| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ទីឃនិកាយ (ដីកា) • Dīghanikāya (ṭīkā) |
៦. មហាលិសុត្តវណ្ណនា
6. Mahālisuttavaṇṇanā
ព្រាហ្មណទូតវត្ថុវណ្ណនា
Brāhmaṇadūtavatthuvaṇṇanā
៣៥៩. បុនប្បុនំ វិសាលីភាវូបគមនតោតិ បុព្ពេ កិរ បុត្តធីតុវសេន ទ្វេ ទ្វេ ហុត្វា សោឡសក្ខត្តុំ ជាតានំ លិច្ឆវីរាជកុមារានំ សបរិវារានំ អនុក្កមេនេវ វឌ្ឍន្តានំ និវាសនដ្ឋានារាមុយ្យានបោក្ខរណីអាទីនំ បតិដ្ឋានស្ស អប្បហោនកតាយ នគរំ តិក្ខត្តុំ គាវុតន្តរេន គាវុតន្តរេន បរិក្ខិបិំសុ, តេនស្ស បុនប្បុនំ វិសាលីភាវំ គតត្តា ‘‘វេសាលី’’ ត្វេវ នាមំ ជាតំ, តេន វុត្តំ ‘‘បុនប្បុនំ វិសាលីភាវូបគមនតោ វេសាលីតិ លទ្ធនាមកេ នគរេ’’តិ។ សយំជាតន្តិ សយមេវ ជាតំ អរោបិមំ។ មហន្តភាវេនេវាតិ រុក្ខគច្ឆានំ, ឋិតោកាសស្ស ច មហន្តភាវេន, តេនាហ ‘‘ហិមវន្តេន សទ្ធិំ ឯកាពទ្ធំ ហុត្វា’’តិ។ កូដាគារសាលាសង្ខេបេនាតិ ហំសវដ្ដកច្ឆន្នេន កូដាគារសាលានិយាមេន។ កោសលេសុ ជាតា, ភវា វា, តំ វា រដ្ឋំ និវាសោ ឯតេសន្តិ កោសលកា។ ឯវំ មាគធកា វេទិតព្ពា។ យស្ស អករណេ បុគ្គលោ មហាជានិយោ ហោតិ, តំ ករណំ អរហតីតិ ករណីយំ តេន ករណីយេន, តេនាហ ‘‘អវស្សំ កត្តព្ពកម្មេនា’’តិ។ តំ កិច្ចន្តិ វុច្ចតិ សតិ សមវាយេ កាតព្ពតោ។
359.Punappunaṃvisālībhāvūpagamanatoti pubbe kira puttadhītuvasena dve dve hutvā soḷasakkhattuṃ jātānaṃ licchavīrājakumārānaṃ saparivārānaṃ anukkameneva vaḍḍhantānaṃ nivāsanaṭṭhānārāmuyyānapokkharaṇīādīnaṃ patiṭṭhānassa appahonakatāya nagaraṃ tikkhattuṃ gāvutantarena gāvutantarena parikkhipiṃsu, tenassa punappunaṃ visālībhāvaṃ gatattā ‘‘vesālī’’ tveva nāmaṃ jātaṃ, tena vuttaṃ ‘‘punappunaṃ visālībhāvūpagamanato vesālīti laddhanāmake nagare’’ti. Sayaṃjātanti sayameva jātaṃ aropimaṃ. Mahantabhāvenevāti rukkhagacchānaṃ, ṭhitokāsassa ca mahantabhāvena, tenāha ‘‘himavantena saddhiṃ ekābaddhaṃ hutvā’’ti. Kūṭāgārasālāsaṅkhepenāti haṃsavaṭṭakacchannena kūṭāgārasālāniyāmena. Kosalesu jātā, bhavā vā, taṃ vā raṭṭhaṃ nivāso etesanti kosalakā. Evaṃ māgadhakā veditabbā. Yassa akaraṇe puggalo mahājāniyo hoti, taṃ karaṇaṃ arahatīti karaṇīyaṃ tena karaṇīyena, tenāha ‘‘avassaṃ kattabbakammenā’’ti. Taṃ kiccanti vuccati sati samavāye kātabbato.
៣៦០. យា ពុទ្ធានំ ឧប្បជ្ជនារហា នានត្តសញ្ញា, តាសំ វសេន នានារម្មណាចារតោ។ សម្ភវន្តស្សេវ បដិសេធោ។ បដិក្កម្មាតិ និវត្តិត្វា តថា ចិត្តំ អនុប្បាទេត្វា។ សល្លីនោតិ ឈានសមាបត្តិយា ឯកត្តារម្មណំ អល្លីនោ។
360. Yā buddhānaṃ uppajjanārahā nānattasaññā, tāsaṃ vasena nānārammaṇācārato. Sambhavantasseva paṭisedho. Paṭikkammāti nivattitvā tathā cittaṃ anuppādetvā. Sallīnoti jhānasamāpattiyā ekattārammaṇaṃ allīno.
ឱដ្ឋទ្ធលិច្ឆវីវត្ថុវណ្ណនា
Oṭṭhaddhalicchavīvatthuvaṇṇanā
៣៦១. អទ្ធោដ្ឋតាយាតិ តស្ស កិរ ឧត្តរោដ្ឋំ អប្បកតាយ តិរិយំ ផាលេត្វា អបនីតទ្ធំ វិយ ខាយតិ ចត្តារោ ទន្តេ, ទ្វេ ច ទាឋា ន ឆាទេតិ, តេន នំ ‘‘ឱដ្ឋទ្ធោ’’តិ វោហរន្តិ។ អយំ កិរ ឧបាសកោ សទ្ធោ បសន្នោ ទាយកោ ទានបតិ ពុទ្ធមាមកោ ធម្មមាមកោ សង្ឃមាមកោ, តេនាហ បុរេភត្តន្តិអាទិ។
361.Addhoṭṭhatāyāti tassa kira uttaroṭṭhaṃ appakatāya tiriyaṃ phāletvā apanītaddhaṃ viya khāyati cattāro dante, dve ca dāṭhā na chādeti, tena naṃ ‘‘oṭṭhaddho’’ti voharanti. Ayaṃ kira upāsako saddho pasanno dāyako dānapati buddhamāmako dhammamāmako saṅghamāmako, tenāha purebhattantiādi.
