Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ജാതക-അട്ഠകഥാ • Jātaka-aṭṭhakathā |
[൫൪൫] ൮. മഹാനാരദകസ്സപജാതകവണ്ണനാ
[545] 8. Mahānāradakassapajātakavaṇṇanā
അഹു രാജാ വിദേഹാനന്തി ഇദം സത്ഥാ ലട്ഠിവനുയ്യാനേ വിഹരന്തോ ഉരുവേലകസ്സപദമനം ആരബ്ഭ കഥേസി. യദാ ഹി സത്ഥാ പവത്തിതവരധമ്മചക്കോ ഉരുവേലകസ്സപാദയോ ജടിലേ ദമേത്വാ മഗധരാജസ്സ പടിസ്സവം ലോചേതും പുരാണജടിലസഹസ്സപരിവുതോ ലട്ഠിവനുയ്യാനം അഗമാസി. തദാ ദ്വാദസനഹുതായ പരിസായ സദ്ധിം ആഗന്ത്വാ ദസബലം വന്ദിത്വാ നിസിന്നസ്സ മഗധരഞ്ഞോ പരിസന്തരേ ബ്രാഹ്മണഗഹപതികാനം വിതക്കോ ഉപ്പജ്ജി ‘‘കിം നു ഖോ ഉരുവേലകസ്സപോ മഹാസമണേ ബ്രഹ്മചരിയം ചരതി, ഉദാഹു മഹാസമണോ ഉരുവേലകസ്സപേ’’തി. അഥ ഖോ ഭഗവാ തേസം ദ്വാദസനഹുതാനം ചേതസാ ചേതോപരിവിതക്കമഞ്ഞായ ‘‘കസ്സപസ്സ മമ സന്തികേ പബ്ബജിതഭാവം ജാനാപേസ്സാമീ’’തി ഇമം ഗാഥമാഹ –
Ahurājā videhānanti idaṃ satthā laṭṭhivanuyyāne viharanto uruvelakassapadamanaṃ ārabbha kathesi. Yadā hi satthā pavattitavaradhammacakko uruvelakassapādayo jaṭile dametvā magadharājassa paṭissavaṃ locetuṃ purāṇajaṭilasahassaparivuto laṭṭhivanuyyānaṃ agamāsi. Tadā dvādasanahutāya parisāya saddhiṃ āgantvā dasabalaṃ vanditvā nisinnassa magadharañño parisantare brāhmaṇagahapatikānaṃ vitakko uppajji ‘‘kiṃ nu kho uruvelakassapo mahāsamaṇe brahmacariyaṃ carati, udāhu mahāsamaṇo uruvelakassape’’ti. Atha kho bhagavā tesaṃ dvādasanahutānaṃ cetasā cetoparivitakkamaññāya ‘‘kassapassa mama santike pabbajitabhāvaṃ jānāpessāmī’’ti imaṃ gāthamāha –
‘‘കിമേവ ദിസ്വാ ഉരുവേലവാസി, പഹാസി അഗ്ഗിം കിസകോവദാനോ;
‘‘Kimeva disvā uruvelavāsi, pahāsi aggiṃ kisakovadāno;
പുച്ഛാമി തം കസ്സപ ഏതമത്ഥം, കഥം പഹീനം തവ അഗ്ഗിഹുത്ത’’ന്തി. (മഹാവ॰ ൫൫);
Pucchāmi taṃ kassapa etamatthaṃ, kathaṃ pahīnaṃ tava aggihutta’’nti. (mahāva. 55);
ഥേരോപി ഭഗവതോ അധിപ്പായം വിദിത്വാ –
Theropi bhagavato adhippāyaṃ viditvā –
‘‘രൂപേ ച സദ്ദേ ച അഥോ രസേ ച, കാമിത്ഥിയോ ചാഭിവദന്തി യഞ്ഞാ;
‘‘Rūpe ca sadde ca atho rase ca, kāmitthiyo cābhivadanti yaññā;
ഏതം മലന്തി ഉപധീസു ഞത്വാ, തസ്മാ ന യിട്ഠേ ന ഹുതേ അരഞ്ജി’’ന്തി. (മഹാവ॰ ൫൫); –
Etaṃ malanti upadhīsu ñatvā, tasmā na yiṭṭhe na hute arañji’’nti. (mahāva. 55); –
ഇമം ഗാഥം വത്വാ അത്തനോ സാവകഭാവം പകാസനത്ഥം തഥാഗതസ്സ പാദപിട്ഠേ സീസം ഠപേത്വാ ‘‘സത്ഥാ മേ, ഭന്തേ, ഭഗവാ, സാവകോഹമസ്മീ’’തി വത്വാ ഏകതാലം ദ്വിതാലം തിതാലന്തി യാവ സത്തതാലപ്പമാണം സത്തക്ഖത്തും വേഹാസം അബ്ഭുഗ്ഗന്ത്വാ ഓരുയ്ഹ തഥാഗതം വന്ദിത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. തം പാടിഹാരിയം ദിസ്വാ മഹാജനോ ‘‘അഹോ മഹാനുഭാവോ ബുദ്ധോ, ഏവം ഥാമഗതദിട്ഠികോ നാമ അത്താനം ‘അരഹാ’തി മഞ്ഞമാനോ ഉരുവേലകസ്സപോപി ദിട്ഠിജാലം ഭിന്ദിത്വാ തഥാഗതേന ദമിതോ’’തി സത്ഥു ഗുണകഥഞ്ഞേവ കഥേസി. തം സുത്വാ സത്ഥാ ‘‘അനച്ഛരിയം ഇദാനി സബ്ബഞ്ഞുതപ്പത്തേന മയാ ഇമസ്സ ദമനം, സ്വാഹം പുബ്ബേ സരാഗകാലേപി നാരദോ നാമ ബ്രഹ്മാ ഹുത്വാ ഇമസ്സ ദിട്ഠിജാലം ഭിന്ദിത്വാ ഇമം നിബ്ബിസേവനമകാസി’’ന്തി വത്വാ തായ പരിസായ യാചിതോ അതീതം ആഹരി.
Imaṃ gāthaṃ vatvā attano sāvakabhāvaṃ pakāsanatthaṃ tathāgatassa pādapiṭṭhe sīsaṃ ṭhapetvā ‘‘satthā me, bhante, bhagavā, sāvakohamasmī’’ti vatvā ekatālaṃ dvitālaṃ titālanti yāva sattatālappamāṇaṃ sattakkhattuṃ vehāsaṃ abbhuggantvā oruyha tathāgataṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Taṃ pāṭihāriyaṃ disvā mahājano ‘‘aho mahānubhāvo buddho, evaṃ thāmagatadiṭṭhiko nāma attānaṃ ‘arahā’ti maññamāno uruvelakassapopi diṭṭhijālaṃ bhinditvā tathāgatena damito’’ti satthu guṇakathaññeva kathesi. Taṃ sutvā satthā ‘‘anacchariyaṃ idāni sabbaññutappattena mayā imassa damanaṃ, svāhaṃ pubbe sarāgakālepi nārado nāma brahmā hutvā imassa diṭṭhijālaṃ bhinditvā imaṃ nibbisevanamakāsi’’nti vatvā tāya parisāya yācito atītaṃ āhari.
അതീതേ വിദേഹരട്ഠേ മിഥിലായം അങ്ഗതി നാമ രാജാ രജ്ജം കാരേസി ധമ്മികോ ധമ്മരാജാ. തസ്സ രുചാ നാമ ധീതാ അഹോസി അഭിരൂപാ ദസ്സനീയാ പാസാദികാ കപ്പസതസഹസ്സം പത്ഥിതപത്ഥനാ മഹാപുഞ്ഞാ അഗ്ഗമഹേസിയാ കുച്ഛിസ്മിം നിബ്ബത്താ. സേസാ പനസ്സ സോളസസഹസ്സാ ഇത്ഥിയോ വഞ്ഝാ അഹേസും. തസ്സ സാ ധീതാ പിയാ അഹോസി മനാപാ. സോ തസ്സാ നാനാപുപ്ഫപൂരേ പഞ്ചവീസതിപുപ്ഫസമുഗ്ഗേ അനഗ്ഘാനി സുഖുമാനി വത്ഥാനി ച ‘‘ഇമേഹി അത്താനം അലങ്കരോതൂ’’തി ദേവസികം പഹിണി. ഖാദനീയഭോജനീയസ്സ പന പമാണം നത്ഥി. അന്വഡ്ഢമാസം ‘‘ദാനം ദേതൂ’’തി സഹസ്സം സഹസ്സം പേസേസി. തസ്സ ഖോ പന വിജയോ ച സുനാമോ ച അലാതോ ചാതി തയോ അമച്ചാ അഹേസും. സോ കോമുദിയാ ചാതുമാസിനിയാ ഛണേ പവത്തമാനേ ദേവനഗരം വിയ നഗരേ ച അന്തേപുരേ ച അലങ്കതേ സുന്ഹാതോ സുവിലിത്തോ സബ്ബാലങ്കാരപ്പടിമണ്ഡിതോ ഭുത്തസായമാസോ വിവടസീഹപഞ്ജരേ മഹാതലേ അമച്ചഗണപരിവുതോ വിസുദ്ധം ഗഗനതലം അഭിലങ്ഘമാനം ചന്ദമണ്ഡലം ദിസ്വാ ‘‘രമണീയാ വത ഭോ ദോസിനാ രത്തി, കായ നു ഖോ അജ്ജ രതിയാ അഭിരമേയ്യാമാ’’തി അമച്ചേ പുച്ഛി. തമത്ഥം പകാസേന്തോ സത്ഥാ ആഹ –
Atīte videharaṭṭhe mithilāyaṃ aṅgati nāma rājā rajjaṃ kāresi dhammiko dhammarājā. Tassa rucā nāma dhītā ahosi abhirūpā dassanīyā pāsādikā kappasatasahassaṃ patthitapatthanā mahāpuññā aggamahesiyā kucchismiṃ nibbattā. Sesā panassa soḷasasahassā itthiyo vañjhā ahesuṃ. Tassa sā dhītā piyā ahosi manāpā. So tassā nānāpupphapūre pañcavīsatipupphasamugge anagghāni sukhumāni vatthāni ca ‘‘imehi attānaṃ alaṅkarotū’’ti devasikaṃ pahiṇi. Khādanīyabhojanīyassa pana pamāṇaṃ natthi. Anvaḍḍhamāsaṃ ‘‘dānaṃ detū’’ti sahassaṃ sahassaṃ pesesi. Tassa kho pana vijayo ca sunāmo ca alāto cāti tayo amaccā ahesuṃ. So komudiyā cātumāsiniyā chaṇe pavattamāne devanagaraṃ viya nagare ca antepure ca alaṅkate sunhāto suvilitto sabbālaṅkārappaṭimaṇḍito bhuttasāyamāso vivaṭasīhapañjare mahātale amaccagaṇaparivuto visuddhaṃ gaganatalaṃ abhilaṅghamānaṃ candamaṇḍalaṃ disvā ‘‘ramaṇīyā vata bho dosinā ratti, kāya nu kho ajja ratiyā abhirameyyāmā’’ti amacce pucchi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
൧൧൫൩.
1153.
‘‘അഹു രാജാ വിദേഹാനം, അങ്ഗതി നാമ ഖത്തിയോ;
‘‘Ahu rājā videhānaṃ, aṅgati nāma khattiyo;
പഹൂതയോഗ്ഗോ ധനിമാ, അനന്തബലപോരിസോ.
Pahūtayoggo dhanimā, anantabalaporiso.
൧൧൫൪.
1154.
‘‘സോ ച പന്നരസിം രത്തിം, പുരിമയാമേ അനാഗതേ;
‘‘So ca pannarasiṃ rattiṃ, purimayāme anāgate;
ചാതുമാസാ കോമുദിയാ, അമച്ചേ സന്നിപാതയി.
Cātumāsā komudiyā, amacce sannipātayi.
൧൧൫൫.
1155.
‘‘പണ്ഡിതേ സുതസമ്പന്നേ, മ്ഹിതപുബ്ബേ വിചക്ഖണേ;
‘‘Paṇḍite sutasampanne, mhitapubbe vicakkhaṇe;
വിജയഞ്ച സുനാമഞ്ച, സേനാപതിം അലാതകം.
Vijayañca sunāmañca, senāpatiṃ alātakaṃ.
൧൧൫൬.
1156.
‘‘തമനുപുച്ഛി വേദേഹോ, പച്ചേകം ബ്രൂഥ സം രുചിം;
‘‘Tamanupucchi vedeho, paccekaṃ brūtha saṃ ruciṃ;
ചാതുമാസാ കോമുദജ്ജ, ജുണ്ഹം ബ്യപഹതം തമം;
Cātumāsā komudajja, juṇhaṃ byapahataṃ tamaṃ;
കായജ്ജ രതിയാ രത്തിം, വിഹരേമു ഇമം ഉതു’’ന്തി.
Kāyajja ratiyā rattiṃ, viharemu imaṃ utu’’nti.
തത്ഥ പഹൂതയോഗ്ഗോതി ബഹുകേന ഹത്ഥിയോഗ്ഗാദിനാ സമന്നാഗതോ. അനന്തബലപോരിസോതി അനന്തബലകായോ. അനാഗതേതി പരിയോസാനം അപ്പത്തേ, അനതിക്കന്തേതി അത്ഥോ. ചാതുമാസാതി ചതുന്നം വസ്സികമാസാനം പച്ഛിമദിവസഭൂതായ രത്തിയാ. കോമുദിയാതി ഫുല്ലകുമുദായ. മ്ഹിതപുബ്ബേതി പഠമം സിതം കത്വാ പച്ഛാ കഥനസീലേ. തമനുപുച്ഛീതി തം തേസു അമച്ചേസു ഏകേകം അമച്ചം അനുപുച്ഛി. പച്ചേകം ബ്രൂഥ സം രുചിന്തി സബ്ബേപി തുമ്ഹേ അത്തനോ അത്തനോ അജ്ഝാസയാനുരൂപം രുചിം പച്ചേകം മയ്ഹം കഥേഥ. കോമുദജ്ജാതി കോമുദീ അജ്ജ. ജുണ്ഹന്തി ജുണ്ഹായ നിസ്സയഭൂതം ചന്ദമണ്ഡലം അബ്ഭുഗ്ഗച്ഛതി. ബ്യപഹതം തമന്തി തേന സബ്ബം അന്ധകാരം വിഹതം. ഉതുന്തി അജ്ജ രത്തിം ഇമം ഏവരൂപം ഉതും കായരതിയാ വിഹരേയ്യാമാതി.
Tattha pahūtayoggoti bahukena hatthiyoggādinā samannāgato. Anantabalaporisoti anantabalakāyo. Anāgateti pariyosānaṃ appatte, anatikkanteti attho. Cātumāsāti catunnaṃ vassikamāsānaṃ pacchimadivasabhūtāya rattiyā. Komudiyāti phullakumudāya. Mhitapubbeti paṭhamaṃ sitaṃ katvā pacchā kathanasīle. Tamanupucchīti taṃ tesu amaccesu ekekaṃ amaccaṃ anupucchi. Paccekaṃ brūtha saṃ rucinti sabbepi tumhe attano attano ajjhāsayānurūpaṃ ruciṃ paccekaṃ mayhaṃ kathetha. Komudajjāti komudī ajja. Juṇhanti juṇhāya nissayabhūtaṃ candamaṇḍalaṃ abbhuggacchati. Byapahataṃ tamanti tena sabbaṃ andhakāraṃ vihataṃ. Utunti ajja rattiṃ imaṃ evarūpaṃ utuṃ kāyaratiyā vihareyyāmāti.
ഇതി രാജാ അമച്ചേ പുച്ഛി. തേന തേ പുച്ഛിതാ അത്തനോ അത്തനോ അജ്ഝാസയാനുരൂപം കഥം കഥയിംസു. തമത്ഥം പകാസേന്തോ സത്ഥാ ആഹ –
Iti rājā amacce pucchi. Tena te pucchitā attano attano ajjhāsayānurūpaṃ kathaṃ kathayiṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
൧൧൫൭.
1157.
‘‘തതോ സേനാപതി രഞ്ഞോ, അലാതോ ഏതദബ്രവി;
‘‘Tato senāpati rañño, alāto etadabravi;
‘ഹട്ഠം യോഗ്ഗം ബലം സബ്ബം, സേനം സന്നാഹയാമസേ.
‘Haṭṭhaṃ yoggaṃ balaṃ sabbaṃ, senaṃ sannāhayāmase.
൧൧൫൮.
1158.
‘നിയ്യാമ ദേവ യുദ്ധായ, അനന്തബലപോരിസാ;
‘Niyyāma deva yuddhāya, anantabalaporisā;
യേ തേ വസം ന ആയന്തി, വസം ഉപനയാമസേ;
Ye te vasaṃ na āyanti, vasaṃ upanayāmase;
ഏസാ മയ്ഹം സകാ ദിട്ഠി, അജിതം ഓജിനാമസേ’.
Esā mayhaṃ sakā diṭṭhi, ajitaṃ ojināmase’.
൧൧൫൯.
1159.
അലാതസ്സ വചോ സുത്വാ, സുനാമോ ഏതദബ്രവി;
Alātassa vaco sutvā, sunāmo etadabravi;
‘സബ്ബേ തുയ്ഹം മഹാരാജ, അമിത്താ വസമാഗതാ.
‘Sabbe tuyhaṃ mahārāja, amittā vasamāgatā.
൧൧൬൦.
1160.
‘നിക്ഖിത്തസത്ഥാ പച്ചത്ഥാ, നിവാതമനുവത്തരേ;
‘Nikkhittasatthā paccatthā, nivātamanuvattare;
ഉത്തമോ ഉസ്സവോ അജ്ജ, ന യുദ്ധം മമ രുച്ചതി.
Uttamo ussavo ajja, na yuddhaṃ mama ruccati.
൧൧൬൧.
1161.
‘അന്നപാനഞ്ച ഖജ്ജഞ്ച, ഖിപ്പം അഭിഹരന്തു തേ;
‘Annapānañca khajjañca, khippaṃ abhiharantu te;
രമസ്സു ദേവ കാമേഹി, നച്ചഗീതേ സുവാദിതേ’.
Ramassu deva kāmehi, naccagīte suvādite’.
൧൧൬൨.
1162.
സുനാമസ്സ വചോ സുത്വാ, വിജയോ ഏതദബ്രവി;
Sunāmassa vaco sutvā, vijayo etadabravi;
‘സബ്ബേ കാമാ മഹാരാജ, നിച്ചം തവ മുപട്ഠിതാ.
‘Sabbe kāmā mahārāja, niccaṃ tava mupaṭṭhitā.
൧൧൬൩.
1163.
‘ന ഹേതേ ദുല്ലഭാ ദേവ, തവ കാമേഹി മോദിതും;
‘Na hete dullabhā deva, tava kāmehi modituṃ;
സദാപി കാമാ സുലഭാ, നേതം ചിത്തമതം മമ.
Sadāpi kāmā sulabhā, netaṃ cittamataṃ mama.
൧൧൬൪.
1164.
‘സമണം ബ്രാഹ്മണം വാപി, ഉപാസേമു ബഹുസ്സുതം;
‘Samaṇaṃ brāhmaṇaṃ vāpi, upāsemu bahussutaṃ;
യോ നജ്ജ വിനയേ കങ്ഖം, അത്ഥധമ്മവിദൂ ഇസേ’.
Yo najja vinaye kaṅkhaṃ, atthadhammavidū ise’.
൧൧൬൫.
1165.
വിജയസ്സ വചോ സുത്വാ, രാജാ അങ്ഗതി മബ്രവി;
Vijayassa vaco sutvā, rājā aṅgati mabravi;
‘യഥാ വിജയോ ഭണതി, മയ്ഹമ്പേതംവ രുച്ചതി;
‘Yathā vijayo bhaṇati, mayhampetaṃva ruccati;
൧൧൬൬.
1166.
‘സമണം ബ്രാഹ്മണം വാപി, ഉപാസേമു ബഹുസ്സുതം;
‘Samaṇaṃ brāhmaṇaṃ vāpi, upāsemu bahussutaṃ;
യോ നജ്ജ വിനയേ കങ്ഖം, അത്ഥധമ്മവിദൂ ഇസേ.
Yo najja vinaye kaṅkhaṃ, atthadhammavidū ise.
൧൧൬൭.
1167.
‘സബ്ബേവ സന്താ കരോഥ മതിം, കം ഉപാസേമു പണ്ഡിതം;
‘Sabbeva santā karotha matiṃ, kaṃ upāsemu paṇḍitaṃ;
യോ നജ്ജ വിനയേ കങ്ഖം, അത്ഥധമ്മവിദൂ ഇസേ’.
Yo najja vinaye kaṅkhaṃ, atthadhammavidū ise’.
൧൧൬൮.
1168.
വേദേഹസ്സ വചോ സുത്വാ, അലാതോ ഏതദബ്രവി;
Vedehassa vaco sutvā, alāto etadabravi;
‘അത്ഥായം മിഗദായസ്മിം, അചേലോ ധീരസമ്മതോ.
‘Atthāyaṃ migadāyasmiṃ, acelo dhīrasammato.
൧൧൬൯.
1169.
‘ഗുണോ കസ്സപഗോത്തായം, സുതോ ചിത്രകഥീ ഗണീ;
‘Guṇo kassapagottāyaṃ, suto citrakathī gaṇī;
തം ദേവ പയിരുപാസേമു, സോ നോ കങ്ഖം വിനേസ്സതി’.
Taṃ deva payirupāsemu, so no kaṅkhaṃ vinessati’.
൧൧൭൦.
1170.
‘‘അലാതസ്സ വചോ സുത്വാ, രാജാ ചോദേസി സാരഥിം;
‘‘Alātassa vaco sutvā, rājā codesi sārathiṃ;
മിഗദായം ഗമിസ്സാമ, യുത്തം യാനം ഇധാ നയാ’’തി.
Migadāyaṃ gamissāma, yuttaṃ yānaṃ idhā nayā’’ti.
തത്ഥ ഹട്ഠന്തി തുട്ഠപഹട്ഠം. ഓജിനാമസേതി യം നോ അജിതം, തം ജിനാമ. ഏസോ മമ അജ്ഝാസയോതി. രാജാ തസ്സ കഥം നേവ പടിക്കോസി, നാഭിനന്ദി. ഏതദബ്രവീതി രാജാനം അലാതസ്സ വചനം അനഭിനന്ദന്തം അപ്പടിക്കോസന്തം ദിസ്വാ ‘‘നായം യുദ്ധജ്ഝാസയോ, അഹമസ്സ ചിത്തം ഗണ്ഹന്തോ കാമഗുണാഭിരതിം വണ്ണയിസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ ഏതം ‘‘സബ്ബേ തുയ്ഹ’’ന്തിആദിവചനം അബ്രവി.
Tattha haṭṭhanti tuṭṭhapahaṭṭhaṃ. Ojināmaseti yaṃ no ajitaṃ, taṃ jināma. Eso mama ajjhāsayoti. Rājā tassa kathaṃ neva paṭikkosi, nābhinandi. Etadabravīti rājānaṃ alātassa vacanaṃ anabhinandantaṃ appaṭikkosantaṃ disvā ‘‘nāyaṃ yuddhajjhāsayo, ahamassa cittaṃ gaṇhanto kāmaguṇābhiratiṃ vaṇṇayissāmī’’ti cintetvā etaṃ ‘‘sabbe tuyha’’ntiādivacanaṃ abravi.
വിജയോ ഏതദബ്രവീതി രാജാ സുനാമസ്സപി വചനം നാഭിനന്ദി, ന പടിക്കോസി. തതോ വിജയോ ‘‘അയം രാജാ ഇമേസം ദ്വിന്നമ്പി വചനം സുത്വാ തുണ്ഹീയേവ ഠിതോ, പണ്ഡിതാ നാമ ധമ്മസ്സവനസോണ്ഡാ ഹോന്തി, ധമ്മസ്സവനമസ്സ വണ്ണയിസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ ഏതം ‘‘സബ്ബേ കാമാ’’തിആദിവചനം അബ്രവി. തത്ഥ തവ മുപട്ഠിതാതി തവ ഉപട്ഠിതാ. മോദിതുന്തി തവ കാമേഹി മോദിതും അഭിരമിതും ഇച്ഛായ സതി ന ഹി ഏതേ കാമാ ദുല്ലഭാ. നേതം ചിത്തമതം മമാതി ഏതം തവ കാമേഹി അഭിരമണം മമ ചിത്തമതം ന ഹോതി, ന മേ ഏത്ഥ ചിത്തം പക്ഖന്ദതി. യോ നജ്ജാതി യോ നോ അജ്ജ. അത്ഥധമ്മവിദൂതി പാളിഅത്ഥഞ്ചേവ പാളിധമ്മഞ്ച ജാനന്തോ. ഇസേതി ഇസി ഏസിതഗുണോ.
Vijayoetadabravīti rājā sunāmassapi vacanaṃ nābhinandi, na paṭikkosi. Tato vijayo ‘‘ayaṃ rājā imesaṃ dvinnampi vacanaṃ sutvā tuṇhīyeva ṭhito, paṇḍitā nāma dhammassavanasoṇḍā honti, dhammassavanamassa vaṇṇayissāmī’’ti cintetvā etaṃ ‘‘sabbe kāmā’’tiādivacanaṃ abravi. Tattha tavamupaṭṭhitāti tava upaṭṭhitā. Moditunti tava kāmehi modituṃ abhiramituṃ icchāya sati na hi ete kāmā dullabhā. Netaṃ cittamataṃ mamāti etaṃ tava kāmehi abhiramaṇaṃ mama cittamataṃ na hoti, na me ettha cittaṃ pakkhandati. Yo najjāti yo no ajja. Atthadhammavidūti pāḷiatthañceva pāḷidhammañca jānanto. Iseti isi esitaguṇo.
അങ്ഗതി മബ്രവീതി അങ്ഗതി അബ്രവി. മയ്ഹമ്പേതംവ രുച്ചതീതി മയ്ഹമ്പി ഏതഞ്ഞേവ രുച്ചതി. സബ്ബേവ സന്താതി സബ്ബേവ തുമ്ഹേ ഇധ വിജ്ജമാനാ മതിം കരോഥ ചിന്തേഥ. അലാതോ ഏതദബ്രവീതി രഞ്ഞോ കഥം സുത്വാ അലാതോ ‘‘അയം മമ കുലൂപകോ ഗുണോ നാമ ആജീവകോ രാജുയ്യാനേ വസതി, തം പസംസിത്വാ രാജകുലൂപകം കരിസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ ഏതം ‘‘അത്ഥായ’’ന്തിആദിവചനം അബ്രവി. തത്ഥ ധീരസമ്മതോതി പണ്ഡിതോതി സമ്മതോ. കസ്സപഗോത്തായന്തി കസ്സപഗോത്തോ അയം. സുതോതി ബഹുസ്സുതോ. ഗണീതി ഗണസത്ഥാ. ചോദേസീതി ആണാപേസി.
Aṅgati mabravīti aṅgati abravi. Mayhampetaṃva ruccatīti mayhampi etaññeva ruccati. Sabbeva santāti sabbeva tumhe idha vijjamānā matiṃ karotha cintetha. Alāto etadabravīti rañño kathaṃ sutvā alāto ‘‘ayaṃ mama kulūpako guṇo nāma ājīvako rājuyyāne vasati, taṃ pasaṃsitvā rājakulūpakaṃ karissāmī’’ti cintetvā etaṃ ‘‘atthāya’’ntiādivacanaṃ abravi. Tattha dhīrasammatoti paṇḍitoti sammato. Kassapagottāyanti kassapagotto ayaṃ. Sutoti bahussuto. Gaṇīti gaṇasatthā. Codesīti āṇāpesi.
രഞ്ഞോ തം കഥം സുത്വാ സാരഥിനോ തഥാ കരിംസു. തമത്ഥം പകാസേന്തോ സത്ഥാ ആഹ –
Rañño taṃ kathaṃ sutvā sārathino tathā kariṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
൧൧൭൧.
1171.
‘‘തസ്സ യാനം അയോജേസും, ദന്തം രൂപിയപക്ഖരം;
‘‘Tassa yānaṃ ayojesuṃ, dantaṃ rūpiyapakkharaṃ;
സുക്കമട്ഠപരിവാരം, പണ്ഡരം ദോസിനാ മുഖം.
Sukkamaṭṭhaparivāraṃ, paṇḍaraṃ dosinā mukhaṃ.
൧൧൭൨.
1172.
‘‘തത്രാസും കുമുദായുത്താ, ചത്താരോ സിന്ധവാ ഹയാ;
‘‘Tatrāsuṃ kumudāyuttā, cattāro sindhavā hayā;
അനിലൂപമസമുപ്പാതാ, സുദന്താ സോണ്ണമാലിനോ.
Anilūpamasamuppātā, sudantā soṇṇamālino.
൧൧൭൩.
1173.
‘‘സേതച്ഛത്തം സേതരഥോ, സേതസ്സാ സേതബീജനീ;
‘‘Setacchattaṃ setaratho, setassā setabījanī;
വേദേഹോ സഹമച്ചേഹി, നിയ്യം ചന്ദോവ സോഭതി.
Vedeho sahamaccehi, niyyaṃ candova sobhati.
൧൧൭൪.
1174.
‘‘തമനുയായിംസു ബഹവോ, ഇന്ദിഖഗ്ഗധരാ ബലീ;
‘‘Tamanuyāyiṃsu bahavo, indikhaggadharā balī;
അസ്സപിട്ഠിഗതാ വീരാ, നരാ നരവരാധിപം.
Assapiṭṭhigatā vīrā, narā naravarādhipaṃ.
൧൧൭൫.
1175.
‘‘സോ മുഹുത്തംവ യായിത്വാ, യാനാ ഓരുയ്ഹ ഖത്തിയോ;
‘‘So muhuttaṃva yāyitvā, yānā oruyha khattiyo;
വേദേഹോ സഹമച്ചേഹി, പത്തീ ഗുണമുപാഗമി.
Vedeho sahamaccehi, pattī guṇamupāgami.
൧൧൭൬.
1176.
‘‘യേപി തത്ഥ തദാ ആസും, ബ്രാഹ്മണിബ്ഭാ സമാഗതാ;
‘‘Yepi tattha tadā āsuṃ, brāhmaṇibbhā samāgatā;
ന തേ അപനയീ രാജാ, അകതം ഭൂമിമാഗതേ’’തി.
Na te apanayī rājā, akataṃ bhūmimāgate’’ti.
തത്ഥ തസ്സ യാനന്തി തസ്സ രഞ്ഞോ രഥം യോജയിംസു. ദന്തന്തി ദന്തമയം. രൂപിയപക്ഖരന്തി രജതമയഉപക്ഖരം. സുക്കമട്ഠപരിവാരന്തി പരിസുദ്ധാഫരുസപരിവാരം. ദോസിനാ മുഖന്തി വിഗതദോസായ രത്തിയാ മുഖം വിയ, ചന്ദസദിസന്തി അത്ഥോ. തത്രാസുന്തി തത്ര അഹേസും. കുമുദാതി കുമുദവണ്ണാ. സിന്ധവാതി സിന്ധവജാതികാ. അനിലൂപമസമുപ്പാതാതി വാതസദിസവേഗാ. സേതച്ഛത്തന്തി തസ്മിം രഥേ സമുസ്സാപിതം ഛത്തമ്പി സേതം അഹോസി. സേതരഥോതി സോപി രഥോ സേതോയേവ. സേതസ്സാതി അസ്സാപി സേതാ. സേതബീജനീതി ബീജനീപി സേതാ. നിയ്യന്തി തേന രഥേന നിഗ്ഗച്ഛന്തോ അമച്ചഗണപരിവുതോ വേദേഹരാജാ ചന്ദോ വിയ സോഭതി.
Tattha tassa yānanti tassa rañño rathaṃ yojayiṃsu. Dantanti dantamayaṃ. Rūpiyapakkharanti rajatamayaupakkharaṃ. Sukkamaṭṭhaparivāranti parisuddhāpharusaparivāraṃ. Dosinā mukhanti vigatadosāya rattiyā mukhaṃ viya, candasadisanti attho. Tatrāsunti tatra ahesuṃ. Kumudāti kumudavaṇṇā. Sindhavāti sindhavajātikā. Anilūpamasamuppātāti vātasadisavegā. Setacchattanti tasmiṃ rathe samussāpitaṃ chattampi setaṃ ahosi. Setarathoti sopi ratho setoyeva. Setassāti assāpi setā. Setabījanīti bījanīpi setā. Niyyanti tena rathena niggacchanto amaccagaṇaparivuto vedeharājā cando viya sobhati.
നരവരാധിപന്തി നരവരാനം അധിപതിം രാജാധിരാജാനം. സോ മുഹുത്തംവ യായിത്വാതി സോ രാജാ മുഹുത്തേനേവ ഉയ്യാനം ഗന്ത്വാ. പത്തീ ഗുണമുപാഗമീതി പത്തികോവ ഗുണം ആജീവകം ഉപാഗമി. യേപി തത്ഥ തദാ ആസുന്തി യേപി തസ്മിം ഉയ്യാനേ തദാ പുരേതരം ഗന്ത്വാ തം ആജീവകം പയിരുപാസമാനാ നിസിന്നാ അഹേസും. ന തേ അപനയീതി അമ്ഹാകമേവ ദോസോ, യേ മയം പച്ഛാ അഗമിമ്ഹാ, തുമ്ഹേ മാ ചിന്തയിത്ഥാതി തേ ബ്രാഹ്മണേ ച ഇബ്ഭേ ച രഞ്ഞോയേവ അത്ഥായ അകതം അകതോകാസം ഭൂമിം സമാഗതേ ന ഉസ്സാരണം കാരേത്വാ അപനയീതി.
Naravarādhipanti naravarānaṃ adhipatiṃ rājādhirājānaṃ. So muhuttaṃva yāyitvāti so rājā muhutteneva uyyānaṃ gantvā. Pattī guṇamupāgamīti pattikova guṇaṃ ājīvakaṃ upāgami. Yepi tattha tadā āsunti yepi tasmiṃ uyyāne tadā puretaraṃ gantvā taṃ ājīvakaṃ payirupāsamānā nisinnā ahesuṃ. Na te apanayīti amhākameva doso, ye mayaṃ pacchā agamimhā, tumhe mā cintayitthāti te brāhmaṇe ca ibbhe ca raññoyeva atthāya akataṃ akatokāsaṃ bhūmiṃ samāgate na ussāraṇaṃ kāretvā apanayīti.
