Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / പാചിത്യാദിയോജനാപാളി • Pācityādiyojanāpāḷi |
൯. മഹല്ലകവിഹാരസിക്ഖാപദം
9. Mahallakavihārasikkhāpadaṃ
൧൩൫. നവമേ പിട്ഠസങ്ഘാടസ്സാതി ദ്വാരബാഹായ. സാ ഹി പിട്ഠേ ദ്വിന്നം കവാടാനം സം ഏകതോ ഘാടോ ഘടനം സമാഗമോ ഏതസ്സത്ഥീതി പിട്ഠസങ്ഘാടോതി വുച്ചതി. കുരുന്ദിയം വുത്തന്തി സമ്ബന്ധോ. മഹാഅട്ഠകഥായം വുത്തന്തി യോജനാ. തന്തി മഹാഅട്ഠകഥായ വുത്തവചനം. ഏവം ‘‘തദേവാ’’തി ഏത്ഥാപി. ഹീതി സച്ചം, യസ്മാ വാ. ഭഗവതാപീതി ന മഹാഅട്ഠകഥാചരിയേഹി ഏവ വുത്തം, അഥ ഖോ ഭഗവതാപി കതോതി യോജനാ. ദ്വാരബന്ധേന അഗ്ഗളസ്സ അവിനാഭാവതോ ‘‘അഗ്ഗളട്ഠപനായാ’’തി വുത്തേപി അഗ്ഗളേന സഹ ദ്വാരബന്ധട്ഠപനായാതി അത്ഥോവ ഗഹേതബ്ബോതി ആഹ ‘‘സകവാടകദ്വാരബന്ധട്ഠപനായാ’’തി. അഗ്ഗളോതി കവാടഫലകോ. ഇമമേവത്ഥന്തി മയാ വുത്തം ഇമം ഏവ അത്ഥം സന്ധായാതി സമ്ബന്ധോ. ഏത്ഥാതി ‘‘അഗ്ഗളട്ഠപനായാ’’തിവചനേ. അധിപ്പായോതി ഭഗവതോ അഭിസന്ധി. ഹി-സദ്ദോ വിത്ഥാരജോതകോ. കമ്പതീതി ഭുസം കമ്പതി. ചലതീതി ഈസം ചലതി. തേനാതി തേന സിഥിലപതനഹേതുനാ. മാതികായം, പദഭാജനീയഞ്ച ‘‘അഗ്ഗളട്ഠപനായാ’’തിപദസ്സ സമ്ബന്ധാഭാവതോ തസ്സ സമ്ബന്ധം ദസ്സേതും വുത്തം ‘‘തത്ഥാ’’തിആദി. തത്ഥ തത്ഥാതി ‘‘അഗ്ഗളട്ഠപനായാ’’തിവചനേ ന വുത്തന്തി സമ്ബന്ധോ. അത്ഥസ്സ കാരണസ്സ ഉപ്പത്തി അത്ഥുപ്പത്തി, സായേവ അട്ഠുപ്പത്തീതി വുച്ചതി ത്ഥകാരസ്സ ട്ഠകാരം കത്വാ. അധികാരതോ ദട്ഠബ്ബോതി യോജനാ.
135. Navame piṭṭhasaṅghāṭassāti dvārabāhāya. Sā hi piṭṭhe dvinnaṃ kavāṭānaṃ saṃ ekato ghāṭo ghaṭanaṃ samāgamo etassatthīti piṭṭhasaṅghāṭoti vuccati. Kurundiyaṃ vuttanti sambandho. Mahāaṭṭhakathāyaṃ vuttanti yojanā. Tanti mahāaṭṭhakathāya vuttavacanaṃ. Evaṃ ‘‘tadevā’’ti etthāpi. Hīti saccaṃ, yasmā vā. Bhagavatāpīti na mahāaṭṭhakathācariyehi eva vuttaṃ, atha kho bhagavatāpi katoti yojanā. Dvārabandhena aggaḷassa avinābhāvato ‘‘aggaḷaṭṭhapanāyā’’ti vuttepi aggaḷena saha dvārabandhaṭṭhapanāyāti atthova gahetabboti āha ‘‘sakavāṭakadvārabandhaṭṭhapanāyā’’ti. Aggaḷoti kavāṭaphalako. Imamevatthanti mayā vuttaṃ imaṃ eva atthaṃ sandhāyāti sambandho. Etthāti ‘‘aggaḷaṭṭhapanāyā’’tivacane. Adhippāyoti bhagavato abhisandhi. Hi-saddo vitthārajotako. Kampatīti bhusaṃ kampati. Calatīti īsaṃ calati. Tenāti tena sithilapatanahetunā. Mātikāyaṃ, padabhājanīyañca ‘‘aggaḷaṭṭhapanāyā’’tipadassa sambandhābhāvato tassa sambandhaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘tatthā’’tiādi. Tattha tatthāti ‘‘aggaḷaṭṭhapanāyā’’tivacane na vuttanti sambandho. Atthassa kāraṇassa uppatti atthuppatti, sāyeva aṭṭhuppattīti vuccati tthakārassa ṭṭhakāraṃ katvā. Adhikārato daṭṭhabboti yojanā.
