Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
2. මහාකොට්ඨිකත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
2. Mahākoṭṭhikattheragāthāvaṇṇanā
උපසන්තොති ආයස්මතො මහාකොට්ඨිකත්ථෙරස්ස ගාථා. තස්ස කා උප්පත්ති? අයම්පි ථෙරො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ හංසවතීනගරෙ මහාභොගකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්තො මාතාපිතූනං අච්චයෙන කුටුම්බං සණ්ඨපෙත්වා ඝරාවාසං වසන්තො එකදිවසං පදුමුත්තරස්ස භගවතො ධම්මදෙසනාකාලෙ හංසවතීනගරවාසිකෙ ගන්ධමාලාදිහත්ථෙ යෙන බුද්ධො යෙන ධම්මො යෙන සඞ්ඝො, තන්නින්නෙ තප්පොණෙ තප්පබ්භාරෙ ගච්ඡන්තෙ දිස්වා මහාජනෙන සද්ධිං උපගතො සත්ථාරං එකං භික්ඛුං පටිසම්භිදාපත්තානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙන්තං දිස්වා ‘‘අයං කිර ඉමස්මිං සාසනෙ පටිසම්භිදාපත්තානං අග්ගො, අහො වතාහම්පි එකස්ස බුද්ධස්ස සාසනෙ අයං විය පටිසම්භිදාපත්තානං අග්ගො භවෙය්ය’’න්ති චින්තෙත්වා සත්ථු දෙසනාපරියොසානෙ වුට්ඨිතාය පරිසාය භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා, ‘‘භන්තෙ, ස්වෙ මය්හං භික්ඛං ගණ්හථා’’ති නිමන්තෙසි. සත්ථා අධිවාසෙසි. සො භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා සකනිවෙසනං ගන්ත්වා සබ්බරත්තිං බුද්ධස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ච නිසජ්ජට්ඨානං ගන්ධදාමමාලාදාමාදීහි අලඞ්කරිත්වා පණීතං ඛාදනීයං භොජනීයං පටියාදාපෙත්වා තස්සා රත්තියා අච්චයෙන සකෙ නිවෙසනෙ භික්ඛුසතසහස්සපරිවාරං භගවන්තං විවිධයාගුඛජ්ජකපරිවාරං නානාරසසූපබ්යඤ්ජනං ගන්ධසාලිභොජනං භොජෙත්වා භත්තකිච්චපරියොසානෙ චින්තෙසි – ‘‘මහන්තං, ඛො, අහං ඨානන්තරං පත්ථෙමි න ඛො පන මය්හං යුත්තං එකදිවසමෙව දානං දත්වා තං ඨානන්තරං පත්ථෙතුං, අනුපටිපාටියා සත්ත දිවසෙ දානං දත්වා පත්ථෙස්සාමී’’ති . සො තෙනෙව නියාමෙන සත්ත දිවසෙ මහාදානානි දත්වා භත්තකිච්චපරියොසානෙ දුස්සකොට්ඨාගාරං විවරාපෙත්වා උත්තමං තිචීවරප්පහොනකං සුඛුමවත්ථං බුද්ධස්ස පාදමූලෙ ඨපෙත්වා භික්ඛුසතසහස්සස්ස ච තිචීවරං දත්වා තථාගතං උපසඞ්කමිත්වා, ‘‘භන්තෙ, යො සො භික්ඛු තුම්හෙහි ඉතො සත්තමදිවසමත්ථකෙ එතදග්ගෙ ඨපිතො, අහම්පි සො භික්ඛු විය අනාගතෙ උප්පජ්ජනකබුද්ධස්ස සාසනෙ පබ්බජිත්වා පටිසම්භිදාපත්තානං අග්ගො භවෙය්ය’’න්ති වත්වා සත්ථු පාදමූලෙ නිපජ්ජිත්වා පත්ථනං අකාසි. සත්ථා තස්ස පත්ථනාය සමිජ්ඣනභාවං දිස්වා ‘‘අනාගතෙ ඉතො කප්පසතසහස්සමත්ථකෙ ගොතමො නාම බුද්ධො ලොකෙ උප්පජ්ජිස්සති, තස්ස සාසනෙ තව පත්ථනා සමිජ්ඣිස්සතී’’ති බ්යාකාසි. වුත්තම්පි චෙතං අපදානෙ (අප. ථෙර 2.54.221-250) –
