Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ជាតក-អដ្ឋកថា • Jātaka-aṭṭhakathā

    [៥៤៥] ៨. មហានារទកស្សបជាតកវណ្ណនា

    [545] 8. Mahānāradakassapajātakavaṇṇanā

    អហុ រាជា វិទេហានន្តិ ឥទំ សត្ថា លដ្ឋិវនុយ្យានេ វិហរន្តោ ឧរុវេលកស្សបទមនំ អារព្ភ កថេសិ។ យទា ហិ សត្ថា បវត្តិតវរធម្មចក្កោ ឧរុវេលកស្សបាទយោ ជដិលេ ទមេត្វា មគធរាជស្ស បដិស្សវំ លោចេតុំ បុរាណជដិលសហស្សបរិវុតោ លដ្ឋិវនុយ្យានំ អគមាសិ។ តទា ទ្វាទសនហុតាយ បរិសាយ សទ្ធិំ អាគន្ត្វា ទសពលំ វន្ទិត្វា និសិន្នស្ស មគធរញ្ញោ បរិសន្តរេ ព្រាហ្មណគហបតិកានំ វិតក្កោ ឧប្បជ្ជិ ‘‘កិំ នុ ខោ ឧរុវេលកស្សបោ មហាសមណេ ព្រហ្មចរិយំ ចរតិ, ឧទាហុ មហាសមណោ ឧរុវេលកស្សបេ’’តិ។ អថ ខោ ភគវា តេសំ ទ្វាទសនហុតានំ ចេតសា ចេតោបរិវិតក្កមញ្ញាយ ‘‘កស្សបស្ស មម សន្តិកេ បព្ពជិតភាវំ ជានាបេស្សាមី’’តិ ឥមំ គាថមាហ –

    Ahurājā videhānanti idaṃ satthā laṭṭhivanuyyāne viharanto uruvelakassapadamanaṃ ārabbha kathesi. Yadā hi satthā pavattitavaradhammacakko uruvelakassapādayo jaṭile dametvā magadharājassa paṭissavaṃ locetuṃ purāṇajaṭilasahassaparivuto laṭṭhivanuyyānaṃ agamāsi. Tadā dvādasanahutāya parisāya saddhiṃ āgantvā dasabalaṃ vanditvā nisinnassa magadharañño parisantare brāhmaṇagahapatikānaṃ vitakko uppajji ‘‘kiṃ nu kho uruvelakassapo mahāsamaṇe brahmacariyaṃ carati, udāhu mahāsamaṇo uruvelakassape’’ti. Atha kho bhagavā tesaṃ dvādasanahutānaṃ cetasā cetoparivitakkamaññāya ‘‘kassapassa mama santike pabbajitabhāvaṃ jānāpessāmī’’ti imaṃ gāthamāha –

    ‘‘កិមេវ ទិស្វា ឧរុវេលវាសិ, បហាសិ អគ្គិំ កិសកោវទានោ;

    ‘‘Kimeva disvā uruvelavāsi, pahāsi aggiṃ kisakovadāno;

    បុច្ឆាមិ តំ កស្សប ឯតមត្ថំ, កថំ បហីនំ តវ អគ្គិហុត្ត’’ន្តិ។ (មហាវ. ៥៥);

    Pucchāmi taṃ kassapa etamatthaṃ, kathaṃ pahīnaṃ tava aggihutta’’nti. (mahāva. 55);

    ថេរោបិ ភគវតោ អធិប្បាយំ វិទិត្វា –

    Theropi bhagavato adhippāyaṃ viditvā –

    ‘‘រូបេ ច សទ្ទេ ច អថោ រសេ ច, កាមិត្ថិយោ ចាភិវទន្តិ យញ្ញា;

    ‘‘Rūpe ca sadde ca atho rase ca, kāmitthiyo cābhivadanti yaññā;

    ឯតំ មលន្តិ ឧបធីសុ ញត្វា, តស្មា ន យិដ្ឋេ ន ហុតេ អរញ្ជិ’’ន្តិ។ (មហាវ. ៥៥); –

    Etaṃ malanti upadhīsu ñatvā, tasmā na yiṭṭhe na hute arañji’’nti. (mahāva. 55); –

    ឥមំ គាថំ វត្វា អត្តនោ សាវកភាវំ បកាសនត្ថំ តថាគតស្ស បាទបិដ្ឋេ សីសំ ឋបេត្វា ‘‘សត្ថា មេ, ភន្តេ, ភគវា, សាវកោហមស្មី’’តិ វត្វា ឯកតាលំ ទ្វិតាលំ តិតាលន្តិ យាវ សត្តតាលប្បមាណំ សត្តក្ខត្តុំ វេហាសំ អព្ភុគ្គន្ត្វា ឱរុយ្ហ តថាគតំ វន្ទិត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ តំ បាដិហារិយំ ទិស្វា មហាជនោ ‘‘អហោ មហានុភាវោ ពុទ្ធោ, ឯវំ ថាមគតទិដ្ឋិកោ នាម អត្តានំ ‘អរហា’តិ មញ្ញមានោ ឧរុវេលកស្សបោបិ ទិដ្ឋិជាលំ ភិន្ទិត្វា តថាគតេន ទមិតោ’’តិ សត្ថុ គុណកថញ្ញេវ កថេសិ។ តំ សុត្វា សត្ថា ‘‘អនច្ឆរិយំ ឥទានិ សព្ពញ្ញុតប្បត្តេន មយា ឥមស្ស ទមនំ, ស្វាហំ បុព្ពេ សរាគកាលេបិ នារទោ នាម ព្រហ្មា ហុត្វា ឥមស្ស ទិដ្ឋិជាលំ ភិន្ទិត្វា ឥមំ និព្ពិសេវនមកាសិ’’ន្តិ វត្វា តាយ បរិសាយ យាចិតោ អតីតំ អាហរិ។

    Imaṃ gāthaṃ vatvā attano sāvakabhāvaṃ pakāsanatthaṃ tathāgatassa pādapiṭṭhe sīsaṃ ṭhapetvā ‘‘satthā me, bhante, bhagavā, sāvakohamasmī’’ti vatvā ekatālaṃ dvitālaṃ titālanti yāva sattatālappamāṇaṃ sattakkhattuṃ vehāsaṃ abbhuggantvā oruyha tathāgataṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Taṃ pāṭihāriyaṃ disvā mahājano ‘‘aho mahānubhāvo buddho, evaṃ thāmagatadiṭṭhiko nāma attānaṃ ‘arahā’ti maññamāno uruvelakassapopi diṭṭhijālaṃ bhinditvā tathāgatena damito’’ti satthu guṇakathaññeva kathesi. Taṃ sutvā satthā ‘‘anacchariyaṃ idāni sabbaññutappattena mayā imassa damanaṃ, svāhaṃ pubbe sarāgakālepi nārado nāma brahmā hutvā imassa diṭṭhijālaṃ bhinditvā imaṃ nibbisevanamakāsi’’nti vatvā tāya parisāya yācito atītaṃ āhari.

    អតីតេ វិទេហរដ្ឋេ មិថិលាយំ អង្គតិ នាម រាជា រជ្ជំ ការេសិ ធម្មិកោ ធម្មរាជា។ តស្ស រុចា នាម ធីតា អហោសិ អភិរូបា ទស្សនីយា បាសាទិកា កប្បសតសហស្សំ បត្ថិតបត្ថនា មហាបុញ្ញា អគ្គមហេសិយា កុច្ឆិស្មិំ និព្ពត្តា។ សេសា បនស្ស សោឡសសហស្សា ឥត្ថិយោ វញ្ឈា អហេសុំ។ តស្ស សា ធីតា បិយា អហោសិ មនាបា។ សោ តស្សា នានាបុប្ផបូរេ បញ្ចវីសតិបុប្ផសមុគ្គេ អនគ្ឃានិ សុខុមានិ វត្ថានិ ច ‘‘ឥមេហិ អត្តានំ អលង្ករោតូ’’តិ ទេវសិកំ បហិណិ។ ខាទនីយភោជនីយស្ស បន បមាណំ នត្ថិ។ អន្វឌ្ឍមាសំ ‘‘ទានំ ទេតូ’’តិ សហស្សំ សហស្សំ បេសេសិ។ តស្ស ខោ បន វិជយោ ច សុនាមោ ច អលាតោ ចាតិ តយោ អមច្ចា អហេសុំ។ សោ កោមុទិយា ចាតុមាសិនិយា ឆណេ បវត្តមានេ ទេវនគរំ វិយ នគរេ ច អន្តេបុរេ ច អលង្កតេ សុន្ហាតោ សុវិលិត្តោ សព្ពាលង្ការប្បដិមណ្ឌិតោ ភុត្តសាយមាសោ វិវដសីហបញ្ជរេ មហាតលេ អមច្ចគណបរិវុតោ វិសុទ្ធំ គគនតលំ អភិលង្ឃមានំ ចន្ទមណ្ឌលំ ទិស្វា ‘‘រមណីយា វត ភោ ទោសិនា រត្តិ, កាយ នុ ខោ អជ្ជ រតិយា អភិរមេយ្យាមា’’តិ អមច្ចេ បុច្ឆិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Atīte videharaṭṭhe mithilāyaṃ aṅgati nāma rājā rajjaṃ kāresi dhammiko dhammarājā. Tassa rucā nāma dhītā ahosi abhirūpā dassanīyā pāsādikā kappasatasahassaṃ patthitapatthanā mahāpuññā aggamahesiyā kucchismiṃ nibbattā. Sesā panassa soḷasasahassā itthiyo vañjhā ahesuṃ. Tassa sā dhītā piyā ahosi manāpā. So tassā nānāpupphapūre pañcavīsatipupphasamugge anagghāni sukhumāni vatthāni ca ‘‘imehi attānaṃ alaṅkarotū’’ti devasikaṃ pahiṇi. Khādanīyabhojanīyassa pana pamāṇaṃ natthi. Anvaḍḍhamāsaṃ ‘‘dānaṃ detū’’ti sahassaṃ sahassaṃ pesesi. Tassa kho pana vijayo ca sunāmo ca alāto cāti tayo amaccā ahesuṃ. So komudiyā cātumāsiniyā chaṇe pavattamāne devanagaraṃ viya nagare ca antepure ca alaṅkate sunhāto suvilitto sabbālaṅkārappaṭimaṇḍito bhuttasāyamāso vivaṭasīhapañjare mahātale amaccagaṇaparivuto visuddhaṃ gaganatalaṃ abhilaṅghamānaṃ candamaṇḍalaṃ disvā ‘‘ramaṇīyā vata bho dosinā ratti, kāya nu kho ajja ratiyā abhirameyyāmā’’ti amacce pucchi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ១១៥៣.

    1153.

    ‘‘អហុ រាជា វិទេហានំ, អង្គតិ នាម ខត្តិយោ;

    ‘‘Ahu rājā videhānaṃ, aṅgati nāma khattiyo;

    បហូតយោគ្គោ ធនិមា, អនន្តពលបោរិសោ។

    Pahūtayoggo dhanimā, anantabalaporiso.

    ១១៥៤.

    1154.

    ‘‘សោ ច បន្នរសិំ រត្តិំ, បុរិមយាមេ អនាគតេ;

    ‘‘So ca pannarasiṃ rattiṃ, purimayāme anāgate;

    ចាតុមាសា កោមុទិយា, អមច្ចេ សន្និបាតយិ។

    Cātumāsā komudiyā, amacce sannipātayi.

    ១១៥៥.

    1155.

    ‘‘បណ្ឌិតេ សុតសម្បន្នេ, ម្ហិតបុព្ពេ វិចក្ខណេ;

    ‘‘Paṇḍite sutasampanne, mhitapubbe vicakkhaṇe;

    វិជយញ្ច សុនាមញ្ច, សេនាបតិំ អលាតកំ។

    Vijayañca sunāmañca, senāpatiṃ alātakaṃ.

    ១១៥៦.

    1156.

    ‘‘តមនុបុច្ឆិ វេទេហោ, បច្ចេកំ ព្រូថ សំ រុចិំ;

    ‘‘Tamanupucchi vedeho, paccekaṃ brūtha saṃ ruciṃ;

    ចាតុមាសា កោមុទជ្ជ, ជុណ្ហំ ព្យបហតំ តមំ;

    Cātumāsā komudajja, juṇhaṃ byapahataṃ tamaṃ;

    កាយជ្ជ រតិយា រត្តិំ, វិហរេមុ ឥមំ ឧតុ’’ន្តិ។

    Kāyajja ratiyā rattiṃ, viharemu imaṃ utu’’nti.

    តត្ថ បហូតយោគ្គោតិ ពហុកេន ហត្ថិយោគ្គាទិនា សមន្នាគតោ។ អនន្តពលបោរិសោតិ អនន្តពលកាយោ។ អនាគតេតិ បរិយោសានំ អប្បត្តេ, អនតិក្កន្តេតិ អត្ថោ។ ចាតុមាសាតិ ចតុន្នំ វស្សិកមាសានំ បច្ឆិមទិវសភូតាយ រត្តិយា។ កោមុទិយាតិ ផុល្លកុមុទាយ។ ម្ហិតបុព្ពេតិ បឋមំ សិតំ កត្វា បច្ឆា កថនសីលេ។ តមនុបុច្ឆីតិ តំ តេសុ អមច្ចេសុ ឯកេកំ អមច្ចំ អនុបុច្ឆិ។ បច្ចេកំ ព្រូថ សំ រុចិន្តិ សព្ពេបិ តុម្ហេ អត្តនោ អត្តនោ អជ្ឈាសយានុរូបំ រុចិំ បច្ចេកំ មយ្ហំ កថេថ។ កោមុទជ្ជាតិ កោមុទី អជ្ជ។ ជុណ្ហន្តិ ជុណ្ហាយ និស្សយភូតំ ចន្ទមណ្ឌលំ អព្ភុគ្គច្ឆតិ។ ព្យបហតំ តមន្តិ តេន សព្ពំ អន្ធការំ វិហតំ។ ឧតុន្តិ អជ្ជ រត្តិំ ឥមំ ឯវរូបំ ឧតុំ កាយរតិយា វិហរេយ្យាមាតិ។

    Tattha pahūtayoggoti bahukena hatthiyoggādinā samannāgato. Anantabalaporisoti anantabalakāyo. Anāgateti pariyosānaṃ appatte, anatikkanteti attho. Cātumāsāti catunnaṃ vassikamāsānaṃ pacchimadivasabhūtāya rattiyā. Komudiyāti phullakumudāya. Mhitapubbeti paṭhamaṃ sitaṃ katvā pacchā kathanasīle. Tamanupucchīti taṃ tesu amaccesu ekekaṃ amaccaṃ anupucchi. Paccekaṃ brūtha saṃ rucinti sabbepi tumhe attano attano ajjhāsayānurūpaṃ ruciṃ paccekaṃ mayhaṃ kathetha. Komudajjāti komudī ajja. Juṇhanti juṇhāya nissayabhūtaṃ candamaṇḍalaṃ abbhuggacchati. Byapahataṃ tamanti tena sabbaṃ andhakāraṃ vihataṃ. Utunti ajja rattiṃ imaṃ evarūpaṃ utuṃ kāyaratiyā vihareyyāmāti.

    ឥតិ រាជា អមច្ចេ បុច្ឆិ។ តេន តេ បុច្ឆិតា អត្តនោ អត្តនោ អជ្ឈាសយានុរូបំ កថំ កថយិំសុ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Iti rājā amacce pucchi. Tena te pucchitā attano attano ajjhāsayānurūpaṃ kathaṃ kathayiṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ១១៥៧.

    1157.

    ‘‘តតោ សេនាបតិ រញ្ញោ, អលាតោ ឯតទព្រវិ;

    ‘‘Tato senāpati rañño, alāto etadabravi;

    ‘ហដ្ឋំ យោគ្គំ ពលំ សព្ពំ, សេនំ សន្នាហយាមសេ។

    ‘Haṭṭhaṃ yoggaṃ balaṃ sabbaṃ, senaṃ sannāhayāmase.

    ១១៥៨.

    1158.

    ‘និយ្យាម ទេវ យុទ្ធាយ, អនន្តពលបោរិសា;

    ‘Niyyāma deva yuddhāya, anantabalaporisā;

    យេ តេ វសំ ន អាយន្តិ, វសំ ឧបនយាមសេ;

    Ye te vasaṃ na āyanti, vasaṃ upanayāmase;

    ឯសា មយ្ហំ សកា ទិដ្ឋិ, អជិតំ ឱជិនាមសេ’។

    Esā mayhaṃ sakā diṭṭhi, ajitaṃ ojināmase’.

    ១១៥៩.

    1159.

    អលាតស្ស វចោ សុត្វា, សុនាមោ ឯតទព្រវិ;

    Alātassa vaco sutvā, sunāmo etadabravi;

    ‘សព្ពេ តុយ្ហំ មហារាជ, អមិត្តា វសមាគតា។

    ‘Sabbe tuyhaṃ mahārāja, amittā vasamāgatā.

    ១១៦០.

    1160.

    ‘និក្ខិត្តសត្ថា បច្ចត្ថា, និវាតមនុវត្តរេ;

    ‘Nikkhittasatthā paccatthā, nivātamanuvattare;

    ឧត្តមោ ឧស្សវោ អជ្ជ, ន យុទ្ធំ មម រុច្ចតិ។

    Uttamo ussavo ajja, na yuddhaṃ mama ruccati.

    ១១៦១.

    1161.

    ‘អន្នបានញ្ច ខជ្ជញ្ច, ខិប្បំ អភិហរន្តុ តេ;

    ‘Annapānañca khajjañca, khippaṃ abhiharantu te;

    រមស្សុ ទេវ កាមេហិ, នច្ចគីតេ សុវាទិតេ’។

    Ramassu deva kāmehi, naccagīte suvādite’.

    ១១៦២.

    1162.

    សុនាមស្ស វចោ សុត្វា, វិជយោ ឯតទព្រវិ;

    Sunāmassa vaco sutvā, vijayo etadabravi;

    ‘សព្ពេ កាមា មហារាជ, និច្ចំ តវ មុបដ្ឋិតា។

    ‘Sabbe kāmā mahārāja, niccaṃ tava mupaṭṭhitā.

    ១១៦៣.

    1163.

    ‘ន ហេតេ ទុល្លភា ទេវ, តវ កាមេហិ មោទិតុំ;

    ‘Na hete dullabhā deva, tava kāmehi modituṃ;

    សទាបិ កាមា សុលភា, នេតំ ចិត្តមតំ មម។

    Sadāpi kāmā sulabhā, netaṃ cittamataṃ mama.

    ១១៦៤.

    1164.

    ‘សមណំ ព្រាហ្មណំ វាបិ, ឧបាសេមុ ពហុស្សុតំ;

    ‘Samaṇaṃ brāhmaṇaṃ vāpi, upāsemu bahussutaṃ;

    យោ នជ្ជ វិនយេ កង្ខំ, អត្ថធម្មវិទូ ឥសេ’។

    Yo najja vinaye kaṅkhaṃ, atthadhammavidū ise’.

    ១១៦៥.

    1165.

    វិជយស្ស វចោ សុត្វា, រាជា អង្គតិ មព្រវិ;

    Vijayassa vaco sutvā, rājā aṅgati mabravi;

    ‘យថា វិជយោ ភណតិ, មយ្ហម្បេតំវ រុច្ចតិ;

    ‘Yathā vijayo bhaṇati, mayhampetaṃva ruccati;

    ១១៦៦.

    1166.

    ‘សមណំ ព្រាហ្មណំ វាបិ, ឧបាសេមុ ពហុស្សុតំ;

    ‘Samaṇaṃ brāhmaṇaṃ vāpi, upāsemu bahussutaṃ;

    យោ នជ្ជ វិនយេ កង្ខំ, អត្ថធម្មវិទូ ឥសេ។

    Yo najja vinaye kaṅkhaṃ, atthadhammavidū ise.

    ១១៦៧.

    1167.

    ‘សព្ពេវ សន្តា ករោថ មតិំ, កំ ឧបាសេមុ បណ្ឌិតំ;

    ‘Sabbeva santā karotha matiṃ, kaṃ upāsemu paṇḍitaṃ;

    យោ នជ្ជ វិនយេ កង្ខំ, អត្ថធម្មវិទូ ឥសេ’។

    Yo najja vinaye kaṅkhaṃ, atthadhammavidū ise’.

    ១១៦៨.

    1168.

    វេទេហស្ស វចោ សុត្វា, អលាតោ ឯតទព្រវិ;

    Vedehassa vaco sutvā, alāto etadabravi;

    ‘អត្ថាយំ មិគទាយស្មិំ, អចេលោ ធីរសម្មតោ។

    ‘Atthāyaṃ migadāyasmiṃ, acelo dhīrasammato.

    ១១៦៩.

    1169.

    ‘គុណោ កស្សបគោត្តាយំ, សុតោ ចិត្រកថី គណី;

    ‘Guṇo kassapagottāyaṃ, suto citrakathī gaṇī;

    តំ ទេវ បយិរុបាសេមុ, សោ នោ កង្ខំ វិនេស្សតិ’។

    Taṃ deva payirupāsemu, so no kaṅkhaṃ vinessati’.

    ១១៧០.

    1170.

    ‘‘អលាតស្ស វចោ សុត្វា, រាជា ចោទេសិ សារថិំ;

    ‘‘Alātassa vaco sutvā, rājā codesi sārathiṃ;

    មិគទាយំ គមិស្សាម, យុត្តំ យានំ ឥធា នយា’’តិ។

    Migadāyaṃ gamissāma, yuttaṃ yānaṃ idhā nayā’’ti.

    តត្ថ ហដ្ឋន្តិ តុដ្ឋបហដ្ឋំ។ ឱជិនាមសេតិ យំ នោ អជិតំ, តំ ជិនាម។ ឯសោ មម អជ្ឈាសយោតិ។ រាជា តស្ស កថំ នេវ បដិក្កោសិ, នាភិនន្ទិ។ ឯតទព្រវីតិ រាជានំ អលាតស្ស វចនំ អនភិនន្ទន្តំ អប្បដិក្កោសន្តំ ទិស្វា ‘‘នាយំ យុទ្ធជ្ឈាសយោ, អហមស្ស ចិត្តំ គណ្ហន្តោ កាមគុណាភិរតិំ វណ្ណយិស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា ឯតំ ‘‘សព្ពេ តុយ្ហ’’ន្តិអាទិវចនំ អព្រវិ។

    Tattha haṭṭhanti tuṭṭhapahaṭṭhaṃ. Ojināmaseti yaṃ no ajitaṃ, taṃ jināma. Eso mama ajjhāsayoti. Rājā tassa kathaṃ neva paṭikkosi, nābhinandi. Etadabravīti rājānaṃ alātassa vacanaṃ anabhinandantaṃ appaṭikkosantaṃ disvā ‘‘nāyaṃ yuddhajjhāsayo, ahamassa cittaṃ gaṇhanto kāmaguṇābhiratiṃ vaṇṇayissāmī’’ti cintetvā etaṃ ‘‘sabbe tuyha’’ntiādivacanaṃ abravi.

    វិជយោ ឯតទព្រវីតិ រាជា សុនាមស្សបិ វចនំ នាភិនន្ទិ, ន បដិក្កោសិ។ តតោ វិជយោ ‘‘អយំ រាជា ឥមេសំ ទ្វិន្នម្បិ វចនំ សុត្វា តុណ្ហីយេវ ឋិតោ, បណ្ឌិតា នាម ធម្មស្សវនសោណ្ឌា ហោន្តិ, ធម្មស្សវនមស្ស វណ្ណយិស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា ឯតំ ‘‘សព្ពេ កាមា’’តិអាទិវចនំ អព្រវិ។ តត្ថ តវ មុបដ្ឋិតាតិ តវ ឧបដ្ឋិតា។ មោទិតុន្តិ តវ កាមេហិ មោទិតុំ អភិរមិតុំ ឥច្ឆាយ សតិ ន ហិ ឯតេ កាមា ទុល្លភា។ នេតំ ចិត្តមតំ មមាតិ ឯតំ តវ កាមេហិ អភិរមណំ មម ចិត្តមតំ ន ហោតិ, ន មេ ឯត្ថ ចិត្តំ បក្ខន្ទតិ។ យោ នជ្ជាតិ យោ នោ អជ្ជ។ អត្ថធម្មវិទូតិ បាឡិអត្ថញ្ចេវ បាឡិធម្មញ្ច ជានន្តោ។ ឥសេតិ ឥសិ ឯសិតគុណោ។

    Vijayoetadabravīti rājā sunāmassapi vacanaṃ nābhinandi, na paṭikkosi. Tato vijayo ‘‘ayaṃ rājā imesaṃ dvinnampi vacanaṃ sutvā tuṇhīyeva ṭhito, paṇḍitā nāma dhammassavanasoṇḍā honti, dhammassavanamassa vaṇṇayissāmī’’ti cintetvā etaṃ ‘‘sabbe kāmā’’tiādivacanaṃ abravi. Tattha tavamupaṭṭhitāti tava upaṭṭhitā. Moditunti tava kāmehi modituṃ abhiramituṃ icchāya sati na hi ete kāmā dullabhā. Netaṃ cittamataṃ mamāti etaṃ tava kāmehi abhiramaṇaṃ mama cittamataṃ na hoti, na me ettha cittaṃ pakkhandati. Yo najjāti yo no ajja. Atthadhammavidūti pāḷiatthañceva pāḷidhammañca jānanto. Iseti isi esitaguṇo.

    អង្គតិ មព្រវីតិ អង្គតិ អព្រវិ។ មយ្ហម្បេតំវ រុច្ចតីតិ មយ្ហម្បិ ឯតញ្ញេវ រុច្ចតិ។ សព្ពេវ សន្តាតិ សព្ពេវ តុម្ហេ ឥធ វិជ្ជមានា មតិំ ករោថ ចិន្តេថ។ អលាតោ ឯតទព្រវីតិ រញ្ញោ កថំ សុត្វា អលាតោ ‘‘អយំ មម កុលូបកោ គុណោ នាម អាជីវកោ រាជុយ្យានេ វសតិ, តំ បសំសិត្វា រាជកុលូបកំ ករិស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា ឯតំ ‘‘អត្ថាយ’’ន្តិអាទិវចនំ អព្រវិ។ តត្ថ ធីរសម្មតោតិ បណ្ឌិតោតិ សម្មតោ។ កស្សបគោត្តាយន្តិ កស្សបគោត្តោ អយំ។ សុតោតិ ពហុស្សុតោ។ គណីតិ គណសត្ថា។ ចោទេសីតិ អាណាបេសិ។

    Aṅgati mabravīti aṅgati abravi. Mayhampetaṃva ruccatīti mayhampi etaññeva ruccati. Sabbeva santāti sabbeva tumhe idha vijjamānā matiṃ karotha cintetha. Alāto etadabravīti rañño kathaṃ sutvā alāto ‘‘ayaṃ mama kulūpako guṇo nāma ājīvako rājuyyāne vasati, taṃ pasaṃsitvā rājakulūpakaṃ karissāmī’’ti cintetvā etaṃ ‘‘atthāya’’ntiādivacanaṃ abravi. Tattha dhīrasammatoti paṇḍitoti sammato. Kassapagottāyanti kassapagotto ayaṃ. Sutoti bahussuto. Gaṇīti gaṇasatthā. Codesīti āṇāpesi.

    រញ្ញោ តំ កថំ សុត្វា សារថិនោ តថា ករិំសុ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Rañño taṃ kathaṃ sutvā sārathino tathā kariṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ១១៧១.

    1171.

    ‘‘តស្ស យានំ អយោជេសុំ, ទន្តំ រូបិយបក្ខរំ;

    ‘‘Tassa yānaṃ ayojesuṃ, dantaṃ rūpiyapakkharaṃ;

    សុក្កមដ្ឋបរិវារំ, បណ្ឌរំ ទោសិនា មុខំ។

    Sukkamaṭṭhaparivāraṃ, paṇḍaraṃ dosinā mukhaṃ.

    ១១៧២.

    1172.

    ‘‘តត្រាសុំ កុមុទាយុត្តា, ចត្តារោ សិន្ធវា ហយា;

    ‘‘Tatrāsuṃ kumudāyuttā, cattāro sindhavā hayā;

    អនិលូបមសមុប្បាតា, សុទន្តា សោណ្ណមាលិនោ។

    Anilūpamasamuppātā, sudantā soṇṇamālino.

    ១១៧៣.

    1173.

    ‘‘សេតច្ឆត្តំ សេតរថោ, សេតស្សា សេតពីជនី;

    ‘‘Setacchattaṃ setaratho, setassā setabījanī;

    វេទេហោ សហមច្ចេហិ, និយ្យំ ចន្ទោវ សោភតិ។

    Vedeho sahamaccehi, niyyaṃ candova sobhati.

    ១១៧៤.

    1174.

    ‘‘តមនុយាយិំសុ ពហវោ, ឥន្ទិខគ្គធរា ពលី;

    ‘‘Tamanuyāyiṃsu bahavo, indikhaggadharā balī;

    អស្សបិដ្ឋិគតា វីរា, នរា នរវរាធិបំ។

    Assapiṭṭhigatā vīrā, narā naravarādhipaṃ.

    ១១៧៥.

    1175.

    ‘‘សោ មុហុត្តំវ យាយិត្វា, យានា ឱរុយ្ហ ខត្តិយោ;

    ‘‘So muhuttaṃva yāyitvā, yānā oruyha khattiyo;

    វេទេហោ សហមច្ចេហិ, បត្តី គុណមុបាគមិ។

    Vedeho sahamaccehi, pattī guṇamupāgami.

    ១១៧៦.

    1176.

    ‘‘យេបិ តត្ថ តទា អាសុំ, ព្រាហ្មណិព្ភា សមាគតា;

    ‘‘Yepi tattha tadā āsuṃ, brāhmaṇibbhā samāgatā;

    ន តេ អបនយី រាជា, អកតំ ភូមិមាគតេ’’តិ។

    Na te apanayī rājā, akataṃ bhūmimāgate’’ti.

    តត្ថ តស្ស យានន្តិ តស្ស រញ្ញោ រថំ យោជយិំសុ។ ទន្តន្តិ ទន្តមយំ។ រូបិយបក្ខរន្តិ រជតមយឧបក្ខរំ។ សុក្កមដ្ឋបរិវារន្តិ បរិសុទ្ធាផរុសបរិវារំ។ ទោសិនា មុខន្តិ វិគតទោសាយ រត្តិយា មុខំ វិយ, ចន្ទសទិសន្តិ អត្ថោ។ តត្រាសុន្តិ តត្រ អហេសុំ។ កុមុទាតិ កុមុទវណ្ណា។ សិន្ធវាតិ សិន្ធវជាតិកា។ អនិលូបមសមុប្បាតាតិ វាតសទិសវេគា។ សេតច្ឆត្តន្តិ តស្មិំ រថេ សមុស្សាបិតំ ឆត្តម្បិ សេតំ អហោសិ។ សេតរថោតិ សោបិ រថោ សេតោយេវ។ សេតស្សាតិ អស្សាបិ សេតា។ សេតពីជនីតិ ពីជនីបិ សេតា។ និយ្យន្តិ តេន រថេន និគ្គច្ឆន្តោ អមច្ចគណបរិវុតោ វេទេហរាជា ចន្ទោ វិយ សោភតិ។

    Tattha tassa yānanti tassa rañño rathaṃ yojayiṃsu. Dantanti dantamayaṃ. Rūpiyapakkharanti rajatamayaupakkharaṃ. Sukkamaṭṭhaparivāranti parisuddhāpharusaparivāraṃ. Dosinā mukhanti vigatadosāya rattiyā mukhaṃ viya, candasadisanti attho. Tatrāsunti tatra ahesuṃ. Kumudāti kumudavaṇṇā. Sindhavāti sindhavajātikā. Anilūpamasamuppātāti vātasadisavegā. Setacchattanti tasmiṃ rathe samussāpitaṃ chattampi setaṃ ahosi. Setarathoti sopi ratho setoyeva. Setassāti assāpi setā. Setabījanīti bījanīpi setā. Niyyanti tena rathena niggacchanto amaccagaṇaparivuto vedeharājā cando viya sobhati.

    នរវរាធិបន្តិ នរវរានំ អធិបតិំ រាជាធិរាជានំ។ សោ មុហុត្តំវ យាយិត្វាតិ សោ រាជា មុហុត្តេនេវ ឧយ្យានំ គន្ត្វា។ បត្តី គុណមុបាគមីតិ បត្តិកោវ គុណំ អាជីវកំ ឧបាគមិ។ យេបិ តត្ថ តទា អាសុន្តិ យេបិ តស្មិំ ឧយ្យានេ តទា បុរេតរំ គន្ត្វា តំ អាជីវកំ បយិរុបាសមានា និសិន្នា អហេសុំ។ ន តេ អបនយីតិ អម្ហាកមេវ ទោសោ, យេ មយំ បច្ឆា អគមិម្ហា, តុម្ហេ មា ចិន្តយិត្ថាតិ តេ ព្រាហ្មណេ ច ឥព្ភេ ច រញ្ញោយេវ អត្ថាយ អកតំ អកតោកាសំ ភូមិំ សមាគតេ ន ឧស្សារណំ ការេត្វា អបនយីតិ។

    Naravarādhipanti naravarānaṃ adhipatiṃ rājādhirājānaṃ. So muhuttaṃva yāyitvāti so rājā muhutteneva uyyānaṃ gantvā. Pattī guṇamupāgamīti pattikova guṇaṃ ājīvakaṃ upāgami. Yepi tattha tadā āsunti yepi tasmiṃ uyyāne tadā puretaraṃ gantvā taṃ ājīvakaṃ payirupāsamānā nisinnā ahesuṃ. Na te apanayīti amhākameva doso, ye mayaṃ pacchā agamimhā, tumhe mā cintayitthāti te brāhmaṇe ca ibbhe ca raññoyeva atthāya akataṃ akatokāsaṃ bhūmiṃ samāgate na ussāraṇaṃ kāretvā apanayīti.