തായ പന ഓമിസ്സകപരിസായ പരിവുതോവ ഏകമന്തം നിസീദിത്വാ പടിസന്ഥാരമകാസി. തമത്ഥം പകാസേന്തോ സത്ഥാ ആഹ –
Tāya pana omissakaparisāya parivutova ekamantaṃ nisīditvā paṭisanthāramakāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
൧൧൭൭.
1177.
‘‘തതോ സോ മുദുകാ ഭിസിയാ, മുദുചിത്തകസന്ഥതേ;
‘‘Tato so mudukā bhisiyā, muducittakasanthate;
മുദുപച്ചത്ഥതേ രാജാ, ഏകമന്തം ഉപാവിസി.
Mudupaccatthate rājā, ekamantaṃ upāvisi.
൧൧൭൮.
1178.
‘‘നിസജ്ജ രാജാ സമ്മോദി, കഥം സാരണിയം തതോ;
‘‘Nisajja rājā sammodi, kathaṃ sāraṇiyaṃ tato;
‘കച്ചി യാപനിയം ഭന്തേ, വാതാനമവിയഗ്ഗതാ.
‘Kacci yāpaniyaṃ bhante, vātānamaviyaggatā.
൧൧൭൯.
1179.
‘കച്ചി അകസിരാ വുത്തി, ലഭസി പിണ്ഡയാപനം;
‘Kacci akasirā vutti, labhasi piṇḍayāpanaṃ;
അപ്പാബാധോ ചസി കച്ചി, ചക്ഖും ന പരിഹായതി’.
Appābādho casi kacci, cakkhuṃ na parihāyati’.
൧൧൮൦.
1180.
തം ഗുണോ പടിസമ്മോദി, വേദേഹം വിനയേ രതം;
Taṃ guṇo paṭisammodi, vedehaṃ vinaye rataṃ;
‘യാപനീയം മഹാരാജ, സബ്ബമേതം തദൂഭയം.
‘Yāpanīyaṃ mahārāja, sabbametaṃ tadūbhayaṃ.
൧൧൮൧.
1181.
‘കച്ചി തുയ്ഹമ്പി വേദേഹ, പച്ചന്താ ന ബലീയരേ;
‘Kacci tuyhampi vedeha, paccantā na balīyare;
കച്ചി അരോഗം യോഗ്ഗം തേ, കച്ചി വഹതി വാഹനം;
Kacci arogaṃ yoggaṃ te, kacci vahati vāhanaṃ;
കച്ചി തേ ബ്യാധയോ നത്ഥി, സരീരസ്സുപതാപിയാ’.
Kacci te byādhayo natthi, sarīrassupatāpiyā’.
൧൧൮൨.
1182.
‘‘പടിസമ്മോദിതോ രാജാ, തതോ പുച്ഛി അനന്തരാ;
‘‘Paṭisammodito rājā, tato pucchi anantarā;
അത്ഥം ധമ്മഞ്ച ഞായഞ്ച, ധമ്മകാമോ രഥേസഭോ.
Atthaṃ dhammañca ñāyañca, dhammakāmo rathesabho.
൧൧൮൩.
1183.
‘കഥം ധമ്മം ചരേ മച്ചോ, മാതാപിതൂസു കസ്സപ;
‘Kathaṃ dhammaṃ care macco, mātāpitūsu kassapa;
കഥം ചരേ ആചരിയേ, പുത്തദാരേ കഥം ചരേ.
Kathaṃ care ācariye, puttadāre kathaṃ care.
൧൧൮൪.
1184.
‘കഥം ചരേയ്യ വുഡ്ഢേസു, കഥം സമണബ്രാഹ്മണേ;
‘Kathaṃ careyya vuḍḍhesu, kathaṃ samaṇabrāhmaṇe;
കഥഞ്ച ബലകായസ്മിം, കഥം ജനപദേ ചരേ.
Kathañca balakāyasmiṃ, kathaṃ janapade care.
൧൧൮൫.
1185.
‘കഥം ധമ്മം ചരിത്വാന, മച്ചാ ഗച്ഛന്തി സുഗ്ഗതിം;
‘Kathaṃ dhammaṃ caritvāna, maccā gacchanti suggatiṃ;
കഥഞ്ചേകേ അധമ്മട്ഠാ, പതന്തി നിരയം അഥോ’’’തി.
Kathañceke adhammaṭṭhā, patanti nirayaṃ atho’’’ti.
തത്ഥ മുദുകാ ഭിസിയാതി മുദുകായ സുഖസമ്ഫസ്സായ ഭിസിയാ. മുദുചിത്തകസന്ഥതേതി സുഖസമ്ഫസ്സേ ചിത്തത്ഥരണേ. മുദുപച്ചത്ഥതേതി മുദുനാ പച്ചത്ഥരണേന പച്ചത്ഥതേ. സമ്മോദീതി ആജീവകേന സദ്ധിം സമ്മോദനീയം കഥം കഥേസി. തതോതി തതോ നിസജ്ജനതോ അനന്തരമേവ സാരണീയം കഥം കഥേസീതി അത്ഥോ. തത്ഥ കച്ചി യാപനിയന്തി കച്ചി തേ, ഭന്തേ, സരീരം പച്ചയേഹി യാപേതും സക്കാ. വാതാനമവിയഗ്ഗതാതി കച്ചി തേ സരീരേ ധാതുയോ സമപ്പവത്താ, വാതാനം ബ്യഗ്ഗതാ നത്ഥി, തത്ഥ തത്ഥ വഗ്ഗവഗ്ഗാ ഹുത്വാ വാതാ ന ബാധയന്തീതി അത്ഥോ.
Tattha mudukā bhisiyāti mudukāya sukhasamphassāya bhisiyā. Muducittakasanthateti sukhasamphasse cittattharaṇe. Mudupaccatthateti mudunā paccattharaṇena paccatthate. Sammodīti ājīvakena saddhiṃ sammodanīyaṃ kathaṃ kathesi. Tatoti tato nisajjanato anantarameva sāraṇīyaṃ kathaṃ kathesīti attho. Tattha kacci yāpaniyanti kacci te, bhante, sarīraṃ paccayehi yāpetuṃ sakkā. Vātānamaviyaggatāti kacci te sarīre dhātuyo samappavattā, vātānaṃ byaggatā natthi, tattha tattha vaggavaggā hutvā vātā na bādhayantīti attho.
അകസിരാതി നിദ്ദുക്ഖാ. വുത്തീതി ജീവിതവുത്തി. അപ്പാബാധോതി ഇരിയാപഥഭഞ്ജകേനാബാധേന വിരഹിതോ . ചക്ഖുന്തി കച്ചി തേ ചക്ഖുആദീനി ഇന്ദ്രിയാനി ന പരിഹായന്തീതി പുച്ഛതി. പടിസമ്മോദീതി സമ്മോദനീയകഥായ പടികഥേസി. തത്ഥ സബ്ബമേതന്തി യം തയാ വുത്തം വാതാനമവിയഗ്ഗതാദി, തം സബ്ബം തഥേവ. തദുഭയന്തി യമ്പി തയാ ‘‘അപ്പാബാധോ ചസി കച്ചി, ചക്ഖും ന പരിഹായതീ’’തി വുത്തം, തമ്പി ഉഭയം തഥേവ.
Akasirāti niddukkhā. Vuttīti jīvitavutti. Appābādhoti iriyāpathabhañjakenābādhena virahito . Cakkhunti kacci te cakkhuādīni indriyāni na parihāyantīti pucchati. Paṭisammodīti sammodanīyakathāya paṭikathesi. Tattha sabbametanti yaṃ tayā vuttaṃ vātānamaviyaggatādi, taṃ sabbaṃ tatheva. Tadubhayanti yampi tayā ‘‘appābādho casi kacci, cakkhuṃ na parihāyatī’’ti vuttaṃ, tampi ubhayaṃ tatheva.
ന ബലീയരേതി നാഭിഭവന്തി ന കുപ്പന്തി. അനന്തരാതി പടിസന്ഥാരതോ അനന്തരാ പഞ്ഹം പുച്ഛി. തത്ഥ അത്ഥം ധമ്മഞ്ച ഞായഞ്ചാതി പാളിഅത്ഥഞ്ച പാളിഞ്ച കാരണയുത്തിഞ്ച . സോ ഹി ‘‘കഥം ധമ്മം ചരേ’’തി പുച്ഛന്തോ മാതാപിതുആദീസു പടിപത്തിദീപകം പാളിഞ്ച പാളിഅത്ഥഞ്ച കാരണയുത്തിഞ്ച മേ കഥേഥാതി ഇമം അത്ഥഞ്ച ധമ്മഞ്ച ഞായഞ്ച പുച്ഛതി. തത്ഥ കഥഞ്ചേകേ അധമ്മട്ഠാതി ഏകച്ചേ അധമ്മേ ഠിതാ കഥം നിരയഞ്ചേവ അഥോ സേസഅപായേ ച പതന്തീതി സബ്ബഞ്ഞുബുദ്ധപച്ചേകബുദ്ധബുദ്ധസാവകമഹാബോധിസത്തേസു പുരിമസ്സ പുരിമസ്സ അലാഭേന പച്ഛിമം പച്ഛിമം പുച്ഛിതബ്ബകം മഹേസക്ഖപഞ്ഹം രാജാ കിഞ്ചി അജാനന്തം നഗ്ഗഭോഗ്ഗം നിസ്സിരികം അന്ധബാലം ആജീവകം പുച്ഛി.
Na balīyareti nābhibhavanti na kuppanti. Anantarāti paṭisanthārato anantarā pañhaṃ pucchi. Tattha atthaṃ dhammañca ñāyañcāti pāḷiatthañca pāḷiñca kāraṇayuttiñca . So hi ‘‘kathaṃ dhammaṃ care’’ti pucchanto mātāpituādīsu paṭipattidīpakaṃ pāḷiñca pāḷiatthañca kāraṇayuttiñca me kathethāti imaṃ atthañca dhammañca ñāyañca pucchati. Tattha kathañceke adhammaṭṭhāti ekacce adhamme ṭhitā kathaṃ nirayañceva atho sesaapāye ca patantīti sabbaññubuddhapaccekabuddhabuddhasāvakamahābodhisattesu purimassa purimassa alābhena pacchimaṃ pacchimaṃ pucchitabbakaṃ mahesakkhapañhaṃ rājā kiñci ajānantaṃ naggabhoggaṃ nissirikaṃ andhabālaṃ ājīvakaṃ pucchi.
സോപി ഏവം പുച്ഛിതോ പുച്ഛാനുരൂപം ബ്യാകരണം അദിസ്വാ ചരന്തം ഗോണം ദണ്ഡേന പഹരന്തോ വിയ ഭത്തപാതിയം കചവരം ഖിപന്തോ വിയ ച ‘‘സുണ, മഹാരാജാ’’തി ഓകാസം കാരേത്വാ അത്തനോ മിച്ഛാവാദം പട്ഠപേസി. തമത്ഥം പകാസേന്തോ സത്ഥാ ആഹ –
Sopi evaṃ pucchito pucchānurūpaṃ byākaraṇaṃ adisvā carantaṃ goṇaṃ daṇḍena paharanto viya bhattapātiyaṃ kacavaraṃ khipanto viya ca ‘‘suṇa, mahārājā’’ti okāsaṃ kāretvā attano micchāvādaṃ paṭṭhapesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
൧൧൮൬.
1186.
‘‘വേദേഹസ്സ വചോ സുത്വാ, കസ്സപോ ഏതദബ്രവി;
‘‘Vedehassa vaco sutvā, kassapo etadabravi;
‘സുണോഹി മേ മഹാരാജ, സച്ചം അവിതഥം പദം.
‘Suṇohi me mahārāja, saccaṃ avitathaṃ padaṃ.
൧൧൮൭.
1187.
‘നത്ഥി ധമ്മചരിതസ്സ, ഫലം കല്യാണപാപകം;
‘Natthi dhammacaritassa, phalaṃ kalyāṇapāpakaṃ;
നത്ഥി ദേവ പരോ ലോകോ, കോ തതോ ഹി ഇധാഗതോ.
Natthi deva paro loko, ko tato hi idhāgato.
൧൧൮൮.
1188.
‘നത്ഥി ദേവ പിതരോ വാ, കുതോ മാതാ കുതോ പിതാ;
‘Natthi deva pitaro vā, kuto mātā kuto pitā;
നത്ഥി ആചരിയോ നാമ, അദന്തം കോ ദമേസ്സതി.
Natthi ācariyo nāma, adantaṃ ko damessati.
൧൧൮൯.
1189.
‘സമതുല്യാനി ഭൂതാനി, നത്ഥി ജേട്ഠാപചായികാ;
‘Samatulyāni bhūtāni, natthi jeṭṭhāpacāyikā;
നത്ഥി ബലം വീരിയം വാ, കുതോ ഉട്ഠാനപോരിസം;
Natthi balaṃ vīriyaṃ vā, kuto uṭṭhānaporisaṃ;
നിയതാനി ഹി ഭൂതാനി, യഥാ ഗോടവിസോ തഥാ.
Niyatāni hi bhūtāni, yathā goṭaviso tathā.
൧൧൯൦.
1190.
‘ലദ്ധേയ്യം ലഭതേ മച്ചോ, തത്ഥ ദാനഫലം കുതോ;
‘Laddheyyaṃ labhate macco, tattha dānaphalaṃ kuto;
നത്ഥി ദാനഫലം ദേവ, അവസോ ദേവവീരിയോ.
Natthi dānaphalaṃ deva, avaso devavīriyo.
൧൧൯൧.
1191.
‘ബാലേഹി ദാനം പഞ്ഞത്തം, പണ്ഡിതേഹി പടിച്ഛിതം;
‘Bālehi dānaṃ paññattaṃ, paṇḍitehi paṭicchitaṃ;
അവസാ ദേന്തി ധീരാനം, ബാലാ പണ്ഡിതമാനിനോ’’’തി.
Avasā denti dhīrānaṃ, bālā paṇḍitamānino’’’ti.
തത്ഥ ഇധാഗതോതി തതോ പരലോകതോ ഇധാഗതോ നാമ നത്ഥി. നത്ഥി ദേവ പിതരോ വാതി ദേവ, അയ്യകപേയ്യകാദയോ വാ നത്ഥി, തേസു അസന്തേസു കുതോ മാതാ കുതോ പിതാ. യഥാ ഗോടവിസോ തഥാതി ഗോടവിസോ വുച്ചതി പച്ഛാബന്ധോ, യഥാ നാവായ പച്ഛാബന്ധോ നാവമേവ അനുഗച്ഛതി, തഥാ ഇമേ സത്താ നിയതമേവ അനുഗച്ഛന്തീതി വദതി. അവസോ ദേവവീരിയോതി ഏവം ദാനഫലേ അസതി യോ കോചി ബാലോ ദാനം ദേതി, സോ അവസോ അവീരിയോ ന അത്തനോ വസേന ബലേന ദേതി, ദാനഫലം പന അത്ഥീതി സഞ്ഞായ അഞ്ഞേസം അന്ധബാലാനം സദ്ദഹിത്വാ ദേതീതി ദീപേതി. ബാലേഹി ദാനം പഞ്ഞത്തന്തി ‘‘ദാനം ദാതബ്ബ’’ന്തി അന്ധബാലേഹി പഞ്ഞത്തം അനുഞ്ഞാതം, തം ദാനം ബാലായേവ ദേന്തി, പണ്ഡിതാ പടിഗ്ഗണ്ഹന്തി.
Tattha idhāgatoti tato paralokato idhāgato nāma natthi. Natthi deva pitaro vāti deva, ayyakapeyyakādayo vā natthi, tesu asantesu kuto mātā kuto pitā. Yathā goṭavisotathāti goṭaviso vuccati pacchābandho, yathā nāvāya pacchābandho nāvameva anugacchati, tathā ime sattā niyatameva anugacchantīti vadati. Avaso devavīriyoti evaṃ dānaphale asati yo koci bālo dānaṃ deti, so avaso avīriyo na attano vasena balena deti, dānaphalaṃ pana atthīti saññāya aññesaṃ andhabālānaṃ saddahitvā detīti dīpeti. Bālehi dānaṃ paññattanti ‘‘dānaṃ dātabba’’nti andhabālehi paññattaṃ anuññātaṃ, taṃ dānaṃ bālāyeva denti, paṇḍitā paṭiggaṇhanti.
ഏവം ദാനസ്സ നിപ്ഫലതം വണ്ണേത്വാ ഇദാനി പാപസ്സ നിപ്ഫലഭാവം വണ്ണേതും ആഹ –
Evaṃ dānassa nipphalataṃ vaṇṇetvā idāni pāpassa nipphalabhāvaṃ vaṇṇetuṃ āha –
൧൧൯൨.
1192.
‘‘സത്തിമേ സസ്സതാ കായാ, അച്ഛേജ്ജാ അവികോപിനോ;
‘‘Sattime sassatā kāyā, acchejjā avikopino;
തേജോ പഥവീ ആപോ ച, വായോ സുഖം ദുഖഞ്ചിമേ;
Tejo pathavī āpo ca, vāyo sukhaṃ dukhañcime;
ജീവേ ച സത്തിമേ കായാ, യേസം ഛേത്താ ന വിജ്ജതി.
Jīve ca sattime kāyā, yesaṃ chettā na vijjati.
൧൧൯൩.
1193.
‘‘നത്ഥി ഹന്താ വ ഛേത്താ വാ, ഹഞ്ഞേ യേവാപി കോചി നം;
‘‘Natthi hantā va chettā vā, haññe yevāpi koci naṃ;
അന്തരേനേവ കായാനം, സത്ഥാനി വീതിവത്തരേ.
Antareneva kāyānaṃ, satthāni vītivattare.
൧൧൯൪.
1194.
‘‘യോ ചാപി സിരമാദായ, പരേസം നിസിതാസിനാ;
‘‘Yo cāpi siramādāya, paresaṃ nisitāsinā;
ന സോ ഛിന്ദതി തേ കായേ, തത്ഥ പാപഫലം കുതോ.
Na so chindati te kāye, tattha pāpaphalaṃ kuto.
൧൧൯൫.
1195.
‘‘ചുല്ലാസീതിമഹാകപ്പേ, സബ്ബേ സുജ്ഝന്തി സംസരം;
‘‘Cullāsītimahākappe, sabbe sujjhanti saṃsaraṃ;
അനാഗതേ തമ്ഹി കാലേ, സഞ്ഞതോപി ന സുജ്ഝതി.
Anāgate tamhi kāle, saññatopi na sujjhati.
൧൧൯൬.
1196.
‘‘ചരിത്വാപി ബഹും ഭദ്രം, നേവ സുജ്ഝന്തിനാഗതേ;
‘‘Caritvāpi bahuṃ bhadraṃ, neva sujjhantināgate;
പാപഞ്ചേപി ബഹും കത്വാ, തം ഖണം നാതിവത്തരേ.
Pāpañcepi bahuṃ katvā, taṃ khaṇaṃ nātivattare.
൧൧൯൭.
1197.
‘‘അനുപുബ്ബേന നോ സുദ്ധി, കപ്പാനം ചുല്ലസീതിയാ;
‘‘Anupubbena no suddhi, kappānaṃ cullasītiyā;
നിയതിം നാതിവത്താമ, വേലന്തമിവ സാഗരോ’’തി.
Niyatiṃ nātivattāma, velantamiva sāgaro’’ti.
തത്ഥ കായാതി സമൂഹാ. അവികോപിനോതി വികോപേതും ന സക്കാ. ജീവേതി ജീവോ. ‘‘ജീവോ’’തിപി പാഠോ, അയമേവ അത്ഥോ. സത്തിമേ കായാതി ഇമേ സത്ത കായാ. ഹഞ്ഞേ യേവാപി കോചി നന്തി യോ ഹഞ്ഞേയ്യ, സോപി നത്ഥേവ. വീതിവത്തരേതി ഇമേസം സത്തന്നം കായാനം അന്തരേയേവ ചരന്തി , ഛിന്ദിതും ന സക്കോന്തി. സിരമാദായാതി പരേസം സീസം ഗഹേത്വാ. നിസിതാസിനാതി നിസിതേന അസിനാ ഛിന്ദതി, ന സോ ഛിന്ദതീതി സോപി തേ കായേ ന ഛിന്ദതി, പഥവീ പഥവിമേവ ഉപേതി, ആപാദയോ ആപാദികേ, സുഖദുക്ഖജീവാ ആകാസം പക്ഖന്ദന്തീതി ദസ്സേതി.
Tattha kāyāti samūhā. Avikopinoti vikopetuṃ na sakkā. Jīveti jīvo. ‘‘Jīvo’’tipi pāṭho, ayameva attho. Sattime kāyāti ime satta kāyā. Haññe yevāpi koci nanti yo haññeyya, sopi nattheva. Vītivattareti imesaṃ sattannaṃ kāyānaṃ antareyeva caranti , chindituṃ na sakkonti. Siramādāyāti paresaṃ sīsaṃ gahetvā. Nisitāsināti nisitena asinā chindati, na so chindatīti sopi te kāye na chindati, pathavī pathavimeva upeti, āpādayo āpādike, sukhadukkhajīvā ākāsaṃ pakkhandantīti dasseti.
സംസരന്തി മഹാരാജ, ഇമേ സത്താ ഇമം പഥവിം ഏകമംസഖലം കത്വാപി ഏത്തകേ കപ്പേ സംസരന്താ സുജ്ഝന്തി. അഞ്ഞത്ര ഹി സംസാരാ സത്തേ സോധേതും സമത്ഥോ നാമ നത്ഥി, സബ്ബേ സംസാരേനേവ സുജ്ഝന്തി. അനാഗതേ തമ്ഹി കാലേതി യഥാവുത്തേ പന ഏതസ്മിം കാലേ അനാഗതേ അപ്പത്തേ അന്തരാ സഞ്ഞതോപി പരിസുദ്ധസീലോപി ന സുജ്ഝതി. തം ഖണന്തി തം വുത്തപ്പകാരം കാലം. അനുപുബ്ബേന നോ സുദ്ധീതി അമ്ഹാകം വാദേ അനുപുബ്ബേന സുദ്ധി, സബ്ബേസം അമ്ഹാകം അനുപുബ്ബേന സുദ്ധി ഭവിസ്സതീതി അത്ഥോ. ഇതി സോ ഉച്ഛേദവാദോ അത്തനോ ഥാമേന സകവാദം നിപ്പദേസതോ കഥേസീതി.
Saṃsaranti mahārāja, ime sattā imaṃ pathaviṃ ekamaṃsakhalaṃ katvāpi ettake kappe saṃsarantā sujjhanti. Aññatra hi saṃsārā satte sodhetuṃ samattho nāma natthi, sabbe saṃsāreneva sujjhanti. Anāgate tamhi kāleti yathāvutte pana etasmiṃ kāle anāgate appatte antarā saññatopi parisuddhasīlopi na sujjhati. Taṃkhaṇanti taṃ vuttappakāraṃ kālaṃ. Anupubbena no suddhīti amhākaṃ vāde anupubbena suddhi, sabbesaṃ amhākaṃ anupubbena suddhi bhavissatīti attho. Iti so ucchedavādo attano thāmena sakavādaṃ nippadesato kathesīti.
൧൧൯൮.
1198.
‘‘കസ്സപസ്സ വചോ സുത്വാ, അലാതോ ഏതദബ്രവി;
‘‘Kassapassa vaco sutvā, alāto etadabravi;
‘‘യഥാ ഭദന്തോ ഭണതി, മയ്ഹമ്പേതംവ രുച്ചതി.
‘‘Yathā bhadanto bhaṇati, mayhampetaṃva ruccati.
൧൧൯൯.
1199.
‘അഹമ്പി പുരിമം ജാതിം, സരേ സംസരിതത്തനോ;
‘Ahampi purimaṃ jātiṃ, sare saṃsaritattano;
പിങ്ഗലോ നാമഹം ആസിം, ലുദ്ദോ ഗോഘാതകോ പുരേ.
Piṅgalo nāmahaṃ āsiṃ, luddo goghātako pure.
൧൨൦൦.
1200.
‘ബാരാണസിയം ഫീതായം, ബഹും പാപം മയാ കതം;
‘Bārāṇasiyaṃ phītāyaṃ, bahuṃ pāpaṃ mayā kataṃ;
ബഹൂ മയാ ഹതാ പാണാ, മഹിംസാ സൂകരാ അജാ.
Bahū mayā hatā pāṇā, mahiṃsā sūkarā ajā.
൧൨൦൧.
1201.
‘തതോ ചുതോ ഇധ ജാതോ, ഇദ്ധേ സേനാപതീകുലേ;
‘Tato cuto idha jāto, iddhe senāpatīkule;
നത്ഥി നൂന ഫലം പാപം, യോഹം ന നിരയം ഗതോ’’’തി.
Natthi nūna phalaṃ pāpaṃ, yohaṃ na nirayaṃ gato’’’ti.
തത്ഥ അലാതോ ഏതദബ്രവീതി സോ കിര കസ്സപദസബലസ്സ ചേതിയേ അനോജപുപ്ഫദാമേന പൂജം കത്വാ മരണസമയേ അഞ്ഞേന കമ്മേന യഥാനുഭാവം ഖിത്തോ സംസാരേ സംസരന്തോ ഏകസ്സ പാപകമ്മസ്സ നിസ്സന്ദേന ഗോഘാതകകുലേ നിബ്ബത്തിത്വാ ബഹും പാപമകാസി. അഥസ്സ മരണകാലേ ഭസ്മപടിച്ഛന്നോ വിയ അഗ്ഗി ഏത്തകം കാലം ഠിതം തം പുഞ്ഞകമ്മം ഓകാസമകാസി. സോ തസ്സാനുഭാവേന ഇധ നിബ്ബത്തിത്വാ തം വിഭൂതിം പത്തോ, ജാതിം സരന്തോ പന അതീതാനന്തരതോ പരം പരിസരിതും അസക്കോന്തോ ‘‘ഗോഘാതകകമ്മം കത്വാ ഇധ നിബ്ബത്തോസ്മീ’’തി സഞ്ഞായ തസ്സ വാദം ഉപത്ഥമ്ഭേന്തോ ഇദം ‘‘യഥാ ഭദന്തോ ഭണതീ’’തിആദിവചനം അബ്രവി. തത്ഥ സരേ സംസരിതത്തനോതി അത്തനോ സംസരിതം സരാമി. സേനാപതീകുലേതി സേനാപതികുലമ്ഹി.
Tattha alāto etadabravīti so kira kassapadasabalassa cetiye anojapupphadāmena pūjaṃ katvā maraṇasamaye aññena kammena yathānubhāvaṃ khitto saṃsāre saṃsaranto ekassa pāpakammassa nissandena goghātakakule nibbattitvā bahuṃ pāpamakāsi. Athassa maraṇakāle bhasmapaṭicchanno viya aggi ettakaṃ kālaṃ ṭhitaṃ taṃ puññakammaṃ okāsamakāsi. So tassānubhāvena idha nibbattitvā taṃ vibhūtiṃ patto, jātiṃ saranto pana atītānantarato paraṃ parisarituṃ asakkonto ‘‘goghātakakammaṃ katvā idha nibbattosmī’’ti saññāya tassa vādaṃ upatthambhento idaṃ ‘‘yathā bhadanto bhaṇatī’’tiādivacanaṃ abravi. Tattha sare saṃsaritattanoti attano saṃsaritaṃ sarāmi. Senāpatīkuleti senāpatikulamhi.
൧൨൦൨.
1202.
‘‘അഥേത്ഥ ബീജകോ നാമ, ദാസോ ആസി പടച്ചരീ;
‘‘Athettha bījako nāma, dāso āsi paṭaccarī;
ഉപോസഥം ഉപവസന്തോ, ഗുണസന്തികുപാഗമി.
Uposathaṃ upavasanto, guṇasantikupāgami.
൧൨൦൩.
1203.
‘‘കസ്സപസ്സ വചോ സുത്വാ, അലാതസ്സ ച ഭാസിതം;
‘‘Kassapassa vaco sutvā, alātassa ca bhāsitaṃ;
പസ്സസന്തോ മുഹും ഉണ്ഹം, രുദം അസ്സൂനി വത്തയീ’’തി.
Passasanto muhuṃ uṇhaṃ, rudaṃ assūni vattayī’’ti.
തത്ഥ അഥേത്ഥാതി അഥ ഏത്ഥ ഏതിസ്സം മിഥിലായം. പടച്ചരീതി ദലിദ്ദോ കപണോ അഹോസി. ഗുണസന്തികുപാഗമീതി ഗുണസ്സ സന്തികം കിഞ്ചിദേവ കാരണം സോസ്സാമീതി ഉപഗതോതി വേദിതബ്ബോ.
Tattha athetthāti atha ettha etissaṃ mithilāyaṃ. Paṭaccarīti daliddo kapaṇo ahosi. Guṇasantikupāgamīti guṇassa santikaṃ kiñcideva kāraṇaṃ sossāmīti upagatoti veditabbo.
൧൨൦൪.
1204.
‘‘തമനുപുച്ഛി വേദേഹോ, ‘കിമത്ഥം സമ്മ രോദസി;
‘‘Tamanupucchi vedeho, ‘kimatthaṃ samma rodasi;
കിം തേ സുതം വാ ദിട്ഠം വാ, കിം മം വേദേസി വേദന’’’ന്തി.
Kiṃ te sutaṃ vā diṭṭhaṃ vā, kiṃ maṃ vedesi vedana’’’nti.
തത്ഥ കിം മം വേദേസി വേദനന്തി കിം നാമ ത്വം കായികം വാ ചേതസികം വാ വേദനം പത്തോയം, ഏവം രോദന്തോ മം വേദേസി ജാനാപേസി, ഉത്താനമേവ നം കത്വാ മയ്ഹം ആചിക്ഖാഹീതി.
Tattha kiṃ maṃ vedesi vedananti kiṃ nāma tvaṃ kāyikaṃ vā cetasikaṃ vā vedanaṃ pattoyaṃ, evaṃ rodanto maṃ vedesi jānāpesi, uttānameva naṃ katvā mayhaṃ ācikkhāhīti.
൧൨൦൫.
1205.
‘‘വേദേഹസ്സ വചോ സുത്വാ, ബീജകോ ഏതദബ്രവി;
‘‘Vedehassa vaco sutvā, bījako etadabravi;
‘നത്ഥി മേ വേദനാ ദുക്ഖാ, മഹാരാജ സുണോഹി മേ.
‘Natthi me vedanā dukkhā, mahārāja suṇohi me.
൧൨൦൬.
1206.
‘അഹമ്പി പുരിമം ജാതിം, സരാമി സുഖമത്തനോ;
‘Ahampi purimaṃ jātiṃ, sarāmi sukhamattano;
സാകേതാഹം പുരേ ആസിം, ഭാവസേട്ഠി ഗുണേ രതോ.
Sāketāhaṃ pure āsiṃ, bhāvaseṭṭhi guṇe rato.
൧൨൦൭.
1207.
‘സമ്മതോ ബ്രാഹ്മണിബ്ഭാനം, സംവിഭാഗരതോ സുചി;
‘Sammato brāhmaṇibbhānaṃ, saṃvibhāgarato suci;
ന ചാപി പാപകം കമ്മം, സരാമി കതമത്തനോ.
Na cāpi pāpakaṃ kammaṃ, sarāmi katamattano.
൧൨൦൮.
1208.
‘തതോ ചുതാഹം വേദേഹ, ഇധ ജാതോ ദുരിത്ഥിയാ;
‘Tato cutāhaṃ vedeha, idha jāto duritthiyā;
ഗബ്ഭമ്ഹി കുമ്ഭദാസിയാ, യതോ ജാതോ സുദുഗ്ഗതോ.
Gabbhamhi kumbhadāsiyā, yato jāto suduggato.
൧൨൦൯.
1209.
‘ഏവമ്പി ദുഗ്ഗതോ സന്തോ, സമചരിയം അധിട്ഠിതോ;
‘Evampi duggato santo, samacariyaṃ adhiṭṭhito;
ഉപഡ്ഢഭാഗം ഭത്തസ്സ, ദദാമി യോ മേ ഇച്ഛതി.
Upaḍḍhabhāgaṃ bhattassa, dadāmi yo me icchati.
൧൨൧൦.
1210.
‘ചാതുദ്ദസിം പഞ്ചദസിം, സദാ ഉപവസാമഹം;
‘Cātuddasiṃ pañcadasiṃ, sadā upavasāmahaṃ;
ന ചാപി ഭൂതേ ഹിംസാമി, ഥേയ്യം ചാപി വിവജ്ജയിം.
Na cāpi bhūte hiṃsāmi, theyyaṃ cāpi vivajjayiṃ.
൧൨൧൧.
1211.
‘സബ്ബമേവ ഹി നൂനേതം, സുചിണ്ണം ഭവതി നിപ്ഫലം;
‘Sabbameva hi nūnetaṃ, suciṇṇaṃ bhavati nipphalaṃ;
നിരത്ഥം മഞ്ഞിദം സീലം, അലാതോ ഭാസതീ യഥാ.
Niratthaṃ maññidaṃ sīlaṃ, alāto bhāsatī yathā.
൧൨൧൨.
1212.
‘കലിമേവ നൂന ഗണ്ഹാമി, അസിപ്പോ ധുത്തകോ യഥാ;
‘Kalimeva nūna gaṇhāmi, asippo dhuttako yathā;
കടം അലാതോ ഗണ്ഹാതി, കിതവോസിക്ഖിതോ യഥാ.
Kaṭaṃ alāto gaṇhāti, kitavosikkhito yathā.
൧൨൧൩.
1213.
‘ദ്വാരം നപ്പടിപസ്സാമി, യേന ഗച്ഛാമി സുഗ്ഗതിം;
‘Dvāraṃ nappaṭipassāmi, yena gacchāmi suggatiṃ;
തസ്മാ രാജ പരോദാമി, സുത്വാ കസ്സപഭാസിത’’’ന്തി.
