिलद्धसद्धो पब्बजित्वा उपसम्पन्नकालतो पट्ठाय विपस्सनाय कम्मं करोन्तो सह पटिसम्भिदाहि अरहत्तं पत्वा पटिसम्भिदासु चिण्णवसी हुत्वा अभीतो महाथेरे उपसङ्कमित्वा पञ्हं पुच्छन्तोपि दसबलं उपसङ्कमित्वा पटिसम्भिदासुयेव पञ्हं पुच्छि। एवमयं थेरो तत्थ कताधिकारताय तत्थ चिण्णवसीभावेन च पटिसम्भिदाप्पत्तानं अग्गो जातो। अथ नं सत्था महावेदल्लसुत्तं अट्ठुप्पत्तिं कत्वा पटिसम्भिदाप्पत्तानं अग्गट्ठाने ठपेसि, ‘‘एतदग्गं, भिक्खवे, मम सावकानं भिक्खूनं पटिसम्भिदाप्पत्तानं यदिदं महाकोट्ठिको’’ति (अ॰ नि॰ १.२०९, २१८)।
Evaṃ so devamanussesu saṃsaranto tattha tattha bhave puññañāṇasambhāre sambharanto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇamahāsālakule nibbatti, koṭṭhikotissa nāmaṃ akaṃsu. Kasmā mātuyā vā ayyakapayyakādīnaṃ vā nāmaṃ aggahetvā evaṃ nāmaṃ kariṃsūti ce? Attano paññavantatāya vedaṅgesu satakkaparatakkesu sanighaṇḍukeṭubhesu sākkharappabhedesu sakalabyākaraṇesu ca chekabhāvena ca diṭṭhadiṭṭhe jane mukhasattīhi koṭṭhento pakkoṭṭhento vitudanto vicaratīti anvatthanāmaṃ kariṃsūti veditabbaṃ. So vayappatto tayo vede uggahetvā brāhmaṇasippe nipphattiṃ patto ekadivasaṃ satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā upasampannakālato paṭṭhāya vipassanāya kammaṃ karonto saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā paṭisambhidāsu ciṇṇavasī hutvā abhīto mahāthere upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchantopi dasabalaṃ upasaṅkamitvā paṭisambhidāsuyeva pañhaṃ pucchi. Evamayaṃ thero tattha katādhikāratāya tattha ciṇṇavasībhāvena ca paṭisambhidāppattānaṃ aggo jāto. Atha naṃ satthā mahāvedallasuttaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā paṭisambhidāppattānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi, ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ paṭisambhidāppattānaṃ yadidaṃ mahākoṭṭhiko’’ti (a. ni. 1.209, 218).
२२१. सो अपरेन समयेन विमुत्तिसुखं पटिसंवेदेन्तो सोमनस्सजातो अत्तनो पुब्बचरितापदानं पकासेन्तो पदुमुत्तरो नाम जिनोतिआदिमाह। तं सब्बं हेट्ठा वुत्तनयत्ता उत्तानत्थमेव।
221. So aparena samayena vimuttisukhaṃ paṭisaṃvedento somanassajāto attano pubbacaritāpadānaṃ pakāsento padumuttaro nāma jinotiādimāha. Taṃ sabbaṃ heṭṭhā vuttanayattā uttānatthameva.
इत्थं सुदमायस्मा महाकोट्ठिकोति एत्थ सुदन्ति निदस्सने निपातो। आयस्माति गारवाधिवचनं, यथा तं आयस्मा महामोग्गल्लानोति।
Itthaṃsudamāyasmā mahākoṭṭhikoti ettha sudanti nidassane nipāto. Āyasmāti gāravādhivacanaṃ, yathā taṃ āyasmā mahāmoggallānoti.
महाकोट्ठिकत्थेरअपदानवण्णना समत्ता।
Mahākoṭṭhikattheraapadānavaṇṇanā samattā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / अपदानपाळि • Apadānapāḷi / ७. महाकोट्ठिकत्थेरअपदानं • 7. Mahākoṭṭhikattheraapadānaṃ