    តាយ បន ឱមិស្សកបរិសាយ បរិវុតោវ ឯកមន្តំ និសីទិត្វា បដិសន្ថារមកាសិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Tāya pana omissakaparisāya parivutova ekamantaṃ nisīditvā paṭisanthāramakāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ១១៧៧.

    1177.

    ‘‘តតោ សោ មុទុកា ភិសិយា, មុទុចិត្តកសន្ថតេ;

    ‘‘Tato so mudukā bhisiyā, muducittakasanthate;

    មុទុបច្ចត្ថតេ រាជា, ឯកមន្តំ ឧបាវិសិ។

    Mudupaccatthate rājā, ekamantaṃ upāvisi.

    ១១៧៨.

    1178.

    ‘‘និសជ្ជ រាជា សម្មោទិ, កថំ សារណិយំ តតោ;

    ‘‘Nisajja rājā sammodi, kathaṃ sāraṇiyaṃ tato;

    ‘កច្ចិ យាបនិយំ ភន្តេ, វាតានមវិយគ្គតា។

    ‘Kacci yāpaniyaṃ bhante, vātānamaviyaggatā.

    ១១៧៩.

    1179.

    ‘កច្ចិ អកសិរា វុត្តិ, លភសិ បិណ្ឌយាបនំ;

    ‘Kacci akasirā vutti, labhasi piṇḍayāpanaṃ;

    អប្បាពាធោ ចសិ កច្ចិ, ចក្ខុំ ន បរិហាយតិ’។

    Appābādho casi kacci, cakkhuṃ na parihāyati’.

    ១១៨០.

    1180.

    តំ គុណោ បដិសម្មោទិ, វេទេហំ វិនយេ រតំ;

    Taṃ guṇo paṭisammodi, vedehaṃ vinaye rataṃ;

    ‘យាបនីយំ មហារាជ, សព្ពមេតំ តទូភយំ។

    ‘Yāpanīyaṃ mahārāja, sabbametaṃ tadūbhayaṃ.

    ១១៨១.

    1181.

    ‘កច្ចិ តុយ្ហម្បិ វេទេហ, បច្ចន្តា ន ពលីយរេ;

    ‘Kacci tuyhampi vedeha, paccantā na balīyare;

    កច្ចិ អរោគំ យោគ្គំ តេ, កច្ចិ វហតិ វាហនំ;

    Kacci arogaṃ yoggaṃ te, kacci vahati vāhanaṃ;

    កច្ចិ តេ ព្យាធយោ នត្ថិ, សរីរស្សុបតាបិយា’។

    Kacci te byādhayo natthi, sarīrassupatāpiyā’.

    ១១៨២.

    1182.

    ‘‘បដិសម្មោទិតោ រាជា, តតោ បុច្ឆិ អនន្តរា;

    ‘‘Paṭisammodito rājā, tato pucchi anantarā;

    អត្ថំ ធម្មញ្ច ញាយញ្ច, ធម្មកាមោ រថេសភោ។

    Atthaṃ dhammañca ñāyañca, dhammakāmo rathesabho.

    ១១៨៣.

    1183.

    ‘កថំ ធម្មំ ចរេ មច្ចោ, មាតាបិតូសុ កស្សប;

    ‘Kathaṃ dhammaṃ care macco, mātāpitūsu kassapa;

    កថំ ចរេ អាចរិយេ, បុត្តទារេ កថំ ចរេ។

    Kathaṃ care ācariye, puttadāre kathaṃ care.

    ១១៨៤.

    1184.

    ‘កថំ ចរេយ្យ វុឌ្ឍេសុ, កថំ សមណព្រាហ្មណេ;

    ‘Kathaṃ careyya vuḍḍhesu, kathaṃ samaṇabrāhmaṇe;

    កថញ្ច ពលកាយស្មិំ, កថំ ជនបទេ ចរេ។

    Kathañca balakāyasmiṃ, kathaṃ janapade care.

    ១១៨៥.

    1185.

    ‘កថំ ធម្មំ ចរិត្វាន, មច្ចា គច្ឆន្តិ សុគ្គតិំ;

    ‘Kathaṃ dhammaṃ caritvāna, maccā gacchanti suggatiṃ;

    កថញ្ចេកេ អធម្មដ្ឋា, បតន្តិ និរយំ អថោ’’’តិ។

    Kathañceke adhammaṭṭhā, patanti nirayaṃ atho’’’ti.

    តត្ថ មុទុកា ភិសិយាតិ មុទុកាយ សុខសម្ផស្សាយ ភិសិយា។ មុទុចិត្តកសន្ថតេតិ សុខសម្ផស្សេ ចិត្តត្ថរណេ។ មុទុបច្ចត្ថតេតិ មុទុនា បច្ចត្ថរណេន បច្ចត្ថតេ។ សម្មោទីតិ អាជីវកេន សទ្ធិំ សម្មោទនីយំ កថំ កថេសិ។ តតោតិ តតោ និសជ្ជនតោ អនន្តរមេវ សារណីយំ កថំ កថេសីតិ អត្ថោ។ តត្ថ កច្ចិ យាបនិយន្តិ កច្ចិ តេ, ភន្តេ, សរីរំ បច្ចយេហិ យាបេតុំ សក្កា។ វាតានមវិយគ្គតាតិ កច្ចិ តេ សរីរេ ធាតុយោ សមប្បវត្តា, វាតានំ ព្យគ្គតា នត្ថិ, តត្ថ តត្ថ វគ្គវគ្គា ហុត្វា វាតា ន ពាធយន្តីតិ អត្ថោ។

    Tattha mudukā bhisiyāti mudukāya sukhasamphassāya bhisiyā. Muducittakasanthateti sukhasamphasse cittattharaṇe. Mudupaccatthateti mudunā paccattharaṇena paccatthate. Sammodīti ājīvakena saddhiṃ sammodanīyaṃ kathaṃ kathesi. Tatoti tato nisajjanato anantarameva sāraṇīyaṃ kathaṃ kathesīti attho. Tattha kacci yāpaniyanti kacci te, bhante, sarīraṃ paccayehi yāpetuṃ sakkā. Vātānamaviyaggatāti kacci te sarīre dhātuyo samappavattā, vātānaṃ byaggatā natthi, tattha tattha vaggavaggā hutvā vātā na bādhayantīti attho.

    អកសិរាតិ និទ្ទុក្ខា។ វុត្តីតិ ជីវិតវុត្តិ។ អប្បាពាធោតិ ឥរិយាបថភញ្ជកេនាពាធេន វិរហិតោ ។ ចក្ខុន្តិ កច្ចិ តេ ចក្ខុអាទីនិ ឥន្ទ្រិយានិ ន បរិហាយន្តីតិ បុច្ឆតិ។ បដិសម្មោទីតិ សម្មោទនីយកថាយ បដិកថេសិ។ តត្ថ សព្ពមេតន្តិ យំ តយា វុត្តំ វាតានមវិយគ្គតាទិ, តំ សព្ពំ តថេវ។ តទុភយន្តិ យម្បិ តយា ‘‘អប្បាពាធោ ចសិ កច្ចិ, ចក្ខុំ ន បរិហាយតី’’តិ វុត្តំ, តម្បិ ឧភយំ តថេវ។

    Akasirāti niddukkhā. Vuttīti jīvitavutti. Appābādhoti iriyāpathabhañjakenābādhena virahito . Cakkhunti kacci te cakkhuādīni indriyāni na parihāyantīti pucchati. Paṭisammodīti sammodanīyakathāya paṭikathesi. Tattha sabbametanti yaṃ tayā vuttaṃ vātānamaviyaggatādi, taṃ sabbaṃ tatheva. Tadubhayanti yampi tayā ‘‘appābādho casi kacci, cakkhuṃ na parihāyatī’’ti vuttaṃ, tampi ubhayaṃ tatheva.

    ន ពលីយរេតិ នាភិភវន្តិ ន កុប្បន្តិ។ អនន្តរាតិ បដិសន្ថារតោ អនន្តរា បញ្ហំ បុច្ឆិ។ តត្ថ អត្ថំ ធម្មញ្ច ញាយញ្ចាតិ បាឡិអត្ថញ្ច បាឡិញ្ច ការណយុត្តិញ្ច ។ សោ ហិ ‘‘កថំ ធម្មំ ចរេ’’តិ បុច្ឆន្តោ មាតាបិតុអាទីសុ បដិបត្តិទីបកំ បាឡិញ្ច បាឡិអត្ថញ្ច ការណយុត្តិញ្ច មេ កថេថាតិ ឥមំ អត្ថញ្ច ធម្មញ្ច ញាយញ្ច បុច្ឆតិ។ តត្ថ កថញ្ចេកេ អធម្មដ្ឋាតិ ឯកច្ចេ អធម្មេ ឋិតា កថំ និរយញ្ចេវ អថោ សេសអបាយេ ច បតន្តីតិ សព្ពញ្ញុពុទ្ធបច្ចេកពុទ្ធពុទ្ធសាវកមហាពោធិសត្តេសុ បុរិមស្ស បុរិមស្ស អលាភេន បច្ឆិមំ បច្ឆិមំ បុច្ឆិតព្ពកំ មហេសក្ខបញ្ហំ រាជា កិញ្ចិ អជានន្តំ នគ្គភោគ្គំ និស្សិរិកំ អន្ធពាលំ អាជីវកំ បុច្ឆិ។

    Na balīyareti nābhibhavanti na kuppanti. Anantarāti paṭisanthārato anantarā pañhaṃ pucchi. Tattha atthaṃ dhammañca ñāyañcāti pāḷiatthañca pāḷiñca kāraṇayuttiñca . So hi ‘‘kathaṃ dhammaṃ care’’ti pucchanto mātāpituādīsu paṭipattidīpakaṃ pāḷiñca pāḷiatthañca kāraṇayuttiñca me kathethāti imaṃ atthañca dhammañca ñāyañca pucchati. Tattha kathañceke adhammaṭṭhāti ekacce adhamme ṭhitā kathaṃ nirayañceva atho sesaapāye ca patantīti sabbaññubuddhapaccekabuddhabuddhasāvakamahābodhisattesu purimassa purimassa alābhena pacchimaṃ pacchimaṃ pucchitabbakaṃ mahesakkhapañhaṃ rājā kiñci ajānantaṃ naggabhoggaṃ nissirikaṃ andhabālaṃ ājīvakaṃ pucchi.

    សោបិ ឯវំ បុច្ឆិតោ បុច្ឆានុរូបំ ព្យាករណំ អទិស្វា ចរន្តំ គោណំ ទណ្ឌេន បហរន្តោ វិយ ភត្តបាតិយំ កចវរំ ខិបន្តោ វិយ ច ‘‘សុណ, មហារាជា’’តិ ឱកាសំ ការេត្វា អត្តនោ មិច្ឆាវាទំ បដ្ឋបេសិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Sopi evaṃ pucchito pucchānurūpaṃ byākaraṇaṃ adisvā carantaṃ goṇaṃ daṇḍena paharanto viya bhattapātiyaṃ kacavaraṃ khipanto viya ca ‘‘suṇa, mahārājā’’ti okāsaṃ kāretvā attano micchāvādaṃ paṭṭhapesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ១១៨៦.

    1186.

    ‘‘វេទេហស្ស វចោ សុត្វា, កស្សបោ ឯតទព្រវិ;

    ‘‘Vedehassa vaco sutvā, kassapo etadabravi;

    ‘សុណោហិ មេ មហារាជ, សច្ចំ អវិតថំ បទំ។

    ‘Suṇohi me mahārāja, saccaṃ avitathaṃ padaṃ.

    ១១៨៧.

    1187.

    ‘នត្ថិ ធម្មចរិតស្ស, ផលំ កល្យាណបាបកំ;

    ‘Natthi dhammacaritassa, phalaṃ kalyāṇapāpakaṃ;

    នត្ថិ ទេវ បរោ លោកោ, កោ តតោ ហិ ឥធាគតោ។

    Natthi deva paro loko, ko tato hi idhāgato.

    ១១៨៨.

    1188.

    ‘នត្ថិ ទេវ បិតរោ វា, កុតោ មាតា កុតោ បិតា;

    ‘Natthi deva pitaro vā, kuto mātā kuto pitā;

    នត្ថិ អាចរិយោ នាម, អទន្តំ កោ ទមេស្សតិ។

    Natthi ācariyo nāma, adantaṃ ko damessati.

    ១១៨៩.

    1189.

    ‘សមតុល្យានិ ភូតានិ, នត្ថិ ជេដ្ឋាបចាយិកា;

    ‘Samatulyāni bhūtāni, natthi jeṭṭhāpacāyikā;

    នត្ថិ ពលំ វីរិយំ វា, កុតោ ឧដ្ឋានបោរិសំ;

    Natthi balaṃ vīriyaṃ vā, kuto uṭṭhānaporisaṃ;

    និយតានិ ហិ ភូតានិ, យថា គោដវិសោ តថា។

    Niyatāni hi bhūtāni, yathā goṭaviso tathā.

    ១១៩០.

    1190.

    ‘លទ្ធេយ្យំ លភតេ មច្ចោ, តត្ថ ទានផលំ កុតោ;

    ‘Laddheyyaṃ labhate macco, tattha dānaphalaṃ kuto;

    នត្ថិ ទានផលំ ទេវ, អវសោ ទេវវីរិយោ។

    Natthi dānaphalaṃ deva, avaso devavīriyo.

    ១១៩១.

    1191.

    ‘ពាលេហិ ទានំ បញ្ញត្តំ, បណ្ឌិតេហិ បដិច្ឆិតំ;

    ‘Bālehi dānaṃ paññattaṃ, paṇḍitehi paṭicchitaṃ;

    អវសា ទេន្តិ ធីរានំ, ពាលា បណ្ឌិតមានិនោ’’’តិ។

    Avasā denti dhīrānaṃ, bālā paṇḍitamānino’’’ti.

    តត្ថ ឥធាគតោតិ តតោ បរលោកតោ ឥធាគតោ នាម នត្ថិ។ នត្ថិ ទេវ បិតរោ វាតិ ទេវ, អយ្យកបេយ្យកាទយោ វា នត្ថិ, តេសុ អសន្តេសុ កុតោ មាតា កុតោ បិតា។ យថា គោដវិសោ តថាតិ គោដវិសោ វុច្ចតិ បច្ឆាពន្ធោ, យថា នាវាយ បច្ឆាពន្ធោ នាវមេវ អនុគច្ឆតិ, តថា ឥមេ សត្តា និយតមេវ អនុគច្ឆន្តីតិ វទតិ។ អវសោ ទេវវីរិយោតិ ឯវំ ទានផលេ អសតិ យោ កោចិ ពាលោ ទានំ ទេតិ, សោ អវសោ អវីរិយោ ន អត្តនោ វសេន ពលេន ទេតិ, ទានផលំ បន អត្ថីតិ សញ្ញាយ អញ្ញេសំ អន្ធពាលានំ សទ្ទហិត្វា ទេតីតិ ទីបេតិ។ ពាលេហិ ទានំ បញ្ញត្តន្តិ ‘‘ទានំ ទាតព្ព’’ន្តិ អន្ធពាលេហិ បញ្ញត្តំ អនុញ្ញាតំ, តំ ទានំ ពាលាយេវ ទេន្តិ, បណ្ឌិតា បដិគ្គណ្ហន្តិ។

    Tattha idhāgatoti tato paralokato idhāgato nāma natthi. Natthi deva pitaro vāti deva, ayyakapeyyakādayo vā natthi, tesu asantesu kuto mātā kuto pitā. Yathā goṭavisotathāti goṭaviso vuccati pacchābandho, yathā nāvāya pacchābandho nāvameva anugacchati, tathā ime sattā niyatameva anugacchantīti vadati. Avaso devavīriyoti evaṃ dānaphale asati yo koci bālo dānaṃ deti, so avaso avīriyo na attano vasena balena deti, dānaphalaṃ pana atthīti saññāya aññesaṃ andhabālānaṃ saddahitvā detīti dīpeti. Bālehi dānaṃ paññattanti ‘‘dānaṃ dātabba’’nti andhabālehi paññattaṃ anuññātaṃ, taṃ dānaṃ bālāyeva denti, paṇḍitā paṭiggaṇhanti.

    ឯវំ ទានស្ស និប្ផលតំ វណ្ណេត្វា ឥទានិ បាបស្ស និប្ផលភាវំ វណ្ណេតុំ អាហ –

    Evaṃ dānassa nipphalataṃ vaṇṇetvā idāni pāpassa nipphalabhāvaṃ vaṇṇetuṃ āha –

    ១១៩២.

    1192.

    ‘‘សត្តិមេ សស្សតា កាយា, អច្ឆេជ្ជា អវិកោបិនោ;

    ‘‘Sattime sassatā kāyā, acchejjā avikopino;

    តេជោ បថវី អាបោ ច, វាយោ សុខំ ទុខញ្ចិមេ;

    Tejo pathavī āpo ca, vāyo sukhaṃ dukhañcime;

    ជីវេ ច សត្តិមេ កាយា, យេសំ ឆេត្តា ន វិជ្ជតិ។

    Jīve ca sattime kāyā, yesaṃ chettā na vijjati.

    ១១៩៣.

    1193.

    ‘‘នត្ថិ ហន្តា វ ឆេត្តា វា, ហញ្ញេ យេវាបិ កោចិ នំ;

    ‘‘Natthi hantā va chettā vā, haññe yevāpi koci naṃ;

    អន្តរេនេវ កាយានំ, សត្ថានិ វីតិវត្តរេ។

    Antareneva kāyānaṃ, satthāni vītivattare.

    ១១៩៤.

    1194.

    ‘‘យោ ចាបិ សិរមាទាយ, បរេសំ និសិតាសិនា;

    ‘‘Yo cāpi siramādāya, paresaṃ nisitāsinā;

    ន សោ ឆិន្ទតិ តេ កាយេ, តត្ថ បាបផលំ កុតោ។

    Na so chindati te kāye, tattha pāpaphalaṃ kuto.

    ១១៩៥.

    1195.

    ‘‘ចុល្លាសីតិមហាកប្បេ, សព្ពេ សុជ្ឈន្តិ សំសរំ;

    ‘‘Cullāsītimahākappe, sabbe sujjhanti saṃsaraṃ;

    អនាគតេ តម្ហិ កាលេ, សញ្ញតោបិ ន សុជ្ឈតិ។

    Anāgate tamhi kāle, saññatopi na sujjhati.

    ១១៩៦.

    1196.

    ‘‘ចរិត្វាបិ ពហុំ ភទ្រំ, នេវ សុជ្ឈន្តិនាគតេ;

    ‘‘Caritvāpi bahuṃ bhadraṃ, neva sujjhantināgate;

    បាបញ្ចេបិ ពហុំ កត្វា, តំ ខណំ នាតិវត្តរេ។

    Pāpañcepi bahuṃ katvā, taṃ khaṇaṃ nātivattare.

    ១១៩៧.

    1197.

    ‘‘អនុបុព្ពេន នោ សុទ្ធិ, កប្បានំ ចុល្លសីតិយា;

    ‘‘Anupubbena no suddhi, kappānaṃ cullasītiyā;

    និយតិំ នាតិវត្តាម, វេលន្តមិវ សាគរោ’’តិ។

    Niyatiṃ nātivattāma, velantamiva sāgaro’’ti.

    តត្ថ កាយាតិ សមូហា។ អវិកោបិនោតិ វិកោបេតុំ ន សក្កា។ ជីវេតិ ជីវោ។ ‘‘ជីវោ’’តិបិ បាឋោ, អយមេវ អត្ថោ។ សត្តិមេ កាយាតិ ឥមេ សត្ត កាយា។ ហញ្ញេ យេវាបិ កោចិ នន្តិ យោ ហញ្ញេយ្យ, សោបិ នត្ថេវ។ វីតិវត្តរេតិ ឥមេសំ សត្តន្នំ កាយានំ អន្តរេយេវ ចរន្តិ , ឆិន្ទិតុំ ន សក្កោន្តិ។ សិរមាទាយាតិ បរេសំ សីសំ គហេត្វា។ និសិតាសិនាតិ និសិតេន អសិនា ឆិន្ទតិ, ន សោ ឆិន្ទតីតិ សោបិ តេ កាយេ ន ឆិន្ទតិ, បថវី បថវិមេវ ឧបេតិ, អាបាទយោ អាបាទិកេ, សុខទុក្ខជីវា អាកាសំ បក្ខន្ទន្តីតិ ទស្សេតិ។

    Tattha kāyāti samūhā. Avikopinoti vikopetuṃ na sakkā. Jīveti jīvo. ‘‘Jīvo’’tipi pāṭho, ayameva attho. Sattime kāyāti ime satta kāyā. Haññe yevāpi koci nanti yo haññeyya, sopi nattheva. Vītivattareti imesaṃ sattannaṃ kāyānaṃ antareyeva caranti , chindituṃ na sakkonti. Siramādāyāti paresaṃ sīsaṃ gahetvā. Nisitāsināti nisitena asinā chindati, na so chindatīti sopi te kāye na chindati, pathavī pathavimeva upeti, āpādayo āpādike, sukhadukkhajīvā ākāsaṃ pakkhandantīti dasseti.

    សំសរន្តិ មហារាជ, ឥមេ សត្តា ឥមំ បថវិំ ឯកមំសខលំ កត្វាបិ ឯត្តកេ កប្បេ សំសរន្តា សុជ្ឈន្តិ។ អញ្ញត្រ ហិ សំសារា សត្តេ សោធេតុំ សមត្ថោ នាម នត្ថិ, សព្ពេ សំសារេនេវ សុជ្ឈន្តិ។ អនាគតេ តម្ហិ កាលេតិ យថាវុត្តេ បន ឯតស្មិំ កាលេ អនាគតេ អប្បត្តេ អន្តរា សញ្ញតោបិ បរិសុទ្ធសីលោបិ ន សុជ្ឈតិ។ តំ ខណន្តិ តំ វុត្តប្បការំ កាលំ។ អនុបុព្ពេន នោ សុទ្ធីតិ អម្ហាកំ វាទេ អនុបុព្ពេន សុទ្ធិ, សព្ពេសំ អម្ហាកំ អនុបុព្ពេន សុទ្ធិ ភវិស្សតីតិ អត្ថោ។ ឥតិ សោ ឧច្ឆេទវាទោ អត្តនោ ថាមេន សកវាទំ និប្បទេសតោ កថេសីតិ។

    Saṃsaranti mahārāja, ime sattā imaṃ pathaviṃ ekamaṃsakhalaṃ katvāpi ettake kappe saṃsarantā sujjhanti. Aññatra hi saṃsārā satte sodhetuṃ samattho nāma natthi, sabbe saṃsāreneva sujjhanti. Anāgate tamhi kāleti yathāvutte pana etasmiṃ kāle anāgate appatte antarā saññatopi parisuddhasīlopi na sujjhati. Taṃkhaṇanti taṃ vuttappakāraṃ kālaṃ. Anupubbena no suddhīti amhākaṃ vāde anupubbena suddhi, sabbesaṃ amhākaṃ anupubbena suddhi bhavissatīti attho. Iti so ucchedavādo attano thāmena sakavādaṃ nippadesato kathesīti.

    ១១៩៨.

    1198.

    ‘‘កស្សបស្ស វចោ សុត្វា, អលាតោ ឯតទព្រវិ;

    ‘‘Kassapassa vaco sutvā, alāto etadabravi;

    ‘‘យថា ភទន្តោ ភណតិ, មយ្ហម្បេតំវ រុច្ចតិ។

    ‘‘Yathā bhadanto bhaṇati, mayhampetaṃva ruccati.

    ១១៩៩.

    1199.

    ‘អហម្បិ បុរិមំ ជាតិំ, សរេ សំសរិតត្តនោ;

    ‘Ahampi purimaṃ jātiṃ, sare saṃsaritattano;

    បិង្គលោ នាមហំ អាសិំ, លុទ្ទោ គោឃាតកោ បុរេ។

    Piṅgalo nāmahaṃ āsiṃ, luddo goghātako pure.

    ១២០០.

    1200.

    ‘ពារាណសិយំ ផីតាយំ, ពហុំ បាបំ មយា កតំ;

    ‘Bārāṇasiyaṃ phītāyaṃ, bahuṃ pāpaṃ mayā kataṃ;

    ពហូ មយា ហតា បាណា, មហិំសា សូករា អជា។

    Bahū mayā hatā pāṇā, mahiṃsā sūkarā ajā.

    ១២០១.

    1201.

    ‘តតោ ចុតោ ឥធ ជាតោ, ឥទ្ធេ សេនាបតីកុលេ;

    ‘Tato cuto idha jāto, iddhe senāpatīkule;

    នត្ថិ នូន ផលំ បាបំ, យោហំ ន និរយំ គតោ’’’តិ។

    Natthi nūna phalaṃ pāpaṃ, yohaṃ na nirayaṃ gato’’’ti.

    តត្ថ អលាតោ ឯតទព្រវីតិ សោ កិរ កស្សបទសពលស្ស ចេតិយេ អនោជបុប្ផទាមេន បូជំ កត្វា មរណសមយេ អញ្ញេន កម្មេន យថានុភាវំ ខិត្តោ សំសារេ សំសរន្តោ ឯកស្ស បាបកម្មស្ស និស្សន្ទេន គោឃាតកកុលេ និព្ពត្តិត្វា ពហុំ បាបមកាសិ។ អថស្ស មរណកាលេ ភស្មបដិច្ឆន្នោ វិយ អគ្គិ ឯត្តកំ កាលំ ឋិតំ តំ បុញ្ញកម្មំ ឱកាសមកាសិ។ សោ តស្សានុភាវេន ឥធ និព្ពត្តិត្វា តំ វិភូតិំ បត្តោ, ជាតិំ សរន្តោ បន អតីតានន្តរតោ បរំ បរិសរិតុំ អសក្កោន្តោ ‘‘គោឃាតកកម្មំ កត្វា ឥធ និព្ពត្តោស្មី’’តិ សញ្ញាយ តស្ស វាទំ ឧបត្ថម្ភេន្តោ ឥទំ ‘‘យថា ភទន្តោ ភណតី’’តិអាទិវចនំ អព្រវិ។ តត្ថ សរេ សំសរិតត្តនោតិ អត្តនោ សំសរិតំ សរាមិ។ សេនាបតីកុលេតិ សេនាបតិកុលម្ហិ។

    Tattha alāto etadabravīti so kira kassapadasabalassa cetiye anojapupphadāmena pūjaṃ katvā maraṇasamaye aññena kammena yathānubhāvaṃ khitto saṃsāre saṃsaranto ekassa pāpakammassa nissandena goghātakakule nibbattitvā bahuṃ pāpamakāsi. Athassa maraṇakāle bhasmapaṭicchanno viya aggi ettakaṃ kālaṃ ṭhitaṃ taṃ puññakammaṃ okāsamakāsi. So tassānubhāvena idha nibbattitvā taṃ vibhūtiṃ patto, jātiṃ saranto pana atītānantarato paraṃ parisarituṃ asakkonto ‘‘goghātakakammaṃ katvā idha nibbattosmī’’ti saññāya tassa vādaṃ upatthambhento idaṃ ‘‘yathā bhadanto bhaṇatī’’tiādivacanaṃ abravi. Tattha sare saṃsaritattanoti attano saṃsaritaṃ sarāmi. Senāpatīkuleti senāpatikulamhi.

    ១២០២.

    1202.

    ‘‘អថេត្ថ ពីជកោ នាម, ទាសោ អាសិ បដច្ចរី;

    ‘‘Athettha bījako nāma, dāso āsi paṭaccarī;

    ឧបោសថំ ឧបវសន្តោ, គុណសន្តិកុបាគមិ។

    Uposathaṃ upavasanto, guṇasantikupāgami.

    ១២០៣.

    1203.

    ‘‘កស្សបស្ស វចោ សុត្វា, អលាតស្ស ច ភាសិតំ;

    ‘‘Kassapassa vaco sutvā, alātassa ca bhāsitaṃ;

    បស្សសន្តោ មុហុំ ឧណ្ហំ, រុទំ អស្សូនិ វត្តយី’’តិ។

    Passasanto muhuṃ uṇhaṃ, rudaṃ assūni vattayī’’ti.

    តត្ថ អថេត្ថាតិ អថ ឯត្ថ ឯតិស្សំ មិថិលាយំ។ បដច្ចរីតិ ទលិទ្ទោ កបណោ អហោសិ។ គុណសន្តិកុបាគមីតិ គុណស្ស សន្តិកំ កិញ្ចិទេវ ការណំ សោស្សាមីតិ ឧបគតោតិ វេទិតព្ពោ។

    Tattha athetthāti atha ettha etissaṃ mithilāyaṃ. Paṭaccarīti daliddo kapaṇo ahosi. Guṇasantikupāgamīti guṇassa santikaṃ kiñcideva kāraṇaṃ sossāmīti upagatoti veditabbo.

    ១២០៤.

    1204.

    ‘‘តមនុបុច្ឆិ វេទេហោ, ‘កិមត្ថំ សម្ម រោទសិ;

    ‘‘Tamanupucchi vedeho, ‘kimatthaṃ samma rodasi;

    កិំ តេ សុតំ វា ទិដ្ឋំ វា, កិំ មំ វេទេសិ វេទន’’’ន្តិ។

    Kiṃ te sutaṃ vā diṭṭhaṃ vā, kiṃ maṃ vedesi vedana’’’nti.

    តត្ថ កិំ មំ វេទេសិ វេទនន្តិ កិំ នាម ត្វំ កាយិកំ វា ចេតសិកំ វា វេទនំ បត្តោយំ, ឯវំ រោទន្តោ មំ វេទេសិ ជានាបេសិ, ឧត្តានមេវ នំ កត្វា មយ្ហំ អាចិក្ខាហីតិ។

    Tattha kiṃ maṃ vedesi vedananti kiṃ nāma tvaṃ kāyikaṃ vā cetasikaṃ vā vedanaṃ pattoyaṃ, evaṃ rodanto maṃ vedesi jānāpesi, uttānameva naṃ katvā mayhaṃ ācikkhāhīti.

    ១២០៥.

    1205.

    ‘‘វេទេហស្ស វចោ សុត្វា, ពីជកោ ឯតទព្រវិ;

    ‘‘Vedehassa vaco sutvā, bījako etadabravi;

    ‘នត្ថិ មេ វេទនា ទុក្ខា, មហារាជ សុណោហិ មេ។

    ‘Natthi me vedanā dukkhā, mahārāja suṇohi me.

    ១២០៦.

    1206.

    ‘អហម្បិ បុរិមំ ជាតិំ, សរាមិ សុខមត្តនោ;

    ‘Ahampi purimaṃ jātiṃ, sarāmi sukhamattano;

    សាកេតាហំ បុរេ អាសិំ, ភាវសេដ្ឋិ គុណេ រតោ។

    Sāketāhaṃ pure āsiṃ, bhāvaseṭṭhi guṇe rato.

    ១២០៧.

    1207.

    ‘សម្មតោ ព្រាហ្មណិព្ភានំ, សំវិភាគរតោ សុចិ;

    ‘Sammato brāhmaṇibbhānaṃ, saṃvibhāgarato suci;

    ន ចាបិ បាបកំ កម្មំ, សរាមិ កតមត្តនោ។

    Na cāpi pāpakaṃ kammaṃ, sarāmi katamattano.

    ១២០៨.

    1208.

    ‘តតោ ចុតាហំ វេទេហ, ឥធ ជាតោ ទុរិត្ថិយា;

    ‘Tato cutāhaṃ vedeha, idha jāto duritthiyā;

    គព្ភម្ហិ កុម្ភទាសិយា, យតោ ជាតោ សុទុគ្គតោ។

    Gabbhamhi kumbhadāsiyā, yato jāto suduggato.

    ១២០៩.

    1209.

    ‘ឯវម្បិ ទុគ្គតោ សន្តោ, សមចរិយំ អធិដ្ឋិតោ;

    ‘Evampi duggato santo, samacariyaṃ adhiṭṭhito;

    ឧបឌ្ឍភាគំ ភត្តស្ស, ទទាមិ យោ មេ ឥច្ឆតិ។

    Upaḍḍhabhāgaṃ bhattassa, dadāmi yo me icchati.

    ១២១០.

    1210.

    ‘ចាតុទ្ទសិំ បញ្ចទសិំ, សទា ឧបវសាមហំ;

    ‘Cātuddasiṃ pañcadasiṃ, sadā upavasāmahaṃ;

    ន ចាបិ ភូតេ ហិំសាមិ, ថេយ្យំ ចាបិ វិវជ្ជយិំ។

    Na cāpi bhūte hiṃsāmi, theyyaṃ cāpi vivajjayiṃ.

    ១២១១.

    1211.

    ‘សព្ពមេវ ហិ នូនេតំ, សុចិណ្ណំ ភវតិ និប្ផលំ;

    ‘Sabbameva hi nūnetaṃ, suciṇṇaṃ bhavati nipphalaṃ;

    និរត្ថំ មញ្ញិទំ សីលំ, អលាតោ ភាសតី យថា។

    Niratthaṃ maññidaṃ sīlaṃ, alāto bhāsatī yathā.

    ១២១២.

    1212.

    ‘កលិមេវ នូន គណ្ហាមិ, អសិប្បោ ធុត្តកោ យថា;

    ‘Kalimeva nūna gaṇhāmi, asippo dhuttako yathā;

    កដំ អលាតោ គណ្ហាតិ, កិតវោសិក្ខិតោ យថា។

    Kaṭaṃ alāto gaṇhāti, kitavosikkhito yathā.

    ១២១៣.

