| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi |
๙. มหลฺลกวิหารสิกฺขาปทํ
9. Mahallakavihārasikkhāpadaṃ
๑๓๕. นวเม ปิฎฺฐสงฺฆาฎสฺสาติ ทฺวารพาหายฯ สา หิ ปิเฎฺฐ ทฺวินฺนํ กวาฎานํ สํ เอกโต ฆาโฎ ฆฎนํ สมาคโม เอตสฺสตฺถีติ ปิฎฺฐสงฺฆาโฎติ วุจฺจติฯ กุรุนฺทิยํ วุตฺตนฺติ สมฺพโนฺธฯ มหาอฎฺฐกถายํ วุตฺตนฺติ โยชนาฯ ตนฺติ มหาอฎฺฐกถาย วุตฺตวจนํฯ เอวํ ‘‘ตเทวา’’ติ เอตฺถาปิฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ ภควตาปีติ น มหาอฎฺฐกถาจริเยหิ เอว วุตฺตํ, อถ โข ภควตาปิ กโตติ โยชนาฯ ทฺวารพเนฺธน อคฺคฬสฺส อวินาภาวโต ‘‘อคฺคฬฎฺฐปนายา’’ติ วุเตฺตปิ อคฺคเฬน สห ทฺวารพนฺธฎฺฐปนายาติ อโตฺถว คเหตโพฺพติ อาห ‘‘สกวาฎกทฺวารพนฺธฎฺฐปนายา’’ติฯ อคฺคโฬติ กวาฎผลโกฯ อิมเมวตฺถนฺติ มยา วุตฺตํ อิมํ เอว อตฺถํ สนฺธายาติ สมฺพโนฺธฯ เอตฺถาติ ‘‘อคฺคฬฎฺฐปนายา’’ติวจเนฯ อธิปฺปาโยติ ภควโต อภิสนฺธิฯ หิ-สโทฺท วิตฺถารโชตโกฯ กมฺปตีติ ภุสํ กมฺปติฯ จลตีติ อีสํ จลติฯ เตนาติ เตน สิถิลปตนเหตุนาฯ มาติกายํ, ปทภาชนียญฺจ ‘‘อคฺคฬฎฺฐปนายา’’ติปทสฺส สมฺพนฺธาภาวโต ตสฺส สมฺพนฺธํ ทเสฺสตุํ วุตฺตํ ‘‘ตตฺถา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ตตฺถาติ ‘‘อคฺคฬฎฺฐปนายา’’ติวจเน น วุตฺตนฺติ สมฺพโนฺธฯ อตฺถสฺส การณสฺส อุปฺปตฺติ อตฺถุปฺปตฺติ, สาเยว อฎฺฐุปฺปตฺตีติ วุจฺจติ ตฺถการสฺส ฎฺฐการํ กตฺวาฯ อธิการโต ทฎฺฐโพฺพติ โยชนาฯ
135. Navame piṭṭhasaṅghāṭassāti dvārabāhāya. Sā hi piṭṭhe dvinnaṃ kavāṭānaṃ saṃ ekato ghāṭo ghaṭanaṃ samāgamo etassatthīti piṭṭhasaṅghāṭoti vuccati. Kurundiyaṃ vuttanti sambandho. Mahāaṭṭhakathāyaṃ vuttanti yojanā. Tanti mahāaṭṭhakathāya vuttavacanaṃ. Evaṃ ‘‘tadevā’’ti etthāpi. Hīti saccaṃ, yasmā vā. Bhagavatāpīti na mahāaṭṭhakathācariyehi eva vuttaṃ, atha kho bhagavatāpi katoti yojanā. Dvārabandhena aggaḷassa avinābhāvato ‘‘aggaḷaṭṭhapanāyā’’ti vuttepi aggaḷena saha dvārabandhaṭṭhapanāyāti atthova gahetabboti āha ‘‘sakavāṭakadvārabandhaṭṭhapanāyā’’ti. Aggaḷoti kavāṭaphalako. Imamevatthanti mayā vuttaṃ imaṃ eva atthaṃ sandhāyāti sambandho. Etthāti ‘‘aggaḷaṭṭhapanāyā’’tivacane. Adhippāyoti bhagavato abhisandhi. Hi-saddo vitthārajotako. Kampatīti bhusaṃ kampati. Calatīti īsaṃ calati. Tenāti tena sithilapatanahetunā. Mātikāyaṃ, padabhājanīyañca ‘‘aggaḷaṭṭhapanāyā’’tipadassa sambandhābhāvato tassa sambandhaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘tatthā’’tiādi. Tattha tatthāti ‘‘aggaḷaṭṭhapanāyā’’tivacane na vuttanti sambandho. Atthassa kāraṇassa uppatti atthuppatti, sāyeva aṭṭhuppattīti vuccati tthakārassa ṭṭhakāraṃ katvā. Adhikārato daṭṭhabboti yojanā.
