| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ទីឃ និកាយ (អដ្ឋកថា) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) |
៦. មហាលិសុត្តវណ្ណនា
6. Mahālisuttavaṇṇanā
ព្រាហ្មណទូតវត្ថុវណ្ណនា
Brāhmaṇadūtavatthuvaṇṇanā
៣៥៩. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា វេសាលិយន្តិ មហាលិសុត្តំ។ តត្រាយំ អបុព្ពបទវណ្ណនា។ វេសាលិយន្តិ បុនប្បុនំ វិសាលភាវូបគមនតោ វេសាលីតិ លទ្ធនាមកេ នគរេ។ មហាវនេតិ ពហិនគរេ ហិមវន្តេន សទ្ធិំ ឯកាពទ្ធំ ហុត្វា ឋិតំ សយំ ជាតវនំ អត្ថិ, យំ មហន្តភាវេនេវ មហាវនន្តិ វុច្ចតិ, តស្មិំ មហាវនេ។ កូដាគារសាលាយន្តិ តស្មិំ វនសណ្ឌេ សង្ឃារាមំ បតិដ្ឋបេសុំ។ តត្ថ កណ្ណិកំ យោជេត្វា ថម្ភានំ ឧបរិ កូដាគារសាលាសង្ខេបេន ទេវវិមានសទិសំ បាសាទំ អកំសុ, តំ ឧបាទាយ សកលោបិ សង្ឃារាមោ ‘‘កូដាគារសាលា’’តិ បញ្ញាយិត្ថ។ ភគវា តំ វេសាលិំ ឧបនិស្សាយ តស្មិំ សង្ឃារាមេ វិហរតិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘វេសាលិយំ វិហរតិ មហាវនេ កូដាគារសាលាយ’’ន្តិ។ កោសលកាតិ កោសលរដ្ឋវាសិនោ។ មាគធកាតិ មគធរដ្ឋវាសិនោ។ ករណីយេនាតិ អវស្សំ កត្តព្ពកម្មេន។ យញ្ហិ អកាតុម្បិ វដ្ដតិ, តំ កិច្ចន្តិ វុច្ចតិ, យំ អវស្សំ កាតព្ពមេវ, តំ ករណីយំ នាម។
359.Evaṃme sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā vesāliyanti mahālisuttaṃ. Tatrāyaṃ apubbapadavaṇṇanā. Vesāliyanti punappunaṃ visālabhāvūpagamanato vesālīti laddhanāmake nagare. Mahāvaneti bahinagare himavantena saddhiṃ ekābaddhaṃ hutvā ṭhitaṃ sayaṃ jātavanaṃ atthi, yaṃ mahantabhāveneva mahāvananti vuccati, tasmiṃ mahāvane. Kūṭāgārasālāyanti tasmiṃ vanasaṇḍe saṅghārāmaṃ patiṭṭhapesuṃ. Tattha kaṇṇikaṃ yojetvā thambhānaṃ upari kūṭāgārasālāsaṅkhepena devavimānasadisaṃ pāsādaṃ akaṃsu, taṃ upādāya sakalopi saṅghārāmo ‘‘kūṭāgārasālā’’ti paññāyittha. Bhagavā taṃ vesāliṃ upanissāya tasmiṃ saṅghārāme viharati. Tena vuttaṃ – ‘‘vesāliyaṃ viharati mahāvane kūṭāgārasālāya’’nti. Kosalakāti kosalaraṭṭhavāsino. Māgadhakāti magadharaṭṭhavāsino. Karaṇīyenāti avassaṃ kattabbakammena. Yañhi akātumpi vaṭṭati, taṃ kiccanti vuccati, yaṃ avassaṃ kātabbameva, taṃ karaṇīyaṃ nāma.
៣៦០. បដិសល្លីនោ ភគវាតិ នានារម្មណចារតោ បដិក្កម្ម សល្លីនោ និលីនោ, ឯកីភាវំ ឧបគម្ម ឯកត្តារម្មណេ ឈានរតិំ អនុភវតីតិ អត្ថោ។ តត្ថេវាតិ តស្មិញ្ញេវ វិហារេ។ ឯកមន្តន្តិ តស្មា ឋានា អបក្កម្ម តាសុ តាសុ រុក្ខច្ឆាយាសុ និសីទិំសុ។
360.Paṭisallīno bhagavāti nānārammaṇacārato paṭikkamma sallīno nilīno, ekībhāvaṃ upagamma ekattārammaṇe jhānaratiṃ anubhavatīti attho. Tatthevāti tasmiññeva vihāre. Ekamantanti tasmā ṭhānā apakkamma tāsu tāsu rukkhacchāyāsu nisīdiṃsu.
ឱដ្ឋទ្ធលិច្ឆវីវត្ថុវណ្ណនា
Oṭṭhaddhalicchavīvatthuvaṇṇanā
៣៦១. ឱដ្ឋទ្ធោតិ អទ្ធោដ្ឋតាយ ឯវំលទ្ធនាមោ។ មហតិយា លិច្ឆវីបរិសាយាតិ បុរេភត្តំ ពុទ្ធប្បមុខស្ស ភិក្ខុសង្ឃស្ស ទានំ ទត្វា ភគវតោ សន្តិកេ ឧបោសថង្គានិ អធិដ្ឋហិត្វា គន្ធមាលាទីនិ គាហាបេត្វា ឧគ្ឃោសនាយ មហតិំ លិច្ឆវិរាជបរិសំ សន្និបាតាបេត្វា តាយ នីលបីតាទិវណ្ណវត្ថាភរណវិលេបនបដិមណ្ឌិតាយ តាវតិំសបរិសសប្បដិភាគាយ មហតិយា លិច្ឆវិបរិសាយ សទ្ធិំ ឧបសង្កមិ។ អកាលោ ខោ មហាលីតិ តស្ស ឱដ្ឋទ្ធស្ស មហាលីតិ មូលនាមំ, តេន មូលនាមមត្តេន នំ ថេរោ មហាលីតិ អាលបតិ។ ឯកមន្តំ និសីទីតិ បតិរូបាសុ រុក្ខច្ឆាយាសុ តាយ លិច្ឆវិបរិសាយ សទ្ធិំ រតនត្តយស្ស វណ្ណំ កថយន្តោ និសីទិ។
361.Oṭṭhaddhoti addhoṭṭhatāya evaṃladdhanāmo. Mahatiyā licchavīparisāyāti purebhattaṃ buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa dānaṃ datvā bhagavato santike uposathaṅgāni adhiṭṭhahitvā gandhamālādīni gāhāpetvā ugghosanāya mahatiṃ licchavirājaparisaṃ sannipātāpetvā tāya nīlapītādivaṇṇavatthābharaṇavilepanapaṭimaṇḍitāya tāvatiṃsaparisasappaṭibhāgāya mahatiyā licchaviparisāya saddhiṃ upasaṅkami. Akālo kho mahālīti tassa oṭṭhaddhassa mahālīti mūlanāmaṃ, tena mūlanāmamattena naṃ thero mahālīti ālapati. Ekamantaṃ nisīdīti patirūpāsu rukkhacchāyāsu tāya licchaviparisāya saddhiṃ ratanattayassa vaṇṇaṃ kathayanto nisīdi.
