| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / चरियापिटक-अट्ठकथा • Cariyāpiṭaka-aṭṭhakathā |
१५. महालोमहंसचरियावण्णना
15. Mahālomahaṃsacariyāvaṇṇanā
११९. पन्नरसमे ‘‘सुसाने सेय्यं कप्पेमी’’ति एत्थायं अनुपुब्बिकथा –
119. Pannarasame ‘‘susāne seyyaṃ kappemī’’ti etthāyaṃ anupubbikathā –
महासत्तो हि तदा महति उळारभोगे कुले निब्बत्तित्वा वुद्धिमन्वाय दिसापामोक्खस्स आचरियस्स सन्तिके गरुवासं वसन्तो सब्बसिप्पानं निप्फत्तिं पत्वा कुलघरं आगन्त्वा मातापितूनं अच्चयेन ञातकेहि ‘‘कुटुम्बं सण्ठपेही’’ति याचियमानोपि अनिच्चतामनसिकारमुखेन सब्बभवेसु अभिवड्ढमानसंवेगो काये च असुभसञ्ञं पटिलभित्वा घरावासपलिबोधाधिभूतं किलेसगहनं अनोगाहेत्वाव चिरकालसम्परिचितं नेक्खम्मज्झासयं उपब्रूहयमानो महन्तं भोगक्खन्धं पहाय पब्बजितुकामो हुत्वा पुन चिन्तेसि – ‘‘सचाहं पब्बजिस्सामि, गुणसम्भावनापाकटो भविस्सामी’’ति।
Mahāsatto hi tadā mahati uḷārabhoge kule nibbattitvā vuddhimanvāya disāpāmokkhassa ācariyassa santike garuvāsaṃ vasanto sabbasippānaṃ nipphattiṃ patvā kulagharaṃ āgantvā mātāpitūnaṃ accayena ñātakehi ‘‘kuṭumbaṃ saṇṭhapehī’’ti yāciyamānopi aniccatāmanasikāramukhena sabbabhavesu abhivaḍḍhamānasaṃvego kāye ca asubhasaññaṃ paṭilabhitvā gharāvāsapalibodhādhibhūtaṃ kilesagahanaṃ anogāhetvāva cirakālasamparicitaṃ nekkhammajjhāsayaṃ upabrūhayamāno mahantaṃ bhogakkhandhaṃ pahāya pabbajitukāmo hutvā puna cintesi – ‘‘sacāhaṃ pabbajissāmi, guṇasambhāvanāpākaṭo bhavissāmī’’ti.
सो लाभसक्कारं जिगुच्छन्तो पब्बज्जं अनुपगन्त्वा ‘‘पहोमि चाहं लाभालाभादीसु निब्बिकारो होतु’’न्ति अत्तानं तक्केन्तो ‘‘विसेसतो परपरिभवसहनादिपटिपदं पूरेन्तो उपेक्खापारमिं मत्थकं पापेस्सामी’’ति निवत्थवत्थेनेव गेहतो निक्खमित्वा परमसल्लेखवुत्तिकोपि अबलबलो अमन्दमन्दो विय परेसं अचित्तकरूपेन हीळितपरिभूतो हुत्वा गामनिगमराजधानीसु एकरत्तिवासेनेव विचरति। यत्थ पन महन्तं परिभवं पटिलभति, तत्थ चिरम्पि वसति। सो निवत्थवत्थे जिण्णे पिलोतिकखण्डेन तस्मिम्पि जिण्णे केनचि दिन्नं अग्गण्हन्तो हिरिकोपीनपटिच्छादनमत्तेनेव चरति। एवं गच्छन्ते काले एकं निगमगामं अगमासि।
So lābhasakkāraṃ jigucchanto pabbajjaṃ anupagantvā ‘‘pahomi cāhaṃ lābhālābhādīsu nibbikāro hotu’’nti attānaṃ takkento ‘‘visesato paraparibhavasahanādipaṭipadaṃ pūrento upekkhāpāramiṃ matthakaṃ pāpessāmī’’ti nivatthavattheneva gehato nikkhamitvā paramasallekhavuttikopi abalabalo amandamando viya paresaṃ acittakarūpena hīḷitaparibhūto hutvā gāmanigamarājadhānīsu ekarattivāseneva vicarati. Yattha pana mahantaṃ paribhavaṃ paṭilabhati, tattha cirampi vasati. So nivatthavatthe jiṇṇe pilotikakhaṇḍena tasmimpi jiṇṇe kenaci dinnaṃ aggaṇhanto hirikopīnapaṭicchādanamatteneva carati. Evaṃ gacchante kāle ekaṃ nigamagāmaṃ agamāsi.