യം പന വചനം വുത്തന്തി സമ്ബന്ധോ. യസ്സാതി മഹാവിഹാരസ്സ. ഉപരീതി ദ്വാരതോ ഉപരി. തീസു ദിസാസൂതി ഉഭോസു പസ്സേസു, ഉപരീതി തീസു ദിസാസു. തത്രാപീതി ഖുദ്ദകേ വിഹാരേപി. സാതി ഭിത്തി. അപരിപൂരഉപചാരാപീതി സമന്താ കവാടപമാണേന അപരിപൂരഉപചാരാപി. ഉക്കട്ഠപരിച്ഛേദേനാതി ഉക്കംസപമാണേന. ഹത്ഥപാസതോ അതിരേകം ന ലിമ്പിതബ്ബോതി അധിപ്പായോ. തീസു ദിസാസു ഏവ ലിമ്പിതബ്ബോ ന ഹോതി, ലേപോകാസേ സതി അധോഭാഗേപി ലിമ്പിതബ്ബോതി ആഹ ‘‘സചേ പനസ്സാ’’തിആദി. അസ്സാതി വിഹാരസ്സ. ആലോകം സന്ധേന്തി പിദഹന്തീതി ‘‘ആലോകസന്ധീ’’തി വുത്തേ വാതപാനകവാടകായേവാതി ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘വാതപാനകവാടകാ വുച്ചന്തീ’’തി. വാതം പിവതീതി വാതപാനം, ദ്വാരം, തസ്മിം ഠിതാ കവാടകാ വാതപാനകവാടകാ. തേതി വാതപാനകവാടകാ പഹരന്തീതി സമ്ബന്ധോ. ഏത്ഥാതി ആലോകസന്ധിമ്ഹി. സബ്ബദിസാസൂതി ഉഭോസു പസ്സേസു, ഹേട്ഠാ, ഉപരീതി ചതൂസു ദിസാസു. ‘‘തസ്മാ’’തിപദം ‘‘ലിമ്പിതബ്ബോ വാ ലേപാപേതബ്ബോ വാ’’തിപദദ്വയേ ഹേതു. ഏത്ഥാതി ‘‘ആലോകസന്ധിപരികമ്മായാ’’തിപദേ.
Yaṃ pana vacanaṃ vuttanti sambandho. Yassāti mahāvihārassa. Uparīti dvārato upari. Tīsu disāsūti ubhosu passesu, uparīti tīsu disāsu. Tatrāpīti khuddake vihārepi. Sāti bhitti. Aparipūraupacārāpīti samantā kavāṭapamāṇena aparipūraupacārāpi. Ukkaṭṭhaparicchedenāti ukkaṃsapamāṇena. Hatthapāsato atirekaṃ na limpitabboti adhippāyo. Tīsu disāsu eva limpitabbo na hoti, lepokāse sati adhobhāgepi limpitabboti āha ‘‘sace panassā’’tiādi. Assāti vihārassa. Ālokaṃ sandhenti pidahantīti ‘‘ālokasandhī’’ti vutte vātapānakavāṭakāyevāti dassento āha ‘‘vātapānakavāṭakā vuccantī’’ti. Vātaṃ pivatīti vātapānaṃ, dvāraṃ, tasmiṃ ṭhitā kavāṭakā vātapānakavāṭakā. Teti vātapānakavāṭakā paharantīti sambandho. Etthāti ālokasandhimhi. Sabbadisāsūti ubhosu passesu, heṭṭhā, uparīti catūsu disāsu. ‘‘Tasmā’’tipadaṃ ‘‘limpitabbo vā lepāpetabbo vā’’tipadadvaye hetu. Etthāti ‘‘ālokasandhiparikammāyā’’tipade.
ഇമിനാതി സേതവണ്ണാദിനാ. സബ്ബമേതന്തി ഏതം സബ്ബം സേതവണ്ണാദികം.
Imināti setavaṇṇādinā. Sabbametanti etaṃ sabbaṃ setavaṇṇādikaṃ.