Tasmā rāja parodāmi, sutvā kassapabhāsita’’’nti.
തത്ഥ ഭാവസേട്ഠീതി ഏവംനാമകോ അസീതികോടിവിഭവോ സേട്ഠി. ഗുണേ രതോതി ഗുണമ്ഹി രതോ. സമ്മതോതി സമ്ഭാവിതോ സംവണ്ണിതോ. സുചീതി സുചികമ്മോ. ഇധ ജാതോ ദുരിത്ഥിയാതി ഇമസ്മിം മിഥിലനഗരേ ദലിദ്ദിയാ കപണായ കുമ്ഭദാസിയാ കുച്ഛിമ്ഹി ജാതോസ്മീതി. സോ കിര പുബ്ബേ കസ്സപബുദ്ധകാലേ അരഞ്ഞേ നട്ഠം ബലിബദ്ദം ഗവേസമാനോ ഏകേന മഗ്ഗമൂള്ഹേന ഭിക്ഖുനാ മഗ്ഗം പുട്ഠോ തുണ്ഹീ ഹുത്വാ പുന തേന പുച്ഛിതോ കുജ്ഝിത്വാ ‘‘സമണ, ദാസാ നാമ മുഖരാ ഹോന്തി, ദാസേന തയാ ഭവിതബ്ബം, അതിമുഖരോസീ’’തി ആഹ. തം കമ്മം തദാ വിപാകം അദത്വാ ഭസ്മച്ഛന്നോ വിയ പാവകോ ഠിതം. മരണസമയേ അഞ്ഞം കമ്മം ഉപട്ഠാസി. സോ യഥാകമ്മം സംസാരേ സംസരന്തോ ഏകസ്സ കുസലകമ്മസ്സ ബലേന സാകേതേ വുത്തപ്പകാരോ സേട്ഠി ഹുത്വാ ദാനാദീനി പുഞ്ഞാനി അകാസി. തം പനസ്സ കമ്മം പഥവിയം നിഹിതനിധി വിയ ഠിതം ഓകാസം ലഭിത്വാ വിപാകം ദസ്സതി. യം പന തേന തം ഭിക്ഖും അക്കോസന്തേന കതം പാപകമ്മം, തമസ്സ തസ്മിം അത്തഭാവേ വിപാകം അദാസി. സോ അജാനന്തോ ‘‘ഇതരസ്സ കല്യാണകമ്മസ്സ ബലേന കുമ്ഭദാസിയാ കുച്ഛിമ്ഹി നിബ്ബത്തോസ്മീ’’തി സഞ്ഞായ ഏവമാഹ. യതോ ജാതോ സുദുഗ്ഗതോതി സോഹം ജാതകാലതോ പട്ഠായ അതിദുഗ്ഗതോതി ദീപേതി.
Tattha bhāvaseṭṭhīti evaṃnāmako asītikoṭivibhavo seṭṭhi. Guṇe ratoti guṇamhi rato. Sammatoti sambhāvito saṃvaṇṇito. Sucīti sucikammo. Idha jāto duritthiyāti imasmiṃ mithilanagare daliddiyā kapaṇāya kumbhadāsiyā kucchimhi jātosmīti. So kira pubbe kassapabuddhakāle araññe naṭṭhaṃ balibaddaṃ gavesamāno ekena maggamūḷhena bhikkhunā maggaṃ puṭṭho tuṇhī hutvā puna tena pucchito kujjhitvā ‘‘samaṇa, dāsā nāma mukharā honti, dāsena tayā bhavitabbaṃ, atimukharosī’’ti āha. Taṃ kammaṃ tadā vipākaṃ adatvā bhasmacchanno viya pāvako ṭhitaṃ. Maraṇasamaye aññaṃ kammaṃ upaṭṭhāsi. So yathākammaṃ saṃsāre saṃsaranto ekassa kusalakammassa balena sākete vuttappakāro seṭṭhi hutvā dānādīni puññāni akāsi. Taṃ panassa kammaṃ pathaviyaṃ nihitanidhi viya ṭhitaṃ okāsaṃ labhitvā vipākaṃ dassati. Yaṃ pana tena taṃ bhikkhuṃ akkosantena kataṃ pāpakammaṃ, tamassa tasmiṃ attabhāve vipākaṃ adāsi. So ajānanto ‘‘itarassa kalyāṇakammassa balena kumbhadāsiyā kucchimhi nibbattosmī’’ti saññāya evamāha. Yato jāto suduggatoti sohaṃ jātakālato paṭṭhāya atiduggatoti dīpeti.
സമചരിയമധിട്ഠിതോതി സമചരിയായമേവ പതിട്ഠിതോമ്ഹി. നൂനേതന്തി ഏകംസേന ഏതം. മഞ്ഞിദം സീലന്തി ദേവ, ഇദം സീലം നാമ നിരത്ഥകം മഞ്ഞേ. അലാതോതി യഥാ അയം അലാതസേനാപതി ‘‘മയാ പുരിമഭവേ ബഹും പാണാതിപാതകമ്മം കത്വാ സേനാപതിട്ഠാനം ലദ്ധ’’ന്തി ഭാസതി, തേന കാരണേനാഹം നിരത്ഥകം സീലന്തി മഞ്ഞാമി. കലിമേവാതി യഥാ അസിപ്പോ അസിക്ഖിതോ അക്ഖധുത്തോ പരാജയഗ്ഗാഹം ഗണ്ഹാതി, തഥാ നൂന ഗണ്ഹാമി, പുരിമഭവേ അത്തനോ സാപതേയ്യം നാസേത്വാ ഇദാനി ദുക്ഖം അനുഭവാമി. കസ്സപഭാസിതന്തി കസ്സപഗോത്തസ്സ അചേലകസ്സ ഭാസിതം സുത്വാതി വദതി.
Samacariyamadhiṭṭhitoti samacariyāyameva patiṭṭhitomhi. Nūnetanti ekaṃsena etaṃ. Maññidaṃ sīlanti deva, idaṃ sīlaṃ nāma niratthakaṃ maññe. Alātoti yathā ayaṃ alātasenāpati ‘‘mayā purimabhave bahuṃ pāṇātipātakammaṃ katvā senāpatiṭṭhānaṃ laddha’’nti bhāsati, tena kāraṇenāhaṃ niratthakaṃ sīlanti maññāmi. Kalimevāti yathā asippo asikkhito akkhadhutto parājayaggāhaṃ gaṇhāti, tathā nūna gaṇhāmi, purimabhave attano sāpateyyaṃ nāsetvā idāni dukkhaṃ anubhavāmi. Kassapabhāsitanti kassapagottassa acelakassa bhāsitaṃ sutvāti vadati.
൧൨൧൪.
1214.
‘‘ബീജകസ്സ വചോ സുത്വാ, രാജാ അങ്ഗതി മബ്രവി;
‘‘Bījakassa vaco sutvā, rājā aṅgati mabravi;
‘നത്ഥി ദ്വാരം സുഗതിയാ, നിയതിം കങ്ഖ ബീജക.
‘Natthi dvāraṃ sugatiyā, niyatiṃ kaṅkha bījaka.
൧൨൧൫.
1215.
‘സുഖം വാ യദി വാ ദുക്ഖം, നിയതിയാ കിര ലബ്ഭതി;
‘Sukhaṃ vā yadi vā dukkhaṃ, niyatiyā kira labbhati;
സംസാരസുദ്ധി സബ്ബേസം, മാ തുരിത്ഥോ അനാഗതേ.
Saṃsārasuddhi sabbesaṃ, mā turittho anāgate.
൧൨൧൬.
1216.
‘അഹമ്പി പുബ്ബേ കല്യാണോ, ബ്രാഹ്മണിബ്ഭേസു ബ്യാവടോ;
‘Ahampi pubbe kalyāṇo, brāhmaṇibbhesu byāvaṭo;
വോഹാരമനുസാസന്തോ, രതിഹീനോ തദന്തരാ’’’തി.
Vohāramanusāsanto, ratihīno tadantarā’’’ti.
തത്ഥ അങ്ഗതി മബ്രവീതി പഠമമേവ ഇതരേസം ദ്വിന്നം, പച്ഛാ ബീജകസ്സാതി തിണ്ണം വചനം സുത്വാ ദള്ഹം മിച്ഛാദിട്ഠിം ഗഹേത്വാ ഏതം ‘‘നത്ഥി ദ്വാര’’ന്തിആദിവചനമബ്രവി. നിയതിം കങ്ഖാതി സമ്മ ബീജക, നിയതിമേവ ഓലോകേഹി. ചുല്ലാസീതിമഹാകപ്പപ്പമാണോ കാലോയേവ ഹി സത്തേ സോധേതി, ത്വം അതിതുരിതോതി അധിപ്പായേനേവമാഹ. അനാഗതേതി തസ്മിം കാലേ അസമ്പത്തേ അന്തരാവ ദേവലോകം ഗച്ഛാമീതി മാ തുരിത്ഥോ. ബ്യാവടോതി ബ്രാഹ്മണേസു ച ഗഹപതികേസു ച തേസംയേവ കായവേയ്യാവച്ചദാനാദികമ്മകരണേന ബ്യാവടോ അഹോസിം. വോഹാരന്തി വിനിച്ഛയട്ഠാനേ നിസീദിത്വാ രാജകിച്ചം വോഹാരം അനുസാസന്തോവ. രതിഹീനോ തദന്തരാതി ഏത്തകം കാലം കാമഗുണരതിയാ പരിഹീനോതി.
Tattha aṅgati mabravīti paṭhamameva itaresaṃ dvinnaṃ, pacchā bījakassāti tiṇṇaṃ vacanaṃ sutvā daḷhaṃ micchādiṭṭhiṃ gahetvā etaṃ ‘‘natthi dvāra’’ntiādivacanamabravi. Niyatiṃ kaṅkhāti samma bījaka, niyatimeva olokehi. Cullāsītimahākappappamāṇo kāloyeva hi satte sodheti, tvaṃ atituritoti adhippāyenevamāha. Anāgateti tasmiṃ kāle asampatte antarāva devalokaṃ gacchāmīti mā turittho. Byāvaṭoti brāhmaṇesu ca gahapatikesu ca tesaṃyeva kāyaveyyāvaccadānādikammakaraṇena byāvaṭo ahosiṃ. Vohāranti vinicchayaṭṭhāne nisīditvā rājakiccaṃ vohāraṃ anusāsantova. Ratihīno tadantarāti ettakaṃ kālaṃ kāmaguṇaratiyā parihīnoti.
ഏവഞ്ച പന വത്വാ ‘‘ഭന്തേ കസ്സപ, മയം ഏത്തകം കാലം പമജ്ജിമ്ഹാ, ഇദാനി പന അമ്ഹേഹി ആചരിയോ ലദ്ധോ, ഇതോ പട്ഠായ കാമരതിമേവ അനുഭവിസ്സാമ, തുമ്ഹാകം സന്തികേ ഇതോ ഉത്തരി ധമ്മസ്സവനമ്പി നോ പപഞ്ചോ ഭവിസ്സതി, തിട്ഠഥ തുമ്ഹേ, മയം ഗമിസ്സാമാ’’തി ആപുച്ഛന്തോ ആഹ –
Evañca pana vatvā ‘‘bhante kassapa, mayaṃ ettakaṃ kālaṃ pamajjimhā, idāni pana amhehi ācariyo laddho, ito paṭṭhāya kāmaratimeva anubhavissāma, tumhākaṃ santike ito uttari dhammassavanampi no papañco bhavissati, tiṭṭhatha tumhe, mayaṃ gamissāmā’’ti āpucchanto āha –
൧൨൧൭.
1217.
‘‘പുനപി ഭന്തേ ദക്ഖേമു, സങ്ഗതി ചേ ഭവിസ്സതീ’’തി.
‘‘Punapi bhante dakkhemu, saṅgati ce bhavissatī’’ti.
തത്ഥ സങ്ഗതി ചേതി ഏകസ്മിം ഠാനേ ചേ നോ സമാഗമോ ഭവിസ്സതി,നോ ചേ, അസതി പുഞ്ഞഫലേ കിം തയാ ദിട്ഠേനാതി.
Tattha saṅgati ceti ekasmiṃ ṭhāne ce no samāgamo bhavissati,no ce, asati puññaphale kiṃ tayā diṭṭhenāti.
‘‘ഇദം വത്വാന വേദേഹോ, പച്ചഗാ സനിവേസന’’ന്തി;
‘‘Idaṃ vatvāna vedeho, paccagā sanivesana’’nti;
തത്ഥ സനിവേസനന്തി ഭിക്ഖവേ, ഇദം വചനം വേദേഹരാജാ വത്വാ രഥം അഭിരുയ്ഹ അത്തനോ നിവേസനം ചന്ദകപാസാദതലമേവ പടിഗതോ.
Tattha sanivesananti bhikkhave, idaṃ vacanaṃ vedeharājā vatvā rathaṃ abhiruyha attano nivesanaṃ candakapāsādatalameva paṭigato.
രാജാ പഠമം ഗുണസന്തികം ഗന്ത്വാ തം വന്ദിത്വാ പഞ്ഹം പുച്ഛി. ആഗച്ഛന്തോ പന അവന്ദിത്വാവ ആഗതോ. ഗുണോ അത്തനോ അഗുണതായ വന്ദനമ്പി നാലത്ഥ, പിണ്ഡാദികം സക്കാരം കിമേവ ലച്ഛതി. രാജാപി തം രത്തിം വീതിനാമേത്വാ പുനദിവസേ അമച്ചേ സന്നിപാതേത്വാ ‘‘കാമഗുണേ മേ ഉപട്ഠാപേഥ, അഹം ഇതോ പട്ഠായ കാമഗുണസുഖമേവ അനുഭവിസ്സാമി, ന മേ അഞ്ഞാനി കിച്ചാനി ആരോചേതബ്ബാനി, വിനിച്ഛയകിച്ചം അസുകോ ച അസുകോ ച കരോതൂ’’തി വത്വാ കാമരതിമത്തോ അഹോസി. തമത്ഥം പകാസേന്തോ സത്ഥാ ആഹ –
Rājā paṭhamaṃ guṇasantikaṃ gantvā taṃ vanditvā pañhaṃ pucchi. Āgacchanto pana avanditvāva āgato. Guṇo attano aguṇatāya vandanampi nālattha, piṇḍādikaṃ sakkāraṃ kimeva lacchati. Rājāpi taṃ rattiṃ vītināmetvā punadivase amacce sannipātetvā ‘‘kāmaguṇe me upaṭṭhāpetha, ahaṃ ito paṭṭhāya kāmaguṇasukhameva anubhavissāmi, na me aññāni kiccāni ārocetabbāni, vinicchayakiccaṃ asuko ca asuko ca karotū’’ti vatvā kāmaratimatto ahosi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
൧൨൧൮.
1218.
‘‘തതോ രത്യാ വിവസാനേ, ഉപട്ഠാനമ്ഹി അങ്ഗതി;
‘‘Tato ratyā vivasāne, upaṭṭhānamhi aṅgati;
അമച്ചേ സന്നിപാതേത്വാ, ഇദം വചനമബ്രവി.
Amacce sannipātetvā, idaṃ vacanamabravi.
൧൨൧൯.
1219.
‘ചന്ദകേ മേ വിമാനസ്മിം, സദാ കാമേ വിധേന്തു മേ;
‘Candake me vimānasmiṃ, sadā kāme vidhentu me;
മാ ഉപഗച്ഛും അത്ഥേസു, ഗുയ്ഹപ്പകാസിയേസു ച.
Mā upagacchuṃ atthesu, guyhappakāsiyesu ca.
൧൨൨൦.
1220.
‘വിജയോ ച സുനാമോ ച, സേനാപതി അലാതകോ;
‘Vijayo ca sunāmo ca, senāpati alātako;
ഏതേ അത്ഥേ നിസീദന്തു, വോഹാരകുസലാ തയോ’.
Ete atthe nisīdantu, vohārakusalā tayo’.
൧൨൨൧.
1221.
‘‘ഇദം വത്വാന വേദേഹോ, കാമേവ ബഹുമഞ്ഞഥ;
‘‘Idaṃ vatvāna vedeho, kāmeva bahumaññatha;
ന ചാപി ബ്രാഹ്മണിബ്ഭേസു, അത്ഥേ കിസ്മിഞ്ചി ബ്യാവടോ’’തി.
Na cāpi brāhmaṇibbhesu, atthe kismiñci byāvaṭo’’ti.
തത്ഥ ഉപട്ഠാനമ്ഹീതി അത്തനോ ഉപട്ഠാനട്ഠാനേ. ചന്ദകേ മേതി മമ സന്തകേ ചന്ദകപാസാദേ. വിധേന്തു മേതി നിച്ചം മയ്ഹം കാമേ സംവിദഹന്തു ഉപട്ഠപേന്തു. ഗുയ്ഹപ്പകാസിയേസൂതി ഗുയ്ഹേസുപി പകാസിയേസുപി അത്ഥേസു ഉപ്പന്നേസു മം കേചി മാ ഉപഗച്ഛും. അത്ഥേതി അത്ഥകരണേ വിനിച്ഛയട്ഠാനേ. നിസീദന്തൂതി മയാ കത്തബ്ബകിച്ചസ്സ കരണത്ഥം സേസഅമച്ചേഹി സദ്ധിം നിസീദന്തൂതി.
Tattha upaṭṭhānamhīti attano upaṭṭhānaṭṭhāne. Candake meti mama santake candakapāsāde. Vidhentu meti niccaṃ mayhaṃ kāme saṃvidahantu upaṭṭhapentu. Guyhappakāsiyesūti guyhesupi pakāsiyesupi atthesu uppannesu maṃ keci mā upagacchuṃ. Attheti atthakaraṇe vinicchayaṭṭhāne. Nisīdantūti mayā kattabbakiccassa karaṇatthaṃ sesaamaccehi saddhiṃ nisīdantūti.
൧൨൨൨.
1222.
‘‘തതോ ദ്വേസത്തരത്തസ്സ, വേദേഹസ്സത്രജാ പിയാ;
‘‘Tato dvesattarattassa, vedehassatrajā piyā;
രാജധീതാ രുചാ നാമ, ധാതിമാതരമബ്രവി.
Rājadhītā rucā nāma, dhātimātaramabravi.
൧൨൨൩.
1223.
‘‘അലങ്കരോഥ മം ഖിപ്പം, സഖിയോ ചാലങ്കരോന്തു മേ;
‘‘Alaṅkarotha maṃ khippaṃ, sakhiyo cālaṅkarontu me;
സുവേ പന്നരസോ ദിബ്യോ, ഗച്ഛം ഇസ്സരസന്തികേ.
Suve pannaraso dibyo, gacchaṃ issarasantike.
൧൨൨൪.
1224.
‘‘തസ്സാ മാല്യം അഭിഹരിംസു, ചന്ദനഞ്ച മഹാരഹം;
‘‘Tassā mālyaṃ abhihariṃsu, candanañca mahārahaṃ;
മണിസങ്ഖമുത്താരതനം, നാനാരത്തേ ച അമ്ബരേ.
Maṇisaṅkhamuttāratanaṃ, nānāratte ca ambare.
൧൨൨൫.
1225.
‘‘തഞ്ച സോണ്ണമയേ പീഠേ, നിസിന്നം ബഹുകിത്ഥിയോ;
‘‘Tañca soṇṇamaye pīṭhe, nisinnaṃ bahukitthiyo;
പരികിരിയ അസോഭിംസു, രുചം രുചിരവണ്ണിനി’’ന്തി.
Parikiriya asobhiṃsu, rucaṃ ruciravaṇṇini’’nti.
തത്ഥ തതോതി തതോ രഞ്ഞോ കാമപങ്കേ ലഗ്ഗിതദിവസതോ പട്ഠായ. ദ്വേസത്തരത്തസ്സാതി ചുദ്ദസമേ ദിവസേ. ധാതിമാതരമബ്രവീതി പിതു സന്തികം ഗന്തുകാമാ ഹുത്വാ ധാതിമാതരമാഹ. സാ കിര ചാതുദ്ദസേ ചാതുദ്ദസേ പഞ്ചസതകുമാരികാഹി പരിവുതാ ധാതിഗണം ആദായ മഹന്തേന സിരിവിലാസേന അത്തനോ സത്തഭൂമികാ രതിവഡ്ഢനപാസാദാ ഓരുയ്ഹ പിതു ദസ്സനത്ഥം ചന്ദകപാസാദം ഗച്ഛതി. അഥ നം പിതാ ദിസ്വാ തുട്ഠമാനസോ ഹുത്വാ മഹാസക്കാരം കാരേത്വാ ഉയ്യോജേന്തോ ‘‘അമ്മ, ദാനം ദേഹീ’’തി സഹസ്സം ദത്വാ ഉയ്യോജേതി. സാ അത്തനോ നിവേസനം ആഗന്ത്വാ പുനദിവസേ ഉപോസഥികാ ഹുത്വാ കപണദ്ധികവണിബ്ബകയാചകാനം മഹാദാനം ദേതി. രഞ്ഞാ കിരസ്സാ ഏകോ ജനപദോപി ദിന്നോ. തതോ ആയേന സബ്ബകിച്ചാനി കരോതി. തദാ പന ‘‘രഞ്ഞാ കിര ഗുണം ആജീവകം നിസ്സായ മിച്ഛാദസ്സനം ഗഹിത’’ന്തി സകലനഗരേ ഏകകോലാഹലം അഹോസി. തം പവത്തിം രുചായ ധാതിയോ സുത്വാ രാജധീതായ ആരോചയിംസു ‘‘അയ്യേ, പിതരാ കിര തേ ആജീവകസ്സ കഥം സുത്വാ മിച്ഛാദസ്സനം ഗഹിതം, സോ കിര ചതൂസു നഗരദ്വാരേസു ദാനസാലായോ വിദ്ധംസാപേത്വാ പരപരിഗ്ഗഹിതാ ഇത്ഥിയോ ച കുമാരികായോ ച പസയ്ഹകാരേന ഗണ്ഹിതും ആണാപേതി, രജ്ജം ന വിചാരേതി, കാമമത്തോയേവ കിര ജാതോ’’തി. സാ തം കഥം സുത്വാ അനത്തമനാ ഹുത്വാ ‘‘കഥഞ്ഹി നാമ മേ താതോ അപഗതസുക്കധമ്മം നില്ലജ്ജം നഗ്ഗഭോഗ്ഗം ഉപസങ്കമിത്വാ പഞ്ഹം പുച്ഛിസ്സതി, നനു ധമ്മികസമണബ്രാഹ്മണേ കമ്മവാദിനോ ഉപസങ്കമിത്വാ പുച്ഛിതബ്ബോ സിയാ, ഠപേത്വാ ഖോ പന മം അഞ്ഞോ മയ്ഹം പിതരം മിച്ഛാദസ്സനാ അപനേത്വാ സമ്മാദസ്സനേ പതിട്ഠാപേതും സമത്ഥോ നാമ നത്ഥി. അഹഞ്ഹി അതീതാ സത്ത, അനാഗതാ സത്താതി ചുദ്ദസ ജാതിയോ അനുസ്സരാമി, തസ്മാ പുബ്ബേ മയാ കതം പാപകമ്മം കഥേത്വാ പാപകമ്മസ്സ ഫലം ദസ്സേന്തീ മമ പിതരം മിച്ഛാദസ്സനാ മോചേസ്സാമി. സചേ പന അജ്ജേവ ഗമിസ്സാമി, അഥ മം പിതാ ‘അമ്മ, ത്വം പുബ്ബേ അഡ്ഢമാസേ ആഗച്ഛസി, അജ്ജ കസ്മാ ഏവം ലഹു ആഗതാസീ’തി വക്ഖതി. തത്ര സചേ അഹം ‘തുമ്ഹേഹി കിര മിച്ഛാദസ്സനം ഗഹിത’ന്തി സുത്വാ ‘ആഗതമ്ഹീ’തി വക്ഖാമി, ന മേ വചനം ഗരും കത്വാ ഗണ്ഹിസ്സതി, തസ്മാ അജ്ജ അഗന്ത്വാ ഇതോ ചുദ്ദസമേ ദിവസേ കാളപക്ഖേയേവ കിഞ്ചി അജാനന്തീ വിയ പുബ്ബേ ഗമനാകാരേന്തേവ ഗന്ത്വാ ആഗമനകാലേ ദാനവത്തത്ഥായ സഹസ്സം യാചിസ്സാമി, തദാ മേ പിതാ ദിട്ഠിയാ ഗഹിതഭാവം കഥേസ്സതി. അഥ നം അഹം അത്തനോ ബലേന മിച്ഛാദിട്ഠിം ഛഡ്ഡാപേസ്സാമീ’’തി ചിന്തേസി. തസ്മാ ചുദ്ദസമേ ദിവസേ പിതു സന്തികം ഗന്തുകാമാ ഹുത്വാ ഏവമാഹ.
Tattha tatoti tato rañño kāmapaṅke laggitadivasato paṭṭhāya. Dvesattarattassāti cuddasame divase. Dhātimātaramabravīti pitu santikaṃ gantukāmā hutvā dhātimātaramāha. Sā kira cātuddase cātuddase pañcasatakumārikāhi parivutā dhātigaṇaṃ ādāya mahantena sirivilāsena attano sattabhūmikā rativaḍḍhanapāsādā oruyha pitu dassanatthaṃ candakapāsādaṃ gacchati. Atha naṃ pitā disvā tuṭṭhamānaso hutvā mahāsakkāraṃ kāretvā uyyojento ‘‘amma, dānaṃ dehī’’ti sahassaṃ datvā uyyojeti. Sā attano nivesanaṃ āgantvā punadivase uposathikā hutvā kapaṇaddhikavaṇibbakayācakānaṃ mahādānaṃ deti. Raññā kirassā eko janapadopi dinno. Tato āyena sabbakiccāni karoti. Tadā pana ‘‘raññā kira guṇaṃ ājīvakaṃ nissāya micchādassanaṃ gahita’’nti sakalanagare ekakolāhalaṃ ahosi. Taṃ pavattiṃ rucāya dhātiyo sutvā rājadhītāya ārocayiṃsu ‘‘ayye, pitarā kira te ājīvakassa kathaṃ sutvā micchādassanaṃ gahitaṃ, so kira catūsu nagaradvāresu dānasālāyo viddhaṃsāpetvā parapariggahitā itthiyo ca kumārikāyo ca pasayhakārena gaṇhituṃ āṇāpeti, rajjaṃ na vicāreti, kāmamattoyeva kira jāto’’ti. Sā taṃ kathaṃ sutvā anattamanā hutvā ‘‘kathañhi nāma me tāto apagatasukkadhammaṃ nillajjaṃ naggabhoggaṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchissati, nanu dhammikasamaṇabrāhmaṇe kammavādino upasaṅkamitvā pucchitabbo siyā, ṭhapetvā kho pana maṃ añño mayhaṃ pitaraṃ micchādassanā apanetvā sammādassane patiṭṭhāpetuṃ samattho nāma natthi. Ahañhi atītā satta, anāgatā sattāti cuddasa jātiyo anussarāmi, tasmā pubbe mayā kataṃ pāpakammaṃ kathetvā pāpakammassa phalaṃ dassentī mama pitaraṃ micchādassanā mocessāmi. Sace pana ajjeva gamissāmi, atha maṃ pitā ‘amma, tvaṃ pubbe aḍḍhamāse āgacchasi, ajja kasmā evaṃ lahu āgatāsī’ti vakkhati. Tatra sace ahaṃ ‘tumhehi kira micchādassanaṃ gahita’nti sutvā ‘āgatamhī’ti vakkhāmi, na me vacanaṃ garuṃ katvā gaṇhissati, tasmā ajja agantvā ito cuddasame divase kāḷapakkheyeva kiñci ajānantī viya pubbe gamanākārenteva gantvā āgamanakāle dānavattatthāya sahassaṃ yācissāmi, tadā me pitā diṭṭhiyā gahitabhāvaṃ kathessati. Atha naṃ ahaṃ attano balena micchādiṭṭhiṃ chaḍḍāpessāmī’’ti cintesi. Tasmā cuddasame divase pitu santikaṃ gantukāmā hutvā evamāha.
തത്ഥ സഖിയോ ചാതി സഹായികായോപി മേ പഞ്ചസതാ കുമാരികായോ ഏകായേകം അസദിസം കത്വാ നാനാലങ്കാരേഹി നാനാവണ്ണേഹി പുപ്ഫഗന്ധവിലേപനേഹി അലങ്കരോന്തൂതി. ദിബ്യോതി ദിബ്ബസദിസോ, ദേവതാസന്നിപാതപടിമണ്ഡിതോതിപി ദിബ്ബോ. ഗച്ഛന്തി മമ ദാനവത്തം ആഹരാപേതും വിദേഹിസ്സരസ്സ പിതു സന്തികം ഗമിസ്സാമീതി. അഭിഹരിംസൂതി സോളസഹി ഗന്ധോദകഘടേഹി ന്ഹാപേത്വാ മണ്ഡനത്ഥായ അഭിഹരിംസു. പരികിരിയാതി പരിവാരേത്വാ. അസോഭിംസൂതി സുജം പരിവാരേത്വാ ഠിതാ ദേവകഞ്ഞാ വിയ തം ദിവസം അതിവിയ അസോഭിംസൂതി.
Tattha sakhiyo cāti sahāyikāyopi me pañcasatā kumārikāyo ekāyekaṃ asadisaṃ katvā nānālaṅkārehi nānāvaṇṇehi pupphagandhavilepanehi alaṅkarontūti. Dibyoti dibbasadiso, devatāsannipātapaṭimaṇḍitotipi dibbo. Gacchanti mama dānavattaṃ āharāpetuṃ videhissarassa pitu santikaṃ gamissāmīti. Abhihariṃsūti soḷasahi gandhodakaghaṭehi nhāpetvā maṇḍanatthāya abhihariṃsu. Parikiriyāti parivāretvā. Asobhiṃsūti sujaṃ parivāretvā ṭhitā devakaññā viya taṃ divasaṃ ativiya asobhiṃsūti.
൧൨൨൬.
1226.
‘‘സാ ച സഖിമജ്ഝഗതാ, സബ്ബാഭരണഭൂസിതാ;
‘‘Sā ca sakhimajjhagatā, sabbābharaṇabhūsitā;
സതേരതാ അബ്ഭമിവ, ചന്ദകം പാവിസീ രുചാ.
Sateratā abbhamiva, candakaṃ pāvisī rucā.
൧൨൨൭.
1227.
‘‘ഉപസങ്കമിത്വാ വേദേഹം, വന്ദിത്വാ വിനയേ രതം;
‘‘Upasaṅkamitvā vedehaṃ, vanditvā vinaye rataṃ;
സുവണ്ണഖചിതേ പീഠേ, ഏകമന്തം ഉപാവിസീ’’തി.
Suvaṇṇakhacite pīṭhe, ekamantaṃ upāvisī’’ti.
തത്ഥ ഉപാവിസീതി പിതു വസനട്ഠാനം ചന്ദകപാസാദം പാവിസി. സുവണ്ണഖചിതേതി സത്തരതനഖചിതേ സുവണ്ണമയേ പീഠേ.
Tattha upāvisīti pitu vasanaṭṭhānaṃ candakapāsādaṃ pāvisi. Suvaṇṇakhaciteti sattaratanakhacite suvaṇṇamaye pīṭhe.
൧൨൨൮.
1228.
‘‘തഞ്ച ദിസ്വാന വേദേഹോ, അച്ഛരാനംവ സങ്ഗമം;
‘‘Tañca disvāna vedeho, accharānaṃva saṅgamaṃ;
രുചം സഖിമജ്ഝഗതം, ഇദം വചനമബ്രവി.
Rucaṃ sakhimajjhagataṃ, idaṃ vacanamabravi.
൧൨൨൯.
1229.
‘‘‘കച്ചി രമസി പാസാദേ, അന്തോപോക്ഖരണിം പതി;
‘‘‘Kacci ramasi pāsāde, antopokkharaṇiṃ pati;
കച്ചി ബഹുവിധം ഖജ്ജം, സദാ അഭിഹരന്തി തേ.
Kacci bahuvidhaṃ khajjaṃ, sadā abhiharanti te.
൧൨൩൦.
1230.
‘കച്ചി ബഹുവിധം മാല്യം, ഓചിനിത്വാ കുമാരിയോ;
‘Kacci bahuvidhaṃ mālyaṃ, ocinitvā kumāriyo;
ഘരകേ കരോഥ പച്ചേകം, ഖിഡ്ഡാരതിരതാ മുഹും.
Gharake karotha paccekaṃ, khiḍḍāratiratā muhuṃ.
൧൨൩൧.
1231.
‘കേന വാ വികലം തുയ്ഹം, കിം ഖിപ്പം ആഹരന്തി തേ;
‘Kena vā vikalaṃ tuyhaṃ, kiṃ khippaṃ āharanti te;
മനോ കരസ്സു കുഡ്ഡമുഖീ, അപി ചന്ദസമമ്ഹിപീ’’’തി.
Mano karassu kuḍḍamukhī, api candasamamhipī’’’ti.
തത്ഥ സങ്ഗമന്തി അച്ഛരാനം സങ്ഗമം വിയ സമാഗമം ദിസ്വാ. പാസാദേതി അമ്മ മയാ തുയ്ഹം വേജയന്തസദിസോ രതിവഡ്ഢനപാസാദോ കാരിതോ, കച്ചി തത്ഥ രമസി. അന്തോപോക്ഖരണിം പതീതി അന്തോവത്ഥുസ്മിഞ്ഞേവ തേ മയാ നന്ദാപോക്ഖരണീപടിഭാഗാപോക്ഖരണീ കാരിതാ, കച്ചി തം പോക്ഖരണിം പടിച്ച ഉദകകീളം കീളന്തീ രമസി. മാല്യന്തി അമ്മ, അഹം തുയ്ഹം ദേവസികം പഞ്ചവീസതി പുപ്ഫസമുഗ്ഗേ പഹിണാമി, കച്ചി തുമ്ഹേ സബ്ബാപി കുമാരികായോ തം മാല്യം ഓചിനിത്വാ ഗന്ഥിത്വാ അഭിണ്ഹം ഖിഡ്ഡാരതിരതാ ഹുത്വാ പച്ചേകം ഘരകേ കരോഥ, ‘‘ഇദം സുന്ദരം, ഇദം സുന്ദരതര’’ന്തി പാടിയേക്കം സാരമ്ഭേന വായപുപ്ഫഘരകാനി പുപ്ഫഗബ്ഭേ ച പുപ്ഫാസനപുപ്ഫസയനാനി ച കച്ചി കരോഥാതി പുച്ഛതി.
