| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / උදාන-අට්‌ඨකථා • Udāna-aṭṭhakathā |
5. මහාමොග්‌ගල්‌ලානසුත්‌තවණ්‌ණනා
5. Mahāmoggallānasuttavaṇṇanā
25. පඤ්‌චමෙ කායගතාය සතියාති කායානුපස්‌සනාවසෙන කායෙ ගතාය කායාරම්‌මණාය සතියා, ඉත්‌ථම්‌භූතලක්‌ඛණෙ ඉදං කරණවචනං . අජ්‌ඣත්‌තන්‌ති ඉධ අජ්‌ඣත්‌තං නාම නියකජ්‌ඣත්‌තං, තස්‌මා අත්‌තනි අත්‌තසන්‌තානෙති අත්‌ථො. අථ වා යස්‌මා කම්‌මට්‌ඨානභූතො කෙසාදිකො ද්‌වත්‌තිංසකොට්‌ඨාසසමුදායො ඉධ කායොති අධිප්‌පෙතො, තස්‌මා අජ්‌ඣත්‌තන්‌ති පදස්‌ස ගොචරජ්‌ඣත්‌තන්‌ති අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො. සූපට්‌ඨිතායාති නියකජ්‌ඣත්‌තභූතෙ ගොචරජ්‌ඣත්‌තභූතෙ වා කායෙ සුට්‌ඨු උපට්‌ඨිතාය. කා පනායං සති, යා ‘‘අජ්‌ඣත්‌තං සූපට්‌ඨිතා’’ති වුත්‌තා? ය්‌වායං භගවතා ‘‘අත්‌ථි ඉමස්‌මිං කායෙ කෙසා ලොමා’’තිආදිනා (දී. නි. 2.377; ම. නි. 1.110; ඛු. පා. 3.ද්‌වත්‌තිංසාකාර) අජ්‌ඣත්‌තකෙසාදිකො ද්‌වත්‌තිංසාකාරො කායො වුත්‌තො, තත්‌ථ යා පටිකූලමනසිකාරං පවත්‌තෙන්‌තස්‌ස උපචාරප්‌පනාවසෙන කායෙ උපට්‌ඨිතා සති, සා ‘‘කායගතා සතී’’ති වුච්‌චති. යථා චායං, එවං ආනාපානචතුඉරියාපථසතිසම්‌පජඤ්‌ඤානං වසෙන උද්‌ධුමාතකවිනීලකාදිවසෙන ච මනසිකාරං පවත්‌තෙන්‌තස්‌ස යථාරහං උපචාරප්‌පනාවසෙන කායෙ උපට්‌ඨිතා සති ‘‘කායගතා සතී’’ති වුච්‌චති. ඉධ පන අජ්‌ඣත්‌තං කායගතා සති පථවීආදිකා චතස්‌සො ධාතුයො සසම්‌භාරසඞ්‌ඛෙපාදීසු චතූසු යෙන කෙනචි එකෙනාකාරෙන වවත්‌ථපෙත්‌වා තෙසං අනිච්‌චාදිලක්‌ඛණසල්‌ලක්‌ඛණවසෙන උපට්‌ඨිතා විපස්‌සනාසම්‌පයුත්‌තා සති ‘‘කායගතා සතී’’ති අධිප්‌පෙතා. ථෙරො පන තථා විපස්‌සිත්‌වා අත්‌තනො ඵලසමාපත්‌තිමෙව සමාපජ්‌ජිත්‌වා නිසීදි. ඉධාපි ගාථාය එවං ඉමස්‌ස අත්‌ථස්‌ස විඤ්‌ඤාතබ්‌බතා ‘‘න චායං නිසජ්‌ජා’’තිආදිනා වුත්‌තනයානුසාරෙන යොජෙතබ්‌බා.