៣៦២. សាសនេ យុត្តបយុត្តោតិ ភាវនំ អនុយុត្តោ។ សព្ពត្ថ សីហសមានវុត្តិនោបិ ភគវតោ បរិសាយ មហន្តេ សតិ តទជ្ឈាសយានុរូបំ បវត្តិយមានាយ ធម្មទេសនាយ វិសេសោ ហោតីតិ អាហ ‘‘មហន្តេន ឧស្សាហេន ធម្មំ ទេសេស្សតី’’តិ។
362.Sāsaneyuttapayuttoti bhāvanaṃ anuyutto. Sabbattha sīhasamānavuttinopi bhagavato parisāya mahante sati tadajjhāsayānurūpaṃ pavattiyamānāya dhammadesanāya viseso hotīti āha ‘‘mahantena ussāhena dhammaṃ desessatī’’ti.
‘‘វិស្សាសិកោ’’តិ វត្វា តមស្ស វិស្សាសិកភាវំ វិភាវេតុំ ‘‘អយញ្ហី’’តិអាទិ វុត្តំ។ ថេរស្ស ខីណា សវស្សសតោ អាលសិយភាវោ ‘‘អប្បហីនោ’’តិ ន វត្តព្ពោ, វាសនាលេសំ បន ឧបាទាយាហ ‘‘ឦសកំ អប្បហីនោ វិយ ហោតី’’តិ។ ន ហិ សាវកានំ សវាសនា កិលេសា បហីយន្តិ។
‘‘Vissāsiko’’ti vatvā tamassa vissāsikabhāvaṃ vibhāvetuṃ ‘‘ayañhī’’tiādi vuttaṃ. Therassa khīṇā savassasato ālasiyabhāvo ‘‘appahīno’’ti na vattabbo, vāsanālesaṃ pana upādāyāha ‘‘īsakaṃ appahīno viya hotī’’ti. Na hi sāvakānaṃ savāsanā kilesā pahīyanti.
៣៦៣. វិនេយ្យជនានុរោធេន ពុទ្ធានំ បាដិហារិយវិជម្ភនំ ហោតីតិ វុត្តំ ‘‘អថ ខោ ភគវា’’តិអាទិ, តេនេវាហ ‘‘សំសូចិតនិក្ខមនោ’’តិ។ គន្ធកុដិតោ និក្ខមនវេលាយញ្ហិ ឆព្ពណ្ណា ពុទ្ធរស្មិយោ អាវេឡាវេឡាយមលាយមលា ហុត្វា សវិសេសា បភស្សរា វិនិច្ឆរិំសុ។
363. Vineyyajanānurodhena buddhānaṃ pāṭihāriyavijambhanaṃ hotīti vuttaṃ ‘‘atha kho bhagavā’’tiādi, tenevāha ‘‘saṃsūcitanikkhamano’’ti. Gandhakuṭito nikkhamanavelāyañhi chabbaṇṇā buddharasmiyo āveḷāveḷāyamalāyamalā hutvā savisesā pabhassarā vinicchariṃsu.
៣៦៤. តតោ បរន្តិ ‘‘ហិយ្យោ’’តិ វុត្តទិវសតោ អនន្តរំ បរំ បុរិមតរំ អតិសយេន បុរិមត្តា។ ឥតិ ឥមេសុ ទ្វីសុ វវត្ថិតោ យថាក្កមំ បុរិមបុរិមតរភាវោ។ ឯវំ សន្តេបិ យទេត្ថ ‘‘បុរិមតរ’’ន្តិ វុត្តំ, តតោ បភុតិ យំ យំ ឱរំ, តំ តំ បុរិមំ, យំ យំ បរំ, តំ តំ បុរិមតរំ, ឱរបារភាវស្ស វិយ បុរិមបុរិមតរភាវស្ស ច អបេក្ខាសិទ្ធិតោ, តេនាហ ‘‘តតោ បដ្ឋាយា’’តិអាទិ។ មូលទិវសតោ បដ្ឋាយាតិអាទិទិវសតោ បដ្ឋាយ។ អគ្គន្តិ បឋមំ។ តំ បនេត្ថ បរា អតីតា កោដិ ហោតីតិ អាហ ‘‘បរកោដិំ កត្វា’’តិ។ យំ-សទ្ទយោគេន ចាយំ ‘‘វិហរាមី’’តិ វត្តមានប្បយោគោ, អត្ថោ បន អតីតកាលវសេនេវ វេទិតព្ពោ, តេនាហ ‘‘វិហាសិន្តិ វុត្តំ ហោតី’’តិ។ បឋមវិកប្បេ ‘‘វិហរាមី’’តិ បទស្ស ‘‘យទគ្គេ’’តិ ឥមិនា ឧជុកំ សម្ពន្ធោ ទស្សិតោ, ទុតិយវិកប្បេ បន ‘‘តីណិ វស្សានី’’តិ ឥមិនាបិ។
364.Tato paranti ‘‘hiyyo’’ti vuttadivasato anantaraṃ paraṃ purimataraṃ atisayena purimattā. Iti imesu dvīsu vavatthito yathākkamaṃ purimapurimatarabhāvo. Evaṃ santepi yadettha ‘‘purimatara’’nti vuttaṃ, tato pabhuti yaṃ yaṃ oraṃ, taṃ taṃ purimaṃ, yaṃ yaṃ paraṃ, taṃ taṃ purimataraṃ, orapārabhāvassa viya purimapurimatarabhāvassa ca apekkhāsiddhito, tenāha ‘‘tato paṭṭhāyā’’tiādi. Mūladivasato paṭṭhāyātiādidivasato paṭṭhāya. Agganti paṭhamaṃ. Taṃ panettha parā atītā koṭi hotīti āha ‘‘parakoṭiṃ katvā’’ti. Yaṃ-saddayogena cāyaṃ ‘‘viharāmī’’ti vattamānappayogo, attho pana atītakālavaseneva veditabbo, tenāha ‘‘vihāsinti vuttaṃ hotī’’ti. Paṭhamavikappe ‘‘viharāmī’’ti padassa ‘‘yadagge’’ti iminā ujukaṃ sambandho dassito, dutiyavikappe pana ‘‘tīṇi vassānī’’ti imināpi.