Tattha saṅgamanti accharānaṃ saṅgamaṃ viya samāgamaṃ disvā. Pāsādeti amma mayā tuyhaṃ vejayantasadiso rativaḍḍhanapāsādo kārito, kacci tattha ramasi. Antopokkharaṇiṃ patīti antovatthusmiññeva te mayā nandāpokkharaṇīpaṭibhāgāpokkharaṇī kāritā, kacci taṃ pokkharaṇiṃ paṭicca udakakīḷaṃ kīḷantī ramasi. Mālyanti amma, ahaṃ tuyhaṃ devasikaṃ pañcavīsati pupphasamugge pahiṇāmi, kacci tumhe sabbāpi kumārikāyo taṃ mālyaṃ ocinitvā ganthitvā abhiṇhaṃ khiḍḍāratiratā hutvā paccekaṃ gharake karotha, ‘‘idaṃ sundaraṃ, idaṃ sundaratara’’nti pāṭiyekkaṃ sārambhena vāyapupphagharakāni pupphagabbhe ca pupphāsanapupphasayanāni ca kacci karothāti pucchati.
വികലന്തി വേകല്ലം. മനോ കരസ്സൂതി ചിത്തം ഉപ്പാദേഹി. കുഡ്ഡമുഖീതി സാസപകക്കേഹി പസാദിതമുഖതായ തം ഏവമാഹ. ഇത്ഥിയോ ഹി മുഖവണ്ണം പസാദേന്തിയോ ദുട്ഠലോഹിതമുഖദൂസിതപീളകാഹരണത്ഥം പഠമം സാസപകക്കേന മുഖം വിലിമ്പന്തി, തതോ ലോഹിതസ്സ സമകരണത്ഥം മത്തികാകക്കേന, തതോ ഛവിപസാദനത്ഥം തിലകക്കേന. ചന്ദസമമ്ഹിപീതി ചന്ദതോ ദുല്ലഭതരോ നാമ നത്ഥി, താദിസേപി രുചിം കത്വാ മമാചിക്ഖ, സമ്പാദേസ്സാമി തേതി.
Vikalanti vekallaṃ. Mano karassūti cittaṃ uppādehi. Kuḍḍamukhīti sāsapakakkehi pasāditamukhatāya taṃ evamāha. Itthiyo hi mukhavaṇṇaṃ pasādentiyo duṭṭhalohitamukhadūsitapīḷakāharaṇatthaṃ paṭhamaṃ sāsapakakkena mukhaṃ vilimpanti, tato lohitassa samakaraṇatthaṃ mattikākakkena, tato chavipasādanatthaṃ tilakakkena. Candasamamhipīti candato dullabhataro nāma natthi, tādisepi ruciṃ katvā mamācikkha, sampādessāmi teti.
൧൨൩൨.
1232.
‘‘വേദേഹസ്സ വചോ സുത്വാ, രുചാ പിതര മബ്രവി;
‘‘Vedehassa vaco sutvā, rucā pitara mabravi;
‘സബ്ബമേതം മഹാരാജ, ലബ്ഭതിസ്സരസന്തികേ.
‘Sabbametaṃ mahārāja, labbhatissarasantike.
൧൨൩൩.
1233.
‘സുവേ പന്നരസോ ദിബ്യോ, സഹസ്സം ആഹരന്തു മേ;
‘Suve pannaraso dibyo, sahassaṃ āharantu me;
യഥാദിന്നഞ്ച ദസ്സാമി, ദാനം സബ്ബവണീസ്വഹ’’’ന്തി.
Yathādinnañca dassāmi, dānaṃ sabbavaṇīsvaha’’’nti.
തത്ഥ സബ്ബവണീസ്വഹന്തി സബ്ബവണിബ്ബകേസു അഹം ദസ്സാമി.
Tattha sabbavaṇīsvahanti sabbavaṇibbakesu ahaṃ dassāmi.
൧൨൩൪.
1234.
‘‘രുചായ വചനം സുത്വാ, രാജാ അങ്ഗതി മബ്രവി;
‘‘Rucāya vacanaṃ sutvā, rājā aṅgati mabravi;
‘ബഹും വിനാസിതം വിത്തം, നിരത്ഥം അഫലം തയാ.
‘Bahuṃ vināsitaṃ vittaṃ, niratthaṃ aphalaṃ tayā.
൧൨൩൫.
1235.
‘ഉപോസഥേ വസം നിച്ചം, അന്നപാനം ന ഭുഞ്ജസി;
‘Uposathe vasaṃ niccaṃ, annapānaṃ na bhuñjasi;
നിയതേതം അഭുത്തബ്ബം, നത്ഥി പുഞ്ഞം അഭുഞ്ജതോ’’’തി.
Niyatetaṃ abhuttabbaṃ, natthi puññaṃ abhuñjato’’’ti.
തത്ഥ അങ്ഗതി മബ്രവീതി ഭിക്ഖവേ, സോ അങ്ഗതിരാജാ പുബ്ബേ അയാചിതോപി ‘‘അമ്മ, ദാനം ദേഹീ’’തി സഹസ്സം ദത്വാ തം ദിവസം യാചിതോപി മിച്ഛാദസ്സനസ്സ ഗഹിതത്താ അദത്വാ ഇദം ‘‘ബഹും വിനാസിത’’ന്തിആദിവചനം അബ്രവി. നിയതേതം അഭുത്തബ്ബന്തി ഏതം നിയതിവസേന തയാ അഭുഞ്ജിതബ്ബം ഭവിസ്സതി, ഭുഞ്ജന്താനമ്പി അഭുഞ്ജന്താനമ്പി പുഞ്ഞം നത്ഥി. സബ്ബേ ഹി ചുല്ലാസീതിമഹാകപ്പേ അതിക്കമിത്വാവ സുജ്ഝന്തി.
Tattha aṅgati mabravīti bhikkhave, so aṅgatirājā pubbe ayācitopi ‘‘amma, dānaṃ dehī’’ti sahassaṃ datvā taṃ divasaṃ yācitopi micchādassanassa gahitattā adatvā idaṃ ‘‘bahuṃ vināsita’’ntiādivacanaṃ abravi. Niyatetaṃ abhuttabbanti etaṃ niyativasena tayā abhuñjitabbaṃ bhavissati, bhuñjantānampi abhuñjantānampi puññaṃ natthi. Sabbe hi cullāsītimahākappe atikkamitvāva sujjhanti.
൧൨൩൬.
1236.
‘‘ബീജകോപി ഹി സുത്വാന, തദാ കസ്സപഭാസിതം;
‘‘Bījakopi hi sutvāna, tadā kassapabhāsitaṃ;
‘പസ്സസന്തോ മുഹും ഉണ്ഹം, രുദം അസ്സൂനി വത്തയി.
‘Passasanto muhuṃ uṇhaṃ, rudaṃ assūni vattayi.
൧൨൩൭.
1237.
‘യാവ രുചേ ജീവമാനാ, മാ ഭത്തമപനാമയി;
‘Yāva ruce jīvamānā, mā bhattamapanāmayi;
നത്ഥി ഭദ്ദേ പരോ ലോകോ, കിം നിരത്ഥം വിഹഞ്ഞസീ’’’തി.
Natthi bhadde paro loko, kiṃ niratthaṃ vihaññasī’’’ti.
തത്ഥ ബീജകോപീതി ബീജകോപി പുബ്ബേ കല്യാണകമ്മം കത്വാ തസ്സ നിസ്സന്ദേന ദാസികുച്ഛിയം നിബ്ബത്തോതി ബീജകവത്ഥുമ്പിസ്സാ ഉദാഹരണത്ഥം ആഹരി. നത്ഥി ഭദ്ദേതി ഭദ്ദേ, ഗുണാചരിയോ ഏവമാഹ ‘‘നത്ഥി അയം ലോകോ, നത്ഥി പരോ ലോകോ, നത്ഥി മാതാ, നത്ഥി പിതാ, നത്ഥി സത്താ ഓപപാതികാ, നത്ഥി ലോകേ സമണബ്രാഹ്മണാ സമ്മഗ്ഗതാ സമ്മാപടിപന്നാ’’തി. പരലോകേ ഹി സതി ഇധലോകോപി നാമ ഭവേയ്യ, സോയേവ ച നത്ഥി. മാതാപിതൂസു സന്തേസു പുത്തധീതരോ നാമ ഭവേയ്യൂഉം, തേയേവ ച നത്ഥി. ധമ്മേ സതി ധമ്മികസമണബ്രാഹ്മണാ ഭവേയ്യൂം, തേയേവ ച നത്ഥി. കിം ദാനം ദേന്തീ സീലം രക്ഖന്തീ നിരത്ഥം വിഹഞ്ഞസീതി.
Tattha bījakopīti bījakopi pubbe kalyāṇakammaṃ katvā tassa nissandena dāsikucchiyaṃ nibbattoti bījakavatthumpissā udāharaṇatthaṃ āhari. Natthi bhaddeti bhadde, guṇācariyo evamāha ‘‘natthi ayaṃ loko, natthi paro loko, natthi mātā, natthi pitā, natthi sattā opapātikā, natthi loke samaṇabrāhmaṇā sammaggatā sammāpaṭipannā’’ti. Paraloke hi sati idhalokopi nāma bhaveyya, soyeva ca natthi. Mātāpitūsu santesu puttadhītaro nāma bhaveyyūuṃ, teyeva ca natthi. Dhamme sati dhammikasamaṇabrāhmaṇā bhaveyyūṃ, teyeva ca natthi. Kiṃ dānaṃ dentī sīlaṃ rakkhantī niratthaṃ vihaññasīti.
൧൨൩൮.
1238.
‘‘വേദേഹസ്സ വചോ സുത്വാ, രുചാ രുചിരവണ്ണിനീ;
‘‘Vedehassa vaco sutvā, rucā ruciravaṇṇinī;
ജാനം പുബ്ബാപരം ധമ്മം, പിതരം ഏതദബ്രവി.
Jānaṃ pubbāparaṃ dhammaṃ, pitaraṃ etadabravi.
൧൨൩൯.
1239.
‘സുതമേവ പുരേ ആസി, സക്ഖി ദിട്ഠമിദം മയാ;
‘Sutameva pure āsi, sakkhi diṭṭhamidaṃ mayā;
ബാലൂപസേവീ യോ ഹോതി, ബാലോവ സമപജ്ജഥ.
Bālūpasevī yo hoti, bālova samapajjatha.
൧൨൪൦.
1240.
‘മൂള്ഹോ ഹി മൂള്ഹമാഗമ്മ, ഭിയ്യോ മോഹം നിഗച്ഛതി;
‘Mūḷho hi mūḷhamāgamma, bhiyyo mohaṃ nigacchati;
പതിരൂപം അലാതേന, ബീജകേന ച മുയ്ഹിതു’’’ന്തി.
Patirūpaṃ alātena, bījakena ca muyhitu’’’nti.
തത്ഥ പുബ്ബാപരം ധമ്മന്തി ഭിക്ഖവേ, പിതു വചനം സുത്വാ രുചാ രാജധീതാ അതീതേ സത്തജാതിവസേന പുബ്ബധമ്മം, അനാഗതേ സത്തജാതിവസേന അനാഗതധമ്മഞ്ച ജാനന്തീ പിതരം മിച്ഛാദിട്ഠിതോ മോചേതുകാമാ ഏതം ‘‘സുതമേവാ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ സമപജ്ജഥാതി യോ പുഗ്ഗലോ ബാലൂപസേവീ ഹോതി, സോ ബാലോവ സമപജ്ജതീതി ഏതം മയാ പുബ്ബേ സുതമേവ, അജ്ജ പന പച്ചക്ഖതോ ദിട്ഠം. മൂള്ഹോതി മഗ്ഗമൂള്ഹം ആഗമ്മ മഗ്ഗമൂള്ഹോ വിയ ദിട്ഠിമൂള്ഹം ആഗമ്മ ദിട്ഠിമൂള്ഹോപി ഉത്തരി മോഹം നിഗച്ഛതി, മൂള്ഹതരോ ഹോതി. അലാതേനാതി ദേവ, തുമ്ഹേഹി ജാതിഗോത്തകുലപദേസഇസ്സരിയപുഞ്ഞപഞ്ഞാഹീനേന അലാതസേനാപതിനാ അച്ചന്തഹീനേന ദുപ്പഞ്ഞേന ബീജകദാസേന ച ഗാമദാരകസദിസം അഹിരികം ബാലം ഗുണം ആജീവകം ആഗമ്മ മുയ്ഹിതും പതിരൂപം അനുച്ഛവികം. കിം തേ ന മുയ്ഹിസ്സന്തീതി?
Tattha pubbāparaṃ dhammanti bhikkhave, pitu vacanaṃ sutvā rucā rājadhītā atīte sattajātivasena pubbadhammaṃ, anāgate sattajātivasena anāgatadhammañca jānantī pitaraṃ micchādiṭṭhito mocetukāmā etaṃ ‘‘sutamevā’’tiādimāha. Tattha samapajjathāti yo puggalo bālūpasevī hoti, so bālova samapajjatīti etaṃ mayā pubbe sutameva, ajja pana paccakkhato diṭṭhaṃ. Mūḷhoti maggamūḷhaṃ āgamma maggamūḷho viya diṭṭhimūḷhaṃ āgamma diṭṭhimūḷhopi uttari mohaṃ nigacchati, mūḷhataro hoti. Alātenāti deva, tumhehi jātigottakulapadesaissariyapuññapaññāhīnena alātasenāpatinā accantahīnena duppaññena bījakadāsena ca gāmadārakasadisaṃ ahirikaṃ bālaṃ guṇaṃ ājīvakaṃ āgamma muyhituṃ patirūpaṃ anucchavikaṃ. Kiṃ te na muyhissantīti?
ഏവം തേ ഉഭോപി ഗരഹിത്വാ ദിട്ഠിതോ മോചേതുകാമതായ പിതരം വണ്ണേന്തീ ആഹ –
Evaṃ te ubhopi garahitvā diṭṭhito mocetukāmatāya pitaraṃ vaṇṇentī āha –
൧൨൪൧.
1241.
‘‘ത്വഞ്ച ദേവാസി സപ്പഞ്ഞോ, ധീരോ അത്ഥസ്സ കോവിദോ;
‘‘Tvañca devāsi sappañño, dhīro atthassa kovido;
കഥം ബാലേഭി സദിസം, ഹീനദിട്ഠിം ഉപാഗമി.
Kathaṃ bālebhi sadisaṃ, hīnadiṭṭhiṃ upāgami.
൧൨൪൨.
1242.
‘‘സചേപി സംസാരപഥേന സുജ്ഝതി, നിരത്ഥിയാ പബ്ബജ്ജാ ഗുണസ്സ;
‘‘Sacepi saṃsārapathena sujjhati, niratthiyā pabbajjā guṇassa;
കീടോവ അഗ്ഗിം ജലിതം അപാപതം, ഉപപജ്ജതി മോഹമൂള്ഹോ നഗ്ഗഭാവം.
Kīṭova aggiṃ jalitaṃ apāpataṃ, upapajjati mohamūḷho naggabhāvaṃ.
൧൨൪൩.
1243.
‘‘സംസാരസുദ്ധീതി പുരേ നിവിട്ഠാ, കമ്മം വിദൂസേന്തി ബഹൂ അജാനം;
‘‘Saṃsārasuddhīti pure niviṭṭhā, kammaṃ vidūsenti bahū ajānaṃ;
പുബ്ബേ കലീ ദുഗ്ഗഹിതോവനത്ഥാ, ദുമ്മോചയാ ബലിസാ അമ്ബുജോവാ’’തി.
Pubbe kalī duggahitovanatthā, dummocayā balisā ambujovā’’ti.
തത്ഥ സപ്പഞ്ഞോതി യസവയപുഞ്ഞതിത്ഥാവാസയോനിസോമനസികാരസാകച്ഛാവസേന ലദ്ധായ പഞ്ഞായ സപ്പഞ്ഞോ, തേനേവ കാരണേന ധീരോ, ധീരതായ അത്ഥാനത്ഥസ്സ കാരണാകാരണസ്സ കോവിദോ. ബാലേഭി സദിസന്തി യഥാ തേ ബാലാ ഉപഗതാ, തഥാ കഥം ത്വം ഹീനദിട്ഠിം ഉപഗതോ. അപാപതന്തി അപി ആപതം, പതന്തോതി അത്ഥോ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – താത, സംസാരേന സുദ്ധീതി ലദ്ധിയാ സതി യഥാ പടങ്ഗകീടോ രത്തിഭാഗേ ജലിതം അഗ്ഗിം ദിസ്വാ തപ്പച്ചയം ദുക്ഖം അജാനിത്വാ മോഹേന തത്ഥ പതന്തോ മഹാദുക്ഖം ആപജ്ജതി, തഥാ ഗുണോപി പഞ്ച കാമഗുണേ പഹായ മോഹമൂള്ഹോ നിരസ്സാദം നഗ്ഗഭാവം ഉപപജ്ജതി.
Tattha sappaññoti yasavayapuññatitthāvāsayonisomanasikārasākacchāvasena laddhāya paññāya sappañño, teneva kāraṇena dhīro, dhīratāya atthānatthassa kāraṇākāraṇassa kovido. Bālebhi sadisanti yathā te bālā upagatā, tathā kathaṃ tvaṃ hīnadiṭṭhiṃ upagato. Apāpatanti api āpataṃ, patantoti attho. Idaṃ vuttaṃ hoti – tāta, saṃsārena suddhīti laddhiyā sati yathā paṭaṅgakīṭo rattibhāge jalitaṃ aggiṃ disvā tappaccayaṃ dukkhaṃ ajānitvā mohena tattha patanto mahādukkhaṃ āpajjati, tathā guṇopi pañca kāmaguṇe pahāya mohamūḷho nirassādaṃ naggabhāvaṃ upapajjati.
പുരേ നിവിട്ഠാതി താത, സംസാരേന സുദ്ധീതി കസ്സചി വചനം അസുത്വാ പഠമമേവ നിവിട്ഠോ നത്ഥി, സുകതദുക്കടാനം കമ്മാനം ഫലന്തി ഗഹിതത്താ ബഹൂ ജനാ അജാനന്താ കമ്മം വിദൂസേന്താ കമ്മഫലമ്പി വിദൂസേന്തിയേവ, ഏവം തേസം പുബ്ബേ ഗഹിതോ കലി പരാജയഗാഹോ ദുഗ്ഗഹിതോവ ഹോതീതി അത്ഥോ. ദുമ്മോചയാ ബലിസാ അമ്ബുജോവാതി തേ പന ഏവം അജാനന്താ മിച്ഛാദസ്സനേന അനത്ഥം ഗഹേത്വാ ഠിതാ ബാലാ യഥാ നാമ ബലിസം ഗിലിത്വാ ഠിതോ മച്ഛോ ബലിസാ ദുമ്മോചയോ ഹോതി, ഏവം തമ്ഹാ അനത്ഥാ ദുമ്മോചയാ ഹോന്തി.
Pure niviṭṭhāti tāta, saṃsārena suddhīti kassaci vacanaṃ asutvā paṭhamameva niviṭṭho natthi, sukatadukkaṭānaṃ kammānaṃ phalanti gahitattā bahū janā ajānantā kammaṃ vidūsentā kammaphalampi vidūsentiyeva, evaṃ tesaṃ pubbe gahito kali parājayagāho duggahitova hotīti attho. Dummocayā balisā ambujovāti te pana evaṃ ajānantā micchādassanena anatthaṃ gahetvā ṭhitā bālā yathā nāma balisaṃ gilitvā ṭhito maccho balisā dummocayo hoti, evaṃ tamhā anatthā dummocayā honti.
ഉത്തരിപി ഉദാഹരണം ആഹരന്തീ ആഹ –
Uttaripi udāharaṇaṃ āharantī āha –
൧൨൪൪.
1244.
‘‘ഉപമം തേ കരിസ്സാമി, മഹാരാജ തവത്ഥിയാ;
‘‘Upamaṃ te karissāmi, mahārāja tavatthiyā;
ഉപമായ മിധേകച്ചേ, അത്ഥം ജാനന്തി പണ്ഡിതാ.
Upamāya midhekacce, atthaṃ jānanti paṇḍitā.
൧൨൪൫.
1245.
‘‘വാണിജാനം യഥാ നാവാ, അപ്പമാണഭരാ ഗരു;
‘‘Vāṇijānaṃ yathā nāvā, appamāṇabharā garu;
അതിഭാരം സമാദായ, അണ്ണവേ അവസീദതി.
Atibhāraṃ samādāya, aṇṇave avasīdati.
൧൨൪൬.
1246.
‘‘ഏവമേവ നരോ പാപം, ഥോകം ഥോകമ്പി ആചിനം;
‘‘Evameva naro pāpaṃ, thokaṃ thokampi ācinaṃ;
അതിഭാരം സമാദായ, നിരയേ അവസീദതി.
Atibhāraṃ samādāya, niraye avasīdati.
൧൨൪൭.
1247.
‘‘ന താവ ഭാരോ പരിപൂരോ, അലാതസ്സ മഹീപതി;
‘‘Na tāva bhāro paripūro, alātassa mahīpati;
ആചിനാതി ച തം പാപം, യേന ഗച്ഛതി ദുഗ്ഗതിം.
Ācināti ca taṃ pāpaṃ, yena gacchati duggatiṃ.
൧൨൪൮.
1248.
‘‘പുബ്ബേവസ്സ കതം പുഞ്ഞം, അലാതസ്സ മഹീപതി;
‘‘Pubbevassa kataṃ puññaṃ, alātassa mahīpati;
തസ്സേവ ദേവ നിസ്സന്ദോ, യഞ്ചേസോ ലഭതേ സുഖം.
Tasseva deva nissando, yañceso labhate sukhaṃ.
൧൨൪൯.
1249.
‘‘ഖീയതേ ചസ്സ തം പുഞ്ഞം, തഥാ ഹി അഗുണേ രതോ;
‘‘Khīyate cassa taṃ puññaṃ, tathā hi aguṇe rato;
ഉജുമഗ്ഗം അവഹായ, കുമ്മഗ്ഗമനുധാവതി.
Ujumaggaṃ avahāya, kummaggamanudhāvati.
൧൨൫൦.
1250.
‘‘തുലാ യഥാ പഗ്ഗഹിതാ, ഓഹിതേ തുലമണ്ഡലേ;
‘‘Tulā yathā paggahitā, ohite tulamaṇḍale;
ഉന്നമേതി തുലാസീസം, ഭാരേ ഓരോപിതേ സതി.
Unnameti tulāsīsaṃ, bhāre oropite sati.
൧൨൫൧.
1251.
‘‘ഏവമേവ നരോ പുഞ്ഞം, ഥോകം ഥോകമ്പി ആചിനം;
‘‘Evameva naro puññaṃ, thokaṃ thokampi ācinaṃ;
സഗ്ഗാതിമാനോ ദാസോവ, ബീജകോ സാതവേ രതോ’’തി.
Saggātimāno dāsova, bījako sātave rato’’ti.
തത്ഥ നിരയേതി അട്ഠവിധേ മഹാനിരയേ, സോളസവിധേ ഉസ്സദനിരയേ, ലോകന്തരനിരയേ ച. ഭാരോതി താത, ന താവ അലാതസ്സ അകുസലഭാരോ പൂരതി. തസ്സേവാതി തസ്സ പുബ്ബേ കതസ്സ പുഞ്ഞസ്സേവ നിസ്സന്ദോ, യം സോ അലാതസേനാപതി അജ്ജ സുഖം ലഭതി. ന ഹി താത, ഏതം ഗോഘാതകകമ്മസ്സ ഫലം. പാപകമ്മസ്സ ഹി നാമ വിപാകോ ഇട്ഠോ കന്തോ ഭവിസ്സതീതി അട്ഠാനമേതം. അഗുണേ രതോതി തഥാഹേസ ഇദാനി അകുസലകമ്മേ രതോ. ഉജുമഗ്ഗന്തി ദസകുസലകമ്മപഥമഗ്ഗം. കുമ്മഗ്ഗന്തി നിരയഗാമിഅകുസലമഗ്ഗം.
Tattha nirayeti aṭṭhavidhe mahāniraye, soḷasavidhe ussadaniraye, lokantaraniraye ca. Bhāroti tāta, na tāva alātassa akusalabhāro pūrati. Tassevāti tassa pubbe katassa puññasseva nissando, yaṃ so alātasenāpati ajja sukhaṃ labhati. Na hi tāta, etaṃ goghātakakammassa phalaṃ. Pāpakammassa hi nāma vipāko iṭṭho kanto bhavissatīti aṭṭhānametaṃ. Aguṇe ratoti tathāhesa idāni akusalakamme rato. Ujumagganti dasakusalakammapathamaggaṃ. Kummagganti nirayagāmiakusalamaggaṃ.
ഓഹിതേ തുലമണ്ഡലേതി ഭണ്ഡപടിച്ഛനത്ഥായ തുലമണ്ഡലേ ലഗ്ഗേത്വാ ഠപിതേ. ഉന്നമേതീതി ഉദ്ധം ഉക്ഖിപതി. ആചിനന്തി ഥോകം ഥോകമ്പി പുഞ്ഞം ആചിനന്തോ പാപഭാരം ഓതാരേത്വാ നരോ കല്യാണകമ്മസ്സ സീസം ഉക്ഖിപിത്വാ ദേവലോകം ഗച്ഛതി. സഗ്ഗാതിമാനോതി സഗ്ഗേ അതിമാനോ സഗ്ഗസമ്പാപകേ സാതഫലേ കല്യാണകമ്മേ അഭിരതോ. ‘‘സഗ്ഗാധിമാനോ’’തിപി പാഠോ, സഗ്ഗം അധികാരം കത്വാ ഠിതചിത്തോതി അത്ഥോ. സാതവേ രതോതി ഏസ ബീജകദാസോ സാതവേ മധുരവിപാകേ കുസലധമ്മേയേവ രതോ. സോ ഇമസ്സ പാപകമ്മസ്സ ഖീണകാലേ, കല്യാണകമ്മസ്സ ഫലേന ദേവലോകേ നിബ്ബത്തിസ്സതി.
Ohite tulamaṇḍaleti bhaṇḍapaṭicchanatthāya tulamaṇḍale laggetvā ṭhapite. Unnametīti uddhaṃ ukkhipati. Ācinanti thokaṃ thokampi puññaṃ ācinanto pāpabhāraṃ otāretvā naro kalyāṇakammassa sīsaṃ ukkhipitvā devalokaṃ gacchati. Saggātimānoti sagge atimāno saggasampāpake sātaphale kalyāṇakamme abhirato. ‘‘Saggādhimāno’’tipi pāṭho, saggaṃ adhikāraṃ katvā ṭhitacittoti attho. Sātave ratoti esa bījakadāso sātave madhuravipāke kusaladhammeyeva rato. So imassa pāpakammassa khīṇakāle, kalyāṇakammassa phalena devaloke nibbattissati.
യഞ്ചേസ ഇദാനി ദാസത്തം ഉപഗതോ, ന തം കല്യാണകമ്മസ്സ ഫലേന. ദാസത്തസംവത്തനികഞ്ഹിസ്സ പുബ്ബേ കതം പാപം ഭവിസ്സതീതി നിട്ഠമേത്ഥ ഗന്തബ്ബന്തി ഇമമത്ഥം പകാസേന്തീ ആഹ –
Yañcesa idāni dāsattaṃ upagato, na taṃ kalyāṇakammassa phalena. Dāsattasaṃvattanikañhissa pubbe kataṃ pāpaṃ bhavissatīti niṭṭhamettha gantabbanti imamatthaṃ pakāsentī āha –
൧൨൫൨.
1252.
‘‘യമജ്ജ ബീജകോ ദാസോ, ദുക്ഖം പസ്സതി അത്തനി;
‘‘Yamajja bījako dāso, dukkhaṃ passati attani;
പുബ്ബേവസ്സ കതം പാപം, തമേസോ പടിസേവതി.
Pubbevassa kataṃ pāpaṃ, tameso paṭisevati.
൧൨൫൩.
1253.
‘‘ഖീയതേ ചസ്സ തം പാപം, തഥാ ഹി വിനയേ രതോ;
‘‘Khīyate cassa taṃ pāpaṃ, tathā hi vinaye rato;
കസ്സപഞ്ച സമാപജ്ജ, മാ ഹേവുപ്പഥമാഗമാ’’തി.
Kassapañca samāpajja, mā hevuppathamāgamā’’ti.
തത്ഥ മാ ഹേവുപ്പഥമാഗമാതി താത, ത്വം ഇമം നഗ്ഗം കസ്സപാജീവകം ഉപഗന്ത്വാ മാ ഹേവ നിരയഗാമിം ഉപ്പഥം അഗമാ, മാ പാപമകാസീതി പിതരം ഓവദതി.
Tattha mā hevuppathamāgamāti tāta, tvaṃ imaṃ naggaṃ kassapājīvakaṃ upagantvā mā heva nirayagāmiṃ uppathaṃ agamā, mā pāpamakāsīti pitaraṃ ovadati.
ഇദാനിസ്സ പാപൂപസേവനായ ദോസം കല്യാണമിത്തൂപസേവനായ ച ഗുണം ദസ്സേന്തീ ആഹ –
Idānissa pāpūpasevanāya dosaṃ kalyāṇamittūpasevanāya ca guṇaṃ dassentī āha –
൧൨൫൪.
1254.
‘‘യം യഞ്ഹി രാജ ഭജതി, സന്തം വാ യദി വാ അസം;
‘‘Yaṃ yañhi rāja bhajati, santaṃ vā yadi vā asaṃ;
സീലവന്തം വിസീലം വാ, വസം തസ്സേവ ഗച്ഛതി.
Sīlavantaṃ visīlaṃ vā, vasaṃ tasseva gacchati.
൧൨൫൫.
1255.
‘‘യാദിസം കുരുതേ മിത്തം, യാദിസം ചൂപസേവതി;
‘‘Yādisaṃ kurute mittaṃ, yādisaṃ cūpasevati;
സോപി താദിസകോ ഹോതി, സഹവാസോ ഹി താദിസോ.
Sopi tādisako hoti, sahavāso hi tādiso.
൧൨൫൬.
1256.
‘‘സേവമാനോ സേവമാനം, സമ്ഫുട്ഠോ സമ്ഫുസം പരം;
‘‘Sevamāno sevamānaṃ, samphuṭṭho samphusaṃ paraṃ;
സരോ ദിദ്ധോ കലാപംവ, അലിത്തമുപലിമ്പതി;
Saro diddho kalāpaṃva, alittamupalimpati;
ഉപലേപഭയാ ധീരോ, നേവ പാപസഖാ സിയാ.
Upalepabhayā dhīro, neva pāpasakhā siyā.
൧൨൫൭.
1257.
‘‘പൂതിമച്ഛം കുസഗ്ഗേന, യോ നരോ ഉപനയ്ഹതി;
‘‘Pūtimacchaṃ kusaggena, yo naro upanayhati;
കുസാപി പൂതി വായന്തി, ഏവം ബാലൂപസേവനാ.
Kusāpi pūti vāyanti, evaṃ bālūpasevanā.
൧൨൫൮.
1258.
‘‘തഗരഞ്ച പലാസേന, യോ നരോ ഉപനയ്ഹതി;
‘‘Tagarañca palāsena, yo naro upanayhati;
പത്താപി സുരഭി വായന്തി, ഏവം ധീരൂപസേവനാ.
Pattāpi surabhi vāyanti, evaṃ dhīrūpasevanā.
൧൨൫൯.
1259.
‘‘തസ്മാ പത്തപുടസ്സേവ, ഞത്വാ സമ്പാകമത്തനോ
‘‘Tasmā pattapuṭasseva, ñatvā sampākamattano
അസന്തേ നോപസേവേയ്യ, സന്തേ സേവേയ്യ പണ്ഡിതോ;
Asante nopaseveyya, sante seveyya paṇḍito;
അസന്തോ നിരയം നേന്തി, സന്തോ പാപേന്തി സുഗ്ഗതി’’ന്തി.
Asanto nirayaṃ nenti, santo pāpenti suggati’’nti.
തത്ഥ സന്തം വാതി സപ്പുരിസം വാ. യദി വാ അസന്തി അസപ്പുരിസം വാ. സരോ ദിദ്ധോ കലാപംവാതി മഹാരാജ, യഥാ നാമ ഹലാഹലവിസലിത്തോ സരോ സരകലാപേ ഖിത്തോ സബ്ബം തം വിസേന അലിത്തമ്പി സരകലാപം ലിമ്പതി, വിസദിദ്ധമേവ കരോതി, ഏവമേവ പാപമിത്തോ പാപം സേവമാനോ അത്താനം സേവമാനം പരം, തേന സമ്ഫുട്ഠോ തം സമ്ഫുസം അലിത്തം പാപേന പുരിസം അത്തനാ ഏകജ്ഝാസയം കരോന്തോ ഉപലിമ്പതി. പൂതി വായന്തീതി തസ്സ തേ കുസാപി ദുഗ്ഗന്ധാ വായന്തി. തഗരഞ്ചാതി തഗരഞ്ച അഞ്ഞഞ്ച ഗന്ധസമ്പന്നം ഗന്ധജാതം. ഏവന്തി ഏവരൂപാ ധീരൂപസേവനാ. ധീരോ ഹി അത്താനം സേവമാനം ധീരമേവ കരോതി.