25. Pañcame kāyagatāya satiyāti kāyānupassanāvasena kāye gatāya kāyārammaṇāya satiyā, itthambhūtalakkhaṇe idaṃ karaṇavacanaṃ . Ajjhattanti idha ajjhattaṃ nāma niyakajjhattaṃ, tasmā attani attasantāneti attho. Atha vā yasmā kammaṭṭhānabhūto kesādiko dvattiṃsakoṭṭhāsasamudāyo idha kāyoti adhippeto, tasmā ajjhattanti padassa gocarajjhattanti attho veditabbo. Sūpaṭṭhitāyāti niyakajjhattabhūte gocarajjhattabhūte vā kāye suṭṭhu upaṭṭhitāya. Kā panāyaṃ sati, yā ‘‘ajjhattaṃ sūpaṭṭhitā’’ti vuttā? Yvāyaṃ bhagavatā ‘‘atthi imasmiṃ kāye kesā lomā’’tiādinā (dī. ni. 2.377; ma. ni. 1.110; khu. pā. 3.dvattiṃsākāra) ajjhattakesādiko dvattiṃsākāro kāyo vutto, tattha yā paṭikūlamanasikāraṃ pavattentassa upacārappanāvasena kāye upaṭṭhitā sati, sā ‘‘kāyagatā satī’’ti vuccati. Yathā cāyaṃ, evaṃ ānāpānacatuiriyāpathasatisampajaññānaṃ vasena uddhumātakavinīlakādivasena ca manasikāraṃ pavattentassa yathārahaṃ upacārappanāvasena kāye upaṭṭhitā sati ‘‘kāyagatā satī’’ti vuccati. Idha pana ajjhattaṃ kāyagatā sati pathavīādikā catasso dhātuyo sasambhārasaṅkhepādīsu catūsu yena kenaci ekenākārena vavatthapetvā tesaṃ aniccādilakkhaṇasallakkhaṇavasena upaṭṭhitā vipassanāsampayuttā sati ‘‘kāyagatā satī’’ti adhippetā. Thero pana tathā vipassitvā attano phalasamāpattimeva samāpajjitvā nisīdi. Idhāpi gāthāya evaṃ imassa atthassa viññātabbatā ‘‘na cāyaṃ nisajjā’’tiādinā vuttanayānusārena yojetabbā.
එතමත්‌ථන්‌ති එතං ථෙරස්‌ස චතුධාතුවවත්‌ථානමුඛෙන කායානුපස්‌සනාසතිපට්‌ඨානෙන විපස්‌සනං ඔගාහෙත්‌වා ඵලසමාපත්‌තිසමාපජ්‌ජනසඞ්‌ඛාතං අත්‌ථං විදිත්‌වා. ඉමං උදානන්‌ති ඉමං සතිපට්‌ඨානභාවනාය නිබ්‌බානාධිගමදීපකං උදානං උදානෙසි.
Etamatthanti etaṃ therassa catudhātuvavatthānamukhena kāyānupassanāsatipaṭṭhānena vipassanaṃ ogāhetvā phalasamāpattisamāpajjanasaṅkhātaṃ atthaṃ viditvā. Imaṃ udānanti imaṃ satipaṭṭhānabhāvanāya nibbānādhigamadīpakaṃ udānaṃ udānesi.
තත්‌ථ සති කායගතා උපට්‌ඨිතාති පුබ්‌බෙ වුත්‌තලක්‌ඛණා සති සද්‌ධාපුබ්‌බඞ්‌ගමානං සමාධිවීරියපඤ්‌ඤානං යථාසකං කිච්‌චනිප්‌ඵාදනෙන සහායභාවං ආපන්‌නත්‌තා පහීනප්‌පටිපක්‌ඛා තතො එව තික්‌ඛවිසදභූතා ච යථාවුත්‌තකායසංවරණවසෙන එකත්‌ථසමොසරණවසෙන ච අවිපරීතසභාවං සල්‌ලක්‌ඛෙන්‌තී උපගන්‌ත්‌වා ඨිතා හොති, එතෙන කායසඞ්‌ඛාතානං චතුන්‌නං ධාතූනං තන්‌නිස්‌සිතානඤ්‌ච උපාදාරූපානං සල්‌ලක්‌ඛණවසෙන, පච්‌චයෙ වවත්‌ථපෙත්‌වා තතො පරං තෙසං අනිච්‌චාදිලක්‌ඛණසල්‌ලක්‌ඛණවසෙන ච පවත්‌තං ඤාණපරම්‌පරාගතං සතිං දස්‌සෙති, සතිසීසෙන වා තංසම්‌පයුත්‌තං පරිඤ්‌ඤාත්‌තයපරියාපන්‌නඤාණපරම්‌පරමෙව දස්‌සෙති. ඡසු ඵස්‌සායතනෙසු සංවුතොති යථාවුත්‌තාය කායෙ උපට්‌ඨිතාය සතියා සමන්‌නාගතො චක්‌ඛාදීසු ඵස්‌සස්‌ස කාරණභූතෙසු ඡසු ද්‌වාරෙසු කායානුපස්‌සනාය අභාවිතාය උප්‌පජ්‌ජනාරහානං අභිජ්‌ඣාදීනං තස්‌සා භාවිතත්‌තා ඤාණප්‌පවත්‌තිං පටිවෙධෙන්‌තො තෙ පිදහන්‌තො ‘‘තත්‌ථ සංවුතො’’ති වුච්‌චති, එතෙන ඤාණසංවරං දස්‌සෙති.