तत्थ गामदारका धुत्तजातिका वेधवेरा केचि राजवल्लभानं पुत्तनत्तुदासादयो च उद्धता उन्नळा चपला मुखरा विकिण्णवाचा कालेन कालं कीळाबहुला विचरन्ति। दुग्गते महल्लके पुरिसे च इत्थियो च गच्छन्ते दिस्वा भस्मपुटेन पिट्ठियं आकिरन्ति, केतकीपण्णं कच्छन्तरे ओलम्बेन्ति, तेन विप्पकारेन परिवत्तेत्वा ओलोकेन्ते यथावज्जकीळितं दस्सेत्वा उपहसन्ति। महापुरिसो तस्मिं निगमे ते एवं विचरन्ते धुत्तदारके दिस्वा ‘‘लद्धो वत दानि मे उपेक्खापारमिया परिपूरणूपायो’’ति चिन्तेत्वा तत्थ विहासि। तं ते धुत्तदारका पस्सित्वा विप्पकारं कातुं आरभन्ति।
Tattha gāmadārakā dhuttajātikā vedhaverā keci rājavallabhānaṃ puttanattudāsādayo ca uddhatā unnaḷā capalā mukharā vikiṇṇavācā kālena kālaṃ kīḷābahulā vicaranti. Duggate mahallake purise ca itthiyo ca gacchante disvā bhasmapuṭena piṭṭhiyaṃ ākiranti, ketakīpaṇṇaṃ kacchantare olambenti, tena vippakārena parivattetvā olokente yathāvajjakīḷitaṃ dassetvā upahasanti. Mahāpuriso tasmiṃ nigame te evaṃ vicarante dhuttadārake disvā ‘‘laddho vata dāni me upekkhāpāramiyā paripūraṇūpāyo’’ti cintetvā tattha vihāsi. Taṃ te dhuttadārakā passitvā vippakāraṃ kātuṃ ārabhanti.
महासत्तो तं असहन्तो विय च तेहि भायन्तो विय च उट्ठहित्वा गच्छति। ते तं अनुबन्धन्ति। सो तेहि अनुबन्धियमानो ‘‘एत्थ नत्थि कोचि पटिवत्ता’’ति सुसानं गन्त्वा अट्ठिकं सीसूपधानं कत्वा सयति। धुत्तदारकापि तत्थ गन्त्वा ओट्ठुभनादिकं नानप्पकारं विप्पकारं कत्वा पक्कमन्ति। एवं ते दिवसे दिवसे करोन्ति एव। ये पन विञ्ञू पुरिसा, ते एवं करोन्ते पस्सन्ति। ते ते पटिबाहित्वा ‘‘अयं महानुभावो तपस्सी महायोगी’’ति च ञत्वा उळारं सक्कारसम्मानं करोन्ति। महासत्तो पन सब्बत्थ एकसदिसोव होति मज्झत्तभूतो। तेन वुत्तं ‘‘सुसाने सेय्यं कप्पेमी’’तिआदि।
Mahāsatto taṃ asahanto viya ca tehi bhāyanto viya ca uṭṭhahitvā gacchati. Te taṃ anubandhanti. So tehi anubandhiyamāno ‘‘ettha natthi koci paṭivattā’’ti susānaṃ gantvā aṭṭhikaṃ sīsūpadhānaṃ katvā sayati. Dhuttadārakāpi tattha gantvā oṭṭhubhanādikaṃ nānappakāraṃ vippakāraṃ katvā pakkamanti. Evaṃ te divase divase karonti eva. Ye pana viññū purisā, te evaṃ karonte passanti. Te te paṭibāhitvā ‘‘ayaṃ mahānubhāvo tapassī mahāyogī’’ti ca ñatvā uḷāraṃ sakkārasammānaṃ karonti. Mahāsatto pana sabbattha ekasadisova hoti majjhattabhūto. Tena vuttaṃ ‘‘susāne seyyaṃ kappemī’’tiādi.
