| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
९. महल्लकविहारसिक्खापदं
9. Mahallakavihārasikkhāpadaṃ
१३५. नवमे पिट्ठसङ्घाटस्साति द्वारबाहाय। सा हि पिट्ठे द्विन्नं कवाटानं सं एकतो घाटो घटनं समागमो एतस्सत्थीति पिट्ठसङ्घाटोति वुच्चति। कुरुन्दियं वुत्तन्ति सम्बन्धो। महाअट्ठकथायं वुत्तन्ति योजना। तन्ति महाअट्ठकथाय वुत्तवचनं। एवं ‘‘तदेवा’’ति एत्थापि। हीति सच्चं, यस्मा वा। भगवतापीति न महाअट्ठकथाचरियेहि एव वुत्तं, अथ खो भगवतापि कतोति योजना। द्वारबन्धेन अग्गळस्स अविनाभावतो ‘‘अग्गळट्ठपनाया’’ति वुत्तेपि अग्गळेन सह द्वारबन्धट्ठपनायाति अत्थोव गहेतब्बोति आह ‘‘सकवाटकद्वारबन्धट्ठपनाया’’ति। अग्गळोति कवाटफलको। इममेवत्थन्ति मया वुत्तं इमं एव अत्थं सन्धायाति सम्बन्धो। एत्थाति ‘‘अग्गळट्ठपनाया’’तिवचने। अधिप्पायोति भगवतो अभिसन्धि। हि-सद्दो वित्थारजोतको। कम्पतीति भुसं कम्पति। चलतीति ईसं चलति। तेनाति तेन सिथिलपतनहेतुना। मातिकायं, पदभाजनीयञ्च ‘‘अग्गळट्ठपनाया’’तिपदस्स सम्बन्धाभावतो तस्स सम्बन्धं दस्सेतुं वुत्तं ‘‘तत्था’’तिआदि। तत्थ तत्थाति ‘‘अग्गळट्ठपनाया’’तिवचने न वुत्तन्ति सम्बन्धो। अत्थस्स कारणस्स उप्पत्ति अत्थुप्पत्ति, सायेव अट्ठुप्पत्तीति वुच्चति त्थकारस्स ट्ठकारं कत्वा। अधिकारतो दट्ठब्बोति योजना।
135. Navame piṭṭhasaṅghāṭassāti dvārabāhāya. Sā hi piṭṭhe dvinnaṃ kavāṭānaṃ saṃ ekato ghāṭo ghaṭanaṃ samāgamo etassatthīti piṭṭhasaṅghāṭoti vuccati. Kurundiyaṃ vuttanti sambandho. Mahāaṭṭhakathāyaṃ vuttanti yojanā. Tanti mahāaṭṭhakathāya vuttavacanaṃ. Evaṃ ‘‘tadevā’’ti etthāpi. Hīti saccaṃ, yasmā vā. Bhagavatāpīti na mahāaṭṭhakathācariyehi eva vuttaṃ, atha kho bhagavatāpi katoti yojanā. Dvārabandhena aggaḷassa avinābhāvato ‘‘aggaḷaṭṭhapanāyā’’ti vuttepi aggaḷena saha dvārabandhaṭṭhapanāyāti atthova gahetabboti āha ‘‘sakavāṭakadvārabandhaṭṭhapanāyā’’ti. Aggaḷoti kavāṭaphalako. Imamevatthanti mayā vuttaṃ imaṃ eva atthaṃ sandhāyāti sambandho. Etthāti ‘‘aggaḷaṭṭhapanāyā’’tivacane. Adhippāyoti bhagavato abhisandhi. Hi-saddo vitthārajotako. Kampatīti bhusaṃ kampati. Calatīti īsaṃ calati. Tenāti tena sithilapatanahetunā. Mātikāyaṃ, padabhājanīyañca ‘‘aggaḷaṭṭhapanāyā’’tipadassa sambandhābhāvato tassa sambandhaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘tatthā’’tiādi. Tattha tatthāti ‘‘aggaḷaṭṭhapanāyā’’tivacane na vuttanti sambandho. Atthassa kāraṇassa uppatti atthuppatti, sāyeva aṭṭhuppattīti vuccati tthakārassa ṭṭhakāraṃ katvā. Adhikārato daṭṭhabboti yojanā.