៣៦២. សីហោ សមណុទ្ទេសោតិ អាយស្មតោ នាគិតស្ស ភាគិនេយ្យោ សត្តវស្សកាលេ បព្ពជិត្វា សាសនេ យុត្តបយុត្តោ ‘‘សីហោ’’តិ ឯវំនាមកោ សាមណេរោ, សោ កិរ តំ មហាបរិសំ ទិស្វា – ‘‘អយំ បរិសា មហតី, សកលំ វិហារំ បូរេត្វា និសិន្នា, អទ្ធា ភគវា អជ្ជ ឥមិស្សា បរិសាយ មហន្តេន ឧស្សាហេន ធម្មំ ទេសេស្សតិ, យំនូនាហំ ឧបជ្ឈាយស្សាចិក្ខិត្វា ភគវតោ មហាបរិសាយ សន្និបតិតភាវំ អារោចាបេយ្យ’’ន្តិ ចិន្តេត្វា យេនាយស្មា នាគិតោ តេនុបសង្កមិ។ ភន្តេ កស្សបាតិ ថេរំ គោត្តេន អាលបតិ។ ឯសា ជនតាតិ ឯសោ ជនសមូហោ។
362.Sīho samaṇuddesoti āyasmato nāgitassa bhāgineyyo sattavassakāle pabbajitvā sāsane yuttapayutto ‘‘sīho’’ti evaṃnāmako sāmaṇero, so kira taṃ mahāparisaṃ disvā – ‘‘ayaṃ parisā mahatī, sakalaṃ vihāraṃ pūretvā nisinnā, addhā bhagavā ajja imissā parisāya mahantena ussāhena dhammaṃ desessati, yaṃnūnāhaṃ upajjhāyassācikkhitvā bhagavato mahāparisāya sannipatitabhāvaṃ ārocāpeyya’’nti cintetvā yenāyasmā nāgito tenupasaṅkami. Bhante kassapāti theraṃ gottena ālapati. Esā janatāti eso janasamūho.
ត្វញ្ញេវ ភគវតោ អារោចេហីតិ សីហោ កិរ ភគវតោ វិស្សាសិកោ, អយញ្ហិ ថេរោ ថូលសរីរោ, តេនស្ស សរីរគរុតាយ ឧដ្ឋាននិសជ្ជាទីសុ អាលសិយភាវោ ឦសកំ អប្បហីនោ វិយ ហោតិ។ អថាយំ សាមណេរោ ភគវតោ កាលេន កាលំ វត្តំ ករោតិ។ តេន នំ ថេរោ ‘‘ត្វម្បិ ទសពលស្ស វិស្សាសិកោ’’តិ វត្វា គច្ឆ ត្វញ្ញេវារោចេហីតិ អាហ។ វិហារបច្ឆាយាយន្តិ វិហារឆាយាយំ, កូដាគារមហាគេហច្ឆាយាយ ផរិតោកាសេតិ អត្ថោ។ សា កិរ កូដាគារសាលា ទក្ខិណុត្តរតោ ទីឃា បាចីនមុខា, តេនស្សា បុរតោ មហតី ឆាយា បត្ថដា ហោតិ, សីហោ តត្ថ ភគវតោ អាសនំ បញ្ញបេសិ។
Tvaññeva bhagavato ārocehīti sīho kira bhagavato vissāsiko, ayañhi thero thūlasarīro, tenassa sarīragarutāya uṭṭhānanisajjādīsu ālasiyabhāvo īsakaṃ appahīno viya hoti. Athāyaṃ sāmaṇero bhagavato kālena kālaṃ vattaṃ karoti. Tena naṃ thero ‘‘tvampi dasabalassa vissāsiko’’ti vatvā gaccha tvaññevārocehīti āha. Vihārapacchāyāyanti vihārachāyāyaṃ, kūṭāgāramahāgehacchāyāya pharitokāseti attho. Sā kira kūṭāgārasālā dakkhiṇuttarato dīghā pācīnamukhā, tenassā purato mahatī chāyā patthaṭā hoti, sīho tattha bhagavato āsanaṃ paññapesi.
៣៦៣. អថ ខោ ភគវា ទ្វារន្តរេហិ ចេវ វាតបានន្តរេហិ ច និក្ខមិត្វា វិធាវន្តាហិ វិប្ផរន្តីហិ ឆព្ពណ្ណាហិ ពុទ្ធរស្មីហិ សំសូចិតនិក្ខមនោ វលាហកន្តរតោ បុណ្ណចន្ទោ វិយ កូដាគារសាលតោ និក្ខមិត្វា បញ្ញត្តវរពុទ្ធាសនេ និសីទិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘អថ ខោ ភគវា វិហារា និក្ខម្ម វិហារបច្ឆាយាយ បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទី’’តិ។
363. Atha kho bhagavā dvārantarehi ceva vātapānantarehi ca nikkhamitvā vidhāvantāhi vippharantīhi chabbaṇṇāhi buddharasmīhi saṃsūcitanikkhamano valāhakantarato puṇṇacando viya kūṭāgārasālato nikkhamitvā paññattavarabuddhāsane nisīdi. Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho bhagavā vihārā nikkhamma vihārapacchāyāya paññatte āsane nisīdī’’ti.