បិយជាតិកានីតិ ឥដ្ឋសភាវានិ។ សាតជាតិកានីតិ មធុរសភាវានិ។ មធុរំ វិយាតិ ហិ ‘‘មធុរ’’ន្តិ វុច្ចតិ មនោរមំ យំ កិញ្ចិ។ កាមូបសញ្ហិតានីតិ អារម្មណំ ករោន្តេន កាមេន ឧបសំហិតានិ, កាមនីយានីតិ អត្ថោ, តេនាហ ‘‘កាមស្សាទយុត្តានី’’តិ, កាមស្សាទស្ស យុត្តានិ យោគ្យានីតិ អត្ថោ។ សរីរសណ្ឋានេតិ សរីរពិម្ពេ, អាធារេ ចេតំ ភុម្មំ។ តស្មា សទ្ទេនាតិ តំ និស្សាយ តតោ ឧប្បន្នេន សទ្ទេនាតិ អត្ថោ។ មធុរេនាតិ ឥដ្ឋេន។ ឯត្តាវតាតិ ទិព្ពសោតញាណស្ស បរិកម្មាកថនមត្តេន។ ‘‘អត្តនា ញាតម្បិ ន កថេតិ, កិមស្ស សាសនេ អធិដ្ឋានេនា’’តិ កុជ្ឈន្តោ អាឃាតំ ពន្ធិត្វា សហ កុជ្ឈនេនេវ ឈានាភិញ្ញាហិ បរិហាយិ។ ចិន្តេសីតិ ‘‘កស្មា នុ ខោ មយ្ហំ តំ បរិកម្មំ ន កថេសី’’តិ បរិវិតក្កេន្តោ អយោនិសោ ឧម្មុជ្ជនវសេន ចិន្តេសិ។ អនុក្កមេនាតិ បាថិកសុត្តេ អាគតនយេន តំ តំ អយុត្តមេវ ចិន្តេន្តោ, ភាសន្តោ, ករោន្តោ ច អនុក្កមេន។ ភគវតិ ពទ្ធាឃាតតាយ សាសនេ បតិដ្ឋំ អលភន្តោ គិហិភាវំ បត្វា។
Piyajātikānīti iṭṭhasabhāvāni. Sātajātikānīti madhurasabhāvāni. Madhuraṃ viyāti hi ‘‘madhura’’nti vuccati manoramaṃ yaṃ kiñci. Kāmūpasañhitānīti ārammaṇaṃ karontena kāmena upasaṃhitāni, kāmanīyānīti attho, tenāha ‘‘kāmassādayuttānī’’ti, kāmassādassa yuttāni yogyānīti attho. Sarīrasaṇṭhāneti sarīrabimbe, ādhāre cetaṃ bhummaṃ. Tasmā saddenāti taṃ nissāya tato uppannena saddenāti attho. Madhurenāti iṭṭhena. Ettāvatāti dibbasotañāṇassa parikammākathanamattena. ‘‘Attanā ñātampi na katheti, kimassa sāsane adhiṭṭhānenā’’ti kujjhanto āghātaṃ bandhitvā saha kujjhaneneva jhānābhiññāhi parihāyi. Cintesīti ‘‘kasmā nu kho mayhaṃ taṃ parikammaṃ na kathesī’’ti parivitakkento ayoniso ummujjanavasena cintesi. Anukkamenāti pāthikasutte āgatanayena taṃ taṃ ayuttameva cintento, bhāsanto, karonto ca anukkamena. Bhagavati baddhāghātatāya sāsane patiṭṭhaṃ alabhanto gihibhāvaṃ patvā.
ឯកំសភាវិតសមាធិវណ្ណនា
Ekaṃsabhāvitasamādhivaṇṇanā
៣៦៦-៣៧១. ឯកំសាយាតិ តទត្ថេយេវ ចតុត្ថី, តស្មា ឯកំសត្ថន្តិ អត្ថោ។ អំស-សទ្ទោ ចេត្ថ កោដ្ឋាសបរិយាយោ, សោ ច អធិការតោ ទិព្ពរូបទស្សនទិព្ពសទ្ទស្សវនវសេន វេទិតព្ពោតិ អាហ ‘‘ឯកកោដ្ឋាសាយា’’តិអាទិ។ អនុទិសាយាតិ បុរត្ថិមទក្ខិណាទិភេទាយ ចតុព្ពិធាយ អនុទិសាយ។ ឧភយកោដ្ឋាសាយាតិ ទិព្ពរូបទស្សនត្ថាយ, ទិព្ពសទ្ទស្សវនត្ថាយ ច។ ភាវិតោតិ យថា ទិព្ពចក្ខុញាណំ, ទិព្ពសោតញាណញ្ច សមធិគតំ ហោតិ, ឯវំ ភាវិតោ។ តយិទំ វិសុំ វិសុំ បរិកម្មករណេន ឥជ្ឈន្តីសុ វត្តព្ពំ នត្ថិ, ឯកជ្ឈំ ឥជ្ឈន្តីសុបិ កមេនេវ កិច្ចសិទ្ធិ ឯកជ្ឈំ កិច្ចសិទ្ធិយា អសម្ភវតោ។ បាឡិយម្បិ ឯកស្ស ឧភយសមត្ថតាសន្ទស្សនត្ថមេវ ‘‘ទិព្ពានញ្ច រូបានំ ទស្សនាយ, ទិព្ពានញ្ច សទ្ទានំ សវនាយា’’តិ វុត្តំ, ន ឯកជ្ឈំ កិច្ចសិទ្ធិសម្ភវតោ។ ‘‘ឯកំសភាវិតោ សមាធិហេតូ’’តិ ឥមិនា សុនក្ខត្តោ ទិព្ពចក្ខុញាណាយ ឯវ បរិកម្មស្ស កតត្តា វិជ្ជមានម្បិ ទិព្ពសទ្ទំ នាស្សោស្សីតិ ទស្សេតិ។ អបណ្ណកន្តិ អវិរជ្ឈនកំ, អនវជ្ជន្តិ វា អត្ថោ។
366-371.Ekaṃsāyāti tadattheyeva catutthī, tasmā ekaṃsatthanti attho. Aṃsa-saddo cettha koṭṭhāsapariyāyo, so ca adhikārato dibbarūpadassanadibbasaddassavanavasena veditabboti āha ‘‘ekakoṭṭhāsāyā’’tiādi. Anudisāyāti puratthimadakkhiṇādibhedāya catubbidhāya anudisāya. Ubhayakoṭṭhāsāyāti dibbarūpadassanatthāya, dibbasaddassavanatthāya ca. Bhāvitoti yathā dibbacakkhuñāṇaṃ, dibbasotañāṇañca samadhigataṃ hoti, evaṃ bhāvito. Tayidaṃ visuṃ visuṃ parikammakaraṇena ijjhantīsu vattabbaṃ natthi, ekajjhaṃ ijjhantīsupi kameneva kiccasiddhi ekajjhaṃ kiccasiddhiyā asambhavato. Pāḷiyampi ekassa ubhayasamatthatāsandassanatthameva ‘‘dibbānañca rūpānaṃ dassanāya, dibbānañca saddānaṃ savanāyā’’ti vuttaṃ, na ekajjhaṃ kiccasiddhisambhavato. ‘‘Ekaṃsabhāvito samādhihetū’’ti iminā sunakkhatto dibbacakkhuñāṇāya eva parikammassa katattā vijjamānampi dibbasaddaṃ nāssossīti dasseti. Apaṇṇakanti avirajjhanakaṃ, anavajjanti vā attho.