Tattha sati kāyagatā upaṭṭhitāti pubbe vuttalakkhaṇā sati saddhāpubbaṅgamānaṃ samādhivīriyapaññānaṃ yathāsakaṃ kiccanipphādanena sahāyabhāvaṃ āpannattā pahīnappaṭipakkhā tato eva tikkhavisadabhūtā ca yathāvuttakāyasaṃvaraṇavasena ekatthasamosaraṇavasena ca aviparītasabhāvaṃ sallakkhentī upagantvā ṭhitā hoti, etena kāyasaṅkhātānaṃ catunnaṃ dhātūnaṃ tannissitānañca upādārūpānaṃ sallakkhaṇavasena, paccaye vavatthapetvā tato paraṃ tesaṃ aniccādilakkhaṇasallakkhaṇavasena ca pavattaṃ ñāṇaparamparāgataṃ satiṃ dasseti, satisīsena vā taṃsampayuttaṃ pariññāttayapariyāpannañāṇaparamparameva dasseti. Chasu phassāyatanesu saṃvutoti yathāvuttāya kāye upaṭṭhitāya satiyā samannāgato cakkhādīsu phassassa kāraṇabhūtesu chasu dvāresu kāyānupassanāya abhāvitāya uppajjanārahānaṃ abhijjhādīnaṃ tassā bhāvitattā ñāṇappavattiṃ paṭivedhento te pidahanto ‘‘tattha saṃvuto’’ti vuccati, etena ñāṇasaṃvaraṃ dasseti.
සතතං භික්‌ඛු සමාහිතොති සො භික්‌ඛු එවං උපට්‌ඨිතස්‌සති සබ්‌බත්‌ථ ච සංවුතො පුථුත්‌තාරම්‌මණෙ චිත්‌තං අවිස්‌සජ්‌ජෙත්‌වා අනිච්‌චාදිවසෙන සම්‌මසන්‌තො විපස්‌සනං උස්‌සුක්‌කාපෙත්‌වා ඤාණෙ තික්‌ඛෙ සූරෙ වහන්‌තෙ විපස්‌සනාසමාධිනා තාව සතතං නිරන්‌තරං සමාහිතො අනුලොමඤාණානන්‌තරං ගොත්‍රභුඤාණොදයතො පට්‌ඨාය. ජඤ්‌ඤා නිබ්‌බානමත්‌තනොති අඤ්‌ඤෙසං පුථුජ්‌ජනානං සුපිනන්‌තෙපි අගොචරභාවතො, අරියානං පන තස්‌ස තස්‌සෙව ආවෙණිකත්‌තා අත්‌තසදිසත්‌තා ච ‘‘අත්‌තා’’ති ලද්‌ධවොහාරස්‌ස මග්‌ගඵලඤාණස්‌ස සාතිසයවිසයභාවතො එකන්‌තසුඛාවහං නිබ්‌බානං අසඞ්‌ඛතධාතු ‘‘අත්‌තනො’’ති වුත්‌තං, තං නිබ්‌බානං ජඤ්‌ඤා ජානෙය්‍ය, මග්‌ගඵලඤාණෙහි පටිවිජ්‌ඣෙය්‍ය, සච්‌ඡිකරෙය්‍යාති අත්‌ථො. එතෙන අරියානං නිබ්‌බානෙ අධිමුත්‌තතං දස්‌සෙති. අරියා හි අධිචිත්‌තප්‌පවත්‌තිකාලෙපි එකන්‌තෙනෙව නිබ්‌බානෙ නින්‌නපොණපබ්‌භාරභාවෙන විහරන්‌ති. එත්‌ථ ච යස්‌ස සති කායගතා උපට්‌ඨිතා, සො භික්‌ඛු ඡසු ඵස්‌සායතනෙසු සංවුතො, තතො එව සතතං සමාහිතො අත්‌තපච්‌චක්‌ඛකරණෙන නිබ්‌බානං අත්‌තනො ජානෙය්‍යාති එවං ගාථාපදානං සම්‌බන්‌ධො වෙදිතබ්‌බො. එවං කායානුපස්‌සනාසතිපට්‌ඨානමුඛෙන යාව අරහත්‌තා එකස්‌ස භික්‌ඛුනො නිය්‍යානමග්‌ගං දස්‌සෙති ධම්‌මරාජා.