    1213.

    ‘ទ្វារំ នប្បដិបស្សាមិ, យេន គច្ឆាមិ សុគ្គតិំ;

    ‘Dvāraṃ nappaṭipassāmi, yena gacchāmi suggatiṃ;

    តស្មា រាជ បរោទាមិ, សុត្វា កស្សបភាសិត’’’ន្តិ។

    Tasmā rāja parodāmi, sutvā kassapabhāsita’’’nti.

    តត្ថ ភាវសេដ្ឋីតិ ឯវំនាមកោ អសីតិកោដិវិភវោ សេដ្ឋិ។ គុណេ រតោតិ គុណម្ហិ រតោ។ សម្មតោតិ សម្ភាវិតោ សំវណ្ណិតោ។ សុចីតិ សុចិកម្មោ។ ឥធ ជាតោ ទុរិត្ថិយាតិ ឥមស្មិំ មិថិលនគរេ ទលិទ្ទិយា កបណាយ កុម្ភទាសិយា កុច្ឆិម្ហិ ជាតោស្មីតិ។ សោ កិរ បុព្ពេ កស្សបពុទ្ធកាលេ អរញ្ញេ នដ្ឋំ ពលិពទ្ទំ គវេសមានោ ឯកេន មគ្គមូឡ្ហេន ភិក្ខុនា មគ្គំ បុដ្ឋោ តុណ្ហី ហុត្វា បុន តេន បុច្ឆិតោ កុជ្ឈិត្វា ‘‘សមណ, ទាសា នាម មុខរា ហោន្តិ, ទាសេន តយា ភវិតព្ពំ, អតិមុខរោសី’’តិ អាហ។ តំ កម្មំ តទា វិបាកំ អទត្វា ភស្មច្ឆន្នោ វិយ បាវកោ ឋិតំ។ មរណសមយេ អញ្ញំ កម្មំ ឧបដ្ឋាសិ។ សោ យថាកម្មំ សំសារេ សំសរន្តោ ឯកស្ស កុសលកម្មស្ស ពលេន សាកេតេ វុត្តប្បការោ សេដ្ឋិ ហុត្វា ទានាទីនិ បុញ្ញានិ អកាសិ។ តំ បនស្ស កម្មំ បថវិយំ និហិតនិធិ វិយ ឋិតំ ឱកាសំ លភិត្វា វិបាកំ ទស្សតិ។ យំ បន តេន តំ ភិក្ខុំ អក្កោសន្តេន កតំ បាបកម្មំ, តមស្ស តស្មិំ អត្តភាវេ វិបាកំ អទាសិ។ សោ អជានន្តោ ‘‘ឥតរស្ស កល្យាណកម្មស្ស ពលេន កុម្ភទាសិយា កុច្ឆិម្ហិ និព្ពត្តោស្មី’’តិ សញ្ញាយ ឯវមាហ។ យតោ ជាតោ សុទុគ្គតោតិ សោហំ ជាតកាលតោ បដ្ឋាយ អតិទុគ្គតោតិ ទីបេតិ។

    Tattha bhāvaseṭṭhīti evaṃnāmako asītikoṭivibhavo seṭṭhi. Guṇe ratoti guṇamhi rato. Sammatoti sambhāvito saṃvaṇṇito. Sucīti sucikammo. Idha jāto duritthiyāti imasmiṃ mithilanagare daliddiyā kapaṇāya kumbhadāsiyā kucchimhi jātosmīti. So kira pubbe kassapabuddhakāle araññe naṭṭhaṃ balibaddaṃ gavesamāno ekena maggamūḷhena bhikkhunā maggaṃ puṭṭho tuṇhī hutvā puna tena pucchito kujjhitvā ‘‘samaṇa, dāsā nāma mukharā honti, dāsena tayā bhavitabbaṃ, atimukharosī’’ti āha. Taṃ kammaṃ tadā vipākaṃ adatvā bhasmacchanno viya pāvako ṭhitaṃ. Maraṇasamaye aññaṃ kammaṃ upaṭṭhāsi. So yathākammaṃ saṃsāre saṃsaranto ekassa kusalakammassa balena sākete vuttappakāro seṭṭhi hutvā dānādīni puññāni akāsi. Taṃ panassa kammaṃ pathaviyaṃ nihitanidhi viya ṭhitaṃ okāsaṃ labhitvā vipākaṃ dassati. Yaṃ pana tena taṃ bhikkhuṃ akkosantena kataṃ pāpakammaṃ, tamassa tasmiṃ attabhāve vipākaṃ adāsi. So ajānanto ‘‘itarassa kalyāṇakammassa balena kumbhadāsiyā kucchimhi nibbattosmī’’ti saññāya evamāha. Yato jāto suduggatoti sohaṃ jātakālato paṭṭhāya atiduggatoti dīpeti.

    សមចរិយមធិដ្ឋិតោតិ សមចរិយាយមេវ បតិដ្ឋិតោម្ហិ។ នូនេតន្តិ ឯកំសេន ឯតំ។ មញ្ញិទំ សីលន្តិ ទេវ, ឥទំ សីលំ នាម និរត្ថកំ មញ្ញេ។ អលាតោតិ យថា អយំ អលាតសេនាបតិ ‘‘មយា បុរិមភវេ ពហុំ បាណាតិបាតកម្មំ កត្វា សេនាបតិដ្ឋានំ លទ្ធ’’ន្តិ ភាសតិ, តេន ការណេនាហំ និរត្ថកំ សីលន្តិ មញ្ញាមិ។ កលិមេវាតិ យថា អសិប្បោ អសិក្ខិតោ អក្ខធុត្តោ បរាជយគ្គាហំ គណ្ហាតិ, តថា នូន គណ្ហាមិ, បុរិមភវេ អត្តនោ សាបតេយ្យំ នាសេត្វា ឥទានិ ទុក្ខំ អនុភវាមិ។ កស្សបភាសិតន្តិ កស្សបគោត្តស្ស អចេលកស្ស ភាសិតំ សុត្វាតិ វទតិ។

    Samacariyamadhiṭṭhitoti samacariyāyameva patiṭṭhitomhi. Nūnetanti ekaṃsena etaṃ. Maññidaṃ sīlanti deva, idaṃ sīlaṃ nāma niratthakaṃ maññe. Alātoti yathā ayaṃ alātasenāpati ‘‘mayā purimabhave bahuṃ pāṇātipātakammaṃ katvā senāpatiṭṭhānaṃ laddha’’nti bhāsati, tena kāraṇenāhaṃ niratthakaṃ sīlanti maññāmi. Kalimevāti yathā asippo asikkhito akkhadhutto parājayaggāhaṃ gaṇhāti, tathā nūna gaṇhāmi, purimabhave attano sāpateyyaṃ nāsetvā idāni dukkhaṃ anubhavāmi. Kassapabhāsitanti kassapagottassa acelakassa bhāsitaṃ sutvāti vadati.

    ១២១៤.

    1214.

    ‘‘ពីជកស្ស វចោ សុត្វា, រាជា អង្គតិ មព្រវិ;

    ‘‘Bījakassa vaco sutvā, rājā aṅgati mabravi;

    ‘នត្ថិ ទ្វារំ សុគតិយា, និយតិំ កង្ខ ពីជក។

    ‘Natthi dvāraṃ sugatiyā, niyatiṃ kaṅkha bījaka.

    ១២១៥.

    1215.

    ‘សុខំ វា យទិ វា ទុក្ខំ, និយតិយា កិរ លព្ភតិ;

    ‘Sukhaṃ vā yadi vā dukkhaṃ, niyatiyā kira labbhati;

    សំសារសុទ្ធិ សព្ពេសំ, មា តុរិត្ថោ អនាគតេ។

    Saṃsārasuddhi sabbesaṃ, mā turittho anāgate.

    ១២១៦.

    1216.

    ‘អហម្បិ បុព្ពេ កល្យាណោ, ព្រាហ្មណិព្ភេសុ ព្យាវដោ;

    ‘Ahampi pubbe kalyāṇo, brāhmaṇibbhesu byāvaṭo;

    វោហារមនុសាសន្តោ, រតិហីនោ តទន្តរា’’’តិ។

    Vohāramanusāsanto, ratihīno tadantarā’’’ti.

    តត្ថ អង្គតិ មព្រវីតិ បឋមមេវ ឥតរេសំ ទ្វិន្នំ, បច្ឆា ពីជកស្សាតិ តិណ្ណំ វចនំ សុត្វា ទឡ្ហំ មិច្ឆាទិដ្ឋិំ គហេត្វា ឯតំ ‘‘នត្ថិ ទ្វារ’’ន្តិអាទិវចនមព្រវិ។ និយតិំ កង្ខាតិ សម្ម ពីជក, និយតិមេវ ឱលោកេហិ។ ចុល្លាសីតិមហាកប្បប្បមាណោ កាលោយេវ ហិ សត្តេ សោធេតិ, ត្វំ អតិតុរិតោតិ អធិប្បាយេនេវមាហ។ អនាគតេតិ តស្មិំ កាលេ អសម្បត្តេ អន្តរាវ ទេវលោកំ គច្ឆាមីតិ មា តុរិត្ថោ។ ព្យាវដោតិ ព្រាហ្មណេសុ ច គហបតិកេសុ ច តេសំយេវ កាយវេយ្យាវច្ចទានាទិកម្មករណេន ព្យាវដោ អហោសិំ។ វោហារន្តិ វិនិច្ឆយដ្ឋានេ និសីទិត្វា រាជកិច្ចំ វោហារំ អនុសាសន្តោវ។ រតិហីនោ តទន្តរាតិ ឯត្តកំ កាលំ កាមគុណរតិយា បរិហីនោតិ។

    Tattha aṅgati mabravīti paṭhamameva itaresaṃ dvinnaṃ, pacchā bījakassāti tiṇṇaṃ vacanaṃ sutvā daḷhaṃ micchādiṭṭhiṃ gahetvā etaṃ ‘‘natthi dvāra’’ntiādivacanamabravi. Niyatiṃ kaṅkhāti samma bījaka, niyatimeva olokehi. Cullāsītimahākappappamāṇo kāloyeva hi satte sodheti, tvaṃ atituritoti adhippāyenevamāha. Anāgateti tasmiṃ kāle asampatte antarāva devalokaṃ gacchāmīti mā turittho. Byāvaṭoti brāhmaṇesu ca gahapatikesu ca tesaṃyeva kāyaveyyāvaccadānādikammakaraṇena byāvaṭo ahosiṃ. Vohāranti vinicchayaṭṭhāne nisīditvā rājakiccaṃ vohāraṃ anusāsantova. Ratihīno tadantarāti ettakaṃ kālaṃ kāmaguṇaratiyā parihīnoti.

    ឯវញ្ច បន វត្វា ‘‘ភន្តេ កស្សប, មយំ ឯត្តកំ កាលំ បមជ្ជិម្ហា, ឥទានិ បន អម្ហេហិ អាចរិយោ លទ្ធោ, ឥតោ បដ្ឋាយ កាមរតិមេវ អនុភវិស្សាម, តុម្ហាកំ សន្តិកេ ឥតោ ឧត្តរិ ធម្មស្សវនម្បិ នោ បបញ្ចោ ភវិស្សតិ, តិដ្ឋថ តុម្ហេ, មយំ គមិស្សាមា’’តិ អាបុច្ឆន្តោ អាហ –

    Evañca pana vatvā ‘‘bhante kassapa, mayaṃ ettakaṃ kālaṃ pamajjimhā, idāni pana amhehi ācariyo laddho, ito paṭṭhāya kāmaratimeva anubhavissāma, tumhākaṃ santike ito uttari dhammassavanampi no papañco bhavissati, tiṭṭhatha tumhe, mayaṃ gamissāmā’’ti āpucchanto āha –

    ១២១៧.

    1217.

    ‘‘បុនបិ ភន្តេ ទក្ខេមុ, សង្គតិ ចេ ភវិស្សតី’’តិ។

    ‘‘Punapi bhante dakkhemu, saṅgati ce bhavissatī’’ti.

    តត្ថ សង្គតិ ចេតិ ឯកស្មិំ ឋានេ ចេ នោ សមាគមោ ភវិស្សតិ,នោ ចេ, អសតិ បុញ្ញផលេ កិំ តយា ទិដ្ឋេនាតិ។

    Tattha saṅgati ceti ekasmiṃ ṭhāne ce no samāgamo bhavissati,no ce, asati puññaphale kiṃ tayā diṭṭhenāti.

    ‘‘ឥទំ វត្វាន វេទេហោ, បច្ចគា សនិវេសន’’ន្តិ;

    ‘‘Idaṃ vatvāna vedeho, paccagā sanivesana’’nti;

    តត្ថ សនិវេសនន្តិ ភិក្ខវេ, ឥទំ វចនំ វេទេហរាជា វត្វា រថំ អភិរុយ្ហ អត្តនោ និវេសនំ ចន្ទកបាសាទតលមេវ បដិគតោ។

    Tattha sanivesananti bhikkhave, idaṃ vacanaṃ vedeharājā vatvā rathaṃ abhiruyha attano nivesanaṃ candakapāsādatalameva paṭigato.

    រាជា បឋមំ គុណសន្តិកំ គន្ត្វា តំ វន្ទិត្វា បញ្ហំ បុច្ឆិ។ អាគច្ឆន្តោ បន អវន្ទិត្វាវ អាគតោ។ គុណោ អត្តនោ អគុណតាយ វន្ទនម្បិ នាលត្ថ, បិណ្ឌាទិកំ សក្ការំ កិមេវ លច្ឆតិ។ រាជាបិ តំ រត្តិំ វីតិនាមេត្វា បុនទិវសេ អមច្ចេ សន្និបាតេត្វា ‘‘កាមគុណេ មេ ឧបដ្ឋាបេថ, អហំ ឥតោ បដ្ឋាយ កាមគុណសុខមេវ អនុភវិស្សាមិ, ន មេ អញ្ញានិ កិច្ចានិ អារោចេតព្ពានិ, វិនិច្ឆយកិច្ចំ អសុកោ ច អសុកោ ច ករោតូ’’តិ វត្វា កាមរតិមត្តោ អហោសិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Rājā paṭhamaṃ guṇasantikaṃ gantvā taṃ vanditvā pañhaṃ pucchi. Āgacchanto pana avanditvāva āgato. Guṇo attano aguṇatāya vandanampi nālattha, piṇḍādikaṃ sakkāraṃ kimeva lacchati. Rājāpi taṃ rattiṃ vītināmetvā punadivase amacce sannipātetvā ‘‘kāmaguṇe me upaṭṭhāpetha, ahaṃ ito paṭṭhāya kāmaguṇasukhameva anubhavissāmi, na me aññāni kiccāni ārocetabbāni, vinicchayakiccaṃ asuko ca asuko ca karotū’’ti vatvā kāmaratimatto ahosi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ១២១៨.

    1218.

    ‘‘តតោ រត្យា វិវសានេ, ឧបដ្ឋានម្ហិ អង្គតិ;

    ‘‘Tato ratyā vivasāne, upaṭṭhānamhi aṅgati;

    អមច្ចេ សន្និបាតេត្វា, ឥទំ វចនមព្រវិ។

    Amacce sannipātetvā, idaṃ vacanamabravi.

    ១២១៩.

    1219.

    ‘ចន្ទកេ មេ វិមានស្មិំ, សទា កាមេ វិធេន្តុ មេ;

    ‘Candake me vimānasmiṃ, sadā kāme vidhentu me;

    មា ឧបគច្ឆុំ អត្ថេសុ, គុយ្ហប្បកាសិយេសុ ច។

    Mā upagacchuṃ atthesu, guyhappakāsiyesu ca.

    ១២២០.

    1220.

    ‘វិជយោ ច សុនាមោ ច, សេនាបតិ អលាតកោ;

    ‘Vijayo ca sunāmo ca, senāpati alātako;

    ឯតេ អត្ថេ និសីទន្តុ, វោហារកុសលា តយោ’។

    Ete atthe nisīdantu, vohārakusalā tayo’.

    ១២២១.

    1221.

    ‘‘ឥទំ វត្វាន វេទេហោ, កាមេវ ពហុមញ្ញថ;

    ‘‘Idaṃ vatvāna vedeho, kāmeva bahumaññatha;

    ន ចាបិ ព្រាហ្មណិព្ភេសុ, អត្ថេ កិស្មិញ្ចិ ព្យាវដោ’’តិ។

    Na cāpi brāhmaṇibbhesu, atthe kismiñci byāvaṭo’’ti.

    តត្ថ ឧបដ្ឋានម្ហីតិ អត្តនោ ឧបដ្ឋានដ្ឋានេ។ ចន្ទកេ មេតិ មម សន្តកេ ចន្ទកបាសាទេ។ វិធេន្តុ មេតិ និច្ចំ មយ្ហំ កាមេ សំវិទហន្តុ ឧបដ្ឋបេន្តុ។ គុយ្ហប្បកាសិយេសូតិ គុយ្ហេសុបិ បកាសិយេសុបិ អត្ថេសុ ឧប្បន្នេសុ មំ កេចិ មា ឧបគច្ឆុំ។ អត្ថេតិ អត្ថករណេ វិនិច្ឆយដ្ឋានេ។ និសីទន្តូតិ មយា កត្តព្ពកិច្ចស្ស ករណត្ថំ សេសអមច្ចេហិ សទ្ធិំ និសីទន្តូតិ។

    Tattha upaṭṭhānamhīti attano upaṭṭhānaṭṭhāne. Candake meti mama santake candakapāsāde. Vidhentu meti niccaṃ mayhaṃ kāme saṃvidahantu upaṭṭhapentu. Guyhappakāsiyesūti guyhesupi pakāsiyesupi atthesu uppannesu maṃ keci mā upagacchuṃ. Attheti atthakaraṇe vinicchayaṭṭhāne. Nisīdantūti mayā kattabbakiccassa karaṇatthaṃ sesaamaccehi saddhiṃ nisīdantūti.

    ១២២២.

    1222.

    ‘‘តតោ ទ្វេសត្តរត្តស្ស, វេទេហស្សត្រជា បិយា;

    ‘‘Tato dvesattarattassa, vedehassatrajā piyā;

    រាជធីតា រុចា នាម, ធាតិមាតរមព្រវិ។

    Rājadhītā rucā nāma, dhātimātaramabravi.

    ១២២៣.

    1223.

    ‘‘អលង្ករោថ មំ ខិប្បំ, សខិយោ ចាលង្ករោន្តុ មេ;

    ‘‘Alaṅkarotha maṃ khippaṃ, sakhiyo cālaṅkarontu me;

    សុវេ បន្នរសោ ទិព្យោ, គច្ឆំ ឥស្សរសន្តិកេ។

    Suve pannaraso dibyo, gacchaṃ issarasantike.

    ១២២៤.

    1224.

    ‘‘តស្សា មាល្យំ អភិហរិំសុ, ចន្ទនញ្ច មហារហំ;

    ‘‘Tassā mālyaṃ abhihariṃsu, candanañca mahārahaṃ;

    មណិសង្ខមុត្តារតនំ, នានារត្តេ ច អម្ពរេ។

    Maṇisaṅkhamuttāratanaṃ, nānāratte ca ambare.

    ១២២៥.

    1225.

    ‘‘តញ្ច សោណ្ណមយេ បីឋេ, និសិន្នំ ពហុកិត្ថិយោ;

    ‘‘Tañca soṇṇamaye pīṭhe, nisinnaṃ bahukitthiyo;

    បរិកិរិយ អសោភិំសុ, រុចំ រុចិរវណ្ណិនិ’’ន្តិ។

    Parikiriya asobhiṃsu, rucaṃ ruciravaṇṇini’’nti.

    តត្ថ តតោតិ តតោ រញ្ញោ កាមបង្កេ លគ្គិតទិវសតោ បដ្ឋាយ។ ទ្វេសត្តរត្តស្សាតិ ចុទ្ទសមេ ទិវសេ។ ធាតិមាតរមព្រវីតិ បិតុ សន្តិកំ គន្តុកាមា ហុត្វា ធាតិមាតរមាហ។ សា កិរ ចាតុទ្ទសេ ចាតុទ្ទសេ បញ្ចសតកុមារិកាហិ បរិវុតា ធាតិគណំ អាទាយ មហន្តេន សិរិវិលាសេន អត្តនោ សត្តភូមិកា រតិវឌ្ឍនបាសាទា ឱរុយ្ហ បិតុ ទស្សនត្ថំ ចន្ទកបាសាទំ គច្ឆតិ។ អថ នំ បិតា ទិស្វា តុដ្ឋមានសោ ហុត្វា មហាសក្ការំ ការេត្វា ឧយ្យោជេន្តោ ‘‘អម្ម, ទានំ ទេហី’’តិ សហស្សំ ទត្វា ឧយ្យោជេតិ។ សា អត្តនោ និវេសនំ អាគន្ត្វា បុនទិវសេ ឧបោសថិកា ហុត្វា កបណទ្ធិកវណិព្ពកយាចកានំ មហាទានំ ទេតិ។ រញ្ញា កិរស្សា ឯកោ ជនបទោបិ ទិន្នោ។ តតោ អាយេន សព្ពកិច្ចានិ ករោតិ។ តទា បន ‘‘រញ្ញា កិរ គុណំ អាជីវកំ និស្សាយ មិច្ឆាទស្សនំ គហិត’’ន្តិ សកលនគរេ ឯកកោលាហលំ អហោសិ។ តំ បវត្តិំ រុចាយ ធាតិយោ សុត្វា រាជធីតាយ អារោចយិំសុ ‘‘អយ្យេ, បិតរា កិរ តេ អាជីវកស្ស កថំ សុត្វា មិច្ឆាទស្សនំ គហិតំ, សោ កិរ ចតូសុ នគរទ្វារេសុ ទានសាលាយោ វិទ្ធំសាបេត្វា បរបរិគ្គហិតា ឥត្ថិយោ ច កុមារិកាយោ ច បសយ្ហការេន គណ្ហិតុំ អាណាបេតិ, រជ្ជំ ន វិចារេតិ, កាមមត្តោយេវ កិរ ជាតោ’’តិ។ សា តំ កថំ សុត្វា អនត្តមនា ហុត្វា ‘‘កថញ្ហិ នាម មេ តាតោ អបគតសុក្កធម្មំ និល្លជ្ជំ នគ្គភោគ្គំ ឧបសង្កមិត្វា បញ្ហំ បុច្ឆិស្សតិ, ននុ ធម្មិកសមណព្រាហ្មណេ កម្មវាទិនោ ឧបសង្កមិត្វា បុច្ឆិតព្ពោ សិយា, ឋបេត្វា ខោ បន មំ អញ្ញោ មយ្ហំ បិតរំ មិច្ឆាទស្សនា អបនេត្វា សម្មាទស្សនេ បតិដ្ឋាបេតុំ សមត្ថោ នាម នត្ថិ។ អហញ្ហិ អតីតា សត្ត, អនាគតា សត្តាតិ ចុទ្ទស ជាតិយោ អនុស្សរាមិ, តស្មា បុព្ពេ មយា កតំ បាបកម្មំ កថេត្វា បាបកម្មស្ស ផលំ ទស្សេន្តី មម បិតរំ មិច្ឆាទស្សនា មោចេស្សាមិ។ សចេ បន អជ្ជេវ គមិស្សាមិ, អថ មំ បិតា ‘អម្ម, ត្វំ បុព្ពេ អឌ្ឍមាសេ អាគច្ឆសិ, អជ្ជ កស្មា ឯវំ លហុ អាគតាសី’តិ វក្ខតិ។ តត្រ សចេ អហំ ‘តុម្ហេហិ កិរ មិច្ឆាទស្សនំ គហិត’ន្តិ សុត្វា ‘អាគតម្ហី’តិ វក្ខាមិ, ន មេ វចនំ គរុំ កត្វា គណ្ហិស្សតិ, តស្មា អជ្ជ អគន្ត្វា ឥតោ ចុទ្ទសមេ ទិវសេ កាឡបក្ខេយេវ កិញ្ចិ អជានន្តី វិយ បុព្ពេ គមនាការេន្តេវ គន្ត្វា អាគមនកាលេ ទានវត្តត្ថាយ សហស្សំ យាចិស្សាមិ, តទា មេ បិតា ទិដ្ឋិយា គហិតភាវំ កថេស្សតិ។ អថ នំ អហំ អត្តនោ ពលេន មិច្ឆាទិដ្ឋិំ ឆឌ្ឌាបេស្សាមី’’តិ ចិន្តេសិ។ តស្មា ចុទ្ទសមេ ទិវសេ បិតុ សន្តិកំ គន្តុកាមា ហុត្វា ឯវមាហ។

    Tattha tatoti tato rañño kāmapaṅke laggitadivasato paṭṭhāya. Dvesattarattassāti cuddasame divase. Dhātimātaramabravīti pitu santikaṃ gantukāmā hutvā dhātimātaramāha. Sā kira cātuddase cātuddase pañcasatakumārikāhi parivutā dhātigaṇaṃ ādāya mahantena sirivilāsena attano sattabhūmikā rativaḍḍhanapāsādā oruyha pitu dassanatthaṃ candakapāsādaṃ gacchati. Atha naṃ pitā disvā tuṭṭhamānaso hutvā mahāsakkāraṃ kāretvā uyyojento ‘‘amma, dānaṃ dehī’’ti sahassaṃ datvā uyyojeti. Sā attano nivesanaṃ āgantvā punadivase uposathikā hutvā kapaṇaddhikavaṇibbakayācakānaṃ mahādānaṃ deti. Raññā kirassā eko janapadopi dinno. Tato āyena sabbakiccāni karoti. Tadā pana ‘‘raññā kira guṇaṃ ājīvakaṃ nissāya micchādassanaṃ gahita’’nti sakalanagare ekakolāhalaṃ ahosi. Taṃ pavattiṃ rucāya dhātiyo sutvā rājadhītāya ārocayiṃsu ‘‘ayye, pitarā kira te ājīvakassa kathaṃ sutvā micchādassanaṃ gahitaṃ, so kira catūsu nagaradvāresu dānasālāyo viddhaṃsāpetvā parapariggahitā itthiyo ca kumārikāyo ca pasayhakārena gaṇhituṃ āṇāpeti, rajjaṃ na vicāreti, kāmamattoyeva kira jāto’’ti. Sā taṃ kathaṃ sutvā anattamanā hutvā ‘‘kathañhi nāma me tāto apagatasukkadhammaṃ nillajjaṃ naggabhoggaṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchissati, nanu dhammikasamaṇabrāhmaṇe kammavādino upasaṅkamitvā pucchitabbo siyā, ṭhapetvā kho pana maṃ añño mayhaṃ pitaraṃ micchādassanā apanetvā sammādassane patiṭṭhāpetuṃ samattho nāma natthi. Ahañhi atītā satta, anāgatā sattāti cuddasa jātiyo anussarāmi, tasmā pubbe mayā kataṃ pāpakammaṃ kathetvā pāpakammassa phalaṃ dassentī mama pitaraṃ micchādassanā mocessāmi. Sace pana ajjeva gamissāmi, atha maṃ pitā ‘amma, tvaṃ pubbe aḍḍhamāse āgacchasi, ajja kasmā evaṃ lahu āgatāsī’ti vakkhati. Tatra sace ahaṃ ‘tumhehi kira micchādassanaṃ gahita’nti sutvā ‘āgatamhī’ti vakkhāmi, na me vacanaṃ garuṃ katvā gaṇhissati, tasmā ajja agantvā ito cuddasame divase kāḷapakkheyeva kiñci ajānantī viya pubbe gamanākārenteva gantvā āgamanakāle dānavattatthāya sahassaṃ yācissāmi, tadā me pitā diṭṭhiyā gahitabhāvaṃ kathessati. Atha naṃ ahaṃ attano balena micchādiṭṭhiṃ chaḍḍāpessāmī’’ti cintesi. Tasmā cuddasame divase pitu santikaṃ gantukāmā hutvā evamāha.

    តត្ថ សខិយោ ចាតិ សហាយិកាយោបិ មេ បញ្ចសតា កុមារិកាយោ ឯកាយេកំ អសទិសំ កត្វា នានាលង្ការេហិ នានាវណ្ណេហិ បុប្ផគន្ធវិលេបនេហិ អលង្ករោន្តូតិ។ ទិព្យោតិ ទិព្ពសទិសោ, ទេវតាសន្និបាតបដិមណ្ឌិតោតិបិ ទិព្ពោ។ គច្ឆន្តិ មម ទានវត្តំ អាហរាបេតុំ វិទេហិស្សរស្ស បិតុ សន្តិកំ គមិស្សាមីតិ។ អភិហរិំសូតិ សោឡសហិ គន្ធោទកឃដេហិ ន្ហាបេត្វា មណ្ឌនត្ថាយ អភិហរិំសុ។ បរិកិរិយាតិ បរិវារេត្វា។ អសោភិំសូតិ សុជំ បរិវារេត្វា ឋិតា ទេវកញ្ញា វិយ តំ ទិវសំ អតិវិយ អសោភិំសូតិ។

    Tattha sakhiyo cāti sahāyikāyopi me pañcasatā kumārikāyo ekāyekaṃ asadisaṃ katvā nānālaṅkārehi nānāvaṇṇehi pupphagandhavilepanehi alaṅkarontūti. Dibyoti dibbasadiso, devatāsannipātapaṭimaṇḍitotipi dibbo. Gacchanti mama dānavattaṃ āharāpetuṃ videhissarassa pitu santikaṃ gamissāmīti. Abhihariṃsūti soḷasahi gandhodakaghaṭehi nhāpetvā maṇḍanatthāya abhihariṃsu. Parikiriyāti parivāretvā. Asobhiṃsūti sujaṃ parivāretvā ṭhitā devakaññā viya taṃ divasaṃ ativiya asobhiṃsūti.

    ១២២៦.

    1226.

    ‘‘សា ច សខិមជ្ឈគតា, សព្ពាភរណភូសិតា;

    ‘‘Sā ca sakhimajjhagatā, sabbābharaṇabhūsitā;

    សតេរតា អព្ភមិវ, ចន្ទកំ បាវិសី រុចា។

    Sateratā abbhamiva, candakaṃ pāvisī rucā.

    ១២២៧.

    1227.

    ‘‘ឧបសង្កមិត្វា វេទេហំ, វន្ទិត្វា វិនយេ រតំ;

    ‘‘Upasaṅkamitvā vedehaṃ, vanditvā vinaye rataṃ;

    សុវណ្ណខចិតេ បីឋេ, ឯកមន្តំ ឧបាវិសី’’តិ។

    Suvaṇṇakhacite pīṭhe, ekamantaṃ upāvisī’’ti.

    តត្ថ ឧបាវិសីតិ បិតុ វសនដ្ឋានំ ចន្ទកបាសាទំ បាវិសិ។ សុវណ្ណខចិតេតិ សត្តរតនខចិតេ សុវណ្ណមយេ បីឋេ។

    Tattha upāvisīti pitu vasanaṭṭhānaṃ candakapāsādaṃ pāvisi. Suvaṇṇakhaciteti sattaratanakhacite suvaṇṇamaye pīṭhe.

    ១២២៨.

    1228.

    ‘‘តញ្ច ទិស្វាន វេទេហោ, អច្ឆរានំវ សង្គមំ;

    ‘‘Tañca disvāna vedeho, accharānaṃva saṅgamaṃ;

    រុចំ សខិមជ្ឈគតំ, ឥទំ វចនមព្រវិ។

    Rucaṃ sakhimajjhagataṃ, idaṃ vacanamabravi.

    ១២២៩.

    1229.

    ‘‘‘កច្ចិ រមសិ បាសាទេ, អន្តោបោក្ខរណិំ បតិ;

    ‘‘‘Kacci ramasi pāsāde, antopokkharaṇiṃ pati;

    កច្ចិ ពហុវិធំ ខជ្ជំ, សទា អភិហរន្តិ តេ។

    Kacci bahuvidhaṃ khajjaṃ, sadā abhiharanti te.

    ១២៣០.

    1230.

    ‘កច្ចិ ពហុវិធំ មាល្យំ, ឱចិនិត្វា កុមារិយោ;

    ‘Kacci bahuvidhaṃ mālyaṃ, ocinitvā kumāriyo;

    ឃរកេ ករោថ បច្ចេកំ, ខិឌ្ឌារតិរតា មុហុំ។

    Gharake karotha paccekaṃ, khiḍḍāratiratā muhuṃ.

    ១២៣១.

    1231.

    ‘កេន វា វិកលំ តុយ្ហំ, កិំ ខិប្បំ អាហរន្តិ តេ;

    ‘Kena vā vikalaṃ tuyhaṃ, kiṃ khippaṃ āharanti te;

    មនោ ករស្សុ កុឌ្ឌមុខី, អបិ ចន្ទសមម្ហិបី’’’តិ។

    Mano karassu kuḍḍamukhī, api candasamamhipī’’’ti.