യന്തി കിച്ചം. കത്തബ്ബം കിച്ചന്തി സമ്ബന്ധോ. സദ്ദന്തരബ്യവഹിതോപി ദ്വത്തിസദ്ദോ പരിയായസദ്ദേന സമാസോ ഹോതീതി ആഹ ‘‘ഛദനസ്സ ദ്വത്തിപരിയായ’’ന്തി. ദ്വേ വാ തയോ വാ പരിയായാ സമാഹടാതി ദ്വത്തിപരിയായം , സമാഹാരേ ദിഗു, തിസദ്ദേ പരേ ദ്വിസ്സ അകാരോ ഹോതി. പരിക്ഖേപോതി അനുക്കമേന പരിക്ഖേപോ. അപത്യൂപസഗ്ഗസ്സ പടിസേധവാചകത്താ ‘‘അഹരിതേ’’തി വുത്തം. ഏത്ഥാതി ‘‘അപഹരിതേ’’തി പദേ. ‘‘ഹരിത’’ന്തി ഇമിനാ അധിപ്പേതന്തി സമ്ബന്ധോ. ആദികപ്പകാലേ അപരണ്ണതോ പുബ്ബേ പവത്തം അന്നം പുബ്ബണ്ണം, അപരസ്മിം പുബ്ബണ്ണതോ പച്ഛാ പവത്തം അന്നം അപരണ്ണം, നകാരദ്വയസ്സ ണകാരദ്വയം കത്വാ. തേനേവാതി അധിപ്പേതത്താ ഏവ.
Yanti kiccaṃ. Kattabbaṃ kiccanti sambandho. Saddantarabyavahitopi dvattisaddo pariyāyasaddena samāso hotīti āha ‘‘chadanassa dvattipariyāya’’nti. Dve vā tayo vā pariyāyā samāhaṭāti dvattipariyāyaṃ, samāhāre digu, tisadde pare dvissa akāro hoti. Parikkhepoti anukkamena parikkhepo. Apatyūpasaggassa paṭisedhavācakattā ‘‘aharite’’ti vuttaṃ. Etthāti ‘‘apaharite’’ti pade. ‘‘Harita’’nti iminā adhippetanti sambandho. Ādikappakāle aparaṇṇato pubbe pavattaṃ annaṃ pubbaṇṇaṃ, aparasmiṃ pubbaṇṇato pacchā pavattaṃ annaṃ aparaṇṇaṃ, nakāradvayassa ṇakāradvayaṃ katvā. Tenevāti adhippetattā eva.
വുത്തന്തി വപിതം, യഥാ ‘‘സുമേധഭൂതോ ഭഗവാ’’തിഏത്ഥ ബോധിം അസമ്പത്തോപി ബോധിസത്തോ സുമേധഭൂതോ ‘‘ഭഗവാ’’തി വുച്ചതി അവസ്സമ്ഭാവിയത്താ, ഏവം ഹരിതം അസമ്പത്തമ്പി ഖേത്തം ‘‘ഹരിത’’ന്തി വുച്ചതി അവസ്സമ്ഭാവിയത്താതി അത്ഥം ദസ്സേതി ‘‘യസ്മിമ്പി ഖേത്തേ’’തിആദിനാ.
Vuttanti vapitaṃ, yathā ‘‘sumedhabhūto bhagavā’’tiettha bodhiṃ asampattopi bodhisatto sumedhabhūto ‘‘bhagavā’’ti vuccati avassambhāviyattā, evaṃ haritaṃ asampattampi khettaṃ ‘‘harita’’nti vuccati avassambhāviyattāti atthaṃ dasseti ‘‘yasmimpi khette’’tiādinā.
അഹരിതേയേവാതി ഹരിതവിരഹേ ഏവ ഖേത്തേതി യോജനാ. തത്രാപീതി അഹരിതഖേത്തേപി. ‘‘പിട്ഠിവംസസ്സാ’’തിപദം ‘‘പസ്സേ’’തിപദേ സാമ്യത്ഥഛട്ഠീ, ഇമിനാ പകതിഗേഹം ദസ്സേതി. ‘‘കൂടാഗാരകണ്ണികായാ’’തിപദം ‘‘ഉപരി, ഥൂപികായാ’’തിപദേ സാമ്യത്ഥഛട്ഠീ, ഇമിനാ ഏകകൂടയുത്തേ മാളാദികേ ദസ്സേതി. ഠിതം ഭിക്ഖുന്തി സമ്ബന്ധോ. നിസിന്നകം യംകഞ്ചി ജനന്തി യോജനാ. തസ്സാതി ഠിതട്ഠാനസ്സ. അന്തോതി അബ്ഭന്തരേ, ഹി യസ്മാ അയം ഓകാസോ പതനോകാസോതി യോജനാ.