Tattha santaṃ vāti sappurisaṃ vā. Yadi vā asanti asappurisaṃ vā. Saro diddho kalāpaṃvāti mahārāja, yathā nāma halāhalavisalitto saro sarakalāpe khitto sabbaṃ taṃ visena alittampi sarakalāpaṃ limpati, visadiddhameva karoti, evameva pāpamitto pāpaṃ sevamāno attānaṃ sevamānaṃ paraṃ, tena samphuṭṭho taṃ samphusaṃ alittaṃ pāpena purisaṃ attanā ekajjhāsayaṃ karonto upalimpati. Pūti vāyantīti tassa te kusāpi duggandhā vāyanti. Tagarañcāti tagarañca aññañca gandhasampannaṃ gandhajātaṃ. Evanti evarūpā dhīrūpasevanā. Dhīro hi attānaṃ sevamānaṃ dhīrameva karoti.
തസ്മാ പത്തപുടസ്സേവാതി യസ്മാ തഗരാദിപലിവേഠമാനാനി പണ്ണാനിപി സുഗന്ധാനി ഹോന്തി, തസ്മാ പലാസപത്തപുടസ്സേവ പണ്ഡിതൂപസേവനേന അഹമ്പി പണ്ഡിതോ ഭവിസ്സാമീതി ഏവം. ഞത്വാ സമ്പാകമത്തനോതി അത്തനോ പരിപാകം പണ്ഡിതഭാവം പരിമാണം ഞത്വാ അസന്തേ പഹായ പണ്ഡിതേ സന്തേ സേവേയ്യ. ‘‘നിരയം നേന്തീ’’തി ഏത്ഥ ദേവദത്താദീഹി നിരയം, ‘‘പാപേന്തി സുഗ്ഗതി’’ന്തി ഏത്ഥ സാരിപുത്തത്ഥേരാദീഹി സുഗതിം നീതാനം വസേന ഉദാഹരണാനി ആഹരിതബ്ബാനി.
Tasmāpattapuṭassevāti yasmā tagarādipaliveṭhamānāni paṇṇānipi sugandhāni honti, tasmā palāsapattapuṭasseva paṇḍitūpasevanena ahampi paṇḍito bhavissāmīti evaṃ. Ñatvā sampākamattanoti attano paripākaṃ paṇḍitabhāvaṃ parimāṇaṃ ñatvā asante pahāya paṇḍite sante seveyya. ‘‘Nirayaṃ nentī’’ti ettha devadattādīhi nirayaṃ, ‘‘pāpenti suggati’’nti ettha sāriputtattherādīhi sugatiṃ nītānaṃ vasena udāharaṇāni āharitabbāni.
ഏവം രാജധീതാ ഛഹി ഗാഥാഹി പിതു ധമ്മം കഥേത്വാ ഇദാനി അതീതേ അത്തനാ അനുഭൂതം ദുക്ഖം ദസ്സേന്തീ ആഹ –
Evaṃ rājadhītā chahi gāthāhi pitu dhammaṃ kathetvā idāni atīte attanā anubhūtaṃ dukkhaṃ dassentī āha –
൧൨൬൦.
1260.
‘‘അഹമ്പി ജാതിയോ സത്ത, സരേ സംസരിതത്തനോ;
‘‘Ahampi jātiyo satta, sare saṃsaritattano;
അനാഗതാപി സത്തേവ, യാ ഗമിസ്സം ഇതോ ചുതാ.
Anāgatāpi satteva, yā gamissaṃ ito cutā.
൧൨൬൧.
1261.
‘‘യാ മേ സാ സത്തമീ ജാതി, അഹു പുബ്ബേ ജനാധിപ;
‘‘Yā me sā sattamī jāti, ahu pubbe janādhipa;
കമ്മാരപുത്തോ മഗധേസു, അഹും രാജഗഹേ പുരേ.
Kammāraputto magadhesu, ahuṃ rājagahe pure.
൧൨൬൨.
1262.
‘‘പാപം സഹായമാഗമ്മ, ബഹും പാപം കതം മയാ;
‘‘Pāpaṃ sahāyamāgamma, bahuṃ pāpaṃ kataṃ mayā;
പരദാരസ്സ ഹേഠേന്തോ, ചരിമ്ഹാ അമരാ വിയ.
Paradārassa heṭhento, carimhā amarā viya.
൧൨൬൩.
1263.
‘‘തം കമ്മം നിഹിതം അട്ഠാ, ഭസ്മച്ഛന്നോവ പാവകോ;
‘‘Taṃ kammaṃ nihitaṃ aṭṭhā, bhasmacchannova pāvako;
അഥ അഞ്ഞേഹി കമ്മേഹി, അജായിം വംസഭൂമിയം.
Atha aññehi kammehi, ajāyiṃ vaṃsabhūmiyaṃ.
൧൨൬൪.
1264.
‘‘കോസമ്ബിയം സേട്ഠികുലേ, ഇദ്ധേ ഫീതേ മഹദ്ധനേ;
‘‘Kosambiyaṃ seṭṭhikule, iddhe phīte mahaddhane;
ഏകപുത്തോ മഹാരാജ, നിച്ചം സക്കതപൂജിതോ.
Ekaputto mahārāja, niccaṃ sakkatapūjito.
൧൨൬൫.
1265.
‘‘തത്ഥ മിത്തം അസേവിസ്സം, സഹായം സാതവേ രതം;
‘‘Tattha mittaṃ asevissaṃ, sahāyaṃ sātave rataṃ;
പണ്ഡിതം സുതസമ്പന്നം, സോ മം അത്ഥേ നിവേസയി.
Paṇḍitaṃ sutasampannaṃ, so maṃ atthe nivesayi.
൧൨൬൬.
1266.
‘‘ചാതുദ്ദസിം പഞ്ചദസിം, ബഹും രത്തിം ഉപാവസിം;
‘‘Cātuddasiṃ pañcadasiṃ, bahuṃ rattiṃ upāvasiṃ;
തം കമ്മം നിഹിതം അട്ഠാ, നിധീവ ഉദകന്തികേ.
Taṃ kammaṃ nihitaṃ aṭṭhā, nidhīva udakantike.
൧൨൬൭.
1267.
‘‘അഥ പാപാന കമ്മാനം, യമേതം മഗധേ കതം;
‘‘Atha pāpāna kammānaṃ, yametaṃ magadhe kataṃ;
ഫലം പരിയാഗ മം പച്ഛാ, ഭുത്വാ ദുട്ഠവിസം യഥാ.
Phalaṃ pariyāga maṃ pacchā, bhutvā duṭṭhavisaṃ yathā.
൧൨൬൮.
1268.
‘‘തതോ ചുതാഹം വേദേഹ, രോരുവേ നിരയേ ചിരം;
‘‘Tato cutāhaṃ vedeha, roruve niraye ciraṃ;
സകമ്മുനാ അപച്ചിസ്സം, തം സരം ന സുഖം ലഭേ.
Sakammunā apaccissaṃ, taṃ saraṃ na sukhaṃ labhe.
൧൨൬൯.
1269.
‘‘ബഹുവസ്സഗണേ തത്ഥ, ഖേപയിത്വാ ബഹും ദുഖം;
‘‘Bahuvassagaṇe tattha, khepayitvā bahuṃ dukhaṃ;
ഭിന്നാഗതേ അഹും രാജ, ഛഗലോ ഉദ്ധതപ്ഫലോ’’തി.
Bhinnāgate ahuṃ rāja, chagalo uddhatapphalo’’ti.
തത്ഥ സത്താതി മഹാരാജ, ഇധലോകപരലോകാ നാമ സുകതദുക്കടാനഞ്ച ഫലം നാമ അത്ഥി. ന ഹി സംസാരോ സത്തേ സോധേതും സക്കോതി, സകമ്മുനാ ഏവ സത്താ സുജ്ഝന്തി. അലാതസേനാപതി ച ബീജകദാസോ ച ഏകമേവ ജാതിം അനുസ്സരന്തി. ന കേവലം ഏതേവ ജാതിം സരന്തി, അഹമ്പി അതീതേ സത്ത ജാതിയോ അത്തനോ സംസരിതം സരാമി, അനാഗതേപി ഇതോ ഗന്തബ്ബാ സത്തേവ ജാനാമി. യാ മേ സാതി യാ സാ മമ അതീതേ സത്തമീ ജാതി ആസി. കമ്മാരപുത്തോതി തായ ജാതിയാ അഹം മഗധേസു രാജഗഹനഗരേ സുവണ്ണകാരപുത്തോ അഹോസിം.
Tattha sattāti mahārāja, idhalokaparalokā nāma sukatadukkaṭānañca phalaṃ nāma atthi. Na hi saṃsāro satte sodhetuṃ sakkoti, sakammunā eva sattā sujjhanti. Alātasenāpati ca bījakadāso ca ekameva jātiṃ anussaranti. Na kevalaṃ eteva jātiṃ saranti, ahampi atīte satta jātiyo attano saṃsaritaṃ sarāmi, anāgatepi ito gantabbā satteva jānāmi. Yā me sāti yā sā mama atīte sattamī jāti āsi. Kammāraputtoti tāya jātiyā ahaṃ magadhesu rājagahanagare suvaṇṇakāraputto ahosiṃ.
പരദാരസ്സ ഹേഠേന്തോതി പരദാരം ഹേഠേന്താ പരേസം രക്ഖിതഗോപിതേ വരഭണ്ഡേ അപരജ്ഝന്താ. അട്ഠാതി തം തദാ മയാ കതം പാപകമ്മം ഓകാസം അലഭിത്വാ ഓകാസേ സതി വിപാകദായകം ഹുത്വാ ഭസ്മപടിച്ഛന്നോ അഗ്ഗി വിയ നിഹിതം അട്ഠാസി. വംസഭൂമിയന്തി വംസരട്ഠേ. ഏകപുത്തോതി അസീതികോടിവിഭവേ സേട്ഠികുലേ അഹം ഏകപുത്തകോവ അഹോസിം. സാതവേ രതന്തി കല്യാണകമ്മേ അഭിരതം. സോ മന്തി സോ സഹായകോ മം അത്ഥേ കുസലകമ്മേ പതിട്ഠാപേസി.
Paradārassaheṭhentoti paradāraṃ heṭhentā paresaṃ rakkhitagopite varabhaṇḍe aparajjhantā. Aṭṭhāti taṃ tadā mayā kataṃ pāpakammaṃ okāsaṃ alabhitvā okāse sati vipākadāyakaṃ hutvā bhasmapaṭicchanno aggi viya nihitaṃ aṭṭhāsi. Vaṃsabhūmiyanti vaṃsaraṭṭhe. Ekaputtoti asītikoṭivibhave seṭṭhikule ahaṃ ekaputtakova ahosiṃ. Sātave ratanti kalyāṇakamme abhirataṃ. So manti so sahāyako maṃ atthe kusalakamme patiṭṭhāpesi.
തം കമ്മന്തി തമ്പി മേ കതം കല്യാണകമ്മം തദാ ഓകാസം അലഭിത്വാ ഓകാസേ സതി വിപാകദായകം ഹുത്വാ ഉദകന്തികേ നിധി വിയ നിഹിതം അട്ഠാസി. യമേതന്തി അഥ മമ സന്തകേസു പാപകമ്മേസു യം ഏതം മയാ മഗധേസു പരദാരികകമ്മം കതം, തസ്സ ഫലം പച്ഛാ മം പരിയാഗം ഉപഗതന്തി അത്ഥോ. യഥാ കിം? ഭുത്വാ ദുട്ഠവിസം യഥാ, യഥാ സവിസം ഭോജനം ഭുഞ്ജിത്വാ ഠിതസ്സ തം ദുട്ഠം കക്ഖളം ഹലാഹലം വിസം കുപ്പതി, തഥാ മം പരിയാഗതന്തി അത്ഥോ. തതോതി തതോ കോസമ്ബിയം സേട്ഠികുലതോ. തം സരന്തി തം തസ്മിം നിരയേ അനുഭൂതദുക്ഖം സരന്തീ ചിത്തസുഖം നാമ ന ലഭാമി, ഭയമേവ മേ ഉപ്പജ്ജതി. ഭിന്നാഗതേതി ഭിന്നാഗതേ നാമ രട്ഠേ. ഉദ്ധതപ്ഫലോതി ഉദ്ധതബീജോ.
Taṃ kammanti tampi me kataṃ kalyāṇakammaṃ tadā okāsaṃ alabhitvā okāse sati vipākadāyakaṃ hutvā udakantike nidhi viya nihitaṃ aṭṭhāsi. Yametanti atha mama santakesu pāpakammesu yaṃ etaṃ mayā magadhesu paradārikakammaṃ kataṃ, tassa phalaṃ pacchā maṃ pariyāgaṃ upagatanti attho. Yathā kiṃ? Bhutvā duṭṭhavisaṃ yathā, yathā savisaṃ bhojanaṃ bhuñjitvā ṭhitassa taṃ duṭṭhaṃ kakkhaḷaṃ halāhalaṃ visaṃ kuppati, tathā maṃ pariyāgatanti attho. Tatoti tato kosambiyaṃ seṭṭhikulato. Taṃ saranti taṃ tasmiṃ niraye anubhūtadukkhaṃ sarantī cittasukhaṃ nāma na labhāmi, bhayameva me uppajjati. Bhinnāgateti bhinnāgate nāma raṭṭhe. Uddhatapphaloti uddhatabījo.
സോ പന ഛഗലകോ ബലസമ്പന്നോ അഹോസി. പിട്ഠിയം അഭിരുയ്ഹപി നം വാഹയിംസു, യാനകേപി യോജയിംസു. ഇമമത്ഥം പകാസേന്തീ ആഹ –
So pana chagalako balasampanno ahosi. Piṭṭhiyaṃ abhiruyhapi naṃ vāhayiṃsu, yānakepi yojayiṃsu. Imamatthaṃ pakāsentī āha –
൧൨൭൦.
1270.
‘‘സാതപുത്താ മയാ വൂള്ഹാ, പിട്ഠിയാ ച രഥേന ച;
‘‘Sātaputtā mayā vūḷhā, piṭṭhiyā ca rathena ca;
തസ്സ കമ്മസ്സ നിസ്സന്ദോ, പരദാരഗമനസ്സ മേ’’തി.
Tassa kammassa nissando, paradāragamanassa me’’ti.
തത്ഥ സാതപുത്താതി അമച്ചപുത്താ. തസ്സ കമ്മസ്സാതി ദേവ, രോരുവേ മഹാനിരയേ പച്ചനഞ്ച ഛഗലകകാലേ ബീജുപ്പാടനഞ്ച പിട്ഠിവാഹനയാനകയോജനാനി ച സബ്ബോപേസ തസ്സ നിസ്സന്ദോ പരദാരഗമനസ്സ മേതി.
Tattha sātaputtāti amaccaputtā. Tassa kammassāti deva, roruve mahāniraye paccanañca chagalakakāle bījuppāṭanañca piṭṭhivāhanayānakayojanāni ca sabbopesa tassa nissando paradāragamanassa meti.
തതോ പന ചവിത്വാ അരഞ്ഞേ കപിയോനിയം പടിസന്ധിം ഗണ്ഹി. അഥ നം ജാതദിവസേ യൂഥപതിനോ ദസ്സേസും. സോ ‘‘ആനേഥ മേ, പുത്ത’’ന്തി ദള്ഹം ഗഹേത്വാ തസ്സ വിരവന്തസ്സ ദന്തേഹി ഫലാനി ഉപ്പാടേസി. തമത്ഥം പകാസേന്തീ ആഹ –
Tato pana cavitvā araññe kapiyoniyaṃ paṭisandhiṃ gaṇhi. Atha naṃ jātadivase yūthapatino dassesuṃ. So ‘‘ānetha me, putta’’nti daḷhaṃ gahetvā tassa viravantassa dantehi phalāni uppāṭesi. Tamatthaṃ pakāsentī āha –
൧൨൭൧.
1271.
‘‘തതോ ചുതാഹം വേദേഹ, കപി ആസിം ബ്രഹാവനേ;
‘‘Tato cutāhaṃ vedeha, kapi āsiṃ brahāvane;
നിലുഞ്ചിതഫലോയേവ, യൂഥപേന പഗബ്ഭിനാ;
Niluñcitaphaloyeva, yūthapena pagabbhinā;
തസ്സ കമ്മസ്സ നിസ്സന്ദോ, പരദാരഗമനസ്സ മേ’’തി.
Tassa kammassa nissando, paradāragamanassa me’’ti.
തത്ഥ നിലുഞ്ചിതഫലോയേവാതി തത്രപാഹം പഗബ്ഭേന യൂഥപതിനാ ലുഞ്ചിത്വാ ഉപ്പാടിതഫലോയേവ അഹോസിന്തി അത്ഥോ.
Tattha niluñcitaphaloyevāti tatrapāhaṃ pagabbhena yūthapatinā luñcitvā uppāṭitaphaloyeva ahosinti attho.
അഥ അപരാപി ജാതിയോ ദസ്സേന്തീ ആഹ –
Atha aparāpi jātiyo dassentī āha –
൧൨൭൨.
1272.
‘‘തതോ ചുതാഹം വേദേഹ, ദസ്സനേസു പസൂ അഹും;
‘‘Tato cutāhaṃ vedeha, dassanesu pasū ahuṃ;
നിലുഞ്ചിതോ ജവോ ഭദ്രോ, യോഗ്ഗം വൂള്ഹം ചിരം മയാ;
Niluñcito javo bhadro, yoggaṃ vūḷhaṃ ciraṃ mayā;
തസ്സ കമ്മസ്സ നിസ്സന്ദോ, പരദാരഗമനസ്സ മേ.
Tassa kammassa nissando, paradāragamanassa me.
൧൨൭൩.
1273.
‘‘തതോ ചുതാഹം വേദേഹ, വജ്ജീസു കുലമാഗമാ;
‘‘Tato cutāhaṃ vedeha, vajjīsu kulamāgamā;
നേവിത്ഥീ ന പുമാ ആസിം, മനുസ്സത്തേ സുദുല്ലഭേ;
Nevitthī na pumā āsiṃ, manussatte sudullabhe;
തസ്സ കമ്മസ്സ നിസ്സന്ദോ, പരദാരഗമനസ്സ മേ.
Tassa kammassa nissando, paradāragamanassa me.
൧൨൭൪.
1274.
‘‘തതോ ചുതാഹം വേദേഹ, അജായിം നന്ദനേ വനേ;
‘‘Tato cutāhaṃ vedeha, ajāyiṃ nandane vane;
ഭവനേ താവതിംസാഹം, അച്ഛരാ കാമവണ്ണിനീ.
Bhavane tāvatiṃsāhaṃ, accharā kāmavaṇṇinī.
൧൨൭൫.
1275.
‘‘വിചിത്രവത്ഥാഭരണാ, ആമുത്തമണികുണ്ഡലാ;
‘‘Vicitravatthābharaṇā, āmuttamaṇikuṇḍalā;
കുസലാ നച്ചഗീതസ്സ, സക്കസ്സ പരിചാരികാ.
Kusalā naccagītassa, sakkassa paricārikā.
൧൨൭൬.
1276.
‘‘തത്ഥ ഠിതാഹം വേദേഹ, സരാമി ജാതിയോ ഇമാ;
‘‘Tattha ṭhitāhaṃ vedeha, sarāmi jātiyo imā;
അനാഗതാപി സത്തേവ, യാ ഗമിസ്സം ഇതോ ചുതാ.
Anāgatāpi satteva, yā gamissaṃ ito cutā.
൧൨൭൭.
1277.
‘‘പരിയാഗതം തം കുസലം, യം മേ കോസമ്ബിയം കതം;
‘‘Pariyāgataṃ taṃ kusalaṃ, yaṃ me kosambiyaṃ kataṃ;
ദേവേ ചേവ മനുസ്സേ ച, സന്ധാവിസ്സം ഇതോ ചുതാ.
Deve ceva manusse ca, sandhāvissaṃ ito cutā.
൧൨൭൮.
1278.
‘‘സത്ത ജച്ചോ മഹാരാജ, നിച്ചം സക്കതപൂജിതാ;
‘‘Satta jacco mahārāja, niccaṃ sakkatapūjitā;
ഥീഭാവാപി ന മുച്ചിസ്സം, ഛട്ഠാ നിഗതിയോ ഇമാ.
Thībhāvāpi na muccissaṃ, chaṭṭhā nigatiyo imā.
൧൨൭൯.
1279.
‘‘സത്തമീ ച ഗതി ദേവ, ദേവപുത്തോ മഹിദ്ധികോ;
‘‘Sattamī ca gati deva, devaputto mahiddhiko;
പുമാ ദേവോ ഭവിസ്സാമി, ദേവകായസ്മിമുത്തമോ.
Pumā devo bhavissāmi, devakāyasmimuttamo.
൧൨൮൦.
1280.
‘‘അജ്ജാപി സന്താനമയം, മാലം ഗന്ഥേന്തി നന്ദനേ;
‘‘Ajjāpi santānamayaṃ, mālaṃ ganthenti nandane;
ദേവപുത്തോ ജവോ നാമ, യോ മേ മാലം പടിച്ഛതി.
Devaputto javo nāma, yo me mālaṃ paṭicchati.
൧൨൮൧.
1281.
‘‘മുഹുത്തോ വിയ സോ ദിബ്യോ, ഇധ വസ്സാനി സോളസ;
‘‘Muhutto viya so dibyo, idha vassāni soḷasa;
രത്തിന്ദിവോ ച സോ ദിബ്യോ, മാനുസിം സരദോസതം.
Rattindivo ca so dibyo, mānusiṃ saradosataṃ.
൧൨൮൨.
1282.
‘‘ഇതി കമ്മാനി അന്വേന്തി, അസങ്ഖേയ്യാപി ജാതിയോ;
‘‘Iti kammāni anventi, asaṅkheyyāpi jātiyo;
കല്യാണം യദി വാ പാപം, ന ഹി കമ്മം വിനസ്സതീ’’തി.
Kalyāṇaṃ yadi vā pāpaṃ, na hi kammaṃ vinassatī’’ti.
തത്ഥ ദസ്സനേസൂതി ദസ്സനരട്ഠേസു. പസൂതി ഗോണോ അഹോസിം. നിലുഞ്ചിതോതി വച്ഛകാലേയേവ മം ഏവം മനാപോ ഭവിസ്സതീതി നിബ്ബീജകമകംസു. സോഹം നിലുഞ്ചിതോ ഉദ്ധതബീജോ ജവോ ഭദ്രോ അഹോസിം. വജ്ജീസു കുലമാഗമാതി ഗോയോനിതോ ചവിത്വാ വജ്ജിരട്ഠേ ഏകസ്മിം മഹാഭോഗകുലേ നിബ്ബത്തിന്തി ദസ്സേതി. നേവിത്ഥീ ന പുമാതി നപുംസകത്തം സന്ധായ ആഹ. ഭവനേ താവതിംസാഹന്തി താവതിംസഭവനേ അഹം.
Tattha dassanesūti dassanaraṭṭhesu. Pasūti goṇo ahosiṃ. Niluñcitoti vacchakāleyeva maṃ evaṃ manāpo bhavissatīti nibbījakamakaṃsu. Sohaṃ niluñcito uddhatabījo javo bhadro ahosiṃ. Vajjīsu kulamāgamāti goyonito cavitvā vajjiraṭṭhe ekasmiṃ mahābhogakule nibbattinti dasseti. Nevitthī na pumāti napuṃsakattaṃ sandhāya āha. Bhavane tāvatiṃsāhanti tāvatiṃsabhavane ahaṃ.
തത്ഥ ഠിതാഹം, വേദേഹ, സരാമി ജാതിയോ ഇമാതി സാ കിര തസ്മിം ദേവലോകേ ഠിതാ ‘‘അഹം ഏവരൂപം ദേവലോകം ആഗച്ഛന്തീ കുതോ നു ഖോ ആഗതാ’’തി ഓലോകേന്തീ വജ്ജിരട്ഠേ മഹാഭോഗകുലേ നപുംസകത്തഭാവതോ ചവിത്വാ തത്ഥ നിബ്ബത്തഭാവം പസ്സി. തതോ ‘‘കേന നു ഖോ കമ്മേന ഏവരൂപേ രമണീയേ ഠാനേ നിബ്ബത്താമ്ഹീ’’തി ഓലോകേന്തീ കോസമ്ബിയം സേട്ഠികുലേ നിബ്ബത്തിത്വാ കതം ദാനാദികുസലം ദിസ്വാ ‘‘ഏതസ്സ ഫലേന നിബ്ബത്താമ്ഹീ’’തി ഞത്വാ ‘‘അനന്തരാതീതേ നപുംസകത്തഭാവേ നിബ്ബത്തമാനാ കുതോ ആഗതാമ്ഹീ’’തി ഓലോകേന്തീ ദസ്സനരട്ഠേസു ഗോയോനിയം മഹാദുക്ഖസ്സ അനുഭൂതഭാവം അഞ്ഞാസി. തതോ അനന്തരം ജാതിം അനുസ്സരമാനാ വാനരയോനിയം ഉദ്ധതഫലഭാവം അദ്ദസ. തതോ അനന്തരം അനുസ്സരന്തീ ഭിന്നാഗതേ ഛഗലകയോനിയം ഉദ്ധതബീജഭാവം അനുസ്സരി. തതോ പരം അനുസ്സരമാനാ രോരുവേ നിബ്ബത്തഭാവം അനുസ്സരി.
Tattha ṭhitāhaṃ, vedeha, sarāmi jātiyo imāti sā kira tasmiṃ devaloke ṭhitā ‘‘ahaṃ evarūpaṃ devalokaṃ āgacchantī kuto nu kho āgatā’’ti olokentī vajjiraṭṭhe mahābhogakule napuṃsakattabhāvato cavitvā tattha nibbattabhāvaṃ passi. Tato ‘‘kena nu kho kammena evarūpe ramaṇīye ṭhāne nibbattāmhī’’ti olokentī kosambiyaṃ seṭṭhikule nibbattitvā kataṃ dānādikusalaṃ disvā ‘‘etassa phalena nibbattāmhī’’ti ñatvā ‘‘anantarātīte napuṃsakattabhāve nibbattamānā kuto āgatāmhī’’ti olokentī dassanaraṭṭhesu goyoniyaṃ mahādukkhassa anubhūtabhāvaṃ aññāsi. Tato anantaraṃ jātiṃ anussaramānā vānarayoniyaṃ uddhataphalabhāvaṃ addasa. Tato anantaraṃ anussarantī bhinnāgate chagalakayoniyaṃ uddhatabījabhāvaṃ anussari. Tato paraṃ anussaramānā roruve nibbattabhāvaṃ anussari.
അഥസ്സാ നിരയേ തിരച്ഛാനയോനിയഞ്ച അനുഭൂതം ദുക്ഖം അനുസ്സരന്തിയാ ഭയം ഉപ്പജ്ജി. തതോ ‘‘കേന നു ഖോ കമ്മേന ഏവരൂപം ദുക്ഖം അനുഭൂതം മയാ’’തി ഛട്ഠം ജാതിം ഓലോകേന്തീ തായ ജാതിയാ കോസമ്ബിനഗരേ കതം കല്യാണകമ്മം ദിസ്വാ സത്തമം ഓലോകേന്തീ മഗധരട്ഠേ പാപസഹായം നിസ്സായ കതം പരദാരികകമ്മം ദിസ്വാ ‘‘ഏതസ്സ ഫലേന മേ തം മഹാദുക്ഖം അനുഭൂത’’ന്തി അഞ്ഞാസി. അഥ ‘‘ഇതോ ചവിത്വാ അനാഗതേ കുഹിം നിബ്ബത്തിസ്സാമീ’’തി ഓലോകേന്തീ ‘‘യാവതായുകം ഠത്വാ പുന സക്കസ്സേവ പരിചാരികാ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തിസ്സാമീ’’തി അഞ്ഞാസി. ഏവം പുനപ്പുനം ഓലോകയമാനാ ‘‘തതിയേപി അത്തഭാവേ സക്കസ്സേവ പരിചാരികാ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തിസ്സാമി, തഥാ ചതുത്ഥേ, പഞ്ചമേ പന തസ്മിംയേവ ദേവലോകേ ജവനദേവപുത്തസ്സ അഗ്ഗമഹേസീ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തിസ്സാമീ’’തി ഞത്വാ തതോ അനന്തരം ഓലോകേന്തീ ‘‘ഛട്ഠേ അത്തഭാവേ ഇതോ താവതിംസഭവനതോ ചവിത്വാ അങ്ഗതിരഞ്ഞോ അഗ്ഗമഹേസിയാ കുച്ഛിമ്ഹി നിബ്ബത്തിസ്സാമി, ‘രുചാ’തി മേ നാമം ഭവിസ്സതീ’’തി ഞത്വാ ‘‘തതോ അനന്തരാ കുഹിം നിബ്ബത്തിസ്സാമീ’’തി ഓലോകേന്തീ ‘‘സത്തമായ ജാതിയാ തതോ ചവിത്വാ താവതിംസഭവനേ മഹിദ്ധികോ ദേവപുത്തോ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തിസ്സാമി, ഇത്ഥിഭാവതോ മുച്ചിസ്സാമീ’’തി അഞ്ഞാസി. തസ്മാ –
Athassā niraye tiracchānayoniyañca anubhūtaṃ dukkhaṃ anussarantiyā bhayaṃ uppajji. Tato ‘‘kena nu kho kammena evarūpaṃ dukkhaṃ anubhūtaṃ mayā’’ti chaṭṭhaṃ jātiṃ olokentī tāya jātiyā kosambinagare kataṃ kalyāṇakammaṃ disvā sattamaṃ olokentī magadharaṭṭhe pāpasahāyaṃ nissāya kataṃ paradārikakammaṃ disvā ‘‘etassa phalena me taṃ mahādukkhaṃ anubhūta’’nti aññāsi. Atha ‘‘ito cavitvā anāgate kuhiṃ nibbattissāmī’’ti olokentī ‘‘yāvatāyukaṃ ṭhatvā puna sakkasseva paricārikā hutvā nibbattissāmī’’ti aññāsi. Evaṃ punappunaṃ olokayamānā ‘‘tatiyepi attabhāve sakkasseva paricārikā hutvā nibbattissāmi, tathā catutthe, pañcame pana tasmiṃyeva devaloke javanadevaputtassa aggamahesī hutvā nibbattissāmī’’ti ñatvā tato anantaraṃ olokentī ‘‘chaṭṭhe attabhāve ito tāvatiṃsabhavanato cavitvā aṅgatirañño aggamahesiyā kucchimhi nibbattissāmi, ‘rucā’ti me nāmaṃ bhavissatī’’ti ñatvā ‘‘tato anantarā kuhiṃ nibbattissāmī’’ti olokentī ‘‘sattamāya jātiyā tato cavitvā tāvatiṃsabhavane mahiddhiko devaputto hutvā nibbattissāmi, itthibhāvato muccissāmī’’ti aññāsi. Tasmā –
‘‘തത്ഥ ഠിതാഹം വേദേഹ, സരാമി സത്ത ജാതിയോ;
‘‘Tattha ṭhitāhaṃ vedeha, sarāmi satta jātiyo;
അനാഗതാപി സത്തേവ, യാ ഗമിസ്സം ഇതോ ചുതാ’’തി. – ആദിമാഹ;
Anāgatāpi satteva, yā gamissaṃ ito cutā’’ti. – ādimāha;
തത്ഥ പരിയാഗതന്തി പരിയായേന അത്തനോ വാരേന ആഗതം. സത്ത ജച്ചോതി വജ്ജിരട്ഠേ നപുംസകജാതിയാ സദ്ധിം ദേവലോകേ പഞ്ച, അയഞ്ച ഛട്ഠാതി സത്ത ജാതിയോതി വുച്ചന്തി. ഏതാ സത്ത ജാതിയോ നിച്ചം സക്കതപൂജിതാ അഹോസിന്തി ദസ്സേതി. ഛട്ഠാ നിഗതിയോതി ദേവലോകേ പന പഞ്ച, അയഞ്ച ഏകാതി ഇമാ ഛ ഗതിയോ ഇത്ഥിഭാവാന മുച്ചിസ്സന്തി വദതി. സത്തമീ ചാതി ഇതോ ചവിത്വാ അനന്തരം. സന്താനമയന്തി ഏകതോവണ്ടകാദിവസേന കതസന്താനം. ഗന്ഥേന്തീതി യഥാ സന്താനമയാ ഹോന്തി, ഏവം അജ്ജപി മമ പരിചാരികാ നന്ദനവനേ മാലം ഗന്ഥേന്തിയേവ. യോ മേ മാലം പടിച്ഛതീതി മഹാരാജ, അനന്തരജാതിയം മമ സാമികോ ജവോ നാമ ദേവപുത്തോ യോ രുക്ഖതോ പതിതപതിതം മാലം പടിച്ഛതി.
Tattha pariyāgatanti pariyāyena attano vārena āgataṃ. Satta jaccoti vajjiraṭṭhe napuṃsakajātiyā saddhiṃ devaloke pañca, ayañca chaṭṭhāti satta jātiyoti vuccanti. Etā satta jātiyo niccaṃ sakkatapūjitā ahosinti dasseti. Chaṭṭhā nigatiyoti devaloke pana pañca, ayañca ekāti imā cha gatiyo itthibhāvāna muccissanti vadati. Sattamī cāti ito cavitvā anantaraṃ. Santānamayanti ekatovaṇṭakādivasena katasantānaṃ. Ganthentīti yathā santānamayā honti, evaṃ ajjapi mama paricārikā nandanavane mālaṃ ganthentiyeva. Yo me mālaṃ paṭicchatīti mahārāja, anantarajātiyaṃ mama sāmiko javo nāma devaputto yo rukkhato patitapatitaṃ mālaṃ paṭicchati.
സോളസാതി മഹാരാജ, മമ ജാതിയാ ഇമാനി സോളസ വസ്സാനി, ഏത്തകോ പന കാലോ ദേവാനം ഏകോ മുഹുത്തോ, തേന താ മമ ചുതഭാവമ്പി അജാനന്താ മമത്ഥായ മാലം ഗന്ഥേന്തിയേവ. മാനുസിന്തി മനുസ്സാനം വസ്സഗണനം ആഗമ്മ ഏസ സരദോസതം വസ്സസതം ഹോതി, ഏവം ദീഘായുകാ ദേവാ . ഇമിനാ പന കാരണേന പരലോകസ്സ ച കല്യാണപാപകാനഞ്ച കമ്മാനം അത്ഥിതം ജാനാഹി, ദേവാതി.