तत्थ सुसाने सेय्यं कप्पेमि, छवट्ठिकं उपनिधायाति आमकसुसाने छड्डितकळेवरतो सोणसिङ्गालादीहि तहिं तहिं विक्खित्तेसु अट्ठिकेसु एकं अट्ठिकं सीसूपधानं कत्वा सुचिम्हि च असुचिम्हि च समानचित्तताय तस्मिं सुसाने सेय्यं कप्पेमि, सयामीति अत्थो। गामण्डलाति गामदारका। रूपं दस्सेन्तिनप्पकन्ति यथावज्जकीळिताय ओट्ठुभनउपहसनउम्मिहनादीहि कण्णसोते सलाकप्पवेसनादीहि च अतिकक्खळं अनप्पकं नानप्पकारं रूपं विकारं करोन्ति।
Tattha susāne seyyaṃ kappemi, chavaṭṭhikaṃ upanidhāyāti āmakasusāne chaḍḍitakaḷevarato soṇasiṅgālādīhi tahiṃ tahiṃ vikkhittesu aṭṭhikesu ekaṃ aṭṭhikaṃ sīsūpadhānaṃ katvā sucimhi ca asucimhi ca samānacittatāya tasmiṃ susāne seyyaṃ kappemi, sayāmīti attho. Gāmaṇḍalāti gāmadārakā. Rūpaṃ dassentinappakanti yathāvajjakīḷitāya oṭṭhubhanaupahasanaummihanādīhi kaṇṇasote salākappavesanādīhi ca atikakkhaḷaṃ anappakaṃ nānappakāraṃ rūpaṃ vikāraṃ karonti.
१२०. अपरेति तेसु एव गामदारकेसु एकच्चे। उपायनानूपनेन्तीति ‘‘अयं इमेसु परिभववसेन एवरूपं विप्पकारं करोन्तेसु न किञ्चि विकारं दस्सेति, सम्मानने नु खो कीदिसो’’ति परिग्गण्हन्ता विविधं बहुं गन्धमालं भोजनं अञ्ञानि च उपायनानि पण्णाकारानि उपनेन्ति उपहरन्ति। अपरेहि वा तेहि अनाचारगामदारकेहि अञ्ञे विञ्ञू मनुस्सा ‘‘अयं इमेसं एवं विविधम्पि विप्पकारं करोन्तानं न कुप्पति, अञ्ञदत्थु खन्तिमेत्तानुद्दयंयेव तेसु उपट्ठपेति, अहो अच्छरियपुरिसो’’ति हट्ठा ‘‘बहु वतिमेहि एतस्मिं विप्पटिपज्जन्तेहि अपुञ्ञं पसुत’’न्ति संविग्गमानसाव हुत्वा बहुं गन्धमालं विविधं भोजनं अञ्ञानि च उपायनानि उपनेन्ति उपहरन्ति।
120.Apareti tesu eva gāmadārakesu ekacce. Upāyanānūpanentīti ‘‘ayaṃ imesu paribhavavasena evarūpaṃ vippakāraṃ karontesu na kiñci vikāraṃ dasseti, sammānane nu kho kīdiso’’ti pariggaṇhantā vividhaṃ bahuṃ gandhamālaṃ bhojanaṃ aññāni ca upāyanāni paṇṇākārāni upanenti upaharanti. Aparehi vā tehi anācāragāmadārakehi aññe viññū manussā ‘‘ayaṃ imesaṃ evaṃ vividhampi vippakāraṃ karontānaṃ na kuppati, aññadatthu khantimettānuddayaṃyeva tesu upaṭṭhapeti, aho acchariyapuriso’’ti haṭṭhā ‘‘bahu vatimehi etasmiṃ vippaṭipajjantehi apuññaṃ pasuta’’nti saṃviggamānasāva hutvā bahuṃ gandhamālaṃ vividhaṃ bhojanaṃ aññāni ca upāyanāni upanenti upaharanti.
१२१. ये मे दुक्खं उपहरन्तीति ये गामदारका मय्हं सरीरदुक्खं उपहरन्ति उपनेन्ति। ‘‘उपदहन्ती’’तिपि पाठो, उप्पादेन्तीति अत्थो। ये च देन्ति सुखं ममाति ये च विञ्ञू मनुस्सा मम मय्हं सुखं देन्ति, मालागन्धभोजनादिसुखूपकरणेहि मम सुखं उपहरन्ति। सब्बेसं समको होमीति कत्थचिपि विकारानुप्पत्तिया समानचित्तताय विविधानम्पि तेसं जनानं समको एकसदिसो होमि भवामि। दया कोपो न विज्जतीति यस्मा मय्हं उपकारके मेत्तचित्ततासङ्खाता दया, अपकारके मनोपदोससङ्खातो कोपोपि न विज्जति, तस्मा सब्बेसं समको होमीति दस्सेति।
121.Yeme dukkhaṃ upaharantīti ye gāmadārakā mayhaṃ sarīradukkhaṃ upaharanti upanenti. ‘‘Upadahantī’’tipi pāṭho, uppādentīti attho. Ye ca denti sukhaṃ mamāti ye ca viññū manussā mama mayhaṃ sukhaṃ denti, mālāgandhabhojanādisukhūpakaraṇehi mama sukhaṃ upaharanti. Sabbesaṃ samako homīti katthacipi vikārānuppattiyā samānacittatāya vividhānampi tesaṃ janānaṃ samako ekasadiso homi bhavāmi. Dayā kopo na vijjatīti yasmā mayhaṃ upakārake mettacittatāsaṅkhātā dayā, apakārake manopadosasaṅkhāto kopopi na vijjati, tasmā sabbesaṃ samako homīti dasseti.