ยํ ปน วจนํ วุตฺตนฺติ สมฺพโนฺธฯ ยสฺสาติ มหาวิหารสฺสฯ อุปรีติ ทฺวารโต อุปริฯ ตีสุ ทิสาสูติ อุโภสุ ปเสฺสสุ, อุปรีติ ตีสุ ทิสาสุฯ ตตฺราปีติ ขุทฺทเก วิหาเรปิฯ สาติ ภิตฺติฯ อปริปูรอุปจาราปีติ สมนฺตา กวาฎปมาเณน อปริปูรอุปจาราปิฯ อุกฺกฎฺฐปริเจฺฉเทนาติ อุกฺกํสปมาเณนฯ หตฺถปาสโต อติเรกํ น ลิมฺปิตโพฺพติ อธิปฺปาโยฯ ตีสุ ทิสาสุ เอว ลิมฺปิตโพฺพ น โหติ, เลโปกาเส สติ อโธภาเคปิ ลิมฺปิตโพฺพติ อาห ‘‘สเจ ปนสฺสา’’ติอาทิฯ อสฺสาติ วิหารสฺสฯ อาโลกํ สเนฺธนฺติ ปิทหนฺตีติ ‘‘อาโลกสนฺธี’’ติ วุเตฺต วาตปานกวาฎกาเยวาติ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘วาตปานกวาฎกา วุจฺจนฺตี’’ติฯ วาตํ ปิวตีติ วาตปานํ, ทฺวารํ, ตสฺมิํ ฐิตา กวาฎกา วาตปานกวาฎกาฯ เตติ วาตปานกวาฎกา ปหรนฺตีติ สมฺพโนฺธฯ เอตฺถาติ อาโลกสนฺธิมฺหิฯ สพฺพทิสาสูติ อุโภสุ ปเสฺสสุ, เหฎฺฐา, อุปรีติ จตูสุ ทิสาสุฯ ‘‘ตสฺมา’’ติปทํ ‘‘ลิมฺปิตโพฺพ วา เลปาเปตโพฺพ วา’’ติปททฺวเย เหตุฯ เอตฺถาติ ‘‘อาโลกสนฺธิปริกมฺมายา’’ติปเทฯ
Yaṃ pana vacanaṃ vuttanti sambandho. Yassāti mahāvihārassa. Uparīti dvārato upari. Tīsu disāsūti ubhosu passesu, uparīti tīsu disāsu. Tatrāpīti khuddake vihārepi. Sāti bhitti. Aparipūraupacārāpīti samantā kavāṭapamāṇena aparipūraupacārāpi. Ukkaṭṭhaparicchedenāti ukkaṃsapamāṇena. Hatthapāsato atirekaṃ na limpitabboti adhippāyo. Tīsu disāsu eva limpitabbo na hoti, lepokāse sati adhobhāgepi limpitabboti āha ‘‘sace panassā’’tiādi. Assāti vihārassa. Ālokaṃ sandhenti pidahantīti ‘‘ālokasandhī’’ti vutte vātapānakavāṭakāyevāti dassento āha ‘‘vātapānakavāṭakā vuccantī’’ti. Vātaṃ pivatīti vātapānaṃ, dvāraṃ, tasmiṃ ṭhitā kavāṭakā vātapānakavāṭakā. Teti vātapānakavāṭakā paharantīti sambandho. Etthāti ālokasandhimhi. Sabbadisāsūti ubhosu passesu, heṭṭhā, uparīti catūsu disāsu. ‘‘Tasmā’’tipadaṃ ‘‘limpitabbo vā lepāpetabbo vā’’tipadadvaye hetu. Etthāti ‘‘ālokasandhiparikammāyā’’tipade.
อิมินาติ เสตวณฺณาทินาฯ สพฺพเมตนฺติ เอตํ สพฺพํ เสตวณฺณาทิกํฯ
Imināti setavaṇṇādinā. Sabbametanti etaṃ sabbaṃ setavaṇṇādikaṃ.