៣៦៤-៣៦៥. បុរិមានិ , ភន្តេ, ទិវសានិ បុរិមតរានីតិ ឯត្ថ ហិយ្យោ ទិវសំ បុរិមំ នាម, តតោ បរំ បុរិមតរំ។ តតោ បដ្ឋាយ បន សព្ពានិ បុរិមានិ ចេវ បុរិមតរានិ ច ហោន្តិ។ យទគ្គេតិ មូលទិវសតោ បដ្ឋាយ យំ ទិវសំ អគ្គំ បរកោដិំ កត្វា វិហរាមីតិ អត្ថោ, យាវ វិហាសិន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ ឥទានិ តស្ស បរិមាណំ ទស្សេន្តោ ‘‘នចិរំ តីណិ វស្សានី’’តិ អាហ។ អថ វា យទគ្គេតិ យំ ទិវសំ អគ្គំ កត្វា នចិរំ តីណិ វស្សានិ វិហរាមីតិបិ អត្ថោ ។ យំ ទិវសំ អាទិំ កត្វា នចិរំ វិហាសិំ តីណិយេវ វស្សានីតិ វុត្តំ ហោតិ។ អយំ កិរ ភគវតោ បត្តចីវរំ គណ្ហន្តោ តីណិ សំវច្ឆរានិ ភគវន្តំ ឧបដ្ឋាសិ, តំ សន្ធាយ ឯវំ វទតិ។ បិយរូបានីតិ បិយជាតិកានិ សាតជាតិកានិ។ កាមូបសំហិតានីតិ កាមស្សាទយុត្តានិ។ រជនីយានីតិ រាគជនកានិ។ នោ ច ខោ ទិព្ពានិ សទ្ទានីតិ កស្មា សុនក្ខត្តោ តានិ ន សុណាតិ? សោ កិរ ភគវន្តំ ឧបសង្កមិត្វា ទិព្ពចក្ខុបរិកម្មំ យាចិ, តស្ស ភគវា អាចិក្ខិ, សោ យថានុសិដ្ឋំ បដិបន្នោ ទិព្ពចក្ខុំ ឧប្បាទេត្វា ទេវតានំ រូបានិ ទិស្វា ចិន្តេសិ ‘‘ឥមស្មិំ សរីរសណ្ឋានេ សទ្ទេន មធុរេន ភវិតព្ពំ, កថំ នុ ខោ នំ សុណេយ្យ’’ន្តិ ភគវន្តំ ឧបសង្កមិត្វា ទិព្ពសោតបរិកម្មំ បុច្ឆិ។ អយញ្ច អតីតេ ឯកំ សីលវន្តំ ភិក្ខុំ កណ្ណសក្ខលិយំ បហរិត្វា ពធិរមកាសិ។ តស្មា បរិកម្មំ ករោន្តោបិ អភព្ពោ ទិព្ពសោតាធិគមាយ។ តេនស្ស ន ភគវា បរិកម្មំ កថេសិ។ សោ ឯត្តាវតា ភគវតិ អាឃាតំ ពន្ធិត្វា ចិន្តេសិ – ‘‘អទ្ធា សមណស្ស គោតមស្ស ឯវំ ហោតិ – ‘អហម្បិ ខត្តិយោ អយម្បិ ខត្តិយោ, សចស្ស ញាណំ វឌ្ឍិស្សតិ, អយម្បិ សព្ពញ្ញូ ភវិស្សតី’តិ ឧសូយាយ មយ្ហំ ន កថេសី’’តិ។ សោ អនុក្កមេន គិហិភាវំ បត្វា តមត្ថំ មហាលិលិច្ឆវិនោ កថេន្តោ ឯវមាហ។
364-365.Purimāni, bhante, divasāni purimatarānīti ettha hiyyo divasaṃ purimaṃ nāma, tato paraṃ purimataraṃ. Tato paṭṭhāya pana sabbāni purimāni ceva purimatarāni ca honti. Yadaggeti mūladivasato paṭṭhāya yaṃ divasaṃ aggaṃ parakoṭiṃ katvā viharāmīti attho, yāva vihāsinti vuttaṃ hoti. Idāni tassa parimāṇaṃ dassento ‘‘naciraṃ tīṇi vassānī’’ti āha. Atha vā yadaggeti yaṃ divasaṃ aggaṃ katvā naciraṃ tīṇi vassāni viharāmītipi attho . Yaṃ divasaṃ ādiṃ katvā naciraṃ vihāsiṃ tīṇiyeva vassānīti vuttaṃ hoti. Ayaṃ kira bhagavato pattacīvaraṃ gaṇhanto tīṇi saṃvaccharāni bhagavantaṃ upaṭṭhāsi, taṃ sandhāya evaṃ vadati. Piyarūpānīti piyajātikāni sātajātikāni. Kāmūpasaṃhitānīti kāmassādayuttāni. Rajanīyānīti rāgajanakāni. No ca kho dibbāni saddānīti kasmā sunakkhatto tāni na suṇāti? So kira bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dibbacakkhuparikammaṃ yāci, tassa bhagavā ācikkhi, so yathānusiṭṭhaṃ paṭipanno dibbacakkhuṃ uppādetvā devatānaṃ rūpāni disvā cintesi ‘‘imasmiṃ sarīrasaṇṭhāne saddena madhurena bhavitabbaṃ, kathaṃ nu kho naṃ suṇeyya’’nti bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dibbasotaparikammaṃ pucchi. Ayañca atīte ekaṃ sīlavantaṃ bhikkhuṃ kaṇṇasakkhaliyaṃ paharitvā badhiramakāsi. Tasmā parikammaṃ karontopi abhabbo dibbasotādhigamāya. Tenassa na bhagavā parikammaṃ kathesi. So ettāvatā bhagavati āghātaṃ bandhitvā cintesi – ‘‘addhā samaṇassa gotamassa evaṃ hoti – ‘ahampi khattiyo ayampi khattiyo, sacassa ñāṇaṃ vaḍḍhissati, ayampi sabbaññū bhavissatī’ti usūyāya mayhaṃ na kathesī’’ti. So anukkamena gihibhāvaṃ patvā tamatthaṃ mahālilicchavino kathento evamāha.