៣៧២. ‘‘សមាធិ ឯវ’’ ភាវេតព្ពដ្ឋេន សមាធិភាវនា។ ‘‘ទិព្ពសោតញាណំ សេដ្ឋ’’ន្តិ មញ្ញមានេនាបិ មហាលិនា ទិព្ពចក្ខុញាណម្បិ តេន សហ គហេត្វា ‘‘ឯតាសំ នូន ភន្តេ’’តិអាទិនា បុច្ឆិតន្តិ ‘‘ឧភយំសភាវិតានំ សមាធីនន្តិ អត្ថោ’’តិ វុត្តំ។ ពាហិរា ឯតា សមាធិភាវនា អនិយ្យានិកត្តា។ តា ហិ ឥតោ ពាហិរកានម្បិ ឥជ្ឈន្តិ។ ន អជ្ឈត្តិកា ភគវតោ សាមុក្កំសិកភាវេន អប្បវេទិតត្តា។ យទត្ថន្តិ យេសំ អត្ថាយ។ តេតិ តេ អរិយផលធម្មេ។ តេ ហិ សច្ឆិកាតព្ពាតិ។
372. ‘‘Samādhi eva’’ bhāvetabbaṭṭhena samādhibhāvanā. ‘‘Dibbasotañāṇaṃ seṭṭha’’nti maññamānenāpi mahālinā dibbacakkhuñāṇampi tena saha gahetvā ‘‘etāsaṃ nūna bhante’’tiādinā pucchitanti ‘‘ubhayaṃsabhāvitānaṃ samādhīnanti attho’’ti vuttaṃ. Bāhirāetā samādhibhāvanā aniyyānikattā. Tā hi ito bāhirakānampi ijjhanti. Na ajjhattikā bhagavato sāmukkaṃsikabhāvena appaveditattā. Yadatthanti yesaṃ atthāya. Teti te ariyaphaladhamme. Te hi sacchikātabbāti.
ចតុអរិយផលវណ្ណនា
Catuariyaphalavaṇṇanā
៣៧៣. តស្មាតិ វដ្ដទុក្ខេ សំយោជនតោ។ ‘‘មគ្គសោតំ អាបន្នោ’’តិ ផលដ្ឋស្ស វសេន វុត្តំ។ មគ្គដ្ឋោ ហិ មគ្គសោតំ អាបជ្ជតិ។ តេនេវាហ ‘‘សោតាបន្នេ’’តិ, ‘‘សោតាបត្តិផលសច្ឆិកិរិយាយ បដិបន្នេ’’តិ (ម. និ. ៣.៣៧៩) ច។ អបតនធម្មោតិ អនុប្បជ្ជន- (ម. និ. ៣.៣៧៩) សភាវោ។ ធម្មនិយាមេនាតិ មគ្គធម្មនិយាមេន។ ហេដ្ឋិមន្តតោ សត្តមភវតោ ឧបរិ អនុប្បជ្ជនធម្មតាយ វា និយតោ។ បរំ អយនំ បរាគតិ។
373.Tasmāti vaṭṭadukkhe saṃyojanato. ‘‘Maggasotaṃ āpanno’’ti phalaṭṭhassa vasena vuttaṃ. Maggaṭṭho hi maggasotaṃ āpajjati. Tenevāha ‘‘sotāpanne’’ti, ‘‘sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipanne’’ti (ma. ni. 3.379) ca. Apatanadhammoti anuppajjana- (ma. ni. 3.379) sabhāvo. Dhammaniyāmenāti maggadhammaniyāmena. Heṭṭhimantato sattamabhavato upari anuppajjanadhammatāya vā niyato. Paraṃ ayanaṃ parāgati.
