| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरगाथा-अट्ठकथा • Theragāthā-aṭṭhakathā |
३. महानागत्थेरगाथावण्णना
3. Mahānāgattheragāthāvaṇṇanā
यस्स सब्रह्मचारीसूतिआदिका आयस्मतो महानागत्थेरस्स गाथा। का उप्पत्ति? अयम्पि पुरिमबुद्धेसु कताधिकारो तत्थ तत्थ भवे विवट्टूपनिस्सयं कुसलं उपचिनन्तो ककुसन्धस्स भगवतो काले कुलगेहे निब्बत्तित्वा विञ्ञुतं पत्तो एकदिवसं ककुसन्धं भगवन्तं अरञ्ञं अज्झोगाहेत्वा अञ्ञतरस्मिं रुक्खमूले झानसुखेन निसिन्नं दिस्वा पसन्नमानसो तस्स दाळिमफलं अदासि। सो तेन पुञ्ञकम्मेन देवमनुस्सेसु संसरन्तो इमस्मिं बुद्धुप्पादे साकेते मधुवासेट्ठस्स नाम ब्राह्मणस्स पुत्तो हुत्वा निब्बत्ति, महानागोतिस्स नामं अहोसि। सो विञ्ञुतं पत्तो भगवति साकेते अञ्जनवने विहरन्ते आयस्मतो गवम्पतित्थेरस्स पाटिहारियं दिस्वा पटिलद्धसद्धो थेरस्सेव सन्तिके पब्बजित्वा तस्सोवादे ठत्वा अरहत्तं पापुणि। तेन वुत्तं अपदाने (अप॰ थेर २.४५.१-७) –
Yassa sabrahmacārīsūtiādikā āyasmato mahānāgattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinanto kakusandhassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ kakusandhaṃ bhagavantaṃ araññaṃ ajjhogāhetvā aññatarasmiṃ rukkhamūle jhānasukhena nisinnaṃ disvā pasannamānaso tassa dāḷimaphalaṃ adāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sākete madhuvāseṭṭhassa nāma brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, mahānāgotissa nāmaṃ ahosi. So viññutaṃ patto bhagavati sākete añjanavane viharante āyasmato gavampatittherassa pāṭihāriyaṃ disvā paṭiladdhasaddho therasseva santike pabbajitvā tassovāde ṭhatvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.45.1-7) –
‘‘ककुसन्धो महावीरो, सब्बधम्मान पारगू।
‘‘Kakusandho mahāvīro, sabbadhammāna pāragū;
गणम्हा वूपकट्ठो सो, अगमासि वनन्तरं॥
Gaṇamhā vūpakaṭṭho so, agamāsi vanantaraṃ.
‘‘बीजमिञ्जं गहेत्वान, लताय आवुणिं अहं।
‘‘Bījamiñjaṃ gahetvāna, latāya āvuṇiṃ ahaṃ;
भगवा तम्हि समये, झायते पब्बतन्तरे॥
Bhagavā tamhi samaye, jhāyate pabbatantare.
‘‘दिस्वानहं देवदेवं, विप्पसन्नेन चेतसा।
‘‘Disvānahaṃ devadevaṃ, vippasannena cetasā;
दक्खिणेय्यस्स वीरस्स, बीजमिञ्जमदासहं॥
Dakkhiṇeyyassa vīrassa, bījamiñjamadāsahaṃ.
‘‘इमस्मिंयेव कप्पम्हि, यं मिञ्जमददिं तदा।
‘‘Imasmiṃyeva kappamhi, yaṃ miñjamadadiṃ tadā;
दुग्गतिं नाभिजानामि, बीजमिञ्जस्सिदं फलं॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, bījamiñjassidaṃ phalaṃ.
‘‘किलेसा झापिता मय्हं…पे॰… कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
अरहत्तं पन पत्वा विमुत्तिसुखेन विहरन्तो थेरो छब्बग्गिये भिक्खू सब्रह्मचारीसु गारवं अकत्वा विहरन्ते दिस्वा तेसं ओवाददानवसेन –
Arahattaṃ pana patvā vimuttisukhena viharanto thero chabbaggiye bhikkhū sabrahmacārīsu gāravaṃ akatvā viharante disvā tesaṃ ovādadānavasena –
३८७.
387.
‘‘यस्स सब्रह्मचारीसु, गारवो नूपलब्भति।
‘‘Yassa sabrahmacārīsu, gāravo nūpalabbhati;
परिहायति सद्धम्मा, मच्छो अप्पोदके यथा॥
Parihāyati saddhammā, maccho appodake yathā.
३८८.