៣៦៦-៣៧១. ឯកំសភាវិតោតិ ឯកំសាយ ឯកកោដ្ឋាសាយ ភាវិតោ, ទិព្ពានំ វា រូបានំ ទស្សនត្ថាយ ទិព្ពានំ វា សទ្ទានំ សវនត្ថាយ ភាវិតោតិ អត្ថោ។ តិរិយន្តិ អនុទិសាយ។ ឧភយំសភាវិតោតិ ឧភយំសាយ ឧភយកោដ្ឋាសាយ ភាវិតោតិ អត្ថោ។ អយំ ខោ មហាលិ ហេតូតិ អយំ ទិព្ពានំយេវ រូបានំ ទស្សនាយ ឯកំសភាវិតោ សមាធិ ហេតុ។ ឥមមត្ថំ សុត្វា សោ លិច្ឆវី ចិន្តេសិ – ‘‘ឥទំ ទិព្ពសោតេន សទ្ទសុណនំ ឥមស្មិំ សាសនេ ឧត្តមត្ថភូតំ មញ្ញេ ឥមស្ស នូន អត្ថាយ ឯតេ ភិក្ខូ បញ្ញាសម្បិ សដ្ឋិបិ វស្សានិ អបណ្ណកំ ព្រហ្មចរិយំ ចរន្តិ, យំនូនាហំ ទសពលំ ឯតមត្ថំ បុច្ឆេយ្យ’’ន្តិ។
366-371.Ekaṃsabhāvitoti ekaṃsāya ekakoṭṭhāsāya bhāvito, dibbānaṃ vā rūpānaṃ dassanatthāya dibbānaṃ vā saddānaṃ savanatthāya bhāvitoti attho. Tiriyanti anudisāya. Ubhayaṃsabhāvitoti ubhayaṃsāya ubhayakoṭṭhāsāya bhāvitoti attho. Ayaṃ kho mahāli hetūti ayaṃ dibbānaṃyeva rūpānaṃ dassanāya ekaṃsabhāvito samādhi hetu. Imamatthaṃ sutvā so licchavī cintesi – ‘‘idaṃ dibbasotena saddasuṇanaṃ imasmiṃ sāsane uttamatthabhūtaṃ maññe imassa nūna atthāya ete bhikkhū paññāsampi saṭṭhipi vassāni apaṇṇakaṃ brahmacariyaṃ caranti, yaṃnūnāhaṃ dasabalaṃ etamatthaṃ puccheyya’’nti.
៣៧២. តតោ តមត្ថំ បុច្ឆន្តោ ‘‘ឯតាសំ នូន, ភន្តេ’’តិអាទិមាហ។ សមាធិភាវនានន្តិ ឯត្ថ សមាធិយេវ សមាធិភាវនា, ឧភយំសភាវិតានំ សមាធីនន្តិ អត្ថោ។ អថ យស្មា សាសនតោ ពាហិរា ឯតា សមាធិភាវនា, ន អជ្ឈត្តិកា។ តស្មា តា បដិក្ខិបិត្វា យទត្ថំ ភិក្ខូ ព្រហ្មចរិយំ ចរន្តិ, តំ ទស្សេន្តោ ភគវា ‘‘ន ខោ មហាលី’’តិអាទិមាហ។
372. Tato tamatthaṃ pucchanto ‘‘etāsaṃ nūna, bhante’’tiādimāha. Samādhibhāvanānanti ettha samādhiyeva samādhibhāvanā, ubhayaṃsabhāvitānaṃ samādhīnanti attho. Atha yasmā sāsanato bāhirā etā samādhibhāvanā, na ajjhattikā. Tasmā tā paṭikkhipitvā yadatthaṃ bhikkhū brahmacariyaṃ caranti, taṃ dassento bhagavā ‘‘na kho mahālī’’tiādimāha.
ចតុអរិយផលវណ្ណនា
Catuariyaphalavaṇṇanā
៣៧៣. តិណ្ណំ សំយោជនានន្តិ សក្កាយទិដ្ឋិអាទីនំ តិណ្ណំ ពន្ធនានំ។ តានិ ហិ វដ្ដទុក្ខមយេ រថេ សត្តេ សំយោជេន្តិ, តស្មា សំយោជនានីតិ វុច្ចន្តិ។ សោតាបន្នោ ហោតីតិ មគ្គសោតំ អាបន្នោ ហោតិ។ អវិនិបាតធម្មោតិ ចតូសុ អបាយេសុ អបតនធម្មោ។ និយតោតិ ធម្មនិយាមេន និយតោ។ សម្ពោធិបរាយណោតិ ឧបរិមគ្គត្តយសង្ខាតា សម្ពោធិ បរំ អយនំ អស្ស, អនេន វា បត្តព្ពាតិ សម្ពោធិបរាយណោ។
373.Tiṇṇaṃsaṃyojanānanti sakkāyadiṭṭhiādīnaṃ tiṇṇaṃ bandhanānaṃ. Tāni hi vaṭṭadukkhamaye rathe satte saṃyojenti, tasmā saṃyojanānīti vuccanti. Sotāpannohotīti maggasotaṃ āpanno hoti. Avinipātadhammoti catūsu apāyesu apatanadhammo. Niyatoti dhammaniyāmena niyato. Sambodhiparāyaṇoti uparimaggattayasaṅkhātā sambodhi paraṃ ayanaṃ assa, anena vā pattabbāti sambodhiparāyaṇo.