Soḷasāti mahārāja, mama jātiyā imāni soḷasa vassāni, ettako pana kālo devānaṃ eko muhutto, tena tā mama cutabhāvampi ajānantā mamatthāya mālaṃ ganthentiyeva. Mānusinti manussānaṃ vassagaṇanaṃ āgamma esa saradosataṃ vassasataṃ hoti, evaṃ dīghāyukā devā . Iminā pana kāraṇena paralokassa ca kalyāṇapāpakānañca kammānaṃ atthitaṃ jānāhi, devāti.
അന്വേന്തീതി യഥാ മം അനുബന്ധിംസു, ഏവം അനുബന്ധന്തി. ന ഹി കമ്മം വിനസ്സതീതി ദിട്ഠധമ്മവേദനീയം തസ്മിംയേവ അത്തഭാവേ, ഉപപജ്ജവേദനീയം അനന്തരഭവേ വിപാകം ദേതി, അപരാപരിയവേദനീയം പന വിപാകം അദത്വാ ന നസ്സതി. തം സന്ധായ ‘‘ന ഹി കമ്മം വിനസ്സതീ’’തി വത്വാ ‘‘ദേവ, അഹം പരദാരികകമ്മസ്സ നിസ്സന്ദേന നിരയേ ച തിരച്ഛാനയോനിയഞ്ച മഹന്തം ദുക്ഖം അനുഭവിം. സചേ പന തുമ്ഹേപി ഇദാനി ഗുണസ്സ കഥം ഗഹേത്വാ ഏവം കരിസ്സഥ, മയാ അനുഭൂതസദിസമേവ ദുക്ഖം അനുഭവിസ്സഥ, തസ്മാ ഏവം മാ കരിത്ഥാ’’തി ആഹ.
Anventīti yathā maṃ anubandhiṃsu, evaṃ anubandhanti. Na hi kammaṃ vinassatīti diṭṭhadhammavedanīyaṃ tasmiṃyeva attabhāve, upapajjavedanīyaṃ anantarabhave vipākaṃ deti, aparāpariyavedanīyaṃ pana vipākaṃ adatvā na nassati. Taṃ sandhāya ‘‘na hi kammaṃ vinassatī’’ti vatvā ‘‘deva, ahaṃ paradārikakammassa nissandena niraye ca tiracchānayoniyañca mahantaṃ dukkhaṃ anubhaviṃ. Sace pana tumhepi idāni guṇassa kathaṃ gahetvā evaṃ karissatha, mayā anubhūtasadisameva dukkhaṃ anubhavissatha, tasmā evaṃ mā karitthā’’ti āha.
അഥസ്സ ഉത്തരി ധമ്മം ദേസേന്തീ ആഹ –
Athassa uttari dhammaṃ desentī āha –
൧൨൮൩.
1283.
‘‘യോ ഇച്ഛേ പുരിസോ ഹോതും, ജാതിം ജാതിം പുനപ്പുനം;
‘‘Yo icche puriso hotuṃ, jātiṃ jātiṃ punappunaṃ;
പരദാരം വിവജ്ജേയ്യ, ധോതപാദോവ കദ്ദമം.
Paradāraṃ vivajjeyya, dhotapādova kaddamaṃ.
൧൨൮൪.
1284.
‘‘യാ ഇച്ഛേ പുരിസോ ഹോതും, ജാതിം ജാതിം പുനപ്പുനം;
‘‘Yā icche puriso hotuṃ, jātiṃ jātiṃ punappunaṃ;
സാമികം അപചായേയ്യ, ഇന്ദംവ പരിചാരികാ.
Sāmikaṃ apacāyeyya, indaṃva paricārikā.
൧൨൮൫.
1285.
‘‘യോ ഇച്ഛേ ദിബ്യഭോഗഞ്ച, ദിബ്ബമായും യസം സുഖം;
‘‘Yo icche dibyabhogañca, dibbamāyuṃ yasaṃ sukhaṃ;
പാപാനി പരിവജ്ജേത്വാ, തിവിധം ധമ്മമാചരേ.
Pāpāni parivajjetvā, tividhaṃ dhammamācare.
൧൨൮൬.
1286.
‘‘കായേന വാചാ മനസാ, അപ്പമത്തോ വിചക്ഖണോ;
‘‘Kāyena vācā manasā, appamatto vicakkhaṇo;
അത്തനോ ഹോതി അത്ഥായ, ഇത്ഥീ വാ യദി വാ പുമാ.
Attano hoti atthāya, itthī vā yadi vā pumā.
൧൨൮൭.
1287.
‘‘യേ കേചിമേ മാനുജാ ജീവലോകേ, യസസ്സിനോ സബ്ബസമന്തഭോഗാ;
‘‘Ye kecime mānujā jīvaloke, yasassino sabbasamantabhogā;
അസംസയം തേഹി പുരേ സുചിണ്ണം, കമ്മസ്സകാസേ പുഥു സബ്ബസത്താ.
Asaṃsayaṃ tehi pure suciṇṇaṃ, kammassakāse puthu sabbasattā.
൧൨൮൮.
1288.
‘‘ഇങ്ഘാനുചിന്തേസി സയമ്പി ദേവ, കുതോനിദാനാ തേ ഇമാ ജനിന്ദ;
‘‘Iṅghānucintesi sayampi deva, kutonidānā te imā janinda;
യാ തേ ഇമാ അച്ഛരാസന്നികാസാ, അലങ്കതാ കഞ്ചനജാലഛന്നാ’’തി.
Yā te imā accharāsannikāsā, alaṅkatā kañcanajālachannā’’ti.
തത്ഥ ഹോതുന്തി ഭവിതും. സബ്ബസമന്തഭോഗാതി പരിപുണ്ണസബ്ബഭോഗാ. സുചിണ്ണന്തി സുട്ഠു ചിണ്ണം കല്യാണകമ്മം കതം. കമ്മസ്സകാസേതി കമ്മസ്സകാ അത്തനാ കതകമ്മസ്സേവ വിപാകപടിസംവേദിനോ. ന ഹി മാതാപിതൂഹി കതം കമ്മം പുത്തധീതാനം വിപാകം ദേതി, ന താഹി പുത്തധീതാഹി കതം കമ്മം മാതാപിതൂനം വിപാകം ദേതി. സേസേഹി കതം സേസാനം കിമേവ ദസ്സതി? ഇങ്ഘാതി ചോദനത്ഥേ നിപാതോ. അനുചിന്തേസീതി പുനപ്പുനം ചിന്തേയ്യാസി. യാ തേ ഇമാതി യാ ഇമാ സോളസസഹസ്സാ ഇത്ഥിയോ തം ഉപട്ഠഹന്തി, ഇമാ തേ കുതോനിദാനാ, കിം നിപജ്ജിത്വാ നിദ്ദായന്തേന ലദ്ധാ, ഉദാഹു പന്ഥദൂസനസന്ധിച്ഛേദാദീനി പാപാനി കത്വാ, അദു കല്യാണകമ്മം നിസ്സായ ലദ്ധാതി ഇദം താവ അത്തനാപി ചിന്തേയ്യാസി, ദേവാതി.
Tattha hotunti bhavituṃ. Sabbasamantabhogāti paripuṇṇasabbabhogā. Suciṇṇanti suṭṭhu ciṇṇaṃ kalyāṇakammaṃ kataṃ. Kammassakāseti kammassakā attanā katakammasseva vipākapaṭisaṃvedino. Na hi mātāpitūhi kataṃ kammaṃ puttadhītānaṃ vipākaṃ deti, na tāhi puttadhītāhi kataṃ kammaṃ mātāpitūnaṃ vipākaṃ deti. Sesehi kataṃ sesānaṃ kimeva dassati? Iṅghāti codanatthe nipāto. Anucintesīti punappunaṃ cinteyyāsi. Yā te imāti yā imā soḷasasahassā itthiyo taṃ upaṭṭhahanti, imā te kutonidānā, kiṃ nipajjitvā niddāyantena laddhā, udāhu panthadūsanasandhicchedādīni pāpāni katvā, adu kalyāṇakammaṃ nissāya laddhāti idaṃ tāva attanāpi cinteyyāsi, devāti.
ഏവം സാ പിതരം അനുസാസി. തമത്ഥം പകാസേന്തോ സത്ഥാ ആഹ –
Evaṃ sā pitaraṃ anusāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
൧൨൮൯.
1289.
‘‘ഇച്ചേവം പിതരം കഞ്ഞാ, രുചാ തോസേസി അങ്ഗതിം;
‘‘Iccevaṃ pitaraṃ kaññā, rucā tosesi aṅgatiṃ;
മൂള്ഹസ്സ മഗ്ഗമാചിക്ഖി, ധമ്മമക്ഖാസി സുബ്ബതാ’’തി.
Mūḷhassa maggamācikkhi, dhammamakkhāsi subbatā’’ti.
തത്ഥ ഇച്ചേവന്തി ഭിക്ഖവേ, ഇതി ഇമേഹി ഏവരൂപേഹി മധുരേഹി വചനേഹി രുചാകഞ്ഞാ പിതരം തോസേസി, മൂള്ഹസ്സ മഗ്ഗം വിയ തസ്സ സുഗതിമഗ്ഗം ആചിക്ഖി, നാനാനയേഹി സുചരിതധമ്മം അക്ഖാസി. ധമ്മം കഥേന്തീയേവ സാ സുബ്ബതാ സുന്ദരവതാ അത്തനോ അതീതജാതിയോപി കഥേസി.
Tattha iccevanti bhikkhave, iti imehi evarūpehi madhurehi vacanehi rucākaññā pitaraṃ tosesi, mūḷhassa maggaṃ viya tassa sugatimaggaṃ ācikkhi, nānānayehi sucaritadhammaṃ akkhāsi. Dhammaṃ kathentīyeva sā subbatā sundaravatā attano atītajātiyopi kathesi.
ഏവം പുബ്ബണ്ഹതോ പട്ഠായ സബ്ബരത്തിം പിതു ധമ്മം ദേസേത്വാ ‘‘മാ, ദേവ, നഗ്ഗസ്സ മിച്ഛാദിട്ഠികസ്സ വചനം ഗണ്ഹി, ‘അത്ഥി അയം ലോകോ, അത്ഥി പരലോകോ , അത്ഥി സുകടദുക്കടകമ്മാനം ഫല’ന്തി വദന്തസ്സ മാദിസസ്സ കല്യാണമിത്തസ്സ വചനം ഗണ്ഹ, മാ അതിത്ഥേന പക്ഖന്ദീ’’തി ആഹ. ഏവം സന്തേപി പിതരം മിച്ഛാദസ്സനാ മോചേതും നാസക്ഖി. സോ ഹി കേവലം തസ്സാ മധുരവചനം സുത്വാ തുസ്സി. മാതാപിതരോ ഹി പിയപുത്താനം വചനം പിയായന്തി, ന പന തം മിച്ഛാദസ്സനം വിസ്സജ്ജേസി. നഗരേപി ‘‘രുചാ കിര രാജധീതാ പിതു ധമ്മം ദേസേത്വാ മിച്ഛാദസ്സനം വിസ്സജ്ജാപേസീ’’തി ഏകകോലാഹലം അഹോസി. ‘‘പണ്ഡിതാ രാജധീതാ അജ്ജ പിതരം മിച്ഛാദസ്സനാ മോചേത്വാ നഗരവാസീനം സോത്ഥിഭാവം കരിസ്സതീ’’തി മഹാജനോ തുസ്സി. സാ പിതരം ബോധേതും അസക്കോന്തീ വീരിയം അവിസ്സജ്ജേത്വാവ ‘‘യേന കേനചി ഉപായേന പിതു സോത്ഥിഭാവം കരിസ്സാമീ’’തി സിരസ്മിം അഞ്ജലിം പതിട്ഠപേത്വാ ദസദിസാ നമസ്സിത്വാ ‘‘ഇമസ്മിം ലോകേ ലോകസന്ധാരകാ ധമ്മികസമണബ്രാഹ്മണാ നാമ ലോകപാലദേവതാ നാമ മഹാബ്രഹ്മാനോ നാമ അത്ഥി, തേ ഇധാഗന്ത്വാ അത്തനോ ബലേന മമ പിതരം മിച്ഛാദസ്സനം വിസ്സജ്ജാപേന്തു , ഏതസ്സ ഗുണേ അസതിപി മമ ഗുണേന മമ സീലേന മമ സച്ചേന ഇധാഗന്ത്വാ ഇമം മിച്ഛാദസ്സനം വിസ്സജ്ജാപേത്വാ സകലലോകസ്സ സോത്ഥിം കരോന്തൂ’’തി അധിട്ഠഹിത്വാ നമസ്സി.
Evaṃ pubbaṇhato paṭṭhāya sabbarattiṃ pitu dhammaṃ desetvā ‘‘mā, deva, naggassa micchādiṭṭhikassa vacanaṃ gaṇhi, ‘atthi ayaṃ loko, atthi paraloko , atthi sukaṭadukkaṭakammānaṃ phala’nti vadantassa mādisassa kalyāṇamittassa vacanaṃ gaṇha, mā atitthena pakkhandī’’ti āha. Evaṃ santepi pitaraṃ micchādassanā mocetuṃ nāsakkhi. So hi kevalaṃ tassā madhuravacanaṃ sutvā tussi. Mātāpitaro hi piyaputtānaṃ vacanaṃ piyāyanti, na pana taṃ micchādassanaṃ vissajjesi. Nagarepi ‘‘rucā kira rājadhītā pitu dhammaṃ desetvā micchādassanaṃ vissajjāpesī’’ti ekakolāhalaṃ ahosi. ‘‘Paṇḍitā rājadhītā ajja pitaraṃ micchādassanā mocetvā nagaravāsīnaṃ sotthibhāvaṃ karissatī’’ti mahājano tussi. Sā pitaraṃ bodhetuṃ asakkontī vīriyaṃ avissajjetvāva ‘‘yena kenaci upāyena pitu sotthibhāvaṃ karissāmī’’ti sirasmiṃ añjaliṃ patiṭṭhapetvā dasadisā namassitvā ‘‘imasmiṃ loke lokasandhārakā dhammikasamaṇabrāhmaṇā nāma lokapāladevatā nāma mahābrahmāno nāma atthi, te idhāgantvā attano balena mama pitaraṃ micchādassanaṃ vissajjāpentu , etassa guṇe asatipi mama guṇena mama sīlena mama saccena idhāgantvā imaṃ micchādassanaṃ vissajjāpetvā sakalalokassa sotthiṃ karontū’’ti adhiṭṭhahitvā namassi.
തദാ ബോധിസത്തോ നാരദോ നാമ മഹാബ്രഹ്മാ അഹോസി. ബോധിസത്താ ച നാമ അത്തനോ മേത്താഭാവനായ അനുദ്ദയായ മഹന്തഭാവേന സുപ്പടിപന്നദുപ്പടിപന്നേ സത്തേ ദസ്സനത്ഥം കാലാനുകാലം ലോകം ഓലോകേന്തി. സോ തം ദിവസം ലോകം ഓലോകേന്തോ തം രാജധീതരം പിതു മിച്ഛാദിട്ഠിമോചനത്ഥം ലോകസന്ധാരകദേവതായോ നമസ്സമാനം ദിസ്വാ, ‘‘ഠപേത്വാ മം അഞ്ഞോ ഏതം രാജാനം മിച്ഛാദസ്സനം വിസ്സജ്ജാപേതും സമത്ഥോ നാമ നത്ഥി, അജ്ജ മയാ രാജധീതു സങ്ഗഹം, രഞ്ഞോ ച സപരിജനസ്സ സോത്ഥിഭാവം കത്വാ ആഗന്തും വട്ടതി, കേന നു ഖോ വേസേന ഗമിസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ ‘‘മനുസ്സാനം പബ്ബജിതാ പിയാ ചേവ ഗരുനോ ച ആദേയ്യവചനാ ച, തസ്മാ പബ്ബജിതവേസേന ഗമിസ്സാമീ’’തി സന്നിട്ഠാനം കത്വാ പാസാദികം സുവണ്ണവണ്ണം മനുസ്സത്തഭാവം മാപേത്വാ മനുഞ്ഞം ജടാമണ്ഡലം ബന്ധിത്വാ ജടന്തരേ കഞ്ചനസൂചിം ഓദഹിത്വാ അന്തോ രത്തപടം ഉപരി രത്തവാകചീരം നിവാസേത്വാ പാരുപിത്വാ സുവണ്ണതാരാഖചിതം രജതമയം അജിനചമ്മം ഏകംസേ കത്വാ മുത്താസിക്കായ പക്ഖിത്തം സുവണ്ണമയം ഭിക്ഖാഭാജനം ആദായ തീസു ഠാനേസു ഓനതം സുവണ്ണകാജം ഖന്ധേ കത്വാ മുത്താസിക്കായ ഏവ പവാളകമണ്ഡലും ആദായ ഇമിനാ ഇസിവേസേന ഗഗനതലേ ചന്ദോ വിയ വിരോചമാനോ ആകാസേന ആഗന്ത്വാ അലങ്കതചന്ദകപാസാദമഹാതലം പവിസിത്വാ രഞ്ഞോ പുരതോ ആകാസേ അട്ഠാസി. തമത്ഥം പകാസേന്തോ സത്ഥാ ആഹ –
Tadā bodhisatto nārado nāma mahābrahmā ahosi. Bodhisattā ca nāma attano mettābhāvanāya anuddayāya mahantabhāvena suppaṭipannaduppaṭipanne satte dassanatthaṃ kālānukālaṃ lokaṃ olokenti. So taṃ divasaṃ lokaṃ olokento taṃ rājadhītaraṃ pitu micchādiṭṭhimocanatthaṃ lokasandhārakadevatāyo namassamānaṃ disvā, ‘‘ṭhapetvā maṃ añño etaṃ rājānaṃ micchādassanaṃ vissajjāpetuṃ samattho nāma natthi, ajja mayā rājadhītu saṅgahaṃ, rañño ca saparijanassa sotthibhāvaṃ katvā āgantuṃ vaṭṭati, kena nu kho vesena gamissāmī’’ti cintetvā ‘‘manussānaṃ pabbajitā piyā ceva garuno ca ādeyyavacanā ca, tasmā pabbajitavesena gamissāmī’’ti sanniṭṭhānaṃ katvā pāsādikaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ manussattabhāvaṃ māpetvā manuññaṃ jaṭāmaṇḍalaṃ bandhitvā jaṭantare kañcanasūciṃ odahitvā anto rattapaṭaṃ upari rattavākacīraṃ nivāsetvā pārupitvā suvaṇṇatārākhacitaṃ rajatamayaṃ ajinacammaṃ ekaṃse katvā muttāsikkāya pakkhittaṃ suvaṇṇamayaṃ bhikkhābhājanaṃ ādāya tīsu ṭhānesu onataṃ suvaṇṇakājaṃ khandhe katvā muttāsikkāya eva pavāḷakamaṇḍaluṃ ādāya iminā isivesena gaganatale cando viya virocamāno ākāsena āgantvā alaṅkatacandakapāsādamahātalaṃ pavisitvā rañño purato ākāse aṭṭhāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
൧൨൯൦.
1290.
‘‘അഥാഗമാ ബ്രഹ്മലോകാ, നാരദോ മാനുസിം പജം;
‘‘Athāgamā brahmalokā, nārado mānusiṃ pajaṃ;
ജമ്ബുദീപം അവേക്ഖന്തോ, അദ്ദാ രാജാനമങ്ഗതിം.
Jambudīpaṃ avekkhanto, addā rājānamaṅgatiṃ.
൧൨൯൧.
1291.
‘‘തതോ പതിട്ഠാ പാസാദേ, വേദേഹസ്സ പുരത്ഥതോ;
‘‘Tato patiṭṭhā pāsāde, vedehassa puratthato;
തഞ്ച ദിസ്വാനാനുപ്പത്തം, രുചാ ഇസിമവന്ദഥാ’’തി.
Tañca disvānānuppattaṃ, rucā isimavandathā’’ti.
തത്ഥ അദ്ദാതി ബ്രഹ്മലോകേ ഠിതോവ ജമ്ബുദീപം അവേക്ഖന്തോ ഗുണാജീവകസ്സ സന്തികേ ഗഹിതമിച്ഛാദസ്സനം രാജാനം അങ്ഗതിം അദ്ദസ, തസ്മാ ആഗതോതി അത്ഥോ. തതോ പതിട്ഠാതി തതോ സോ ബ്രഹ്മാ തസ്സ രഞ്ഞോ അമച്ചഗണപരിവുതസ്സ നിസിന്നസ്സ പുരതോ തസ്മിം പാസാദേ അപദേ പദം ദസ്സേന്തോ ആകാസേ പതിട്ഠഹി. അനുപ്പത്തന്തി ആഗതം. ഇസിന്തി ഇസിവേസേന ആഗതത്താ സത്ഥാ ‘‘ഇസി’’ന്തി ആഹ. അവന്ദഥാതി ‘‘മമാനുഗ്ഗഹേന മമ പിതരി കാരുഞ്ഞം കത്വാ ഏകോ ദേവരാജാ ആഗതോ ഭവിസ്സതീ’’തി ഹട്ഠപഹട്ഠാ വാതാഭിഹടാ സുവണ്ണകദലീ വിയ ഓനമിത്വാ നാരദബ്രഹ്മാനം അവന്ദി.
Tattha addāti brahmaloke ṭhitova jambudīpaṃ avekkhanto guṇājīvakassa santike gahitamicchādassanaṃ rājānaṃ aṅgatiṃ addasa, tasmā āgatoti attho. Tato patiṭṭhāti tato so brahmā tassa rañño amaccagaṇaparivutassa nisinnassa purato tasmiṃ pāsāde apade padaṃ dassento ākāse patiṭṭhahi. Anuppattanti āgataṃ. Isinti isivesena āgatattā satthā ‘‘isi’’nti āha. Avandathāti ‘‘mamānuggahena mama pitari kāruññaṃ katvā eko devarājā āgato bhavissatī’’ti haṭṭhapahaṭṭhā vātābhihaṭā suvaṇṇakadalī viya onamitvā nāradabrahmānaṃ avandi.
രാജാപി തം ദിസ്വാവ ബ്രഹ്മതേജേന തജ്ജിതോ അത്തനോ ആസനേ സണ്ഠാതും അസക്കോന്തോ ആസനാ ഓരുയ്ഹ ഭൂമിയം ഠത്വാ ആഗതട്ഠാനഞ്ച നാമഗോത്തഞ്ച പുച്ഛി. തമത്ഥം പകാസേന്തോ സത്ഥാ ആഹ –
Rājāpi taṃ disvāva brahmatejena tajjito attano āsane saṇṭhātuṃ asakkonto āsanā oruyha bhūmiyaṃ ṭhatvā āgataṭṭhānañca nāmagottañca pucchi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
൧൨൯൨.
1292.
‘‘അഥാസനമ്ഹാ ഓരുയ്ഹ, രാജാ ബ്യഥിതമാനസോ;
‘‘Athāsanamhā oruyha, rājā byathitamānaso;
നാരദം പരിപുച്ഛന്തോ, ഇദം വചനമബ്രവി.
Nāradaṃ paripucchanto, idaṃ vacanamabravi.
൧൨൯൩.
1293.
‘കുതോ നു ആഗച്ഛസി ദേവവണ്ണി, ഓഭാസയം സബ്ബദിസാ ചന്ദിമാവ;
‘Kuto nu āgacchasi devavaṇṇi, obhāsayaṃ sabbadisā candimāva;
അക്ഖാഹി മേ പുച്ഛിതോ നാമഗോത്തം, കഥം തം ജാനന്തി മനുസ്സലോകേ’’’തി.
Akkhāhi me pucchito nāmagottaṃ, kathaṃ taṃ jānanti manussaloke’’’ti.
തത്ഥ ബ്യഥിതമാനസോതി ഭീതചിത്തോ. കുതോ നൂതി കച്ചി നു ഖോ വിജ്ജാധരോ ഭവേയ്യാതി മഞ്ഞമാനോ അവന്ദിത്വാവ ഏവം പുച്ഛി.
Tattha byathitamānasoti bhītacitto. Kuto nūti kacci nu kho vijjādharo bhaveyyāti maññamāno avanditvāva evaṃ pucchi.
അഥ സോ ‘‘അയം രാജാ ‘പരലോകോ നത്ഥീ’തി മഞ്ഞതി, പരലോകമേവസ്സ താവ ആചിക്ഖിസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ ഗാഥമാഹ –
Atha so ‘‘ayaṃ rājā ‘paraloko natthī’ti maññati, paralokamevassa tāva ācikkhissāmī’’ti cintetvā gāthamāha –
൧൨൯൪.
1294.
‘‘അഹഞ്ഹി ദേവതോ ഇദാനി ഏമി, ഓഭാസയം സബ്ബദിസാ ചന്ദിമാവ;
‘‘Ahañhi devato idāni emi, obhāsayaṃ sabbadisā candimāva;
അക്ഖാമി തേ പുച്ഛിതോ നാമഗോത്തം, ജാനന്തി മം നാരദോ കസ്സപോ ചാ’’തി.
Akkhāmi te pucchito nāmagottaṃ, jānanti maṃ nārado kassapo cā’’ti.
തത്ഥ ദേവതോതി ദേവലോകതോ. നാരദോ കസ്സപോ ചാതി മം നാമേന നാരദോ, ഗോത്തേന കസ്സപോതി ജാനന്തി.
Tattha devatoti devalokato. Nārado kassapo cāti maṃ nāmena nārado, gottena kassapoti jānanti.
അഥ രാജാ ‘‘ഇമം പച്ഛാപി പരലോകം പുച്ഛിസ്സാമി, ഇദ്ധിയാ ലദ്ധകാരണം താവ പുച്ഛിസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ ഗാഥമാഹ –
Atha rājā ‘‘imaṃ pacchāpi paralokaṃ pucchissāmi, iddhiyā laddhakāraṇaṃ tāva pucchissāmī’’ti cintetvā gāthamāha –
൧൨൯൫.
1295.
‘‘അച്ഛേരരൂപം തവ യാദിസഞ്ച, വേഹായസം ഗച്ഛസി തിട്ഠസീ ച;
‘‘Accherarūpaṃ tava yādisañca, vehāyasaṃ gacchasi tiṭṭhasī ca;
പുച്ഛാമി തം നാരദ ഏതമത്ഥം, അഥ കേന വണ്ണേന തവായമിദ്ധീ’’തി.
Pucchāmi taṃ nārada etamatthaṃ, atha kena vaṇṇena tavāyamiddhī’’ti.
തത്ഥ യാദിസഞ്ചാതി യാദിസഞ്ച തവ സണ്ഠാനം, യഞ്ച ത്വം ആകാസേ ഗച്ഛസി തിട്ഠസി ച, ഇദം അച്ഛരിയജാതം.
Tattha yādisañcāti yādisañca tava saṇṭhānaṃ, yañca tvaṃ ākāse gacchasi tiṭṭhasi ca, idaṃ acchariyajātaṃ.
നാരദോ ആഹ –
Nārado āha –
൧൨൯൬.
1296.
‘‘സച്ചഞ്ച ധമ്മോ ച ദമോ ച ചാഗോ, ഗുണാ മമേതേ പകതാ പുരാണാ;
‘‘Saccañca dhammo ca damo ca cāgo, guṇā mamete pakatā purāṇā;
തേഹേവ ധമ്മേഹി സുസേവിതേഹി, മനോജലോ യേന കാമം ഗതോസ്മീ’’തി.
Teheva dhammehi susevitehi, manojalo yena kāmaṃ gatosmī’’ti.
തത്ഥ സച്ചന്തി മുസാവാദവിരഹിതം വചീസച്ചം. ധമ്മോതി തിവിധസുചരിതധമ്മോ ചേവ കസിണപരികമ്മഝാനധമ്മോ ച. ദമോതി ഇന്ദ്രിയദമനം. ചാഗോതി കിലേസപരിച്ചാഗോ ച ദേയ്യധമ്മപരിച്ചാഗോ ച. മമേതേ ഗുണാതി മമ ഏതേ ഗുണസമ്പയുത്താ ഗുണസഹഗതാ. പകതാ പുരാണാതി മയാ പുരിമഭവേ കതാതി ദസ്സേതി. ‘‘തേഹേവ ധമ്മേഹി സുസേവിതേഹീ’’തി തേ സബ്ബേ ഗുണേ സുസേവിതേ പരിചാരിതേ ദസ്സേതി. മനോജവോതി ഇദ്ധിയാ കാരണേന പടിലദ്ധോ. യേന കാമം ഗതോസ്മീതി യേന ദേവട്ഠാനേ ച മനുസ്സട്ഠാനേ ച ഗന്തും ഇച്ഛനം, തേന ഗതോസ്മീതി അത്ഥോ.
Tattha saccanti musāvādavirahitaṃ vacīsaccaṃ. Dhammoti tividhasucaritadhammo ceva kasiṇaparikammajhānadhammo ca. Damoti indriyadamanaṃ. Cāgoti kilesapariccāgo ca deyyadhammapariccāgo ca. Mamete guṇāti mama ete guṇasampayuttā guṇasahagatā. Pakatā purāṇāti mayā purimabhave katāti dasseti. ‘‘Teheva dhammehi susevitehī’’ti te sabbe guṇe susevite paricārite dasseti. Manojavoti iddhiyā kāraṇena paṭiladdho. Yena kāmaṃ gatosmīti yena devaṭṭhāne ca manussaṭṭhāne ca gantuṃ icchanaṃ, tena gatosmīti attho.
രാജാ ഏവം തസ്മിം കഥേന്തേപി മിച്ഛാദസ്സനസ്സ ഗഹിതത്താ പരലോകം അസദ്ദഹന്തോ ‘‘അത്ഥി നു ഖോ പുഞ്ഞവിപാകോ’’തി വത്വാ ഗാഥമാഹ –
Rājā evaṃ tasmiṃ kathentepi micchādassanassa gahitattā paralokaṃ asaddahanto ‘‘atthi nu kho puññavipāko’’ti vatvā gāthamāha –
൧൨൯൭.
1297.
‘‘അച്ഛേരമാചിക്ഖസി പുഞ്ഞസിദ്ധിം, സചേ ഹി ഏതേഹി യഥാ വദേസി;
‘‘Accheramācikkhasi puññasiddhiṃ, sace hi etehi yathā vadesi;
പുച്ഛാമി തം നാരദ ഏതമത്ഥം, പുട്ഠോ ച മേ സാധു വിയാകരോഹീ’’തി.
Pucchāmi taṃ nārada etamatthaṃ, puṭṭho ca me sādhu viyākarohī’’ti.
തത്ഥ പുഞ്ഞസിദ്ധിന്തി പുഞ്ഞാനം സിദ്ധിം ഫലദായകത്തം ആചിക്ഖന്തോ അച്ഛരിയം ആചിക്ഖസി.
Tattha puññasiddhinti puññānaṃ siddhiṃ phaladāyakattaṃ ācikkhanto acchariyaṃ ācikkhasi.
നാരദോ ആഹ –
Nārado āha –
൧൨൯൮.
1298.
‘‘പുച്ഛസ്സു മം രാജ തവേസ അത്ഥോ, യം സംസയം കുരുസേ ഭൂമിപാല;
‘‘Pucchassu maṃ rāja tavesa attho, yaṃ saṃsayaṃ kuruse bhūmipāla;
അഹം തം നിസ്സംസയതം ഗമേമി, നയേഹി ഞായേഹി ച ഹേതുഭീ ചാ’’തി.
Ahaṃ taṃ nissaṃsayataṃ gamemi, nayehi ñāyehi ca hetubhī cā’’ti.
തത്ഥ തവേസ അത്ഥോതി പുച്ഛിതബ്ബകോ നാമ തവ ഏസ അത്ഥോ. യം സംസയന്തി യം കിസ്മിഞ്ചിദേവ അത്ഥേ സംസയം കരോസി, തം മം പുച്ഛ. നിസ്സംസയതന്തി അഹം തം നിസ്സംസയഭാവം ഗമേമി. നയേഹീതി കാരണവചനേഹി. ഞായേഹീതി ഞാണേഹി. ഹേതുഭീതി പച്ചയേഹി, പടിഞ്ഞാമത്തേനേവ അവത്വാ ഞാണേന പരിച്ഛിന്ദിത്വാ കാരണവചനേന ച തേസം ധമ്മാനം സമുട്ഠാപകപച്ചയേഹി ച തം നിസ്സംസയം കരിസ്സാമീതി അത്ഥോ.
Tattha tavesa atthoti pucchitabbako nāma tava esa attho. Yaṃ saṃsayanti yaṃ kismiñcideva atthe saṃsayaṃ karosi, taṃ maṃ puccha. Nissaṃsayatanti ahaṃ taṃ nissaṃsayabhāvaṃ gamemi. Nayehīti kāraṇavacanehi. Ñāyehīti ñāṇehi. Hetubhīti paccayehi, paṭiññāmatteneva avatvā ñāṇena paricchinditvā kāraṇavacanena ca tesaṃ dhammānaṃ samuṭṭhāpakapaccayehi ca taṃ nissaṃsayaṃ karissāmīti attho.
രാജാ ആഹ –
Rājā āha –
൧൨൯൯.
1299.
‘‘പുച്ഛാമി തം നാരദ ഏതമത്ഥം, പുട്ഠോ ച മേ നാരദ മാ മുസാ ഭണി;
‘‘Pucchāmi taṃ nārada etamatthaṃ, puṭṭho ca me nārada mā musā bhaṇi;
അത്ഥി നു ദേവാ പിതരോ നു അത്ഥി, ലോകോ പരോ അത്ഥി ജനോ യമാഹൂ’’തി.
Atthi nu devā pitaro nu atthi, loko paro atthi jano yamāhū’’ti.
തത്ഥ ജനോ യമാഹൂതി യം ജനോ ഏവമാഹ – ‘‘അത്ഥി ദേവാ, അത്ഥി പിതരോ, അത്ഥി പരോ ലോകോ’’തി, തം സബ്ബം അത്ഥി നു ഖോതി പുച്ഛതി.