Satataṃ bhikkhu samāhitoti so bhikkhu evaṃ upaṭṭhitassati sabbattha ca saṃvuto puthuttārammaṇe cittaṃ avissajjetvā aniccādivasena sammasanto vipassanaṃ ussukkāpetvā ñāṇe tikkhe sūre vahante vipassanāsamādhinā tāva satataṃ nirantaraṃ samāhito anulomañāṇānantaraṃ gotrabhuñāṇodayato paṭṭhāya. Jaññā nibbānamattanoti aññesaṃ puthujjanānaṃ supinantepi agocarabhāvato, ariyānaṃ pana tassa tasseva āveṇikattā attasadisattā ca ‘‘attā’’ti laddhavohārassa maggaphalañāṇassa sātisayavisayabhāvato ekantasukhāvahaṃ nibbānaṃ asaṅkhatadhātu ‘‘attano’’ti vuttaṃ, taṃ nibbānaṃ jaññā jāneyya, maggaphalañāṇehi paṭivijjheyya, sacchikareyyāti attho. Etena ariyānaṃ nibbāne adhimuttataṃ dasseti. Ariyā hi adhicittappavattikālepi ekanteneva nibbāne ninnapoṇapabbhārabhāvena viharanti. Ettha ca yassa sati kāyagatā upaṭṭhitā, so bhikkhu chasu phassāyatanesu saṃvuto, tato eva satataṃ samāhito attapaccakkhakaraṇena nibbānaṃ attano jāneyyāti evaṃ gāthāpadānaṃ sambandho veditabbo. Evaṃ kāyānupassanāsatipaṭṭhānamukhena yāva arahattā ekassa bhikkhuno niyyānamaggaṃ dasseti dhammarājā.
අපරො නයො – සති කායගතා උපට්‌ඨිතාති එතෙන කායානුපස්‌සනාසතිපට්‌ඨානං දස්‌සෙති. ඡසු ඵස්‌සායතනෙසු සංවුතොති ඵස්‌සො ආයතනං කාරණං එතෙසන්‌ති ඵස්‌සායතනානි, තෙසු ඵස්‌සායතනෙසු. ඵස්‌සහෙතුකෙසු ඵස්‌සපච්‌චයා නිබ්‌බත්‌තෙසු ඡසු චක්‌ඛුසම්‌ඵස්‌සජාදිවෙදයිතෙසු තණ්‌හාදීනං අප්‌පවත්‌තියා සංවුතො, එතෙන වෙදනානුපස්‌සනාසතිපට්‌ඨානං දස්‌සෙති. සතතං භික්‌ඛු සමාහිතොති සතතං නිච්‌චකාලං නිරන්‌තරං වික්‌ඛෙපාභාවතො සමාහිතො භික්‌ඛු. සො චායං අවික්‌ඛෙපො සබ්‌බසො සතිපට්‌ඨානභාවනාය මත්‌ථකප්‌පත්‌තාය හොති. සම්‌මසන්‌තො හි අතීතාදිභෙදභින්‌නෙසු පඤ්‌චුපාදානක්‌ඛන්‌ධෙසු අනවසෙසතොව පරිග්‌ගහෙත්‌වා සම්‌මසතීති. එතෙන සෙසසතිපට්‌ඨානෙ දස්‌සෙති. ජඤ්‌ඤා නිබ්‌බානමත්‌තනොති එවං චතුසතිපට්‌ඨානභාවනං මත්‌ථකං පාපෙත්‌වා ඨිතො භින්‌නකිලෙසො භික්‌ඛු අත්‌තනො කිලෙසනිබ්‌බානං පච්‌චවෙක්‌ඛණඤාණෙන සයමෙව ජානෙය්‍යාති අත්‌ථො.