តនុត្តាតិ បរិយុដ្ឋានមន្ទតាយ ច កទាចិ ករហចិ ឧប្បត្តិយា ច តនុភាវា។ ឱរម្ភាគិយានន្តិ ហេដ្ឋាភាគិយានំ, យេ ហិ ពទ្ធោ ឧបរិ សុទ្ធាវាសភូមិយំ និព្ពត្តិតុំ ន សក្កោតិ។ ឱបបាតិកោតិ សេសយោនិបដិក្ខេបវចនមេតំ។ តត្ថ បរិនិព្ពាយីតិ តស្មិំ ឧបរិភវេយេវ បរិនិព្ពានធម្មោ។ អនាវត្តិធម្មោតិ តតោ ព្រហ្មលោកា បុន បដិសន្ធិវសេន អនាវត្តនធម្មោ។ ចេតោវិមុត្តិន្តិ ចិត្តវិសុទ្ធិំ, សព្ពកិលេសពន្ធនវិមុត្តស្ស អរហត្តផលចិត្តស្សេតំ អធិវចនំ។ បញ្ញាវិមុត្តិន្តិ ឯត្ថាបិ សព្ពកិលេសពន្ធនវិមុត្តា អរហត្តផលបញ្ញាវ បញ្ញាវិមុត្តីតិ វេទិតព្ពា។ ទិដ្ឋេវ ធម្មេតិ ឥមស្មិំយេវ អត្តភាវេ។ សយន្តិ សាមំ។ អភិញ្ញាតិ អភិជានិត្វា។ សច្ឆិកត្វាតិ បច្ចក្ខំ កត្វា។ អថ វា អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វាតិ អភិញ្ញាយ អភិវិសិដ្ឋេន ញាណេន សច្ឆិករិត្វាតិបិ អត្ថោ។ ឧបសម្បជ្ជាតិ បត្វា បដិលភិត្វា។ ឥទំ សុត្វា លិច្ឆវិរាជា ចិន្តេសិ – ‘‘អយំ បន ធម្មោ ន សកុណេន វិយ ឧប្បតិត្វា, នាបិ គោធាយ វិយ ឧរេន គន្ត្វា សក្កា បដិវិជ្ឈិតុំ , អទ្ធា បន ឥមំ បដិវិជ្ឈន្តស្ស បុព្ពភាគប្បដិបទាយ ភវិតព្ពំ, បុច្ឆាមិ តាវ ន’’ន្តិ។
Tanuttāti pariyuṭṭhānamandatāya ca kadāci karahaci uppattiyā ca tanubhāvā. Orambhāgiyānanti heṭṭhābhāgiyānaṃ, ye hi baddho upari suddhāvāsabhūmiyaṃ nibbattituṃ na sakkoti. Opapātikoti sesayonipaṭikkhepavacanametaṃ. Tattha parinibbāyīti tasmiṃ uparibhaveyeva parinibbānadhammo. Anāvattidhammoti tato brahmalokā puna paṭisandhivasena anāvattanadhammo. Cetovimuttinti cittavisuddhiṃ, sabbakilesabandhanavimuttassa arahattaphalacittassetaṃ adhivacanaṃ. Paññāvimuttinti etthāpi sabbakilesabandhanavimuttā arahattaphalapaññāva paññāvimuttīti veditabbā. Diṭṭheva dhammeti imasmiṃyeva attabhāve. Sayanti sāmaṃ. Abhiññāti abhijānitvā. Sacchikatvāti paccakkhaṃ katvā. Atha vā abhiññā sacchikatvāti abhiññāya abhivisiṭṭhena ñāṇena sacchikaritvātipi attho. Upasampajjāti patvā paṭilabhitvā. Idaṃ sutvā licchavirājā cintesi – ‘‘ayaṃ pana dhammo na sakuṇena viya uppatitvā, nāpi godhāya viya urena gantvā sakkā paṭivijjhituṃ , addhā pana imaṃ paṭivijjhantassa pubbabhāgappaṭipadāya bhavitabbaṃ, pucchāmi tāva na’’nti.
អរិយអដ្ឋង្គិកមគ្គវណ្ណនា
Ariyaaṭṭhaṅgikamaggavaṇṇanā
៣៧៤-៣៧៥. តតោ ភគវន្តំ បុច្ឆន្តោ ‘‘អត្ថិ បន ភន្តេ’’តិអាទិមាហ។ អដ្ឋង្គិកោតិ បញ្ចង្គិកំ តុរិយំ វិយ អដ្ឋង្គិកោ គាមោ វិយ ច អដ្ឋង្គមត្តោយេវ ហុត្វា អដ្ឋង្គិកោ, ន អង្គតោ អញ្ញោ មគ្គោ នាម អត្ថិ។ តេនេវាហ – ‘‘សេយ្យថិទំ, សម្មាទិដ្ឋិ…បេ.… សម្មាសមាធី’’តិ។ តត្ថ សម្មាទស្សនលក្ខណា សម្មាទិដ្ឋិ។ សម្មា អភិនិរោបនលក្ខណោ សម្មាសង្កប្បោ។ សម្មា បរិគ្គហណលក្ខណា សម្មាវាចា។ សម្មា សមុដ្ឋាបនលក្ខណោ សម្មាកម្មន្តោ។ សម្មា វោទាបនលក្ខណោ សម្មាអាជីវោ។ សម្មា បគ្គហលក្ខណោ សម្មាវាយាមោ។ សម្មា ឧបដ្ឋានលក្ខណា សម្មាសតិ។ សម្មា សមាធានលក្ខណោ សម្មាសមាធិ។ ឯតេសុ ឯកេកស្ស តីណិ តីណិ កិច្ចានិ ហោន្តិ។ សេយ្យថិទំ, សម្មាទិដ្ឋិ តាវ អញ្ញេហិបិ អត្តនោ បច្ចនីកកិលេសេហិ សទ្ធិំ មិច្ឆាទិដ្ឋិំ បជហតិ, និរោធំ អារម្មណំ ករោតិ, សម្បយុត្តធម្មេ ច បស្សតិ តប្បដិច្ឆាទកមោហវិធមនវសេន អសម្មោហតោ។ សម្មាសង្កប្បាទយោបិ តថេវ មិច្ឆាសង្កប្បាទីនិ បជហន្តិ, និរោធញ្ច អារម្មណំ ករោន្តិ, វិសេសតោ បនេត្ថ សម្មាសង្កប្បោ សហជាតធម្មេ អភិនិរោបេតិ។ សម្មាវាចា សម្មា បរិគ្គណ្ហតិ។ សម្មាកម្មន្តោ សម្មា សមុដ្ឋាបេតិ។ សម្មាអាជីវោ សម្មា វោទាបេតិ។ សម្មាវាយាមោ សម្មា បគ្គណ្ហតិ។ សម្មាសតិ សម្មា ឧបដ្ឋាបេតិ។ សម្មាសមាធិ សម្មា បទហតិ។