Upasantoti āyasmato mahākoṭṭhikattherassa gāthā. Tassa kā uppatti? Ayampi thero padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare mahābhogakule nibbattitvā viññutaṃ patto mātāpitūnaṃ accayena kuṭumbaṃ saṇṭhapetvā gharāvāsaṃ vasanto ekadivasaṃ padumuttarassa bhagavato dhammadesanākāle haṃsavatīnagaravāsike gandhamālādihatthe yena buddho yena dhammo yena saṅgho, tanninne tappoṇe tappabbhāre gacchante disvā mahājanena saddhiṃ upagato satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ paṭisambhidāpattānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā ‘‘ayaṃ kira imasmiṃ sāsane paṭisambhidāpattānaṃ aggo, aho vatāhampi ekassa buddhassa sāsane ayaṃ viya paṭisambhidāpattānaṃ aggo bhaveyya’’nti cintetvā satthu desanāpariyosāne vuṭṭhitāya parisāya bhagavantaṃ upasaṅkamitvā, ‘‘bhante, sve mayhaṃ bhikkhaṃ gaṇhathā’’ti nimantesi. Satthā adhivāsesi. So bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā sakanivesanaṃ gantvā sabbarattiṃ buddhassa bhikkhusaṅghassa ca nisajjaṭṭhānaṃ gandhadāmamālādāmādīhi alaṅkaritvā paṇītaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ paṭiyādāpetvā tassā rattiyā accayena sake nivesane bhikkhusatasahassaparivāraṃ bhagavantaṃ vividhayāgukhajjakaparivāraṃ nānārasasūpabyañjanaṃ gandhasālibhojanaṃ bhojetvā bhattakiccapariyosāne cintesi – ‘‘mahantaṃ, kho, ahaṃ ṭhānantaraṃ patthemi na kho pana mayhaṃ yuttaṃ ekadivasameva dānaṃ datvā taṃ ṭhānantaraṃ patthetuṃ, anupaṭipāṭiyā satta divase dānaṃ datvā patthessāmī’’ti . So teneva niyāmena satta divase mahādānāni datvā bhattakiccapariyosāne dussakoṭṭhāgāraṃ vivarāpetvā uttamaṃ ticīvarappahonakaṃ sukhumavatthaṃ buddhassa pādamūle ṭhapetvā bhikkhusatasahassassa ca ticīvaraṃ datvā tathāgataṃ upasaṅkamitvā, ‘‘bhante, yo so bhikkhu tumhehi ito sattamadivasamatthake etadagge ṭhapito, ahampi so bhikkhu viya anāgate uppajjanakabuddhassa sāsane pabbajitvā paṭisambhidāpattānaṃ aggo bhaveyya’’nti vatvā satthu pādamūle nipajjitvā patthanaṃ akāsi. Satthā tassa patthanāya samijjhanabhāvaṃ disvā ‘‘anāgate ito kappasatasahassamatthake gotamo nāma buddho loke uppajjissati, tassa sāsane tava patthanā samijjhissatī’’ti byākāsi. Vuttampi cetaṃ apadāne (apa. thera 2.54.221-250) –
‘‘පදුමුත්තරො නාම ජිනො, සබ්බලොකවිදූ මුනි;
‘‘Padumuttaro nāma jino, sabbalokavidū muni;
ඉතො සතසහස්සම්හි, කප්පෙ උප්පජ්ජි චක්ඛුමා.
Ito satasahassamhi, kappe uppajji cakkhumā.
‘‘ඔවාදකො විඤ්ඤාපකො, තාරකො සබ්බපාණිනං;
‘‘Ovādako viññāpako, tārako sabbapāṇinaṃ;
දෙසනාකුසලො බුද්ධො, තාරෙසි ජනතං බහුං.
Desanākusalo buddho, tāresi janataṃ bahuṃ.
‘‘අනුකම්පකො කාරුණිකො, හිතෙසී සබ්බපාණිනං;
‘‘Anukampako kāruṇiko, hitesī sabbapāṇinaṃ;
සම්පත්තෙ තිත්ථියෙ සබ්බෙ, පඤ්චසීලෙ පතිට්ඨපි.
Sampatte titthiye sabbe, pañcasīle patiṭṭhapi.