Tattha jano yamāhūti yaṃ jano evamāha – ‘‘atthi devā, atthi pitaro, atthi paro loko’’ti, taṃ sabbaṃ atthi nu khoti pucchati.
നാരദോ ആഹ –
Nārado āha –
൧൩൦൦.
1300.
‘‘അത്ഥേവ ദേവാ പിതരോ ച അത്ഥി, ലോകോ പരോ അത്ഥി ജനോ യമാഹു;
‘‘Attheva devā pitaro ca atthi, loko paro atthi jano yamāhu;
കാമേസു ഗിദ്ധാ ച നരാ പമൂള്ഹാ, ലോകം പരം ന വിദൂ മോഹയുത്താ’’തി.
Kāmesu giddhā ca narā pamūḷhā, lokaṃ paraṃ na vidū mohayuttā’’ti.
തത്ഥ അത്ഥേവ ദേവാതി മഹാരാജ, ദേവാ ച പിതരോ ച അത്ഥി, യമ്പി ജനോ പരലോകമാഹ, സോപി അത്ഥേവ. ന വിദൂതി കാമഗിദ്ധാ പന മോഹമൂള്ഹാ ജനാ പരലോകം ന വിദന്തി ന ജാനന്തീതി.
Tattha attheva devāti mahārāja, devā ca pitaro ca atthi, yampi jano paralokamāha, sopi attheva. Na vidūti kāmagiddhā pana mohamūḷhā janā paralokaṃ na vidanti na jānantīti.
തം സുത്വാ രാജാ പരിഹാസം കരോന്തോ ഏവമാഹ –
Taṃ sutvā rājā parihāsaṃ karonto evamāha –
൧൩൦൧.
1301.
‘‘അത്ഥീതി ചേ നാരദ സദ്ദഹാസി, നിവേസനം പരലോകേ മതാനം;
‘‘Atthīti ce nārada saddahāsi, nivesanaṃ paraloke matānaṃ;
ഇധേവ മേ പഞ്ച സതാനി ദേഹി, ദസ്സാമി തേ പരലോകേ സഹസ്സ’’ന്തി.
Idheva me pañca satāni dehi, dassāmi te paraloke sahassa’’nti.
തത്ഥ നിവേസനന്തി നിവാസട്ഠാനം. പഞ്ച സതാനീതി പഞ്ച കഹാപണസതാനി.
Tattha nivesananti nivāsaṭṭhānaṃ. Pañca satānīti pañca kahāpaṇasatāni.
അഥ നം മഹാസത്തോ പരിസമജ്ഝേയേവ ഗരഹന്തോ ആഹ –
Atha naṃ mahāsatto parisamajjheyeva garahanto āha –
൧൩൦൨.
1302.
‘‘ദജ്ജേമു ഖോ പഞ്ച സതാനി ഭോതോ, ജഞ്ഞാമു ചേ സീലവന്തം വദഞ്ഞും;
‘‘Dajjemu kho pañca satāni bhoto, jaññāmu ce sīlavantaṃ vadaññuṃ;
ലുദ്ദം തം ഭോന്തം നിരയേ വസന്തം, കോ ചോദയേ പരലോകേ സഹസ്സം.
Luddaṃ taṃ bhontaṃ niraye vasantaṃ, ko codaye paraloke sahassaṃ.
൧൩൦൩.
1303.
‘‘ഇധേവ യോ ഹോതി അധമ്മസീലോ, പാപാചാരോ അലസോ ലുദ്ദകമ്മോ;
‘‘Idheva yo hoti adhammasīlo, pāpācāro alaso luddakammo;
ന പണ്ഡിതാ തസ്മിം ഇണം ദദന്തി, ന ഹി ആഗമോ ഹോതി തഥാവിധമ്ഹാ.
Na paṇḍitā tasmiṃ iṇaṃ dadanti, na hi āgamo hoti tathāvidhamhā.
൧൩൦൪.
1304.
‘‘ദക്ഖഞ്ച പോസം മനുജാ വിദിത്വാ, ഉട്ഠാനകം സീലവന്തം വദഞ്ഞും;
‘‘Dakkhañca posaṃ manujā viditvā, uṭṭhānakaṃ sīlavantaṃ vadaññuṃ;
സയമേവ ഭോഗേഹി നിമന്തയന്തി, കമ്മം കരിത്വാ പുന മാഹരേസീ’’തി.
Sayameva bhogehi nimantayanti, kammaṃ karitvā puna māharesī’’ti.
തത്ഥ ജഞ്ഞാമു ചേതി യദി മയം ഭവന്തം ‘‘സീലവാ ഏസ വദഞ്ഞൂ, ധമ്മികസമണബ്രാഹ്മണാനം ഇമസ്മിം കാലേ ഇമിനാ നാമത്ഥോതി ജാനിത്വാ തസ്സ തസ്സ കിച്ചസ്സ കാരകോ വദഞ്ഞൂ’’തി ജാനേയ്യാമ. അഥ തേ വഡ്ഢിയാ പഞ്ച സതാനി ദദേയ്യാമ, ത്വം പന ലുദ്ദോ സാഹസികോ മിച്ഛാദസ്സനം ഗഹേത്വാ ദാനസാലം വിദ്ധംസേത്വാ പരദാരേസു അപരജ്ഝസി, ഇതോ ചുതോ നിരയേ ഉപ്പജ്ജിസ്സസി, ഏവം ലുദ്ദം തം നിരയേ വസന്തം ഭോന്തം തത്ഥ ഗന്ത്വാ കോ ‘‘സഹസ്സം മേ ദേഹീ’’തി ചോദേസ്സതി. തഥാവിധമ്ഹാതി താദിസാ പുരിസാ ദിന്നസ്സ ഇണസ്സ പുന ആഗമോ നാമ ന ഹോതി. ദക്ഖന്തി ധനുപ്പാദനകുസലം. പുന മാഹരേസീതി അത്തനോ കമ്മം കരിത്വാ ധനം ഉപ്പാദേത്വാ പുന അമ്ഹാകം സന്തകം ആഹരേയ്യാസി, മാ നിക്കമ്മോ വസീതി സയമേവ ഭോഗേഹി നിമന്തയന്തീതി.
Tattha jaññāmu ceti yadi mayaṃ bhavantaṃ ‘‘sīlavā esa vadaññū, dhammikasamaṇabrāhmaṇānaṃ imasmiṃ kāle iminā nāmatthoti jānitvā tassa tassa kiccassa kārako vadaññū’’ti jāneyyāma. Atha te vaḍḍhiyā pañca satāni dadeyyāma, tvaṃ pana luddo sāhasiko micchādassanaṃ gahetvā dānasālaṃ viddhaṃsetvā paradāresu aparajjhasi, ito cuto niraye uppajjissasi, evaṃ luddaṃ taṃ niraye vasantaṃ bhontaṃ tattha gantvā ko ‘‘sahassaṃ me dehī’’ti codessati. Tathāvidhamhāti tādisā purisā dinnassa iṇassa puna āgamo nāma na hoti. Dakkhanti dhanuppādanakusalaṃ. Puna māharesīti attano kammaṃ karitvā dhanaṃ uppādetvā puna amhākaṃ santakaṃ āhareyyāsi, mā nikkammo vasīti sayameva bhogehi nimantayantīti.
ഇതി രാജാ തേന നിഗ്ഗയ്ഹമാനോ അപ്പടിഭാനോ അഹോസി. മഹാജനോ ഹട്ഠതുട്ഠോ ഹുത്വാ ‘‘മഹിദ്ധികോ ദേവോപി അജ്ജ രാജാനം മിച്ഛാദസ്സനം വിസ്സജ്ജാപേസ്സതീ’’തി സകലനഗരം ഏകകോലാഹലം അഹോസി. മഹാസത്തസ്സാനുഭാവേന തദാ സത്തയോജനികായ മിഥിലായ തസ്സ ധമ്മദേസനം അസ്സുണന്തോ നാമ നാഹോസി. അഥ മഹാസത്തോ ‘‘അയം രാജാ അതിവിയ ദള്ഹം മിച്ഛാദസ്സനം ഗണ്ഹി, നിരയഭയേന നം സന്തജ്ജേത്വാ മിച്ഛാദിട്ഠിം വിസ്സജ്ജാപേത്വാ പുന ദേവലോകേന അസ്സാസേസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ ‘‘മഹാരാജ, സചേ ദിട്ഠിം ന വിസ്സജ്ജേസ്സസി, ഏവം അനന്തദുക്ഖം നിരയം ഗമിസ്സസീ’’തി വത്വാ നിരയകഥം പട്ഠപേസി –
Iti rājā tena niggayhamāno appaṭibhāno ahosi. Mahājano haṭṭhatuṭṭho hutvā ‘‘mahiddhiko devopi ajja rājānaṃ micchādassanaṃ vissajjāpessatī’’ti sakalanagaraṃ ekakolāhalaṃ ahosi. Mahāsattassānubhāvena tadā sattayojanikāya mithilāya tassa dhammadesanaṃ assuṇanto nāma nāhosi. Atha mahāsatto ‘‘ayaṃ rājā ativiya daḷhaṃ micchādassanaṃ gaṇhi, nirayabhayena naṃ santajjetvā micchādiṭṭhiṃ vissajjāpetvā puna devalokena assāsessāmī’’ti cintetvā ‘‘mahārāja, sace diṭṭhiṃ na vissajjessasi, evaṃ anantadukkhaṃ nirayaṃ gamissasī’’ti vatvā nirayakathaṃ paṭṭhapesi –
൧൩൦൫.
1305.
‘‘ഇതോ ചുതോ ദക്ഖസി തത്ഥ രാജ, കാകോലസങ്ഘേഹി വികസ്സമാനം;
‘‘Ito cuto dakkhasi tattha rāja, kākolasaṅghehi vikassamānaṃ;
തം ഖജ്ജമാനം നിരയേ വസന്തം, കാകേഹി ഗിജ്ഝേഹി ച സേനകേഹി;
Taṃ khajjamānaṃ niraye vasantaṃ, kākehi gijjhehi ca senakehi;
സഞ്ഛിന്നഗത്തം രുഹിരം സവന്തം, കോ ചോദയേ പരലോകേ സഹസ്സ’’ന്തി.
Sañchinnagattaṃ ruhiraṃ savantaṃ, ko codaye paraloke sahassa’’nti.
തത്ഥ കാകോലസങ്ഘേഹീതി ലോഹതുണ്ഡേഹി കാകസങ്ഘേഹി. വികസ്സമാനന്തി അത്താനം ആകഡ്ഢിയമാനം തത്ഥ നിരയേ പസ്സിസ്സസി. തന്തി തം ഭവന്തം.
Tattha kākolasaṅghehīti lohatuṇḍehi kākasaṅghehi. Vikassamānanti attānaṃ ākaḍḍhiyamānaṃ tattha niraye passissasi. Tanti taṃ bhavantaṃ.
തം പന കാകോലനിരയം വണ്ണേത്വാ ‘‘സചേപി ഏത്ഥ ന നിബ്ബത്തിസ്സസി, ലോകന്തരനിരയേ നിബ്ബത്തിസ്സസീ’’തി വത്വാ തം നിരയം ദസ്സേതും ഗാഥമാഹ –
Taṃ pana kākolanirayaṃ vaṇṇetvā ‘‘sacepi ettha na nibbattissasi, lokantaraniraye nibbattissasī’’ti vatvā taṃ nirayaṃ dassetuṃ gāthamāha –
൧൩൦൬.
1306.
‘‘അന്ധംതമം തത്ഥ ന ചന്ദസൂരിയാ, നിരയോ സദാ തുമുലോ ഘോരരൂപോ;
‘‘Andhaṃtamaṃ tattha na candasūriyā, nirayo sadā tumulo ghorarūpo;
സാ നേവ രത്തീ ന ദിവാ പഞ്ഞായതി, തഥാവിധേ കോ വിചരേ ധനത്ഥികോ’’തി.
Sā neva rattī na divā paññāyati, tathāvidhe ko vicare dhanatthiko’’ti.
തത്ഥ അന്ധം തമന്തി മഹാരാജ, യമ്ഹി ലോകന്തരനിരയേ മിച്ഛാദിട്ഠികാ നിബ്ബത്തന്തി, തത്ഥ ചക്ഖുവിഞ്ഞാണസ്സ ഉപ്പത്തിനിവാരണം അന്ധതമം. സദാ തുമുലോതി സോ നിരയോ നിച്ചം ബഹലന്ധകാരോ. ഘോരരൂപോതി ഭീസനകജാതികോ. സാ നേവ രത്തീതി യാ ഇധ രത്തി ദിവാ ച, സാ നേവ തത്ഥ പഞ്ഞായതി. കോ വിചരേതി കോ ഉദ്ധാരം സോധേന്തോ വിചരിസ്സതി.
Tattha andhaṃ tamanti mahārāja, yamhi lokantaraniraye micchādiṭṭhikā nibbattanti, tattha cakkhuviññāṇassa uppattinivāraṇaṃ andhatamaṃ. Sadā tumuloti so nirayo niccaṃ bahalandhakāro. Ghorarūpoti bhīsanakajātiko. Sā neva rattīti yā idha ratti divā ca, sā neva tattha paññāyati. Ko vicareti ko uddhāraṃ sodhento vicarissati.
തമ്പിസ്സ ലോകന്തരനിരയം വിത്ഥാരേന വണ്ണേത്വാ ‘‘മഹാരാജ, മിച്ഛാദിട്ഠിം അവിസ്സജ്ജേന്തോ ന കേവലം ഏതദേവ, അഞ്ഞമ്പി ദുക്ഖം അനുഭവിസ്സസീ’’തി ദസ്സേന്തോ ഗാഥമാഹ –
Tampissa lokantaranirayaṃ vitthārena vaṇṇetvā ‘‘mahārāja, micchādiṭṭhiṃ avissajjento na kevalaṃ etadeva, aññampi dukkhaṃ anubhavissasī’’ti dassento gāthamāha –
൧൩൦൭.
1307.
‘‘സബലോ ച സാമോ ച ദുവേ സുവാനാ, പവദ്ധകായാ ബലിനോ മഹന്താ;
‘‘Sabalo ca sāmo ca duve suvānā, pavaddhakāyā balino mahantā;
ഖാദന്തി ദന്തേഹി അയോമയേഹി, ഇതോ പണുന്നം പരലോകപത്ത’’ന്തി.
Khādanti dantehi ayomayehi, ito paṇunnaṃ paralokapatta’’nti.
തത്ഥ ഇതോ പണുന്നന്തി ഇമമ്ഹാ മനുസ്സലോകാ ചുതം. പരതോ നിരയേസുപി ഏസേവ നയോ. തസ്മാ സബ്ബാനി താനി നിരയട്ഠാനാനി നിരയപാലാനം ഉപക്കമേഹി സദ്ധിം ഹേട്ഠാ വുത്തനയേനേവ വിത്ഥാരേത്വാ താസം താസം ഗാഥാനം അനുത്താനാനി പദാനി വണ്ണേതബ്ബാനി.
Tattha ito paṇunnanti imamhā manussalokā cutaṃ. Parato nirayesupi eseva nayo. Tasmā sabbāni tāni nirayaṭṭhānāni nirayapālānaṃ upakkamehi saddhiṃ heṭṭhā vuttanayeneva vitthāretvā tāsaṃ tāsaṃ gāthānaṃ anuttānāni padāni vaṇṇetabbāni.
൧൩൦൮.
1308.
‘‘തം ഖജ്ജമാനം നിരയേ വസന്തം, ലുദ്ദേഹി വാളേഹി അഘമ്മിഗേഹി ച;
‘‘Taṃ khajjamānaṃ niraye vasantaṃ, luddehi vāḷehi aghammigehi ca;
സഞ്ഛിന്നഗത്തം രുഹിരം സവന്തം, കോ ചോദയേ പരലോകേ സഹസ്സ’’ന്തി.
Sañchinnagattaṃ ruhiraṃ savantaṃ, ko codaye paraloke sahassa’’nti.
തത്ഥ ലുദ്ദേഹീതി ദാരുണേഹി. വാളേഹീതി ദുട്ഠേഹി. അഘമ്മിഗേഹീതി അഘാവഹേഹി മിഗേഹി, ദുക്ഖാവഹേഹി സുനഖേഹീതി അത്ഥോ.
Tattha luddehīti dāruṇehi. Vāḷehīti duṭṭhehi. Aghammigehīti aghāvahehi migehi, dukkhāvahehi sunakhehīti attho.
൧൩൦൯.
1309.
‘‘ഉസൂഹി സത്തീഹി ച സുനിസിതാഹി, ഹനന്തി വിജ്ഝന്തി ച പച്ചമിത്താ;
‘‘Usūhi sattīhi ca sunisitāhi, hananti vijjhanti ca paccamittā;
കാളൂപകാളാ നിരയമ്ഹി ഘോരേ, പുബ്ബേ നരം ദുക്കടകമ്മകാരി’’ന്തി.
Kāḷūpakāḷā nirayamhi ghore, pubbe naraṃ dukkaṭakammakāri’’nti.
തത്ഥ ഹനന്തി വിജ്ഝന്തി ചാതി ജലിതായ അയപഥവിയം പാതേത്വാ സകലസരീരം ഛിദ്ദാവഛിദ്ദം കരോന്താ പഹരന്തി ചേവ വിജ്ഝന്തി ച. കാളൂപകാളാതി ഏവംനാമകാ നിരയപാലാ. നിരയമ്ഹീതി തസ്മിം തേസഞ്ഞേവ വസേന കാളൂപകാളസങ്ഖാതേ നിരയേ. ദുക്കടകമ്മകാരിന്തി മിച്ഛാദിട്ഠിവസേന ദുക്കടാനം കമ്മാനം കാരകം.
Tattha hananti vijjhanti cāti jalitāya ayapathaviyaṃ pātetvā sakalasarīraṃ chiddāvachiddaṃ karontā paharanti ceva vijjhanti ca. Kāḷūpakāḷāti evaṃnāmakā nirayapālā. Nirayamhīti tasmiṃ tesaññeva vasena kāḷūpakāḷasaṅkhāte niraye. Dukkaṭakammakārinti micchādiṭṭhivasena dukkaṭānaṃ kammānaṃ kārakaṃ.
൧൩൧൦.
1310.
‘‘തം ഹഞ്ഞമാനം നിരയേ വജന്തം, കുച്ഛിസ്മിം പസ്സസ്മിം വിപ്ഫാലിതൂദരം;
‘‘Taṃ haññamānaṃ niraye vajantaṃ, kucchismiṃ passasmiṃ vipphālitūdaraṃ;
സഞ്ഛിന്നഗത്തം രുഹിരം സവന്തം, കോ ചോദയേ പരലോകേ സഹസ്സ’’ന്തി.
Sañchinnagattaṃ ruhiraṃ savantaṃ, ko codaye paraloke sahassa’’nti.
തത്ഥ തന്തി തം ഭവന്തം തത്ഥ നിരയേ തഥാ ഹഞ്ഞമാനം. വജന്തന്തി ഇതോ ചിതോ ച ധാവന്തം. കുച്ഛിസ്മിന്തി കുച്ഛിയഞ്ച പസ്സേ ച ഹഞ്ഞമാനം വിജ്ഝിയമാനന്തി അത്ഥോ.
Tattha tanti taṃ bhavantaṃ tattha niraye tathā haññamānaṃ. Vajantanti ito cito ca dhāvantaṃ. Kucchisminti kucchiyañca passe ca haññamānaṃ vijjhiyamānanti attho.
൧൩൧൧.
1311.
‘‘സത്തീ ഉസൂ തോമരഭിണ്ഡിവാലാ, വിവിധാവുധാ വസ്സന്തി തത്ഥ ദേവാ;
‘‘Sattī usū tomarabhiṇḍivālā, vividhāvudhā vassanti tattha devā;
പതന്തി അങ്ഗാരമിവച്ചിമന്തോ, സിലാസനീ വസ്സതി ലുദ്ദകമ്മേതി.
Patanti aṅgāramivaccimanto, silāsanī vassati luddakammeti.
തത്ഥ അങ്ഗാരമിവച്ചിമന്തോതി ജലിതഅങ്ഗാരാ വിയ അച്ചിമന്താ ആവുധവിസേസാ പതന്തി. സിലാസനീതി ജലിതസിലാസനി. വസ്സതി ലുദ്ദകമ്മേതി യഥാ നാമ ദേവേ വസ്സന്തേ അസനി പതതി, ഏവമേവ ആകാസേ സമുട്ഠായ ചിച്ചിടായമാനം ജലിതസിലാവസ്സം തേസം ലുദ്ദകമ്മാനം ഉപരി പതതി.
Tattha aṅgāramivaccimantoti jalitaaṅgārā viya accimantā āvudhavisesā patanti. Silāsanīti jalitasilāsani. Vassati luddakammeti yathā nāma deve vassante asani patati, evameva ākāse samuṭṭhāya cicciṭāyamānaṃ jalitasilāvassaṃ tesaṃ luddakammānaṃ upari patati.
൧൩൧൨.
1312.
‘‘ഉണ്ഹോ ച വാതോ നിരയമ്ഹി ദുസ്സഹോ, ന തമ്ഹി സുഖം ലബ്ഭതി ഇത്തരമ്പി;
‘‘Uṇho ca vāto nirayamhi dussaho, na tamhi sukhaṃ labbhati ittarampi;
തം തം വിധാവന്തമലേനമാതുരം, കോ ചോദയേ പരലോകേ സഹസ്സ’’ന്തി.
Taṃ taṃ vidhāvantamalenamāturaṃ, ko codaye paraloke sahassa’’nti.
തത്ഥ ഇത്തരമ്പീതി പരിത്തകമ്പി. വിധാവന്തന്തി വിവിധാ ധാവന്തം.
Tattha ittarampīti parittakampi. Vidhāvantanti vividhā dhāvantaṃ.
൧൩൧൩.
1313.
‘‘സന്ധാവമാനമ്പി രഥേസു യുത്തം, സജോതിഭൂതം പഥവിം കമന്തം;
‘‘Sandhāvamānampi rathesu yuttaṃ, sajotibhūtaṃ pathaviṃ kamantaṃ;
പതോദലട്ഠീഹി സുചോദയന്തം, കോ ചോദയേ പരലോകേ സഹസ്സ’’ന്തി.
Patodalaṭṭhīhi sucodayantaṃ, ko codaye paraloke sahassa’’nti.
തത്ഥ രഥേസു യുത്തന്തി വാരേന വാരം തേസു ജലിതലോഹരഥേസു യുത്തം. കമന്തന്തി അക്കമമാനം. സുചോദയന്തന്തി സുട്ഠു ചോദയന്തം.
Tattha rathesu yuttanti vārena vāraṃ tesu jalitaloharathesu yuttaṃ. Kamantanti akkamamānaṃ. Sucodayantanti suṭṭhu codayantaṃ.
൧൩൧൪.
1314.
‘‘തമാരുഹന്തം ഖുരസഞ്ചിതം ഗിരിം, വിഭിംസനം പജ്ജലിതം ഭയാനകം;
‘‘Tamāruhantaṃ khurasañcitaṃ giriṃ, vibhiṃsanaṃ pajjalitaṃ bhayānakaṃ;
സഞ്ഛിന്നഗത്തം രുഹിരം സവന്തം, കോ ചോദയേ പരലോകേ സഹസ്സ’’ന്തി.
Sañchinnagattaṃ ruhiraṃ savantaṃ, ko codaye paraloke sahassa’’nti.
തത്ഥ തമാരുഹന്തന്തി തം ഭവന്തം ജലിതാവുധപഹാരേ അസഹിത്വാ ജലിതഖുരേഹി സഞ്ചിതം ജലിതലോഹപബ്ബതം ആരുഹന്തം.
Tattha tamāruhantanti taṃ bhavantaṃ jalitāvudhapahāre asahitvā jalitakhurehi sañcitaṃ jalitalohapabbataṃ āruhantaṃ.
൧൩൧൫.
1315.
‘‘തമാരുഹന്തം പബ്ബതസന്നികാസം, അങ്ഗാരരാസിം ജലിതം ഭയാനകം;
‘‘Tamāruhantaṃ pabbatasannikāsaṃ, aṅgārarāsiṃ jalitaṃ bhayānakaṃ;
സുദഡ്ഢഗത്തം കപണം രുദന്തം, കോ ചോദയേ പരലോകേ സഹസ്സ’’ന്തി.
Sudaḍḍhagattaṃ kapaṇaṃ rudantaṃ, ko codaye paraloke sahassa’’nti.
തത്ഥ സുദഡ്ഢഗത്തന്തി സുട്ഠു ദഡ്ഢസരീരം.
Tattha sudaḍḍhagattanti suṭṭhu daḍḍhasarīraṃ.
൧൩൧൬.
1316.
‘‘അബ്ഭകൂടസമാ ഉച്ചാ, കണ്ടകനിചിതാ ദുമാ;
‘‘Abbhakūṭasamā uccā, kaṇṭakanicitā dumā;
അയോമയേഹി തിക്ഖേഹി, നരലോഹിതപായിഭീ’’തി.
Ayomayehi tikkhehi, naralohitapāyibhī’’ti.
തത്ഥ കണ്ടകനിചിതാതി ജലിതകണ്ടകേഹി ചിതാ. ‘‘അയോമയേഹീ’’തി ഇദം യേഹി കണ്ടകേഹി ആചിതാ, തേ ദസ്സേതും വുത്തം.
Tattha kaṇṭakanicitāti jalitakaṇṭakehi citā. ‘‘Ayomayehī’’ti idaṃ yehi kaṇṭakehi ācitā, te dassetuṃ vuttaṃ.
൧൩൧൭.
1317.
‘‘തമാരുഹന്തി നാരിയോ, നരാ ച പരദാരഗൂ;
‘‘Tamāruhanti nāriyo, narā ca paradāragū;
ചോദിതാ സത്തിഹത്ഥേഹി, യമനിദ്ദേസകാരിഭീ’’തി.
Coditā sattihatthehi, yamaniddesakāribhī’’ti.
തത്ഥ തമാരുഹന്തീതി തം ഏവരൂപം സിമ്ബലിരുക്ഖം ആരുഹന്തി. യമനിദ്ദേസകാരിഭീതി യമസ്സ വചനകരേഹി, നിരയപാലേഹീതി അത്ഥോ.
Tattha tamāruhantīti taṃ evarūpaṃ simbalirukkhaṃ āruhanti. Yamaniddesakāribhīti yamassa vacanakarehi, nirayapālehīti attho.
൧൩൧൮.
1318.
‘‘തമാരുഹന്തം നിരയം, സിമ്ബലിം രുഹിരമക്ഖിതം;
‘‘Tamāruhantaṃ nirayaṃ, simbaliṃ ruhiramakkhitaṃ;
വിദഡ്ഢകായം വിതചം, ആതുരം ഗാള്ഹവേദനം.
Vidaḍḍhakāyaṃ vitacaṃ, āturaṃ gāḷhavedanaṃ.
൧൩൧൯.
1319.
‘‘പസ്സസന്തം മുഹും ഉണ്ഹം, പുബ്ബകമ്മാപരാധികം;
‘‘Passasantaṃ muhuṃ uṇhaṃ, pubbakammāparādhikaṃ;
ദുമഗ്ഗേ വിതചം ഗത്തം, കോ തം യാചേയ്യ തം ധന’’ന്തി.
Dumagge vitacaṃ gattaṃ, ko taṃ yāceyya taṃ dhana’’nti.
തത്ഥ വിദഡ്ഢകായന്തി വിഹിംസിതകായം. വിതചന്തി ചമ്മമംസാനം ഛിദ്ദാവഛിദ്ദം ഛിന്നതായ കോവിളാരപുപ്ഫം വിയ കിംസുകപുപ്ഫം വിയ ച.
Tattha vidaḍḍhakāyanti vihiṃsitakāyaṃ. Vitacanti cammamaṃsānaṃ chiddāvachiddaṃ chinnatāya koviḷārapupphaṃ viya kiṃsukapupphaṃ viya ca.
൧൩൨൦.
1320.
‘‘അബ്ഭകൂടസമാ ഉച്ചാ, അസിപത്താചിതാ ദുമാ;
‘‘Abbhakūṭasamā uccā, asipattācitā dumā;
അയോമയേഹി തിക്ഖേഹി, നരലോഹിതപായിഭീ’’തി.
Ayomayehi tikkhehi, naralohitapāyibhī’’ti.
തത്ഥ അസിപത്താചിതാതി അസിമയേഹി പത്തേഹി ചിതാ.
Tattha asipattācitāti asimayehi pattehi citā.
൧൩൨൧.
1321.
‘‘തമാരുഹന്തം അസിപത്തപാദപം, അസീഹി തിക്ഖേഹി ച ഛിജ്ജമാനം;
‘‘Tamāruhantaṃ asipattapādapaṃ, asīhi tikkhehi ca chijjamānaṃ;
സഞ്ഛിന്നഗത്തം രുഹിരം സവന്തം, കോ ചോദയേ പരലോകേ സഹസ്സ’’ന്തി.
Sañchinnagattaṃ ruhiraṃ savantaṃ, ko codaye paraloke sahassa’’nti.
തത്ഥ തമാരുഹന്തന്തി തം ഭവന്തം നിരയപാലാനം ആവുധപഹാരേ അസഹിത്വാ ആരുഹന്തം.
Tattha tamāruhantanti taṃ bhavantaṃ nirayapālānaṃ āvudhapahāre asahitvā āruhantaṃ.
൧൩൨൨.
1322.
‘‘തതോ നിക്ഖന്തമത്തം തം, അസിപത്താചിതാ ദുമാ;
‘‘Tato nikkhantamattaṃ taṃ, asipattācitā dumā;
സമ്പതിതം വേതരണിം, കോ തം യാചേയ്യ തം ധന’’ന്തി.
Sampatitaṃ vetaraṇiṃ, ko taṃ yāceyya taṃ dhana’’nti.
തത്ഥ സമ്പതിതന്തി പതിതം.
Tattha sampatitanti patitaṃ.
൧൩൨൩.
1323.
‘‘ഖരാ ഖാരോദികാ തത്താ, ദുഗ്ഗാ വേതരണീ നദീ;
‘‘Kharā khārodikā tattā, duggā vetaraṇī nadī;
അയോപോക്ഖരസഞ്ഛന്നാ, തിക്ഖാ പത്തേഹി സന്ദതി’’.
Ayopokkharasañchannā, tikkhā pattehi sandati’’.
തത്ഥ ഖരാതി ഫരുസാ. അയോപോക്ഖരസഞ്ഛന്നാതി അയോമയേഹി തിഖിണപരിയന്തേഹി പോക്ഖരപത്തേഹി സഞ്ഛന്നാ. പത്തേഹീതി തേഹി പത്തേഹി സാ നദീ തിക്ഖാ ഹുത്വാ സന്ദതി.
Tattha kharāti pharusā. Ayopokkharasañchannāti ayomayehi tikhiṇapariyantehi pokkharapattehi sañchannā. Pattehīti tehi pattehi sā nadī tikkhā hutvā sandati.
൧൩൨൪.
1324.
‘‘തത്ഥ സഞ്ഛിന്നഗത്തം തം, വുയ്ഹന്തം രുഹിരമക്ഖിതം;
‘‘Tattha sañchinnagattaṃ taṃ, vuyhantaṃ ruhiramakkhitaṃ;
വേതരഞ്ഞേ അനാലമ്ബേ, കോ തം യാചേയ്യ തം ധന’’ന്തി.
Vetaraññe anālambe, ko taṃ yāceyya taṃ dhana’’nti.
തത്ഥ വേതരഞ്ഞേതി വേതരണീഉദകേ.
Tattha vetaraññeti vetaraṇīudake.
ഇമം പന മഹാസത്തസ്സ നിരയകഥം സുത്വാ രാജാ സംവിഗ്ഗഹദയോ മഹാസത്തഞ്ഞേവ താണഗവേസീ ഹുത്വാ ആഹ –
Imaṃ pana mahāsattassa nirayakathaṃ sutvā rājā saṃviggahadayo mahāsattaññeva tāṇagavesī hutvā āha –
൧൩൨൫.
1325.
‘‘വേധാമി രുക്ഖോ വിയ ഛിജ്ജമാനോ, ദിസം ന ജാനാമി പമൂള്ഹസഞ്ഞോ;
‘‘Vedhāmi rukkho viya chijjamāno, disaṃ na jānāmi pamūḷhasañño;
ഭയാനുതപ്പാമി മഹാ ച മേ ഭയാ, സുത്വാന കഥാ തവ ഭാസിതാ ഇസേ.
Bhayānutappāmi mahā ca me bhayā, sutvāna kathā tava bhāsitā ise.
൧൩൨൬.
1326.
‘‘ആദിത്തേ വാരിമജ്ഝംവ, ദീപംവോഘേ മഹണ്ണവേ;
‘‘Āditte vārimajjhaṃva, dīpaṃvoghe mahaṇṇave;
അന്ധകാരേവ പജ്ജോതോ, ത്വം നോസി സരണം ഇസേ.
Andhakāreva pajjoto, tvaṃ nosi saraṇaṃ ise.
൧൩൨൭.
1327.
‘‘അത്ഥഞ്ച ധമ്മം അനുസാസ മം ഇസേ, അതീതമദ്ധാ അപരാധിതം മയാ;
‘‘Atthañca dhammaṃ anusāsa maṃ ise, atītamaddhā aparādhitaṃ mayā;
ആചിക്ഖ മേ നാരദ സുദ്ധിമഗ്ഗം, യഥാ അഹം നോ നിരയം പതേയ്യ’’ന്തി.
Ācikkha me nārada suddhimaggaṃ, yathā ahaṃ no nirayaṃ pateyya’’nti.
തത്ഥ ഭയാനുതപ്പാമീതി അത്തനാ കതസ്സ പാപസ്സ ഭയേന അനുതപ്പാമി. മഹാ ച മേ ഭയാതി മഹന്തഞ്ച മേ നിരയഭയം ഉപ്പന്നം. ദിപംവോഘേതി ദീപംവ ഓഘേ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – ആദിത്തേ കാലേ വാരിമജ്ഝം വിയ ഭിന്നനാവാനം ഓഘേ അണ്ണവേ പതിട്ഠം അലഭമാനാനം ദീപം വിയ അന്ധകാരഗതാനം പജ്ജോതോ വിയ ച ത്വം നോ ഇസേ സരണം ഭവ. അതീതമദ്ധാ അപരാധിതം മയാതി ഏകംസേന മയാ അതീതം കമ്മം അപരാധിതം വിരാധിതം, കുസലം അതിക്കമിത്വാ അകുസലമേവ കതന്തി.