Ahariteyevāti haritavirahe eva khetteti yojanā. Tatrāpīti aharitakhettepi. ‘‘Piṭṭhivaṃsassā’’tipadaṃ ‘‘passe’’tipade sāmyatthachaṭṭhī, iminā pakatigehaṃ dasseti. ‘‘Kūṭāgārakaṇṇikāyā’’tipadaṃ ‘‘upari, thūpikāyā’’tipade sāmyatthachaṭṭhī, iminā ekakūṭayutte māḷādike dasseti. Ṭhitaṃ bhikkhunti sambandho. Nisinnakaṃ yaṃkañci jananti yojanā. Tassāti ṭhitaṭṭhānassa. Antoti abbhantare, hi yasmā ayaṃ okāso patanokāsoti yojanā.
൧൩൬. ഛാദിതം നാമാതി ഏത്ഥ ഛാദിതസദ്ദോ ഭാവത്ഥോ ഹോതി, തേനാഹ ‘‘ഛാദന’’ന്തി. ഉജുകമേവാതി ഛദനുട്ഠാപനതോ ഉദ്ധം ഉജുകം ഏവ. തന്തി ഛാദനം. അപനേത്വാപീതി നാസേത്വാപി. തസ്മാതി യസ്മാ ലബ്ഭതി, തസ്മാ, പക്കമിതബ്ബന്തി സമ്ബന്ധോ. പരിക്ഖേപേനാതി പരിവാരേന ഛാദേന്തസ്സാതി യോജനാ. ഇധാപീതി പരിയായഛാദനേപി അധിട്ഠഹിത്വാതി സമ്ബന്ധോ. തുണ്ഹീഭൂതേനാതി തുണ്ഹീഭൂതോ ഹുത്വാ. ഛദനുപരീതി ഛദനസ്സ ഉപരി. ഹീതി സച്ചം. ‘‘തതോ ചേ ഉത്തരി’’ന്തി ഏത്ഥ തതോ ദ്വത്തിപരിയായതോ ഉപരീതി ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘തിണ്ണം മഗ്ഗാനം വാ’’തിആദി.
136.Chāditaṃ nāmāti ettha chāditasaddo bhāvattho hoti, tenāha ‘‘chādana’’nti. Ujukamevāti chadanuṭṭhāpanato uddhaṃ ujukaṃ eva. Tanti chādanaṃ. Apanetvāpīti nāsetvāpi. Tasmāti yasmā labbhati, tasmā, pakkamitabbanti sambandho. Parikkhepenāti parivārena chādentassāti yojanā. Idhāpīti pariyāyachādanepi adhiṭṭhahitvāti sambandho. Tuṇhībhūtenāti tuṇhībhūto hutvā. Chadanuparīti chadanassa upari. Hīti saccaṃ. ‘‘Tato ce uttari’’nti ettha tato dvattipariyāyato uparīti dassento āha ‘‘tiṇṇaṃ maggānaṃ vā’’tiādi.
൧൩൭. കരേന ഹത്ഥേന ലുനിതബ്ബോ, ഛിന്ദിതബ്ബോ, ലാതബ്ബോ ഗഹേതബ്ബോതി വാ കരളോതി കതേ അത്ഥപകരണാദിതോ തിണമുട്ഠി ഏവാതി ആഹ ‘‘തിണമുട്ഠിയ’’ന്തി. നവമം.
137. Karena hatthena lunitabbo, chinditabbo, lātabbo gahetabboti vā karaḷoti kate atthapakaraṇādito tiṇamuṭṭhi evāti āha ‘‘tiṇamuṭṭhiya’’nti. Navamaṃ.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / വിനയപിടക • Vinayapiṭaka / മഹാവിഭങ്ഗ • Mahāvibhaṅga / ൨. ഭൂതഗാമവഗ്ഗോ • 2. Bhūtagāmavaggo
അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / വിനയപിടക (അട്ഠകഥാ) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / മഹാവിഭങ്ഗ-അട്ഠകഥാ • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ൯. മഹല്ലകവിഹാരസിക്ഖാപദവണ്ണനാ • 9. Mahallakavihārasikkhāpadavaṇṇanā
ടീകാ • Tīkā / വിനയപിടക (ടീകാ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / സാരത്ഥദീപനീ-ടീകാ • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ൯. മഹല്ലകവിഹാരസിക്ഖാപദവണ്ണനാ • 9. Mahallakavihārasikkhāpadavaṇṇanā
ടീകാ • Tīkā / വിനയപിടക (ടീകാ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / വജിരബുദ്ധി-ടീകാ • Vajirabuddhi-ṭīkā / ൯. മഹല്ലകവിഹാരസിക്ഖാപദവണ്ണനാ • 9. Mahallakavihārasikkhāpadavaṇṇanā
ടീകാ • Tīkā / വിനയപിടക (ടീകാ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / വിമതിവിനോദനീ-ടീകാ • Vimativinodanī-ṭīkā / ൯. മഹല്ലകവിഹാരസിക്ഖാപദവണ്ണനാ • 9. Mahallakavihārasikkhāpadavaṇṇanā