यं पन वचनं वुत्तन्ति सम्बन्धो। यस्साति महाविहारस्स। उपरीति द्वारतो उपरि। तीसु दिसासूति उभोसु पस्सेसु, उपरीति तीसु दिसासु। तत्रापीति खुद्दके विहारेपि। साति भित्ति। अपरिपूरउपचारापीति समन्ता कवाटपमाणेन अपरिपूरउपचारापि। उक्कट्ठपरिच्छेदेनाति उक्कंसपमाणेन। हत्थपासतो अतिरेकं न लिम्पितब्बोति अधिप्पायो। तीसु दिसासु एव लिम्पितब्बो न होति, लेपोकासे सति अधोभागेपि लिम्पितब्बोति आह ‘‘सचे पनस्सा’’तिआदि। अस्साति विहारस्स। आलोकं सन्धेन्ति पिदहन्तीति ‘‘आलोकसन्धी’’ति वुत्ते वातपानकवाटकायेवाति दस्सेन्तो आह ‘‘वातपानकवाटका वुच्चन्ती’’ति। वातं पिवतीति वातपानं, द्वारं, तस्मिं ठिता कवाटका वातपानकवाटका। तेति वातपानकवाटका पहरन्तीति सम्बन्धो। एत्थाति आलोकसन्धिम्हि। सब्बदिसासूति उभोसु पस्सेसु, हेट्ठा, उपरीति चतूसु दिसासु। ‘‘तस्मा’’तिपदं ‘‘लिम्पितब्बो वा लेपापेतब्बो वा’’तिपदद्वये हेतु। एत्थाति ‘‘आलोकसन्धिपरिकम्माया’’तिपदे।
Yaṃ pana vacanaṃ vuttanti sambandho. Yassāti mahāvihārassa. Uparīti dvārato upari. Tīsu disāsūti ubhosu passesu, uparīti tīsu disāsu. Tatrāpīti khuddake vihārepi. Sāti bhitti. Aparipūraupacārāpīti samantā kavāṭapamāṇena aparipūraupacārāpi. Ukkaṭṭhaparicchedenāti ukkaṃsapamāṇena. Hatthapāsato atirekaṃ na limpitabboti adhippāyo. Tīsu disāsu eva limpitabbo na hoti, lepokāse sati adhobhāgepi limpitabboti āha ‘‘sace panassā’’tiādi. Assāti vihārassa. Ālokaṃ sandhenti pidahantīti ‘‘ālokasandhī’’ti vutte vātapānakavāṭakāyevāti dassento āha ‘‘vātapānakavāṭakā vuccantī’’ti. Vātaṃ pivatīti vātapānaṃ, dvāraṃ, tasmiṃ ṭhitā kavāṭakā vātapānakavāṭakā. Teti vātapānakavāṭakā paharantīti sambandho. Etthāti ālokasandhimhi. Sabbadisāsūti ubhosu passesu, heṭṭhā, uparīti catūsu disāsu. ‘‘Tasmā’’tipadaṃ ‘‘limpitabbo vā lepāpetabbo vā’’tipadadvaye hetu. Etthāti ‘‘ālokasandhiparikammāyā’’tipade.
इमिनाति सेतवण्णादिना। सब्बमेतन्ति एतं सब्बं सेतवण्णादिकं।
Imināti setavaṇṇādinā. Sabbametanti etaṃ sabbaṃ setavaṇṇādikaṃ.
यन्ति किच्चं। कत्तब्बं किच्चन्ति सम्बन्धो। सद्दन्तरब्यवहितोपि द्वत्तिसद्दो परियायसद्देन समासो होतीति आह ‘‘छदनस्स द्वत्तिपरियाय’’न्ति। द्वे वा तयो वा परियाया समाहटाति द्वत्तिपरियायं , समाहारे दिगु, तिसद्दे परे द्विस्स अकारो होति। परिक्खेपोति अनुक्कमेन परिक्खेपो। अपत्यूपसग्गस्स पटिसेधवाचकत्ता ‘‘अहरिते’’ति वुत्तं। एत्थाति ‘‘अपहरिते’’ति पदे। ‘‘हरित’’न्ति इमिना अधिप्पेतन्ति सम्बन्धो। आदिकप्पकाले अपरण्णतो पुब्बे पवत्तं अन्नं पुब्बण्णं, अपरस्मिं पुब्बण्णतो पच्छा पवत्तं अन्नं अपरण्णं, नकारद्वयस्स णकारद्वयं कत्वा। तेनेवाति अधिप्पेतत्ता एव।
Yanti kiccaṃ. Kattabbaṃ kiccanti sambandho. Saddantarabyavahitopi dvattisaddo pariyāyasaddena samāso hotīti āha ‘‘chadanassa dvattipariyāya’’nti. Dve vā tayo vā pariyāyā samāhaṭāti dvattipariyāyaṃ, samāhāre digu, tisadde pare dvissa akāro hoti. Parikkhepoti anukkamena parikkhepo. Apatyūpasaggassa paṭisedhavācakattā ‘‘aharite’’ti vuttaṃ. Etthāti ‘‘apaharite’’ti pade. ‘‘Harita’’nti iminā adhippetanti sambandho. Ādikappakāle aparaṇṇato pubbe pavattaṃ annaṃ pubbaṇṇaṃ, aparasmiṃ pubbaṇṇato pacchā pavattaṃ annaṃ aparaṇṇaṃ, nakāradvayassa ṇakāradvayaṃ katvā. Tenevāti adhippetattā eva.