តនុត្តំ នាម បវត្តិយា មន្ទតា, វិរឡតា ចាតិ អាហ ‘‘តនុត្តា’’តិអាទិ។ ហេដ្ឋាភាគិយានន្តិ ហេដ្ឋាភាគស្ស កាមភវស្សបច្ចយភាវេន ហិតានំ។ ឱបបាតិកោតិ ឧបបាតិកោ ឧបបតនេ សាធុការីតិ កត្វា។ វិមុច្ចតីតិ វិមុត្តិ, ចិត្តមេវ វិមុត្តិ ចេតោវិមុត្តីតិ អាហ ‘‘សព្ពកិលេស…បេ.… អធិវចន’’ន្តិ។ ចិត្តសីសេន ចេត្ថ សមាធិ គហិតោ ‘‘ចិត្តំ បញ្ញញ្ច ភាវយ’’ន្តិ។ អាទីសុ (សំ. និ. ១.២៣; បេដកោ. ២២; មិ. ប. ២.៩) វិយ។ បញ្ញាវិមុត្តីតិ ឯត្ថាបិ ឯសេវ នយោ, តេនាហ ‘‘បញ្ញាវ បញ្ញាវិមុត្តី’’តិ។ សាមន្តិ អត្តនាវ, អបរប្បច្ចយេនាតិ អត្ថោ។ អភិញ្ញាតិ យ-ការលោបេន និទ្ទេសោតិ អាហ ‘‘អភិជានិត្វា’’តិ។
Tanuttaṃ nāma pavattiyā mandatā, viraḷatā cāti āha ‘‘tanuttā’’tiādi. Heṭṭhābhāgiyānanti heṭṭhābhāgassa kāmabhavassapaccayabhāvena hitānaṃ. Opapātikoti upapātiko upapatane sādhukārīti katvā. Vimuccatīti vimutti, cittameva vimutti cetovimuttīti āha ‘‘sabbakilesa…pe… adhivacana’’nti. Cittasīsena cettha samādhi gahito ‘‘cittaṃ paññañca bhāvaya’’nti. Ādīsu (saṃ. ni. 1.23; peṭako. 22; mi. pa. 2.9) viya. Paññāvimuttīti etthāpi eseva nayo, tenāha ‘‘paññāva paññāvimuttī’’ti. Sāmanti attanāva, aparappaccayenāti attho. Abhiññāti ya-kāralopena niddesoti āha ‘‘abhijānitvā’’ti.
អរិយអដ្ឋង្គិកមគ្គវណ្ណនា
Ariyaaṭṭhaṅgikamaggavaṇṇanā
៣៧៤-៥. អរិយសាវកោ និព្ពានំ, អរិយផលញ្ច បដិបជ្ជតិ ឯតាយាតិ បដិបទា, សា ច តស្ស បុព្ពភាគោ ឯវាតិ ឥធ ‘‘បុព្ពភាគបដិបទាយា’’តិ អរិយមគ្គមាហ។ ‘‘អដ្ឋ អង្គានិ អស្សា’’តិ អញ្ញបទត្ថសមាសំ អកត្វា អដ្ឋង្គានិ អស្ស សន្តីតិ អដ្ឋង្គិកោតិ បទសិទ្ធិ ទដ្ឋព្ពា។
374-5. Ariyasāvako nibbānaṃ, ariyaphalañca paṭipajjati etāyāti paṭipadā, sā ca tassa pubbabhāgo evāti idha ‘‘pubbabhāgapaṭipadāyā’’ti ariyamaggamāha. ‘‘Aṭṭha aṅgāni assā’’ti aññapadatthasamāsaṃ akatvā aṭṭhaṅgāni assa santīti aṭṭhaṅgikoti padasiddhi daṭṭhabbā.
សម្មា អវិបរីតំ យាថាវតោ ចតុន្នំ អរិយសច្ចានំ បច្ចក្ខតោ ទស្សនសភាវា សម្មា ទស្សនលក្ខណា។ សម្មទេវ និព្ពានារម្មណេ ចិត្តស្ស អភិនិរោបនសភាវោ សម្មា អភិនិរោបនលក្ខណោ។ ចតុរង្គសមន្នាគតា វាចា ជនំ សង្គណ្ហាតីតិ តព្ពិបក្ខវិរតិសភាវា សម្មាវាចា ភេទករមិច្ឆាវាចាបហានេន ជនេ សម្បយុត្តេ ច បរិគ្គណ្ហនកិច្ចវតី ហោតីតិ សម្មា បរិគ្គហណលក្ខណា។ យថា ចីវរកម្មាទិកោ កម្មន្តោ ឯកំ កាតព្ពំ សមុដ្ឋាបេតិ, តំ តំ កិរិយានិប្ផាទកោ វា ចេតនាសង្ខាតោ កម្មន្តោ ហត្ថបាទចលនាទិកំ កិរិយំ សមុដ្ឋាបេតិ, ឯវំ សាវជ្ជកត្តព្ពកិរិយាសមុដ្ឋាបកមិច្ឆាកម្មន្តប្បហានេន សម្មាកម្មន្តោ និរវជ្ជសមុដ្ឋាបនកិច្ចវា ហោតិ, សម្បយុត្តេ ច សមុដ្ឋាបេន្តោ ឯវ បវត្តតីតិ សម្មា សមុដ្ឋាបនលក្ខណោ សម្មាកម្មន្តោ។ កាយវាចានំ, ខន្ធសន្តានស្ស ច សំកិលេសភូតមិច្ឆាជីវប្បហានេន សម្មា វោទាបនលក្ខណោ សម្មាអាជីវោ។ កោសជ្ជបក្ខតោ បតិតុំ អទត្វា សម្បយុត្តធម្មានំ បគ្គណ្ហនសភាវោតិ សម្មា បគ្គាហលក្ខណោ សម្មាវាយាមោ។ សម្មទេវ ឧបដ្ឋានសភាវាតិ សម្មា ឧបដ្ឋានលក្ខណា សម្មាសតិ។ វិក្ខេបវិទ្ធំសនេន សម្មទេវ ចិត្តស្ស សមាទហនសភាវោតិ សម្មា សមាធានលក្ខណោ សម្មាសមាធិ។
Sammā aviparītaṃ yāthāvato catunnaṃ ariyasaccānaṃ paccakkhato dassanasabhāvā sammā dassanalakkhaṇā. Sammadeva nibbānārammaṇe cittassa abhiniropanasabhāvo sammā abhiniropanalakkhaṇo. Caturaṅgasamannāgatā vācā janaṃ saṅgaṇhātīti tabbipakkhaviratisabhāvā sammāvācā bhedakaramicchāvācāpahānena jane sampayutte ca pariggaṇhanakiccavatī hotīti sammā pariggahaṇalakkhaṇā. Yathā cīvarakammādiko kammanto ekaṃ kātabbaṃ samuṭṭhāpeti, taṃ taṃ kiriyānipphādako vā cetanāsaṅkhāto kammanto hatthapādacalanādikaṃ kiriyaṃ samuṭṭhāpeti, evaṃ sāvajjakattabbakiriyāsamuṭṭhāpakamicchākammantappahānena sammākammanto niravajjasamuṭṭhāpanakiccavā hoti, sampayutte ca samuṭṭhāpento eva pavattatīti sammā samuṭṭhāpanalakkhaṇo sammākammanto. Kāyavācānaṃ, khandhasantānassa ca saṃkilesabhūtamicchājīvappahānena sammā vodāpanalakkhaṇo sammāājīvo. Kosajjapakkhato patituṃ adatvā sampayuttadhammānaṃ paggaṇhanasabhāvoti sammā paggāhalakkhaṇo sammāvāyāmo. Sammadeva upaṭṭhānasabhāvāti sammā upaṭṭhānalakkhaṇā sammāsati. Vikkhepaviddhaṃsanena sammadeva cittassa samādahanasabhāvoti sammā samādhānalakkhaṇo sammāsamādhi.