374-375. Tato bhagavantaṃ pucchanto ‘‘atthi pana bhante’’tiādimāha. Aṭṭhaṅgikoti pañcaṅgikaṃ turiyaṃ viya aṭṭhaṅgiko gāmo viya ca aṭṭhaṅgamattoyeva hutvā aṭṭhaṅgiko, na aṅgato añño maggo nāma atthi. Tenevāha – ‘‘seyyathidaṃ, sammādiṭṭhi…pe… sammāsamādhī’’ti. Tattha sammādassanalakkhaṇā sammādiṭṭhi. Sammā abhiniropanalakkhaṇo sammāsaṅkappo. Sammā pariggahaṇalakkhaṇā sammāvācā. Sammā samuṭṭhāpanalakkhaṇo sammākammanto. Sammā vodāpanalakkhaṇo sammāājīvo. Sammā paggahalakkhaṇo sammāvāyāmo. Sammā upaṭṭhānalakkhaṇā sammāsati. Sammā samādhānalakkhaṇo sammāsamādhi. Etesu ekekassa tīṇi tīṇi kiccāni honti. Seyyathidaṃ, sammādiṭṭhi tāva aññehipi attano paccanīkakilesehi saddhiṃ micchādiṭṭhiṃ pajahati, nirodhaṃ ārammaṇaṃ karoti, sampayuttadhamme ca passati tappaṭicchādakamohavidhamanavasena asammohato. Sammāsaṅkappādayopi tatheva micchāsaṅkappādīni pajahanti, nirodhañca ārammaṇaṃ karonti, visesato panettha sammāsaṅkappo sahajātadhamme abhiniropeti. Sammāvācā sammā pariggaṇhati. Sammākammanto sammā samuṭṭhāpeti. Sammāājīvo sammā vodāpeti. Sammāvāyāmo sammā paggaṇhati. Sammāsati sammā upaṭṭhāpeti. Sammāsamādhi sammā padahati.
អបិ ចេសា សម្មាទិដ្ឋិ នាម បុព្ពភាគេ នានាក្ខណា នានារម្មណា ហោតិ, មគ្គក្ខណេ ឯកក្ខណា ឯការម្មណា។ កិច្ចតោ បន ‘‘ទុក្ខេ ញាណ’’ន្តិអាទីនិ ចត្តារិ នាមានិ លភតិ។ សម្មាសង្កប្បាទយោបិ បុព្ពភាគេ នានាក្ខណា នានារម្មណា ហោន្តិ។ មគ្គក្ខណេ ឯកក្ខណា ឯការម្មណា។ តេសុ សម្មាសង្កប្បោ កិច្ចតោ ‘‘នេក្ខម្មសង្កប្បោ’’តិអាទីនិ តីណិ នាមានិ លភតិ។ សម្មា វាចាទយោ តិស្សោ វិរតិយោបិ ហោន្តិ, ចេតនាទយោបិ ហោន្តិ, មគ្គក្ខណេ បន វិរតិយេវ។ សម្មាវាយាមោ សម្មាសតីតិ ឥទម្បិ ទ្វយំ កិច្ចតោ សម្មប្បធានសតិបដ្ឋានវសេន ចត្តារិ នាមានិ លភតិ។ សម្មាសមាធិ បន បុព្ពភាគេបិ មគ្គក្ខណេបិ សម្មាសមាធិយេវ។
Api cesā sammādiṭṭhi nāma pubbabhāge nānākkhaṇā nānārammaṇā hoti, maggakkhaṇe ekakkhaṇā ekārammaṇā. Kiccato pana ‘‘dukkhe ñāṇa’’ntiādīni cattāri nāmāni labhati. Sammāsaṅkappādayopi pubbabhāge nānākkhaṇā nānārammaṇā honti. Maggakkhaṇe ekakkhaṇā ekārammaṇā. Tesu sammāsaṅkappo kiccato ‘‘nekkhammasaṅkappo’’tiādīni tīṇi nāmāni labhati. Sammā vācādayo tisso viratiyopi honti, cetanādayopi honti, maggakkhaṇe pana viratiyeva. Sammāvāyāmo sammāsatīti idampi dvayaṃ kiccato sammappadhānasatipaṭṭhānavasena cattāri nāmāni labhati. Sammāsamādhi pana pubbabhāgepi maggakkhaṇepi sammāsamādhiyeva.
ឥតិ ឥមេសុ អដ្ឋសុ ធម្មេសុ ភគវតា និព្ពានាធិគមាយ បដិបន្នស្ស យោគិនោ ពហុការត្តា បឋមំ សម្មាទិដ្ឋិ ទេសិតា។ អយញ្ហិ ‘‘បញ្ញាបជ្ជោតោ បញ្ញាសត្ថ’’ន្តិ (ធ. ស. ២០) ច វុត្តា។ តស្មា ឯតាយ បុព្ពភាគេ វិបស្សនាញាណសង្ខាតាយ សម្មាទិដ្ឋិយា អវិជ្ជន្ធការំ វិធមិត្វា កិលេសចោរេ ឃាតេន្តោ ខេមេន យោគាវចរោ និព្ពានំ បាបុណាតិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘និព្ពានាធិគមាយ បដិបន្នស្ស យោគិនោ ពហុការត្តា បឋមំ សម្មាទិដ្ឋិ ទេសិតា’’តិ។
Iti imesu aṭṭhasu dhammesu bhagavatā nibbānādhigamāya paṭipannassa yogino bahukārattā paṭhamaṃ sammādiṭṭhi desitā. Ayañhi ‘‘paññāpajjoto paññāsattha’’nti (dha. sa. 20) ca vuttā. Tasmā etāya pubbabhāge vipassanāñāṇasaṅkhātāya sammādiṭṭhiyā avijjandhakāraṃ vidhamitvā kilesacore ghātento khemena yogāvacaro nibbānaṃ pāpuṇāti. Tena vuttaṃ – ‘‘nibbānādhigamāya paṭipannassa yogino bahukārattā paṭhamaṃ sammādiṭṭhi desitā’’ti.