    តត្ថ សង្គមន្តិ អច្ឆរានំ សង្គមំ វិយ សមាគមំ ទិស្វា។ បាសាទេតិ អម្ម មយា តុយ្ហំ វេជយន្តសទិសោ រតិវឌ្ឍនបាសាទោ ការិតោ, កច្ចិ តត្ថ រមសិ។ អន្តោបោក្ខរណិំ បតីតិ អន្តោវត្ថុស្មិញ្ញេវ តេ មយា នន្ទាបោក្ខរណីបដិភាគាបោក្ខរណី ការិតា, កច្ចិ តំ បោក្ខរណិំ បដិច្ច ឧទកកីឡំ កីឡន្តី រមសិ។ មាល្យន្តិ អម្ម, អហំ តុយ្ហំ ទេវសិកំ បញ្ចវីសតិ បុប្ផសមុគ្គេ បហិណាមិ, កច្ចិ តុម្ហេ សព្ពាបិ កុមារិកាយោ តំ មាល្យំ ឱចិនិត្វា គន្ថិត្វា អភិណ្ហំ ខិឌ្ឌារតិរតា ហុត្វា បច្ចេកំ ឃរកេ ករោថ, ‘‘ឥទំ សុន្ទរំ, ឥទំ សុន្ទរតរ’’ន្តិ បាដិយេក្កំ សារម្ភេន វាយបុប្ផឃរកានិ បុប្ផគព្ភេ ច បុប្ផាសនបុប្ផសយនានិ ច កច្ចិ ករោថាតិ បុច្ឆតិ។

    Tattha saṅgamanti accharānaṃ saṅgamaṃ viya samāgamaṃ disvā. Pāsādeti amma mayā tuyhaṃ vejayantasadiso rativaḍḍhanapāsādo kārito, kacci tattha ramasi. Antopokkharaṇiṃ patīti antovatthusmiññeva te mayā nandāpokkharaṇīpaṭibhāgāpokkharaṇī kāritā, kacci taṃ pokkharaṇiṃ paṭicca udakakīḷaṃ kīḷantī ramasi. Mālyanti amma, ahaṃ tuyhaṃ devasikaṃ pañcavīsati pupphasamugge pahiṇāmi, kacci tumhe sabbāpi kumārikāyo taṃ mālyaṃ ocinitvā ganthitvā abhiṇhaṃ khiḍḍāratiratā hutvā paccekaṃ gharake karotha, ‘‘idaṃ sundaraṃ, idaṃ sundaratara’’nti pāṭiyekkaṃ sārambhena vāyapupphagharakāni pupphagabbhe ca pupphāsanapupphasayanāni ca kacci karothāti pucchati.

    វិកលន្តិ វេកល្លំ។ មនោ ករស្សូតិ ចិត្តំ ឧប្បាទេហិ។ កុឌ្ឌមុខីតិ សាសបកក្កេហិ បសាទិតមុខតាយ តំ ឯវមាហ។ ឥត្ថិយោ ហិ មុខវណ្ណំ បសាទេន្តិយោ ទុដ្ឋលោហិតមុខទូសិតបីឡកាហរណត្ថំ បឋមំ សាសបកក្កេន មុខំ វិលិម្បន្តិ, តតោ លោហិតស្ស សមករណត្ថំ មត្តិកាកក្កេន, តតោ ឆវិបសាទនត្ថំ តិលកក្កេន។ ចន្ទសមម្ហិបីតិ ចន្ទតោ ទុល្លភតរោ នាម នត្ថិ, តាទិសេបិ រុចិំ កត្វា មមាចិក្ខ, សម្បាទេស្សាមិ តេតិ។

    Vikalanti vekallaṃ. Mano karassūti cittaṃ uppādehi. Kuḍḍamukhīti sāsapakakkehi pasāditamukhatāya taṃ evamāha. Itthiyo hi mukhavaṇṇaṃ pasādentiyo duṭṭhalohitamukhadūsitapīḷakāharaṇatthaṃ paṭhamaṃ sāsapakakkena mukhaṃ vilimpanti, tato lohitassa samakaraṇatthaṃ mattikākakkena, tato chavipasādanatthaṃ tilakakkena. Candasamamhipīti candato dullabhataro nāma natthi, tādisepi ruciṃ katvā mamācikkha, sampādessāmi teti.

    ១២៣២.

    1232.

    ‘‘វេទេហស្ស វចោ សុត្វា, រុចា បិតរ មព្រវិ;

    ‘‘Vedehassa vaco sutvā, rucā pitara mabravi;

    ‘សព្ពមេតំ មហារាជ, លព្ភតិស្សរសន្តិកេ។

    ‘Sabbametaṃ mahārāja, labbhatissarasantike.

    ១២៣៣.

    1233.

    ‘សុវេ បន្នរសោ ទិព្យោ, សហស្សំ អាហរន្តុ មេ;

    ‘Suve pannaraso dibyo, sahassaṃ āharantu me;

    យថាទិន្នញ្ច ទស្សាមិ, ទានំ សព្ពវណីស្វហ’’’ន្តិ។

    Yathādinnañca dassāmi, dānaṃ sabbavaṇīsvaha’’’nti.

    តត្ថ សព្ពវណីស្វហន្តិ សព្ពវណិព្ពកេសុ អហំ ទស្សាមិ។

    Tattha sabbavaṇīsvahanti sabbavaṇibbakesu ahaṃ dassāmi.

    ១២៣៤.

    1234.

    ‘‘រុចាយ វចនំ សុត្វា, រាជា អង្គតិ មព្រវិ;

    ‘‘Rucāya vacanaṃ sutvā, rājā aṅgati mabravi;

    ‘ពហុំ វិនាសិតំ វិត្តំ, និរត្ថំ អផលំ តយា។

    ‘Bahuṃ vināsitaṃ vittaṃ, niratthaṃ aphalaṃ tayā.

    ១២៣៥.

    1235.

    ‘ឧបោសថេ វសំ និច្ចំ, អន្នបានំ ន ភុញ្ជសិ;

    ‘Uposathe vasaṃ niccaṃ, annapānaṃ na bhuñjasi;

    និយតេតំ អភុត្តព្ពំ, នត្ថិ បុញ្ញំ អភុញ្ជតោ’’’តិ។

    Niyatetaṃ abhuttabbaṃ, natthi puññaṃ abhuñjato’’’ti.

    តត្ថ អង្គតិ មព្រវីតិ ភិក្ខវេ, សោ អង្គតិរាជា បុព្ពេ អយាចិតោបិ ‘‘អម្ម, ទានំ ទេហី’’តិ សហស្សំ ទត្វា តំ ទិវសំ យាចិតោបិ មិច្ឆាទស្សនស្ស គហិតត្តា អទត្វា ឥទំ ‘‘ពហុំ វិនាសិត’’ន្តិអាទិវចនំ អព្រវិ។ និយតេតំ អភុត្តព្ពន្តិ ឯតំ និយតិវសេន តយា អភុញ្ជិតព្ពំ ភវិស្សតិ, ភុញ្ជន្តានម្បិ អភុញ្ជន្តានម្បិ បុញ្ញំ នត្ថិ។ សព្ពេ ហិ ចុល្លាសីតិមហាកប្បេ អតិក្កមិត្វាវ សុជ្ឈន្តិ។

    Tattha aṅgati mabravīti bhikkhave, so aṅgatirājā pubbe ayācitopi ‘‘amma, dānaṃ dehī’’ti sahassaṃ datvā taṃ divasaṃ yācitopi micchādassanassa gahitattā adatvā idaṃ ‘‘bahuṃ vināsita’’ntiādivacanaṃ abravi. Niyatetaṃ abhuttabbanti etaṃ niyativasena tayā abhuñjitabbaṃ bhavissati, bhuñjantānampi abhuñjantānampi puññaṃ natthi. Sabbe hi cullāsītimahākappe atikkamitvāva sujjhanti.

    ១២៣៦.

    1236.

    ‘‘ពីជកោបិ ហិ សុត្វាន, តទា កស្សបភាសិតំ;

    ‘‘Bījakopi hi sutvāna, tadā kassapabhāsitaṃ;

    ‘បស្សសន្តោ មុហុំ ឧណ្ហំ, រុទំ អស្សូនិ វត្តយិ។

    ‘Passasanto muhuṃ uṇhaṃ, rudaṃ assūni vattayi.

    ១២៣៧.

    1237.

    ‘យាវ រុចេ ជីវមានា, មា ភត្តមបនាមយិ;

    ‘Yāva ruce jīvamānā, mā bhattamapanāmayi;

    នត្ថិ ភទ្ទេ បរោ លោកោ, កិំ និរត្ថំ វិហញ្ញសី’’’តិ។

    Natthi bhadde paro loko, kiṃ niratthaṃ vihaññasī’’’ti.

    តត្ថ ពីជកោបីតិ ពីជកោបិ បុព្ពេ កល្យាណកម្មំ កត្វា តស្ស និស្សន្ទេន ទាសិកុច្ឆិយំ និព្ពត្តោតិ ពីជកវត្ថុម្បិស្សា ឧទាហរណត្ថំ អាហរិ។ នត្ថិ ភទ្ទេតិ ភទ្ទេ, គុណាចរិយោ ឯវមាហ ‘‘នត្ថិ អយំ លោកោ, នត្ថិ បរោ លោកោ, នត្ថិ មាតា, នត្ថិ បិតា, នត្ថិ សត្តា ឱបបាតិកា, នត្ថិ លោកេ សមណព្រាហ្មណា សម្មគ្គតា សម្មាបដិបន្នា’’តិ។ បរលោកេ ហិ សតិ ឥធលោកោបិ នាម ភវេយ្យ, សោយេវ ច នត្ថិ។ មាតាបិតូសុ សន្តេសុ បុត្តធីតរោ នាម ភវេយ្យូឧំ, តេយេវ ច នត្ថិ។ ធម្មេ សតិ ធម្មិកសមណព្រាហ្មណា ភវេយ្យូំ, តេយេវ ច នត្ថិ។ កិំ ទានំ ទេន្តី សីលំ រក្ខន្តី និរត្ថំ វិហញ្ញសីតិ។

    Tattha bījakopīti bījakopi pubbe kalyāṇakammaṃ katvā tassa nissandena dāsikucchiyaṃ nibbattoti bījakavatthumpissā udāharaṇatthaṃ āhari. Natthi bhaddeti bhadde, guṇācariyo evamāha ‘‘natthi ayaṃ loko, natthi paro loko, natthi mātā, natthi pitā, natthi sattā opapātikā, natthi loke samaṇabrāhmaṇā sammaggatā sammāpaṭipannā’’ti. Paraloke hi sati idhalokopi nāma bhaveyya, soyeva ca natthi. Mātāpitūsu santesu puttadhītaro nāma bhaveyyūuṃ, teyeva ca natthi. Dhamme sati dhammikasamaṇabrāhmaṇā bhaveyyūṃ, teyeva ca natthi. Kiṃ dānaṃ dentī sīlaṃ rakkhantī niratthaṃ vihaññasīti.

    ១២៣៨.

    1238.

    ‘‘វេទេហស្ស វចោ សុត្វា, រុចា រុចិរវណ្ណិនី;

    ‘‘Vedehassa vaco sutvā, rucā ruciravaṇṇinī;

    ជានំ បុព្ពាបរំ ធម្មំ, បិតរំ ឯតទព្រវិ។

    Jānaṃ pubbāparaṃ dhammaṃ, pitaraṃ etadabravi.

    ១២៣៩.

    1239.

    ‘សុតមេវ បុរេ អាសិ, សក្ខិ ទិដ្ឋមិទំ មយា;

    ‘Sutameva pure āsi, sakkhi diṭṭhamidaṃ mayā;

    ពាលូបសេវី យោ ហោតិ, ពាលោវ សមបជ្ជថ។

    Bālūpasevī yo hoti, bālova samapajjatha.

    ១២៤០.

    1240.

    ‘មូឡ្ហោ ហិ មូឡ្ហមាគម្ម, ភិយ្យោ មោហំ និគច្ឆតិ;

    ‘Mūḷho hi mūḷhamāgamma, bhiyyo mohaṃ nigacchati;

    បតិរូបំ អលាតេន, ពីជកេន ច មុយ្ហិតុ’’’ន្តិ។

    Patirūpaṃ alātena, bījakena ca muyhitu’’’nti.

    តត្ថ បុព្ពាបរំ ធម្មន្តិ ភិក្ខវេ, បិតុ វចនំ សុត្វា រុចា រាជធីតា អតីតេ សត្តជាតិវសេន បុព្ពធម្មំ, អនាគតេ សត្តជាតិវសេន អនាគតធម្មញ្ច ជានន្តី បិតរំ មិច្ឆាទិដ្ឋិតោ មោចេតុកាមា ឯតំ ‘‘សុតមេវា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ សមបជ្ជថាតិ យោ បុគ្គលោ ពាលូបសេវី ហោតិ, សោ ពាលោវ សមបជ្ជតីតិ ឯតំ មយា បុព្ពេ សុតមេវ, អជ្ជ បន បច្ចក្ខតោ ទិដ្ឋំ។ មូឡ្ហោតិ មគ្គមូឡ្ហំ អាគម្ម មគ្គមូឡ្ហោ វិយ ទិដ្ឋិមូឡ្ហំ អាគម្ម ទិដ្ឋិមូឡ្ហោបិ ឧត្តរិ មោហំ និគច្ឆតិ, មូឡ្ហតរោ ហោតិ។ អលាតេនាតិ ទេវ, តុម្ហេហិ ជាតិគោត្តកុលបទេសឥស្សរិយបុញ្ញបញ្ញាហីនេន អលាតសេនាបតិនា អច្ចន្តហីនេន ទុប្បញ្ញេន ពីជកទាសេន ច គាមទារកសទិសំ អហិរិកំ ពាលំ គុណំ អាជីវកំ អាគម្ម មុយ្ហិតុំ បតិរូបំ អនុច្ឆវិកំ។ កិំ តេ ន មុយ្ហិស្សន្តីតិ?

    Tattha pubbāparaṃ dhammanti bhikkhave, pitu vacanaṃ sutvā rucā rājadhītā atīte sattajātivasena pubbadhammaṃ, anāgate sattajātivasena anāgatadhammañca jānantī pitaraṃ micchādiṭṭhito mocetukāmā etaṃ ‘‘sutamevā’’tiādimāha. Tattha samapajjathāti yo puggalo bālūpasevī hoti, so bālova samapajjatīti etaṃ mayā pubbe sutameva, ajja pana paccakkhato diṭṭhaṃ. Mūḷhoti maggamūḷhaṃ āgamma maggamūḷho viya diṭṭhimūḷhaṃ āgamma diṭṭhimūḷhopi uttari mohaṃ nigacchati, mūḷhataro hoti. Alātenāti deva, tumhehi jātigottakulapadesaissariyapuññapaññāhīnena alātasenāpatinā accantahīnena duppaññena bījakadāsena ca gāmadārakasadisaṃ ahirikaṃ bālaṃ guṇaṃ ājīvakaṃ āgamma muyhituṃ patirūpaṃ anucchavikaṃ. Kiṃ te na muyhissantīti?

    ឯវំ តេ ឧភោបិ គរហិត្វា ទិដ្ឋិតោ មោចេតុកាមតាយ បិតរំ វណ្ណេន្តី អាហ –

    Evaṃ te ubhopi garahitvā diṭṭhito mocetukāmatāya pitaraṃ vaṇṇentī āha –

    ១២៤១.

    1241.

    ‘‘ត្វញ្ច ទេវាសិ សប្បញ្ញោ, ធីរោ អត្ថស្ស កោវិទោ;

    ‘‘Tvañca devāsi sappañño, dhīro atthassa kovido;

    កថំ ពាលេភិ សទិសំ, ហីនទិដ្ឋិំ ឧបាគមិ។

    Kathaṃ bālebhi sadisaṃ, hīnadiṭṭhiṃ upāgami.

    ១២៤២.

    1242.

    ‘‘សចេបិ សំសារបថេន សុជ្ឈតិ, និរត្ថិយា បព្ពជ្ជា គុណស្ស;

    ‘‘Sacepi saṃsārapathena sujjhati, niratthiyā pabbajjā guṇassa;

    កីដោវ អគ្គិំ ជលិតំ អបាបតំ, ឧបបជ្ជតិ មោហមូឡ្ហោ នគ្គភាវំ។

    Kīṭova aggiṃ jalitaṃ apāpataṃ, upapajjati mohamūḷho naggabhāvaṃ.

    ១២៤៣.

    1243.

    ‘‘សំសារសុទ្ធីតិ បុរេ និវិដ្ឋា, កម្មំ វិទូសេន្តិ ពហូ អជានំ;

    ‘‘Saṃsārasuddhīti pure niviṭṭhā, kammaṃ vidūsenti bahū ajānaṃ;

    បុព្ពេ កលី ទុគ្គហិតោវនត្ថា, ទុម្មោចយា ពលិសា អម្ពុជោវា’’តិ។

    Pubbe kalī duggahitovanatthā, dummocayā balisā ambujovā’’ti.

    តត្ថ សប្បញ្ញោតិ យសវយបុញ្ញតិត្ថាវាសយោនិសោមនសិការសាកច្ឆាវសេន លទ្ធាយ បញ្ញាយ សប្បញ្ញោ, តេនេវ ការណេន ធីរោ, ធីរតាយ អត្ថានត្ថស្ស ការណាការណស្ស កោវិទោ។ ពាលេភិ សទិសន្តិ យថា តេ ពាលា ឧបគតា, តថា កថំ ត្វំ ហីនទិដ្ឋិំ ឧបគតោ។ អបាបតន្តិ អបិ អាបតំ, បតន្តោតិ អត្ថោ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – តាត, សំសារេន សុទ្ធីតិ លទ្ធិយា សតិ យថា បដង្គកីដោ រត្តិភាគេ ជលិតំ អគ្គិំ ទិស្វា តប្បច្ចយំ ទុក្ខំ អជានិត្វា មោហេន តត្ថ បតន្តោ មហាទុក្ខំ អាបជ្ជតិ, តថា គុណោបិ បញ្ច កាមគុណេ បហាយ មោហមូឡ្ហោ និរស្សាទំ នគ្គភាវំ ឧបបជ្ជតិ។

    Tattha sappaññoti yasavayapuññatitthāvāsayonisomanasikārasākacchāvasena laddhāya paññāya sappañño, teneva kāraṇena dhīro, dhīratāya atthānatthassa kāraṇākāraṇassa kovido. Bālebhi sadisanti yathā te bālā upagatā, tathā kathaṃ tvaṃ hīnadiṭṭhiṃ upagato. Apāpatanti api āpataṃ, patantoti attho. Idaṃ vuttaṃ hoti – tāta, saṃsārena suddhīti laddhiyā sati yathā paṭaṅgakīṭo rattibhāge jalitaṃ aggiṃ disvā tappaccayaṃ dukkhaṃ ajānitvā mohena tattha patanto mahādukkhaṃ āpajjati, tathā guṇopi pañca kāmaguṇe pahāya mohamūḷho nirassādaṃ naggabhāvaṃ upapajjati.

    បុរេ និវិដ្ឋាតិ តាត, សំសារេន សុទ្ធីតិ កស្សចិ វចនំ អសុត្វា បឋមមេវ និវិដ្ឋោ នត្ថិ, សុកតទុក្កដានំ កម្មានំ ផលន្តិ គហិតត្តា ពហូ ជនា អជានន្តា កម្មំ វិទូសេន្តា កម្មផលម្បិ វិទូសេន្តិយេវ, ឯវំ តេសំ បុព្ពេ គហិតោ កលិ បរាជយគាហោ ទុគ្គហិតោវ ហោតីតិ អត្ថោ។ ទុម្មោចយា ពលិសា អម្ពុជោវាតិ តេ បន ឯវំ អជានន្តា មិច្ឆាទស្សនេន អនត្ថំ គហេត្វា ឋិតា ពាលា យថា នាម ពលិសំ គិលិត្វា ឋិតោ មច្ឆោ ពលិសា ទុម្មោចយោ ហោតិ, ឯវំ តម្ហា អនត្ថា ទុម្មោចយា ហោន្តិ។

    Pure niviṭṭhāti tāta, saṃsārena suddhīti kassaci vacanaṃ asutvā paṭhamameva niviṭṭho natthi, sukatadukkaṭānaṃ kammānaṃ phalanti gahitattā bahū janā ajānantā kammaṃ vidūsentā kammaphalampi vidūsentiyeva, evaṃ tesaṃ pubbe gahito kali parājayagāho duggahitova hotīti attho. Dummocayā balisā ambujovāti te pana evaṃ ajānantā micchādassanena anatthaṃ gahetvā ṭhitā bālā yathā nāma balisaṃ gilitvā ṭhito maccho balisā dummocayo hoti, evaṃ tamhā anatthā dummocayā honti.

    ឧត្តរិបិ ឧទាហរណំ អាហរន្តី អាហ –

    Uttaripi udāharaṇaṃ āharantī āha –

    ១២៤៤.

    1244.

    ‘‘ឧបមំ តេ ករិស្សាមិ, មហារាជ តវត្ថិយា;

    ‘‘Upamaṃ te karissāmi, mahārāja tavatthiyā;

    ឧបមាយ មិធេកច្ចេ, អត្ថំ ជានន្តិ បណ្ឌិតា។

    Upamāya midhekacce, atthaṃ jānanti paṇḍitā.

    ១២៤៥.

    1245.

    ‘‘វាណិជានំ យថា នាវា, អប្បមាណភរា គរុ;

    ‘‘Vāṇijānaṃ yathā nāvā, appamāṇabharā garu;

    អតិភារំ សមាទាយ, អណ្ណវេ អវសីទតិ។

    Atibhāraṃ samādāya, aṇṇave avasīdati.

    ១២៤៦.

    1246.

    ‘‘ឯវមេវ នរោ បាបំ, ថោកំ ថោកម្បិ អាចិនំ;

    ‘‘Evameva naro pāpaṃ, thokaṃ thokampi ācinaṃ;

    អតិភារំ សមាទាយ, និរយេ អវសីទតិ។

    Atibhāraṃ samādāya, niraye avasīdati.

    ១២៤៧.

    1247.

    ‘‘ន តាវ ភារោ បរិបូរោ, អលាតស្ស មហីបតិ;

    ‘‘Na tāva bhāro paripūro, alātassa mahīpati;

    អាចិនាតិ ច តំ បាបំ, យេន គច្ឆតិ ទុគ្គតិំ។

    Ācināti ca taṃ pāpaṃ, yena gacchati duggatiṃ.

    ១២៤៨.

    1248.

    ‘‘បុព្ពេវស្ស កតំ បុញ្ញំ, អលាតស្ស មហីបតិ;

    ‘‘Pubbevassa kataṃ puññaṃ, alātassa mahīpati;

    តស្សេវ ទេវ និស្សន្ទោ, យញ្ចេសោ លភតេ សុខំ។

    Tasseva deva nissando, yañceso labhate sukhaṃ.

    ១២៤៩.

    1249.

    ‘‘ខីយតេ ចស្ស តំ បុញ្ញំ, តថា ហិ អគុណេ រតោ;

    ‘‘Khīyate cassa taṃ puññaṃ, tathā hi aguṇe rato;

    ឧជុមគ្គំ អវហាយ, កុម្មគ្គមនុធាវតិ។

    Ujumaggaṃ avahāya, kummaggamanudhāvati.

    ១២៥០.

    1250.

    ‘‘តុលា យថា បគ្គហិតា, ឱហិតេ តុលមណ្ឌលេ;

    ‘‘Tulā yathā paggahitā, ohite tulamaṇḍale;

    ឧន្នមេតិ តុលាសីសំ, ភារេ ឱរោបិតេ សតិ។

    Unnameti tulāsīsaṃ, bhāre oropite sati.

    ១២៥១.

    1251.

    ‘‘ឯវមេវ នរោ បុញ្ញំ, ថោកំ ថោកម្បិ អាចិនំ;

    ‘‘Evameva naro puññaṃ, thokaṃ thokampi ācinaṃ;

    សគ្គាតិមានោ ទាសោវ, ពីជកោ សាតវេ រតោ’’តិ។

    Saggātimāno dāsova, bījako sātave rato’’ti.

    តត្ថ និរយេតិ អដ្ឋវិធេ មហានិរយេ, សោឡសវិធេ ឧស្សទនិរយេ, លោកន្តរនិរយេ ច។ ភារោតិ តាត, ន តាវ អលាតស្ស អកុសលភារោ បូរតិ។ តស្សេវាតិ តស្ស បុព្ពេ កតស្ស បុញ្ញស្សេវ និស្សន្ទោ, យំ សោ អលាតសេនាបតិ អជ្ជ សុខំ លភតិ។ ន ហិ តាត, ឯតំ គោឃាតកកម្មស្ស ផលំ។ បាបកម្មស្ស ហិ នាម វិបាកោ ឥដ្ឋោ កន្តោ ភវិស្សតីតិ អដ្ឋានមេតំ។ អគុណេ រតោតិ តថាហេស ឥទានិ អកុសលកម្មេ រតោ។ ឧជុមគ្គន្តិ ទសកុសលកម្មបថមគ្គំ។ កុម្មគ្គន្តិ និរយគាមិអកុសលមគ្គំ។

    Tattha nirayeti aṭṭhavidhe mahāniraye, soḷasavidhe ussadaniraye, lokantaraniraye ca. Bhāroti tāta, na tāva alātassa akusalabhāro pūrati. Tassevāti tassa pubbe katassa puññasseva nissando, yaṃ so alātasenāpati ajja sukhaṃ labhati. Na hi tāta, etaṃ goghātakakammassa phalaṃ. Pāpakammassa hi nāma vipāko iṭṭho kanto bhavissatīti aṭṭhānametaṃ. Aguṇe ratoti tathāhesa idāni akusalakamme rato. Ujumagganti dasakusalakammapathamaggaṃ. Kummagganti nirayagāmiakusalamaggaṃ.

    ឱហិតេ តុលមណ្ឌលេតិ ភណ្ឌបដិច្ឆនត្ថាយ តុលមណ្ឌលេ លគ្គេត្វា ឋបិតេ។ ឧន្នមេតីតិ ឧទ្ធំ ឧក្ខិបតិ។ អាចិនន្តិ ថោកំ ថោកម្បិ បុញ្ញំ អាចិនន្តោ បាបភារំ ឱតារេត្វា នរោ កល្យាណកម្មស្ស សីសំ ឧក្ខិបិត្វា ទេវលោកំ គច្ឆតិ។ សគ្គាតិមានោតិ សគ្គេ អតិមានោ សគ្គសម្បាបកេ សាតផលេ កល្យាណកម្មេ អភិរតោ។ ‘‘សគ្គាធិមានោ’’តិបិ បាឋោ, សគ្គំ អធិការំ កត្វា ឋិតចិត្តោតិ អត្ថោ។ សាតវេ រតោតិ ឯស ពីជកទាសោ សាតវេ មធុរវិបាកេ កុសលធម្មេយេវ រតោ។ សោ ឥមស្ស បាបកម្មស្ស ខីណកាលេ, កល្យាណកម្មស្ស ផលេន ទេវលោកេ និព្ពត្តិស្សតិ។

    Ohite tulamaṇḍaleti bhaṇḍapaṭicchanatthāya tulamaṇḍale laggetvā ṭhapite. Unnametīti uddhaṃ ukkhipati. Ācinanti thokaṃ thokampi puññaṃ ācinanto pāpabhāraṃ otāretvā naro kalyāṇakammassa sīsaṃ ukkhipitvā devalokaṃ gacchati. Saggātimānoti sagge atimāno saggasampāpake sātaphale kalyāṇakamme abhirato. ‘‘Saggādhimāno’’tipi pāṭho, saggaṃ adhikāraṃ katvā ṭhitacittoti attho. Sātave ratoti esa bījakadāso sātave madhuravipāke kusaladhammeyeva rato. So imassa pāpakammassa khīṇakāle, kalyāṇakammassa phalena devaloke nibbattissati.

    យញ្ចេស ឥទានិ ទាសត្តំ ឧបគតោ, ន តំ កល្យាណកម្មស្ស ផលេន។ ទាសត្តសំវត្តនិកញ្ហិស្ស បុព្ពេ កតំ បាបំ ភវិស្សតីតិ និដ្ឋមេត្ថ គន្តព្ពន្តិ ឥមមត្ថំ បកាសេន្តី អាហ –

    Yañcesa idāni dāsattaṃ upagato, na taṃ kalyāṇakammassa phalena. Dāsattasaṃvattanikañhissa pubbe kataṃ pāpaṃ bhavissatīti niṭṭhamettha gantabbanti imamatthaṃ pakāsentī āha –

    ១២៥២.

    1252.

    ‘‘យមជ្ជ ពីជកោ ទាសោ, ទុក្ខំ បស្សតិ អត្តនិ;

    ‘‘Yamajja bījako dāso, dukkhaṃ passati attani;

    បុព្ពេវស្ស កតំ បាបំ, តមេសោ បដិសេវតិ។

    Pubbevassa kataṃ pāpaṃ, tameso paṭisevati.

    ១២៥៣.

    1253.

    ‘‘ខីយតេ ចស្ស តំ បាបំ, តថា ហិ វិនយេ រតោ;

    ‘‘Khīyate cassa taṃ pāpaṃ, tathā hi vinaye rato;

    កស្សបញ្ច សមាបជ្ជ, មា ហេវុប្បថមាគមា’’តិ។

    Kassapañca samāpajja, mā hevuppathamāgamā’’ti.

    តត្ថ មា ហេវុប្បថមាគមាតិ តាត, ត្វំ ឥមំ នគ្គំ កស្សបាជីវកំ ឧបគន្ត្វា មា ហេវ និរយគាមិំ ឧប្បថំ អគមា, មា បាបមកាសីតិ បិតរំ ឱវទតិ។

    Tattha mā hevuppathamāgamāti tāta, tvaṃ imaṃ naggaṃ kassapājīvakaṃ upagantvā mā heva nirayagāmiṃ uppathaṃ agamā, mā pāpamakāsīti pitaraṃ ovadati.

    ឥទានិស្ស បាបូបសេវនាយ ទោសំ កល្យាណមិត្តូបសេវនាយ ច គុណំ ទស្សេន្តី អាហ –

    Idānissa pāpūpasevanāya dosaṃ kalyāṇamittūpasevanāya ca guṇaṃ dassentī āha –

    ១២៥៤.

    1254.

    ‘‘យំ យញ្ហិ រាជ ភជតិ, សន្តំ វា យទិ វា អសំ;

    ‘‘Yaṃ yañhi rāja bhajati, santaṃ vā yadi vā asaṃ;

    សីលវន្តំ វិសីលំ វា, វសំ តស្សេវ គច្ឆតិ។

    Sīlavantaṃ visīlaṃ vā, vasaṃ tasseva gacchati.

    ១២៥៥.

    1255.

    ‘‘យាទិសំ កុរុតេ មិត្តំ, យាទិសំ ចូបសេវតិ;

    ‘‘Yādisaṃ kurute mittaṃ, yādisaṃ cūpasevati;

    សោបិ តាទិសកោ ហោតិ, សហវាសោ ហិ តាទិសោ។

    Sopi tādisako hoti, sahavāso hi tādiso.

    ១២៥៦.

    1256.

    ‘‘សេវមានោ សេវមានំ, សម្ផុដ្ឋោ សម្ផុសំ បរំ;

    ‘‘Sevamāno sevamānaṃ, samphuṭṭho samphusaṃ paraṃ;

    សរោ ទិទ្ធោ កលាបំវ, អលិត្តមុបលិម្បតិ;

    Saro diddho kalāpaṃva, alittamupalimpati;

    ឧបលេបភយា ធីរោ, នេវ បាបសខា សិយា។

    Upalepabhayā dhīro, neva pāpasakhā siyā.

    ១២៥៧.

    1257.

    ‘‘បូតិមច្ឆំ កុសគ្គេន, យោ នរោ ឧបនយ្ហតិ;

    ‘‘Pūtimacchaṃ kusaggena, yo naro upanayhati;

    កុសាបិ បូតិ វាយន្តិ, ឯវំ ពាលូបសេវនា។

    Kusāpi pūti vāyanti, evaṃ bālūpasevanā.

    ១២៥៨.

    1258.

    ‘‘តគរញ្ច បលាសេន, យោ នរោ ឧបនយ្ហតិ;

    ‘‘Tagarañca palāsena, yo naro upanayhati;

    បត្តាបិ សុរភិ វាយន្តិ, ឯវំ ធីរូបសេវនា។

    Pattāpi surabhi vāyanti, evaṃ dhīrūpasevanā.

    ១២៥៩.

    1259.

    ‘‘តស្មា បត្តបុដស្សេវ, ញត្វា សម្បាកមត្តនោ

    ‘‘Tasmā pattapuṭasseva, ñatvā sampākamattano

    អសន្តេ នោបសេវេយ្យ, សន្តេ សេវេយ្យ បណ្ឌិតោ;

    Asante nopaseveyya, sante seveyya paṇḍito;

    អសន្តោ និរយំ នេន្តិ, សន្តោ បាបេន្តិ សុគ្គតិ’’ន្តិ។

    Asanto nirayaṃ nenti, santo pāpenti suggati’’nti.

    តត្ថ សន្តំ វាតិ សប្បុរិសំ វា។ យទិ វា អសន្តិ អសប្បុរិសំ វា។ សរោ ទិទ្ធោ កលាបំវាតិ មហារាជ, យថា នាម ហលាហលវិសលិត្តោ សរោ សរកលាបេ ខិត្តោ សព្ពំ តំ វិសេន អលិត្តម្បិ សរកលាបំ លិម្បតិ, វិសទិទ្ធមេវ ករោតិ, ឯវមេវ បាបមិត្តោ បាបំ សេវមានោ អត្តានំ សេវមានំ បរំ, តេន សម្ផុដ្ឋោ តំ សម្ផុសំ អលិត្តំ បាបេន បុរិសំ អត្តនា ឯកជ្ឈាសយំ ករោន្តោ ឧបលិម្បតិ។ បូតិ វាយន្តីតិ តស្ស តេ កុសាបិ ទុគ្គន្ធា វាយន្តិ។ តគរញ្ចាតិ តគរញ្ច អញ្ញញ្ច គន្ធសម្បន្នំ គន្ធជាតំ។ ឯវន្តិ ឯវរូបា ធីរូបសេវនា។ ធីរោ ហិ អត្តានំ សេវមានំ ធីរមេវ ករោតិ។

    Tattha santaṃ vāti sappurisaṃ vā. Yadi vā asanti asappurisaṃ vā. Saro diddho kalāpaṃvāti mahārāja, yathā nāma halāhalavisalitto saro sarakalāpe khitto sabbaṃ taṃ visena alittampi sarakalāpaṃ limpati, visadiddhameva karoti, evameva pāpamitto pāpaṃ sevamāno attānaṃ sevamānaṃ paraṃ, tena samphuṭṭho taṃ samphusaṃ alittaṃ pāpena purisaṃ attanā ekajjhāsayaṃ karonto upalimpati. Pūti vāyantīti tassa te kusāpi duggandhā vāyanti. Tagarañcāti tagarañca aññañca gandhasampannaṃ gandhajātaṃ. Evanti evarūpā dhīrūpasevanā. Dhīro hi attānaṃ sevamānaṃ dhīrameva karoti.