‘‘එවං නිරාකුලං ආසි, සුඤ්ඤතං තිත්ථියෙහි ච;
‘‘Evaṃ nirākulaṃ āsi, suññataṃ titthiyehi ca;
විචිත්තං අරහන්තෙහි, වසීභූතෙහි තාදිභි.
Vicittaṃ arahantehi, vasībhūtehi tādibhi.
‘‘රතනානට්ඨපඤ්ඤාසං, උග්ගතො සො මහාමුනි;
‘‘Ratanānaṭṭhapaññāsaṃ, uggato so mahāmuni;
කඤ්චනග්ඝියසඞ්කාසො, බාත්තිංසවරලක්ඛණො.
Kañcanagghiyasaṅkāso, bāttiṃsavaralakkhaṇo.
‘‘වස්සසතසහස්සානි, ආයු විජ්ජති තාවදෙ;
‘‘Vassasatasahassāni, āyu vijjati tāvade;
තාවතා තිට්ඨමානො සො, තාරෙසි ජනතං බහුං.
Tāvatā tiṭṭhamāno so, tāresi janataṃ bahuṃ.
‘‘තදාහං හංසවතියං, බ්රාහ්මණො වෙදපාරගූ;
‘‘Tadāhaṃ haṃsavatiyaṃ, brāhmaṇo vedapāragū;
උපෙච්ච සබ්බලොකග්ගං, අස්සොසිං ධම්මදෙසනං.
Upecca sabbalokaggaṃ, assosiṃ dhammadesanaṃ.
‘‘තදා සො සාවකං වීරො, පභින්නමතිගොචරං;
‘‘Tadā so sāvakaṃ vīro, pabhinnamatigocaraṃ;
අත්ථෙ ධම්මෙ නිරුත්තෙ ච, පටිභානෙ ච කොවිදං.
Atthe dhamme nirutte ca, paṭibhāne ca kovidaṃ.
‘‘ඨපෙසි එතදග්ගම්හි, තං සුත්වා මුදිතො අහං;
‘‘Ṭhapesi etadaggamhi, taṃ sutvā mudito ahaṃ;
සසාවකං ජිනවරං, සත්තාහං භොජයිං තදා.
Sasāvakaṃ jinavaraṃ, sattāhaṃ bhojayiṃ tadā.
‘‘දුස්සෙහච්ඡාදයිත්වාන, සසිස්සං බුද්ධිසාගරං;
‘‘Dussehacchādayitvāna, sasissaṃ buddhisāgaraṃ;
නිපච්ච පාදමූලම්හි, තං ඨානං පත්ථයිං අහං.
Nipacca pādamūlamhi, taṃ ṭhānaṃ patthayiṃ ahaṃ.
‘‘තතො අවොච ලොකග්ගො, පස්සථෙතං දිජුත්තමං;
‘‘Tato avoca lokaggo, passathetaṃ dijuttamaṃ;
විනතං පාදමූලෙ මෙ, කමලොදරසප්පභං.
Vinataṃ pādamūle me, kamalodarasappabhaṃ.
‘‘බුද්ධසෙට්ඨස්ස භික්ඛුස්ස, ඨානං පත්ථයතෙ අයං;
‘‘Buddhaseṭṭhassa bhikkhussa, ṭhānaṃ patthayate ayaṃ;
තාය සද්ධාය චාගෙන, සද්ධම්මස්සවනෙන ච.
Tāya saddhāya cāgena, saddhammassavanena ca.
‘‘සබ්බත්ථ සුඛිතො හුත්වා, සංසරිත්වා භවාභවෙ;
‘‘Sabbattha sukhito hutvā, saṃsaritvā bhavābhave;
අනාගතම්හි අද්ධානෙ, ලච්ඡසෙතං මනොරථං.
Anāgatamhi addhāne, lacchasetaṃ manorathaṃ.
‘‘සතසහස්සිතො කප්පෙ, ඔක්කාකකුලසම්භවො;
‘‘Satasahassito kappe, okkākakulasambhavo;
ගොතමො නාම ගොත්තෙන, සත්ථා ලොකෙ භවිස්සති.
Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.
‘‘තස්ස ධම්මෙසු දායාදො, ඔරසො ධම්මනිම්මිතො;
‘‘Tassa dhammesu dāyādo, oraso dhammanimmito;
කොට්ඨිකො නාම නාමෙන, හෙස්සති සත්ථු සාවකො.
