| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā |
महामोग्गल्लानस्ससीहनादकथा
Mahāmoggallānassasīhanādakathā
१७. अथ खो आयस्मा महामोग्गल्लानोतिआदीसु आयस्माति पियवचनमेतं, गरुगारवसप्पतिस्साधिवचनमेतं। महामोग्गल्लानोति महा च सो गुणमहन्तताय मोग्गल्लानो च गोत्तेनाति महामोग्गल्लानो। एतदवोचाति एतं अवोच। इदानि वत्तब्बं ‘‘एतरहि भन्ते’’तिआदिवचनं दस्सेति। कस्मा अवोच? थेरो किर पब्बजित्वा सत्तमे दिवसे सावकपारमिञाणस्स मत्थकं पत्तो, सत्थारापि महिद्धिकताय एतदग्गे ठपितो। सो तं अत्तनो महिद्धिकतं निस्साय चिन्तेसि – ‘‘अयं वेरञ्जा दुब्भिक्खा, भिक्खू च किलमन्ति, यंनूनाहं पथविं परिवत्तेत्वा भिक्खू पप्पटकोजं भोजेय्य’’न्ति। अथस्स एतदहोसि – ‘‘सचे पनाहं भगवतो सन्तिके विहरन्तो भगवन्तं अयाचित्वा एवं करेय्यं, न मेतं अस्स पतिरूपं; युगग्गाहो विय भगवता सद्धिं कतो भवेय्या’’ति। तस्मा याचितुकामो आगन्त्वा भगवन्तं एतदवोच।
17.Atha kho āyasmā mahāmoggallānotiādīsu āyasmāti piyavacanametaṃ, garugāravasappatissādhivacanametaṃ. Mahāmoggallānoti mahā ca so guṇamahantatāya moggallāno ca gottenāti mahāmoggallāno. Etadavocāti etaṃ avoca. Idāni vattabbaṃ ‘‘etarahi bhante’’tiādivacanaṃ dasseti. Kasmā avoca? Thero kira pabbajitvā sattame divase sāvakapāramiñāṇassa matthakaṃ patto, satthārāpi mahiddhikatāya etadagge ṭhapito. So taṃ attano mahiddhikataṃ nissāya cintesi – ‘‘ayaṃ verañjā dubbhikkhā, bhikkhū ca kilamanti, yaṃnūnāhaṃ pathaviṃ parivattetvā bhikkhū pappaṭakojaṃ bhojeyya’’nti. Athassa etadahosi – ‘‘sace panāhaṃ bhagavato santike viharanto bhagavantaṃ ayācitvā evaṃ kareyyaṃ, na metaṃ assa patirūpaṃ; yugaggāho viya bhagavatā saddhiṃ kato bhaveyyā’’ti. Tasmā yācitukāmo āgantvā bhagavantaṃ etadavoca.
हेट्ठिमतलं सम्पन्नन्ति पथविया किर हेट्ठिमतले पथविमण्डो पथवोजो पथवि-पप्पटको अत्थि, तं सन्धाय वदति। तत्थ सम्पन्नन्ति मधुरं, सादुरसन्ति अत्थो। यथेव हि ‘‘तत्रस्स रुक्खो सम्पन्नफलो च उपपन्नफलो चा’’ति (म॰ नि॰ २.४८) एत्थ मधुरफलोति अत्थो; एवमिधापि सम्पन्नन्ति मधुरं सादुरसन्ति वेदितब्बं। सेय्यथापि खुद्दमधुं अनीळकन्ति इदं पनस्स मधुरताय ओपम्मनिदस्सनत्थं वुत्तं। खुद्दमधुन्ति खुद्दकमक्खिकाहि कतमधु। अनीळकन्ति निम्मक्खिकं निम्मक्खिकण्डकं परिसुद्धं। एतं किर मधु सब्बमधूहि अग्गञ्च सेट्ठञ्च सुरसञ्च ओजवन्तञ्च। तेनाह – ‘‘सेय्यथापि खुद्दमधुं अनीळकं एवमस्साद’’न्ति।
Heṭṭhimatalaṃ sampannanti pathaviyā kira heṭṭhimatale pathavimaṇḍo pathavojo pathavi-pappaṭako atthi, taṃ sandhāya vadati. Tattha sampannanti madhuraṃ, sādurasanti attho. Yatheva hi ‘‘tatrassa rukkho sampannaphalo ca upapannaphalo cā’’ti (ma. ni. 2.48) ettha madhuraphaloti attho; evamidhāpi sampannanti madhuraṃ sādurasanti veditabbaṃ. Seyyathāpi khuddamadhuṃ anīḷakanti idaṃ panassa madhuratāya opammanidassanatthaṃ vuttaṃ. Khuddamadhunti khuddakamakkhikāhi katamadhu. Anīḷakanti nimmakkhikaṃ nimmakkhikaṇḍakaṃ parisuddhaṃ. Etaṃ kira madhu sabbamadhūhi aggañca seṭṭhañca surasañca ojavantañca. Tenāha – ‘‘seyyathāpi khuddamadhuṃ anīḷakaṃ evamassāda’’nti.