ยนฺติ กิจฺจํฯ กตฺตพฺพํ กิจฺจนฺติ สมฺพโนฺธฯ สทฺทนฺตรพฺยวหิโตปิ ทฺวตฺติสโทฺท ปริยายสเทฺทน สมาโส โหตีติ อาห ‘‘ฉทนสฺส ทฺวตฺติปริยาย’’นฺติฯ เทฺว วา ตโย วา ปริยายา สมาหฎาติ ทฺวตฺติปริยายํ , สมาหาเร ทิคุ, ติสเทฺท ปเร ทฺวิสฺส อกาโร โหติฯ ปริเกฺขโปติ อนุกฺกเมน ปริเกฺขโปฯ อปตฺยูปสคฺคสฺส ปฎิเสธวาจกตฺตา ‘‘อหริเต’’ติ วุตฺตํฯ เอตฺถาติ ‘‘อปหริเต’’ติ ปเทฯ ‘‘หริต’’นฺติ อิมินา อธิเปฺปตนฺติ สมฺพโนฺธฯ อาทิกปฺปกาเล อปรณฺณโต ปุเพฺพ ปวตฺตํ อนฺนํ ปุพฺพณฺณํ, อปรสฺมิํ ปุพฺพณฺณโต ปจฺฉา ปวตฺตํ อนฺนํ อปรณฺณํ, นการทฺวยสฺส ณการทฺวยํ กตฺวาฯ เตเนวาติ อธิเปฺปตตฺตา เอวฯ
Yanti kiccaṃ. Kattabbaṃ kiccanti sambandho. Saddantarabyavahitopi dvattisaddo pariyāyasaddena samāso hotīti āha ‘‘chadanassa dvattipariyāya’’nti. Dve vā tayo vā pariyāyā samāhaṭāti dvattipariyāyaṃ, samāhāre digu, tisadde pare dvissa akāro hoti. Parikkhepoti anukkamena parikkhepo. Apatyūpasaggassa paṭisedhavācakattā ‘‘aharite’’ti vuttaṃ. Etthāti ‘‘apaharite’’ti pade. ‘‘Harita’’nti iminā adhippetanti sambandho. Ādikappakāle aparaṇṇato pubbe pavattaṃ annaṃ pubbaṇṇaṃ, aparasmiṃ pubbaṇṇato pacchā pavattaṃ annaṃ aparaṇṇaṃ, nakāradvayassa ṇakāradvayaṃ katvā. Tenevāti adhippetattā eva.
วุตฺตนฺติ วปิตํ, ยถา ‘‘สุเมธภูโต ภควา’’ติเอตฺถ โพธิํ อสมฺปโตฺตปิ โพธิสโตฺต สุเมธภูโต ‘‘ภควา’’ติ วุจฺจติ อวสฺสมฺภาวิยตฺตา, เอวํ หริตํ อสมฺปตฺตมฺปิ เขตฺตํ ‘‘หริต’’นฺติ วุจฺจติ อวสฺสมฺภาวิยตฺตาติ อตฺถํ ทเสฺสติ ‘‘ยสฺมิมฺปิ เขเตฺต’’ติอาทินาฯ
Vuttanti vapitaṃ, yathā ‘‘sumedhabhūto bhagavā’’tiettha bodhiṃ asampattopi bodhisatto sumedhabhūto ‘‘bhagavā’’ti vuccati avassambhāviyattā, evaṃ haritaṃ asampattampi khettaṃ ‘‘harita’’nti vuccati avassambhāviyattāti atthaṃ dasseti ‘‘yasmimpi khette’’tiādinā.