388.
‘‘यस्स सब्रह्मचारीसु, गारवो नूपलब्भति।
‘‘Yassa sabrahmacārīsu, gāravo nūpalabbhati;
न विरूहति सद्धम्मे, खेत्ते बीजंव पूतिकं॥
Na virūhati saddhamme, khette bījaṃva pūtikaṃ.
३८९.
389.
‘‘यस्स सब्रह्मचारीसु, गारवो नूपलब्भति।
‘‘Yassa sabrahmacārīsu, gāravo nūpalabbhati;
आरका होति निब्बाना, धम्मराजस्स सासने॥
Ārakā hoti nibbānā, dhammarājassa sāsane.
३९०.
390.
‘‘यस्स सब्रह्मचारीसु, गारवो उपलब्भति।
‘‘Yassa sabrahmacārīsu, gāravo upalabbhati;
न विहायति सद्धम्मा, मच्छो बव्होदके यथा॥
Na vihāyati saddhammā, maccho bavhodake yathā.
३९१.
391.
‘‘यस्स सब्रह्मचारीसु, गारवो उपलब्भति।
‘‘Yassa sabrahmacārīsu, gāravo upalabbhati;
सो विरूहति सद्धम्मे, खेत्ते बीजंव भद्दकं॥
So virūhati saddhamme, khette bījaṃva bhaddakaṃ.
३९२.
392.
‘‘यस्स सब्रह्मचारीसु, गारवो उपलब्भति।
‘‘Yassa sabrahmacārīsu, gāravo upalabbhati;
सन्तिके होति निब्बानं, धम्मराजस्स सासने’’ति॥ –
Santike hoti nibbānaṃ, dhammarājassa sāsane’’ti. –
इमा छ गाथा अभासि।
Imā cha gāthā abhāsi.
तत्थ सब्रह्मचारीसूति समानं ब्रह्मं सीलादिधम्मं चरन्तीति सब्रह्मचारिनो, सीलदिट्ठिसामञ्ञगता सहधम्मिका, तेसु। गारवोति गरुभावो सीलादिगुणनिमित्तं गरुकरणं। नूपलब्भतीति न विज्जति न पवत्तति, न उपतिट्ठतीति अत्थो। निब्बानाति किलेसानं निब्बापनतो किलेसक्खयाति अत्थो। धम्मराजस्साति सत्थुनो। सत्था हि सदेवकं लोकं यथारहं लोकियलोकुत्तरेन धम्मेन रञ्जेति तोसेतीति धम्मराजा। एत्थ च ‘‘धम्मराजस्स सासने’’ति इमिना निब्बानं नाम धम्मराजस्सेव सासने , न अञ्ञत्थ। तत्थ यो सब्रह्मचारीसु गारवरहितो, सो यथा निब्बाना आरका होति, तथा धम्मराजस्स सासनतोपि आरका होतीति दस्सेति। बव्होदकेति बहुउदके। सन्तिके होति निब्बानन्ति निब्बानं तस्स सन्तिके समीपे एव होति। सेसं वुत्तनयमेव। इमा एव च थेरस्स अञ्ञाब्याकरणगाथा अहेसुं।
Tattha sabrahmacārīsūti samānaṃ brahmaṃ sīlādidhammaṃ carantīti sabrahmacārino, sīladiṭṭhisāmaññagatā sahadhammikā, tesu. Gāravoti garubhāvo sīlādiguṇanimittaṃ garukaraṇaṃ. Nūpalabbhatīti na vijjati na pavattati, na upatiṭṭhatīti attho. Nibbānāti kilesānaṃ nibbāpanato kilesakkhayāti attho. Dhammarājassāti satthuno. Satthā hi sadevakaṃ lokaṃ yathārahaṃ lokiyalokuttarena dhammena rañjeti tosetīti dhammarājā. Ettha ca ‘‘dhammarājassa sāsane’’ti iminā nibbānaṃ nāma dhammarājasseva sāsane , na aññattha. Tattha yo sabrahmacārīsu gāravarahito, so yathā nibbānā ārakā hoti, tathā dhammarājassa sāsanatopi ārakā hotīti dasseti. Bavhodaketi bahuudake. Santike hoti nibbānanti nibbānaṃ tassa santike samīpe eva hoti. Sesaṃ vuttanayameva. Imā eva ca therassa aññābyākaraṇagāthā ahesuṃ.
महानागत्थेरगाथावण्णना निट्ठिता।
Mahānāgattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरगाथापाळि • Theragāthāpāḷi / ३. महानागत्थेरगाथा • 3. Mahānāgattheragāthā