អត្តនោ បច្ចនីកកិលេសា ទិដ្ឋេកដ្ឋា អវិជ្ជាទយោ។ បស្សតីតិ បកាសេតិ កិច្ចបដិវេធេន បដិវិជ្ឈតិ, តេនាហ ‘‘តប្បដិច្ឆាទក…បេ.… អសម្មោហតោ’’តិ។ តេនេវ ហិ សម្មាទិដ្ឋិសង្ខាតេន អង្គេន តត្ថ បច្ចវេក្ខណា បវត្តតីតិ តថេវាតិ អត្តនោ បច្ចនីកកិលេសេហិ សទ្ធិន្តិ អត្ថោ។
Attano paccanīkakilesā diṭṭhekaṭṭhā avijjādayo. Passatīti pakāseti kiccapaṭivedhena paṭivijjhati, tenāha ‘‘tappaṭicchādaka…pe… asammohato’’ti. Teneva hi sammādiṭṭhisaṅkhātena aṅgena tattha paccavekkhaṇā pavattatīti tathevāti attano paccanīkakilesehi saddhinti attho.
កិច្ចតោតិ បុព្ពភាគេហិ ទុក្ខាទិញាណេហិ កាតព្ពស្ស កិច្ចស្ស ឥធ សាតិសយំ និប្ផត្តិតោ ឥមស្សេវ វា ញាណស្ស ទុក្ខាទិប្បកាសនកិច្ចតោ។ ចត្តារិ នាមានិ លភតិ ចតូសុ សច្ចេសុ កាតព្ពកិច្ចនិប្ផត្តិតោ។ តីណិ នាមានិ លភតិ កាមសង្កប្បាទិប្បហានកិច្ចនិប្ផត្តិតោ។ សិក្ខាបទវិភង្គេ (វិភ. ៧០៣) ‘‘វិរតិចេតនា, សព្ពេ សម្បយុត្តធម្មា ច សិក្ខាបទានី’’តិ វុច្ចន្តីតិ តត្ថ បធានានំ វិរតិចេតនានំ វសេន ‘‘វិរតិយោបិ ហោន្តិ ចេតនាយោបី’’តិ អាហ។ មុសាវាទាទីហិ វិរមណកាលេ វា វិរតិយោ, សុភាសិតាទិវាចាភាសនាទិកាលេ ច ចេតនាយោ យោជេតព្ពា។ មគ្គក្ខណេ វិរតិយោវ ចេតនានំ អមគ្គង្គត្តា ឯកស្ស ញាណស្ស ទុក្ខាទិញាណតា វិយ, ឯកាយ វិរតិយា មុសាវាទាទិវិរតិភាវោ វិយ ច ឯកាយ ចេតនាយ សម្មាវាចាទិកិច្ចត្តយសាធនសភាវាភាវា សម្មាវាចាទិភាវាសិទ្ធិតោ, តំសិទ្ធិយញ្ច អង្គត្តយត្តាសិទ្ធិតោ ច។ សម្មប្បធានសតិបដ្ឋានវសេនាតិ ចតុសម្មប្បធានចតុសតិបដ្ឋានភាវវសេន។
Kiccatoti pubbabhāgehi dukkhādiñāṇehi kātabbassa kiccassa idha sātisayaṃ nipphattito imasseva vā ñāṇassa dukkhādippakāsanakiccato. Cattāri nāmāni labhati catūsu saccesu kātabbakiccanipphattito. Tīṇi nāmāni labhati kāmasaṅkappādippahānakiccanipphattito. Sikkhāpadavibhaṅge (vibha. 703) ‘‘viraticetanā, sabbe sampayuttadhammā ca sikkhāpadānī’’ti vuccantīti tattha padhānānaṃ viraticetanānaṃ vasena ‘‘viratiyopihonti cetanāyopī’’ti āha. Musāvādādīhi viramaṇakāle vā viratiyo, subhāsitādivācābhāsanādikāle ca cetanāyo yojetabbā. Maggakkhaṇe viratiyova cetanānaṃ amaggaṅgattā ekassa ñāṇassa dukkhādiñāṇatā viya, ekāya viratiyā musāvādādiviratibhāvo viya ca ekāya cetanāya sammāvācādikiccattayasādhanasabhāvābhāvā sammāvācādibhāvāsiddhito, taṃsiddhiyañca aṅgattayattāsiddhito ca. Sammappadhānasatipaṭṭhānavasenāti catusammappadhānacatusatipaṭṭhānabhāvavasena.
បុព្ពភាគេបិ មគ្គក្ខណេបិ សម្មាសមាធិយេវាតិ។ យទិបិ សមាធិឧបការកានំ អភិនិរោបនានុមជ្ជនសម្បិយាយនព្រូហនសន្តសុខានំ វិតក្កាទីនំ វសេន ចតូហិ ឈានេហិ សម្មាសមាធិ វិភត្តោ, តថាបិ វាយាមោ វិយ អនុប្បន្នាកុសលានុប្បាទនាទិចតុវាយាមកិច្ចំ, សតិ វិយ ច អសុភាសុខានិច្ចានត្តេសុ កាយាទីសុ សុភាទិសញ្ញាបហានចតុសតិកិច្ចំ ឯកោ សមាធិ ចតុក្កជ្ឈានសមាធិកិច្ចំ ន សាធេតីតិ បុព្ពភាគេបិ បឋមជ្ឈានសមាធិ បឋមជ្ឈានសមាធិ ឯវ មគ្គក្ខណេបិ, តថា បុព្ពភាគេបិ ចតុត្ថជ្ឈានសមាធិ ចតុត្ថជ្ឈានសមាធិ ឯវ មគ្គក្ខណេបីតិ អត្ថោ។
Pubbabhāgepi maggakkhaṇepi sammāsamādhiyevāti. Yadipi samādhiupakārakānaṃ abhiniropanānumajjanasampiyāyanabrūhanasantasukhānaṃ vitakkādīnaṃ vasena catūhi jhānehi sammāsamādhi vibhatto, tathāpi vāyāmo viya anuppannākusalānuppādanādicatuvāyāmakiccaṃ, sati viya ca asubhāsukhāniccānattesu kāyādīsu subhādisaññāpahānacatusatikiccaṃ eko samādhi catukkajjhānasamādhikiccaṃ na sādhetīti pubbabhāgepi paṭhamajjhānasamādhi paṭhamajjhānasamādhi eva maggakkhaṇepi, tathā pubbabhāgepi catutthajjhānasamādhi catutthajjhānasamādhi eva maggakkhaṇepīti attho.