१२२. इदानि भगवा तदा उपकारीसु अपकारीसु च सत्तेसु समुपचितञाणसम्भारस्स अत्तनो समानचित्तता विकाराभावो या च लोकधम्मेसु अनुपलित्तता अहोसि, तं दस्सेतुं ‘‘सुखदुक्खे तुलाभूतो’’ति ओसानगाथमाह।
122. Idāni bhagavā tadā upakārīsu apakārīsu ca sattesu samupacitañāṇasambhārassa attano samānacittatā vikārābhāvo yā ca lokadhammesu anupalittatā ahosi, taṃ dassetuṃ ‘‘sukhadukkhe tulābhūto’’ti osānagāthamāha.
तत्थ सुखदुक्खेति सुखे च दुक्खे च। तुलाभूतोति समकं गहिततुला विय ओनतिउन्नतिअपनतिं वज्जेत्वा मज्झत्तभूतो, सुखदुक्खग्गहणेनेव चेत्थ तंनिमित्तभावतो लाभालाभापि गहिताति वेदितब्बं। यसेसूति कित्तीसु। अयसेसूति निन्दासु। सब्बत्थाति सब्बेसु सुखादीसु लोकधम्मेसु। इति भगवा तदा सब्बसत्तेसु सब्बलोकधम्मेसु च अनञ्ञसाधारणं अत्तनो मज्झत्तभावं कित्तेत्वा तेन तस्मिं अत्तभावे अत्तनो उपेक्खापारमिया सिखाप्पत्तभावं विभावेन्तो ‘‘एसा मे उपेक्खापारमी’’ति देसनं निट्ठापेसि।
Tattha sukhadukkheti sukhe ca dukkhe ca. Tulābhūtoti samakaṃ gahitatulā viya onatiunnatiapanatiṃ vajjetvā majjhattabhūto, sukhadukkhaggahaṇeneva cettha taṃnimittabhāvato lābhālābhāpi gahitāti veditabbaṃ. Yasesūti kittīsu. Ayasesūti nindāsu. Sabbatthāti sabbesu sukhādīsu lokadhammesu. Iti bhagavā tadā sabbasattesu sabbalokadhammesu ca anaññasādhāraṇaṃ attano majjhattabhāvaṃ kittetvā tena tasmiṃ attabhāve attano upekkhāpāramiyā sikhāppattabhāvaṃ vibhāvento ‘‘esā me upekkhāpāramī’’ti desanaṃ niṭṭhāpesi.
इधापि महासत्तस्स पठमं दानपारमी नाम विसेसतो सब्बविभवपरिच्चागो ‘‘ये केचि इमं सरीरं गहेत्वा यंकिञ्चि अत्तनो इच्छितं करोन्तू’’ति अनपेक्खभावेन अत्तनो अत्तभावपरिच्चागो च दानपारमी, हीनादिकस्स सब्बस्स अकत्तब्बस्स अकरणं सीलपारमी, कामस्सादविमुखस्स गेहतो निक्खन्तस्स सतो काये असुभसञ्ञानुब्रूहना नेक्खम्मपारमी, सम्बोधिसम्भारानं उपकारधम्मपरिग्गहणे तप्पटिपक्खप्पहाने च कोसल्लं अविपरीततो धम्मसभावचिन्तना च पञ्ञापारमी , कामवितक्कादिविनोदनं दुक्खाधिवासनवीरियञ्च वीरियपारमी, सब्बापि अधिवासनखन्ति खन्तिपारमी, वचीसच्चं समादानाविसंवादनेन विरतिसच्चञ्च सच्चपारमी , अनवज्जधम्मे अचलसमादानाधिट्ठानं अधिट्ठानपारमी, अनोधिसो सब्बसत्तेसु मेत्तानुद्दयभावो मेत्तापारमी, उपेक्खापारमी पनस्स यथावुत्तवसेनेव वेदितब्बाति दस पारमियो लब्भन्ति। उपेक्खापारमी चेत्थ अतिसयवतीति कत्वा सायेव देसनं आरुळ्हा। तथा इध महासत्तस्स महन्तं भोगक्खन्धं महन्तञ्च ञातिपरिवट्टं पहाय महाभिनिक्खमनसदिसं गेहतो निक्खमनं, तथा निक्खमित्वा लाभसक्कारं जिगुच्छतो परेसं सम्भावनं परिहरितुकामस्स पब्बज्जालिङ्गं अग्गहेत्वा चित्तेनेव अनवसेसं पब्बज्जागुणे