Koṭṭhiko nāma nāmena, hessati satthu sāvako.
‘‘තං සුත්වා මුදිතො හුත්වා, යාවජීවං තදා ජිනං;
‘‘Taṃ sutvā mudito hutvā, yāvajīvaṃ tadā jinaṃ;
මෙත්තචිත්තො පරිචරිං, සතො පඤ්ඤා සමාහිතො.
Mettacitto paricariṃ, sato paññā samāhito.
‘‘තෙන කම්මවිපාකෙන, චෙතනාපණිධීහි ච;
‘‘Tena kammavipākena, cetanāpaṇidhīhi ca;
ජහිත්වා මානුසං දෙහං, තාවතිංසමගච්ඡහං.
Jahitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsamagacchahaṃ.
‘‘සතානං තීණික්ඛත්තුඤ්ච, දෙවරජ්ජමකාරයිං;
‘‘Satānaṃ tīṇikkhattuñca, devarajjamakārayiṃ;
සතානං පඤ්චක්ඛත්තුඤ්ච, චක්කවත්තී අහොසහං.
Satānaṃ pañcakkhattuñca, cakkavattī ahosahaṃ.
‘‘පදෙසරජ්ජං විපුලං, ගණනාතො අසඞ්ඛියං;
‘‘Padesarajjaṃ vipulaṃ, gaṇanāto asaṅkhiyaṃ;
සබ්බත්ථ සුඛිතො ආසිං, තස්ස කම්මස්ස වාහසා.
Sabbattha sukhito āsiṃ, tassa kammassa vāhasā.
‘‘දුවෙ භවෙ සංසරාමි, දෙවත්තෙ අථ මානුසෙ;
‘‘Duve bhave saṃsarāmi, devatte atha mānuse;
අඤ්ඤං ගතිං න ගච්ඡාමි, සුචිණ්ණස්ස ඉදං ඵලං.
Aññaṃ gatiṃ na gacchāmi, suciṇṇassa idaṃ phalaṃ.
‘‘දුවෙ කුලෙ පජායාමි, ඛත්තියෙ අථ බ්රාහ්මණෙ;
‘‘Duve kule pajāyāmi, khattiye atha brāhmaṇe;
නීචෙ කුලෙ න ජායාමි, සුචිණ්ණස්ස ඉදං ඵලං.
Nīce kule na jāyāmi, suciṇṇassa idaṃ phalaṃ.
‘‘පච්ඡිමෙ භවෙ සම්පත්තෙ, බ්රහ්මබන්ධු අහොසහං;
‘‘Pacchime bhave sampatte, brahmabandhu ahosahaṃ;
සාවත්ථියං විප්පකුලෙ, පච්චාජාතො මහද්ධනෙ.
Sāvatthiyaṃ vippakule, paccājāto mahaddhane.
‘‘මාතා චන්දවතී නාම, පිතා මෙ අස්සලායනො;
‘‘Mātā candavatī nāma, pitā me assalāyano;
යදා මෙ පිතරං බුද්ධො, විනයී සබ්බසුද්ධියා.
Yadā me pitaraṃ buddho, vinayī sabbasuddhiyā.
‘‘තදා පසන්නො සුගතෙ, පබ්බජිං අනගාරියං;
‘‘Tadā pasanno sugate, pabbajiṃ anagāriyaṃ;
මොග්ගල්ලානො ආචරියො, උපජ්ඣා සාරිසම්භවො.
Moggallāno ācariyo, upajjhā sārisambhavo.
‘‘කෙසෙසු ඡිජ්ජමානෙසු, දිට්ඨි ඡින්නා සමූලිකා;
‘‘Kesesu chijjamānesu, diṭṭhi chinnā samūlikā;
නිවාසෙන්තො ච කාසාවං, අරහත්තමපාපුණිං.
Nivāsento ca kāsāvaṃ, arahattamapāpuṇiṃ.
‘‘අත්ථධම්මනිරුත්තීසු, පටිභානෙ ච මෙ මති;
‘‘Atthadhammaniruttīsu, paṭibhāne ca me mati;
පභින්නා තෙන ලොකග්ගො, එතදග්ගෙ ඨපෙසි මං.
Pabhinnā tena lokaggo, etadagge ṭhapesi maṃ.