    តស្មា បត្តបុដស្សេវាតិ យស្មា តគរាទិបលិវេឋមានានិ បណ្ណានិបិ សុគន្ធានិ ហោន្តិ, តស្មា បលាសបត្តបុដស្សេវ បណ្ឌិតូបសេវនេន អហម្បិ បណ្ឌិតោ ភវិស្សាមីតិ ឯវំ។ ញត្វា សម្បាកមត្តនោតិ អត្តនោ បរិបាកំ បណ្ឌិតភាវំ បរិមាណំ ញត្វា អសន្តេ បហាយ បណ្ឌិតេ សន្តេ សេវេយ្យ។ ‘‘និរយំ នេន្តី’’តិ ឯត្ថ ទេវទត្តាទីហិ និរយំ, ‘‘បាបេន្តិ សុគ្គតិ’’ន្តិ ឯត្ថ សារិបុត្តត្ថេរាទីហិ សុគតិំ នីតានំ វសេន ឧទាហរណានិ អាហរិតព្ពានិ។

    Tasmāpattapuṭassevāti yasmā tagarādipaliveṭhamānāni paṇṇānipi sugandhāni honti, tasmā palāsapattapuṭasseva paṇḍitūpasevanena ahampi paṇḍito bhavissāmīti evaṃ. Ñatvā sampākamattanoti attano paripākaṃ paṇḍitabhāvaṃ parimāṇaṃ ñatvā asante pahāya paṇḍite sante seveyya. ‘‘Nirayaṃ nentī’’ti ettha devadattādīhi nirayaṃ, ‘‘pāpenti suggati’’nti ettha sāriputtattherādīhi sugatiṃ nītānaṃ vasena udāharaṇāni āharitabbāni.

    ឯវំ រាជធីតា ឆហិ គាថាហិ បិតុ ធម្មំ កថេត្វា ឥទានិ អតីតេ អត្តនា អនុភូតំ ទុក្ខំ ទស្សេន្តី អាហ –

    Evaṃ rājadhītā chahi gāthāhi pitu dhammaṃ kathetvā idāni atīte attanā anubhūtaṃ dukkhaṃ dassentī āha –

    ១២៦០.

    1260.

    ‘‘អហម្បិ ជាតិយោ សត្ត, សរេ សំសរិតត្តនោ;

    ‘‘Ahampi jātiyo satta, sare saṃsaritattano;

    អនាគតាបិ សត្តេវ, យា គមិស្សំ ឥតោ ចុតា។

    Anāgatāpi satteva, yā gamissaṃ ito cutā.

    ១២៦១.

    1261.

    ‘‘យា មេ សា សត្តមី ជាតិ, អហុ បុព្ពេ ជនាធិប;

    ‘‘Yā me sā sattamī jāti, ahu pubbe janādhipa;

    កម្មារបុត្តោ មគធេសុ, អហុំ រាជគហេ បុរេ។

    Kammāraputto magadhesu, ahuṃ rājagahe pure.

    ១២៦២.

    1262.

    ‘‘បាបំ សហាយមាគម្ម, ពហុំ បាបំ កតំ មយា;

    ‘‘Pāpaṃ sahāyamāgamma, bahuṃ pāpaṃ kataṃ mayā;

    បរទារស្ស ហេឋេន្តោ, ចរិម្ហា អមរា វិយ។

    Paradārassa heṭhento, carimhā amarā viya.

    ១២៦៣.

    1263.

    ‘‘តំ កម្មំ និហិតំ អដ្ឋា, ភស្មច្ឆន្នោវ បាវកោ;

    ‘‘Taṃ kammaṃ nihitaṃ aṭṭhā, bhasmacchannova pāvako;

    អថ អញ្ញេហិ កម្មេហិ, អជាយិំ វំសភូមិយំ។

    Atha aññehi kammehi, ajāyiṃ vaṃsabhūmiyaṃ.

    ១២៦៤.

    1264.

    ‘‘កោសម្ពិយំ សេដ្ឋិកុលេ, ឥទ្ធេ ផីតេ មហទ្ធនេ;

    ‘‘Kosambiyaṃ seṭṭhikule, iddhe phīte mahaddhane;

    ឯកបុត្តោ មហារាជ, និច្ចំ សក្កតបូជិតោ។

    Ekaputto mahārāja, niccaṃ sakkatapūjito.

    ១២៦៥.

    1265.

    ‘‘តត្ថ មិត្តំ អសេវិស្សំ, សហាយំ សាតវេ រតំ;

    ‘‘Tattha mittaṃ asevissaṃ, sahāyaṃ sātave rataṃ;

    បណ្ឌិតំ សុតសម្បន្នំ, សោ មំ អត្ថេ និវេសយិ។

    Paṇḍitaṃ sutasampannaṃ, so maṃ atthe nivesayi.

    ១២៦៦.

    1266.

    ‘‘ចាតុទ្ទសិំ បញ្ចទសិំ, ពហុំ រត្តិំ ឧបាវសិំ;

    ‘‘Cātuddasiṃ pañcadasiṃ, bahuṃ rattiṃ upāvasiṃ;

    តំ កម្មំ និហិតំ អដ្ឋា, និធីវ ឧទកន្តិកេ។

    Taṃ kammaṃ nihitaṃ aṭṭhā, nidhīva udakantike.

    ១២៦៧.

    1267.

    ‘‘អថ បាបាន កម្មានំ, យមេតំ មគធេ កតំ;

    ‘‘Atha pāpāna kammānaṃ, yametaṃ magadhe kataṃ;

    ផលំ បរិយាគ មំ បច្ឆា, ភុត្វា ទុដ្ឋវិសំ យថា។

    Phalaṃ pariyāga maṃ pacchā, bhutvā duṭṭhavisaṃ yathā.

    ១២៦៨.

    1268.

    ‘‘តតោ ចុតាហំ វេទេហ, រោរុវេ និរយេ ចិរំ;

    ‘‘Tato cutāhaṃ vedeha, roruve niraye ciraṃ;

    សកម្មុនា អបច្ចិស្សំ, តំ សរំ ន សុខំ លភេ។

    Sakammunā apaccissaṃ, taṃ saraṃ na sukhaṃ labhe.

    ១២៦៩.

    1269.

    ‘‘ពហុវស្សគណេ តត្ថ, ខេបយិត្វា ពហុំ ទុខំ;

    ‘‘Bahuvassagaṇe tattha, khepayitvā bahuṃ dukhaṃ;

    ភិន្នាគតេ អហុំ រាជ, ឆគលោ ឧទ្ធតប្ផលោ’’តិ។

    Bhinnāgate ahuṃ rāja, chagalo uddhatapphalo’’ti.

    តត្ថ សត្តាតិ មហារាជ, ឥធលោកបរលោកា នាម សុកតទុក្កដានញ្ច ផលំ នាម អត្ថិ។ ន ហិ សំសារោ សត្តេ សោធេតុំ សក្កោតិ, សកម្មុនា ឯវ សត្តា សុជ្ឈន្តិ។ អលាតសេនាបតិ ច ពីជកទាសោ ច ឯកមេវ ជាតិំ អនុស្សរន្តិ។ ន កេវលំ ឯតេវ ជាតិំ សរន្តិ, អហម្បិ អតីតេ សត្ត ជាតិយោ អត្តនោ សំសរិតំ សរាមិ, អនាគតេបិ ឥតោ គន្តព្ពា សត្តេវ ជានាមិ។ យា មេ សាតិ យា សា មម អតីតេ សត្តមី ជាតិ អាសិ។ កម្មារបុត្តោតិ តាយ ជាតិយា អហំ មគធេសុ រាជគហនគរេ សុវណ្ណការបុត្តោ អហោសិំ។

    Tattha sattāti mahārāja, idhalokaparalokā nāma sukatadukkaṭānañca phalaṃ nāma atthi. Na hi saṃsāro satte sodhetuṃ sakkoti, sakammunā eva sattā sujjhanti. Alātasenāpati ca bījakadāso ca ekameva jātiṃ anussaranti. Na kevalaṃ eteva jātiṃ saranti, ahampi atīte satta jātiyo attano saṃsaritaṃ sarāmi, anāgatepi ito gantabbā satteva jānāmi. Yā me sāti yā sā mama atīte sattamī jāti āsi. Kammāraputtoti tāya jātiyā ahaṃ magadhesu rājagahanagare suvaṇṇakāraputto ahosiṃ.

    បរទារស្ស ហេឋេន្តោតិ បរទារំ ហេឋេន្តា បរេសំ រក្ខិតគោបិតេ វរភណ្ឌេ អបរជ្ឈន្តា។ អដ្ឋាតិ តំ តទា មយា កតំ បាបកម្មំ ឱកាសំ អលភិត្វា ឱកាសេ សតិ វិបាកទាយកំ ហុត្វា ភស្មបដិច្ឆន្នោ អគ្គិ វិយ និហិតំ អដ្ឋាសិ។ វំសភូមិយន្តិ វំសរដ្ឋេ។ ឯកបុត្តោតិ អសីតិកោដិវិភវេ សេដ្ឋិកុលេ អហំ ឯកបុត្តកោវ អហោសិំ។ សាតវេ រតន្តិ កល្យាណកម្មេ អភិរតំ។ សោ មន្តិ សោ សហាយកោ មំ អត្ថេ កុសលកម្មេ បតិដ្ឋាបេសិ។

    Paradārassaheṭhentoti paradāraṃ heṭhentā paresaṃ rakkhitagopite varabhaṇḍe aparajjhantā. Aṭṭhāti taṃ tadā mayā kataṃ pāpakammaṃ okāsaṃ alabhitvā okāse sati vipākadāyakaṃ hutvā bhasmapaṭicchanno aggi viya nihitaṃ aṭṭhāsi. Vaṃsabhūmiyanti vaṃsaraṭṭhe. Ekaputtoti asītikoṭivibhave seṭṭhikule ahaṃ ekaputtakova ahosiṃ. Sātave ratanti kalyāṇakamme abhirataṃ. So manti so sahāyako maṃ atthe kusalakamme patiṭṭhāpesi.

    តំ កម្មន្តិ តម្បិ មេ កតំ កល្យាណកម្មំ តទា ឱកាសំ អលភិត្វា ឱកាសេ សតិ វិបាកទាយកំ ហុត្វា ឧទកន្តិកេ និធិ វិយ និហិតំ អដ្ឋាសិ។ យមេតន្តិ អថ មម សន្តកេសុ បាបកម្មេសុ យំ ឯតំ មយា មគធេសុ បរទារិកកម្មំ កតំ, តស្ស ផលំ បច្ឆា មំ បរិយាគំ ឧបគតន្តិ អត្ថោ។ យថា កិំ? ភុត្វា ទុដ្ឋវិសំ យថា, យថា សវិសំ ភោជនំ ភុញ្ជិត្វា ឋិតស្ស តំ ទុដ្ឋំ កក្ខឡំ ហលាហលំ វិសំ កុប្បតិ, តថា មំ បរិយាគតន្តិ អត្ថោ។ តតោតិ តតោ កោសម្ពិយំ សេដ្ឋិកុលតោ។ តំ សរន្តិ តំ តស្មិំ និរយេ អនុភូតទុក្ខំ សរន្តី ចិត្តសុខំ នាម ន លភាមិ, ភយមេវ មេ ឧប្បជ្ជតិ។ ភិន្នាគតេតិ ភិន្នាគតេ នាម រដ្ឋេ។ ឧទ្ធតប្ផលោតិ ឧទ្ធតពីជោ។

    Taṃ kammanti tampi me kataṃ kalyāṇakammaṃ tadā okāsaṃ alabhitvā okāse sati vipākadāyakaṃ hutvā udakantike nidhi viya nihitaṃ aṭṭhāsi. Yametanti atha mama santakesu pāpakammesu yaṃ etaṃ mayā magadhesu paradārikakammaṃ kataṃ, tassa phalaṃ pacchā maṃ pariyāgaṃ upagatanti attho. Yathā kiṃ? Bhutvā duṭṭhavisaṃ yathā, yathā savisaṃ bhojanaṃ bhuñjitvā ṭhitassa taṃ duṭṭhaṃ kakkhaḷaṃ halāhalaṃ visaṃ kuppati, tathā maṃ pariyāgatanti attho. Tatoti tato kosambiyaṃ seṭṭhikulato. Taṃ saranti taṃ tasmiṃ niraye anubhūtadukkhaṃ sarantī cittasukhaṃ nāma na labhāmi, bhayameva me uppajjati. Bhinnāgateti bhinnāgate nāma raṭṭhe. Uddhatapphaloti uddhatabījo.

    សោ បន ឆគលកោ ពលសម្បន្នោ អហោសិ។ បិដ្ឋិយំ អភិរុយ្ហបិ នំ វាហយិំសុ, យានកេបិ យោជយិំសុ។ ឥមមត្ថំ បកាសេន្តី អាហ –

    So pana chagalako balasampanno ahosi. Piṭṭhiyaṃ abhiruyhapi naṃ vāhayiṃsu, yānakepi yojayiṃsu. Imamatthaṃ pakāsentī āha –

    ១២៧០.

    1270.

    ‘‘សាតបុត្តា មយា វូឡ្ហា, បិដ្ឋិយា ច រថេន ច;

    ‘‘Sātaputtā mayā vūḷhā, piṭṭhiyā ca rathena ca;

    តស្ស កម្មស្ស និស្សន្ទោ, បរទារគមនស្ស មេ’’តិ។

    Tassa kammassa nissando, paradāragamanassa me’’ti.

    តត្ថ សាតបុត្តាតិ អមច្ចបុត្តា។ តស្ស កម្មស្សាតិ ទេវ, រោរុវេ មហានិរយេ បច្ចនញ្ច ឆគលកកាលេ ពីជុប្បាដនញ្ច បិដ្ឋិវាហនយានកយោជនានិ ច សព្ពោបេស តស្ស និស្សន្ទោ បរទារគមនស្ស មេតិ។

    Tattha sātaputtāti amaccaputtā. Tassa kammassāti deva, roruve mahāniraye paccanañca chagalakakāle bījuppāṭanañca piṭṭhivāhanayānakayojanāni ca sabbopesa tassa nissando paradāragamanassa meti.

    តតោ បន ចវិត្វា អរញ្ញេ កបិយោនិយំ បដិសន្ធិំ គណ្ហិ។ អថ នំ ជាតទិវសេ យូថបតិនោ ទស្សេសុំ។ សោ ‘‘អានេថ មេ, បុត្ត’’ន្តិ ទឡ្ហំ គហេត្វា តស្ស វិរវន្តស្ស ទន្តេហិ ផលានិ ឧប្បាដេសិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តី អាហ –

    Tato pana cavitvā araññe kapiyoniyaṃ paṭisandhiṃ gaṇhi. Atha naṃ jātadivase yūthapatino dassesuṃ. So ‘‘ānetha me, putta’’nti daḷhaṃ gahetvā tassa viravantassa dantehi phalāni uppāṭesi. Tamatthaṃ pakāsentī āha –

    ១២៧១.

    1271.

    ‘‘តតោ ចុតាហំ វេទេហ, កបិ អាសិំ ព្រហាវនេ;

    ‘‘Tato cutāhaṃ vedeha, kapi āsiṃ brahāvane;

    និលុញ្ចិតផលោយេវ, យូថបេន បគព្ភិនា;

    Niluñcitaphaloyeva, yūthapena pagabbhinā;

    តស្ស កម្មស្ស និស្សន្ទោ, បរទារគមនស្ស មេ’’តិ។

    Tassa kammassa nissando, paradāragamanassa me’’ti.

    តត្ថ និលុញ្ចិតផលោយេវាតិ តត្របាហំ បគព្ភេន យូថបតិនា លុញ្ចិត្វា ឧប្បាដិតផលោយេវ អហោសិន្តិ អត្ថោ។

    Tattha niluñcitaphaloyevāti tatrapāhaṃ pagabbhena yūthapatinā luñcitvā uppāṭitaphaloyeva ahosinti attho.

    អថ អបរាបិ ជាតិយោ ទស្សេន្តី អាហ –

    Atha aparāpi jātiyo dassentī āha –

    ១២៧២.

    1272.

    ‘‘តតោ ចុតាហំ វេទេហ, ទស្សនេសុ បសូ អហុំ;

    ‘‘Tato cutāhaṃ vedeha, dassanesu pasū ahuṃ;

    និលុញ្ចិតោ ជវោ ភទ្រោ, យោគ្គំ វូឡ្ហំ ចិរំ មយា;

    Niluñcito javo bhadro, yoggaṃ vūḷhaṃ ciraṃ mayā;

    តស្ស កម្មស្ស និស្សន្ទោ, បរទារគមនស្ស មេ។

    Tassa kammassa nissando, paradāragamanassa me.

    ១២៧៣.

    1273.

    ‘‘តតោ ចុតាហំ វេទេហ, វជ្ជីសុ កុលមាគមា;

    ‘‘Tato cutāhaṃ vedeha, vajjīsu kulamāgamā;

    នេវិត្ថី ន បុមា អាសិំ, មនុស្សត្តេ សុទុល្លភេ;

    Nevitthī na pumā āsiṃ, manussatte sudullabhe;

    តស្ស កម្មស្ស និស្សន្ទោ, បរទារគមនស្ស មេ។

    Tassa kammassa nissando, paradāragamanassa me.

    ១២៧៤.

    1274.

    ‘‘តតោ ចុតាហំ វេទេហ, អជាយិំ នន្ទនេ វនេ;

    ‘‘Tato cutāhaṃ vedeha, ajāyiṃ nandane vane;

    ភវនេ តាវតិំសាហំ, អច្ឆរា កាមវណ្ណិនី។

    Bhavane tāvatiṃsāhaṃ, accharā kāmavaṇṇinī.

    ១២៧៥.

    1275.

    ‘‘វិចិត្រវត្ថាភរណា, អាមុត្តមណិកុណ្ឌលា;

    ‘‘Vicitravatthābharaṇā, āmuttamaṇikuṇḍalā;

    កុសលា នច្ចគីតស្ស, សក្កស្ស បរិចារិកា។

    Kusalā naccagītassa, sakkassa paricārikā.

    ១២៧៦.

    1276.

    ‘‘តត្ថ ឋិតាហំ វេទេហ, សរាមិ ជាតិយោ ឥមា;

    ‘‘Tattha ṭhitāhaṃ vedeha, sarāmi jātiyo imā;

    អនាគតាបិ សត្តេវ, យា គមិស្សំ ឥតោ ចុតា។

    Anāgatāpi satteva, yā gamissaṃ ito cutā.

    ១២៧៧.

    1277.

    ‘‘បរិយាគតំ តំ កុសលំ, យំ មេ កោសម្ពិយំ កតំ;

    ‘‘Pariyāgataṃ taṃ kusalaṃ, yaṃ me kosambiyaṃ kataṃ;

    ទេវេ ចេវ មនុស្សេ ច, សន្ធាវិស្សំ ឥតោ ចុតា។

    Deve ceva manusse ca, sandhāvissaṃ ito cutā.

    ១២៧៨.

    1278.

    ‘‘សត្ត ជច្ចោ មហារាជ, និច្ចំ សក្កតបូជិតា;

    ‘‘Satta jacco mahārāja, niccaṃ sakkatapūjitā;

    ថីភាវាបិ ន មុច្ចិស្សំ, ឆដ្ឋា និគតិយោ ឥមា។

    Thībhāvāpi na muccissaṃ, chaṭṭhā nigatiyo imā.

    ១២៧៩.

    1279.

    ‘‘សត្តមី ច គតិ ទេវ, ទេវបុត្តោ មហិទ្ធិកោ;

    ‘‘Sattamī ca gati deva, devaputto mahiddhiko;

    បុមា ទេវោ ភវិស្សាមិ, ទេវកាយស្មិមុត្តមោ។

    Pumā devo bhavissāmi, devakāyasmimuttamo.

    ១២៨០.

    1280.

    ‘‘អជ្ជាបិ សន្តានមយំ, មាលំ គន្ថេន្តិ នន្ទនេ;

    ‘‘Ajjāpi santānamayaṃ, mālaṃ ganthenti nandane;

    ទេវបុត្តោ ជវោ នាម, យោ មេ មាលំ បដិច្ឆតិ។

    Devaputto javo nāma, yo me mālaṃ paṭicchati.

    ១២៨១.

    1281.

    ‘‘មុហុត្តោ វិយ សោ ទិព្យោ, ឥធ វស្សានិ សោឡស;

    ‘‘Muhutto viya so dibyo, idha vassāni soḷasa;

    រត្តិន្ទិវោ ច សោ ទិព្យោ, មានុសិំ សរទោសតំ។

    Rattindivo ca so dibyo, mānusiṃ saradosataṃ.

    ១២៨២.

    1282.

    ‘‘ឥតិ កម្មានិ អន្វេន្តិ, អសង្ខេយ្យាបិ ជាតិយោ;

    ‘‘Iti kammāni anventi, asaṅkheyyāpi jātiyo;

    កល្យាណំ យទិ វា បាបំ, ន ហិ កម្មំ វិនស្សតី’’តិ។

    Kalyāṇaṃ yadi vā pāpaṃ, na hi kammaṃ vinassatī’’ti.

    តត្ថ ទស្សនេសូតិ ទស្សនរដ្ឋេសុ។ បសូតិ គោណោ អហោសិំ។ និលុញ្ចិតោតិ វច្ឆកាលេយេវ មំ ឯវំ មនាបោ ភវិស្សតីតិ និព្ពីជកមកំសុ។ សោហំ និលុញ្ចិតោ ឧទ្ធតពីជោ ជវោ ភទ្រោ អហោសិំ។ វជ្ជីសុ កុលមាគមាតិ គោយោនិតោ ចវិត្វា វជ្ជិរដ្ឋេ ឯកស្មិំ មហាភោគកុលេ និព្ពត្តិន្តិ ទស្សេតិ។ នេវិត្ថី ន បុមាតិ នបុំសកត្តំ សន្ធាយ អាហ។ ភវនេ តាវតិំសាហន្តិ តាវតិំសភវនេ អហំ។

    Tattha dassanesūti dassanaraṭṭhesu. Pasūti goṇo ahosiṃ. Niluñcitoti vacchakāleyeva maṃ evaṃ manāpo bhavissatīti nibbījakamakaṃsu. Sohaṃ niluñcito uddhatabījo javo bhadro ahosiṃ. Vajjīsu kulamāgamāti goyonito cavitvā vajjiraṭṭhe ekasmiṃ mahābhogakule nibbattinti dasseti. Nevitthī na pumāti napuṃsakattaṃ sandhāya āha. Bhavane tāvatiṃsāhanti tāvatiṃsabhavane ahaṃ.

    តត្ថ ឋិតាហំ, វេទេហ, សរាមិ ជាតិយោ ឥមាតិ សា កិរ តស្មិំ ទេវលោកេ ឋិតា ‘‘អហំ ឯវរូបំ ទេវលោកំ អាគច្ឆន្តី កុតោ នុ ខោ អាគតា’’តិ ឱលោកេន្តី វជ្ជិរដ្ឋេ មហាភោគកុលេ នបុំសកត្តភាវតោ ចវិត្វា តត្ថ និព្ពត្តភាវំ បស្សិ។ តតោ ‘‘កេន នុ ខោ កម្មេន ឯវរូបេ រមណីយេ ឋានេ និព្ពត្តាម្ហី’’តិ ឱលោកេន្តី កោសម្ពិយំ សេដ្ឋិកុលេ និព្ពត្តិត្វា កតំ ទានាទិកុសលំ ទិស្វា ‘‘ឯតស្ស ផលេន និព្ពត្តាម្ហី’’តិ ញត្វា ‘‘អនន្តរាតីតេ នបុំសកត្តភាវេ និព្ពត្តមានា កុតោ អាគតាម្ហី’’តិ ឱលោកេន្តី ទស្សនរដ្ឋេសុ គោយោនិយំ មហាទុក្ខស្ស អនុភូតភាវំ អញ្ញាសិ។ តតោ អនន្តរំ ជាតិំ អនុស្សរមានា វានរយោនិយំ ឧទ្ធតផលភាវំ អទ្ទស។ តតោ អនន្តរំ អនុស្សរន្តី ភិន្នាគតេ ឆគលកយោនិយំ ឧទ្ធតពីជភាវំ អនុស្សរិ។ តតោ បរំ អនុស្សរមានា រោរុវេ និព្ពត្តភាវំ អនុស្សរិ។

    Tattha ṭhitāhaṃ, vedeha, sarāmi jātiyo imāti sā kira tasmiṃ devaloke ṭhitā ‘‘ahaṃ evarūpaṃ devalokaṃ āgacchantī kuto nu kho āgatā’’ti olokentī vajjiraṭṭhe mahābhogakule napuṃsakattabhāvato cavitvā tattha nibbattabhāvaṃ passi. Tato ‘‘kena nu kho kammena evarūpe ramaṇīye ṭhāne nibbattāmhī’’ti olokentī kosambiyaṃ seṭṭhikule nibbattitvā kataṃ dānādikusalaṃ disvā ‘‘etassa phalena nibbattāmhī’’ti ñatvā ‘‘anantarātīte napuṃsakattabhāve nibbattamānā kuto āgatāmhī’’ti olokentī dassanaraṭṭhesu goyoniyaṃ mahādukkhassa anubhūtabhāvaṃ aññāsi. Tato anantaraṃ jātiṃ anussaramānā vānarayoniyaṃ uddhataphalabhāvaṃ addasa. Tato anantaraṃ anussarantī bhinnāgate chagalakayoniyaṃ uddhatabījabhāvaṃ anussari. Tato paraṃ anussaramānā roruve nibbattabhāvaṃ anussari.

    អថស្សា និរយេ តិរច្ឆានយោនិយញ្ច អនុភូតំ ទុក្ខំ អនុស្សរន្តិយា ភយំ ឧប្បជ្ជិ។ តតោ ‘‘កេន នុ ខោ កម្មេន ឯវរូបំ ទុក្ខំ អនុភូតំ មយា’’តិ ឆដ្ឋំ ជាតិំ ឱលោកេន្តី តាយ ជាតិយា កោសម្ពិនគរេ កតំ កល្យាណកម្មំ ទិស្វា សត្តមំ ឱលោកេន្តី មគធរដ្ឋេ បាបសហាយំ និស្សាយ កតំ បរទារិកកម្មំ ទិស្វា ‘‘ឯតស្ស ផលេន មេ តំ មហាទុក្ខំ អនុភូត’’ន្តិ អញ្ញាសិ។ អថ ‘‘ឥតោ ចវិត្វា អនាគតេ កុហិំ និព្ពត្តិស្សាមី’’តិ ឱលោកេន្តី ‘‘យាវតាយុកំ ឋត្វា បុន សក្កស្សេវ បរិចារិកា ហុត្វា និព្ពត្តិស្សាមី’’តិ អញ្ញាសិ។ ឯវំ បុនប្បុនំ ឱលោកយមានា ‘‘តតិយេបិ អត្តភាវេ សក្កស្សេវ បរិចារិកា ហុត្វា និព្ពត្តិស្សាមិ, តថា ចតុត្ថេ, បញ្ចមេ បន តស្មិំយេវ ទេវលោកេ ជវនទេវបុត្តស្ស អគ្គមហេសី ហុត្វា និព្ពត្តិស្សាមី’’តិ ញត្វា តតោ អនន្តរំ ឱលោកេន្តី ‘‘ឆដ្ឋេ អត្តភាវេ ឥតោ តាវតិំសភវនតោ ចវិត្វា អង្គតិរញ្ញោ អគ្គមហេសិយា កុច្ឆិម្ហិ និព្ពត្តិស្សាមិ, ‘រុចា’តិ មេ នាមំ ភវិស្សតី’’តិ ញត្វា ‘‘តតោ អនន្តរា កុហិំ និព្ពត្តិស្សាមី’’តិ ឱលោកេន្តី ‘‘សត្តមាយ ជាតិយា តតោ ចវិត្វា តាវតិំសភវនេ មហិទ្ធិកោ ទេវបុត្តោ ហុត្វា និព្ពត្តិស្សាមិ, ឥត្ថិភាវតោ មុច្ចិស្សាមី’’តិ អញ្ញាសិ។ តស្មា –

    Athassā niraye tiracchānayoniyañca anubhūtaṃ dukkhaṃ anussarantiyā bhayaṃ uppajji. Tato ‘‘kena nu kho kammena evarūpaṃ dukkhaṃ anubhūtaṃ mayā’’ti chaṭṭhaṃ jātiṃ olokentī tāya jātiyā kosambinagare kataṃ kalyāṇakammaṃ disvā sattamaṃ olokentī magadharaṭṭhe pāpasahāyaṃ nissāya kataṃ paradārikakammaṃ disvā ‘‘etassa phalena me taṃ mahādukkhaṃ anubhūta’’nti aññāsi. Atha ‘‘ito cavitvā anāgate kuhiṃ nibbattissāmī’’ti olokentī ‘‘yāvatāyukaṃ ṭhatvā puna sakkasseva paricārikā hutvā nibbattissāmī’’ti aññāsi. Evaṃ punappunaṃ olokayamānā ‘‘tatiyepi attabhāve sakkasseva paricārikā hutvā nibbattissāmi, tathā catutthe, pañcame pana tasmiṃyeva devaloke javanadevaputtassa aggamahesī hutvā nibbattissāmī’’ti ñatvā tato anantaraṃ olokentī ‘‘chaṭṭhe attabhāve ito tāvatiṃsabhavanato cavitvā aṅgatirañño aggamahesiyā kucchimhi nibbattissāmi, ‘rucā’ti me nāmaṃ bhavissatī’’ti ñatvā ‘‘tato anantarā kuhiṃ nibbattissāmī’’ti olokentī ‘‘sattamāya jātiyā tato cavitvā tāvatiṃsabhavane mahiddhiko devaputto hutvā nibbattissāmi, itthibhāvato muccissāmī’’ti aññāsi. Tasmā –

    ‘‘តត្ថ ឋិតាហំ វេទេហ, សរាមិ សត្ត ជាតិយោ;

    ‘‘Tattha ṭhitāhaṃ vedeha, sarāmi satta jātiyo;

    អនាគតាបិ សត្តេវ, យា គមិស្សំ ឥតោ ចុតា’’តិ។ – អាទិមាហ;

    Anāgatāpi satteva, yā gamissaṃ ito cutā’’ti. – ādimāha;

    តត្ថ បរិយាគតន្តិ បរិយាយេន អត្តនោ វារេន អាគតំ។ សត្ត ជច្ចោតិ វជ្ជិរដ្ឋេ នបុំសកជាតិយា សទ្ធិំ ទេវលោកេ បញ្ច, អយញ្ច ឆដ្ឋាតិ សត្ត ជាតិយោតិ វុច្ចន្តិ។ ឯតា សត្ត ជាតិយោ និច្ចំ សក្កតបូជិតា អហោសិន្តិ ទស្សេតិ។ ឆដ្ឋា និគតិយោតិ ទេវលោកេ បន បញ្ច, អយញ្ច ឯកាតិ ឥមា ឆ គតិយោ ឥត្ថិភាវាន មុច្ចិស្សន្តិ វទតិ។ សត្តមី ចាតិ ឥតោ ចវិត្វា អនន្តរំ។ សន្តានមយន្តិ ឯកតោវណ្ដកាទិវសេន កតសន្តានំ។ គន្ថេន្តីតិ យថា សន្តានមយា ហោន្តិ, ឯវំ អជ្ជបិ មម បរិចារិកា នន្ទនវនេ មាលំ គន្ថេន្តិយេវ។ យោ មេ មាលំ បដិច្ឆតីតិ មហារាជ, អនន្តរជាតិយំ មម សាមិកោ ជវោ នាម ទេវបុត្តោ យោ រុក្ខតោ បតិតបតិតំ មាលំ បដិច្ឆតិ។

    Tattha pariyāgatanti pariyāyena attano vārena āgataṃ. Satta jaccoti vajjiraṭṭhe napuṃsakajātiyā saddhiṃ devaloke pañca, ayañca chaṭṭhāti satta jātiyoti vuccanti. Etā satta jātiyo niccaṃ sakkatapūjitā ahosinti dasseti. Chaṭṭhā nigatiyoti devaloke pana pañca, ayañca ekāti imā cha gatiyo itthibhāvāna muccissanti vadati. Sattamī cāti ito cavitvā anantaraṃ. Santānamayanti ekatovaṇṭakādivasena katasantānaṃ. Ganthentīti yathā santānamayā honti, evaṃ ajjapi mama paricārikā nandanavane mālaṃ ganthentiyeva. Yo me mālaṃ paṭicchatīti mahārāja, anantarajātiyaṃ mama sāmiko javo nāma devaputto yo rukkhato patitapatitaṃ mālaṃ paṭicchati.