อหริเตเยวาติ หริตวิรเห เอว เขเตฺตติ โยชนาฯ ตตฺราปีติ อหริตเขเตฺตปิฯ ‘‘ปิฎฺฐิวํสสฺสา’’ติปทํ ‘‘ปเสฺส’’ติปเท สามฺยตฺถฉฎฺฐี, อิมินา ปกติเคหํ ทเสฺสติฯ ‘‘กูฎาคารกณฺณิกายา’’ติปทํ ‘‘อุปริ, ถูปิกายา’’ติปเท สามฺยตฺถฉฎฺฐี, อิมินา เอกกูฎยุเตฺต มาฬาทิเก ทเสฺสติฯ ฐิตํ ภิกฺขุนฺติ สมฺพโนฺธฯ นิสินฺนกํ ยํกญฺจิ ชนนฺติ โยชนาฯ ตสฺสาติ ฐิตฎฺฐานสฺสฯ อโนฺตติ อพฺภนฺตเร, หิ ยสฺมา อยํ โอกาโส ปตโนกาโสติ โยชนาฯ
Ahariteyevāti haritavirahe eva khetteti yojanā. Tatrāpīti aharitakhettepi. ‘‘Piṭṭhivaṃsassā’’tipadaṃ ‘‘passe’’tipade sāmyatthachaṭṭhī, iminā pakatigehaṃ dasseti. ‘‘Kūṭāgārakaṇṇikāyā’’tipadaṃ ‘‘upari, thūpikāyā’’tipade sāmyatthachaṭṭhī, iminā ekakūṭayutte māḷādike dasseti. Ṭhitaṃ bhikkhunti sambandho. Nisinnakaṃ yaṃkañci jananti yojanā. Tassāti ṭhitaṭṭhānassa. Antoti abbhantare, hi yasmā ayaṃ okāso patanokāsoti yojanā.
๑๓๖. ฉาทิตํ นามาติ เอตฺถ ฉาทิตสโทฺท ภาวโตฺถ โหติ, เตนาห ‘‘ฉาทน’’นฺติฯ อุชุกเมวาติ ฉทนุฎฺฐาปนโต อุทฺธํ อุชุกํ เอวฯ ตนฺติ ฉาทนํฯ อปเนตฺวาปีติ นาเสตฺวาปิฯ ตสฺมาติ ยสฺมา ลพฺภติ, ตสฺมา, ปกฺกมิตพฺพนฺติ สมฺพโนฺธฯ ปริเกฺขเปนาติ ปริวาเรน ฉาเทนฺตสฺสาติ โยชนาฯ อิธาปีติ ปริยายฉาทเนปิ อธิฎฺฐหิตฺวาติ สมฺพโนฺธฯ ตุณฺหีภูเตนาติ ตุณฺหีภูโต หุตฺวาฯ ฉทนุปรีติ ฉทนสฺส อุปริฯ หีติ สจฺจํฯ ‘‘ตโต เจ อุตฺตริ’’นฺติ เอตฺถ ตโต ทฺวตฺติปริยายโต อุปรีติ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘ติณฺณํ มคฺคานํ วา’’ติอาทิฯ
136.Chāditaṃ nāmāti ettha chāditasaddo bhāvattho hoti, tenāha ‘‘chādana’’nti. Ujukamevāti chadanuṭṭhāpanato uddhaṃ ujukaṃ eva. Tanti chādanaṃ. Apanetvāpīti nāsetvāpi. Tasmāti yasmā labbhati, tasmā, pakkamitabbanti sambandho. Parikkhepenāti parivārena chādentassāti yojanā. Idhāpīti pariyāyachādanepi adhiṭṭhahitvāti sambandho. Tuṇhībhūtenāti tuṇhībhūto hutvā. Chadanuparīti chadanassa upari. Hīti saccaṃ. ‘‘Tato ce uttari’’nti ettha tato dvattipariyāyato uparīti dassento āha ‘‘tiṇṇaṃ maggānaṃ vā’’tiādi.
๑๓๗. กเรน หเตฺถน ลุนิตโพฺพ, ฉินฺทิตโพฺพ, ลาตโพฺพ คเหตโพฺพติ วา กรโฬติ กเต อตฺถปกรณาทิโต ติณมุฎฺฐิ เอวาติ อาห ‘‘ติณมุฎฺฐิย’’นฺติฯ นวมํฯ
137. Karena hatthena lunitabbo, chinditabbo, lātabbo gahetabboti vā karaḷoti kate atthapakaraṇādito tiṇamuṭṭhi evāti āha ‘‘tiṇamuṭṭhiya’’nti. Navamaṃ.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / มหาวิภงฺค • Mahāvibhaṅga / ๒. ภูตคามวโคฺค • 2. Bhūtagāmavaggo
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / มหาวิภงฺค-อฎฺฐกถา • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ๙. มหลฺลกวิหารสิกฺขาปทวณฺณนา • 9. Mahallakavihārasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ๙. มหลฺลกวิหารสิกฺขาปทวณฺณนา • 9. Mahallakavihārasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / ๙. มหลฺลกวิหารสิกฺขาปทวณฺณนา • 9. Mahallakavihārasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā / ๙. มหลฺลกวิหารสิกฺขาปทวณฺณนา • 9. Mahallakavihārasikkhāpadavaṇṇanā