‘‘අසන්දිට්ඨං වියාකාසිං, උපතිස්සෙන පුච්ඡිතො;
‘‘Asandiṭṭhaṃ viyākāsiṃ, upatissena pucchito;
පටිසම්භිදාසු තෙනාහං, අග්ගො සම්බුද්ධසාසනෙ.
Paṭisambhidāsu tenāhaṃ, aggo sambuddhasāsane.
‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං, භවා සබ්බෙ සමූහතා;
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ, bhavā sabbe samūhatā;
නාගොව බන්ධනං ඡෙත්වා, විහරාමි අනාසවො.
Nāgova bandhanaṃ chetvā, viharāmi anāsavo.
‘‘ස්වාගතං වත මෙ ආසි, මම බුද්ධස්ස සන්තිකෙ;
‘‘Svāgataṃ vata me āsi, mama buddhassa santike;
තිස්සො විජ්ජා අනුප්පත්තා, කතං බුද්ධස්ස සාසනං.
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsanaṃ.
‘‘පටිසම්භිදා චතස්සො, විමොක්ඛාපි ච අට්ඨිමෙ;
‘‘Paṭisambhidā catasso, vimokkhāpi ca aṭṭhime;
ඡළභිඤ්ඤා සච්ඡිකතා, කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.
Chaḷabhiññā sacchikatā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
එවං සො තත්ථ තත්ථ භවෙ පුඤ්ඤඤාණසම්භාරං සම්භරන්තො අපරාපරං දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං බ්රාහ්මණමහාසාලකුලෙ නිබ්බත්ති. කොට්ඨිකොතිස්ස නාමං අකංසු. සො වයප්පත්තො තයො වෙදෙ උග්ගහෙත්වා බ්රාහ්මණසිප්පෙ නිප්ඵත්තිං ගතො එකදිවසං සත්ථු සන්තිකං ගන්ත්වා ධම්මං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා උපසම්පන්නකාලතො පට්ඨාය විපස්සනාය කම්මං කරොන්තො සහ පටිසම්භිදාහි අරහත්තං පත්වා පටිසම්භිදාසු චිණ්ණවසී හුත්වා අභිඤ්ඤාතෙ අභිඤ්ඤාතෙ මහාථෙරෙ උපසඞ්කමිත්වා පඤ්හං පුච්ඡන්තොපි දසබලං උපසඞ්කමිත්වා පඤ්හං පුච්ඡන්තොපි පටිසම්භිදාසුයෙව පඤ්හං පුච්ඡි. එවමයං ථෙරො තත්ථ කතාධිකාරතාය චිණ්ණවසීභාවෙන ච පටිසම්භිදාපත්තානං අග්ගො ජාතො. අථ නං සත්ථා මහාවෙදල්ලසුත්තං (ම. නි. 1.449 ආදයො) අට්ඨුප්පත්තිං කත්වා පටිසම්භිදාපත්තානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙසි – ‘‘එතදග්ගං, භික්ඛවෙ, මම සාවකානං භික්ඛූනං පටිසම්භිදාපත්තානං යදිදං මහාකොට්ඨිකො’’ති (අ. නි. 1.209, 218). සො අපරෙන සමයෙන විමුත්තිසුඛං පටිසංවෙදෙන්තො උදානවසෙන –
Evaṃ so tattha tattha bhave puññañāṇasambhāraṃ sambharanto aparāparaṃ devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇamahāsālakule nibbatti. Koṭṭhikotissa nāmaṃ akaṃsu. So vayappatto tayo vede uggahetvā brāhmaṇasippe nipphattiṃ gato ekadivasaṃ satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā upasampannakālato paṭṭhāya vipassanāya kammaṃ karonto saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā paṭisambhidāsu ciṇṇavasī hutvā abhiññāte abhiññāte mahāthere upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchantopi dasabalaṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchantopi paṭisambhidāsuyeva pañhaṃ pucchi. Evamayaṃ thero tattha katādhikāratāya ciṇṇavasībhāvena ca paṭisambhidāpattānaṃ aggo jāto. Atha naṃ satthā mahāvedallasuttaṃ (ma. ni. 1.449 ādayo) aṭṭhuppattiṃ katvā paṭisambhidāpattānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ paṭisambhidāpattānaṃ yadidaṃ mahākoṭṭhiko’’ti (a. ni. 1.209, 218). So aparena samayena vimuttisukhaṃ paṭisaṃvedento udānavasena –
2.