    សោឡសាតិ មហារាជ, មម ជាតិយា ឥមានិ សោឡស វស្សានិ, ឯត្តកោ បន កាលោ ទេវានំ ឯកោ មុហុត្តោ, តេន តា មម ចុតភាវម្បិ អជានន្តា មមត្ថាយ មាលំ គន្ថេន្តិយេវ។ មានុសិន្តិ មនុស្សានំ វស្សគណនំ អាគម្ម ឯស សរទោសតំ វស្សសតំ ហោតិ, ឯវំ ទីឃាយុកា ទេវា ។ ឥមិនា បន ការណេន បរលោកស្ស ច កល្យាណបាបកានញ្ច កម្មានំ អត្ថិតំ ជានាហិ, ទេវាតិ។

    Soḷasāti mahārāja, mama jātiyā imāni soḷasa vassāni, ettako pana kālo devānaṃ eko muhutto, tena tā mama cutabhāvampi ajānantā mamatthāya mālaṃ ganthentiyeva. Mānusinti manussānaṃ vassagaṇanaṃ āgamma esa saradosataṃ vassasataṃ hoti, evaṃ dīghāyukā devā . Iminā pana kāraṇena paralokassa ca kalyāṇapāpakānañca kammānaṃ atthitaṃ jānāhi, devāti.

    អន្វេន្តីតិ យថា មំ អនុពន្ធិំសុ, ឯវំ អនុពន្ធន្តិ។ ន ហិ កម្មំ វិនស្សតីតិ ទិដ្ឋធម្មវេទនីយំ តស្មិំយេវ អត្តភាវេ, ឧបបជ្ជវេទនីយំ អនន្តរភវេ វិបាកំ ទេតិ, អបរាបរិយវេទនីយំ បន វិបាកំ អទត្វា ន នស្សតិ។ តំ សន្ធាយ ‘‘ន ហិ កម្មំ វិនស្សតី’’តិ វត្វា ‘‘ទេវ, អហំ បរទារិកកម្មស្ស និស្សន្ទេន និរយេ ច តិរច្ឆានយោនិយញ្ច មហន្តំ ទុក្ខំ អនុភវិំ។ សចេ បន តុម្ហេបិ ឥទានិ គុណស្ស កថំ គហេត្វា ឯវំ ករិស្សថ, មយា អនុភូតសទិសមេវ ទុក្ខំ អនុភវិស្សថ, តស្មា ឯវំ មា ករិត្ថា’’តិ អាហ។

    Anventīti yathā maṃ anubandhiṃsu, evaṃ anubandhanti. Na hi kammaṃ vinassatīti diṭṭhadhammavedanīyaṃ tasmiṃyeva attabhāve, upapajjavedanīyaṃ anantarabhave vipākaṃ deti, aparāpariyavedanīyaṃ pana vipākaṃ adatvā na nassati. Taṃ sandhāya ‘‘na hi kammaṃ vinassatī’’ti vatvā ‘‘deva, ahaṃ paradārikakammassa nissandena niraye ca tiracchānayoniyañca mahantaṃ dukkhaṃ anubhaviṃ. Sace pana tumhepi idāni guṇassa kathaṃ gahetvā evaṃ karissatha, mayā anubhūtasadisameva dukkhaṃ anubhavissatha, tasmā evaṃ mā karitthā’’ti āha.

    អថស្ស ឧត្តរិ ធម្មំ ទេសេន្តី អាហ –

    Athassa uttari dhammaṃ desentī āha –

    ១២៨៣.

    1283.

    ‘‘យោ ឥច្ឆេ បុរិសោ ហោតុំ, ជាតិំ ជាតិំ បុនប្បុនំ;

    ‘‘Yo icche puriso hotuṃ, jātiṃ jātiṃ punappunaṃ;

    បរទារំ វិវជ្ជេយ្យ, ធោតបាទោវ កទ្ទមំ។

    Paradāraṃ vivajjeyya, dhotapādova kaddamaṃ.

    ១២៨៤.

    1284.

    ‘‘យា ឥច្ឆេ បុរិសោ ហោតុំ, ជាតិំ ជាតិំ បុនប្បុនំ;

    ‘‘Yā icche puriso hotuṃ, jātiṃ jātiṃ punappunaṃ;

    សាមិកំ អបចាយេយ្យ, ឥន្ទំវ បរិចារិកា។

    Sāmikaṃ apacāyeyya, indaṃva paricārikā.

    ១២៨៥.

    1285.

    ‘‘យោ ឥច្ឆេ ទិព្យភោគញ្ច, ទិព្ពមាយុំ យសំ សុខំ;

    ‘‘Yo icche dibyabhogañca, dibbamāyuṃ yasaṃ sukhaṃ;

    បាបានិ បរិវជ្ជេត្វា, តិវិធំ ធម្មមាចរេ។

    Pāpāni parivajjetvā, tividhaṃ dhammamācare.

    ១២៨៦.

    1286.

    ‘‘កាយេន វាចា មនសា, អប្បមត្តោ វិចក្ខណោ;

    ‘‘Kāyena vācā manasā, appamatto vicakkhaṇo;

    អត្តនោ ហោតិ អត្ថាយ, ឥត្ថី វា យទិ វា បុមា។

    Attano hoti atthāya, itthī vā yadi vā pumā.

    ១២៨៧.

    1287.

    ‘‘យេ កេចិមេ មានុជា ជីវលោកេ, យសស្សិនោ សព្ពសមន្តភោគា;

    ‘‘Ye kecime mānujā jīvaloke, yasassino sabbasamantabhogā;

    អសំសយំ តេហិ បុរេ សុចិណ្ណំ, កម្មស្សកាសេ បុថុ សព្ពសត្តា។

    Asaṃsayaṃ tehi pure suciṇṇaṃ, kammassakāse puthu sabbasattā.

    ១២៨៨.

    1288.

    ‘‘ឥង្ឃានុចិន្តេសិ សយម្បិ ទេវ, កុតោនិទានា តេ ឥមា ជនិន្ទ;

    ‘‘Iṅghānucintesi sayampi deva, kutonidānā te imā janinda;

    យា តេ ឥមា អច្ឆរាសន្និកាសា, អលង្កតា កញ្ចនជាលឆន្នា’’តិ។

    Yā te imā accharāsannikāsā, alaṅkatā kañcanajālachannā’’ti.

    តត្ថ ហោតុន្តិ ភវិតុំ។ សព្ពសមន្តភោគាតិ បរិបុណ្ណសព្ពភោគា។ សុចិណ្ណន្តិ សុដ្ឋុ ចិណ្ណំ កល្យាណកម្មំ កតំ។ កម្មស្សកាសេតិ កម្មស្សកា អត្តនា កតកម្មស្សេវ វិបាកបដិសំវេទិនោ។ ន ហិ មាតាបិតូហិ កតំ កម្មំ បុត្តធីតានំ វិបាកំ ទេតិ, ន តាហិ បុត្តធីតាហិ កតំ កម្មំ មាតាបិតូនំ វិបាកំ ទេតិ។ សេសេហិ កតំ សេសានំ កិមេវ ទស្សតិ? ឥង្ឃាតិ ចោទនត្ថេ និបាតោ។ អនុចិន្តេសីតិ បុនប្បុនំ ចិន្តេយ្យាសិ។ យា តេ ឥមាតិ យា ឥមា សោឡសសហស្សា ឥត្ថិយោ តំ ឧបដ្ឋហន្តិ, ឥមា តេ កុតោនិទានា, កិំ និបជ្ជិត្វា និទ្ទាយន្តេន លទ្ធា, ឧទាហុ បន្ថទូសនសន្ធិច្ឆេទាទីនិ បាបានិ កត្វា, អទុ កល្យាណកម្មំ និស្សាយ លទ្ធាតិ ឥទំ តាវ អត្តនាបិ ចិន្តេយ្យាសិ, ទេវាតិ។

    Tattha hotunti bhavituṃ. Sabbasamantabhogāti paripuṇṇasabbabhogā. Suciṇṇanti suṭṭhu ciṇṇaṃ kalyāṇakammaṃ kataṃ. Kammassakāseti kammassakā attanā katakammasseva vipākapaṭisaṃvedino. Na hi mātāpitūhi kataṃ kammaṃ puttadhītānaṃ vipākaṃ deti, na tāhi puttadhītāhi kataṃ kammaṃ mātāpitūnaṃ vipākaṃ deti. Sesehi kataṃ sesānaṃ kimeva dassati? Iṅghāti codanatthe nipāto. Anucintesīti punappunaṃ cinteyyāsi. Yā te imāti yā imā soḷasasahassā itthiyo taṃ upaṭṭhahanti, imā te kutonidānā, kiṃ nipajjitvā niddāyantena laddhā, udāhu panthadūsanasandhicchedādīni pāpāni katvā, adu kalyāṇakammaṃ nissāya laddhāti idaṃ tāva attanāpi cinteyyāsi, devāti.

    ឯវំ សា បិតរំ អនុសាសិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Evaṃ sā pitaraṃ anusāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ១២៨៩.

    1289.

    ‘‘ឥច្ចេវំ បិតរំ កញ្ញា, រុចា តោសេសិ អង្គតិំ;

    ‘‘Iccevaṃ pitaraṃ kaññā, rucā tosesi aṅgatiṃ;

    មូឡ្ហស្ស មគ្គមាចិក្ខិ, ធម្មមក្ខាសិ សុព្ពតា’’តិ។

    Mūḷhassa maggamācikkhi, dhammamakkhāsi subbatā’’ti.

    តត្ថ ឥច្ចេវន្តិ ភិក្ខវេ, ឥតិ ឥមេហិ ឯវរូបេហិ មធុរេហិ វចនេហិ រុចាកញ្ញា បិតរំ តោសេសិ, មូឡ្ហស្ស មគ្គំ វិយ តស្ស សុគតិមគ្គំ អាចិក្ខិ, នានានយេហិ សុចរិតធម្មំ អក្ខាសិ។ ធម្មំ កថេន្តីយេវ សា សុព្ពតា សុន្ទរវតា អត្តនោ អតីតជាតិយោបិ កថេសិ។

    Tattha iccevanti bhikkhave, iti imehi evarūpehi madhurehi vacanehi rucākaññā pitaraṃ tosesi, mūḷhassa maggaṃ viya tassa sugatimaggaṃ ācikkhi, nānānayehi sucaritadhammaṃ akkhāsi. Dhammaṃ kathentīyeva sā subbatā sundaravatā attano atītajātiyopi kathesi.

    ឯវំ បុព្ពណ្ហតោ បដ្ឋាយ សព្ពរត្តិំ បិតុ ធម្មំ ទេសេត្វា ‘‘មា, ទេវ, នគ្គស្ស មិច្ឆាទិដ្ឋិកស្ស វចនំ គណ្ហិ, ‘អត្ថិ អយំ លោកោ, អត្ថិ បរលោកោ , អត្ថិ សុកដទុក្កដកម្មានំ ផល’ន្តិ វទន្តស្ស មាទិសស្ស កល្យាណមិត្តស្ស វចនំ គណ្ហ, មា អតិត្ថេន បក្ខន្ទី’’តិ អាហ។ ឯវំ សន្តេបិ បិតរំ មិច្ឆាទស្សនា មោចេតុំ នាសក្ខិ។ សោ ហិ កេវលំ តស្សា មធុរវចនំ សុត្វា តុស្សិ។ មាតាបិតរោ ហិ បិយបុត្តានំ វចនំ បិយាយន្តិ, ន បន តំ មិច្ឆាទស្សនំ វិស្សជ្ជេសិ។ នគរេបិ ‘‘រុចា កិរ រាជធីតា បិតុ ធម្មំ ទេសេត្វា មិច្ឆាទស្សនំ វិស្សជ្ជាបេសី’’តិ ឯកកោលាហលំ អហោសិ។ ‘‘បណ្ឌិតា រាជធីតា អជ្ជ បិតរំ មិច្ឆាទស្សនា មោចេត្វា នគរវាសីនំ សោត្ថិភាវំ ករិស្សតី’’តិ មហាជនោ តុស្សិ។ សា បិតរំ ពោធេតុំ អសក្កោន្តី វីរិយំ អវិស្សជ្ជេត្វាវ ‘‘យេន កេនចិ ឧបាយេន បិតុ សោត្ថិភាវំ ករិស្សាមី’’តិ សិរស្មិំ អញ្ជលិំ បតិដ្ឋបេត្វា ទសទិសា នមស្សិត្វា ‘‘ឥមស្មិំ លោកេ លោកសន្ធារកា ធម្មិកសមណព្រាហ្មណា នាម លោកបាលទេវតា នាម មហាព្រហ្មានោ នាម អត្ថិ, តេ ឥធាគន្ត្វា អត្តនោ ពលេន មម បិតរំ មិច្ឆាទស្សនំ វិស្សជ្ជាបេន្តុ , ឯតស្ស គុណេ អសតិបិ មម គុណេន មម សីលេន មម សច្ចេន ឥធាគន្ត្វា ឥមំ មិច្ឆាទស្សនំ វិស្សជ្ជាបេត្វា សកលលោកស្ស សោត្ថិំ ករោន្តូ’’តិ អធិដ្ឋហិត្វា នមស្សិ។

    Evaṃ pubbaṇhato paṭṭhāya sabbarattiṃ pitu dhammaṃ desetvā ‘‘mā, deva, naggassa micchādiṭṭhikassa vacanaṃ gaṇhi, ‘atthi ayaṃ loko, atthi paraloko , atthi sukaṭadukkaṭakammānaṃ phala’nti vadantassa mādisassa kalyāṇamittassa vacanaṃ gaṇha, mā atitthena pakkhandī’’ti āha. Evaṃ santepi pitaraṃ micchādassanā mocetuṃ nāsakkhi. So hi kevalaṃ tassā madhuravacanaṃ sutvā tussi. Mātāpitaro hi piyaputtānaṃ vacanaṃ piyāyanti, na pana taṃ micchādassanaṃ vissajjesi. Nagarepi ‘‘rucā kira rājadhītā pitu dhammaṃ desetvā micchādassanaṃ vissajjāpesī’’ti ekakolāhalaṃ ahosi. ‘‘Paṇḍitā rājadhītā ajja pitaraṃ micchādassanā mocetvā nagaravāsīnaṃ sotthibhāvaṃ karissatī’’ti mahājano tussi. Sā pitaraṃ bodhetuṃ asakkontī vīriyaṃ avissajjetvāva ‘‘yena kenaci upāyena pitu sotthibhāvaṃ karissāmī’’ti sirasmiṃ añjaliṃ patiṭṭhapetvā dasadisā namassitvā ‘‘imasmiṃ loke lokasandhārakā dhammikasamaṇabrāhmaṇā nāma lokapāladevatā nāma mahābrahmāno nāma atthi, te idhāgantvā attano balena mama pitaraṃ micchādassanaṃ vissajjāpentu , etassa guṇe asatipi mama guṇena mama sīlena mama saccena idhāgantvā imaṃ micchādassanaṃ vissajjāpetvā sakalalokassa sotthiṃ karontū’’ti adhiṭṭhahitvā namassi.

    តទា ពោធិសត្តោ នារទោ នាម មហាព្រហ្មា អហោសិ។ ពោធិសត្តា ច នាម អត្តនោ មេត្តាភាវនាយ អនុទ្ទយាយ មហន្តភាវេន សុប្បដិបន្នទុប្បដិបន្នេ សត្តេ ទស្សនត្ថំ កាលានុកាលំ លោកំ ឱលោកេន្តិ។ សោ តំ ទិវសំ លោកំ ឱលោកេន្តោ តំ រាជធីតរំ បិតុ មិច្ឆាទិដ្ឋិមោចនត្ថំ លោកសន្ធារកទេវតាយោ នមស្សមានំ ទិស្វា, ‘‘ឋបេត្វា មំ អញ្ញោ ឯតំ រាជានំ មិច្ឆាទស្សនំ វិស្សជ្ជាបេតុំ សមត្ថោ នាម នត្ថិ, អជ្ជ មយា រាជធីតុ សង្គហំ, រញ្ញោ ច សបរិជនស្ស សោត្ថិភាវំ កត្វា អាគន្តុំ វដ្ដតិ, កេន នុ ខោ វេសេន គមិស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា ‘‘មនុស្សានំ បព្ពជិតា បិយា ចេវ គរុនោ ច អាទេយ្យវចនា ច, តស្មា បព្ពជិតវេសេន គមិស្សាមី’’តិ សន្និដ្ឋានំ កត្វា បាសាទិកំ សុវណ្ណវណ្ណំ មនុស្សត្តភាវំ មាបេត្វា មនុញ្ញំ ជដាមណ្ឌលំ ពន្ធិត្វា ជដន្តរេ កញ្ចនសូចិំ ឱទហិត្វា អន្តោ រត្តបដំ ឧបរិ រត្តវាកចីរំ និវាសេត្វា បារុបិត្វា សុវណ្ណតារាខចិតំ រជតមយំ អជិនចម្មំ ឯកំសេ កត្វា មុត្តាសិក្កាយ បក្ខិត្តំ សុវណ្ណមយំ ភិក្ខាភាជនំ អាទាយ តីសុ ឋានេសុ ឱនតំ សុវណ្ណកាជំ ខន្ធេ កត្វា មុត្តាសិក្កាយ ឯវ បវាឡកមណ្ឌលុំ អាទាយ ឥមិនា ឥសិវេសេន គគនតលេ ចន្ទោ វិយ វិរោចមានោ អាកាសេន អាគន្ត្វា អលង្កតចន្ទកបាសាទមហាតលំ បវិសិត្វា រញ្ញោ បុរតោ អាកាសេ អដ្ឋាសិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Tadā bodhisatto nārado nāma mahābrahmā ahosi. Bodhisattā ca nāma attano mettābhāvanāya anuddayāya mahantabhāvena suppaṭipannaduppaṭipanne satte dassanatthaṃ kālānukālaṃ lokaṃ olokenti. So taṃ divasaṃ lokaṃ olokento taṃ rājadhītaraṃ pitu micchādiṭṭhimocanatthaṃ lokasandhārakadevatāyo namassamānaṃ disvā, ‘‘ṭhapetvā maṃ añño etaṃ rājānaṃ micchādassanaṃ vissajjāpetuṃ samattho nāma natthi, ajja mayā rājadhītu saṅgahaṃ, rañño ca saparijanassa sotthibhāvaṃ katvā āgantuṃ vaṭṭati, kena nu kho vesena gamissāmī’’ti cintetvā ‘‘manussānaṃ pabbajitā piyā ceva garuno ca ādeyyavacanā ca, tasmā pabbajitavesena gamissāmī’’ti sanniṭṭhānaṃ katvā pāsādikaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ manussattabhāvaṃ māpetvā manuññaṃ jaṭāmaṇḍalaṃ bandhitvā jaṭantare kañcanasūciṃ odahitvā anto rattapaṭaṃ upari rattavākacīraṃ nivāsetvā pārupitvā suvaṇṇatārākhacitaṃ rajatamayaṃ ajinacammaṃ ekaṃse katvā muttāsikkāya pakkhittaṃ suvaṇṇamayaṃ bhikkhābhājanaṃ ādāya tīsu ṭhānesu onataṃ suvaṇṇakājaṃ khandhe katvā muttāsikkāya eva pavāḷakamaṇḍaluṃ ādāya iminā isivesena gaganatale cando viya virocamāno ākāsena āgantvā alaṅkatacandakapāsādamahātalaṃ pavisitvā rañño purato ākāse aṭṭhāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ១២៩០.

    1290.

    ‘‘អថាគមា ព្រហ្មលោកា, នារទោ មានុសិំ បជំ;

    ‘‘Athāgamā brahmalokā, nārado mānusiṃ pajaṃ;

    ជម្ពុទីបំ អវេក្ខន្តោ, អទ្ទា រាជានមង្គតិំ។

    Jambudīpaṃ avekkhanto, addā rājānamaṅgatiṃ.

    ១២៩១.

    1291.

    ‘‘តតោ បតិដ្ឋា បាសាទេ, វេទេហស្ស បុរត្ថតោ;

    ‘‘Tato patiṭṭhā pāsāde, vedehassa puratthato;

    តញ្ច ទិស្វានានុប្បត្តំ, រុចា ឥសិមវន្ទថា’’តិ។

    Tañca disvānānuppattaṃ, rucā isimavandathā’’ti.

    តត្ថ អទ្ទាតិ ព្រហ្មលោកេ ឋិតោវ ជម្ពុទីបំ អវេក្ខន្តោ គុណាជីវកស្ស សន្តិកេ គហិតមិច្ឆាទស្សនំ រាជានំ អង្គតិំ អទ្ទស, តស្មា អាគតោតិ អត្ថោ។ តតោ បតិដ្ឋាតិ តតោ សោ ព្រហ្មា តស្ស រញ្ញោ អមច្ចគណបរិវុតស្ស និសិន្នស្ស បុរតោ តស្មិំ បាសាទេ អបទេ បទំ ទស្សេន្តោ អាកាសេ បតិដ្ឋហិ។ អនុប្បត្តន្តិ អាគតំ។ ឥសិន្តិ ឥសិវេសេន អាគតត្តា សត្ថា ‘‘ឥសិ’’ន្តិ អាហ។ អវន្ទថាតិ ‘‘មមានុគ្គហេន មម បិតរិ ការុញ្ញំ កត្វា ឯកោ ទេវរាជា អាគតោ ភវិស្សតី’’តិ ហដ្ឋបហដ្ឋា វាតាភិហដា សុវណ្ណកទលី វិយ ឱនមិត្វា នារទព្រហ្មានំ អវន្ទិ។

    Tattha addāti brahmaloke ṭhitova jambudīpaṃ avekkhanto guṇājīvakassa santike gahitamicchādassanaṃ rājānaṃ aṅgatiṃ addasa, tasmā āgatoti attho. Tato patiṭṭhāti tato so brahmā tassa rañño amaccagaṇaparivutassa nisinnassa purato tasmiṃ pāsāde apade padaṃ dassento ākāse patiṭṭhahi. Anuppattanti āgataṃ. Isinti isivesena āgatattā satthā ‘‘isi’’nti āha. Avandathāti ‘‘mamānuggahena mama pitari kāruññaṃ katvā eko devarājā āgato bhavissatī’’ti haṭṭhapahaṭṭhā vātābhihaṭā suvaṇṇakadalī viya onamitvā nāradabrahmānaṃ avandi.

    រាជាបិ តំ ទិស្វាវ ព្រហ្មតេជេន តជ្ជិតោ អត្តនោ អាសនេ សណ្ឋាតុំ អសក្កោន្តោ អាសនា ឱរុយ្ហ ភូមិយំ ឋត្វា អាគតដ្ឋានញ្ច នាមគោត្តញ្ច បុច្ឆិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Rājāpi taṃ disvāva brahmatejena tajjito attano āsane saṇṭhātuṃ asakkonto āsanā oruyha bhūmiyaṃ ṭhatvā āgataṭṭhānañca nāmagottañca pucchi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ១២៩២.

    1292.

    ‘‘អថាសនម្ហា ឱរុយ្ហ, រាជា ព្យថិតមានសោ;

    ‘‘Athāsanamhā oruyha, rājā byathitamānaso;

    នារទំ បរិបុច្ឆន្តោ, ឥទំ វចនមព្រវិ។

    Nāradaṃ paripucchanto, idaṃ vacanamabravi.

    ១២៩៣.

    1293.

    ‘កុតោ នុ អាគច្ឆសិ ទេវវណ្ណិ, ឱភាសយំ សព្ពទិសា ចន្ទិមាវ;

    ‘Kuto nu āgacchasi devavaṇṇi, obhāsayaṃ sabbadisā candimāva;

    អក្ខាហិ មេ បុច្ឆិតោ នាមគោត្តំ, កថំ តំ ជានន្តិ មនុស្សលោកេ’’’តិ។

    Akkhāhi me pucchito nāmagottaṃ, kathaṃ taṃ jānanti manussaloke’’’ti.

    តត្ថ ព្យថិតមានសោតិ ភីតចិត្តោ។ កុតោ នូតិ កច្ចិ នុ ខោ វិជ្ជាធរោ ភវេយ្យាតិ មញ្ញមានោ អវន្ទិត្វាវ ឯវំ បុច្ឆិ។

    Tattha byathitamānasoti bhītacitto. Kuto nūti kacci nu kho vijjādharo bhaveyyāti maññamāno avanditvāva evaṃ pucchi.

    អថ សោ ‘‘អយំ រាជា ‘បរលោកោ នត្ថី’តិ មញ្ញតិ, បរលោកមេវស្ស តាវ អាចិក្ខិស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា គាថមាហ –

    Atha so ‘‘ayaṃ rājā ‘paraloko natthī’ti maññati, paralokamevassa tāva ācikkhissāmī’’ti cintetvā gāthamāha –

    ១២៩៤.

    1294.

    ‘‘អហញ្ហិ ទេវតោ ឥទានិ ឯមិ, ឱភាសយំ សព្ពទិសា ចន្ទិមាវ;

    ‘‘Ahañhi devato idāni emi, obhāsayaṃ sabbadisā candimāva;

    អក្ខាមិ តេ បុច្ឆិតោ នាមគោត្តំ, ជានន្តិ មំ នារទោ កស្សបោ ចា’’តិ។

    Akkhāmi te pucchito nāmagottaṃ, jānanti maṃ nārado kassapo cā’’ti.

    តត្ថ ទេវតោតិ ទេវលោកតោ។ នារទោ កស្សបោ ចាតិ មំ នាមេន នារទោ, គោត្តេន កស្សបោតិ ជានន្តិ។

    Tattha devatoti devalokato. Nārado kassapo cāti maṃ nāmena nārado, gottena kassapoti jānanti.

    អថ រាជា ‘‘ឥមំ បច្ឆាបិ បរលោកំ បុច្ឆិស្សាមិ, ឥទ្ធិយា លទ្ធការណំ តាវ បុច្ឆិស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា គាថមាហ –

    Atha rājā ‘‘imaṃ pacchāpi paralokaṃ pucchissāmi, iddhiyā laddhakāraṇaṃ tāva pucchissāmī’’ti cintetvā gāthamāha –

    ១២៩៥.

    1295.

    ‘‘អច្ឆេររូបំ តវ យាទិសញ្ច, វេហាយសំ គច្ឆសិ តិដ្ឋសី ច;

    ‘‘Accherarūpaṃ tava yādisañca, vehāyasaṃ gacchasi tiṭṭhasī ca;

    បុច្ឆាមិ តំ នារទ ឯតមត្ថំ, អថ កេន វណ្ណេន តវាយមិទ្ធី’’តិ។

    Pucchāmi taṃ nārada etamatthaṃ, atha kena vaṇṇena tavāyamiddhī’’ti.

    តត្ថ យាទិសញ្ចាតិ យាទិសញ្ច តវ សណ្ឋានំ, យញ្ច ត្វំ អាកាសេ គច្ឆសិ តិដ្ឋសិ ច, ឥទំ អច្ឆរិយជាតំ។

    Tattha yādisañcāti yādisañca tava saṇṭhānaṃ, yañca tvaṃ ākāse gacchasi tiṭṭhasi ca, idaṃ acchariyajātaṃ.

    នារទោ អាហ –

    Nārado āha –

    ១២៩៦.

    1296.

    ‘‘សច្ចញ្ច ធម្មោ ច ទមោ ច ចាគោ, គុណា មមេតេ បកតា បុរាណា;

    ‘‘Saccañca dhammo ca damo ca cāgo, guṇā mamete pakatā purāṇā;

    តេហេវ ធម្មេហិ សុសេវិតេហិ, មនោជលោ យេន កាមំ គតោស្មី’’តិ។

    Teheva dhammehi susevitehi, manojalo yena kāmaṃ gatosmī’’ti.

    តត្ថ សច្ចន្តិ មុសាវាទវិរហិតំ វចីសច្ចំ។ ធម្មោតិ តិវិធសុចរិតធម្មោ ចេវ កសិណបរិកម្មឈានធម្មោ ច។ ទមោតិ ឥន្ទ្រិយទមនំ។ ចាគោតិ កិលេសបរិច្ចាគោ ច ទេយ្យធម្មបរិច្ចាគោ ច។ មមេតេ គុណាតិ មម ឯតេ គុណសម្បយុត្តា គុណសហគតា។ បកតា បុរាណាតិ មយា បុរិមភវេ កតាតិ ទស្សេតិ។ ‘‘តេហេវ ធម្មេហិ សុសេវិតេហី’’តិ តេ សព្ពេ គុណេ សុសេវិតេ បរិចារិតេ ទស្សេតិ។ មនោជវោតិ ឥទ្ធិយា ការណេន បដិលទ្ធោ។ យេន កាមំ គតោស្មីតិ យេន ទេវដ្ឋានេ ច មនុស្សដ្ឋានេ ច គន្តុំ ឥច្ឆនំ, តេន គតោស្មីតិ អត្ថោ។

    Tattha saccanti musāvādavirahitaṃ vacīsaccaṃ. Dhammoti tividhasucaritadhammo ceva kasiṇaparikammajhānadhammo ca. Damoti indriyadamanaṃ. Cāgoti kilesapariccāgo ca deyyadhammapariccāgo ca. Mamete guṇāti mama ete guṇasampayuttā guṇasahagatā. Pakatā purāṇāti mayā purimabhave katāti dasseti. ‘‘Teheva dhammehi susevitehī’’ti te sabbe guṇe susevite paricārite dasseti. Manojavoti iddhiyā kāraṇena paṭiladdho. Yena kāmaṃ gatosmīti yena devaṭṭhāne ca manussaṭṭhāne ca gantuṃ icchanaṃ, tena gatosmīti attho.

    រាជា ឯវំ តស្មិំ កថេន្តេបិ មិច្ឆាទស្សនស្ស គហិតត្តា បរលោកំ អសទ្ទហន្តោ ‘‘អត្ថិ នុ ខោ បុញ្ញវិបាកោ’’តិ វត្វា គាថមាហ –

    Rājā evaṃ tasmiṃ kathentepi micchādassanassa gahitattā paralokaṃ asaddahanto ‘‘atthi nu kho puññavipāko’’ti vatvā gāthamāha –

    ១២៩៧.

    1297.

    ‘‘អច្ឆេរមាចិក្ខសិ បុញ្ញសិទ្ធិំ, សចេ ហិ ឯតេហិ យថា វទេសិ;

    ‘‘Accheramācikkhasi puññasiddhiṃ, sace hi etehi yathā vadesi;

    បុច្ឆាមិ តំ នារទ ឯតមត្ថំ, បុដ្ឋោ ច មេ សាធុ វិយាករោហី’’តិ។

    Pucchāmi taṃ nārada etamatthaṃ, puṭṭho ca me sādhu viyākarohī’’ti.

    តត្ថ បុញ្ញសិទ្ធិន្តិ បុញ្ញានំ សិទ្ធិំ ផលទាយកត្តំ អាចិក្ខន្តោ អច្ឆរិយំ អាចិក្ខសិ។

    Tattha puññasiddhinti puññānaṃ siddhiṃ phaladāyakattaṃ ācikkhanto acchariyaṃ ācikkhasi.

    នារទោ អាហ –

    Nārado āha –

    ១២៩៨.

    1298.

    ‘‘បុច្ឆស្សុ មំ រាជ តវេស អត្ថោ, យំ សំសយំ កុរុសេ ភូមិបាល;

    ‘‘Pucchassu maṃ rāja tavesa attho, yaṃ saṃsayaṃ kuruse bhūmipāla;

    អហំ តំ និស្សំសយតំ គមេមិ, នយេហិ ញាយេហិ ច ហេតុភី ចា’’តិ។

    Ahaṃ taṃ nissaṃsayataṃ gamemi, nayehi ñāyehi ca hetubhī cā’’ti.

    តត្ថ តវេស អត្ថោតិ បុច្ឆិតព្ពកោ នាម តវ ឯស អត្ថោ។ យំ សំសយន្តិ យំ កិស្មិញ្ចិទេវ អត្ថេ សំសយំ ករោសិ, តំ មំ បុច្ឆ។ និស្សំសយតន្តិ អហំ តំ និស្សំសយភាវំ គមេមិ។ នយេហីតិ ការណវចនេហិ។ ញាយេហីតិ ញាណេហិ។ ហេតុភីតិ បច្ចយេហិ, បដិញ្ញាមត្តេនេវ អវត្វា ញាណេន បរិច្ឆិន្ទិត្វា ការណវចនេន ច តេសំ ធម្មានំ សមុដ្ឋាបកបច្ចយេហិ ច តំ និស្សំសយំ ករិស្សាមីតិ អត្ថោ។

    Tattha tavesa atthoti pucchitabbako nāma tava esa attho. Yaṃ saṃsayanti yaṃ kismiñcideva atthe saṃsayaṃ karosi, taṃ maṃ puccha. Nissaṃsayatanti ahaṃ taṃ nissaṃsayabhāvaṃ gamemi. Nayehīti kāraṇavacanehi. Ñāyehīti ñāṇehi. Hetubhīti paccayehi, paṭiññāmatteneva avatvā ñāṇena paricchinditvā kāraṇavacanena ca tesaṃ dhammānaṃ samuṭṭhāpakapaccayehi ca taṃ nissaṃsayaṃ karissāmīti attho.

    រាជា អាហ –

    Rājā āha –

    ១២៩៩.

    1299.

    ‘‘បុច្ឆាមិ តំ នារទ ឯតមត្ថំ, បុដ្ឋោ ច មេ នារទ មា មុសា ភណិ;

    ‘‘Pucchāmi taṃ nārada etamatthaṃ, puṭṭho ca me nārada mā musā bhaṇi;

    អត្ថិ នុ ទេវា បិតរោ នុ អត្ថិ, លោកោ បរោ អត្ថិ ជនោ យមាហូ’’តិ។

    Atthi nu devā pitaro nu atthi, loko paro atthi jano yamāhū’’ti.

    តត្ថ ជនោ យមាហូតិ យំ ជនោ ឯវមាហ – ‘‘អត្ថិ ទេវា, អត្ថិ បិតរោ, អត្ថិ បរោ លោកោ’’តិ, តំ សព្ពំ អត្ថិ នុ ខោតិ បុច្ឆតិ។

    Tattha jano yamāhūti yaṃ jano evamāha – ‘‘atthi devā, atthi pitaro, atthi paro loko’’ti, taṃ sabbaṃ atthi nu khoti pucchati.