តស្មាតិ បញ្ញាបជ្ជោតត្តា អវិជ្ជន្ធការំ វិធមិត្វា បញ្ញាសត្ថត្តា កិលេសចោរេ ឃាតេន្តោ។ ពហុការត្តាតិ យ្វាយំ អនាទិមតិ សំសារេ ឥមិនា កទាចិបិ អសមុគ្ឃាដិតបុព្ពោ កិលេសគណោ តស្ស សមុគ្ឃាដកោ អរិយមគ្គោ ។ តត្ថ ចាយំ សម្មាទិដ្ឋិ បរិញ្ញាភិសមយាទិវសេន បវត្តិយា បុព្ពង្គមា ហោតីតិ ពហុការា, តស្មា ពហុការត្តា។
Tasmāti paññāpajjotattā avijjandhakāraṃ vidhamitvā paññāsatthattā kilesacore ghātento. Bahukārattāti yvāyaṃ anādimati saṃsāre iminā kadācipi asamugghāṭitapubbo kilesagaṇo tassa samugghāṭako ariyamaggo . Tattha cāyaṃ sammādiṭṭhi pariññābhisamayādivasena pavattiyā pubbaṅgamā hotīti bahukārā, tasmā bahukārattā.
តស្សាតិ សម្មាទិដ្ឋិយា។ ‘‘ពហុការោ’’តិ វត្វា តំ ពហុការតំ ឧបមាយ វិភាវេតុំ ‘‘យថា ហី’’តិអាទិ វុត្តំ។ ‘‘អយំ’’ តម្ពកំសាទិមយត្តា កូដោ។ អយំ សមសារតាយ មហាសារតាយ ឆេកោ។ ឯវន្តិ យថា ហេរញ្ញិកស្ស ចក្ខុនា ទិស្វា កហាបណវិភាគជាននេ ករណន្តរំ ពហុការំ យទិទំ ហត្ថោ, ឯវំ យោគាវចរស្ស បញ្ញាយ ឱលោកេត្វា ធម្មវិភាគជាននេ ធម្មន្តរំ ពហុការំ យទិទំ វិតក្កោ វិតក្កេត្វា តទវពោធតោ, តស្មា សម្មាសង្កប្បោ សម្មាទិដ្ឋិយា ពហុការោតិ អធិប្បាយោ។ ទុតិយឧបមាយំ ឯវន្តិ យថា តច្ឆកោ បរេន បរិវត្តេត្វា បរិវត្តេត្វា ទិន្នំ ទព្ពសម្ភារំ វាសិយា តច្ឆេត្វា គេហករណកម្មេ ឧបនេតិ, ឯវំ យោគាវចរោ វិតក្កេន លក្ខណាទិតោ វិតក្កេត្វា ទិន្នធម្មេ យាថាវតោ បរិច្ឆិន្ទិត្វា បរិញ្ញាភិសមយាទិកម្មេ ឧបនេតីតិ យោជនា។ វចីភេទស្ស ឧបការកោ វិតក្កោ សាវជ្ជានវជ្ជវចីភេទនិវត្តនបវត្តនករាយ សម្មាវាចាយបិ ឧបការកោ ឯវាតិ ‘‘ស្វាយ’’ន្តិអាទិ វុត្តំ។
Tassāti sammādiṭṭhiyā. ‘‘Bahukāro’’ti vatvā taṃ bahukārataṃ upamāya vibhāvetuṃ ‘‘yathā hī’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Ayaṃ’’ tambakaṃsādimayattā kūṭo. Ayaṃ samasāratāya mahāsāratāya cheko. Evanti yathā heraññikassa cakkhunā disvā kahāpaṇavibhāgajānane karaṇantaraṃ bahukāraṃ yadidaṃ hattho, evaṃ yogāvacarassa paññāya oloketvā dhammavibhāgajānane dhammantaraṃ bahukāraṃ yadidaṃ vitakko vitakketvā tadavabodhato, tasmā sammāsaṅkappo sammādiṭṭhiyā bahukāroti adhippāyo. Dutiyaupamāyaṃ evanti yathā tacchako parena parivattetvā parivattetvā dinnaṃ dabbasambhāraṃ vāsiyā tacchetvā gehakaraṇakamme upaneti, evaṃ yogāvacaro vitakkena lakkhaṇādito vitakketvā dinnadhamme yāthāvato paricchinditvā pariññābhisamayādikamme upanetīti yojanā. Vacībhedassa upakārako vitakko sāvajjānavajjavacībhedanivattanapavattanakarāya sammāvācāyapi upakārako evāti ‘‘svāya’’ntiādi vuttaṃ.