2.
‘‘උපසන්තො උපරතො, මන්තභාණී අනුද්ධතො;
‘‘Upasanto uparato, mantabhāṇī anuddhato;
ධුනාති පාපකෙ ධම්මෙ, දුමපත්තංව මාලුතො’’ති. –
Dhunāti pāpake dhamme, dumapattaṃva māluto’’ti. –
ඉත්ථං සුදං ආයස්මා මහාකොට්ඨිකත්ථෙරො ගාථං අභාසි.
Itthaṃ sudaṃ āyasmā mahākoṭṭhikatthero gāthaṃ abhāsi.
තත්ථ උපසන්තොති මනච්ඡට්ඨානං ඉන්ද්රියානං උපසමනෙන නිබ්බිසෙවනභාවකරණෙන උපසන්තො. උපරතොති සබ්බස්මා පාපකරණතො ඔරතො විරතො. මන්තභාණීති මන්තා වුච්චති පඤ්ඤා, තාය පන උපපරික්ඛිත්වා භණතීති මන්තභාණී, කාලවාදීආදිභාවං අවිස්සජ්ජෙන්තොයෙව භණතීති අත්ථො. මන්තභණනවසෙන වා භණතීති මන්තභාණී, දුබ්භාසිතතො විනා අත්තනො භාසනවසෙන චතුරඞ්ගසමන්නාගතං සුභාසිතංයෙව භණතීති අත්ථො. ජාතිආදිවසෙන අත්තනො අනුක්කංසනතො න උද්ධතොති අනුද්ධතො අථ වා තිණ්ණං කායදුච්චරිතානං වූපසමනෙන තතො පටිවිරතියා උපසන්තො, තිණ්ණං මනොදුච්චරිතානං උපරමණෙන පජහනෙන උපරතො, චතුන්නං වචීදුච්චරිතානං අප්පවත්තියා පරිමිතභාණිතාය මන්තභාණී, තිවිධදුච්චරිතනිමිත්තඋප්පජ්ජනකස්ස උද්ධච්චස්ස අභාවතො අනුද්ධතො. එවං පන තිවිධදුච්චරිතප්පහානෙන සුද්ධෙ සීලෙ පතිට්ඨිතො, උද්ධච්චප්පහානෙන සමාහිතො, තමෙව සමාධිං පදට්ඨානං කත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා මග්ගපටිපාටියා ධුනාති පාපකෙ ධම්මෙ ලාමකට්ඨෙන පාපකෙ සබ්බෙපි සංකිලෙසධම්මෙ නිද්ධුනාති, සමුච්ඡෙදවසෙන පජහති . යථා කිං? දුමපත්තංව මාලුතො, යථා නාම දුමස්ස රුක්ඛස්ස පත්තං පණ්ඩුපලාසං මාලුතො වාතො ධුනාති, බන්ධනතො වියොජෙන්තො නීහරති, එවං යථාවුත්තපටිපත්තියං ඨිතො පාපධම්මෙ අත්තනො සන්තානතො නීහරති, එවමයං ථෙරස්ස අඤ්ඤාපදෙසෙන අඤ්ඤාබ්යාකරණගාථාපි හොතීති වෙදිතබ්බා.
Tattha upasantoti manacchaṭṭhānaṃ indriyānaṃ upasamanena nibbisevanabhāvakaraṇena upasanto. Uparatoti sabbasmā pāpakaraṇato orato virato. Mantabhāṇīti mantā vuccati paññā, tāya pana upaparikkhitvā bhaṇatīti mantabhāṇī, kālavādīādibhāvaṃ avissajjentoyeva bhaṇatīti attho. Mantabhaṇanavasena vā bhaṇatīti mantabhāṇī, dubbhāsitato vinā attano bhāsanavasena caturaṅgasamannāgataṃ subhāsitaṃyeva bhaṇatīti attho. Jātiādivasena attano anukkaṃsanato na uddhatoti anuddhato atha vā tiṇṇaṃ kāyaduccaritānaṃ vūpasamanena tato paṭiviratiyā upasanto, tiṇṇaṃ manoduccaritānaṃ uparamaṇena pajahanena uparato, catunnaṃ vacīduccaritānaṃ appavattiyā parimitabhāṇitāya mantabhāṇī, tividhaduccaritanimittauppajjanakassa uddhaccassa abhāvato anuddhato. Evaṃ pana tividhaduccaritappahānena suddhe sīle patiṭṭhito, uddhaccappahānena samāhito, tameva samādhiṃ padaṭṭhānaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā maggapaṭipāṭiyā dhunāti pāpake dhamme lāmakaṭṭhena pāpake sabbepi saṃkilesadhamme niddhunāti, samucchedavasena pajahati . Yathā kiṃ? Dumapattaṃva māluto, yathā nāma dumassa rukkhassa pattaṃ paṇḍupalāsaṃ māluto vāto dhunāti, bandhanato viyojento nīharati, evaṃ yathāvuttapaṭipattiyaṃ ṭhito pāpadhamme attano santānato nīharati, evamayaṃ therassa aññāpadesena aññābyākaraṇagāthāpi hotīti veditabbā.