    នារទោ អាហ –

    Nārado āha –

    ១៣០០.

    1300.

    ‘‘អត្ថេវ ទេវា បិតរោ ច អត្ថិ, លោកោ បរោ អត្ថិ ជនោ យមាហុ;

    ‘‘Attheva devā pitaro ca atthi, loko paro atthi jano yamāhu;

    កាមេសុ គិទ្ធា ច នរា បមូឡ្ហា, លោកំ បរំ ន វិទូ មោហយុត្តា’’តិ។

    Kāmesu giddhā ca narā pamūḷhā, lokaṃ paraṃ na vidū mohayuttā’’ti.

    តត្ថ អត្ថេវ ទេវាតិ មហារាជ, ទេវា ច បិតរោ ច អត្ថិ, យម្បិ ជនោ បរលោកមាហ, សោបិ អត្ថេវ។ ន វិទូតិ កាមគិទ្ធា បន មោហមូឡ្ហា ជនា បរលោកំ ន វិទន្តិ ន ជានន្តីតិ។

    Tattha attheva devāti mahārāja, devā ca pitaro ca atthi, yampi jano paralokamāha, sopi attheva. Na vidūti kāmagiddhā pana mohamūḷhā janā paralokaṃ na vidanti na jānantīti.

    តំ សុត្វា រាជា បរិហាសំ ករោន្តោ ឯវមាហ –

    Taṃ sutvā rājā parihāsaṃ karonto evamāha –

    ១៣០១.

    1301.

    ‘‘អត្ថីតិ ចេ នារទ សទ្ទហាសិ, និវេសនំ បរលោកេ មតានំ;

    ‘‘Atthīti ce nārada saddahāsi, nivesanaṃ paraloke matānaṃ;

    ឥធេវ មេ បញ្ច សតានិ ទេហិ, ទស្សាមិ តេ បរលោកេ សហស្ស’’ន្តិ។

    Idheva me pañca satāni dehi, dassāmi te paraloke sahassa’’nti.

    តត្ថ និវេសនន្តិ និវាសដ្ឋានំ។ បញ្ច សតានីតិ បញ្ច កហាបណសតានិ។

    Tattha nivesananti nivāsaṭṭhānaṃ. Pañca satānīti pañca kahāpaṇasatāni.

    អថ នំ មហាសត្តោ បរិសមជ្ឈេយេវ គរហន្តោ អាហ –

    Atha naṃ mahāsatto parisamajjheyeva garahanto āha –

    ១៣០២.

    1302.

    ‘‘ទជ្ជេមុ ខោ បញ្ច សតានិ ភោតោ, ជញ្ញាមុ ចេ សីលវន្តំ វទញ្ញុំ;

    ‘‘Dajjemu kho pañca satāni bhoto, jaññāmu ce sīlavantaṃ vadaññuṃ;

    លុទ្ទំ តំ ភោន្តំ និរយេ វសន្តំ, កោ ចោទយេ បរលោកេ សហស្សំ។

    Luddaṃ taṃ bhontaṃ niraye vasantaṃ, ko codaye paraloke sahassaṃ.

    ១៣០៣.

    1303.

    ‘‘ឥធេវ យោ ហោតិ អធម្មសីលោ, បាបាចារោ អលសោ លុទ្ទកម្មោ;

    ‘‘Idheva yo hoti adhammasīlo, pāpācāro alaso luddakammo;

    ន បណ្ឌិតា តស្មិំ ឥណំ ទទន្តិ, ន ហិ អាគមោ ហោតិ តថាវិធម្ហា។

    Na paṇḍitā tasmiṃ iṇaṃ dadanti, na hi āgamo hoti tathāvidhamhā.

    ១៣០៤.

    1304.

    ‘‘ទក្ខញ្ច បោសំ មនុជា វិទិត្វា, ឧដ្ឋានកំ សីលវន្តំ វទញ្ញុំ;

    ‘‘Dakkhañca posaṃ manujā viditvā, uṭṭhānakaṃ sīlavantaṃ vadaññuṃ;

    សយមេវ ភោគេហិ និមន្តយន្តិ, កម្មំ ករិត្វា បុន មាហរេសី’’តិ។

    Sayameva bhogehi nimantayanti, kammaṃ karitvā puna māharesī’’ti.

    តត្ថ ជញ្ញាមុ ចេតិ យទិ មយំ ភវន្តំ ‘‘សីលវា ឯស វទញ្ញូ, ធម្មិកសមណព្រាហ្មណានំ ឥមស្មិំ កាលេ ឥមិនា នាមត្ថោតិ ជានិត្វា តស្ស តស្ស កិច្ចស្ស ការកោ វទញ្ញូ’’តិ ជានេយ្យាម។ អថ តេ វឌ្ឍិយា បញ្ច សតានិ ទទេយ្យាម, ត្វំ បន លុទ្ទោ សាហសិកោ មិច្ឆាទស្សនំ គហេត្វា ទានសាលំ វិទ្ធំសេត្វា បរទារេសុ អបរជ្ឈសិ, ឥតោ ចុតោ និរយេ ឧប្បជ្ជិស្សសិ, ឯវំ លុទ្ទំ តំ និរយេ វសន្តំ ភោន្តំ តត្ថ គន្ត្វា កោ ‘‘សហស្សំ មេ ទេហី’’តិ ចោទេស្សតិ។ តថាវិធម្ហាតិ តាទិសា បុរិសា ទិន្នស្ស ឥណស្ស បុន អាគមោ នាម ន ហោតិ។ ទក្ខន្តិ ធនុប្បាទនកុសលំ។ បុន មាហរេសីតិ អត្តនោ កម្មំ ករិត្វា ធនំ ឧប្បាទេត្វា បុន អម្ហាកំ សន្តកំ អាហរេយ្យាសិ, មា និក្កម្មោ វសីតិ សយមេវ ភោគេហិ និមន្តយន្តីតិ។

    Tattha jaññāmu ceti yadi mayaṃ bhavantaṃ ‘‘sīlavā esa vadaññū, dhammikasamaṇabrāhmaṇānaṃ imasmiṃ kāle iminā nāmatthoti jānitvā tassa tassa kiccassa kārako vadaññū’’ti jāneyyāma. Atha te vaḍḍhiyā pañca satāni dadeyyāma, tvaṃ pana luddo sāhasiko micchādassanaṃ gahetvā dānasālaṃ viddhaṃsetvā paradāresu aparajjhasi, ito cuto niraye uppajjissasi, evaṃ luddaṃ taṃ niraye vasantaṃ bhontaṃ tattha gantvā ko ‘‘sahassaṃ me dehī’’ti codessati. Tathāvidhamhāti tādisā purisā dinnassa iṇassa puna āgamo nāma na hoti. Dakkhanti dhanuppādanakusalaṃ. Puna māharesīti attano kammaṃ karitvā dhanaṃ uppādetvā puna amhākaṃ santakaṃ āhareyyāsi, mā nikkammo vasīti sayameva bhogehi nimantayantīti.

    ឥតិ រាជា តេន និគ្គយ្ហមានោ អប្បដិភានោ អហោសិ។ មហាជនោ ហដ្ឋតុដ្ឋោ ហុត្វា ‘‘មហិទ្ធិកោ ទេវោបិ អជ្ជ រាជានំ មិច្ឆាទស្សនំ វិស្សជ្ជាបេស្សតី’’តិ សកលនគរំ ឯកកោលាហលំ អហោសិ។ មហាសត្តស្សានុភាវេន តទា សត្តយោជនិកាយ មិថិលាយ តស្ស ធម្មទេសនំ អស្សុណន្តោ នាម នាហោសិ។ អថ មហាសត្តោ ‘‘អយំ រាជា អតិវិយ ទឡ្ហំ មិច្ឆាទស្សនំ គណ្ហិ, និរយភយេន នំ សន្តជ្ជេត្វា មិច្ឆាទិដ្ឋិំ វិស្សជ្ជាបេត្វា បុន ទេវលោកេន អស្សាសេស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា ‘‘មហារាជ, សចេ ទិដ្ឋិំ ន វិស្សជ្ជេស្សសិ, ឯវំ អនន្តទុក្ខំ និរយំ គមិស្សសី’’តិ វត្វា និរយកថំ បដ្ឋបេសិ –

    Iti rājā tena niggayhamāno appaṭibhāno ahosi. Mahājano haṭṭhatuṭṭho hutvā ‘‘mahiddhiko devopi ajja rājānaṃ micchādassanaṃ vissajjāpessatī’’ti sakalanagaraṃ ekakolāhalaṃ ahosi. Mahāsattassānubhāvena tadā sattayojanikāya mithilāya tassa dhammadesanaṃ assuṇanto nāma nāhosi. Atha mahāsatto ‘‘ayaṃ rājā ativiya daḷhaṃ micchādassanaṃ gaṇhi, nirayabhayena naṃ santajjetvā micchādiṭṭhiṃ vissajjāpetvā puna devalokena assāsessāmī’’ti cintetvā ‘‘mahārāja, sace diṭṭhiṃ na vissajjessasi, evaṃ anantadukkhaṃ nirayaṃ gamissasī’’ti vatvā nirayakathaṃ paṭṭhapesi –

    ១៣០៥.

    1305.

    ‘‘ឥតោ ចុតោ ទក្ខសិ តត្ថ រាជ, កាកោលសង្ឃេហិ វិកស្សមានំ;

    ‘‘Ito cuto dakkhasi tattha rāja, kākolasaṅghehi vikassamānaṃ;

    តំ ខជ្ជមានំ និរយេ វសន្តំ, កាកេហិ គិជ្ឈេហិ ច សេនកេហិ;

    Taṃ khajjamānaṃ niraye vasantaṃ, kākehi gijjhehi ca senakehi;

    សញ្ឆិន្នគត្តំ រុហិរំ សវន្តំ, កោ ចោទយេ បរលោកេ សហស្ស’’ន្តិ។

    Sañchinnagattaṃ ruhiraṃ savantaṃ, ko codaye paraloke sahassa’’nti.

    តត្ថ កាកោលសង្ឃេហីតិ លោហតុណ្ឌេហិ កាកសង្ឃេហិ។ វិកស្សមានន្តិ អត្តានំ អាកឌ្ឍិយមានំ តត្ថ និរយេ បស្សិស្សសិ។ តន្តិ តំ ភវន្តំ។

    Tattha kākolasaṅghehīti lohatuṇḍehi kākasaṅghehi. Vikassamānanti attānaṃ ākaḍḍhiyamānaṃ tattha niraye passissasi. Tanti taṃ bhavantaṃ.

    តំ បន កាកោលនិរយំ វណ្ណេត្វា ‘‘សចេបិ ឯត្ថ ន និព្ពត្តិស្សសិ, លោកន្តរនិរយេ និព្ពត្តិស្សសី’’តិ វត្វា តំ និរយំ ទស្សេតុំ គាថមាហ –

    Taṃ pana kākolanirayaṃ vaṇṇetvā ‘‘sacepi ettha na nibbattissasi, lokantaraniraye nibbattissasī’’ti vatvā taṃ nirayaṃ dassetuṃ gāthamāha –

    ១៣០៦.

    1306.

    ‘‘អន្ធំតមំ តត្ថ ន ចន្ទសូរិយា, និរយោ សទា តុមុលោ ឃោររូបោ;

    ‘‘Andhaṃtamaṃ tattha na candasūriyā, nirayo sadā tumulo ghorarūpo;

    សា នេវ រត្តី ន ទិវា បញ្ញាយតិ, តថាវិធេ កោ វិចរេ ធនត្ថិកោ’’តិ។

    Sā neva rattī na divā paññāyati, tathāvidhe ko vicare dhanatthiko’’ti.

    តត្ថ អន្ធំ តមន្តិ មហារាជ, យម្ហិ លោកន្តរនិរយេ មិច្ឆាទិដ្ឋិកា និព្ពត្តន្តិ, តត្ថ ចក្ខុវិញ្ញាណស្ស ឧប្បត្តិនិវារណំ អន្ធតមំ។ សទា តុមុលោតិ សោ និរយោ និច្ចំ ពហលន្ធការោ។ ឃោររូបោតិ ភីសនកជាតិកោ។ សា នេវ រត្តីតិ យា ឥធ រត្តិ ទិវា ច, សា នេវ តត្ថ បញ្ញាយតិ។ កោ វិចរេតិ កោ ឧទ្ធារំ សោធេន្តោ វិចរិស្សតិ។

    Tattha andhaṃ tamanti mahārāja, yamhi lokantaraniraye micchādiṭṭhikā nibbattanti, tattha cakkhuviññāṇassa uppattinivāraṇaṃ andhatamaṃ. Sadā tumuloti so nirayo niccaṃ bahalandhakāro. Ghorarūpoti bhīsanakajātiko. Sā neva rattīti yā idha ratti divā ca, sā neva tattha paññāyati. Ko vicareti ko uddhāraṃ sodhento vicarissati.

    តម្បិស្ស លោកន្តរនិរយំ វិត្ថារេន វណ្ណេត្វា ‘‘មហារាជ, មិច្ឆាទិដ្ឋិំ អវិស្សជ្ជេន្តោ ន កេវលំ ឯតទេវ, អញ្ញម្បិ ទុក្ខំ អនុភវិស្សសី’’តិ ទស្សេន្តោ គាថមាហ –

    Tampissa lokantaranirayaṃ vitthārena vaṇṇetvā ‘‘mahārāja, micchādiṭṭhiṃ avissajjento na kevalaṃ etadeva, aññampi dukkhaṃ anubhavissasī’’ti dassento gāthamāha –

    ១៣០៧.

    1307.

    ‘‘សពលោ ច សាមោ ច ទុវេ សុវានា, បវទ្ធកាយា ពលិនោ មហន្តា;

    ‘‘Sabalo ca sāmo ca duve suvānā, pavaddhakāyā balino mahantā;

    ខាទន្តិ ទន្តេហិ អយោមយេហិ, ឥតោ បណុន្នំ បរលោកបត្ត’’ន្តិ។

    Khādanti dantehi ayomayehi, ito paṇunnaṃ paralokapatta’’nti.

    តត្ថ ឥតោ បណុន្នន្តិ ឥមម្ហា មនុស្សលោកា ចុតំ។ បរតោ និរយេសុបិ ឯសេវ នយោ។ តស្មា សព្ពានិ តានិ និរយដ្ឋានានិ និរយបាលានំ ឧបក្កមេហិ សទ្ធិំ ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ វិត្ថារេត្វា តាសំ តាសំ គាថានំ អនុត្តានានិ បទានិ វណ្ណេតព្ពានិ។

    Tattha ito paṇunnanti imamhā manussalokā cutaṃ. Parato nirayesupi eseva nayo. Tasmā sabbāni tāni nirayaṭṭhānāni nirayapālānaṃ upakkamehi saddhiṃ heṭṭhā vuttanayeneva vitthāretvā tāsaṃ tāsaṃ gāthānaṃ anuttānāni padāni vaṇṇetabbāni.

    ១៣០៨.

    1308.

    ‘‘តំ ខជ្ជមានំ និរយេ វសន្តំ, លុទ្ទេហិ វាឡេហិ អឃម្មិគេហិ ច;

    ‘‘Taṃ khajjamānaṃ niraye vasantaṃ, luddehi vāḷehi aghammigehi ca;

    សញ្ឆិន្នគត្តំ រុហិរំ សវន្តំ, កោ ចោទយេ បរលោកេ សហស្ស’’ន្តិ។

    Sañchinnagattaṃ ruhiraṃ savantaṃ, ko codaye paraloke sahassa’’nti.

    តត្ថ លុទ្ទេហីតិ ទារុណេហិ។ វាឡេហីតិ ទុដ្ឋេហិ។ អឃម្មិគេហីតិ អឃាវហេហិ មិគេហិ, ទុក្ខាវហេហិ សុនខេហីតិ អត្ថោ។

    Tattha luddehīti dāruṇehi. Vāḷehīti duṭṭhehi. Aghammigehīti aghāvahehi migehi, dukkhāvahehi sunakhehīti attho.

    ១៣០៩.

    1309.

    ‘‘ឧសូហិ សត្តីហិ ច សុនិសិតាហិ, ហនន្តិ វិជ្ឈន្តិ ច បច្ចមិត្តា;

    ‘‘Usūhi sattīhi ca sunisitāhi, hananti vijjhanti ca paccamittā;

    កាឡូបកាឡា និរយម្ហិ ឃោរេ, បុព្ពេ នរំ ទុក្កដកម្មការិ’’ន្តិ។

    Kāḷūpakāḷā nirayamhi ghore, pubbe naraṃ dukkaṭakammakāri’’nti.

    តត្ថ ហនន្តិ វិជ្ឈន្តិ ចាតិ ជលិតាយ អយបថវិយំ បាតេត្វា សកលសរីរំ ឆិទ្ទាវឆិទ្ទំ ករោន្តា បហរន្តិ ចេវ វិជ្ឈន្តិ ច។ កាឡូបកាឡាតិ ឯវំនាមកា និរយបាលា។ និរយម្ហីតិ តស្មិំ តេសញ្ញេវ វសេន កាឡូបកាឡសង្ខាតេ និរយេ។ ទុក្កដកម្មការិន្តិ មិច្ឆាទិដ្ឋិវសេន ទុក្កដានំ កម្មានំ ការកំ។

    Tattha hananti vijjhanti cāti jalitāya ayapathaviyaṃ pātetvā sakalasarīraṃ chiddāvachiddaṃ karontā paharanti ceva vijjhanti ca. Kāḷūpakāḷāti evaṃnāmakā nirayapālā. Nirayamhīti tasmiṃ tesaññeva vasena kāḷūpakāḷasaṅkhāte niraye. Dukkaṭakammakārinti micchādiṭṭhivasena dukkaṭānaṃ kammānaṃ kārakaṃ.

    ១៣១០.

    1310.

    ‘‘តំ ហញ្ញមានំ និរយេ វជន្តំ, កុច្ឆិស្មិំ បស្សស្មិំ វិប្ផាលិតូទរំ;

    ‘‘Taṃ haññamānaṃ niraye vajantaṃ, kucchismiṃ passasmiṃ vipphālitūdaraṃ;

    សញ្ឆិន្នគត្តំ រុហិរំ សវន្តំ, កោ ចោទយេ បរលោកេ សហស្ស’’ន្តិ។

    Sañchinnagattaṃ ruhiraṃ savantaṃ, ko codaye paraloke sahassa’’nti.

    តត្ថ តន្តិ តំ ភវន្តំ តត្ថ និរយេ តថា ហញ្ញមានំ។ វជន្តន្តិ ឥតោ ចិតោ ច ធាវន្តំ។ កុច្ឆិស្មិន្តិ កុច្ឆិយញ្ច បស្សេ ច ហញ្ញមានំ វិជ្ឈិយមានន្តិ អត្ថោ។

    Tattha tanti taṃ bhavantaṃ tattha niraye tathā haññamānaṃ. Vajantanti ito cito ca dhāvantaṃ. Kucchisminti kucchiyañca passe ca haññamānaṃ vijjhiyamānanti attho.

    ១៣១១.

    1311.

    ‘‘សត្តី ឧសូ តោមរភិណ្ឌិវាលា, វិវិធាវុធា វស្សន្តិ តត្ថ ទេវា;

    ‘‘Sattī usū tomarabhiṇḍivālā, vividhāvudhā vassanti tattha devā;

    បតន្តិ អង្គារមិវច្ចិមន្តោ, សិលាសនី វស្សតិ លុទ្ទកម្មេតិ។

    Patanti aṅgāramivaccimanto, silāsanī vassati luddakammeti.

    តត្ថ អង្គារមិវច្ចិមន្តោតិ ជលិតអង្គារា វិយ អច្ចិមន្តា អាវុធវិសេសា បតន្តិ។ សិលាសនីតិ ជលិតសិលាសនិ។ វស្សតិ លុទ្ទកម្មេតិ យថា នាម ទេវេ វស្សន្តេ អសនិ បតតិ, ឯវមេវ អាកាសេ សមុដ្ឋាយ ចិច្ចិដាយមានំ ជលិតសិលាវស្សំ តេសំ លុទ្ទកម្មានំ ឧបរិ បតតិ។

    Tattha aṅgāramivaccimantoti jalitaaṅgārā viya accimantā āvudhavisesā patanti. Silāsanīti jalitasilāsani. Vassati luddakammeti yathā nāma deve vassante asani patati, evameva ākāse samuṭṭhāya cicciṭāyamānaṃ jalitasilāvassaṃ tesaṃ luddakammānaṃ upari patati.

    ១៣១២.

    1312.

    ‘‘ឧណ្ហោ ច វាតោ និរយម្ហិ ទុស្សហោ, ន តម្ហិ សុខំ លព្ភតិ ឥត្តរម្បិ;

    ‘‘Uṇho ca vāto nirayamhi dussaho, na tamhi sukhaṃ labbhati ittarampi;

    តំ តំ វិធាវន្តមលេនមាតុរំ, កោ ចោទយេ បរលោកេ សហស្ស’’ន្តិ។

    Taṃ taṃ vidhāvantamalenamāturaṃ, ko codaye paraloke sahassa’’nti.

    តត្ថ ឥត្តរម្បីតិ បរិត្តកម្បិ។ វិធាវន្តន្តិ វិវិធា ធាវន្តំ។

    Tattha ittarampīti parittakampi. Vidhāvantanti vividhā dhāvantaṃ.

    ១៣១៣.

    1313.

    ‘‘សន្ធាវមានម្បិ រថេសុ យុត្តំ, សជោតិភូតំ បថវិំ កមន្តំ;

    ‘‘Sandhāvamānampi rathesu yuttaṃ, sajotibhūtaṃ pathaviṃ kamantaṃ;

    បតោទលដ្ឋីហិ សុចោទយន្តំ, កោ ចោទយេ បរលោកេ សហស្ស’’ន្តិ។

    Patodalaṭṭhīhi sucodayantaṃ, ko codaye paraloke sahassa’’nti.

    តត្ថ រថេសុ យុត្តន្តិ វារេន វារំ តេសុ ជលិតលោហរថេសុ យុត្តំ។ កមន្តន្តិ អក្កមមានំ។ សុចោទយន្តន្តិ សុដ្ឋុ ចោទយន្តំ។

    Tattha rathesu yuttanti vārena vāraṃ tesu jalitaloharathesu yuttaṃ. Kamantanti akkamamānaṃ. Sucodayantanti suṭṭhu codayantaṃ.

    ១៣១៤.

    1314.

    ‘‘តមារុហន្តំ ខុរសញ្ចិតំ គិរិំ, វិភិំសនំ បជ្ជលិតំ ភយានកំ;

    ‘‘Tamāruhantaṃ khurasañcitaṃ giriṃ, vibhiṃsanaṃ pajjalitaṃ bhayānakaṃ;

    សញ្ឆិន្នគត្តំ រុហិរំ សវន្តំ, កោ ចោទយេ បរលោកេ សហស្ស’’ន្តិ។

    Sañchinnagattaṃ ruhiraṃ savantaṃ, ko codaye paraloke sahassa’’nti.

    តត្ថ តមារុហន្តន្តិ តំ ភវន្តំ ជលិតាវុធបហារេ អសហិត្វា ជលិតខុរេហិ សញ្ចិតំ ជលិតលោហបព្ពតំ អារុហន្តំ។

    Tattha tamāruhantanti taṃ bhavantaṃ jalitāvudhapahāre asahitvā jalitakhurehi sañcitaṃ jalitalohapabbataṃ āruhantaṃ.

    ១៣១៥.

    1315.

    ‘‘តមារុហន្តំ បព្ពតសន្និកាសំ, អង្គាររាសិំ ជលិតំ ភយានកំ;

    ‘‘Tamāruhantaṃ pabbatasannikāsaṃ, aṅgārarāsiṃ jalitaṃ bhayānakaṃ;

    សុទឌ្ឍគត្តំ កបណំ រុទន្តំ, កោ ចោទយេ បរលោកេ សហស្ស’’ន្តិ។

    Sudaḍḍhagattaṃ kapaṇaṃ rudantaṃ, ko codaye paraloke sahassa’’nti.

    តត្ថ សុទឌ្ឍគត្តន្តិ សុដ្ឋុ ទឌ្ឍសរីរំ។

    Tattha sudaḍḍhagattanti suṭṭhu daḍḍhasarīraṃ.

    ១៣១៦.

    1316.

    ‘‘អព្ភកូដសមា ឧច្ចា, កណ្ដកនិចិតា ទុមា;

    ‘‘Abbhakūṭasamā uccā, kaṇṭakanicitā dumā;

    អយោមយេហិ តិក្ខេហិ, នរលោហិតបាយិភី’’តិ។

    Ayomayehi tikkhehi, naralohitapāyibhī’’ti.

    តត្ថ កណ្ដកនិចិតាតិ ជលិតកណ្ដកេហិ ចិតា។ ‘‘អយោមយេហី’’តិ ឥទំ យេហិ កណ្ដកេហិ អាចិតា, តេ ទស្សេតុំ វុត្តំ។

    Tattha kaṇṭakanicitāti jalitakaṇṭakehi citā. ‘‘Ayomayehī’’ti idaṃ yehi kaṇṭakehi ācitā, te dassetuṃ vuttaṃ.

    ១៣១៧.

    1317.

    ‘‘តមារុហន្តិ នារិយោ, នរា ច បរទារគូ;

    ‘‘Tamāruhanti nāriyo, narā ca paradāragū;

    ចោទិតា សត្តិហត្ថេហិ, យមនិទ្ទេសការិភី’’តិ។

    Coditā sattihatthehi, yamaniddesakāribhī’’ti.

    តត្ថ តមារុហន្តីតិ តំ ឯវរូបំ សិម្ពលិរុក្ខំ អារុហន្តិ។ យមនិទ្ទេសការិភីតិ យមស្ស វចនករេហិ, និរយបាលេហីតិ អត្ថោ។

    Tattha tamāruhantīti taṃ evarūpaṃ simbalirukkhaṃ āruhanti. Yamaniddesakāribhīti yamassa vacanakarehi, nirayapālehīti attho.

    ១៣១៨.

    1318.

    ‘‘តមារុហន្តំ និរយំ, សិម្ពលិំ រុហិរមក្ខិតំ;

    ‘‘Tamāruhantaṃ nirayaṃ, simbaliṃ ruhiramakkhitaṃ;

    វិទឌ្ឍកាយំ វិតចំ, អាតុរំ គាឡ្ហវេទនំ។

    Vidaḍḍhakāyaṃ vitacaṃ, āturaṃ gāḷhavedanaṃ.

    ១៣១៩.

    1319.

    ‘‘បស្សសន្តំ មុហុំ ឧណ្ហំ, បុព្ពកម្មាបរាធិកំ;

    ‘‘Passasantaṃ muhuṃ uṇhaṃ, pubbakammāparādhikaṃ;

    ទុមគ្គេ វិតចំ គត្តំ, កោ តំ យាចេយ្យ តំ ធន’’ន្តិ។

    Dumagge vitacaṃ gattaṃ, ko taṃ yāceyya taṃ dhana’’nti.

    តត្ថ វិទឌ្ឍកាយន្តិ វិហិំសិតកាយំ។ វិតចន្តិ ចម្មមំសានំ ឆិទ្ទាវឆិទ្ទំ ឆិន្នតាយ កោវិឡារបុប្ផំ វិយ កិំសុកបុប្ផំ វិយ ច។

    Tattha vidaḍḍhakāyanti vihiṃsitakāyaṃ. Vitacanti cammamaṃsānaṃ chiddāvachiddaṃ chinnatāya koviḷārapupphaṃ viya kiṃsukapupphaṃ viya ca.

    ១៣២០.

    1320.

    ‘‘អព្ភកូដសមា ឧច្ចា, អសិបត្តាចិតា ទុមា;

    ‘‘Abbhakūṭasamā uccā, asipattācitā dumā;

    អយោមយេហិ តិក្ខេហិ, នរលោហិតបាយិភី’’តិ។

    Ayomayehi tikkhehi, naralohitapāyibhī’’ti.

    តត្ថ អសិបត្តាចិតាតិ អសិមយេហិ បត្តេហិ ចិតា។

    Tattha asipattācitāti asimayehi pattehi citā.

    ១៣២១.

    1321.

    ‘‘តមារុហន្តំ អសិបត្តបាទបំ, អសីហិ តិក្ខេហិ ច ឆិជ្ជមានំ;

    ‘‘Tamāruhantaṃ asipattapādapaṃ, asīhi tikkhehi ca chijjamānaṃ;

    សញ្ឆិន្នគត្តំ រុហិរំ សវន្តំ, កោ ចោទយេ បរលោកេ សហស្ស’’ន្តិ។

    Sañchinnagattaṃ ruhiraṃ savantaṃ, ko codaye paraloke sahassa’’nti.

    តត្ថ តមារុហន្តន្តិ តំ ភវន្តំ និរយបាលានំ អាវុធបហារេ អសហិត្វា អារុហន្តំ។

    Tattha tamāruhantanti taṃ bhavantaṃ nirayapālānaṃ āvudhapahāre asahitvā āruhantaṃ.

    ១៣២២.

    1322.

    ‘‘តតោ និក្ខន្តមត្តំ តំ, អសិបត្តាចិតា ទុមា;

    ‘‘Tato nikkhantamattaṃ taṃ, asipattācitā dumā;

    សម្បតិតំ វេតរណិំ, កោ តំ យាចេយ្យ តំ ធន’’ន្តិ។

    Sampatitaṃ vetaraṇiṃ, ko taṃ yāceyya taṃ dhana’’nti.

    តត្ថ សម្បតិតន្តិ បតិតំ។

    Tattha sampatitanti patitaṃ.

    ១៣២៣.

    1323.

    ‘‘ខរា ខារោទិកា តត្តា, ទុគ្គា វេតរណី នទី;

    ‘‘Kharā khārodikā tattā, duggā vetaraṇī nadī;

    អយោបោក្ខរសញ្ឆន្នា, តិក្ខា បត្តេហិ សន្ទតិ’’។

    Ayopokkharasañchannā, tikkhā pattehi sandati’’.

    តត្ថ ខរាតិ ផរុសា។ អយោបោក្ខរសញ្ឆន្នាតិ អយោមយេហិ តិខិណបរិយន្តេហិ បោក្ខរបត្តេហិ សញ្ឆន្នា។ បត្តេហីតិ តេហិ បត្តេហិ សា នទី តិក្ខា ហុត្វា សន្ទតិ។

    Tattha kharāti pharusā. Ayopokkharasañchannāti ayomayehi tikhiṇapariyantehi pokkharapattehi sañchannā. Pattehīti tehi pattehi sā nadī tikkhā hutvā sandati.

    ១៣២៤.

    1324.

    ‘‘តត្ថ សញ្ឆិន្នគត្តំ តំ, វុយ្ហន្តំ រុហិរមក្ខិតំ;

    ‘‘Tattha sañchinnagattaṃ taṃ, vuyhantaṃ ruhiramakkhitaṃ;

    វេតរញ្ញេ អនាលម្ពេ, កោ តំ យាចេយ្យ តំ ធន’’ន្តិ។

    Vetaraññe anālambe, ko taṃ yāceyya taṃ dhana’’nti.

    តត្ថ វេតរញ្ញេតិ វេតរណីឧទកេ។

    Tattha vetaraññeti vetaraṇīudake.

    ឥមំ បន មហាសត្តស្ស និរយកថំ សុត្វា រាជា សំវិគ្គហទយោ មហាសត្តញ្ញេវ តាណគវេសី ហុត្វា អាហ –

    Imaṃ pana mahāsattassa nirayakathaṃ sutvā rājā saṃviggahadayo mahāsattaññeva tāṇagavesī hutvā āha –

    ១៣២៥.

    1325.

    ‘‘វេធាមិ រុក្ខោ វិយ ឆិជ្ជមានោ, ទិសំ ន ជានាមិ បមូឡ្ហសញ្ញោ;

    ‘‘Vedhāmi rukkho viya chijjamāno, disaṃ na jānāmi pamūḷhasañño;

    ភយានុតប្បាមិ មហា ច មេ ភយា, សុត្វាន កថា តវ ភាសិតា ឥសេ។

    Bhayānutappāmi mahā ca me bhayā, sutvāna kathā tava bhāsitā ise.

    ១៣២៦.

    1326.

    ‘‘អាទិត្តេ វារិមជ្ឈំវ, ទីបំវោឃេ មហណ្ណវេ;

    ‘‘Āditte vārimajjhaṃva, dīpaṃvoghe mahaṇṇave;

    អន្ធការេវ បជ្ជោតោ, ត្វំ នោសិ សរណំ ឥសេ។

    Andhakāreva pajjoto, tvaṃ nosi saraṇaṃ ise.

    ១៣២៧.

    1327.

    ‘‘អត្ថញ្ច ធម្មំ អនុសាស មំ ឥសេ, អតីតមទ្ធា អបរាធិតំ មយា;

    ‘‘Atthañca dhammaṃ anusāsa maṃ ise, atītamaddhā aparādhitaṃ mayā;

    អាចិក្ខ មេ នារទ សុទ្ធិមគ្គំ, យថា អហំ នោ និរយំ បតេយ្យ’’ន្តិ។

    Ācikkha me nārada suddhimaggaṃ, yathā ahaṃ no nirayaṃ pateyya’’nti.