វចីភេទស្ស និយាមិកា វាចា កាយិកកិរិយានិយាមកស្ស កម្មន្តស្ស ឧបការិកា។ តទុភយានន្តរន្តិ ទុច្ចរិតទ្វយបហាយកស្ស សុចរិតទ្វយបារិបូរិហេតុភូតស្ស សម្មាវាចាសម្មាកម្មន្តទ្វយស្ស អនន្តរំ។ ឥទំ វីរិយន្តិ ចតុព្ពិធំ សម្មប្បធានវីរិយំ។ ឥន្ទ្រិយសមតាទយោ សមាធិស្ស ឧបការធម្មា។ តព្ពិបរិយាយតោ អបការធម្មា វេទិតព្ពា។ គតិយោតិ និប្ផត្តិយោ, កិច្ចាទិសភាវេ វា។ សមន្នេសិត្វាតិ ឧបធារេត្វា។
Vacībhedassa niyāmikā vācā kāyikakiriyāniyāmakassa kammantassa upakārikā. Tadubhayānantaranti duccaritadvayapahāyakassa sucaritadvayapāripūrihetubhūtassa sammāvācāsammākammantadvayassa anantaraṃ. Idaṃ vīriyanti catubbidhaṃ sammappadhānavīriyaṃ. Indriyasamatādayo samādhissa upakāradhammā. Tabbipariyāyato apakāradhammā veditabbā. Gatiyoti nipphattiyo, kiccādisabhāve vā. Samannesitvāti upadhāretvā.
ទ្វេបព្ពជិតវត្ថុវណ្ណនា
Dvepabbajitavatthuvaṇṇanā
៣៧៦-៧. ‘‘កស្មា អារទ្ធ’’ន្តិ អនុសន្ធិការណំ បុច្ឆិត្វា តំ វិភាវេតុំ ‘‘អយំ កិរា’’តិអាទិ វុត្តំ, តេន អជ្ឈាសយានុសន្ធិវសេន ឧបរិ ទេសនា បវត្តាតិ ទស្សេតិ។ តេនាតិ តថាលទ្ធិកត្តា។ អស្សាតិ លិច្ឆវីរញ្ញោ។ ទេសនាយាតិ សណ្ហសុខុមាយំ សុញ្ញតបដិសំយុត្តាយំ យថាទេសិតទេសនាយំ។ នាធិមុច្ចតីតិ ន សទ្ទហតិ ន បសីទតិ។ តន្តិធម្មំ នាម កថេន្តោតិ យេសំ អត្ថាយ ធម្មោ កថីយតិ, តស្មិំ តេសំ អសតិបិ មគ្គបដិវេធេ កេវលំ សាសនេ តន្តិធម្មំ កត្វា កថេន្តោ។ ឯវរូបស្សាតិ សម្មាសម្ពុទ្ធត្តា អវិបរីតធម្មទេសនតាយ ឯវំបាកដធម្មកាយស្ស សត្ថុ។ យុត្តំ នុ ខោ ឯតំ អស្សាតិ អស្ស បឋមជ្ឈានាទិសមធិគមេន សមាហិតចិត្តស្ស កុលបុត្តស្ស ឯតំ ‘‘តំ ជីវ’’ន្តិអាទិនា ឧច្ឆេទាទិគាហគហណំ អបិ នុ យុត្តន្តិ បុច្ឆតិ។ លទ្ធិយា បន ឈានាធិគមមត្តេន ន តាវ វិវេចិតត្តា ‘‘តេហិ យុត្ត’’ន្តិ វុត្តំ តំ វាទំ បដិក្ខិបិត្វាតិ ឈានលាភិនោបិ តំ គហណំ ‘‘អយុត្តមេវា’’តិ តំ ឧច្ឆេទវាទំ សស្សតវាទំ វា បដិក្ខិបិត្វា។ អត្តមនា អហេសុន្តិ យស្មា ខីណាសវោ វិគតសម្មោហោ តិណ្ណវិចិកិច្ឆោ, ‘‘តស្មា តស្ស តថា វត្តុំ ន យុត្ត’’ន្តិ ឧប្បន្ននិច្ឆយតាយ តំ មម វចនំ សុត្វា អត្តមនា អហេសុន្តិ អត្ថោ។ សោបិ លិច្ឆវី រាជា តេ វិយ សញ្ជាតនិច្ឆយត្តា អត្តមនោ អហោសិ។ យំ បនេត្ថ អត្ថតោ អវិភត្តំ, តំ សុវិញ្ញេយ្យមេវ។
376-7.‘‘Kasmā āraddha’’nti anusandhikāraṇaṃ pucchitvā taṃ vibhāvetuṃ ‘‘ayaṃ kirā’’tiādi vuttaṃ, tena ajjhāsayānusandhivasena upari desanā pavattāti dasseti. Tenāti tathāladdhikattā. Assāti licchavīrañño. Desanāyāti saṇhasukhumāyaṃ suññatapaṭisaṃyuttāyaṃ yathādesitadesanāyaṃ. Nādhimuccatīti na saddahati na pasīdati. Tantidhammaṃ nāma kathentoti yesaṃ atthāya dhammo kathīyati, tasmiṃ tesaṃ asatipi maggapaṭivedhe kevalaṃ sāsane tantidhammaṃ katvā kathento. Evarūpassāti sammāsambuddhattā aviparītadhammadesanatāya evaṃpākaṭadhammakāyassa satthu. Yuttaṃnu kho etaṃ assāti assa paṭhamajjhānādisamadhigamena samāhitacittassa kulaputtassa etaṃ ‘‘taṃ jīva’’ntiādinā ucchedādigāhagahaṇaṃ api nu yuttanti pucchati. Laddhiyā pana jhānādhigamamattena na tāva vivecitattā ‘‘tehi yutta’’nti vuttaṃ taṃ vādaṃ paṭikkhipitvāti jhānalābhinopi taṃ gahaṇaṃ ‘‘ayuttamevā’’ti taṃ ucchedavādaṃ sassatavādaṃ vā paṭikkhipitvā. Attamanā ahesunti yasmā khīṇāsavo vigatasammoho tiṇṇavicikiccho, ‘‘tasmā tassa tathā vattuṃ na yutta’’nti uppannanicchayatāya taṃ mama vacanaṃ sutvā attamanā ahesunti attho. Sopi licchavī rājā te viya sañjātanicchayattā attamano ahosi. Yaṃ panettha atthato avibhattaṃ, taṃ suviññeyyameva.
មហាលិសុត្តវណ្ណនាយ លីនត្ថប្បកាសនា។
Mahālisuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ទីឃនិកាយ • Dīghanikāya / ៦. មហាលិសុត្តំ • 6. Mahālisuttaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ទីឃ និកាយ (អដ្ឋកថា) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ៦. មហាលិសុត្តវណ្ណនា • 6. Mahālisuttavaṇṇanā