Aparo nayo – sati kāyagatā upaṭṭhitāti etena kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ dasseti. Chasu phassāyatanesu saṃvutoti phasso āyatanaṃ kāraṇaṃ etesanti phassāyatanāni, tesu phassāyatanesu. Phassahetukesu phassapaccayā nibbattesu chasu cakkhusamphassajādivedayitesu taṇhādīnaṃ appavattiyā saṃvuto, etena vedanānupassanāsatipaṭṭhānaṃ dasseti. Satataṃ bhikkhu samāhitoti satataṃ niccakālaṃ nirantaraṃ vikkhepābhāvato samāhito bhikkhu. So cāyaṃ avikkhepo sabbaso satipaṭṭhānabhāvanāya matthakappattāya hoti. Sammasanto hi atītādibhedabhinnesu pañcupādānakkhandhesu anavasesatova pariggahetvā sammasatīti. Etena sesasatipaṭṭhāne dasseti. Jaññā nibbānamattanoti evaṃ catusatipaṭṭhānabhāvanaṃ matthakaṃ pāpetvā ṭhito bhinnakileso bhikkhu attano kilesanibbānaṃ paccavekkhaṇañāṇena sayameva jāneyyāti attho.
අථ වා සති කායගතා උපට්‌ඨිතාති අත්‌තනො පරෙසඤ්‌ච කායස්‌ස යථාසභාවපරිඤ්‌ඤාදීපනෙන ථෙරස්‌ස සතිවෙපුල්‌ලප්‌පත්‌ති දීපිතා. ඡසු ඵස්‌සායතනෙසු සංවුතොති චක්‌ඛාදීසු ඡසු ද්‌වාරෙසු අච්‌චන්‌තසංවරදීපනෙන සතතවිහාරිවසෙන ථෙරස්‌ස සම්‌පජඤ්‌ඤප්‌පකාසිනී පඤ්‌ඤාවෙපුල්‌ලප්‌පත්‌ති දීපිතා. සතතං භික්‌ඛු සමාහිතොති සමාපත්‌තිබහුලතාදස්‌සනෙන නවානුපුබ්‌බවිහාරසමාපත්‌තියො දස්‌සිතා. එවංභූතො පන භික්‌ඛු ජඤ්‌ඤා නිබ්‌බානමත්‌තනොති කතකිච්‌චත්‌තා උත්‌තරි කරණීයාභාවතො කෙවලං අත්‌තනො අනුපාදිසෙසනිබ්‌බානමෙව ජානෙය්‍ය චින්‌තෙය්‍ය, අඤ්‌ඤම්‌පි තස්‌ස චින්‌තෙතබ්‌බං නත්‌ථීති අධිප්‌පායො.
Atha vā sati kāyagatā upaṭṭhitāti attano paresañca kāyassa yathāsabhāvapariññādīpanena therassa sativepullappatti dīpitā. Chasu phassāyatanesu saṃvutoti cakkhādīsu chasu dvāresu accantasaṃvaradīpanena satatavihārivasena therassa sampajaññappakāsinī paññāvepullappatti dīpitā. Satataṃ bhikkhu samāhitoti samāpattibahulatādassanena navānupubbavihārasamāpattiyo dassitā. Evaṃbhūto pana bhikkhu jaññā nibbānamattanoti katakiccattā uttari karaṇīyābhāvato kevalaṃ attano anupādisesanibbānameva jāneyya cinteyya, aññampi tassa cintetabbaṃ natthīti adhippāyo.
පඤ්‌චමසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Pañcamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / උදානපාළි • Udānapāḷi / 5. මහාමොග්‌ගල්‌ලානසුත්‌තං • 5. Mahāmoggallānasuttaṃ