वुत्तन्ति वपितं, यथा ‘‘सुमेधभूतो भगवा’’तिएत्थ बोधिं असम्पत्तोपि बोधिसत्तो सुमेधभूतो ‘‘भगवा’’ति वुच्चति अवस्सम्भावियत्ता, एवं हरितं असम्पत्तम्पि खेत्तं ‘‘हरित’’न्ति वुच्चति अवस्सम्भावियत्ताति अत्थं दस्सेति ‘‘यस्मिम्पि खेत्ते’’तिआदिना।
Vuttanti vapitaṃ, yathā ‘‘sumedhabhūto bhagavā’’tiettha bodhiṃ asampattopi bodhisatto sumedhabhūto ‘‘bhagavā’’ti vuccati avassambhāviyattā, evaṃ haritaṃ asampattampi khettaṃ ‘‘harita’’nti vuccati avassambhāviyattāti atthaṃ dasseti ‘‘yasmimpi khette’’tiādinā.
अहरितेयेवाति हरितविरहे एव खेत्तेति योजना। तत्रापीति अहरितखेत्तेपि। ‘‘पिट्ठिवंसस्सा’’तिपदं ‘‘पस्से’’तिपदे साम्यत्थछट्ठी, इमिना पकतिगेहं दस्सेति। ‘‘कूटागारकण्णिकाया’’तिपदं ‘‘उपरि, थूपिकाया’’तिपदे साम्यत्थछट्ठी, इमिना एककूटयुत्ते माळादिके दस्सेति। ठितं भिक्खुन्ति सम्बन्धो। निसिन्नकं यंकञ्चि जनन्ति योजना। तस्साति ठितट्ठानस्स। अन्तोति अब्भन्तरे, हि यस्मा अयं ओकासो पतनोकासोति योजना।
Ahariteyevāti haritavirahe eva khetteti yojanā. Tatrāpīti aharitakhettepi. ‘‘Piṭṭhivaṃsassā’’tipadaṃ ‘‘passe’’tipade sāmyatthachaṭṭhī, iminā pakatigehaṃ dasseti. ‘‘Kūṭāgārakaṇṇikāyā’’tipadaṃ ‘‘upari, thūpikāyā’’tipade sāmyatthachaṭṭhī, iminā ekakūṭayutte māḷādike dasseti. Ṭhitaṃ bhikkhunti sambandho. Nisinnakaṃ yaṃkañci jananti yojanā. Tassāti ṭhitaṭṭhānassa. Antoti abbhantare, hi yasmā ayaṃ okāso patanokāsoti yojanā.
१३६. छादितं नामाति एत्थ छादितसद्दो भावत्थो होति, तेनाह ‘‘छादन’’न्ति। उजुकमेवाति छदनुट्ठापनतो उद्धं उजुकं एव। तन्ति छादनं। अपनेत्वापीति नासेत्वापि। तस्माति यस्मा लब्भति, तस्मा, पक्कमितब्बन्ति सम्बन्धो। परिक्खेपेनाति परिवारेन छादेन्तस्साति योजना। इधापीति परियायछादनेपि अधिट्ठहित्वाति सम्बन्धो। तुण्हीभूतेनाति तुण्हीभूतो हुत्वा। छदनुपरीति छदनस्स उपरि। हीति सच्चं। ‘‘ततो चे उत्तरि’’न्ति एत्थ ततो द्वत्तिपरियायतो उपरीति दस्सेन्तो आह ‘‘तिण्णं मग्गानं वा’’तिआदि।
136.Chāditaṃ nāmāti ettha chāditasaddo bhāvattho hoti, tenāha ‘‘chādana’’nti. Ujukamevāti chadanuṭṭhāpanato uddhaṃ ujukaṃ eva. Tanti chādanaṃ. Apanetvāpīti nāsetvāpi. Tasmāti yasmā labbhati, tasmā, pakkamitabbanti sambandho. Parikkhepenāti parivārena chādentassāti yojanā. Idhāpīti pariyāyachādanepi adhiṭṭhahitvāti sambandho. Tuṇhībhūtenāti tuṇhībhūto hutvā. Chadanuparīti chadanassa upari. Hīti saccaṃ. ‘‘Tato ce uttari’’nti ettha tato dvattipariyāyato uparīti dassento āha ‘‘tiṇṇaṃ maggānaṃ vā’’tiādi.
१३७. करेन हत्थेन लुनितब्बो, छिन्दितब्बो, लातब्बो गहेतब्बोति वा करळोति कते अत्थपकरणादितो तिणमुट्ठि एवाति आह ‘‘तिणमुट्ठिय’’न्ति। नवमं।
137. Karena hatthena lunitabbo, chinditabbo, lātabbo gahetabboti vā karaḷoti kate atthapakaraṇādito tiṇamuṭṭhi evāti āha ‘‘tiṇamuṭṭhiya’’nti. Navamaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / २. भूतगामवग्गो • 2. Bhūtagāmavaggo
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ९. महल्लकविहारसिक्खापदवण्णना • 9. Mahallakavihārasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ९. महल्लकविहारसिक्खापदवण्णना • 9. Mahallakavihārasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / ९. महल्लकविहारसिक्खापदवण्णना • 9. Mahallakavihārasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / ९. महल्लकविहारसिक्खापदवण्णना • 9. Mahallakavihārasikkhāpadavaṇṇanā