សម្មាសង្កប្បោ បន តស្សា ពហុការោ, តស្មា តទនន្តរំ វុត្តោ។ យថា ហិ ហេរញ្ញិកោ ហត្ថេន បរិវដ្ដេត្វា បរិវដ្ដេត្វា ចក្ខុនា កហាបណំ ឱលោកេន្តោ – ‘‘អយំ ឆេកោ, អយំ កូដោ’’តិ ជានាតិ។ ឯវំ យោគាវចរោបិ បុព្ពភាគេ វិតក្កេន វិតក្កេត្វា វិបស្សនាបញ្ញាយ ឱលោកយមានោ – ‘‘ឥមេ ធម្មា កាមាវចរា, ឥមេ ធម្មា រូបាវចរាទយោ’’តិ បជានាតិ។ យថា វា បន បុរិសេន កោដិយំ គហេត្វា បរិវដ្ដេត្វា បរិវដ្ដេត្វា ទិន្នំ មហារុក្ខំ តច្ឆកោ វាសិយា តច្ឆេត្វា កម្មេ ឧបនេតិ, ឯវំ វិតក្កេន វិតក្កេត្វា វិតក្កេត្វា ទិន្នេ ធម្មេ យោគាវចរោ បញ្ញាយ – ‘‘ឥមេ កាមាវចរា, ឥមេ រូបាវចរា’’តិអាទិនា នយេន បរិច្ឆិន្ទិត្វា កម្មេ ឧបនេតិ ។ តេន វុត្តំ – ‘‘សម្មាសង្កប្បោ បន តស្សា ពហុការោ, តស្មា តទនន្តរំ វុត្តោ’’តិ។ ស្វាយំ យថា សម្មាទិដ្ឋិយា ឯវំ សម្មាវាចាយបិ ឧបការកោ។ យថាហ – ‘‘បុព្ពេ ខោ, វិសាខ, វិតក្កេត្វា វិចារេត្វា បច្ឆា វាចំ ភិន្ទតី’’តិ, (ម. និ. ១.៤៦៣) តស្មា តទនន្តរំ សម្មាវាចា វុត្តា។
Sammāsaṅkappo pana tassā bahukāro, tasmā tadanantaraṃ vutto. Yathā hi heraññiko hatthena parivaṭṭetvā parivaṭṭetvā cakkhunā kahāpaṇaṃ olokento – ‘‘ayaṃ cheko, ayaṃ kūṭo’’ti jānāti. Evaṃ yogāvacaropi pubbabhāge vitakkena vitakketvā vipassanāpaññāya olokayamāno – ‘‘ime dhammā kāmāvacarā, ime dhammā rūpāvacarādayo’’ti pajānāti. Yathā vā pana purisena koṭiyaṃ gahetvā parivaṭṭetvā parivaṭṭetvā dinnaṃ mahārukkhaṃ tacchako vāsiyā tacchetvā kamme upaneti, evaṃ vitakkena vitakketvā vitakketvā dinne dhamme yogāvacaro paññāya – ‘‘ime kāmāvacarā, ime rūpāvacarā’’tiādinā nayena paricchinditvā kamme upaneti . Tena vuttaṃ – ‘‘sammāsaṅkappo pana tassā bahukāro, tasmā tadanantaraṃ vutto’’ti. Svāyaṃ yathā sammādiṭṭhiyā evaṃ sammāvācāyapi upakārako. Yathāha – ‘‘pubbe kho, visākha, vitakketvā vicāretvā pacchā vācaṃ bhindatī’’ti, (ma. ni. 1.463) tasmā tadanantaraṃ sammāvācā vuttā.
យស្មា បន – ‘‘ឥទញ្ចិទញ្ច ករិស្សាមា’’តិ បឋមំ វាចាយ សំវិទហិត្វា លោកេ កម្មន្តេ បយោជេន្តិ; តស្មា វាចា កាយកម្មស្ស ឧបការិកាតិ សម្មាវាចាយ អនន្តរំ សម្មាកម្មន្តោ វុត្តោ។ ចតុព្ពិធំ បន វចីទុច្ចរិតំ, តិវិធញ្ច កាយទុច្ចរិតំ បហាយ ឧភយំ សុចរិតំ បូរេន្តស្សេវ យស្មា អាជីវដ្ឋមកំ សីលំ បូរេតិ, ន ឥតរស្ស, តស្មា តទុភយានន្តរំ សម្មាអាជីវោ វុត្តោ។ ឯវំ វិសុទ្ធាជីវេន បន ‘‘បរិសុទ្ធោ មេ អាជីវោ’’តិ ឯត្តាវតា ច បរិតោសំ កត្វា សុត្តបមត្តេន វិហរិតុំ ន យុត្តំ, អថ ខោ ‘‘សព្ពិរិយាបថេសុ ឥទំ វីរិយំ សមារភិតព្ព’’ន្តិ ទស្សេតុំ តទនន្តរំ សម្មាវាយាមោ វុត្តោ។ តតោ ‘‘អារទ្ធវីរិយេនបិ កាយាទីសុ ចតូសុ វត្ថូសុ សតិ សូបដ្ឋិតា កាតព្ពា’’តិ ទស្សនត្ថំ តទនន្តរំ សម្មាសតិ ទេសិតា។ យស្មា បនេវំ សូបដ្ឋិតា សតិ សមាធិស្សុបការានុបការានំ ធម្មានំ គតិយោ សមន្នេសិត្វា បហោតិ ឯកត្តារម្មណេ ចិត្តំ សមាធាតុំ, តស្មា សម្មាសតិយា អនន្តរំ សម្មាសមាធិ ទេសិតោតិ វេទិតព្ពោ។ ឯតេសំ ធម្មានំ សច្ឆិកិរិយាយាតិ ឯតេសំ សោតាបត្តិផលាទីនំ បច្ចក្ខកិរិយត្ថាយ។
Yasmā pana – ‘‘idañcidañca karissāmā’’ti paṭhamaṃ vācāya saṃvidahitvā loke kammante payojenti; tasmā vācā kāyakammassa upakārikāti sammāvācāya anantaraṃ sammākammanto vutto. Catubbidhaṃ pana vacīduccaritaṃ, tividhañca kāyaduccaritaṃ pahāya ubhayaṃ sucaritaṃ pūrentasseva yasmā ājīvaṭṭhamakaṃ sīlaṃ pūreti, na itarassa, tasmā tadubhayānantaraṃ sammāājīvo vutto. Evaṃ visuddhājīvena pana ‘‘parisuddho me ājīvo’’ti ettāvatā ca paritosaṃ katvā suttapamattena viharituṃ na yuttaṃ, atha kho ‘‘sabbiriyāpathesu idaṃ vīriyaṃ samārabhitabba’’nti dassetuṃ tadanantaraṃ sammāvāyāmo vutto. Tato ‘‘āraddhavīriyenapi kāyādīsu catūsu vatthūsu sati sūpaṭṭhitā kātabbā’’ti dassanatthaṃ tadanantaraṃ sammāsati desitā. Yasmā panevaṃ sūpaṭṭhitā sati samādhissupakārānupakārānaṃ dhammānaṃ gatiyo samannesitvā pahoti ekattārammaṇe cittaṃ samādhātuṃ, tasmā sammāsatiyā anantaraṃ sammāsamādhi desitoti veditabbo. Etesaṃ dhammānaṃ sacchikiriyāyāti etesaṃ sotāpattiphalādīnaṃ paccakkhakiriyatthāya.