अधिट्ठहित्वा परमसुखविहारो, परमप्पिच्छता, पविवेकाभिरति, उपेक्खणाधिप्पायेन अत्तनो कायजीवितनिरपेक्खा, परेहि अत्तनो उपरि कतविप्पकाराधिवासनं, उक्कंसगतसल्लेखवुत्ति, बोधिसम्भारपटिपक्खानं किलेसानं तनुभावेन खीणासवानं विय परेसं उपकारापकारेसु निब्बिकारभावहेतुभूतेन सब्बत्थ मज्झत्तभावेन समुट्ठापितो लोकधम्मेहि अनुपलेपो, सब्बपारमीनं मुद्धभूताय उपेक्खापारमिया सिखाप्पत्तीति एवमादयो गुणानुभावा विभावेतब्बाति।
Idhāpi mahāsattassa paṭhamaṃ dānapāramī nāma visesato sabbavibhavapariccāgo ‘‘ye keci imaṃ sarīraṃ gahetvā yaṃkiñci attano icchitaṃ karontū’’ti anapekkhabhāvena attano attabhāvapariccāgo ca dānapāramī, hīnādikassa sabbassa akattabbassa akaraṇaṃ sīlapāramī, kāmassādavimukhassa gehato nikkhantassa sato kāye asubhasaññānubrūhanā nekkhammapāramī, sambodhisambhārānaṃ upakāradhammapariggahaṇe tappaṭipakkhappahāne ca kosallaṃ aviparītato dhammasabhāvacintanā ca paññāpāramī , kāmavitakkādivinodanaṃ dukkhādhivāsanavīriyañca vīriyapāramī, sabbāpi adhivāsanakhanti khantipāramī, vacīsaccaṃ samādānāvisaṃvādanena viratisaccañca saccapāramī , anavajjadhamme acalasamādānādhiṭṭhānaṃ adhiṭṭhānapāramī, anodhiso sabbasattesu mettānuddayabhāvo mettāpāramī, upekkhāpāramī panassa yathāvuttavaseneva veditabbāti dasa pāramiyo labbhanti. Upekkhāpāramī cettha atisayavatīti katvā sāyeva desanaṃ āruḷhā. Tathā idha mahāsattassa mahantaṃ bhogakkhandhaṃ mahantañca ñātiparivaṭṭaṃ pahāya mahābhinikkhamanasadisaṃ gehato nikkhamanaṃ, tathā nikkhamitvā lābhasakkāraṃ jigucchato paresaṃ sambhāvanaṃ pariharitukāmassa pabbajjāliṅgaṃ aggahetvā citteneva anavasesaṃ pabbajjāguṇe adhiṭṭhahitvā paramasukhavihāro, paramappicchatā, pavivekābhirati, upekkhaṇādhippāyena attano kāyajīvitanirapekkhā, parehi attano upari katavippakārādhivāsanaṃ, ukkaṃsagatasallekhavutti, bodhisambhārapaṭipakkhānaṃ kilesānaṃ tanubhāvena khīṇāsavānaṃ viya paresaṃ upakārāpakāresu nibbikārabhāvahetubhūtena sabbattha majjhattabhāvena samuṭṭhāpito lokadhammehi anupalepo, sabbapāramīnaṃ muddhabhūtāya upekkhāpāramiyā sikhāppattīti evamādayo guṇānubhāvā vibhāvetabbāti.
महालोमहंसचरियावण्णना निट्ठिता।
Mahālomahaṃsacariyāvaṇṇanā niṭṭhitā.
उपेक्खापारमी निट्ठिता।
Upekkhāpāramī niṭṭhitā.
ततियवग्गस्स अत्थवण्णना निट्ठिता।
Tatiyavaggassa atthavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / चरियापिटकपाळि • Cariyāpiṭakapāḷi / १५. महालोमहंसचरिया • 15. Mahālomahaṃsacariyā