साधाहं , भन्तेति साधु अहं, भन्ते। एत्थ साधूति आयाचनवचनमेतं। पथविपरिवत्तनं आयाचन्तो हि थेरो भगवन्तं एवमाह। परिवत्तेय्यन्ति उक्कुज्जेय्यं, हेट्ठिमतलं उपरिमं करेय्यं। कस्मा? एवञ्हि कते सुखेन भिक्खू पप्पटकोजं पथविमण्डं परिभुञ्जिस्सन्तीति। अथ भगवा अननुञ्ञातुकामोपि थेरं सीहनादं नदापेतुं पुच्छि – ‘‘ये पन ते, मोग्गल्लान, पथविनिस्सिता पाणा ते कथं करिस्ससी’’ति। ये पथविनिस्सिता गामनिगमादीसु पाणा, ते पथविया परिवत्तियमानाय आकासे सण्ठातुं असक्कोन्ते कथं करिस्ससि, कत्थ ठपेस्ससीति? अथ थेरो भगवता एतदग्गे ठपितभावानुरूपं अत्तनो इद्धानुभावं पकासेन्तो ‘‘एकाहं, भन्ते’’तिआदिमाह। तस्सत्थो – एकं अहं भन्ते हत्थं यथा अयं महापथवी एवं अभिनिम्मिनिस्सामि, पथविसदिसं करिस्सामि। एवं कत्वा ये पथविनिस्सिता पाणा ते एकस्मिं हत्थतले ठिते पाणे ततो दुतियहत्थतले सङ्कामेन्तो विय तत्थ सङ्कामेस्सामीति।
Sādhāhaṃ, bhanteti sādhu ahaṃ, bhante. Ettha sādhūti āyācanavacanametaṃ. Pathaviparivattanaṃ āyācanto hi thero bhagavantaṃ evamāha. Parivatteyyanti ukkujjeyyaṃ, heṭṭhimatalaṃ uparimaṃ kareyyaṃ. Kasmā? Evañhi kate sukhena bhikkhū pappaṭakojaṃ pathavimaṇḍaṃ paribhuñjissantīti. Atha bhagavā ananuññātukāmopi theraṃ sīhanādaṃ nadāpetuṃ pucchi – ‘‘ye pana te, moggallāna, pathavinissitā pāṇā te kathaṃ karissasī’’ti. Ye pathavinissitā gāmanigamādīsu pāṇā, te pathaviyā parivattiyamānāya ākāse saṇṭhātuṃ asakkonte kathaṃ karissasi, kattha ṭhapessasīti? Atha thero bhagavatā etadagge ṭhapitabhāvānurūpaṃ attano iddhānubhāvaṃ pakāsento ‘‘ekāhaṃ, bhante’’tiādimāha. Tassattho – ekaṃ ahaṃ bhante hatthaṃ yathā ayaṃ mahāpathavī evaṃ abhinimminissāmi, pathavisadisaṃ karissāmi. Evaṃ katvā ye pathavinissitā pāṇā te ekasmiṃ hatthatale ṭhite pāṇe tato dutiyahatthatale saṅkāmento viya tattha saṅkāmessāmīti.
अथस्स भगवा आयाचनं पटिक्खिपन्तो ‘‘अलं मोग्गल्लाना’’तिआदिमाह। तत्थ अलन्ति पटिक्खेपवचनं। विपल्लासम्पि सत्ता पटिलभेय्युन्ति विपरीतग्गाहम्पि सत्ता सम्पापुणेय्युं। कथं? अयं नु खो पथवी , उदाहु न अयन्ति। अथ वा अम्हाकं नु खो अयं गामो, उदाहु अञ्ञेस’’न्ति। एवं निगमजनपदखेत्तारामादीसु। न वा एस विपल्लासो, अचिन्तेय्यो हि इद्धिमतो इद्धिविसयो। एवं पन विपल्लासं पटिलभेय्युं – इदं दुब्भिक्खं नाम न इदानियेव होति, अनागतेपि भविस्सति। तदा भिक्खू तादिसं इद्धिमन्तं सब्रह्मचारिं कुतो लभिस्सन्ति? ते सोतापन्न-सकदागामि-अनागामि-सुक्खविपस्सक-झानलाभि-पटिसम्भिदाप्पत्तखीणासवापि समाना इद्धिबलाभावा परकुलानि पिण्डाय उपसङ्कमिस्सन्ति। तत्र मनुस्सानं एवं भविस्सति – ‘‘बुद्धकाले भिक्खू सिक्खासु परिपूरकारिनो अहेसुं। ते गुणे निब्बत्तेत्वा दुब्भिक्खकाले पथविं परिवत्तेत्वा पप्पटकोजं परिभुञ्जिंसु। इदानि पन सिक्खाय परिपूरकारिनो नत्थि। यदि सियुं, तथेव करेय्युं। न अम्हाकं यं किञ्चि पक्कं वा आमं वा खादितुं ददेय्यु’’न्ति। एवं तेसुयेव अरियपुग्गलेसु ‘‘नत्थि अरियपुग्गला’’ति इमं विपल्लासं पटिलभेय्युं। विपल्लासवसेन च अरिये गरहन्ता उपवदन्ता अपायुपगा भवेय्युं। तस्मा मा ते रुच्चि पथविं परिवत्तेतुन्ति।