ទ្វេ បព្ពជិតវត្ថុវណ្ណនា
Dve pabbajitavatthuvaṇṇanā
៣៧៦-៣៧៧. ឯកមិទាហន្តិ ឥទំ កស្មា អារទ្ធំ? អយំ កិរ រាជា – ‘‘រូបំ អត្តា’’តិ ឯវំលទ្ធិកោ, តេនស្ស ទេសនាយ ចិត្តំ នាធិមុច្ចតិ។ អថ ភគវតា តស្ស លទ្ធិយា អាវិករណត្ថំ ឯកំ ការណំ អាហរិតុំ ឥទមារទ្ធំ។ តត្រាយំ សង្ខេបត្ថោ – ‘‘អហំ ឯកំ សមយំ ឃោសិតារាមេ វិហរាមិ, តត្រ វសន្តំ មំ តេ ទ្វេ បព្ពជិតា ឯវំ បុច្ឆិំសុ។ អថាហំ តេសំ ពុទ្ធុប្បាទំ ទស្សេត្វា តន្តិធម្មំ នាម កថេន្តោ ឥទមវោចំ – ‘‘អាវុសោ, សទ្ធាសម្បន្នោ នាម កុលបុត្តោ ឯវរូបស្ស សត្ថុ សាសនេ បព្ពជិតោ, ឯវំ តិវិធំ សីលំ បូរេត្វា បឋមជ្ឈានាទីនិ បត្វា ឋិតោ ‘តំ ជីវ’ន្តិអាទីនិ វទេយ្យ, យុត្តំ នុ ខោ ឯតមស្សា’’តិ? តតោ តេហិ ‘‘យុត្ត’’ន្តិ វុត្តេ ‘‘អហំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, ឯវំ ជានាមិ, ឯវំ បស្សាមិ, អថ ច បនាហំ ន វទាមី’’តិ តំ វាទំ បដិក្ខិបិត្វា ឧត្តរិ ខីណាសវំ ទស្សេត្វា ‘‘ឥមស្ស ឯវំ វត្តុំ ន យុត្ត’’ន្តិ អវោចំ។ តេ មម វចនំ សុត្វា អត្តមនា អហេសុន្តិ។ ឯវំ វុត្តេ សោបិ អត្តមនោ អហោសិ ។ តេនាហ – ‘‘ឥទមវោច ភគវា។ អត្តមនោ ឱដ្ឋទ្ធោ លិច្ឆវី ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទី’’តិ។
376-377.Ekamidāhanti idaṃ kasmā āraddhaṃ? Ayaṃ kira rājā – ‘‘rūpaṃ attā’’ti evaṃladdhiko, tenassa desanāya cittaṃ nādhimuccati. Atha bhagavatā tassa laddhiyā āvikaraṇatthaṃ ekaṃ kāraṇaṃ āharituṃ idamāraddhaṃ. Tatrāyaṃ saṅkhepattho – ‘‘ahaṃ ekaṃ samayaṃ ghositārāme viharāmi, tatra vasantaṃ maṃ te dve pabbajitā evaṃ pucchiṃsu. Athāhaṃ tesaṃ buddhuppādaṃ dassetvā tantidhammaṃ nāma kathento idamavocaṃ – ‘‘āvuso, saddhāsampanno nāma kulaputto evarūpassa satthu sāsane pabbajito, evaṃ tividhaṃ sīlaṃ pūretvā paṭhamajjhānādīni patvā ṭhito ‘taṃ jīva’ntiādīni vadeyya, yuttaṃ nu kho etamassā’’ti? Tato tehi ‘‘yutta’’nti vutte ‘‘ahaṃ kho panetaṃ, āvuso, evaṃ jānāmi, evaṃ passāmi, atha ca panāhaṃ na vadāmī’’ti taṃ vādaṃ paṭikkhipitvā uttari khīṇāsavaṃ dassetvā ‘‘imassa evaṃ vattuṃ na yutta’’nti avocaṃ. Te mama vacanaṃ sutvā attamanā ahesunti. Evaṃ vutte sopi attamano ahosi . Tenāha – ‘‘idamavoca bhagavā. Attamano oṭṭhaddho licchavī bhagavato bhāsitaṃ abhinandī’’ti.
ឥតិ សុមង្គលវិលាសិនិយា ទីឃនិកាយដ្ឋកថាយំ
Iti sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāyaṃ
មហាលិសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Mahālisuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ទីឃនិកាយ • Dīghanikāya / ៦. មហាលិសុត្តំ • 6. Mahālisuttaṃ
ដីកា • Tīkā / សុត្តបិដក (ដីកា) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ទីឃនិកាយ (ដីកា) • Dīghanikāya (ṭīkā) / ៦. មហាលិសុត្តវណ្ណនា • 6. Mahālisuttavaṇṇanā