එත්ථ ච කායවචීදුච්චරිතප්පහානවචනෙන පයොගසුද්ධිං දස්සෙති, මනොදුච්චරිතප්පහානවචනෙන ආසයසුද්ධිං. එවං පයොගාසයසුද්ධස්ස ‘‘අනුද්ධතො’’ති ඉමිනා උද්ධච්චාභාවවචනෙන තදෙකට්ඨතාය නීවරණප්පහානං දස්සෙති. තෙසු පයොගසුද්ධියා සීලසම්පත්ති විභාවිතා, ආසයසුද්ධියා සමථභාවනාය උපකාරකධම්මපරිග්ගහො, නීවරණප්පහානෙන සමාධිභාවනා, ‘‘ධුනාති පාපකෙ ධම්මෙ’’ති ඉමිනා පඤ්ඤාභාවනා විභාවිතා හොති. එවං අධිසීලසික්ඛාදයො තිස්සො සික්ඛා, තිවිධකල්යාණං සාසනං, තදඞ්ගප්පහානාදීනි තීණි පහානානි, අන්තද්වයපරිවජ්ජනෙන සද්ධිං මජ්ඣිමාය පටිපත්තියා පටිපජ්ජනං, අපායභවාදීනං සමතික්කමනූපායො ච යථාරහං නිද්ධාරෙත්වා යොජෙතබ්බා. ඉමිනා නයෙන සෙසගාථාසුපි යථාරහං අත්ථයොජනා වෙදිතබ්බා. අත්ථමත්තමෙව පන තත්ථ තත්ථ අපුබ්බං වණ්ණයිස්සාම. ‘‘ඉත්ථං සුදං ආයස්මා මහාකොට්ඨිකො’’ති ඉදං පූජාවචනං, යථා තං මහාමොග්ගල්ලානොති.
Ettha ca kāyavacīduccaritappahānavacanena payogasuddhiṃ dasseti, manoduccaritappahānavacanena āsayasuddhiṃ. Evaṃ payogāsayasuddhassa ‘‘anuddhato’’ti iminā uddhaccābhāvavacanena tadekaṭṭhatāya nīvaraṇappahānaṃ dasseti. Tesu payogasuddhiyā sīlasampatti vibhāvitā, āsayasuddhiyā samathabhāvanāya upakārakadhammapariggaho, nīvaraṇappahānena samādhibhāvanā, ‘‘dhunāti pāpake dhamme’’ti iminā paññābhāvanā vibhāvitā hoti. Evaṃ adhisīlasikkhādayo tisso sikkhā, tividhakalyāṇaṃ sāsanaṃ, tadaṅgappahānādīni tīṇi pahānāni, antadvayaparivajjanena saddhiṃ majjhimāya paṭipattiyā paṭipajjanaṃ, apāyabhavādīnaṃ samatikkamanūpāyo ca yathārahaṃ niddhāretvā yojetabbā. Iminā nayena sesagāthāsupi yathārahaṃ atthayojanā veditabbā. Atthamattameva pana tattha tattha apubbaṃ vaṇṇayissāma. ‘‘Itthaṃ sudaṃ āyasmā mahākoṭṭhiko’’ti idaṃ pūjāvacanaṃ, yathā taṃ mahāmoggallānoti.
මහාකොට්ඨිකත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Mahākoṭṭhikattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 2. මහාකොට්ඨිකත්ථෙරගාථා • 2. Mahākoṭṭhikattheragāthā