Tattha bhayānutappāmīti attanā katassa pāpassa bhayena anutappāmi. Mahā ca me bhayāti mahantañca me nirayabhayaṃ uppannaṃ. Dipaṃvogheti dīpaṃva oghe. Idaṃ vuttaṃ hoti – āditte kāle vārimajjhaṃ viya bhinnanāvānaṃ oghe aṇṇave patiṭṭhaṃ alabhamānānaṃ dīpaṃ viya andhakāragatānaṃ pajjoto viya ca tvaṃ no ise saraṇaṃ bhava. Atītamaddhā aparādhitaṃ mayāti ekaṃsena mayā atītaṃ kammaṃ aparādhitaṃ virādhitaṃ, kusalaṃ atikkamitvā akusalameva katanti.
അഥസ്സ മഹാസത്തോ വിസുദ്ധിമഗ്ഗം ആചിക്ഖിതും സമ്മാപടിപന്നേ പോരാണകരാജാനോ ഉദാഹരണവസേന ദസ്സേന്തോ ആഹ –
Athassa mahāsatto visuddhimaggaṃ ācikkhituṃ sammāpaṭipanne porāṇakarājāno udāharaṇavasena dassento āha –
൧൩൨൮.
1328.
‘‘യഥാ അഹൂ ധതരട്ഠോ, വേസ്സാമിത്തോ അട്ഠകോ യാമതഗ്ഗി;
‘‘Yathā ahū dhataraṭṭho, vessāmitto aṭṭhako yāmataggi;
ഉസിന്ദരോ ചാപി സിവീ ച രാജാ, പരിചാരകാ സമണബ്രാഹ്മണാനം.
Usindaro cāpi sivī ca rājā, paricārakā samaṇabrāhmaṇānaṃ.
൧൩൨൯.
1329.
‘‘ഏതേ ചഞ്ഞേ ച രാജാനോ, യേ സഗ്ഗവിസയം ഗതാ;
‘‘Ete caññe ca rājāno, ye saggavisayaṃ gatā;
അധമ്മം പരിവജ്ജേത്വാ, ധമ്മം ചര മഹീപതി.
Adhammaṃ parivajjetvā, dhammaṃ cara mahīpati.
൧൩൩൦.
1330.
‘‘അന്നഹത്ഥാ ച തേ ബ്യമ്ഹേ, ഘോസയന്തു പുരേ തവ;
‘‘Annahatthā ca te byamhe, ghosayantu pure tava;
‘കോ ഛാതോ കോ ച തസിതോ, കോ മാലം കോ വിലേപനം;
‘Ko chāto ko ca tasito, ko mālaṃ ko vilepanaṃ;
നാനാരത്താനം വത്ഥാനം, കോ നഗ്ഗോ പരിദഹിസ്സതി.
Nānārattānaṃ vatthānaṃ, ko naggo paridahissati.
൧൩൩൧.
1331.
‘കോ പന്ഥേ ഛത്തമാനേതി, പാദുകാ ച മുദൂ സുഭാ’;
‘Ko panthe chattamāneti, pādukā ca mudū subhā’;
ഇതി സായഞ്ച പാതോ ച, ഘോസയന്തു പുരേ തവ.
Iti sāyañca pāto ca, ghosayantu pure tava.
൧൩൩൨.
1332.
‘‘ജിണ്ണം പോസം ഗവാസ്സഞ്ച, മാസ്സു യുഞ്ജ യഥാ പുരേ;
‘‘Jiṇṇaṃ posaṃ gavāssañca, māssu yuñja yathā pure;
പരിഹാരഞ്ച ദജ്ജാസി, അധികാരകതോ ബലീ’’തി.
Parihārañca dajjāsi, adhikārakato balī’’ti.
തത്ഥ ഏതേ ചാതി യഥാ ഏതേ ച ധതരട്ഠോ വേസ്സാമിത്തോ അട്ഠകോ യാമതഗ്ഗി ഉസിന്ദരോ സിവീതി ഛ രാജാനോ അഞ്ഞേ ച ധമ്മം ചരിത്വാ സഗ്ഗവിസയം ഗതാ, ഏവം ത്വമ്പി അധമ്മം പരിവജ്ജേത്വാ ധമ്മം ചര. കോ ഛാതോതി മഹാരാജ, തവ ബ്യമ്ഹേ പുരേ രാജനിവേസനേ ചേവ നഗരേ ച അന്നഹത്ഥാ പുരിസാ ‘‘കോ ഛാതോ, കോ തസിതോ’’തി തേസം ദാതുകാമതായ ഘോസേന്തു. കോ മാലന്തി കോ മാലം ഇച്ഛതി, കോ വിലേപനം ഇച്ഛതി, നാനാരത്താനം വത്ഥാനം യം യം ഇച്ഛതി, തം തം കോ നഗ്ഗോ പരിദഹിസ്സതീതി ഘോസേന്തു. കോ പന്ഥേ ഛത്തമാനേതീതി കോ പന്ഥേ ഛത്തം ധാരയിസ്സതി. പാദുകാ ചാതി ഉപാഹനാ ച മുദൂ സുഭാ കോ ഇച്ഛതി.
Tattha ete cāti yathā ete ca dhataraṭṭho vessāmitto aṭṭhako yāmataggi usindaro sivīti cha rājāno aññe ca dhammaṃ caritvā saggavisayaṃ gatā, evaṃ tvampi adhammaṃ parivajjetvā dhammaṃ cara. Ko chātoti mahārāja, tava byamhe pure rājanivesane ceva nagare ca annahatthā purisā ‘‘ko chāto, ko tasito’’ti tesaṃ dātukāmatāya ghosentu. Ko mālanti ko mālaṃ icchati, ko vilepanaṃ icchati, nānārattānaṃ vatthānaṃ yaṃ yaṃ icchati, taṃ taṃ ko naggo paridahissatīti ghosentu. Ko panthe chattamānetīti ko panthe chattaṃ dhārayissati. Pādukā cāti upāhanā ca mudū subhā ko icchati.
ജിണ്ണം പോസന്തി യോ തേ ഉപട്ഠാകേസു അമച്ചോ വാ അഞ്ഞോ വാ പുബ്ബേ കതൂപകാരോ ജരാജിണ്ണകാലേ യഥാ പോരാണകാലേ കമ്മം കാതും ന സക്കോതി, യേപി തേ ഗവാസ്സാദയോ ജിണ്ണതായ കമ്മം കാതും ന സക്കോന്തി, തേസു ഏകമ്പി പുബ്ബേ വിയ കമ്മേസു മാ യോജയി. ജിണ്ണകാലസ്മിഞ്ഹി തേ താനി കമ്മാനി കാതും ന സക്കോന്തി. പരിഹാരഞ്ചാതി ഇധ പരിവാരോ ‘‘പരിഹാരോ’’തി വുത്തോ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – യോ ച തേ ബലീ ഹുത്വാ അധികാരകതോ പുബ്ബേ കതൂപകാരോ ഹോതി, തസ്സ ജരാജിണ്ണകാലേ യഥാപോരാണപരിവാരം ദദേയ്യാസി. അസപ്പുരിസാ ഹി അത്തനോ ഉപകാരകാനം ഉപകാരം കാതും സമത്ഥകാലേയേവ സമ്മാനം കരോന്തി, സമത്ഥകാലേ പന ന ഓലോകേന്തി. സപ്പുരിസാ പന അസമത്ഥകാലേപി തേസം തഥേവ സക്കാരം കരോന്തി, തസ്മാ തുവമ്പി ഏവം കരേയ്യാസീതി.
Jiṇṇaṃ posanti yo te upaṭṭhākesu amacco vā añño vā pubbe katūpakāro jarājiṇṇakāle yathā porāṇakāle kammaṃ kātuṃ na sakkoti, yepi te gavāssādayo jiṇṇatāya kammaṃ kātuṃ na sakkonti, tesu ekampi pubbe viya kammesu mā yojayi. Jiṇṇakālasmiñhi te tāni kammāni kātuṃ na sakkonti. Parihārañcāti idha parivāro ‘‘parihāro’’ti vutto. Idaṃ vuttaṃ hoti – yo ca te balī hutvā adhikārakato pubbe katūpakāro hoti, tassa jarājiṇṇakāle yathāporāṇaparivāraṃ dadeyyāsi. Asappurisā hi attano upakārakānaṃ upakāraṃ kātuṃ samatthakāleyeva sammānaṃ karonti, samatthakāle pana na olokenti. Sappurisā pana asamatthakālepi tesaṃ tatheva sakkāraṃ karonti, tasmā tuvampi evaṃ kareyyāsīti.
ഇതി മഹാസത്തോ രഞ്ഞോ ദാനകഥഞ്ച സീലകഥഞ്ച കഥേത്വാ ഇദാനി യസ്മാ അയം രാജാ അത്തനോ അത്തഭാവേ രഥേന ഉപമേത്വാ വണ്ണിയമാനേ തുസ്സിസ്സതി, തസ്മാസ്സ സബ്ബകാമദുഹരഥോപമായ ധമ്മം ദേസേന്തോ ആഹ –
Iti mahāsatto rañño dānakathañca sīlakathañca kathetvā idāni yasmā ayaṃ rājā attano attabhāve rathena upametvā vaṇṇiyamāne tussissati, tasmāssa sabbakāmaduharathopamāya dhammaṃ desento āha –
൧൩൩൩.
1333.
‘‘കായോ തേ രഥസഞ്ഞാതോ, മനോസാരഥികോ ലഹു;
‘‘Kāyo te rathasaññāto, manosārathiko lahu;
അവിഹിംസാസാരിതക്ഖോ, സംവിഭാഗപടിച്ഛദോ.
Avihiṃsāsāritakkho, saṃvibhāgapaṭicchado.
൧൩൩൪.
1334.
‘‘പാദസഞ്ഞമനേമിയോ, ഹത്ഥസഞ്ഞമപക്ഖരോ;
‘‘Pādasaññamanemiyo, hatthasaññamapakkharo;
കുച്ഛിസഞ്ഞമനബ്ഭന്തോ, വാചാസഞ്ഞമകൂജനോ.
Kucchisaññamanabbhanto, vācāsaññamakūjano.
൧൩൩൫.
1335.
‘‘സച്ചവാക്യസമത്തങ്ഗോ, അപേസുഞ്ഞസുസഞ്ഞതോ;
‘‘Saccavākyasamattaṅgo, apesuññasusaññato;
ഗിരാസഖിലനേലങ്ഗോ, മിതഭാണിസിലേസിതോ.
Girāsakhilanelaṅgo, mitabhāṇisilesito.
൧൩൩൬.
1336.
‘‘സദ്ധാലോഭസുസങ്ഖാരോ, നിവാതഞ്ജലികുബ്ബരോ;
‘‘Saddhālobhasusaṅkhāro, nivātañjalikubbaro;
അഥദ്ധതാനതീസാകോ, സീലസംവരനന്ധനോ.
Athaddhatānatīsāko, sīlasaṃvaranandhano.
൧൩൩൭.
1337.
‘‘അക്കോധനമനുഗ്ഘാതീ, ധമ്മപണ്ഡരഛത്തകോ;
‘‘Akkodhanamanugghātī, dhammapaṇḍarachattako;
ബാഹുസച്ചമപാലമ്ബോ, ഠിതചിത്തമുപാധിയോ.
Bāhusaccamapālambo, ṭhitacittamupādhiyo.
൧൩൩൮.
1338.
‘‘കാലഞ്ഞുതാചിത്തസാരോ, വേസാരജ്ജതിദണ്ഡകോ;
‘‘Kālaññutācittasāro, vesārajjatidaṇḍako;
നിവാതവുത്തിയോത്തകോ, അനതിമാനയുഗോ ലഹു.
Nivātavuttiyottako, anatimānayugo lahu.
൧൩൩൯.
1339.
‘‘അലീനചിത്തസന്ഥാരോ, വുദ്ധിസേവീ രജോഹതോ;
‘‘Alīnacittasanthāro, vuddhisevī rajohato;
സതിപതോദോ ധീരസ്സ, ധിതി യോഗോ ച രസ്മിയോ.
Satipatodo dhīrassa, dhiti yogo ca rasmiyo.
൧൩൪൦.
1340.
‘‘മനോ ദന്തം പഥം നേതി, സമദന്തേഹി വാഹിഭി;
‘‘Mano dantaṃ pathaṃ neti, samadantehi vāhibhi;
ഇച്ഛാ ലോഭോ ച കുമ്മഗ്ഗോ, ഉജുമഗ്ഗോ ച സംയമോ.
Icchā lobho ca kummaggo, ujumaggo ca saṃyamo.
൧൩൪൧.
1341.
‘‘രൂപേ സദ്ദേ രസേ ഗന്ധേ, വാഹനസ്സ പധാവതോ;
‘‘Rūpe sadde rase gandhe, vāhanassa padhāvato;
പഞ്ഞാ ആകോടനീ രാജ, തത്ഥ അത്താവ സാരഥി.
Paññā ākoṭanī rāja, tattha attāva sārathi.
൧൩൪൨.
1342.
‘‘സചേ ഏതേന യാനേന, സമചരിയാ ദള്ഹാ ധിതി;
‘‘Sace etena yānena, samacariyā daḷhā dhiti;
സബ്ബകാമദുഹോ രാജ, ന ജാതു നിരയം വജേ’’തി.
Sabbakāmaduho rāja, na jātu nirayaṃ vaje’’ti.
തത്ഥ രഥസഞ്ഞാതോതി മഹാരാജ, തവ കായോ രഥോതി സഞ്ഞാതോ ഹോതു. മനോസാരഥികോതി മനസങ്ഖാതേന കുസലചിത്തേന സാരഥിനാ സമന്നാഗതോ. ലഹൂതി വിഗതഥിനമിദ്ധതായ സല്ലഹുകോ. അവിഹിംസാസാരിതക്ഖോതി അവിഹിംസാമയേന സാരിതേന സുട്ഠു പരിനിട്ഠിതേന അക്ഖേന സമന്നാഗതോ. സംവിഭാഗപടിച്ഛദോതി ദാനസംവിഭാഗമയേന പടിച്ഛദേന സമന്നാഗതോ. പാദസഞ്ഞമനേമിയോതി പാദസംയമമയായ നേമിയാ സമന്നാഗതോ. ഹത്ഥസഞ്ഞമപക്ഖരോതി ഹത്ഥസംയമമയേന പക്ഖരേന സമന്നാഗതോ. കുച്ഛിസഞ്ഞമനബ്ഭന്തോതി കുച്ഛിസംയമസങ്ഖാതേന മിതഭോജനമയേന തേലേന അബ്ഭന്തോ. ‘‘അബ്ഭഞ്ജിതബ്ബോ നാഭി ഹോതൂ’’തിപി പാഠോ. വാചാസഞ്ഞമകൂജനോതി വാചാസംയമേന അകൂജനോ.
Tattha rathasaññātoti mahārāja, tava kāyo rathoti saññāto hotu. Manosārathikoti manasaṅkhātena kusalacittena sārathinā samannāgato. Lahūti vigatathinamiddhatāya sallahuko. Avihiṃsāsāritakkhoti avihiṃsāmayena sāritena suṭṭhu pariniṭṭhitena akkhena samannāgato. Saṃvibhāgapaṭicchadoti dānasaṃvibhāgamayena paṭicchadena samannāgato. Pādasaññamanemiyoti pādasaṃyamamayāya nemiyā samannāgato. Hatthasaññamapakkharoti hatthasaṃyamamayena pakkharena samannāgato. Kucchisaññamanabbhantoti kucchisaṃyamasaṅkhātena mitabhojanamayena telena abbhanto. ‘‘Abbhañjitabbo nābhi hotū’’tipi pāṭho. Vācāsaññamakūjanoti vācāsaṃyamena akūjano.
സച്ചവാക്യസമത്തങ്ഗോതി സച്ചവാക്യേന പരിപുണ്ണഅങ്ഗോ അഖണ്ഡരഥങ്ഗോ. അപേസുഞ്ഞസുസഞ്ഞതോതി അപേസുഞ്ഞേന സുട്ഠു സഞ്ഞതോ സമുസ്സിതോ. ഗിരാസഖിലനേലങ്ഗോതി സഖിലായ സണ്ഹവാചായ നിദ്ദോസങ്ഗോ മട്ഠരഥങ്ഗോ. മിതഭാണിസിലേസിതോ മിതഭാണസങ്ഖാതേന സിലേസേന സുട്ഠു സമ്ബന്ധോ. സദ്ധാലോഭസുസങ്ഖാരോതി കമ്മഫലസദ്ദഹനസദ്ധാമയേന ച അലോഭമയേന ച സുന്ദരേന അലങ്കാരേന സമന്നാഗതോ. നിവാതഞ്ജലികുബ്ബരോതി സീലവന്താനം നിവാതമയേന ചേവ അഞ്ജലികമ്മമയേന ച കുബ്ബരേന സമന്നാഗതോ. അഥദ്ധതാനതീസാകോതി സഖിലസമ്മോദഭാവസങ്ഖാതായ അഥദ്ധതായ അനതഈസോ, ഥോകനതഈസോതി അത്ഥോ. സീലസംവരനന്ധനോതി അഖണ്ഡപഞ്ചസീലചക്ഖുന്ദ്രിയാദിസംവരസങ്ഖാതായ നന്ധനരജ്ജുയാ സമന്നാഗതോ.
Saccavākyasamattaṅgoti saccavākyena paripuṇṇaaṅgo akhaṇḍarathaṅgo. Apesuññasusaññatoti apesuññena suṭṭhu saññato samussito. Girāsakhilanelaṅgoti sakhilāya saṇhavācāya niddosaṅgo maṭṭharathaṅgo. Mitabhāṇisilesito mitabhāṇasaṅkhātena silesena suṭṭhu sambandho. Saddhālobhasusaṅkhāroti kammaphalasaddahanasaddhāmayena ca alobhamayena ca sundarena alaṅkārena samannāgato. Nivātañjalikubbaroti sīlavantānaṃ nivātamayena ceva añjalikammamayena ca kubbarena samannāgato. Athaddhatānatīsākoti sakhilasammodabhāvasaṅkhātāya athaddhatāya anataīso, thokanataīsoti attho. Sīlasaṃvaranandhanoti akhaṇḍapañcasīlacakkhundriyādisaṃvarasaṅkhātāya nandhanarajjuyā samannāgato.
അക്കോധനമനുഗ്ഘാതീതി അക്കോധനഭാവസങ്ഖാതേന അനുഗ്ഘാതേന സമന്നാഗതോ. ധമ്മപണ്ഡര-ഛത്തകോതി ദസകുസലധമ്മസങ്ഖാതേന പണ്ഡരച്ഛത്തേന സമന്നാഗതോ. ബാഹുസച്ചമപാലമ്ബോതി അത്ഥസന്നിസ്സിതബഹുസ്സുതഭാവമയേന അപാലമ്ബേന സമന്നാഗതോ. ഠിതചിത്തമുപാധിയോതി ലോകധമ്മേഹി അവികമ്പനഭാവേന സുട്ഠു ഠിതഏകഗ്ഗഭാവപ്പത്തചിത്തസങ്ഖാതേന ഉപാധിനാ ഉത്തരത്ഥരണേന വാ രാജാസനേന സമന്നാഗതോ. കാലഞ്ഞുതാചിത്തസാരോതി ‘‘അയം ദാനസ്സ ദിന്നകാലോ, അയം സീലസ്സ രക്ഖനകാലോ’’തി ഏവം കാലഞ്ഞുതാസങ്ഖാതേന കാലം ജാനിത്വാ കതേന ചിത്തേന കുസലസാരേന സമന്നാഗതോ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – യഥാ, മഹാരാജ, രഥസ്സ നാമ ആണിം ആദിം കത്വാ ദബ്ബസമ്ഭാരജാതം പരിസുദ്ധം സാരമയഞ്ച ഇച്ഛിതബ്ബം, ഏവഞ്ഹി സോ രഥോ അദ്ധാനക്ഖമോ ഹോതി, ഏവം തവപി കായരഥോ കാലം ജാനിത്വാ കതേന ചിത്തേന പരിസുദ്ധേന ദാനാദികുസലസാരേന സമന്നാഗതോ ഹോതൂതി. വേസാരജ്ജതിദണ്ഡകോതി പരിസമജ്ഝേ കഥേന്തസ്സപി വിസാരദഭാവസങ്ഖാതേന തിദണ്ഡേന സമന്നാഗതോ. നിവാതവുത്തിയോത്തകോതി ഓവാദേ പവത്തനസങ്ഖാതേന മുദുനാ ധുരയോത്തേന സമന്നാഗതോ . മുദുനാ ഹി ധുരയോത്തേന ബദ്ധരഥം സിന്ധവാ സുഖം വഹന്തി, ഏവം തവ കായരഥോപി പണ്ഡിതാനം ഓവാദപ്പവത്തിതായ ആബദ്ധോ സുഖം യാതൂതി അത്ഥോ. അനതിമാനയുഗോ ലഹൂതി അനതിമാനസങ്ഖാതേന ലഹുകേന യുഗേന സമന്നാഗതോ.
Akkodhanamanugghātīti akkodhanabhāvasaṅkhātena anugghātena samannāgato. Dhammapaṇḍara-chattakoti dasakusaladhammasaṅkhātena paṇḍaracchattena samannāgato. Bāhusaccamapālamboti atthasannissitabahussutabhāvamayena apālambena samannāgato. Ṭhitacittamupādhiyoti lokadhammehi avikampanabhāvena suṭṭhu ṭhitaekaggabhāvappattacittasaṅkhātena upādhinā uttarattharaṇena vā rājāsanena samannāgato. Kālaññutācittasāroti ‘‘ayaṃ dānassa dinnakālo, ayaṃ sīlassa rakkhanakālo’’ti evaṃ kālaññutāsaṅkhātena kālaṃ jānitvā katena cittena kusalasārena samannāgato. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā, mahārāja, rathassa nāma āṇiṃ ādiṃ katvā dabbasambhārajātaṃ parisuddhaṃ sāramayañca icchitabbaṃ, evañhi so ratho addhānakkhamo hoti, evaṃ tavapi kāyaratho kālaṃ jānitvā katena cittena parisuddhena dānādikusalasārena samannāgato hotūti. Vesārajjatidaṇḍakoti parisamajjhe kathentassapi visāradabhāvasaṅkhātena tidaṇḍena samannāgato. Nivātavuttiyottakoti ovāde pavattanasaṅkhātena mudunā dhurayottena samannāgato . Mudunā hi dhurayottena baddharathaṃ sindhavā sukhaṃ vahanti, evaṃ tava kāyarathopi paṇḍitānaṃ ovādappavattitāya ābaddho sukhaṃ yātūti attho. Anatimānayugo lahūti anatimānasaṅkhātena lahukena yugena samannāgato.
അലീനചിത്തസന്ഥാരോതി യഥാ രഥോ നാമ ദന്തമയേന ഉളാരേന സന്ഥാരേന സോഭതി, ഏവം തവ കായരഥോപി ദാനാദിനാ അലീനഅസങ്കുടിതചിത്തസന്ഥാരോ ഹോതു. വുദ്ധിസേവീ രജോഹതോതി യഥാ രഥോ നാമ വിസമേന രജുട്ഠാനമഗ്ഗേന ഗച്ഛന്തോ രജോകിണ്ണോ ന സോഭതി, സമേന വിരജേന മഗ്ഗേന ഗച്ഛന്തോ സോഭതി, ഏവം തവ കായരഥോപി പഞ്ഞാവുദ്ധിസേവിതായ സമതലം ഉജുമഗ്ഗം പടിപജ്ജിത്വാ ഹതരജോ ഹോതു. സതിപതോദോ ധീരസ്സാതി പണ്ഡിതസ്സ തവ തസ്മിം കായരഥേ സുപതിട്ഠിതസതിപതോദോ ഹോതു. ധിതി യോഗോ ച രസ്മിയോതി അബ്ബോച്ഛിന്നവീരിയസങ്ഖാതാ ധിതി ച ഹിതപ്പടിപത്തിയം യുഞ്ജനഭാവസങ്ഖാതോ യോഗോ ച തവ തസ്മിം കായരഥേ വട്ടിതാ ഥിരാ രസ്മിയോ ഹോന്തു. മനോ ദന്തം പഥം നേതി, സമദന്തേഹി വാഹിഭീതി യഥാ രഥോ നാമ വിസമദന്തേഹി സിന്ധവേഹി ഉപ്പഥം യാതി, സമദന്തേഹി സമസിക്ഖിതേഹി യുത്തോ ഉജുപഥമേവ അന്വേതി, ഏവം മനോപി ദന്തം നിബ്ബിസേവനം കുമ്മഗ്ഗം പഹായ ഉജുമഗ്ഗം ഗണ്ഹാതി. തസ്മാ സുദന്തം ആചാരസമ്പന്നം ചിത്തം തവ കായരഥസ്സ സിന്ധവകിച്ചം സാധേതു. ഇച്ഛാലോഭോ ചാതി അപ്പത്തേസു വത്ഥൂസു ഇച്ഛാ, പത്തേസു ലോഭോതി അയം ഇച്ഛാ ച ലോഭോ ച കുമ്മഗ്ഗോ നാമ. കുടിലോ അനുജുമഗ്ഗോ അപായമേവ നേതി. ദസകുസലകമ്മപഥവസേന പന അട്ഠങ്ഗികമഗ്ഗവസേന വാ പവത്തോ സീലസംയമോ ഉജുമഗ്ഗോ നാമ. സോ തവ കായരഥസ്സ മഗ്ഗോ ഹോതു.
Alīnacittasanthāroti yathā ratho nāma dantamayena uḷārena santhārena sobhati, evaṃ tava kāyarathopi dānādinā alīnaasaṅkuṭitacittasanthāro hotu. Vuddhisevī rajohatoti yathā ratho nāma visamena rajuṭṭhānamaggena gacchanto rajokiṇṇo na sobhati, samena virajena maggena gacchanto sobhati, evaṃ tava kāyarathopi paññāvuddhisevitāya samatalaṃ ujumaggaṃ paṭipajjitvā hatarajo hotu. Satipatodo dhīrassāti paṇḍitassa tava tasmiṃ kāyarathe supatiṭṭhitasatipatodo hotu. Dhiti yogo ca rasmiyoti abbocchinnavīriyasaṅkhātā dhiti ca hitappaṭipattiyaṃ yuñjanabhāvasaṅkhāto yogo ca tava tasmiṃ kāyarathe vaṭṭitā thirā rasmiyo hontu. Mano dantaṃ pathaṃ neti, samadantehi vāhibhīti yathā ratho nāma visamadantehi sindhavehi uppathaṃ yāti, samadantehi samasikkhitehi yutto ujupathameva anveti, evaṃ manopi dantaṃ nibbisevanaṃ kummaggaṃ pahāya ujumaggaṃ gaṇhāti. Tasmā sudantaṃ ācārasampannaṃ cittaṃ tava kāyarathassa sindhavakiccaṃ sādhetu. Icchālobho cāti appattesu vatthūsu icchā, pattesu lobhoti ayaṃ icchā ca lobho ca kummaggo nāma. Kuṭilo anujumaggo apāyameva neti. Dasakusalakammapathavasena pana aṭṭhaṅgikamaggavasena vā pavatto sīlasaṃyamo ujumaggo nāma. So tava kāyarathassa maggo hotu.
രൂപേതി ഏതേസു മനാപിയേസു രൂപാദീസു കാമഗുണേസു നിമിത്തം ഗഹേത്വാ ധാവന്തസ്സ തവ കായരഥസ്സ ഉപ്പഥം പടിപന്നസ്സ രാജരഥസ്സ സിന്ധവേ ആകോടേത്വാ നിവാരണപതോദയട്ഠി വിയ പഞ്ഞാ ആകോടനീ ഹോതു. സാ ഹി തം ഉപ്പഥഗമനതോ നിവാരേത്വാ ഉജും സുചരിതമഗ്ഗം ആരോപേസ്സതി. തത്ഥ അത്താവ സാരഥീതി തസ്മിം പന തേ കായരഥേ അഞ്ഞോ സാരഥി നാമ നത്ഥി, തവ അത്താവ സാരഥി ഹോതു. സചേ ഏതേന യാനേനാതി മഹാരാജ, യസ്സേതം ഏവരൂപം യാനം സചേ അത്ഥി, ഏതേന യാനേന. സമചരിയാ ദള്ഹാ ധിതീതി യസ്സ സമചരിയാ ച ധിതി ച ദള്ഹാ ഹോതി ഥിരാ, സോ ഏതേന യാനേന യസ്മാ ഏസ രഥോ സബ്ബകാമദുഹോ രാജ, യഥാധിപ്പേതേ സബ്ബകാമേ ദേതി, തസ്മാ ന ജാതു നിരയം വജേ, ഏകംസേനേതം ധാരേഹി, ഏവരൂപേന യാനേന നിരയം ന ഗച്ഛസീതി അത്ഥോ. ഇതി ഖോ, മഹാരാജ, യം മം അവച ‘‘ആചിക്ഖ മേ, നാരദ, സുദ്ധിമഗ്ഗം, യഥാ അഹം നോ നിരയേ പതേയ്യ’’ന്തി, അയം തേ സോ മയാ അനേകപരിയായേന അക്ഖാതോതി.
Rūpeti etesu manāpiyesu rūpādīsu kāmaguṇesu nimittaṃ gahetvā dhāvantassa tava kāyarathassa uppathaṃ paṭipannassa rājarathassa sindhave ākoṭetvā nivāraṇapatodayaṭṭhi viya paññā ākoṭanī hotu. Sā hi taṃ uppathagamanato nivāretvā ujuṃ sucaritamaggaṃ āropessati. Tattha attāva sārathīti tasmiṃ pana te kāyarathe añño sārathi nāma natthi, tava attāva sārathi hotu. Sace etena yānenāti mahārāja, yassetaṃ evarūpaṃ yānaṃ sace atthi, etena yānena. Samacariyā daḷhā dhitīti yassa samacariyā ca dhiti ca daḷhā hoti thirā, so etena yānena yasmā esa ratho sabbakāmaduho rāja, yathādhippete sabbakāme deti, tasmā na jātu nirayaṃ vaje, ekaṃsenetaṃ dhārehi, evarūpena yānena nirayaṃ na gacchasīti attho. Iti kho, mahārāja, yaṃ maṃ avaca ‘‘ācikkha me, nārada, suddhimaggaṃ, yathā ahaṃ no niraye pateyya’’nti, ayaṃ te so mayā anekapariyāyena akkhātoti.
ഏവമസ്സ ധമ്മം ദേസേത്വാ മിച്ഛാദിട്ഠിം ജഹാപേത്വാ സീലേ പതിട്ഠാപേത്വാ ‘‘ഇതോ പട്ഠായ പാപമിത്തേ പഹായ കല്യാണമിത്തേ ഉപസങ്കമ, നിച്ചം അപ്പമത്തോ ഹോഹീ’’തി ഓവാദം ദത്വാ രാജധീതു ഗുണം വണ്ണേത്വാ രാജപരിസായ ച രാജോരോധാനഞ്ച ഓവാദം ദത്വാ മഹന്തേനാനുഭാവേന തേസം പസ്സന്താനഞ്ഞേവ ബ്രഹ്മലോകം ഗതോ.
Evamassa dhammaṃ desetvā micchādiṭṭhiṃ jahāpetvā sīle patiṭṭhāpetvā ‘‘ito paṭṭhāya pāpamitte pahāya kalyāṇamitte upasaṅkama, niccaṃ appamatto hohī’’ti ovādaṃ datvā rājadhītu guṇaṃ vaṇṇetvā rājaparisāya ca rājorodhānañca ovādaṃ datvā mahantenānubhāvena tesaṃ passantānaññeva brahmalokaṃ gato.
സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ, പുബ്ബേപി മയാ ദിട്ഠിജാലം ഭിന്ദിത്വാ ഉരുവേലകസ്സപോ ദമിതോയേവാ’’തി വത്വാ ജാതകം സമോധാനേന്തോ ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി –
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi mayā diṭṭhijālaṃ bhinditvā uruvelakassapo damitoyevā’’ti vatvā jātakaṃ samodhānento imā gāthā abhāsi –
൧൩൪൩.
1343.
‘‘അലാതോ ദേവദത്തോസി, സുനാമോ ആസി ഭദ്ദജി;
‘‘Alāto devadattosi, sunāmo āsi bhaddaji;
വിജയോ സാരിപുത്തോസി, മോഗ്ഗല്ലാനോസി ബീജകോ.
Vijayo sāriputtosi, moggallānosi bījako.
൧൩൪൪.
1344.
‘‘സുനക്ഖത്തോ ലിച്ഛവിപുത്തോ, ഗുണോ ആസി അചേലകോ;
‘‘Sunakkhatto licchaviputto, guṇo āsi acelako;
ആനന്ദോ സാ രുചാ ആസി, യാ രാജാനം പസാദയി.
Ānando sā rucā āsi, yā rājānaṃ pasādayi.
൧൩൪൫.
1345.
‘‘ഉരുവേലകസ്സപോ രാജാ, പാപദിട്ഠി തദാ അഹു;
‘‘Uruvelakassapo rājā, pāpadiṭṭhi tadā ahu;
മഹാബ്രഹ്മാ ബോധിസത്തോ, ഏവം ധാരേഥ ജാതക’’ന്തി.
Mahābrahmā bodhisatto, evaṃ dhāretha jātaka’’nti.
മഹാനാരദകസ്സപജാതകവണ്ണനാ അട്ഠമാ.
Mahānāradakassapajātakavaṇṇanā aṭṭhamā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ജാതകപാളി • Jātakapāḷi / ൫൪൫. മഹാനാരദകസ്സപജാതകം • 545. Mahānāradakassapajātakaṃ