Athassa bhagavā āyācanaṃ paṭikkhipanto ‘‘alaṃ moggallānā’’tiādimāha. Tattha alanti paṭikkhepavacanaṃ. Vipallāsampi sattā paṭilabheyyunti viparītaggāhampi sattā sampāpuṇeyyuṃ. Kathaṃ? Ayaṃ nu kho pathavī , udāhu na ayanti. Atha vā amhākaṃ nu kho ayaṃ gāmo, udāhu aññesa’’nti. Evaṃ nigamajanapadakhettārāmādīsu. Na vā esa vipallāso, acinteyyo hi iddhimato iddhivisayo. Evaṃ pana vipallāsaṃ paṭilabheyyuṃ – idaṃ dubbhikkhaṃ nāma na idāniyeva hoti, anāgatepi bhavissati. Tadā bhikkhū tādisaṃ iddhimantaṃ sabrahmacāriṃ kuto labhissanti? Te sotāpanna-sakadāgāmi-anāgāmi-sukkhavipassaka-jhānalābhi-paṭisambhidāppattakhīṇāsavāpi samānā iddhibalābhāvā parakulāni piṇḍāya upasaṅkamissanti. Tatra manussānaṃ evaṃ bhavissati – ‘‘buddhakāle bhikkhū sikkhāsu paripūrakārino ahesuṃ. Te guṇe nibbattetvā dubbhikkhakāle pathaviṃ parivattetvā pappaṭakojaṃ paribhuñjiṃsu. Idāni pana sikkhāya paripūrakārino natthi. Yadi siyuṃ, tatheva kareyyuṃ. Na amhākaṃ yaṃ kiñci pakkaṃ vā āmaṃ vā khādituṃ dadeyyu’’nti. Evaṃ tesuyeva ariyapuggalesu ‘‘natthi ariyapuggalā’’ti imaṃ vipallāsaṃ paṭilabheyyuṃ. Vipallāsavasena ca ariye garahantā upavadantā apāyupagā bhaveyyuṃ. Tasmā mā te rucci pathaviṃ parivattetunti.
अथ थेरो इमं याचनं अलभमानो अञ्ञं याचन्तो ‘‘साधु, भन्ते’’तिआदिमाह। तम्पिस्स भगवा पटिक्खिपन्तो ‘‘अलं मोग्गल्लाना’’तिआदिमाह। तत्थ किञ्चापि न वुत्तं ‘‘विपल्लासम्पि सत्ता पटिलभेय्यु’’न्ति, अथ खो पुब्बे वुत्तनयेनेव गहेतब्बं; अत्थोपि चस्स वुत्तसदिसमेव वेदितब्बो। यदि पन भगवा अनुजानेय्य, थेरो किं करेय्याति? महासमुद्दं एकेन पदवीतिहारेन अतिक्कमितब्बं मातिकामत्तं अधिट्ठहित्वा नळेरुपुचिमन्दतो उत्तरकुरुअभिमुखं मग्गं नीहरित्वा उत्तरकुरुं गमनागमनसम्पन्ने ठाने कत्वा दस्सेय्य, यथा भिक्खू गोचरगामं विय यथासुखं पिण्डाय पविसित्वा निक्खमेय्युन्ति।
Atha thero imaṃ yācanaṃ alabhamāno aññaṃ yācanto ‘‘sādhu, bhante’’tiādimāha. Tampissa bhagavā paṭikkhipanto ‘‘alaṃmoggallānā’’tiādimāha. Tattha kiñcāpi na vuttaṃ ‘‘vipallāsampi sattā paṭilabheyyu’’nti, atha kho pubbe vuttanayeneva gahetabbaṃ; atthopi cassa vuttasadisameva veditabbo. Yadi pana bhagavā anujāneyya, thero kiṃ kareyyāti? Mahāsamuddaṃ ekena padavītihārena atikkamitabbaṃ mātikāmattaṃ adhiṭṭhahitvā naḷerupucimandato uttarakuruabhimukhaṃ maggaṃ nīharitvā uttarakuruṃ gamanāgamanasampanne ṭhāne katvā dasseyya, yathā bhikkhū gocaragāmaṃ viya yathāsukhaṃ piṇḍāya pavisitvā nikkhameyyunti.
निट्ठिता महामोग्गल्लानस्स सीहनादकथा।
Niṭṭhitā mahāmoggallānassa sīhanādakathā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / वेरञ्जकण्डं • Verañjakaṇḍaṃ
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / महामोग्गल्लानस्स सीहनादकथा • Mahāmoggallānassa sīhanādakathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / उपासकत्तपटिवेदनाकथावण्णना • Upāsakattapaṭivedanākathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / उपासकत्तपटिवेदनाकथावण्णना • Upāsakattapaṭivedanākathāvaṇṇanā