    តត្ថ ភយានុតប្បាមីតិ អត្តនា កតស្ស បាបស្ស ភយេន អនុតប្បាមិ។ មហា ច មេ ភយាតិ មហន្តញ្ច មេ និរយភយំ ឧប្បន្នំ។ ទិបំវោឃេតិ ទីបំវ ឱឃេ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – អាទិត្តេ កាលេ វារិមជ្ឈំ វិយ ភិន្ននាវានំ ឱឃេ អណ្ណវេ បតិដ្ឋំ អលភមានានំ ទីបំ វិយ អន្ធការគតានំ បជ្ជោតោ វិយ ច ត្វំ នោ ឥសេ សរណំ ភវ។ អតីតមទ្ធា អបរាធិតំ មយាតិ ឯកំសេន មយា អតីតំ កម្មំ អបរាធិតំ វិរាធិតំ, កុសលំ អតិក្កមិត្វា អកុសលមេវ កតន្តិ។

    Tattha bhayānutappāmīti attanā katassa pāpassa bhayena anutappāmi. Mahā ca me bhayāti mahantañca me nirayabhayaṃ uppannaṃ. Dipaṃvogheti dīpaṃva oghe. Idaṃ vuttaṃ hoti – āditte kāle vārimajjhaṃ viya bhinnanāvānaṃ oghe aṇṇave patiṭṭhaṃ alabhamānānaṃ dīpaṃ viya andhakāragatānaṃ pajjoto viya ca tvaṃ no ise saraṇaṃ bhava. Atītamaddhā aparādhitaṃ mayāti ekaṃsena mayā atītaṃ kammaṃ aparādhitaṃ virādhitaṃ, kusalaṃ atikkamitvā akusalameva katanti.

    អថស្ស មហាសត្តោ វិសុទ្ធិមគ្គំ អាចិក្ខិតុំ សម្មាបដិបន្នេ បោរាណករាជានោ ឧទាហរណវសេន ទស្សេន្តោ អាហ –

    Athassa mahāsatto visuddhimaggaṃ ācikkhituṃ sammāpaṭipanne porāṇakarājāno udāharaṇavasena dassento āha –

    ១៣២៨.

    1328.

    ‘‘យថា អហូ ធតរដ្ឋោ, វេស្សាមិត្តោ អដ្ឋកោ យាមតគ្គិ;

    ‘‘Yathā ahū dhataraṭṭho, vessāmitto aṭṭhako yāmataggi;

    ឧសិន្ទរោ ចាបិ សិវី ច រាជា, បរិចារកា សមណព្រាហ្មណានំ។

    Usindaro cāpi sivī ca rājā, paricārakā samaṇabrāhmaṇānaṃ.

    ១៣២៩.

    1329.

    ‘‘ឯតេ ចញ្ញេ ច រាជានោ, យេ សគ្គវិសយំ គតា;

    ‘‘Ete caññe ca rājāno, ye saggavisayaṃ gatā;

    អធម្មំ បរិវជ្ជេត្វា, ធម្មំ ចរ មហីបតិ។

    Adhammaṃ parivajjetvā, dhammaṃ cara mahīpati.

    ១៣៣០.

    1330.

    ‘‘អន្នហត្ថា ច តេ ព្យម្ហេ, ឃោសយន្តុ បុរេ តវ;

    ‘‘Annahatthā ca te byamhe, ghosayantu pure tava;

    ‘កោ ឆាតោ កោ ច តសិតោ, កោ មាលំ កោ វិលេបនំ;

    ‘Ko chāto ko ca tasito, ko mālaṃ ko vilepanaṃ;

    នានារត្តានំ វត្ថានំ, កោ នគ្គោ បរិទហិស្សតិ។

    Nānārattānaṃ vatthānaṃ, ko naggo paridahissati.

    ១៣៣១.

    1331.

    ‘កោ បន្ថេ ឆត្តមានេតិ, បាទុកា ច មុទូ សុភា’;

    ‘Ko panthe chattamāneti, pādukā ca mudū subhā’;

    ឥតិ សាយញ្ច បាតោ ច, ឃោសយន្តុ បុរេ តវ។

    Iti sāyañca pāto ca, ghosayantu pure tava.

    ១៣៣២.

    1332.

    ‘‘ជិណ្ណំ បោសំ គវាស្សញ្ច, មាស្សុ យុញ្ជ យថា បុរេ;

    ‘‘Jiṇṇaṃ posaṃ gavāssañca, māssu yuñja yathā pure;

    បរិហារញ្ច ទជ្ជាសិ, អធិការកតោ ពលី’’តិ។

    Parihārañca dajjāsi, adhikārakato balī’’ti.

    តត្ថ ឯតេ ចាតិ យថា ឯតេ ច ធតរដ្ឋោ វេស្សាមិត្តោ អដ្ឋកោ យាមតគ្គិ ឧសិន្ទរោ សិវីតិ ឆ រាជានោ អញ្ញេ ច ធម្មំ ចរិត្វា សគ្គវិសយំ គតា, ឯវំ ត្វម្បិ អធម្មំ បរិវជ្ជេត្វា ធម្មំ ចរ។ កោ ឆាតោតិ មហារាជ, តវ ព្យម្ហេ បុរេ រាជនិវេសនេ ចេវ នគរេ ច អន្នហត្ថា បុរិសា ‘‘កោ ឆាតោ, កោ តសិតោ’’តិ តេសំ ទាតុកាមតាយ ឃោសេន្តុ។ កោ មាលន្តិ កោ មាលំ ឥច្ឆតិ, កោ វិលេបនំ ឥច្ឆតិ, នានារត្តានំ វត្ថានំ យំ យំ ឥច្ឆតិ, តំ តំ កោ នគ្គោ បរិទហិស្សតីតិ ឃោសេន្តុ។ កោ បន្ថេ ឆត្តមានេតីតិ កោ បន្ថេ ឆត្តំ ធារយិស្សតិ។ បាទុកា ចាតិ ឧបាហនា ច មុទូ សុភា កោ ឥច្ឆតិ។

    Tattha ete cāti yathā ete ca dhataraṭṭho vessāmitto aṭṭhako yāmataggi usindaro sivīti cha rājāno aññe ca dhammaṃ caritvā saggavisayaṃ gatā, evaṃ tvampi adhammaṃ parivajjetvā dhammaṃ cara. Ko chātoti mahārāja, tava byamhe pure rājanivesane ceva nagare ca annahatthā purisā ‘‘ko chāto, ko tasito’’ti tesaṃ dātukāmatāya ghosentu. Ko mālanti ko mālaṃ icchati, ko vilepanaṃ icchati, nānārattānaṃ vatthānaṃ yaṃ yaṃ icchati, taṃ taṃ ko naggo paridahissatīti ghosentu. Ko panthe chattamānetīti ko panthe chattaṃ dhārayissati. Pādukā cāti upāhanā ca mudū subhā ko icchati.

    ជិណ្ណំ បោសន្តិ យោ តេ ឧបដ្ឋាកេសុ អមច្ចោ វា អញ្ញោ វា បុព្ពេ កតូបការោ ជរាជិណ្ណកាលេ យថា បោរាណកាលេ កម្មំ កាតុំ ន សក្កោតិ, យេបិ តេ គវាស្សាទយោ ជិណ្ណតាយ កម្មំ កាតុំ ន សក្កោន្តិ, តេសុ ឯកម្បិ បុព្ពេ វិយ កម្មេសុ មា យោជយិ។ ជិណ្ណកាលស្មិញ្ហិ តេ តានិ កម្មានិ កាតុំ ន សក្កោន្តិ។ បរិហារញ្ចាតិ ឥធ បរិវារោ ‘‘បរិហារោ’’តិ វុត្តោ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – យោ ច តេ ពលី ហុត្វា អធិការកតោ បុព្ពេ កតូបការោ ហោតិ, តស្ស ជរាជិណ្ណកាលេ យថាបោរាណបរិវារំ ទទេយ្យាសិ។ អសប្បុរិសា ហិ អត្តនោ ឧបការកានំ ឧបការំ កាតុំ សមត្ថកាលេយេវ សម្មានំ ករោន្តិ, សមត្ថកាលេ បន ន ឱលោកេន្តិ។ សប្បុរិសា បន អសមត្ថកាលេបិ តេសំ តថេវ សក្ការំ ករោន្តិ, តស្មា តុវម្បិ ឯវំ ករេយ្យាសីតិ។

    Jiṇṇaṃ posanti yo te upaṭṭhākesu amacco vā añño vā pubbe katūpakāro jarājiṇṇakāle yathā porāṇakāle kammaṃ kātuṃ na sakkoti, yepi te gavāssādayo jiṇṇatāya kammaṃ kātuṃ na sakkonti, tesu ekampi pubbe viya kammesu mā yojayi. Jiṇṇakālasmiñhi te tāni kammāni kātuṃ na sakkonti. Parihārañcāti idha parivāro ‘‘parihāro’’ti vutto. Idaṃ vuttaṃ hoti – yo ca te balī hutvā adhikārakato pubbe katūpakāro hoti, tassa jarājiṇṇakāle yathāporāṇaparivāraṃ dadeyyāsi. Asappurisā hi attano upakārakānaṃ upakāraṃ kātuṃ samatthakāleyeva sammānaṃ karonti, samatthakāle pana na olokenti. Sappurisā pana asamatthakālepi tesaṃ tatheva sakkāraṃ karonti, tasmā tuvampi evaṃ kareyyāsīti.

    ឥតិ មហាសត្តោ រញ្ញោ ទានកថញ្ច សីលកថញ្ច កថេត្វា ឥទានិ យស្មា អយំ រាជា អត្តនោ អត្តភាវេ រថេន ឧបមេត្វា វណ្ណិយមានេ តុស្សិស្សតិ, តស្មាស្ស សព្ពកាមទុហរថោបមាយ ធម្មំ ទេសេន្តោ អាហ –

    Iti mahāsatto rañño dānakathañca sīlakathañca kathetvā idāni yasmā ayaṃ rājā attano attabhāve rathena upametvā vaṇṇiyamāne tussissati, tasmāssa sabbakāmaduharathopamāya dhammaṃ desento āha –

    ១៣៣៣.

    1333.

    ‘‘កាយោ តេ រថសញ្ញាតោ, មនោសារថិកោ លហុ;

    ‘‘Kāyo te rathasaññāto, manosārathiko lahu;

    អវិហិំសាសារិតក្ខោ, សំវិភាគបដិច្ឆទោ។

    Avihiṃsāsāritakkho, saṃvibhāgapaṭicchado.

    ១៣៣៤.

    1334.

    ‘‘បាទសញ្ញមនេមិយោ, ហត្ថសញ្ញមបក្ខរោ;

    ‘‘Pādasaññamanemiyo, hatthasaññamapakkharo;

    កុច្ឆិសញ្ញមនព្ភន្តោ, វាចាសញ្ញមកូជនោ។

    Kucchisaññamanabbhanto, vācāsaññamakūjano.

    ១៣៣៥.

    1335.

    ‘‘សច្ចវាក្យសមត្តង្គោ, អបេសុញ្ញសុសញ្ញតោ;

    ‘‘Saccavākyasamattaṅgo, apesuññasusaññato;

    គិរាសខិលនេលង្គោ, មិតភាណិសិលេសិតោ។

    Girāsakhilanelaṅgo, mitabhāṇisilesito.

    ១៣៣៦.

    1336.

    ‘‘សទ្ធាលោភសុសង្ខារោ, និវាតញ្ជលិកុព្ពរោ;

    ‘‘Saddhālobhasusaṅkhāro, nivātañjalikubbaro;

    អថទ្ធតានតីសាកោ, សីលសំវរនន្ធនោ។

    Athaddhatānatīsāko, sīlasaṃvaranandhano.

    ១៣៣៧.

    1337.

    ‘‘អក្កោធនមនុគ្ឃាតី, ធម្មបណ្ឌរឆត្តកោ;

    ‘‘Akkodhanamanugghātī, dhammapaṇḍarachattako;

    ពាហុសច្ចមបាលម្ពោ, ឋិតចិត្តមុបាធិយោ។

    Bāhusaccamapālambo, ṭhitacittamupādhiyo.

    ១៣៣៨.

    1338.

    ‘‘កាលញ្ញុតាចិត្តសារោ, វេសារជ្ជតិទណ្ឌកោ;

    ‘‘Kālaññutācittasāro, vesārajjatidaṇḍako;

    និវាតវុត្តិយោត្តកោ, អនតិមានយុគោ លហុ។

    Nivātavuttiyottako, anatimānayugo lahu.

    ១៣៣៩.

    1339.

    ‘‘អលីនចិត្តសន្ថារោ, វុទ្ធិសេវី រជោហតោ;

    ‘‘Alīnacittasanthāro, vuddhisevī rajohato;

    សតិបតោទោ ធីរស្ស, ធិតិ យោគោ ច រស្មិយោ។

    Satipatodo dhīrassa, dhiti yogo ca rasmiyo.

    ១៣៤០.

    1340.

    ‘‘មនោ ទន្តំ បថំ នេតិ, សមទន្តេហិ វាហិភិ;

    ‘‘Mano dantaṃ pathaṃ neti, samadantehi vāhibhi;

    ឥច្ឆា លោភោ ច កុម្មគ្គោ, ឧជុមគ្គោ ច សំយមោ។

    Icchā lobho ca kummaggo, ujumaggo ca saṃyamo.

    ១៣៤១.

    1341.

    ‘‘រូបេ សទ្ទេ រសេ គន្ធេ, វាហនស្ស បធាវតោ;

    ‘‘Rūpe sadde rase gandhe, vāhanassa padhāvato;

    បញ្ញា អាកោដនី រាជ, តត្ថ អត្តាវ សារថិ។

    Paññā ākoṭanī rāja, tattha attāva sārathi.

    ១៣៤២.

    1342.

    ‘‘សចេ ឯតេន យានេន, សមចរិយា ទឡ្ហា ធិតិ;

    ‘‘Sace etena yānena, samacariyā daḷhā dhiti;

    សព្ពកាមទុហោ រាជ, ន ជាតុ និរយំ វជេ’’តិ។

    Sabbakāmaduho rāja, na jātu nirayaṃ vaje’’ti.

    តត្ថ រថសញ្ញាតោតិ មហារាជ, តវ កាយោ រថោតិ សញ្ញាតោ ហោតុ។ មនោសារថិកោតិ មនសង្ខាតេន កុសលចិត្តេន សារថិនា សមន្នាគតោ។ លហូតិ វិគតថិនមិទ្ធតាយ សល្លហុកោ។ អវិហិំសាសារិតក្ខោតិ អវិហិំសាមយេន សារិតេន សុដ្ឋុ បរិនិដ្ឋិតេន អក្ខេន សមន្នាគតោ។ សំវិភាគបដិច្ឆទោតិ ទានសំវិភាគមយេន បដិច្ឆទេន សមន្នាគតោ។ បាទសញ្ញមនេមិយោតិ បាទសំយមមយាយ នេមិយា សមន្នាគតោ។ ហត្ថសញ្ញមបក្ខរោតិ ហត្ថសំយមមយេន បក្ខរេន សមន្នាគតោ។ កុច្ឆិសញ្ញមនព្ភន្តោតិ កុច្ឆិសំយមសង្ខាតេន មិតភោជនមយេន តេលេន អព្ភន្តោ។ ‘‘អព្ភញ្ជិតព្ពោ នាភិ ហោតូ’’តិបិ បាឋោ។ វាចាសញ្ញមកូជនោតិ វាចាសំយមេន អកូជនោ។

    Tattha rathasaññātoti mahārāja, tava kāyo rathoti saññāto hotu. Manosārathikoti manasaṅkhātena kusalacittena sārathinā samannāgato. Lahūti vigatathinamiddhatāya sallahuko. Avihiṃsāsāritakkhoti avihiṃsāmayena sāritena suṭṭhu pariniṭṭhitena akkhena samannāgato. Saṃvibhāgapaṭicchadoti dānasaṃvibhāgamayena paṭicchadena samannāgato. Pādasaññamanemiyoti pādasaṃyamamayāya nemiyā samannāgato. Hatthasaññamapakkharoti hatthasaṃyamamayena pakkharena samannāgato. Kucchisaññamanabbhantoti kucchisaṃyamasaṅkhātena mitabhojanamayena telena abbhanto. ‘‘Abbhañjitabbo nābhi hotū’’tipi pāṭho. Vācāsaññamakūjanoti vācāsaṃyamena akūjano.

    សច្ចវាក្យសមត្តង្គោតិ សច្ចវាក្យេន បរិបុណ្ណអង្គោ អខណ្ឌរថង្គោ។ អបេសុញ្ញសុសញ្ញតោតិ អបេសុញ្ញេន សុដ្ឋុ សញ្ញតោ សមុស្សិតោ។ គិរាសខិលនេលង្គោតិ សខិលាយ សណ្ហវាចាយ និទ្ទោសង្គោ មដ្ឋរថង្គោ។ មិតភាណិសិលេសិតោ មិតភាណសង្ខាតេន សិលេសេន សុដ្ឋុ សម្ពន្ធោ។ សទ្ធាលោភសុសង្ខារោតិ កម្មផលសទ្ទហនសទ្ធាមយេន ច អលោភមយេន ច សុន្ទរេន អលង្ការេន សមន្នាគតោ។ និវាតញ្ជលិកុព្ពរោតិ សីលវន្តានំ និវាតមយេន ចេវ អញ្ជលិកម្មមយេន ច កុព្ពរេន សមន្នាគតោ។ អថទ្ធតានតីសាកោតិ សខិលសម្មោទភាវសង្ខាតាយ អថទ្ធតាយ អនតឦសោ, ថោកនតឦសោតិ អត្ថោ។ សីលសំវរនន្ធនោតិ អខណ្ឌបញ្ចសីលចក្ខុន្ទ្រិយាទិសំវរសង្ខាតាយ នន្ធនរជ្ជុយា សមន្នាគតោ។

    Saccavākyasamattaṅgoti saccavākyena paripuṇṇaaṅgo akhaṇḍarathaṅgo. Apesuññasusaññatoti apesuññena suṭṭhu saññato samussito. Girāsakhilanelaṅgoti sakhilāya saṇhavācāya niddosaṅgo maṭṭharathaṅgo. Mitabhāṇisilesito mitabhāṇasaṅkhātena silesena suṭṭhu sambandho. Saddhālobhasusaṅkhāroti kammaphalasaddahanasaddhāmayena ca alobhamayena ca sundarena alaṅkārena samannāgato. Nivātañjalikubbaroti sīlavantānaṃ nivātamayena ceva añjalikammamayena ca kubbarena samannāgato. Athaddhatānatīsākoti sakhilasammodabhāvasaṅkhātāya athaddhatāya anataīso, thokanataīsoti attho. Sīlasaṃvaranandhanoti akhaṇḍapañcasīlacakkhundriyādisaṃvarasaṅkhātāya nandhanarajjuyā samannāgato.

    អក្កោធនមនុគ្ឃាតីតិ អក្កោធនភាវសង្ខាតេន អនុគ្ឃាតេន សមន្នាគតោ។ ធម្មបណ្ឌរ-ឆត្តកោតិ ទសកុសលធម្មសង្ខាតេន បណ្ឌរច្ឆត្តេន សមន្នាគតោ។ ពាហុសច្ចមបាលម្ពោតិ អត្ថសន្និស្សិតពហុស្សុតភាវមយេន អបាលម្ពេន សមន្នាគតោ។ ឋិតចិត្តមុបាធិយោតិ លោកធម្មេហិ អវិកម្បនភាវេន សុដ្ឋុ ឋិតឯកគ្គភាវប្បត្តចិត្តសង្ខាតេន ឧបាធិនា ឧត្តរត្ថរណេន វា រាជាសនេន សមន្នាគតោ។ កាលញ្ញុតាចិត្តសារោតិ ‘‘អយំ ទានស្ស ទិន្នកាលោ, អយំ សីលស្ស រក្ខនកាលោ’’តិ ឯវំ កាលញ្ញុតាសង្ខាតេន កាលំ ជានិត្វា កតេន ចិត្តេន កុសលសារេន សមន្នាគតោ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – យថា, មហារាជ, រថស្ស នាម អាណិំ អាទិំ កត្វា ទព្ពសម្ភារជាតំ បរិសុទ្ធំ សារមយញ្ច ឥច្ឆិតព្ពំ, ឯវញ្ហិ សោ រថោ អទ្ធានក្ខមោ ហោតិ, ឯវំ តវបិ កាយរថោ កាលំ ជានិត្វា កតេន ចិត្តេន បរិសុទ្ធេន ទានាទិកុសលសារេន សមន្នាគតោ ហោតូតិ។ វេសារជ្ជតិទណ្ឌកោតិ បរិសមជ្ឈេ កថេន្តស្សបិ វិសារទភាវសង្ខាតេន តិទណ្ឌេន សមន្នាគតោ។ និវាតវុត្តិយោត្តកោតិ ឱវាទេ បវត្តនសង្ខាតេន មុទុនា ធុរយោត្តេន សមន្នាគតោ ។ មុទុនា ហិ ធុរយោត្តេន ពទ្ធរថំ សិន្ធវា សុខំ វហន្តិ, ឯវំ តវ កាយរថោបិ បណ្ឌិតានំ ឱវាទប្បវត្តិតាយ អាពទ្ធោ សុខំ យាតូតិ អត្ថោ។ អនតិមានយុគោ លហូតិ អនតិមានសង្ខាតេន លហុកេន យុគេន សមន្នាគតោ។

    Akkodhanamanugghātīti akkodhanabhāvasaṅkhātena anugghātena samannāgato. Dhammapaṇḍara-chattakoti dasakusaladhammasaṅkhātena paṇḍaracchattena samannāgato. Bāhusaccamapālamboti atthasannissitabahussutabhāvamayena apālambena samannāgato. Ṭhitacittamupādhiyoti lokadhammehi avikampanabhāvena suṭṭhu ṭhitaekaggabhāvappattacittasaṅkhātena upādhinā uttarattharaṇena vā rājāsanena samannāgato. Kālaññutācittasāroti ‘‘ayaṃ dānassa dinnakālo, ayaṃ sīlassa rakkhanakālo’’ti evaṃ kālaññutāsaṅkhātena kālaṃ jānitvā katena cittena kusalasārena samannāgato. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā, mahārāja, rathassa nāma āṇiṃ ādiṃ katvā dabbasambhārajātaṃ parisuddhaṃ sāramayañca icchitabbaṃ, evañhi so ratho addhānakkhamo hoti, evaṃ tavapi kāyaratho kālaṃ jānitvā katena cittena parisuddhena dānādikusalasārena samannāgato hotūti. Vesārajjatidaṇḍakoti parisamajjhe kathentassapi visāradabhāvasaṅkhātena tidaṇḍena samannāgato. Nivātavuttiyottakoti ovāde pavattanasaṅkhātena mudunā dhurayottena samannāgato . Mudunā hi dhurayottena baddharathaṃ sindhavā sukhaṃ vahanti, evaṃ tava kāyarathopi paṇḍitānaṃ ovādappavattitāya ābaddho sukhaṃ yātūti attho. Anatimānayugo lahūti anatimānasaṅkhātena lahukena yugena samannāgato.

    អលីនចិត្តសន្ថារោតិ យថា រថោ នាម ទន្តមយេន ឧឡារេន សន្ថារេន សោភតិ, ឯវំ តវ កាយរថោបិ ទានាទិនា អលីនអសង្កុដិតចិត្តសន្ថារោ ហោតុ។ វុទ្ធិសេវី រជោហតោតិ យថា រថោ នាម វិសមេន រជុដ្ឋានមគ្គេន គច្ឆន្តោ រជោកិណ្ណោ ន សោភតិ, សមេន វិរជេន មគ្គេន គច្ឆន្តោ សោភតិ, ឯវំ តវ កាយរថោបិ បញ្ញាវុទ្ធិសេវិតាយ សមតលំ ឧជុមគ្គំ បដិបជ្ជិត្វា ហតរជោ ហោតុ។ សតិបតោទោ ធីរស្សាតិ បណ្ឌិតស្ស តវ តស្មិំ កាយរថេ សុបតិដ្ឋិតសតិបតោទោ ហោតុ។ ធិតិ យោគោ ច រស្មិយោតិ អព្ពោច្ឆិន្នវីរិយសង្ខាតា ធិតិ ច ហិតប្បដិបត្តិយំ យុញ្ជនភាវសង្ខាតោ យោគោ ច តវ តស្មិំ កាយរថេ វដ្ដិតា ថិរា រស្មិយោ ហោន្តុ។ មនោ ទន្តំ បថំ នេតិ, សមទន្តេហិ វាហិភីតិ យថា រថោ នាម វិសមទន្តេហិ សិន្ធវេហិ ឧប្បថំ យាតិ, សមទន្តេហិ សមសិក្ខិតេហិ យុត្តោ ឧជុបថមេវ អន្វេតិ, ឯវំ មនោបិ ទន្តំ និព្ពិសេវនំ កុម្មគ្គំ បហាយ ឧជុមគ្គំ គណ្ហាតិ។ តស្មា សុទន្តំ អាចារសម្បន្នំ ចិត្តំ តវ កាយរថស្ស សិន្ធវកិច្ចំ សាធេតុ។ ឥច្ឆាលោភោ ចាតិ អប្បត្តេសុ វត្ថូសុ ឥច្ឆា, បត្តេសុ លោភោតិ អយំ ឥច្ឆា ច លោភោ ច កុម្មគ្គោ នាម។ កុដិលោ អនុជុមគ្គោ អបាយមេវ នេតិ។ ទសកុសលកម្មបថវសេន បន អដ្ឋង្គិកមគ្គវសេន វា បវត្តោ សីលសំយមោ ឧជុមគ្គោ នាម។ សោ តវ កាយរថស្ស មគ្គោ ហោតុ។

    Alīnacittasanthāroti yathā ratho nāma dantamayena uḷārena santhārena sobhati, evaṃ tava kāyarathopi dānādinā alīnaasaṅkuṭitacittasanthāro hotu. Vuddhisevī rajohatoti yathā ratho nāma visamena rajuṭṭhānamaggena gacchanto rajokiṇṇo na sobhati, samena virajena maggena gacchanto sobhati, evaṃ tava kāyarathopi paññāvuddhisevitāya samatalaṃ ujumaggaṃ paṭipajjitvā hatarajo hotu. Satipatodo dhīrassāti paṇḍitassa tava tasmiṃ kāyarathe supatiṭṭhitasatipatodo hotu. Dhiti yogo ca rasmiyoti abbocchinnavīriyasaṅkhātā dhiti ca hitappaṭipattiyaṃ yuñjanabhāvasaṅkhāto yogo ca tava tasmiṃ kāyarathe vaṭṭitā thirā rasmiyo hontu. Mano dantaṃ pathaṃ neti, samadantehi vāhibhīti yathā ratho nāma visamadantehi sindhavehi uppathaṃ yāti, samadantehi samasikkhitehi yutto ujupathameva anveti, evaṃ manopi dantaṃ nibbisevanaṃ kummaggaṃ pahāya ujumaggaṃ gaṇhāti. Tasmā sudantaṃ ācārasampannaṃ cittaṃ tava kāyarathassa sindhavakiccaṃ sādhetu. Icchālobho cāti appattesu vatthūsu icchā, pattesu lobhoti ayaṃ icchā ca lobho ca kummaggo nāma. Kuṭilo anujumaggo apāyameva neti. Dasakusalakammapathavasena pana aṭṭhaṅgikamaggavasena vā pavatto sīlasaṃyamo ujumaggo nāma. So tava kāyarathassa maggo hotu.

    រូបេតិ ឯតេសុ មនាបិយេសុ រូបាទីសុ កាមគុណេសុ និមិត្តំ គហេត្វា ធាវន្តស្ស តវ កាយរថស្ស ឧប្បថំ បដិបន្នស្ស រាជរថស្ស សិន្ធវេ អាកោដេត្វា និវារណបតោទយដ្ឋិ វិយ បញ្ញា អាកោដនី ហោតុ។ សា ហិ តំ ឧប្បថគមនតោ និវារេត្វា ឧជុំ សុចរិតមគ្គំ អារោបេស្សតិ។ តត្ថ អត្តាវ សារថីតិ តស្មិំ បន តេ កាយរថេ អញ្ញោ សារថិ នាម នត្ថិ, តវ អត្តាវ សារថិ ហោតុ។ សចេ ឯតេន យានេនាតិ មហារាជ, យស្សេតំ ឯវរូបំ យានំ សចេ អត្ថិ, ឯតេន យានេន។ សមចរិយា ទឡ្ហា ធិតីតិ យស្ស សមចរិយា ច ធិតិ ច ទឡ្ហា ហោតិ ថិរា, សោ ឯតេន យានេន យស្មា ឯស រថោ សព្ពកាមទុហោ រាជ, យថាធិប្បេតេ សព្ពកាមេ ទេតិ, តស្មា ន ជាតុ និរយំ វជេ, ឯកំសេនេតំ ធារេហិ, ឯវរូបេន យានេន និរយំ ន គច្ឆសីតិ អត្ថោ។ ឥតិ ខោ, មហារាជ, យំ មំ អវច ‘‘អាចិក្ខ មេ, នារទ, សុទ្ធិមគ្គំ, យថា អហំ នោ និរយេ បតេយ្យ’’ន្តិ, អយំ តេ សោ មយា អនេកបរិយាយេន អក្ខាតោតិ។

    Rūpeti etesu manāpiyesu rūpādīsu kāmaguṇesu nimittaṃ gahetvā dhāvantassa tava kāyarathassa uppathaṃ paṭipannassa rājarathassa sindhave ākoṭetvā nivāraṇapatodayaṭṭhi viya paññā ākoṭanī hotu. Sā hi taṃ uppathagamanato nivāretvā ujuṃ sucaritamaggaṃ āropessati. Tattha attāva sārathīti tasmiṃ pana te kāyarathe añño sārathi nāma natthi, tava attāva sārathi hotu. Sace etena yānenāti mahārāja, yassetaṃ evarūpaṃ yānaṃ sace atthi, etena yānena. Samacariyā daḷhā dhitīti yassa samacariyā ca dhiti ca daḷhā hoti thirā, so etena yānena yasmā esa ratho sabbakāmaduho rāja, yathādhippete sabbakāme deti, tasmā na jātu nirayaṃ vaje, ekaṃsenetaṃ dhārehi, evarūpena yānena nirayaṃ na gacchasīti attho. Iti kho, mahārāja, yaṃ maṃ avaca ‘‘ācikkha me, nārada, suddhimaggaṃ, yathā ahaṃ no niraye pateyya’’nti, ayaṃ te so mayā anekapariyāyena akkhātoti.

    ឯវមស្ស ធម្មំ ទេសេត្វា មិច្ឆាទិដ្ឋិំ ជហាបេត្វា សីលេ បតិដ្ឋាបេត្វា ‘‘ឥតោ បដ្ឋាយ បាបមិត្តេ បហាយ កល្យាណមិត្តេ ឧបសង្កម, និច្ចំ អប្បមត្តោ ហោហី’’តិ ឱវាទំ ទត្វា រាជធីតុ គុណំ វណ្ណេត្វា រាជបរិសាយ ច រាជោរោធានញ្ច ឱវាទំ ទត្វា មហន្តេនានុភាវេន តេសំ បស្សន្តានញ្ញេវ ព្រហ្មលោកំ គតោ។

    Evamassa dhammaṃ desetvā micchādiṭṭhiṃ jahāpetvā sīle patiṭṭhāpetvā ‘‘ito paṭṭhāya pāpamitte pahāya kalyāṇamitte upasaṅkama, niccaṃ appamatto hohī’’ti ovādaṃ datvā rājadhītu guṇaṃ vaṇṇetvā rājaparisāya ca rājorodhānañca ovādaṃ datvā mahantenānubhāvena tesaṃ passantānaññeva brahmalokaṃ gato.

    សត្ថា ឥមំ ធម្មទេសនំ អាហរិត្វា ‘‘ន, ភិក្ខវេ, ឥទានេវ, បុព្ពេបិ មយា ទិដ្ឋិជាលំ ភិន្ទិត្វា ឧរុវេលកស្សបោ ទមិតោយេវា’’តិ វត្វា ជាតកំ សមោធានេន្តោ ឥមា គាថា អភាសិ –

    Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi mayā diṭṭhijālaṃ bhinditvā uruvelakassapo damitoyevā’’ti vatvā jātakaṃ samodhānento imā gāthā abhāsi –

    ១៣៤៣.

    1343.

    ‘‘អលាតោ ទេវទត្តោសិ, សុនាមោ អាសិ ភទ្ទជិ;

    ‘‘Alāto devadattosi, sunāmo āsi bhaddaji;

    វិជយោ សារិបុត្តោសិ, មោគ្គល្លានោសិ ពីជកោ។

    Vijayo sāriputtosi, moggallānosi bījako.

    ១៣៤៤.

    1344.

    ‘‘សុនក្ខត្តោ លិច្ឆវិបុត្តោ, គុណោ អាសិ អចេលកោ;

    ‘‘Sunakkhatto licchaviputto, guṇo āsi acelako;

    អានន្ទោ សា រុចា អាសិ, យា រាជានំ បសាទយិ។

    Ānando sā rucā āsi, yā rājānaṃ pasādayi.

    ១៣៤៥.

    1345.

    ‘‘ឧរុវេលកស្សបោ រាជា, បាបទិដ្ឋិ តទា អហុ;

    ‘‘Uruvelakassapo rājā, pāpadiṭṭhi tadā ahu;

    មហាព្រហ្មា ពោធិសត្តោ, ឯវំ ធារេថ ជាតក’’ន្តិ។

    Mahābrahmā bodhisatto, evaṃ dhāretha jātaka’’nti.

    មហានារទកស្សបជាតកវណ្ណនា អដ្ឋមា។

    Mahānāradakassapajātakavaṇṇanā aṭṭhamā.




    Next: [៥៤៦] ៩. វិធុរជាតកវណ្ណនា • [546] 9. Vidhurajātakavaṇṇanā




    Related texts:



    តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ជាតកបាឡិ • Jātakapāḷi / ៥៤៥. មហានារទកស្សបជាតកំ • 545. Mahānāradakassapajātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact