Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / దీఘ నికాయ (అట్ఠకథా) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) |
౨. మహానిదానసుత్తవణ్ణనా
2. Mahānidānasuttavaṇṇanā
నిదానవణ్ణనా
Nidānavaṇṇanā
౯౫. ఏవం మే సుతం…పే॰… కురూసూతి మహానిదానసుత్తం. తత్రాయం అనుత్తానపదవణ్ణనా. కురూసు విహరతీతి కురూ నామ జానపదినో రాజకుమారా, తేసం నివాసో ఏకోపి జనపదో రుళ్హీసద్దేన ‘‘కురూ’’తి వుచ్చతి. తస్మిం కురూసు జనపదే. అట్ఠకథాచరియా పనాహు – మన్ధాతుకాలే తీసు దీపేసు మనుస్సా ‘‘జమ్బుదీపో నామ బుద్ధపచ్చేకబుద్ధమహాసావకచక్కవత్తిప్పభుతీనం ఉత్తమమనుస్సానం ఉప్పత్తిభూమి ఉత్తమదీపో అతిరమణీయో’’తి సుత్వా రఞ్ఞా మన్ధాతుచక్కవత్తినా చక్కరతనం పురక్ఖత్వా చత్తారో దీపే అనుసంయాయన్తేన సద్ధిం ఆగమంసు. తతో రాజా పరిణాయకరతనం పుచ్ఛి – ‘‘అత్థి ను ఖో మనుస్సలోకతో రమణీయతరం ఠాన’’న్తి. కస్మా దేవ ఏవం భణసి? కిం న పస్ససి చన్దిమసూరియానం ఆనుభావం, నను ఏతేసం ఠానం ఇతో రమణీయతరన్తి? రాజా చక్కరతనం పురక్ఖత్వా తత్థ అగమాసి. చత్తారో మహారాజానో – ‘‘మన్ధాతుమహారాజా ఆగతో’’తి సుత్వావ ‘‘మహిద్ధికో మహానుభావో రాజా, న సక్కా యుద్ధేన పటిబాహితు’’న్తి సకం రజ్జం నియ్యాతేసుం. సో తం గహేత్వా పున పుచ్ఛి – ‘‘అత్థి ను ఖో ఇతో రమణీయతరం ఠాన’’న్తి?
95.Evaṃme sutaṃ…pe… kurūsūti mahānidānasuttaṃ. Tatrāyaṃ anuttānapadavaṇṇanā. Kurūsu viharatīti kurū nāma jānapadino rājakumārā, tesaṃ nivāso ekopi janapado ruḷhīsaddena ‘‘kurū’’ti vuccati. Tasmiṃ kurūsu janapade. Aṭṭhakathācariyā panāhu – mandhātukāle tīsu dīpesu manussā ‘‘jambudīpo nāma buddhapaccekabuddhamahāsāvakacakkavattippabhutīnaṃ uttamamanussānaṃ uppattibhūmi uttamadīpo atiramaṇīyo’’ti sutvā raññā mandhātucakkavattinā cakkaratanaṃ purakkhatvā cattāro dīpe anusaṃyāyantena saddhiṃ āgamaṃsu. Tato rājā pariṇāyakaratanaṃ pucchi – ‘‘atthi nu kho manussalokato ramaṇīyataraṃ ṭhāna’’nti. Kasmā deva evaṃ bhaṇasi? Kiṃ na passasi candimasūriyānaṃ ānubhāvaṃ, nanu etesaṃ ṭhānaṃ ito ramaṇīyataranti? Rājā cakkaratanaṃ purakkhatvā tattha agamāsi. Cattāro mahārājāno – ‘‘mandhātumahārājā āgato’’ti sutvāva ‘‘mahiddhiko mahānubhāvo rājā, na sakkā yuddhena paṭibāhitu’’nti sakaṃ rajjaṃ niyyātesuṃ. So taṃ gahetvā puna pucchi – ‘‘atthi nu kho ito ramaṇīyataraṃ ṭhāna’’nti?
అథస్స తావతింసభవనం కథయింసు. ‘‘తావతింసభవనం, దేవ, ఇతో రమణీయతరం. తత్థ సక్కస్స దేవరఞ్ఞో ఇమే చత్తారో మహారాజానో పరిచారకా దోవారికభూమియం తిట్ఠన్తి, సక్కో దేవరాజా మహిద్ధికో మహానుభావో, తస్సిమాని ఉపభోగట్ఠానాని – యోజనసహస్సుబ్బేధో వేజయన్తో పాసాదో, పఞ్చయోజనసతుబ్బేధా సుధమ్మా దేవసభా, దియడ్ఢయోజనసతికో వేజయన్తరథో తథా ఏరావణో హత్థీ , దిబ్బరుక్ఖసహస్సప్పటిమణ్డితం నన్దనవనం, చిత్తలతావనం, ఫారుసకవనం, మిస్సకవనం, యోజనసతుబ్బేధో పారిచ్ఛత్తకో కోవిళారో, తస్స హేట్ఠా సట్ఠియోజనాయామా పఞ్ఞాసయోజనవిత్థతా పఞ్చదసయోజనుబ్బేధా జయకుసుమపుప్ఫవణ్ణా పణ్డుకమ్బలసిలా, యస్సా ముదుతాయ సక్కస్స నిసీదతో ఉపడ్ఢకాయో అనుపవిసతీ’’తి.
Athassa tāvatiṃsabhavanaṃ kathayiṃsu. ‘‘Tāvatiṃsabhavanaṃ, deva, ito ramaṇīyataraṃ. Tattha sakkassa devarañño ime cattāro mahārājāno paricārakā dovārikabhūmiyaṃ tiṭṭhanti, sakko devarājā mahiddhiko mahānubhāvo, tassimāni upabhogaṭṭhānāni – yojanasahassubbedho vejayanto pāsādo, pañcayojanasatubbedhā sudhammā devasabhā, diyaḍḍhayojanasatiko vejayantaratho tathā erāvaṇo hatthī , dibbarukkhasahassappaṭimaṇḍitaṃ nandanavanaṃ, cittalatāvanaṃ, phārusakavanaṃ, missakavanaṃ, yojanasatubbedho pāricchattako koviḷāro, tassa heṭṭhā saṭṭhiyojanāyāmā paññāsayojanavitthatā pañcadasayojanubbedhā jayakusumapupphavaṇṇā paṇḍukambalasilā, yassā mudutāya sakkassa nisīdato upaḍḍhakāyo anupavisatī’’ti.
తం సుత్వా రాజా తత్థ గన్తుకామో చక్కరతనం అబ్భుక్కిరి. తం ఆకాసే పతిట్ఠాసి సద్ధిం చతురఙ్గినియా సేనాయ. అథ ద్విన్నం దేవలోకానం వేమజ్ఝతో చక్కరతనం ఓతరిత్వా పథవియం పతిట్ఠాసి సద్ధిం పరిణాయకరతనపముఖాయ చతురఙ్గినియా సేనాయ. రాజా ఏకకోవ తావతింసభవనం అగమాసి. సక్కో – ‘‘మన్ధాతా ఆగతో’’తి సుత్వావ తస్స పచ్చుగ్గమనం కత్వా – ‘‘స్వాగతం, తే మహారాజ, సకం తే మహారాజ, అనుసాస మహారాజా’’తి వత్వా సద్ధిం నాటకేహి రజ్జం ద్వే భాగే కత్వా ఏకం భాగమదాసి. రఞ్ఞో తావతింసభవనే పతిట్ఠితమత్తస్సేవ మనుస్సభావో విగచ్ఛి, దేవభావో పాతురహోసి. తస్స కిర సక్కేన సద్ధిం పణ్డుకమ్బలసిలాయం నిసిన్నస్స అక్ఖినిమిసమత్తేన నానత్తం పఞ్ఞాయతి. తం అసల్లక్ఖేన్తా దేవా సక్కస్స చ తస్స చ నానత్తే ముయ్హన్తి. సో తత్థ దిబ్బసమ్పత్తిం అనుభవమానో యావ ఛత్తింస సక్కా ఉప్పజ్జిత్వా చుతా, తావ రజ్జం కారేత్వా అతిత్తోవ కామేహి తతో చవిత్వా అత్తనో ఉయ్యానే పతిట్ఠితో వాతాతపేన ఫుట్ఠగత్తో కాలమకాసి.
Taṃ sutvā rājā tattha gantukāmo cakkaratanaṃ abbhukkiri. Taṃ ākāse patiṭṭhāsi saddhiṃ caturaṅginiyā senāya. Atha dvinnaṃ devalokānaṃ vemajjhato cakkaratanaṃ otaritvā pathaviyaṃ patiṭṭhāsi saddhiṃ pariṇāyakaratanapamukhāya caturaṅginiyā senāya. Rājā ekakova tāvatiṃsabhavanaṃ agamāsi. Sakko – ‘‘mandhātā āgato’’ti sutvāva tassa paccuggamanaṃ katvā – ‘‘svāgataṃ, te mahārāja, sakaṃ te mahārāja, anusāsa mahārājā’’ti vatvā saddhiṃ nāṭakehi rajjaṃ dve bhāge katvā ekaṃ bhāgamadāsi. Rañño tāvatiṃsabhavane patiṭṭhitamattasseva manussabhāvo vigacchi, devabhāvo pāturahosi. Tassa kira sakkena saddhiṃ paṇḍukambalasilāyaṃ nisinnassa akkhinimisamattena nānattaṃ paññāyati. Taṃ asallakkhentā devā sakkassa ca tassa ca nānatte muyhanti. So tattha dibbasampattiṃ anubhavamāno yāva chattiṃsa sakkā uppajjitvā cutā, tāva rajjaṃ kāretvā atittova kāmehi tato cavitvā attano uyyāne patiṭṭhito vātātapena phuṭṭhagatto kālamakāsi.
చక్కరతనే పన పున పథవియం పతిట్ఠితే పరిణాయకరతనం సువణ్ణపట్టే మన్ధాతు ఉపాహనం లిఖాపేత్వా ఇదం మన్ధాతు రజ్జన్తి రజ్జమనుసాసి. తేపి తీహి దీపేహి ఆగతమనుస్సా పున గన్తుం అసక్కోన్తా పరిణాయకరతనం ఉపసఙ్కమిత్వా – ‘‘దేవ, మయం రఞ్ఞో ఆనుభావేన ఆగతా, ఇదాని గన్తుం న సక్కోమ, వసనట్ఠానం నో దేహీ’’తి యాచింసు. సో తేసం ఏకమేకం జనపదమదాసి. తత్థ పుబ్బవిదేహతో ఆగతమనుస్సేహి ఆవసితపదేసో తాయేవ పురిమసఞ్ఞాయ – ‘‘విదేహరట్ఠ’’న్తి నామం లభి, అపరగోయానతో ఆగతమనుస్సేహి ఆవసితపదేసో ‘‘అపరన్తజనపదో’’తి నామం లభి, ఉత్తరకురుతో ఆగతమనుస్సేహి ఆవసితపదేసో ‘‘కురురట్ఠ’’న్తి నామం లభి, బహుకే పన గామనిగమాదయో ఉపాదాయ బహువచనేన వోహరియతి. తేన వుత్తం – ‘‘కురూసు విహరతీ’’తి.
Cakkaratane pana puna pathaviyaṃ patiṭṭhite pariṇāyakaratanaṃ suvaṇṇapaṭṭe mandhātu upāhanaṃ likhāpetvā idaṃ mandhātu rajjanti rajjamanusāsi. Tepi tīhi dīpehi āgatamanussā puna gantuṃ asakkontā pariṇāyakaratanaṃ upasaṅkamitvā – ‘‘deva, mayaṃ rañño ānubhāvena āgatā, idāni gantuṃ na sakkoma, vasanaṭṭhānaṃ no dehī’’ti yāciṃsu. So tesaṃ ekamekaṃ janapadamadāsi. Tattha pubbavidehato āgatamanussehi āvasitapadeso tāyeva purimasaññāya – ‘‘videharaṭṭha’’nti nāmaṃ labhi, aparagoyānato āgatamanussehi āvasitapadeso ‘‘aparantajanapado’’ti nāmaṃ labhi, uttarakuruto āgatamanussehi āvasitapadeso ‘‘kururaṭṭha’’nti nāmaṃ labhi, bahuke pana gāmanigamādayo upādāya bahuvacanena vohariyati. Tena vuttaṃ – ‘‘kurūsu viharatī’’ti.
కమ్మాసధమ్మం నామ కురూనం నిగమోతి కమ్మాసధమ్మన్తి ఏత్థ కేచి ధ-కారస్స ద-కారేన అత్థం వణ్ణయన్తి. కమ్మాసో ఏత్థ దమితోతి కమ్మాసదమ్మో. కమ్మాసోతి కమ్మాసపాదో పోరిసాదో వుచ్చతి. తస్స కిర పాదే ఖాణుకేన విద్ధట్ఠానే వణో రుహన్తో చిత్తదారుసదిసో హుత్వా రుహి. తస్మా కమ్మాసపాదోతి పఞ్ఞాయిత్థ. సో చ తస్మిం ఓకాసే దమితో పోరిసాదభావతో పటిసేధితో . కేన? మహాసత్తేన. కతరస్మిం జాతకేతి? మహాసుతసోమజాతకేతి ఏకే. ఇమే పన థేరా జయద్దిసజాతకేతి వదన్తి. తదా హి మహాసత్తేన కమ్మాసపాదో దమితో. యథాహ –
Kammāsadhammaṃ nāma kurūnaṃ nigamoti kammāsadhammanti ettha keci dha-kārassa da-kārena atthaṃ vaṇṇayanti. Kammāso ettha damitoti kammāsadammo.Kammāsoti kammāsapādo porisādo vuccati. Tassa kira pāde khāṇukena viddhaṭṭhāne vaṇo ruhanto cittadārusadiso hutvā ruhi. Tasmā kammāsapādoti paññāyittha. So ca tasmiṃ okāse damito porisādabhāvato paṭisedhito . Kena? Mahāsattena. Katarasmiṃ jātaketi? Mahāsutasomajātaketi eke. Ime pana therā jayaddisajātaketi vadanti. Tadā hi mahāsattena kammāsapādo damito. Yathāha –
‘‘పుత్తో యదా హోమి జయద్దిసస్స;
‘‘Putto yadā homi jayaddisassa;
పఞ్చాలరట్ఠధిపతిస్స అత్రజో.
Pañcālaraṭṭhadhipatissa atrajo.
చజిత్వాన పాణం పితరం పమోచయిం;
Cajitvāna pāṇaṃ pitaraṃ pamocayiṃ;
కమ్మాసపాదమ్పి చహం పసాదయి’’న్తి.
Kammāsapādampi cahaṃ pasādayi’’nti.
కేచి పన ధ-కారేనేవ అత్థం వణ్ణయన్తి. కురూరట్ఠవాసీనం కిర కురువత్తధమ్మో, తస్మిం కమ్మాసో జాతో, తస్మా తం ఠానం కమ్మాసో ఏత్థ ధమ్మో జాతోతి కమ్మాసధమ్మన్తి వుచ్చతి. తత్థ నివిట్ఠనిగమస్సాపి ఏతదేవ నామం. భుమ్మవచనేన కస్మా న వుత్తన్తి. అవసనోకాసతో. భగవతో కిర తస్మిం నిగమే వసనోకాసో కోచి విహారో నామ నాహోసి. నిగమతో పన అపక్కమ్మ అఞ్ఞతరస్మిం ఉదకసమ్పన్నే రమణీయే భూమిభాగే మహావనసణ్డో అహోసి తత్థ భగవా విహాసి, తం నిగమం గోచరగామం కత్వా. తస్మా ఏవమేత్థ అత్థో వేదితబ్బో – ‘‘కురూసు విహరతి కమ్మాసధమ్మం నామ కురూనం నిగమో, తం గోచరగామం కత్వా’’తి.
Keci pana dha-kāreneva atthaṃ vaṇṇayanti. Kurūraṭṭhavāsīnaṃ kira kuruvattadhammo, tasmiṃ kammāso jāto, tasmā taṃ ṭhānaṃ kammāso ettha dhammo jātoti kammāsadhammanti vuccati. Tattha niviṭṭhanigamassāpi etadeva nāmaṃ. Bhummavacanena kasmā na vuttanti. Avasanokāsato. Bhagavato kira tasmiṃ nigame vasanokāso koci vihāro nāma nāhosi. Nigamato pana apakkamma aññatarasmiṃ udakasampanne ramaṇīye bhūmibhāge mahāvanasaṇḍo ahosi tattha bhagavā vihāsi, taṃ nigamaṃ gocaragāmaṃ katvā. Tasmā evamettha attho veditabbo – ‘‘kurūsu viharati kammāsadhammaṃ nāma kurūnaṃ nigamo, taṃ gocaragāmaṃ katvā’’ti.
ఆయస్మాతి పియవచనమేతం, గారవవచనమేతం. ఆనన్దోతి తస్స థేరస్స నామం. ఏకమన్తన్తి భావనపుంసకనిద్దేసో – ‘‘విసమం చన్దిమసూరియా పరివత్తన్తీ’’తిఆదీసు (అ॰ ని॰ ౪.౭౦) వియ. తస్మా యథా నిసిన్నో ఏకమన్తం నిసిన్నో హోతి, తథా నిసీదీతి ఏవమేత్థ అత్థో దట్ఠబ్బో. భుమ్మత్థే వా ఏతం ఉపయోగవచనం నిసీదీతి ఉపావిసి. పణ్డితా హి గరుట్ఠానియం ఉపసఙ్కమిత్వా ఆసనకుసలతాయ ఏకమన్తం నిసీదన్తి. అయఞ్చ తేసం అఞ్ఞతరో, తస్మా ఏకమన్తం నిసీది.
Āyasmāti piyavacanametaṃ, gāravavacanametaṃ. Ānandoti tassa therassa nāmaṃ. Ekamantanti bhāvanapuṃsakaniddeso – ‘‘visamaṃ candimasūriyā parivattantī’’tiādīsu (a. ni. 4.70) viya. Tasmā yathā nisinno ekamantaṃ nisinno hoti, tathā nisīdīti evamettha attho daṭṭhabbo. Bhummatthe vā etaṃ upayogavacanaṃ nisīdīti upāvisi. Paṇḍitā hi garuṭṭhāniyaṃ upasaṅkamitvā āsanakusalatāya ekamantaṃ nisīdanti. Ayañca tesaṃ aññataro, tasmā ekamantaṃ nisīdi.
కథం నిసిన్నో ఖో పన ఏకమన్తం నిసిన్నో హోతీతి? ఛ నిసజ్జదోసే వజ్జేత్వా. సేయ్యథిదం – అతిదూరం, అచ్చాసన్నం, ఉపరివాతం, ఉన్నతప్పదేసం, అతిసమ్ముఖం, అతిపచ్ఛాతి. అతిదూరే నిసిన్నో హి సచే కథేతుకామో హోతి, ఉచ్చాసద్దేన కథేతబ్బం హోతి. అచ్చాసన్నే నిసిన్నో సఙ్ఘట్టనం కరోతి. ఉపరివాతే నిసిన్నో సరీరగన్ధేన బాధతి. ఉన్నతప్పదేసే నిసిన్నో అగారవం పకాసేతి. అతిసమ్ముఖా నిసిన్నో సచే దట్ఠుకామో హోతి, చక్ఖునా చక్ఖుం ఆహచ్చ దట్ఠబ్బం హోతి. అతిపచ్ఛా నిసిన్నో సచే దట్ఠుకామో హోతి, గీవం పరివత్తేత్వా దట్ఠబ్బం హోతి. తస్మా అయమ్పి తిక్ఖత్తుం భగవన్తం పదక్ఖిణం కత్వా సక్కచ్చం వన్దిత్వా ఏతే ఛ నిసజ్జదోసే వజ్జేత్వా దక్ఖిణజాణుమణ్డలస్స అభిముఖట్ఠానే ఛబ్బణ్ణానం బుద్ధరస్మీనం అన్తో పవిసిత్వా పసన్నలాఖారసం విగాహన్తో వియ సువణ్ణపటం పారుపన్తో వియ రత్తుప్పలమాలావితానమజ్ఝం పవిసన్తో వియ చ ధమ్మభణ్డాగారికో ఆయస్మా ఆనన్దో నిసీది. తేన వుత్తం – ‘‘ఏకమన్తం నిసీదీ’’తి.
Kathaṃ nisinno kho pana ekamantaṃ nisinno hotīti? Cha nisajjadose vajjetvā. Seyyathidaṃ – atidūraṃ, accāsannaṃ, uparivātaṃ, unnatappadesaṃ, atisammukhaṃ, atipacchāti. Atidūre nisinno hi sace kathetukāmo hoti, uccāsaddena kathetabbaṃ hoti. Accāsanne nisinno saṅghaṭṭanaṃ karoti. Uparivāte nisinno sarīragandhena bādhati. Unnatappadese nisinno agāravaṃ pakāseti. Atisammukhā nisinno sace daṭṭhukāmo hoti, cakkhunā cakkhuṃ āhacca daṭṭhabbaṃ hoti. Atipacchā nisinno sace daṭṭhukāmo hoti, gīvaṃ parivattetvā daṭṭhabbaṃ hoti. Tasmā ayampi tikkhattuṃ bhagavantaṃ padakkhiṇaṃ katvā sakkaccaṃ vanditvā ete cha nisajjadose vajjetvā dakkhiṇajāṇumaṇḍalassa abhimukhaṭṭhāne chabbaṇṇānaṃ buddharasmīnaṃ anto pavisitvā pasannalākhārasaṃ vigāhanto viya suvaṇṇapaṭaṃ pārupanto viya rattuppalamālāvitānamajjhaṃ pavisanto viya ca dhammabhaṇḍāgāriko āyasmā ānando nisīdi. Tena vuttaṃ – ‘‘ekamantaṃ nisīdī’’ti.
కాయ పన వేలాయ, కేన కారణేన అయమాయస్మా భగవన్తం ఉపసఙ్కమన్తోతి? సాయన్హవేలాయం పచ్చయాకారపఞ్హపుచ్ఛనకారణేన. తం దివసం కిరాయమాయస్మా కులసఙ్గహత్థాయ ఘరద్వారే ఘరద్వారే సహస్సభణ్డికం నిక్ఖిపన్తో వియ కమ్మాసధమ్మగామం పిణ్డాయ చరిత్వా పిణ్డపాతపటిక్కన్తో సత్థు వత్తం దస్సేత్వా సత్థరి గన్ధకుటిం పవిట్ఠే సత్థారం వన్దిత్వా అత్తనో దివాట్ఠానం గన్త్వా అన్తేవాసికేసు వత్తం దస్సేత్వా పటిక్కన్తేసు దివాట్ఠానం పటిసమ్మజ్జిత్వా చమ్మక్ఖణ్డం పఞ్ఞపేత్వా ఉదకతుమ్బతో ఉదకం గహేత్వా ఉదకేన హత్థపాదే సీతలే కత్వా పల్లఙ్కం ఆభుజిత్వా నిసిన్నో సోతాపత్తిఫలసమాపత్తిం సమాపజ్జి. అథ పరిచ్ఛిన్నకాలవసేన సమాపత్తితో ఉట్ఠాయ పచ్చయాకారే ఞాణం ఓతారేసి. సో – ‘‘అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారా’’తిఆదితో పట్ఠాయ అన్తం, అన్తతో పట్ఠాయ ఆదిం, ఉభయన్తతో పట్ఠాయ మజ్ఝం, మజ్ఝతో పట్ఠాయ ఉభో అన్తే పాపేన్తో తిక్ఖత్తుం ద్వాదసపదం పచ్చయాకారం సమ్మసి. తస్సేవం సమ్మసన్తస్స పచ్చయాకారో విభూతో హుత్వా ఉత్తానకుత్తానకో వియ ఉపట్ఠాసి.
Kāya pana velāya, kena kāraṇena ayamāyasmā bhagavantaṃ upasaṅkamantoti? Sāyanhavelāyaṃ paccayākārapañhapucchanakāraṇena. Taṃ divasaṃ kirāyamāyasmā kulasaṅgahatthāya gharadvāre gharadvāre sahassabhaṇḍikaṃ nikkhipanto viya kammāsadhammagāmaṃ piṇḍāya caritvā piṇḍapātapaṭikkanto satthu vattaṃ dassetvā satthari gandhakuṭiṃ paviṭṭhe satthāraṃ vanditvā attano divāṭṭhānaṃ gantvā antevāsikesu vattaṃ dassetvā paṭikkantesu divāṭṭhānaṃ paṭisammajjitvā cammakkhaṇḍaṃ paññapetvā udakatumbato udakaṃ gahetvā udakena hatthapāde sītale katvā pallaṅkaṃ ābhujitvā nisinno sotāpattiphalasamāpattiṃ samāpajji. Atha paricchinnakālavasena samāpattito uṭṭhāya paccayākāre ñāṇaṃ otāresi. So – ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’tiādito paṭṭhāya antaṃ, antato paṭṭhāya ādiṃ, ubhayantato paṭṭhāya majjhaṃ, majjhato paṭṭhāya ubho ante pāpento tikkhattuṃ dvādasapadaṃ paccayākāraṃ sammasi. Tassevaṃ sammasantassa paccayākāro vibhūto hutvā uttānakuttānako viya upaṭṭhāsi.
తతో చిన్తేసి – ‘‘అయం పచ్చయాకారో సబ్బబుద్ధేహి – ‘గమ్భీరో చేవ గమ్భీరావభాసో చా’తి కథితో, మయ్హం ఖో పన పదేసఞాణే ఠితస్స సావకస్స సతో ఉత్తానో విభూతో పాకటో హుత్వా ఉపట్ఠాతి, మయ్హంయేవ ను ఖో ఏస ఉత్తానకో హుత్వా ఉపట్ఠాతి, ఉదాహు అఞ్ఞేసమ్పీ’’తి? అథస్స ఏతదహోసి – ‘‘హన్దాహం ఇమం పఞ్హం గహేత్వా భగవన్తం పుచ్ఛామి, అద్ధా మే భగవా ఇమం అత్థుప్పత్తిం కత్వా సాలిన్దం సినేరుం ఉక్ఖిపన్తో వియ ఏకం సుత్తన్తకథం కథేత్వా దస్సేస్సతి. బుద్ధానఞ్హి వినయపఞ్ఞత్తిం, భుమ్మన్తరం, పచ్చయాకారం, సమయన్తరన్తి ఇమాని చత్తారి ఠానాని పత్వా గజ్జితం మహన్తం హోతి, ఞాణం అనుపవిసతి, బుద్ధఞాణస్స మహన్తభావో పఞ్ఞాయతి, దేసనా గమ్భీరా హోతి తిలక్ఖణబ్భాహతా సుఞ్ఞతపటిసంయుత్తా’’తి.
Tato cintesi – ‘‘ayaṃ paccayākāro sabbabuddhehi – ‘gambhīro ceva gambhīrāvabhāso cā’ti kathito, mayhaṃ kho pana padesañāṇe ṭhitassa sāvakassa sato uttāno vibhūto pākaṭo hutvā upaṭṭhāti, mayhaṃyeva nu kho esa uttānako hutvā upaṭṭhāti, udāhu aññesampī’’ti? Athassa etadahosi – ‘‘handāhaṃ imaṃ pañhaṃ gahetvā bhagavantaṃ pucchāmi, addhā me bhagavā imaṃ atthuppattiṃ katvā sālindaṃ sineruṃ ukkhipanto viya ekaṃ suttantakathaṃ kathetvā dassessati. Buddhānañhi vinayapaññattiṃ, bhummantaraṃ, paccayākāraṃ, samayantaranti imāni cattāri ṭhānāni patvā gajjitaṃ mahantaṃ hoti, ñāṇaṃ anupavisati, buddhañāṇassa mahantabhāvo paññāyati, desanā gambhīrā hoti tilakkhaṇabbhāhatā suññatapaṭisaṃyuttā’’ti.
సో కిఞ్చాపి పకతియావ ఏకదివసే సతవారమ్పి సహస్సవారమ్పి భగవన్తం ఉపసఙ్కమన్తో న అహేతుఅకారణేన ఉపసఙ్కమతి, తం దివసం పన ఇమం పఞ్హం గహేత్వా – ‘‘ఇమం బుద్ధగన్ధహత్థిం ఆపజ్జ ఞాణకోఞ్చనాదం సోస్సామి, బుద్ధసీహం ఆపజ్జ ఞాణసీహనాదం సోస్సామి, బుద్ధసిన్ధవం ఆపజ్జ ఞాణపదవిక్కమం పస్సిస్సామీ’’తి చిన్తేత్వా దివాట్ఠానా ఉట్ఠాయ చమ్మక్ఖణ్డం పప్ఫోటేత్వా ఆదాయ సాయన్హసమయే భగవన్తం ఉపసఙ్కమి. తేన వుత్తం – ‘‘సాయన్హవేలాయం పచ్చయాకారపఞ్హపుచ్ఛనకారణేన ఉపసఙ్కమన్తో’’తి.
So kiñcāpi pakatiyāva ekadivase satavārampi sahassavārampi bhagavantaṃ upasaṅkamanto na ahetuakāraṇena upasaṅkamati, taṃ divasaṃ pana imaṃ pañhaṃ gahetvā – ‘‘imaṃ buddhagandhahatthiṃ āpajja ñāṇakoñcanādaṃ sossāmi, buddhasīhaṃ āpajja ñāṇasīhanādaṃ sossāmi, buddhasindhavaṃ āpajja ñāṇapadavikkamaṃ passissāmī’’ti cintetvā divāṭṭhānā uṭṭhāya cammakkhaṇḍaṃ papphoṭetvā ādāya sāyanhasamaye bhagavantaṃ upasaṅkami. Tena vuttaṃ – ‘‘sāyanhavelāyaṃ paccayākārapañhapucchanakāraṇena upasaṅkamanto’’ti.
యావ గమ్భీరోతి ఏత్థ యావసద్దో పమాణాతిక్కమే, అతిక్కమ్మ పమాణం గమ్భీరో, అతిగమ్భీరోతి అత్థో. గమ్భీరావభాసోతి గమ్భీరోవ హుత్వా అవభాసతి, దిస్సతీతి అత్థో. ఏకఞ్హి ఉత్తానమేవ గమ్భీరావభాసం హోతి పూతిపణ్ణాదివసేన కాళవణ్ణపురాణఉదకం వియ. తఞ్హి జాణుప్పమాణమ్పి సతపోరిసం వియ దిస్సతి. ఏకం గమ్భీరం ఉత్తానావభాసం హోతి మణిగఙ్గాయ విప్పసన్నఉదకం వియ. తఞ్హి సతపోరిసమ్పి జాణుప్పమాణం వియ ఖాయతి. ఏకం ఉత్తానం ఉత్తానావభాసం హోతి చాటిఆదీసు ఉదకం వియ. ఏకం గమ్భీరం గమ్భీరావభాసం హోతి సినేరుపాదకమహాసముద్దే ఉదకం వియ. ఏవం ఉదకమేవ చత్తారి నామాని లభతి. పటిచ్చసముప్పాదే పనేతం నత్థి. అయఞ్హి గమ్భీరో చేవ గమ్భీరావభాసో చాతి ఏకమేవ నామం లభతి. ఏవరూపో సమానోపి అథ చ పన మే ఉత్తానకుత్తానకో వియ ఖాయతి, యదిదం అచ్ఛరియం, భన్తే, అబ్భుతం భన్తేతి. ఏవం అత్తనో విమ్హయం పకాసేన్తో పఞ్హం పుచ్ఛిత్వా తుణ్హీభూతో నిసీది.
Yāva gambhīroti ettha yāvasaddo pamāṇātikkame, atikkamma pamāṇaṃ gambhīro, atigambhīroti attho. Gambhīrāvabhāsoti gambhīrova hutvā avabhāsati, dissatīti attho. Ekañhi uttānameva gambhīrāvabhāsaṃ hoti pūtipaṇṇādivasena kāḷavaṇṇapurāṇaudakaṃ viya. Tañhi jāṇuppamāṇampi sataporisaṃ viya dissati. Ekaṃ gambhīraṃ uttānāvabhāsaṃ hoti maṇigaṅgāya vippasannaudakaṃ viya. Tañhi sataporisampi jāṇuppamāṇaṃ viya khāyati. Ekaṃ uttānaṃ uttānāvabhāsaṃ hoti cāṭiādīsu udakaṃ viya. Ekaṃ gambhīraṃ gambhīrāvabhāsaṃ hoti sinerupādakamahāsamudde udakaṃ viya. Evaṃ udakameva cattāri nāmāni labhati. Paṭiccasamuppāde panetaṃ natthi. Ayañhi gambhīro ceva gambhīrāvabhāso cāti ekameva nāmaṃ labhati. Evarūpo samānopi atha ca pana me uttānakuttānako viya khāyati, yadidaṃ acchariyaṃ, bhante, abbhutaṃ bhanteti. Evaṃ attano vimhayaṃ pakāsento pañhaṃ pucchitvā tuṇhībhūto nisīdi.
భగవా తస్స వచనం సుత్వా – ‘‘ఆనన్దో భవగ్గగ్గహణాయ హత్థం పసారేన్తో వియ, సినేరుం ఛిన్దిత్వా మిఞ్జం నీహరితుం వాయమమానో వియ, వినా నావాయ మహాసముద్దం తరితుకామో వియ, పథవిం పరివత్తేత్వా పథవోజం గహేతుం వాయమమానో వియ బుద్ధవిసయపఞ్హం అత్తనో ఉత్తానం వదతి. హన్దస్స గమ్భీరభావం ఆచిక్ఖిస్సామీ’’తి చిన్తేత్వా మా హేవన్తిఆదిమాహ.
Bhagavā tassa vacanaṃ sutvā – ‘‘ānando bhavaggaggahaṇāya hatthaṃ pasārento viya, sineruṃ chinditvā miñjaṃ nīharituṃ vāyamamāno viya, vinā nāvāya mahāsamuddaṃ taritukāmo viya, pathaviṃ parivattetvā pathavojaṃ gahetuṃ vāyamamāno viya buddhavisayapañhaṃ attano uttānaṃ vadati. Handassa gambhīrabhāvaṃ ācikkhissāmī’’ti cintetvā mā hevantiādimāha.
తత్థ మా హేవన్తి హ-కారో నిపాతమత్తం. ఏవం మా భణీతి అత్థో. మా హేవన్తి చ ఇదం వచనం భగవా ఆయస్మన్తం ఆనన్దం ఉస్సాదేన్తోపి భణతి అపసాదేన్తోపి.
Tattha mā hevanti ha-kāro nipātamattaṃ. Evaṃ mā bhaṇīti attho. Mā hevanti ca idaṃ vacanaṃ bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ ussādentopi bhaṇati apasādentopi.
ఉస్సాదనావణ్ణనా
Ussādanāvaṇṇanā
తత్థ ఉస్సాదేన్తో – ఆనన్ద, త్వం మహాపఞ్ఞో విసదఞాణో, తేన తే గమ్భీరోపి పటిచ్చసముప్పాదో ఉత్తానకో వియ ఖాయతి. అఞ్ఞేసం పనేస ఉత్తానకోతి న సల్లక్ఖేతబ్బో, గమ్భీరోయేవ చ గమ్భీరావభాసో చ. తత్థ చతస్సో ఉపమా వదన్తి. ఛమాసే సుభోజనరసపుట్ఠస్స కిర కతయోగస్స మహామల్లస్స సమజ్జసమయే కతమల్లపాసాణపరిచయస్స యుద్ధభూమిం గచ్ఛన్తస్స అన్తరా మల్లపాసాణం దస్సేసుం, సో – కిం ఏతన్తి ఆహ. మల్లపాసాణోతి. ఆహరథ నన్తి. ఉక్ఖిపితుం న సక్కోమాతి వుత్తే సయం గన్త్వా కుహిం ఇమస్స భారియట్ఠానన్తి వత్వా ద్వీహి హత్థేహి ద్వే పాసాణే ఉక్ఖిపిత్వా కీళాగుళే వియ ఖిపిత్వా అగమాసి. తత్థ మల్లస్స మల్లపాసాణో లహుకోపి న అఞ్ఞేసం లహుకోతి వత్తబ్బో. ఛమాసే సుభోజనరసపుట్ఠో మల్లో వియ హి కప్పసతసహస్సం అభినీహారసమ్పన్నో ఆయస్మా ఆనన్దో, యథా మల్లస్స మహాబలతాయ మల్లపాసాణో లహుకో, ఏవం థేరస్స మహాపఞ్ఞతాయ పటిచ్చసముప్పాదో ఉత్తానో, సో అఞ్ఞేసం ఉత్తానోతి న వత్తబ్బో.
Tattha ussādento – ānanda, tvaṃ mahāpañño visadañāṇo, tena te gambhīropi paṭiccasamuppādo uttānako viya khāyati. Aññesaṃ panesa uttānakoti na sallakkhetabbo, gambhīroyeva ca gambhīrāvabhāso ca. Tattha catasso upamā vadanti. Chamāse subhojanarasapuṭṭhassa kira katayogassa mahāmallassa samajjasamaye katamallapāsāṇaparicayassa yuddhabhūmiṃ gacchantassa antarā mallapāsāṇaṃ dassesuṃ, so – kiṃ etanti āha. Mallapāsāṇoti. Āharatha nanti. Ukkhipituṃ na sakkomāti vutte sayaṃ gantvā kuhiṃ imassa bhāriyaṭṭhānanti vatvā dvīhi hatthehi dve pāsāṇe ukkhipitvā kīḷāguḷe viya khipitvā agamāsi. Tattha mallassa mallapāsāṇo lahukopi na aññesaṃ lahukoti vattabbo. Chamāse subhojanarasapuṭṭho mallo viya hi kappasatasahassaṃ abhinīhārasampanno āyasmā ānando, yathā mallassa mahābalatāya mallapāsāṇo lahuko, evaṃ therassa mahāpaññatāya paṭiccasamuppādo uttāno, so aññesaṃ uttānoti na vattabbo.
మహాసముద్దే చ తిమినామ మచ్ఛో ద్వియోజనసతికో తిమిఙ్గలో తియోజనసతికో, తిమిపిఙ్గలో చతుయోజనసతికో తిమిరపిఙ్గలో పఞ్చయోజనసతికో, ఆనన్దో తిమినన్దో అజ్ఝారోహో మహాతిమీతి ఇమే చత్తారో యోజనసహస్సికా. తత్థ తిమిరపిఙ్గలేనేవ దీపేన్తి. తస్స కిర దక్ఖిణకణ్ణం చాలేన్తస్స పఞ్చయోజనసతే పదేసే ఉదకం చలతి. తథా వామకణ్ణం. తథా నఙ్గుట్ఠం, తథా సీసం. ద్వే పన కణ్ణే చాలేత్వా నఙ్గుట్ఠేన ఉదకం పహరిత్వా సీసం అపరాపరం కత్వా కీళితుం ఆరద్ధస్స సత్తట్ఠయోజనసతే పదేసే భాజనే పక్ఖిపిత్వా ఉద్ధనే ఆరోపితం వియ ఉదకం పక్కుథతి, తియోజనసతమత్తే పదేసే ఉదకం పిట్ఠిం ఛాదేతుం న సక్కోతి. సో ఏవం వదేయ్య – ‘‘అయం మహాసముద్దో గమ్భీరో గమ్భీరోతి వదన్తి కుతస్స గమ్భీరతా, మయం పిట్ఠిపటిచ్ఛాదనమత్తమ్పి ఉదకం న లభామా’’తి. తత్థ కాయుపపన్నస్స తిమిరపిఙ్గలస్స మహాసముద్దో ఉత్తానోతి, అఞ్ఞేసం ఖుద్దకమచ్ఛానం ఉత్తానోతి న వత్తబ్బో, ఏవమేవ ఞాణుపపన్నస్స థేరస్స పటిచ్చసముప్పాదో ఉత్తానోతి, అఞ్ఞేసమ్పి ఉత్తానోతి న వత్తబ్బో.
Mahāsamudde ca timināma maccho dviyojanasatiko timiṅgalo tiyojanasatiko, timipiṅgalo catuyojanasatiko timirapiṅgalo pañcayojanasatiko, ānando timinando ajjhāroho mahātimīti ime cattāro yojanasahassikā. Tattha timirapiṅgaleneva dīpenti. Tassa kira dakkhiṇakaṇṇaṃ cālentassa pañcayojanasate padese udakaṃ calati. Tathā vāmakaṇṇaṃ. Tathā naṅguṭṭhaṃ, tathā sīsaṃ. Dve pana kaṇṇe cāletvā naṅguṭṭhena udakaṃ paharitvā sīsaṃ aparāparaṃ katvā kīḷituṃ āraddhassa sattaṭṭhayojanasate padese bhājane pakkhipitvā uddhane āropitaṃ viya udakaṃ pakkuthati, tiyojanasatamatte padese udakaṃ piṭṭhiṃ chādetuṃ na sakkoti. So evaṃ vadeyya – ‘‘ayaṃ mahāsamuddo gambhīro gambhīroti vadanti kutassa gambhīratā, mayaṃ piṭṭhipaṭicchādanamattampi udakaṃ na labhāmā’’ti. Tattha kāyupapannassa timirapiṅgalassa mahāsamuddo uttānoti, aññesaṃ khuddakamacchānaṃ uttānoti na vattabbo, evameva ñāṇupapannassa therassa paṭiccasamuppādo uttānoti, aññesampi uttānoti na vattabbo.
సుపణ్ణరాజా చ దియడ్ఢయోజనసతికో, తస్స దక్ఖిణపక్ఖో పఞ్ఞాసయోజనికో హోతి తథా వామపక్ఖో, పిఞ్ఛవట్టి సట్ఠియోజనికా, గీవా తింసయోజనికా, ముఖం నవయోజనం, పాదా ద్వాదసయోజనికా. తస్మిం సుపణ్ణవాతం దస్సేతుం ఆరద్ధే సత్తట్ఠయోజనసతం ఠానం నప్పహోతి. సో ఏవం వదేయ్య – ‘‘అయం ఆకాసో అనన్తో అనన్తోతి వదన్తి, కుతస్స అనన్తతా, మయం పక్ఖవాతప్పసారణోకాసమ్పి న లభామా’’తి. తత్థ కాయుపపన్నస్స సుపణ్ణరఞ్ఞో ఆకాసో పరిత్తోతి, అఞ్ఞేసం ఖుద్దకపక్ఖీనం పరిత్తోతి న వత్తబ్బో, ఏవమేవ ఞాణుపపన్నస్స థేరస్స పటిచ్చసముప్పాదో ఉత్తానోతి, అఞ్ఞేసమ్పి ఉత్తానోతి న వత్తబ్బో.
Supaṇṇarājā ca diyaḍḍhayojanasatiko, tassa dakkhiṇapakkho paññāsayojaniko hoti tathā vāmapakkho, piñchavaṭṭi saṭṭhiyojanikā, gīvā tiṃsayojanikā, mukhaṃ navayojanaṃ, pādā dvādasayojanikā. Tasmiṃ supaṇṇavātaṃ dassetuṃ āraddhe sattaṭṭhayojanasataṃ ṭhānaṃ nappahoti. So evaṃ vadeyya – ‘‘ayaṃ ākāso ananto anantoti vadanti, kutassa anantatā, mayaṃ pakkhavātappasāraṇokāsampi na labhāmā’’ti. Tattha kāyupapannassa supaṇṇarañño ākāso parittoti, aññesaṃ khuddakapakkhīnaṃ parittoti na vattabbo, evameva ñāṇupapannassa therassa paṭiccasamuppādo uttānoti, aññesampi uttānoti na vattabbo.
రాహు అసురిన్దో పన పాదన్తతో యావ కేసన్తా యోజనానం చత్తారి సహస్సాని అట్ఠ చ సతాని హోతి. తస్స ద్విన్నం బాహానం అన్తరం ద్వాదసయోజనసతికం. బహలత్తేన ఛయోజనసతికం . హత్థపాదతలాని తియోజనసతికాని, తథా ముఖం. ఏకేకం అఙ్గులిపబ్బం పఞ్ఞాసయోజనం, తథా భముకన్తరం. నలాటం తియోజనసతికం. సీసం నవయోజనసతికం. తస్స మహాసముద్దం ఓతిణ్ణస్స గమ్భీరం ఉదకం జాణుప్పమాణం హోతి. సో ఏవం వదేయ్య – ‘‘అయం మహాసముద్దో గమ్భీరో గమ్భీరోతి వదన్తి, కుతస్స గమ్భీరతా, మయం జాణుప్పటిచ్ఛాదనమత్తమ్పి ఉదకం న లభామా’’తి. తత్థ కాయుపపన్నస్స రాహునో మహాసముద్దో ఉత్తానోతి, అఞ్ఞేసం ఉత్తానోతి న వత్తబ్బో, ఏవమేవ ఞాణుపపన్నస్స థేరస్స పటిచ్చసముప్పాదో ఉత్తానోతి, అఞ్ఞేసమ్పి ఉత్తానోతి న వత్తబ్బో. ఏతమత్థం సన్ధాయ భగవా – ‘‘మా హేవం, ఆనన్ద, అవచ; మా హేవం, ఆనన్ద అవచా’’తి ఆహ.
Rāhu asurindo pana pādantato yāva kesantā yojanānaṃ cattāri sahassāni aṭṭha ca satāni hoti. Tassa dvinnaṃ bāhānaṃ antaraṃ dvādasayojanasatikaṃ. Bahalattena chayojanasatikaṃ . Hatthapādatalāni tiyojanasatikāni, tathā mukhaṃ. Ekekaṃ aṅgulipabbaṃ paññāsayojanaṃ, tathā bhamukantaraṃ. Nalāṭaṃ tiyojanasatikaṃ. Sīsaṃ navayojanasatikaṃ. Tassa mahāsamuddaṃ otiṇṇassa gambhīraṃ udakaṃ jāṇuppamāṇaṃ hoti. So evaṃ vadeyya – ‘‘ayaṃ mahāsamuddo gambhīro gambhīroti vadanti, kutassa gambhīratā, mayaṃ jāṇuppaṭicchādanamattampi udakaṃ na labhāmā’’ti. Tattha kāyupapannassa rāhuno mahāsamuddo uttānoti, aññesaṃ uttānoti na vattabbo, evameva ñāṇupapannassa therassa paṭiccasamuppādo uttānoti, aññesampi uttānoti na vattabbo. Etamatthaṃ sandhāya bhagavā – ‘‘mā hevaṃ, ānanda, avaca; mā hevaṃ, ānanda avacā’’ti āha.
థేరస్స హి చతూహి కారణేహి గమ్భీరోపి పటిచ్చసముప్పాదో ఉత్తానోతి ఉపట్ఠాతి. కతమేహి చతూహి? పుబ్బూపనిస్సయసమ్పత్తియా, తిత్థవాసేన, సోతాపన్నతాయ, బహుస్సుతభావేనాతి.
Therassa hi catūhi kāraṇehi gambhīropi paṭiccasamuppādo uttānoti upaṭṭhāti. Katamehi catūhi? Pubbūpanissayasampattiyā, titthavāsena, sotāpannatāya, bahussutabhāvenāti.
పుబ్బూపనిస్సయసమ్పత్తికథా
Pubbūpanissayasampattikathā
ఇతో కిర సతసహస్సిమే కప్పే పదుముత్తరో నామ సత్థా లోకే ఉప్పజ్జి. తస్స హంసవతీ నామ నగరం అహోసి, ఆనన్దో నామ రాజా పితా , సుమేధా నామ దేవీ మాతా, బోధిసత్తో ఉత్తరకుమారో నామ అహోసి. సో పుత్తస్స జాతదివసే మహాభినిక్ఖమనం నిక్ఖమ్మ పబ్బజిత్వా పధానమనుయుఞ్జన్తో అనుక్కమేన సబ్బఞ్ఞుతం పత్వా – ‘‘అనేకజాతిసంసార’’న్తి ఉదానం ఉదానేత్వా సత్తాహం బోధిపల్లఙ్కే వీతినామేత్వా పథవియం ఠపేస్సామీతి పాదం అభినీహరి. అథ పథవిం భిన్దిత్వా మహన్తం పదుమం ఉట్ఠాసి. తస్స ధురపత్తాని నవుతిహత్థాని, కేసరం తింసహత్థం, కణ్ణికా ద్వాదసహత్థా, నవఘటప్పమాణో రేణు అహోసి.
Ito kira satasahassime kappe padumuttaro nāma satthā loke uppajji. Tassa haṃsavatī nāma nagaraṃ ahosi, ānando nāma rājā pitā , sumedhā nāma devī mātā, bodhisatto uttarakumāro nāma ahosi. So puttassa jātadivase mahābhinikkhamanaṃ nikkhamma pabbajitvā padhānamanuyuñjanto anukkamena sabbaññutaṃ patvā – ‘‘anekajātisaṃsāra’’nti udānaṃ udānetvā sattāhaṃ bodhipallaṅke vītināmetvā pathaviyaṃ ṭhapessāmīti pādaṃ abhinīhari. Atha pathaviṃ bhinditvā mahantaṃ padumaṃ uṭṭhāsi. Tassa dhurapattāni navutihatthāni, kesaraṃ tiṃsahatthaṃ, kaṇṇikā dvādasahatthā, navaghaṭappamāṇo reṇu ahosi.
సత్థా పన ఉబ్బేధతో అట్ఠపణ్ణాసహత్థుబ్బేధో అహోసి. తస్స ఉభిన్నం బాహానమన్తరం అట్ఠారసహత్థం, నలాటం పఞ్చహత్థం, హత్థపాదా ఏకాదసహత్థా. తస్స ఏకాదసహత్థేన పాదేన ద్వాదసహత్థాయ కణ్ణికాయ అక్కన్తమత్తాయ నవఘటప్పమాణో రేణు ఉట్ఠాయ అట్ఠపణ్ణాసహత్థం పదేసం ఉగ్గన్త్వా ఓకిణ్ణమనోసిలాచుణ్ణం వియ పచ్చోకిణ్ణో. తదుపాదాయ భగవా పదుముత్తరోత్వేవ పఞ్ఞాయిత్థ. తస్స దేవిలో చ సుజాతో చ ద్వే అగ్గసావకా అహేసుం. అమితా చ అసమా చ ద్వే అగ్గసావికా. సుమనో నామ ఉపట్ఠాకో. పదుముత్తరో భగవా పితుసఙ్గహం కురుమానో భిక్ఖుసతసహస్సపరివారో హంసవతియా రాజధానియా వసతి.
Satthā pana ubbedhato aṭṭhapaṇṇāsahatthubbedho ahosi. Tassa ubhinnaṃ bāhānamantaraṃ aṭṭhārasahatthaṃ, nalāṭaṃ pañcahatthaṃ, hatthapādā ekādasahatthā. Tassa ekādasahatthena pādena dvādasahatthāya kaṇṇikāya akkantamattāya navaghaṭappamāṇo reṇu uṭṭhāya aṭṭhapaṇṇāsahatthaṃ padesaṃ uggantvā okiṇṇamanosilācuṇṇaṃ viya paccokiṇṇo. Tadupādāya bhagavā padumuttarotveva paññāyittha. Tassa devilo ca sujāto ca dve aggasāvakā ahesuṃ. Amitā ca asamā ca dve aggasāvikā. Sumano nāma upaṭṭhāko. Padumuttaro bhagavā pitusaṅgahaṃ kurumāno bhikkhusatasahassaparivāro haṃsavatiyā rājadhāniyā vasati.
కనిట్ఠభాతా పనస్స సుమనకుమారో నామ. తస్స రాజా హంసవతితో వీసతియోజనసతే ఠానే భోగగామం అదాసి. సో కదాచి ఆగన్త్వా పితరఞ్చ సత్థారఞ్చ పస్సతి. అథేకదివసం పచ్చన్తో కుపితో. సుమనో రఞ్ఞో పేసేసి – ‘‘పచ్చన్తో కుపితో’’తి. రాజా ‘‘మయా త్వం తత్థ కస్మా ఠపితో’’తి పటిపేసేసి. సో నిక్ఖమ్మ చోరే వూపసమేత్వా – ‘‘ఉపసన్తో, దేవ, జనపదో’’తి రఞ్ఞో పేసేసి. రాజా తుట్ఠో – ‘‘సీఘం మమ పుత్తో ఆగచ్ఛతూ’’తి ఆహ. తస్స సహస్సమత్తా అమచ్చా హోన్తి. సో తేహి సద్ధిం అన్తరామగ్గే మన్తేసి – ‘‘మయ్హం పితా తుట్ఠో, సచే మే వరం దేతి, కిం గణ్హామీ’’తి. అథ నం ఏకచ్చే ‘‘హత్థిం గణ్హథ, అస్సం గణ్హథ, రథం గణ్హథ, జనపదం గణ్హథ, సత్తరతనాని గణ్హథా’’తి ఆహంసు. అపరే – ‘‘తుమ్హే పథవిస్సరస్స పుత్తా, తుమ్హాకం ధనం న దుల్లభం, లద్ధమ్పి చేతం సబ్బం పహాయ గమనీయం, పుఞ్ఞమేవ ఏకం ఆదాయ గమనీయం; తస్మా తే దేవే వరం దదమానే తేమాసం పదుముత్తరం భగవన్తం ఉపట్ఠాతుం వరం గణ్హథా’’తి. సో – ‘‘తుమ్హే మయ్హం కల్యాణమిత్తా, న మమేతం చిత్తం అత్థి, తుమ్హేహి పన ఉప్పాదితం, ఏవం కరిస్సామీ’’తి గన్త్వా పితరం వన్దిత్వా పితరాపి ఆలిఙ్గేత్వా తస్స మత్థకే చుమ్బిత్వా – ‘‘వరం తే పుత్త, దేమీ’’తి వుత్తే ‘‘సాధు మహారాజ, ఇచ్ఛామహం మహారాజ భగవన్తం తేమాసం చతూహి పచ్చయేహి ఉపట్ఠహన్తో జీవితం అవఞ్ఝం కాతుం, ఇమమేవ వరం దేహీ’’తి ఆహ. ‘‘న సక్కా తాత, అఞ్ఞం వరేహీ’’తి వుత్తే ‘‘దేవ, ఖత్తియానం నామ ద్వే కథా నత్థి, ఏతమేవ దేహి, న మే అఞ్ఞేనత్థో’’తి. తాత బుద్ధానం నామ చిత్తం దుజ్జానం, సచే భగవా న ఇచ్ఛిస్సతి, మయా దిన్నేపి కిం భవిస్సతీతి? సో – ‘‘సాధు, దేవ, అహం భగవతో చిత్తం జానిస్సామీ’’తి విహారం గతో.
Kaniṭṭhabhātā panassa sumanakumāro nāma. Tassa rājā haṃsavatito vīsatiyojanasate ṭhāne bhogagāmaṃ adāsi. So kadāci āgantvā pitarañca satthārañca passati. Athekadivasaṃ paccanto kupito. Sumano rañño pesesi – ‘‘paccanto kupito’’ti. Rājā ‘‘mayā tvaṃ tattha kasmā ṭhapito’’ti paṭipesesi. So nikkhamma core vūpasametvā – ‘‘upasanto, deva, janapado’’ti rañño pesesi. Rājā tuṭṭho – ‘‘sīghaṃ mama putto āgacchatū’’ti āha. Tassa sahassamattā amaccā honti. So tehi saddhiṃ antarāmagge mantesi – ‘‘mayhaṃ pitā tuṭṭho, sace me varaṃ deti, kiṃ gaṇhāmī’’ti. Atha naṃ ekacce ‘‘hatthiṃ gaṇhatha, assaṃ gaṇhatha, rathaṃ gaṇhatha, janapadaṃ gaṇhatha, sattaratanāni gaṇhathā’’ti āhaṃsu. Apare – ‘‘tumhe pathavissarassa puttā, tumhākaṃ dhanaṃ na dullabhaṃ, laddhampi cetaṃ sabbaṃ pahāya gamanīyaṃ, puññameva ekaṃ ādāya gamanīyaṃ; tasmā te deve varaṃ dadamāne temāsaṃ padumuttaraṃ bhagavantaṃ upaṭṭhātuṃ varaṃ gaṇhathā’’ti. So – ‘‘tumhe mayhaṃ kalyāṇamittā, na mametaṃ cittaṃ atthi, tumhehi pana uppāditaṃ, evaṃ karissāmī’’ti gantvā pitaraṃ vanditvā pitarāpi āliṅgetvā tassa matthake cumbitvā – ‘‘varaṃ te putta, demī’’ti vutte ‘‘sādhu mahārāja, icchāmahaṃ mahārāja bhagavantaṃ temāsaṃ catūhi paccayehi upaṭṭhahanto jīvitaṃ avañjhaṃ kātuṃ, imameva varaṃ dehī’’ti āha. ‘‘Na sakkā tāta, aññaṃ varehī’’ti vutte ‘‘deva, khattiyānaṃ nāma dve kathā natthi, etameva dehi, na me aññenattho’’ti. Tāta buddhānaṃ nāma cittaṃ dujjānaṃ, sace bhagavā na icchissati, mayā dinnepi kiṃ bhavissatīti? So – ‘‘sādhu, deva, ahaṃ bhagavato cittaṃ jānissāmī’’ti vihāraṃ gato.
తేన చ సమయేన భత్తకిచ్చం నిట్ఠపేత్వా భగవా గన్ధకుటిం పవిట్ఠో హోతి. సో మణ్డలమాళే సన్నిసిన్నానం భిక్ఖూనం సన్తికం అగమాసి. తే తం ఆహంసు – ‘‘రాజపుత్త, కస్మా ఆగతోసీ’’తి? భగవన్తం దస్సనాయ, దస్సేథ మే భగవన్తన్తి. న మయం, రాజపుత్త, ఇచ్ఛితిచ్ఛితక్ఖణే సత్థారం దట్ఠుం లభామాతి. కో పన, భన్తే, లభతీతి? సుమనత్థేరో నామ రాజపుత్తాతి. ‘‘సో కుహిం, భన్తే, థేరో’’తి. థేరస్స నిసిన్నట్ఠానం పుచ్ఛిత్వా గన్త్వా వన్దిత్వా – ‘‘ఇచ్ఛామహం, భన్తే, భగవన్తం పస్సితుం, దస్సేథ మే’’తి ఆహ. థేరో – ‘‘ఏహి రాజపుత్తా’’తి తం గహేత్వా తం గన్ధకుటిపరివేణే ఠపేత్వా గన్ధకుటిం అభిరుహి. అథ నం భగవా – ‘‘సుమన, కస్మా ఆగతోసీ’’తి ఆహ. రాజపుత్తో, భన్తే, భగవన్తం దస్సనాయ ఆగతోతి. తేన హి భిక్ఖు ఆసనం పఞ్ఞాపేహీతి. థేరో ఆసనం పఞ్ఞాపేసి, నిసీది భగవా పఞ్ఞత్తే ఆసనే. రాజపుత్తో భగవన్తం వన్దిత్వా పటిసన్థారం అకాసి. కదా ఆగతోసి రాజపుత్తాతి? భన్తే, తుమ్హేసు గన్ధకుటిం పవిట్ఠేసు. భిక్ఖూ పన – ‘‘న మయం ఇచ్ఛితిచ్ఛితక్ఖణే భగవన్తం దట్ఠుం లభామా’’తి మం థేరస్స సన్తికం పాహేసుం. థేరో పన ఏకవచనేనేవ దస్సేసి. థేరో, భన్తే, తుమ్హాకం సాసనే వల్లభో మఞ్ఞేతి. ఆమ రాజకుమార, వల్లభో ఏస భిక్ఖు మయ్హం సాసనేతి. భన్తే, బుద్ధానం సాసనే కిం కత్వా వల్లభో హోతీతి? దానం దత్వా సీలం సమాదియిత్వా ఉపోసథకమ్మం కత్వా కుమారాతి. భగవా, అహం థేరో వియ బుద్ధసాసనే వల్లభో హోతుకామో, తేమాసం మే వస్సావాసం అధివాసేథాతి. భగవా – ‘‘అత్థి ను ఖో తత్థ గతేన అత్థో’’తి ఓలోకేత్వా అత్థీతి దిస్వా ‘‘సుఞ్ఞాగారే, ఖో రాజకుమార తథాగతా అభిరమన్తీ’’తి ఆహ. కుమారో ‘‘అఞ్ఞాతం భగవా, అఞ్ఞాతం సుగతా’’తి వత్వా ‘‘అహం, భన్తే, పురిమతరం గన్త్వా విహారం కారేమి, మయా పేసితే భిక్ఖుసతసహస్సేన సద్ధిం ఆగచ్ఛథా’’తి పటిఞ్ఞం గహేత్వా పితుసన్తికం గన్త్వా ‘‘దిన్నా మే, దేవ, భగవతా పటిఞ్ఞా, మయా పహితే భగవన్తం పేసేయ్యాథా’’తి పితరం వన్దిత్వా నిక్ఖమిత్వా యోజనే యోజనే విహారం కారేత్వా వీసయోజనసతం అద్ధానం గన్త్వా అత్తనో నగరే విహారట్ఠానం విచినన్తో సోభనం నామ కుటుమ్బికస్స ఉయ్యానం దిస్వా సతసహస్సేన కిణిత్వా సతసహస్సం విస్సజ్జేత్వా విహారం కారేసి. తత్థ భగవతో గన్ధకుటిం సేసభిక్ఖూనఞ్చ రత్తిట్ఠానదివాట్ఠానత్థాయ కుటిలేణమణ్డపే కారాపేత్వా పాకారపరిక్ఖేపే కత్వా ద్వారకోట్ఠకఞ్చ నిట్ఠపేత్వా పితుసన్తికం పేసేసి – ‘‘నిట్ఠితం మయ్హం కిచ్చం, సత్థారం పహిణథా’’తి.
Tena ca samayena bhattakiccaṃ niṭṭhapetvā bhagavā gandhakuṭiṃ paviṭṭho hoti. So maṇḍalamāḷe sannisinnānaṃ bhikkhūnaṃ santikaṃ agamāsi. Te taṃ āhaṃsu – ‘‘rājaputta, kasmā āgatosī’’ti? Bhagavantaṃ dassanāya, dassetha me bhagavantanti. Na mayaṃ, rājaputta, icchiticchitakkhaṇe satthāraṃ daṭṭhuṃ labhāmāti. Ko pana, bhante, labhatīti? Sumanatthero nāma rājaputtāti. ‘‘So kuhiṃ, bhante, thero’’ti. Therassa nisinnaṭṭhānaṃ pucchitvā gantvā vanditvā – ‘‘icchāmahaṃ, bhante, bhagavantaṃ passituṃ, dassetha me’’ti āha. Thero – ‘‘ehi rājaputtā’’ti taṃ gahetvā taṃ gandhakuṭipariveṇe ṭhapetvā gandhakuṭiṃ abhiruhi. Atha naṃ bhagavā – ‘‘sumana, kasmā āgatosī’’ti āha. Rājaputto, bhante, bhagavantaṃ dassanāya āgatoti. Tena hi bhikkhu āsanaṃ paññāpehīti. Thero āsanaṃ paññāpesi, nisīdi bhagavā paññatte āsane. Rājaputto bhagavantaṃ vanditvā paṭisanthāraṃ akāsi. Kadā āgatosi rājaputtāti? Bhante, tumhesu gandhakuṭiṃ paviṭṭhesu. Bhikkhū pana – ‘‘na mayaṃ icchiticchitakkhaṇe bhagavantaṃ daṭṭhuṃ labhāmā’’ti maṃ therassa santikaṃ pāhesuṃ. Thero pana ekavacaneneva dassesi. Thero, bhante, tumhākaṃ sāsane vallabho maññeti. Āma rājakumāra, vallabho esa bhikkhu mayhaṃ sāsaneti. Bhante, buddhānaṃ sāsane kiṃ katvā vallabho hotīti? Dānaṃ datvā sīlaṃ samādiyitvā uposathakammaṃ katvā kumārāti. Bhagavā, ahaṃ thero viya buddhasāsane vallabho hotukāmo, temāsaṃ me vassāvāsaṃ adhivāsethāti. Bhagavā – ‘‘atthi nu kho tattha gatena attho’’ti oloketvā atthīti disvā ‘‘suññāgāre, kho rājakumāra tathāgatā abhiramantī’’ti āha. Kumāro ‘‘aññātaṃ bhagavā, aññātaṃ sugatā’’ti vatvā ‘‘ahaṃ, bhante, purimataraṃ gantvā vihāraṃ kāremi, mayā pesite bhikkhusatasahassena saddhiṃ āgacchathā’’ti paṭiññaṃ gahetvā pitusantikaṃ gantvā ‘‘dinnā me, deva, bhagavatā paṭiññā, mayā pahite bhagavantaṃ peseyyāthā’’ti pitaraṃ vanditvā nikkhamitvā yojane yojane vihāraṃ kāretvā vīsayojanasataṃ addhānaṃ gantvā attano nagare vihāraṭṭhānaṃ vicinanto sobhanaṃ nāma kuṭumbikassa uyyānaṃ disvā satasahassena kiṇitvā satasahassaṃ vissajjetvā vihāraṃ kāresi. Tattha bhagavato gandhakuṭiṃ sesabhikkhūnañca rattiṭṭhānadivāṭṭhānatthāya kuṭileṇamaṇḍape kārāpetvā pākāraparikkhepe katvā dvārakoṭṭhakañca niṭṭhapetvā pitusantikaṃ pesesi – ‘‘niṭṭhitaṃ mayhaṃ kiccaṃ, satthāraṃ pahiṇathā’’ti.
రాజా భగవన్తం భోజేత్వా – ‘‘భగవా, సుమనస్స కిచ్చం నిట్ఠితం, తుమ్హాకం గమనం పచ్చాసీసతీ’’తి ఆహ. భగవా సతసహస్సభిక్ఖుపరివారో యోజనే యోజనే విహారేసు వసమానో అగమాసి. కుమారో ‘‘సత్థా ఆగతో’’తి సుత్వా యోజనం పచ్చుగ్గన్త్వా మాలాదీహి పూజయమానో విహారం పవేసేత్వా –
Rājā bhagavantaṃ bhojetvā – ‘‘bhagavā, sumanassa kiccaṃ niṭṭhitaṃ, tumhākaṃ gamanaṃ paccāsīsatī’’ti āha. Bhagavā satasahassabhikkhuparivāro yojane yojane vihāresu vasamāno agamāsi. Kumāro ‘‘satthā āgato’’ti sutvā yojanaṃ paccuggantvā mālādīhi pūjayamāno vihāraṃ pavesetvā –
‘‘సతసహస్సేన మే కీతం, సతసహస్సేన మాపితం;
‘‘Satasahassena me kītaṃ, satasahassena māpitaṃ;
సోభనం నామ ఉయ్యానం, పటిగ్గణ్హ మహామునీ’’తి.
Sobhanaṃ nāma uyyānaṃ, paṭiggaṇha mahāmunī’’ti.
విహారం నియ్యాతేసి. సో వస్సూపనాయికదివసే దానం దత్వా అత్తనో పుత్తదారే చ అమచ్చే చ పక్కోసాపేత్వా ఆహ – ‘‘అయం సత్థా అమ్హాకం సన్తికం దూరతో ఆగతో, బుద్ధా చ నామ ధమ్మగరునో న ఆమిసగరుకా. తస్మా అహం తేమాసం ద్వే సాటకే నివాసేత్వా దస సీలాని సమాదియిత్వా ఇధేవ వసిస్సామి, తుమ్హే ఖీణాసవసతసహస్సస్స ఇమినావ నీహారేన తేమాసం దానం దదేయ్యాథా’’తి.
Vihāraṃ niyyātesi. So vassūpanāyikadivase dānaṃ datvā attano puttadāre ca amacce ca pakkosāpetvā āha – ‘‘ayaṃ satthā amhākaṃ santikaṃ dūrato āgato, buddhā ca nāma dhammagaruno na āmisagarukā. Tasmā ahaṃ temāsaṃ dve sāṭake nivāsetvā dasa sīlāni samādiyitvā idheva vasissāmi, tumhe khīṇāsavasatasahassassa imināva nīhārena temāsaṃ dānaṃ dadeyyāthā’’ti.
సో సుమనత్థేరస్స వసనట్ఠానసభాగేయేవ ఠానే వసన్తో యం థేరో భగవతో వత్తం కరోతి, తం సబ్బం దిస్వా ‘‘ఇమస్మిం ఠానే ఏకన్తవల్లభో ఏస థేరో, ఏతస్సేవ మే ఠానన్తరం పత్థేతుం వట్టతీ’’తి చిన్తేత్వా ఉపకట్ఠాయ పవారణాయ గామం పవిసిత్వా సత్తాహం మహాదానం దత్వా సత్తమే దివసే భిక్ఖుసతసహస్సస్స పాదమూలే తిచీవరం ఠపేత్వా భగవన్తం వన్దిత్వా – ‘‘భన్తే, యదేతం మయా మగ్గే యోజనన్తరికం యోజనన్తరికం విహారం కారాపనతో పట్ఠాయ పుఞ్ఞం కతం, తం నేవ సక్కసమ్పత్తిం, న మారసమ్పత్తిం, న బ్రహ్మసమ్పత్తిం పత్థయన్తేన, బుద్ధస్స పన ఉపట్ఠాకభావం పత్థయన్తేన కతం. తస్మా అహమ్పి, భగవా, అనాగతే సుమనత్థేరో వియ బుద్ధస్స ఉపట్ఠాకో భవేయ్య’’న్తి పఞ్చపతిట్ఠితేన నిపతిత్వా వన్ది.
So sumanattherassa vasanaṭṭhānasabhāgeyeva ṭhāne vasanto yaṃ thero bhagavato vattaṃ karoti, taṃ sabbaṃ disvā ‘‘imasmiṃ ṭhāne ekantavallabho esa thero, etasseva me ṭhānantaraṃ patthetuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā upakaṭṭhāya pavāraṇāya gāmaṃ pavisitvā sattāhaṃ mahādānaṃ datvā sattame divase bhikkhusatasahassassa pādamūle ticīvaraṃ ṭhapetvā bhagavantaṃ vanditvā – ‘‘bhante, yadetaṃ mayā magge yojanantarikaṃ yojanantarikaṃ vihāraṃ kārāpanato paṭṭhāya puññaṃ kataṃ, taṃ neva sakkasampattiṃ, na mārasampattiṃ, na brahmasampattiṃ patthayantena, buddhassa pana upaṭṭhākabhāvaṃ patthayantena kataṃ. Tasmā ahampi, bhagavā, anāgate sumanatthero viya buddhassa upaṭṭhāko bhaveyya’’nti pañcapatiṭṭhitena nipatitvā vandi.
భగవా – ‘‘మహన్తం కులపుత్తస్స చిత్తం, సమిజ్ఝిస్సతి ను ఖో నో’’తి ఓలోకేన్తో – ‘‘అనాగతే ఇతో సతసహస్సిమే కప్పే గోతమో నామ బుద్ధో ఉప్పజ్జిస్సతి, తస్సేవ ఉపట్ఠాకో భవిస్సతీ’’తి ఞత్వా –
Bhagavā – ‘‘mahantaṃ kulaputtassa cittaṃ, samijjhissati nu kho no’’ti olokento – ‘‘anāgate ito satasahassime kappe gotamo nāma buddho uppajjissati, tasseva upaṭṭhāko bhavissatī’’ti ñatvā –
‘‘ఇచ్ఛితం పత్థితం తుయ్హం, సబ్బమేవ సమిజ్ఝతు;
‘‘Icchitaṃ patthitaṃ tuyhaṃ, sabbameva samijjhatu;
సబ్బే పూరేన్తు సఙ్కప్పా, చన్దో పన్నరసో యథా’’తి.
Sabbe pūrentu saṅkappā, cando pannaraso yathā’’ti.
ఆహ. కుమారో తం సుత్వా – ‘‘బుద్ధా నామ అద్వేజ్ఝకథా హోన్తీ’’తి దుతియదివసేయేవ తస్స భగవతో పత్తచీవరం గహేత్వా పిట్ఠితో పిట్ఠితో గచ్ఛన్తో వియ అహోసి. సో తస్మిం బుద్ధుప్పాదే వస్ససతసహస్సం దానం దత్వా సగ్గే నిబ్బత్తిత్వా కస్సపబుద్ధకాలేపి పిణ్డాయ చరతో థేరస్స పత్తగ్గహణత్థం ఉత్తరిసాటకం దత్వా పూజమకాసి. పున సగ్గే నిబ్బత్తిత్వా తతో చుతో బారాణసిరాజా హుత్వా అట్ఠన్నం పచ్చేకబుద్ధానం పణ్ణసాలాయో కారేత్వా మణిఆధారకే ఉపట్ఠపేత్వా చతూహి పచ్చయేహి దసవస్ససహస్సాని ఉపట్ఠానం అకాసి. ఏతాని పాకటట్ఠానాని.
Āha. Kumāro taṃ sutvā – ‘‘buddhā nāma advejjhakathā hontī’’ti dutiyadivaseyeva tassa bhagavato pattacīvaraṃ gahetvā piṭṭhito piṭṭhito gacchanto viya ahosi. So tasmiṃ buddhuppāde vassasatasahassaṃ dānaṃ datvā sagge nibbattitvā kassapabuddhakālepi piṇḍāya carato therassa pattaggahaṇatthaṃ uttarisāṭakaṃ datvā pūjamakāsi. Puna sagge nibbattitvā tato cuto bārāṇasirājā hutvā aṭṭhannaṃ paccekabuddhānaṃ paṇṇasālāyo kāretvā maṇiādhārake upaṭṭhapetvā catūhi paccayehi dasavassasahassāni upaṭṭhānaṃ akāsi. Etāni pākaṭaṭṭhānāni.
కప్పసతసహస్సం పన దానం దదమానోవ అమ్హాకం బోధిసత్తేన సద్ధిం తుసితపురే నిబ్బత్తిత్వా తతో చుతో అమితోదనసక్కస్స గేహే పటిసన్ధిం గహేత్వా అనుపుబ్బేన కతాభినిక్ఖమనో సమ్మాసమ్బోధిం పత్వా పఠమగమనేన కపిలవత్థుం ఆగన్త్వా తతో నిక్ఖమన్తే భగవతి భగవతో పరివారత్థం రాజకుమారేసు పబ్బజితేసు భద్దియాదీహి సద్ధిం నిక్ఖమిత్వా భగవతో సన్తికే పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ ఆయస్మతో పుణ్ణస్స మన్తాణిపుత్తస్స సన్తికే ధమ్మకథం సుత్వా సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠహి (సం॰ ని॰ ౩.౮౩). ఏవమేస ఆయస్మా పుబ్బూపనిస్సయసమ్పన్నో తస్సిమాయ పుబ్బూపనిస్సయసమ్పత్తియా గమ్భీరోపి పటిచ్చసముప్పాదో ఉత్తానకో వియ ఉపట్ఠాసి.
Kappasatasahassaṃ pana dānaṃ dadamānova amhākaṃ bodhisattena saddhiṃ tusitapure nibbattitvā tato cuto amitodanasakkassa gehe paṭisandhiṃ gahetvā anupubbena katābhinikkhamano sammāsambodhiṃ patvā paṭhamagamanena kapilavatthuṃ āgantvā tato nikkhamante bhagavati bhagavato parivāratthaṃ rājakumāresu pabbajitesu bhaddiyādīhi saddhiṃ nikkhamitvā bhagavato santike pabbajitvā nacirasseva āyasmato puṇṇassa mantāṇiputtassa santike dhammakathaṃ sutvā sotāpattiphale patiṭṭhahi (saṃ. ni. 3.83). Evamesa āyasmā pubbūpanissayasampanno tassimāya pubbūpanissayasampattiyā gambhīropi paṭiccasamuppādo uttānako viya upaṭṭhāsi.
తిత్థవాసాదివణ్ణనా
Titthavāsādivaṇṇanā
తిత్థవాసోతి పునప్పునం గరూనం సన్తికే ఉగ్గహణసవనపరిపుచ్ఛనధారణాని వుచ్చన్తి. సో థేరస్స అతివియ పరిసుద్ధో, తేనాపిస్సాయం గమ్భీరోపి పటిచ్చసముప్పాదో ఉత్తానకో వియ ఉపట్ఠాసి.
Titthavāsoti punappunaṃ garūnaṃ santike uggahaṇasavanaparipucchanadhāraṇāni vuccanti. So therassa ativiya parisuddho, tenāpissāyaṃ gambhīropi paṭiccasamuppādo uttānako viya upaṭṭhāsi.
సోతాపన్నానఞ్చ నామ పచ్చయాకారో ఉత్తానకోవ హుత్వా ఉపట్ఠాతి, అయఞ్చ ఆయస్మా సోతాపన్నో. బహుస్సుతానఞ్చ చతుహత్థే ఓవరకే పదీపే జలమానే మఞ్చపీఠం వియ నామరూపపరిచ్ఛేదో పాకటో హోతి, అయఞ్చ ఆయస్మా బహుస్సుతానం అగ్గో హోతి, బాహుసచ్చానుభావేనపిస్స గమ్భీరోపి పచ్చయాకారో ఉత్తానకో వియ ఉపట్ఠాసి.
Sotāpannānañca nāma paccayākāro uttānakova hutvā upaṭṭhāti, ayañca āyasmā sotāpanno. Bahussutānañca catuhatthe ovarake padīpe jalamāne mañcapīṭhaṃ viya nāmarūpaparicchedo pākaṭo hoti, ayañca āyasmā bahussutānaṃ aggo hoti, bāhusaccānubhāvenapissa gambhīropi paccayākāro uttānako viya upaṭṭhāsi.
పటిచ్చసముప్పాదగమ్భీరతా
Paṭiccasamuppādagambhīratā
తత్థ అత్థగమ్భీరతాయ, ధమ్మగమ్భీరతాయ, దేసనాగమ్భీరతాయ, పటివేధగమ్భీరతాయాతి చతూహి ఆకారేహి పటిచ్చసముప్పాదో గమ్భీరో నామ.
Tattha atthagambhīratāya, dhammagambhīratāya, desanāgambhīratāya, paṭivedhagambhīratāyāti catūhi ākārehi paṭiccasamuppādo gambhīro nāma.
తత్థ జరామరణస్స జాతిపచ్చయసమ్భూతసముదాగతట్ఠో గమ్భీరో…పే॰… సఙ్ఖారానం అవిజ్జాపచ్చయసమ్భూతసముదాగతట్ఠో గమ్భీరోతి అయం అత్థగమ్భీరతా.
Tattha jarāmaraṇassa jātipaccayasambhūtasamudāgataṭṭho gambhīro…pe… saṅkhārānaṃ avijjāpaccayasambhūtasamudāgataṭṭho gambhīroti ayaṃ atthagambhīratā.
అవిజ్జాయ సఙ్ఖారానం పచ్చయట్ఠో గమ్భీరో…పే॰… జాతియా జరామరణస్స పచ్చయట్ఠో గమ్భీరోతి అయం ధమ్మగమ్భీరతా.
Avijjāya saṅkhārānaṃ paccayaṭṭho gambhīro…pe… jātiyā jarāmaraṇassa paccayaṭṭho gambhīroti ayaṃ dhammagambhīratā.
కత్థచి సుత్తే పటిచ్చసముప్పాదో అనులోమతో దేసియతి, కత్థచి పటిలోమతో, కత్థచి అనులోమపటిలోమతో, కత్థచి మజ్ఝతో పట్ఠాయ అనులోమతో వా పటిలోమతో వా అనులోమపటిలోమతో వా, కత్థచి తిసన్ధి చతుసఙ్ఖేపో, కత్థచి ద్విసన్ధి తిసఙ్ఖేపో, కత్థచి ఏకసన్ధి ద్విసఙ్ఖేపోతి అయం దేసనాగమ్భీరతా.
Katthaci sutte paṭiccasamuppādo anulomato desiyati, katthaci paṭilomato, katthaci anulomapaṭilomato, katthaci majjhato paṭṭhāya anulomato vā paṭilomato vā anulomapaṭilomato vā, katthaci tisandhi catusaṅkhepo, katthaci dvisandhi tisaṅkhepo, katthaci ekasandhi dvisaṅkhepoti ayaṃ desanāgambhīratā.
అవిజ్జాయ పన అఞ్ఞాణఅదస్సనసచ్చాపటివేధట్ఠో గమ్భీరో, సఙ్ఖారానం అభిసఙ్ఖరణాయూహనసరాగవిరాగట్ఠో, విఞ్ఞాణస్స సుఞ్ఞతఅబ్యాపారఅసఙ్కన్తిపటిసన్ధిపాతుభావట్ఠో, నామరూపస్స ఏకుప్పాదవినిబ్భోగావినిబ్భోగనమనరుప్పనట్ఠో, సళాయతనస్స అధిపతిలోకద్వారక్ఖేత్తవిసయిభావట్ఠో , ఫస్సస్స ఫుసనసఙ్ఘట్టనసఙ్గతిసన్నిపాతట్ఠో, వేదనాయ ఆరమ్మణరసానుభవనసుఖదుక్ఖమజ్ఝత్తభావనిజ్జీవవేదయితట్ఠో, తణ్హాయ అభినన్దితఅజ్ఝోసానసరితాలతాతణ్హానదీతణ్హాసముద్దదుప్పూరణట్ఠో, ఉపాదానస్స ఆదానగ్గహణాభినివేసపరామాసదురతిక్కమట్ఠో, భవస్స ఆయూహనాభిసఙ్ఖరణయోనిగతిఠితినివాసేసు ఖిపనట్ఠో, జాతియా జాతిసఞ్జాతిఓక్కన్తినిబ్బత్తిపాతుభావట్ఠో, జరామరణస్స ఖయవయభేదవిపరిణామట్ఠో గమ్భీరోతి. ఏవం యో అవిజ్జాదీనం సభావో, యేన పటివేధేన అవిజ్జాదయో సరసలక్ఖణతో పటివిద్ధా హోన్తి; సో గమ్భీరోతి అయం పటివేధగమ్భీరతాతి వేదితబ్బా. సా సబ్బాపి థేరస్స ఉత్తానకా వియ ఉపట్ఠాసి. తేన భగవా ఆయస్మన్తం ఆనన్దం ఉస్సాదేన్తో – ‘‘మా హేవ’’న్తిఆదిమాహ. అయఞ్చేత్థ అధిప్పాయో – ఆనన్ద, త్వం మహాపఞ్ఞో విసదఞాణో, తేన తే గమ్భీరోపి పటిచ్చసముప్పాదో ఉత్తానకో వియ ఖాయతి, తస్మా – ‘‘మయ్హమేవ ను ఖో ఏస ఉత్తానకో హుత్వా ఉపట్ఠాతి, ఉదాహు అఞ్ఞేసమ్పీ’’తి మా ఏవం అవచాతి.
Avijjāya pana aññāṇaadassanasaccāpaṭivedhaṭṭho gambhīro, saṅkhārānaṃ abhisaṅkharaṇāyūhanasarāgavirāgaṭṭho, viññāṇassa suññataabyāpāraasaṅkantipaṭisandhipātubhāvaṭṭho, nāmarūpassa ekuppādavinibbhogāvinibbhoganamanaruppanaṭṭho, saḷāyatanassa adhipatilokadvārakkhettavisayibhāvaṭṭho , phassassa phusanasaṅghaṭṭanasaṅgatisannipātaṭṭho, vedanāya ārammaṇarasānubhavanasukhadukkhamajjhattabhāvanijjīvavedayitaṭṭho, taṇhāya abhinanditaajjhosānasaritālatātaṇhānadītaṇhāsamuddaduppūraṇaṭṭho, upādānassa ādānaggahaṇābhinivesaparāmāsaduratikkamaṭṭho, bhavassa āyūhanābhisaṅkharaṇayonigatiṭhitinivāsesu khipanaṭṭho, jātiyā jātisañjātiokkantinibbattipātubhāvaṭṭho, jarāmaraṇassa khayavayabhedavipariṇāmaṭṭho gambhīroti. Evaṃ yo avijjādīnaṃ sabhāvo, yena paṭivedhena avijjādayo sarasalakkhaṇato paṭividdhā honti; so gambhīroti ayaṃ paṭivedhagambhīratāti veditabbā. Sā sabbāpi therassa uttānakā viya upaṭṭhāsi. Tena bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ ussādento – ‘‘mā heva’’ntiādimāha. Ayañcettha adhippāyo – ānanda, tvaṃ mahāpañño visadañāṇo, tena te gambhīropi paṭiccasamuppādo uttānako viya khāyati, tasmā – ‘‘mayhameva nu kho esa uttānako hutvā upaṭṭhāti, udāhu aññesampī’’ti mā evaṃ avacāti.
అపసాదనావణ్ణనా
Apasādanāvaṇṇanā
యం పన వుత్తం – ‘‘అపసాదేన్తో’’తి, తత్థ అయం అధిప్పాయో – ఆనన్ద, ‘‘అథ చ పన మే ఉత్తానకుత్తానకో వియ ఖాయతీ’’తి మా హేవం అవచ. యది హి తే ఏస ఉత్తానకుత్తానకో వియ ఖాయతి, కస్మా త్వం అత్తనో ధమ్మతాయ సోతాపన్నో నాహోసి, మయా దిన్ననయేవ ఠత్వా సోతాపత్తిమగ్గం పటివిజ్ఝసి. ఆనన్ద, ఇదం నిబ్బానమేవ గమ్భీరం, పచ్చయాకారో పన తవ ఉత్తానకో జాతో, అథ కస్మా ఓళారికం కామరాగసంయోజనం పటిఘసంయోజనం, ఓళారికం కామరాగానుసయం పటిఘానుసయన్తి ఇమే చత్తారో కిలేసే సముగ్ఘాటేత్వా సకదాగామిఫలం న సచ్ఛికరోసి? తేయేవ అణుసహగతే చత్తారో కిలేసే సముగ్ఘాటేత్వా అనాగామిఫలం న సచ్ఛికరోసి? రూపరాగాదీని పఞ్చ సంయోజనాని, భవరాగానుసయం, మానానుసయం, అవిజ్జానుసయన్తి ఇమే అట్ఠ కిలేసే సముగ్ఘాటేత్వా అరహత్తం న సచ్ఛికరోసి?
Yaṃ pana vuttaṃ – ‘‘apasādento’’ti, tattha ayaṃ adhippāyo – ānanda, ‘‘atha ca pana me uttānakuttānako viya khāyatī’’ti mā hevaṃ avaca. Yadi hi te esa uttānakuttānako viya khāyati, kasmā tvaṃ attano dhammatāya sotāpanno nāhosi, mayā dinnanayeva ṭhatvā sotāpattimaggaṃ paṭivijjhasi. Ānanda, idaṃ nibbānameva gambhīraṃ, paccayākāro pana tava uttānako jāto, atha kasmā oḷārikaṃ kāmarāgasaṃyojanaṃ paṭighasaṃyojanaṃ, oḷārikaṃ kāmarāgānusayaṃ paṭighānusayanti ime cattāro kilese samugghāṭetvā sakadāgāmiphalaṃ na sacchikarosi? Teyeva aṇusahagate cattāro kilese samugghāṭetvā anāgāmiphalaṃ na sacchikarosi? Rūparāgādīni pañca saṃyojanāni, bhavarāgānusayaṃ, mānānusayaṃ, avijjānusayanti ime aṭṭha kilese samugghāṭetvā arahattaṃ na sacchikarosi?
కస్మా చ సతసహస్సకప్పాధికం ఏకం అసఙ్ఖ్యేయ్యం పూరితపారమినో సారిపుత్తమోగ్గల్లానా వియ సావకపారమిఞాణం నప్పటివిజ్ఝసి? సతసహస్సకప్పాధికాని ద్వే అసఙ్ఖ్యేయ్యాని పూరితపారమినో పచ్చేకబుద్ధా వియ చ పచ్చేకబోధిఞాణం నప్పటివిజ్ఝసి? యది వా తే సబ్బథావ ఏస ఉత్తానకో హుత్వా ఉపట్ఠాతి, అథ కస్మా సతసహస్సకప్పాధికాని చత్తారి అట్ఠ సోళస వా అసఙ్ఖ్యేయ్యాని పూరితపారమినో బుద్ధా వియ సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణం న సచ్ఛికరోసి? కిం అనత్థికోసి ఏతేహి విసేసాధిగమేహి, పస్స యావఞ్చ తే అపరద్ధం, త్వం నామ సావకో పదేసఞాణే ఠితో అతిగమ్భీరం పచ్చయాకారం – ‘‘ఉత్తానకో మే ఉపట్ఠాతీ’’తి వదసి, తస్స తే ఇదం వచనం బుద్ధానం కథాయ పచ్చనీకం హోతి, న తాదిసేన నామ భిక్ఖునా బుద్ధానం కథాయ పచ్చనీకం కథేతబ్బన్తి యుత్తమేతం.
Kasmā ca satasahassakappādhikaṃ ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ pūritapāramino sāriputtamoggallānā viya sāvakapāramiñāṇaṃ nappaṭivijjhasi? Satasahassakappādhikāni dve asaṅkhyeyyāni pūritapāramino paccekabuddhā viya ca paccekabodhiñāṇaṃ nappaṭivijjhasi? Yadi vā te sabbathāva esa uttānako hutvā upaṭṭhāti, atha kasmā satasahassakappādhikāni cattāri aṭṭha soḷasa vā asaṅkhyeyyāni pūritapāramino buddhā viya sabbaññutaññāṇaṃ na sacchikarosi? Kiṃ anatthikosi etehi visesādhigamehi, passa yāvañca te aparaddhaṃ, tvaṃ nāma sāvako padesañāṇe ṭhito atigambhīraṃ paccayākāraṃ – ‘‘uttānako me upaṭṭhātī’’ti vadasi, tassa te idaṃ vacanaṃ buddhānaṃ kathāya paccanīkaṃ hoti, na tādisena nāma bhikkhunā buddhānaṃ kathāya paccanīkaṃ kathetabbanti yuttametaṃ.
నను మయ్హం, ఆనన్ద, ఇదం పచ్చయాకారం పటివిజ్ఝితుం వాయమన్తస్సేవ సతసహస్సకప్పాధికాని చత్తారి అసఙ్ఖ్యేయ్యాని అతిక్కన్తాని? పచ్చయాకారం పటివిజ్ఝనత్థాయ చ పన మే అదిన్నం దానం నామ నత్థి, అపూరితపారమీ నామ నత్థి. పచ్చయాకారం పటివిజ్ఝస్సామీతి పన మే నిరుస్సాహం వియ మారబలం విధమన్తస్స అయం మహాపథవీ ద్వఙ్గులమత్తమ్పి న కమ్పి తథా పఠమయామే పుబ్బేనివాసం, మజ్ఝిమయామే దిబ్బచక్ఖుం సమ్పాదేన్తస్స. పచ్ఛిమయామే పన మే బలవపచ్చూససమయే – ‘‘అవిజ్జా సఙ్ఖారానం నవహి ఆకారేహి పచ్చయో హోతీ’’తి దిట్ఠమత్తేవ దససహస్సిలోకధాతు అయదణ్డకేన ఆకోటితకంసతాలం వియ విరవసతం విరవసహస్సం ముఞ్చమానా వాతాహతే పదుమినిపణ్ణే ఉదకబిన్దు వియ కమ్పిత్థ. ఏవం గమ్భీరో చాయం, ఆనన్ద, పటిచ్చసముప్పాదో, గమ్భీరావభాసో చ. ఏతస్స ఆనన్ద, ధమ్మస్స అననుబోధా…పే॰… నాతివత్తతీతి.
Nanu mayhaṃ, ānanda, idaṃ paccayākāraṃ paṭivijjhituṃ vāyamantasseva satasahassakappādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni atikkantāni? Paccayākāraṃ paṭivijjhanatthāya ca pana me adinnaṃ dānaṃ nāma natthi, apūritapāramī nāma natthi. Paccayākāraṃ paṭivijjhassāmīti pana me nirussāhaṃ viya mārabalaṃ vidhamantassa ayaṃ mahāpathavī dvaṅgulamattampi na kampi tathā paṭhamayāme pubbenivāsaṃ, majjhimayāme dibbacakkhuṃ sampādentassa. Pacchimayāme pana me balavapaccūsasamaye – ‘‘avijjā saṅkhārānaṃ navahi ākārehi paccayo hotī’’ti diṭṭhamatteva dasasahassilokadhātu ayadaṇḍakena ākoṭitakaṃsatālaṃ viya viravasataṃ viravasahassaṃ muñcamānā vātāhate paduminipaṇṇe udakabindu viya kampittha. Evaṃ gambhīro cāyaṃ, ānanda, paṭiccasamuppādo, gambhīrāvabhāso ca. Etassa ānanda, dhammassa ananubodhā…pe… nātivattatīti.
ఏతస్స ధమ్మస్సాతి ఏతస్స పచ్చయధమ్మస్స. అననుబోధాతి ఞాతపరిఞ్ఞావసేన అననుబుజ్ఝనా. అప్పటివేధాతి తీరణప్పహానపరిఞ్ఞావసేన అప్పటివిజ్ఝనా. తన్తాకులకజాతాతి తన్తం వియ ఆకులకజాతా. యథా నామ దున్నిక్ఖిత్తం మూసికచ్ఛిన్నం పేసకారానం తన్తం తహిం తహిం ఆకులం హోతి, ఇదం అగ్గం ఇదం మూలన్తి అగ్గేన వా అగ్గం మూలేన వా మూలం సమానేతుం దుక్కరం హోతి; ఏవమేవ సత్తా ఇమస్మిం పచ్చయాకారే ఖలితా ఆకులా బ్యాకులా హోన్తి, న సక్కోన్తి తంపచ్చయాకారం ఉజుం కాతుం. తత్థ తన్తం పచ్చత్తపురిసకారే ఠత్వా సక్కాపి భవేయ్య ఉజుం కాతుం, ఠపేత్వా పన ద్వే బోధిసత్తే అఞ్ఞే సత్తా అత్తనో ధమ్మతాయ పచ్చయాకారం ఉజుం కాతుం సమత్థా నామ నత్థి. యథా పన ఆకులం తన్తం కఞ్జియం దత్వా కోచ్ఛేన పహతం తత్థ తత్థ గుళకజాతం హోతి గణ్ఠిబద్ధం, ఏవమిమే సత్తా పచ్చయేసు పక్ఖలిత్వా పచ్చయే ఉజుం కాతుం అసక్కోన్తా ద్వాసట్ఠిదిట్ఠిగతవసేన ఆకులకజాతా హోన్తి, గణ్ఠిబద్ధా. యే హి కేచి దిట్ఠిగతనిస్సితా, సబ్బే పచ్చయాకారం ఉజుం కాతుం అసక్కోన్తాయేవ.
Etassa dhammassāti etassa paccayadhammassa. Ananubodhāti ñātapariññāvasena ananubujjhanā. Appaṭivedhāti tīraṇappahānapariññāvasena appaṭivijjhanā. Tantākulakajātāti tantaṃ viya ākulakajātā. Yathā nāma dunnikkhittaṃ mūsikacchinnaṃ pesakārānaṃ tantaṃ tahiṃ tahiṃ ākulaṃ hoti, idaṃ aggaṃ idaṃ mūlanti aggena vā aggaṃ mūlena vā mūlaṃ samānetuṃ dukkaraṃ hoti; evameva sattā imasmiṃ paccayākāre khalitā ākulā byākulā honti, na sakkonti taṃpaccayākāraṃ ujuṃ kātuṃ. Tattha tantaṃ paccattapurisakāre ṭhatvā sakkāpi bhaveyya ujuṃ kātuṃ, ṭhapetvā pana dve bodhisatte aññe sattā attano dhammatāya paccayākāraṃ ujuṃ kātuṃ samatthā nāma natthi. Yathā pana ākulaṃ tantaṃ kañjiyaṃ datvā kocchena pahataṃ tattha tattha guḷakajātaṃ hoti gaṇṭhibaddhaṃ, evamime sattā paccayesu pakkhalitvā paccaye ujuṃ kātuṃ asakkontā dvāsaṭṭhidiṭṭhigatavasena ākulakajātā honti, gaṇṭhibaddhā. Ye hi keci diṭṭhigatanissitā, sabbe paccayākāraṃ ujuṃ kātuṃ asakkontāyeva.
కులాగణ్ఠికజాతాతి కులాగణ్ఠికం వుచ్చతి పేసకారకఞ్జియసుత్తం. కులా నామ సకుణికా, తస్సా కులావకోతిపి ఏకే. యథా హి తదుభయమ్పి ఆకులం అగ్గేన వా అగ్గం మూలేన వా మూలం సమానేతుం దుక్కరన్తి పురిమనయేనేవ యోజేతబ్బం.
Kulāgaṇṭhikajātāti kulāgaṇṭhikaṃ vuccati pesakārakañjiyasuttaṃ. Kulā nāma sakuṇikā, tassā kulāvakotipi eke. Yathā hi tadubhayampi ākulaṃ aggena vā aggaṃ mūlena vā mūlaṃ samānetuṃ dukkaranti purimanayeneva yojetabbaṃ.
ముఞ్జపబ్బజభూతాతి ముఞ్జతిణం వియ పబ్బజతిణం వియ చ భూతా. యథా తాని తిణాని కోట్టేత్వా కతరజ్జు జిణ్ణకాలే కత్థచి పతితం గహేత్వా తేసం తిణానం ఇదం అగ్గం, ఇదం మూలన్తి అగ్గేన వా అగ్గం మూలేన వా మూలం సమానేతుం దుక్కరన్తి. తమ్పి పచ్చత్తపురిసకారే ఠత్వా సక్కా భవేయ్య ఉజుం కాతుం, ఠపేత్వా పన ద్వే బోధిసత్తే అఞ్ఞే సత్తా అత్తనో ధమ్మతాయ పచ్చయాకారం ఉజుం కాతుం సమత్థా నామ నత్థి. ఏవమయం పజా పచ్చయాకారే ఉజుం కాతుం అసక్కోన్తీ దిట్ఠిగతవసేన గణ్ఠికజాతా హుత్వా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం సంసారం నాతివత్తతి.
Muñjapabbajabhūtāti muñjatiṇaṃ viya pabbajatiṇaṃ viya ca bhūtā. Yathā tāni tiṇāni koṭṭetvā katarajju jiṇṇakāle katthaci patitaṃ gahetvā tesaṃ tiṇānaṃ idaṃ aggaṃ, idaṃ mūlanti aggena vā aggaṃ mūlena vā mūlaṃ samānetuṃ dukkaranti. Tampi paccattapurisakāre ṭhatvā sakkā bhaveyya ujuṃ kātuṃ, ṭhapetvā pana dve bodhisatte aññe sattā attano dhammatāya paccayākāraṃ ujuṃ kātuṃ samatthā nāma natthi. Evamayaṃ pajā paccayākāre ujuṃ kātuṃ asakkontī diṭṭhigatavasena gaṇṭhikajātā hutvā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ saṃsāraṃ nātivattati.
తత్థ అపాయోతి నిరయతిరచ్ఛానయోనిపేత్తివిసయఅసురకాయా. సబ్బేపి హి తే వడ్ఢిసఙ్ఖాతస్స అయస్స అభావతో – ‘‘అపాయో’’తి వుచ్చన్తి. తథా దుక్ఖస్స గతిభావతో దుగ్గతి. సుఖసముస్సయతో వినిపతితత్తా వినిపాతో. ఇతరో పన –
Tattha apāyoti nirayatiracchānayonipettivisayaasurakāyā. Sabbepi hi te vaḍḍhisaṅkhātassa ayassa abhāvato – ‘‘apāyo’’ti vuccanti. Tathā dukkhassa gatibhāvato duggati. Sukhasamussayato vinipatitattā vinipāto. Itaro pana –
‘‘ఖన్ధానఞ్చ పటిపాటి, ధాతుఆయతనాన చ;
‘‘Khandhānañca paṭipāṭi, dhātuāyatanāna ca;
అబ్బోచ్ఛిన్నం వత్తమానా, సంసారోతి పవుచ్చతీ’’తి.
Abbocchinnaṃ vattamānā, saṃsāroti pavuccatī’’ti.
తం సబ్బమ్పి నాతివత్తతి నాతిక్కమతి. అథ ఖో చుతితో పటిసన్ధిం, పటిసన్ధితో చుతిన్తి ఏవం పునప్పునం చుతిపటిసన్ధియో గణ్హన్తా తీసు భవేసు చతూసు యోనీసు పఞ్చసు గతీసు సత్తసు విఞ్ఞాణట్ఠితీసు నవసు సత్తావాసేసు మహాసముద్దే వాతుక్ఖిత్తనావా వియ యన్తేసు యుత్తగోణో వియ చ పరిబ్భమతియేవ . ఇతి సబ్బం పేతం భగవా ఆయస్మన్తం ఆనన్దం అపసాదేన్తో ఆహాతి వేదితబ్బం.
Taṃ sabbampi nātivattati nātikkamati. Atha kho cutito paṭisandhiṃ, paṭisandhito cutinti evaṃ punappunaṃ cutipaṭisandhiyo gaṇhantā tīsu bhavesu catūsu yonīsu pañcasu gatīsu sattasu viññāṇaṭṭhitīsu navasu sattāvāsesu mahāsamudde vātukkhittanāvā viya yantesu yuttagoṇo viya ca paribbhamatiyeva . Iti sabbaṃ petaṃ bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ apasādento āhāti veditabbaṃ.
పటిచ్చసముప్పాదవణ్ణనా
Paṭiccasamuppādavaṇṇanā
౯౬. ఇదాని యస్మా ఇదం సుత్తం – ‘‘గమ్భీరో చాయం, ఆనన్ద, పటిచ్చసముప్పాదో’’తి చ ‘‘తన్తాకులకజాతా’’తి చ ద్వీహియేవ పదేహి ఆబద్ధం, తస్మా – ‘‘గమ్భీరో చాయం, ఆనన్ద, పటిచ్చసముప్పాదో’’తి ఇమినా తావ అనుసన్ధినా పచ్చయాకారస్స గమ్భీరభావదస్సనత్థం దేసనం ఆరభన్తో అత్థి ఇదప్పచ్చయా జరామరణన్తిఆదిమాహ. తత్రాయమత్థో – ఇమస్స జరామరణస్స పచ్చయో ఇదప్పచ్చయో, తస్మా ఇదప్పచ్చయా అత్థి జరామరణం, అత్థి ను ఖో జరామరణస్స పచ్చయో, యమ్హా పచ్చయా జరామరణం భవేయ్యాతి ఏవం పుట్ఠేన సతా, ఆనన్ద, పణ్డితేన పుగ్గలేన యథా – ‘‘తం జీవం తం సరీర’’న్తి వుత్తే ఠపనీయత్తా పఞ్హస్స తుణ్హీ భవితబ్బం హోతి, ‘‘అబ్యాకతమేతం తథాగతేనా’’తి వా వత్తబ్బం హోతి, ఏవం అప్పటిపజ్జిత్వా, యథా – ‘‘చక్ఖు సస్సతం అసస్సత’’న్తి వుత్తే అసస్సతన్తి ఏకంసేనేవ వత్తబ్బం హోతి, ఏవం ఏకంసేనేవ అత్థీతిస్స వచనీయం. పున కిం పచ్చయా జరామరణం, కో నామ సో పచ్చయో, యతో జరామరణం హోతీతి వుత్తే జాతిపచ్చయా జరామరణన్తి ఇచ్చస్స వచనీయం, ఏవం వత్తబ్బం భవేయ్యాతి అత్థో. ఏస నయో సబ్బపదేసు.
96. Idāni yasmā idaṃ suttaṃ – ‘‘gambhīro cāyaṃ, ānanda, paṭiccasamuppādo’’ti ca ‘‘tantākulakajātā’’ti ca dvīhiyeva padehi ābaddhaṃ, tasmā – ‘‘gambhīro cāyaṃ, ānanda, paṭiccasamuppādo’’ti iminā tāva anusandhinā paccayākārassa gambhīrabhāvadassanatthaṃ desanaṃ ārabhanto atthi idappaccayā jarāmaraṇantiādimāha. Tatrāyamattho – imassa jarāmaraṇassa paccayo idappaccayo, tasmā idappaccayā atthi jarāmaraṇaṃ, atthi nu kho jarāmaraṇassa paccayo, yamhā paccayā jarāmaraṇaṃ bhaveyyāti evaṃ puṭṭhena satā, ānanda, paṇḍitena puggalena yathā – ‘‘taṃ jīvaṃ taṃ sarīra’’nti vutte ṭhapanīyattā pañhassa tuṇhī bhavitabbaṃ hoti, ‘‘abyākatametaṃ tathāgatenā’’ti vā vattabbaṃ hoti, evaṃ appaṭipajjitvā, yathā – ‘‘cakkhu sassataṃ asassata’’nti vutte asassatanti ekaṃseneva vattabbaṃ hoti, evaṃ ekaṃseneva atthītissa vacanīyaṃ. Puna kiṃ paccayā jarāmaraṇaṃ, ko nāma so paccayo, yato jarāmaraṇaṃ hotīti vutte jātipaccayā jarāmaraṇanti iccassa vacanīyaṃ, evaṃ vattabbaṃ bhaveyyāti attho. Esa nayo sabbapadesu.
నామరూపపచ్చయా ఫస్సోతి ఇదం పన యస్మా సళాయతనపచ్చయాతి వుత్తే చక్ఖుసమ్ఫస్సాదీనం ఛన్నం విపాకసమ్ఫస్సానంయేవ గహణం హోతి, ఇధ చ ‘‘సళాయతనపచ్చయా’’తి ఇమినా పదేన గహితమ్పి అగహితమ్పి పచ్చయుప్పన్నవిసేసం ఫస్సస్స చ సళాయతనతో అతిరిత్తం అఞ్ఞమ్పి విసేసపచ్చయం దస్సేతుకామో, తస్మా వుత్తన్తి వేదితబ్బం. ఇమినా పన వారేన భగవతా కిం కథితన్తి? పచ్చయానం నిదానం కథితం. ఇదఞ్హి సుత్తం పచ్చయే నిజ్జటే నిగ్గుమ్బే కత్వా కథితత్తా మహానిదానన్తి వుచ్చతి.
Nāmarūpapaccayā phassoti idaṃ pana yasmā saḷāyatanapaccayāti vutte cakkhusamphassādīnaṃ channaṃ vipākasamphassānaṃyeva gahaṇaṃ hoti, idha ca ‘‘saḷāyatanapaccayā’’ti iminā padena gahitampi agahitampi paccayuppannavisesaṃ phassassa ca saḷāyatanato atirittaṃ aññampi visesapaccayaṃ dassetukāmo, tasmā vuttanti veditabbaṃ. Iminā pana vārena bhagavatā kiṃ kathitanti? Paccayānaṃ nidānaṃ kathitaṃ. Idañhi suttaṃ paccaye nijjaṭe niggumbe katvā kathitattā mahānidānanti vuccati.
౯౮. ఇదాని తేసం తేసం పచ్చయానం తథం అవితథం అనఞ్ఞథం పచ్చయభావం దస్సేతుం జాతిపచ్చయా జరామరణన్తి ఇతి ఖో పనేతం వుత్తన్తిఆదిమాహ. తత్థ పరియాయేనాతి కారణేన. సబ్బేనసబ్బం సబ్బథాసబ్బన్తి నిపాతద్వయమేతం. తస్సత్థో – ‘‘సబ్బాకారేన సబ్బా సబ్బేన సభావేన సబ్బా జాతి నామ యది న భవేయ్యా’’తి. భవాదీసుపి ఇమినావ నయేన అత్థో వేదితబ్బో. కస్సచీతి అనియమవచనమేతం, దేవాదీసు యస్స కస్సచి. కిమ్హిచీతి ఇదమ్పి అనియమవచనమేవ, కామభవాదీసు నవసు భవేసు యత్థ కత్థచి. సేయ్యథిదన్తి అనియమితనిక్ఖిత్తఅత్థవిభజనత్థే నిపాతో, తస్సత్థో – ‘‘యం వుత్తం ‘కస్సచి కిమ్హిచీ’తి, తస్స తే అత్థం విభజిస్సామీ’’తి. అథ నం విభజన్తో – ‘‘దేవానం వా దేవత్తాయా’’తిఆదిమాహ. తత్థ దేవానం వా దేవత్తాయాతి యా అయం దేవానం దేవభావాయ ఖన్ధజాతి, యాయ ఖన్ధజాతియా దేవా ‘‘దేవా’’తి వుచ్చన్తి. సచే హి జాతి సబ్బేన సబ్బం నాభవిస్సాతి ఇమినా నయేన సబ్బపదేసు అత్థో వేదితబ్బో. ఏత్థ చ దేవాతి ఉపపత్తిదేవా. గన్ధబ్బాతి మూలఖన్ధాదీసు అధివత్థదేవతావ. యక్ఖాతి అమనుస్సా. భూతాతి యే కేచి నిబ్బత్తసత్తా. పక్ఖినోతి యే కేచి అట్ఠిపక్ఖా వా చమ్మపక్ఖా వా లోమపక్ఖా వా. సరీసపాతి యే కేచి భూమియం సరన్తా గచ్ఛన్తి. తేసం తేసన్తి తేసం తేసం దేవగన్ధబ్బాదీనం. తదత్థాయాతి దేవగన్ధబ్బాదిభావాయ. జాతినిరోధాతి జాతివిగమా, జాతిఅభావాతి అత్థో.
98. Idāni tesaṃ tesaṃ paccayānaṃ tathaṃ avitathaṃ anaññathaṃ paccayabhāvaṃ dassetuṃ jātipaccayā jarāmaraṇanti iti kho panetaṃ vuttantiādimāha. Tattha pariyāyenāti kāraṇena. Sabbenasabbaṃ sabbathāsabbanti nipātadvayametaṃ. Tassattho – ‘‘sabbākārena sabbā sabbena sabhāvena sabbā jāti nāma yadi na bhaveyyā’’ti. Bhavādīsupi imināva nayena attho veditabbo. Kassacīti aniyamavacanametaṃ, devādīsu yassa kassaci. Kimhicīti idampi aniyamavacanameva, kāmabhavādīsu navasu bhavesu yattha katthaci. Seyyathidanti aniyamitanikkhittaatthavibhajanatthe nipāto, tassattho – ‘‘yaṃ vuttaṃ ‘kassaci kimhicī’ti, tassa te atthaṃ vibhajissāmī’’ti. Atha naṃ vibhajanto – ‘‘devānaṃ vā devattāyā’’tiādimāha. Tattha devānaṃ vā devattāyāti yā ayaṃ devānaṃ devabhāvāya khandhajāti, yāya khandhajātiyā devā ‘‘devā’’ti vuccanti. Sace hi jāti sabbena sabbaṃ nābhavissāti iminā nayena sabbapadesu attho veditabbo. Ettha ca devāti upapattidevā. Gandhabbāti mūlakhandhādīsu adhivatthadevatāva. Yakkhāti amanussā. Bhūtāti ye keci nibbattasattā. Pakkhinoti ye keci aṭṭhipakkhā vā cammapakkhā vā lomapakkhā vā. Sarīsapāti ye keci bhūmiyaṃ sarantā gacchanti. Tesaṃ tesanti tesaṃ tesaṃ devagandhabbādīnaṃ. Tadatthāyāti devagandhabbādibhāvāya. Jātinirodhāti jātivigamā, jātiabhāvāti attho.
హేతూతిఆదీని సబ్బానిపి కారణవేవచనాని ఏవ. కారణఞ్హి యస్మా అత్తనో ఫలత్థాయ హినోతి పవత్తతి, తస్మా ‘‘హేతూ’’తి వుచ్చతి. యస్మా తం ఫలం నిదేతి – ‘‘హన్ద, నం గణ్హథా’’తి అప్పేతి వియ తస్మా నిదానం. యస్మా ఫలం తతో సముదేతి ఉప్పజ్జతి, తఞ్చ పటిచ్చ ఏతి పవత్తతి, తస్మా సముదయోతి చ పచ్చయోతి చ వుచ్చతి. ఏస నయో సబ్బత్థ. అపి చ యదిదం జాతీతి ఏత్థ యదిదన్తి నిపాతో. తస్స సబ్బపదేసు లిఙ్గానురూపతో అత్థో వేదితబ్బో. ఇధ పన – ‘‘యా ఏసా జాతీ’’తి అయమస్స అత్థో. జరామరణస్స హి జాతి ఉపనిస్సయకోటియా పచ్చయో హోతి.
Hetūtiādīni sabbānipi kāraṇavevacanāni eva. Kāraṇañhi yasmā attano phalatthāya hinoti pavattati, tasmā ‘‘hetū’’ti vuccati. Yasmā taṃ phalaṃ nideti – ‘‘handa, naṃ gaṇhathā’’ti appeti viya tasmā nidānaṃ. Yasmā phalaṃ tato samudeti uppajjati, tañca paṭicca eti pavattati, tasmā samudayoti ca paccayoti ca vuccati. Esa nayo sabbattha. Api ca yadidaṃ jātīti ettha yadidanti nipāto. Tassa sabbapadesu liṅgānurūpato attho veditabbo. Idha pana – ‘‘yā esā jātī’’ti ayamassa attho. Jarāmaraṇassa hi jāti upanissayakoṭiyā paccayo hoti.
౯౯. భవపదే – ‘‘కిమ్హిచీ’’తి ఇమినా ఓకాసపరిగ్గహో కతో. తత్థ హేట్ఠా అవీచిపరియన్తం కత్వా ఉపరి పరనిమ్మితవసవత్తిదేవే అన్తోకరిత్వా కామభవో వేదితబ్బో. అయం నయో ఉపపత్తిభవే. ఇధ పన కమ్మభవే యుజ్జతి. సో హి జాతియా ఉపనిస్సయకోటియావ పచ్చయో హోతి. ఉపాదానపదాదీసుపి – ‘‘కిమ్హిచీ’’తి ఇమినా ఓకాసపరిగ్గహోవ కతోతి వేదితబ్బో.
99. Bhavapade – ‘‘kimhicī’’ti iminā okāsapariggaho kato. Tattha heṭṭhā avīcipariyantaṃ katvā upari paranimmitavasavattideve antokaritvā kāmabhavo veditabbo. Ayaṃ nayo upapattibhave. Idha pana kammabhave yujjati. So hi jātiyā upanissayakoṭiyāva paccayo hoti. Upādānapadādīsupi – ‘‘kimhicī’’ti iminā okāsapariggahova katoti veditabbo.
౧౦౦. ఉపాదానపచ్చయా భవోతి ఏత్థ కాముపాదానం తిణ్ణమ్పి కమ్మభవానం తిణ్ణఞ్చ ఉపపత్తిభవానం పచ్చయో, తథా సేసానిపీతి ఉపాదానపచ్చయా చతువీసతిభవా వేదితబ్బా. నిప్పరియాయేనేత్థ ద్వాదస కమ్మభవా లబ్భన్తి. తేసం ఉపాదానాని సహజాతకోటియాపి ఉపనిస్సయకోటియాపి పచ్చయో.
100.Upādānapaccayābhavoti ettha kāmupādānaṃ tiṇṇampi kammabhavānaṃ tiṇṇañca upapattibhavānaṃ paccayo, tathā sesānipīti upādānapaccayā catuvīsatibhavā veditabbā. Nippariyāyenettha dvādasa kammabhavā labbhanti. Tesaṃ upādānāni sahajātakoṭiyāpi upanissayakoṭiyāpi paccayo.
౧౦౧. రూపతణ్హాతి రూపారమ్మణే తణ్హా. ఏస నయో సద్దతణ్హాదీసు. సా పనేసా తణ్హా ఉపాదానస్స సహజాతకోటియాపి ఉపనిస్సయకోటియాపి పచ్చయో హోతి.
101.Rūpataṇhāti rūpārammaṇe taṇhā. Esa nayo saddataṇhādīsu. Sā panesā taṇhā upādānassa sahajātakoṭiyāpi upanissayakoṭiyāpi paccayo hoti.
౧౦౨. ఏస పచ్చయో తణ్హాయ, యదిదం వేదనాతి ఏత్థ విపాకవేదనా తణ్హాయ ఉపనిస్సయకోటియా పచ్చయో హోతి, అఞ్ఞా అఞ్ఞథాపీతి.
102.Esa paccayo taṇhāya, yadidaṃvedanāti ettha vipākavedanā taṇhāya upanissayakoṭiyā paccayo hoti, aññā aññathāpīti.
౧౦౩. ఏత్తావతా పన భగవా వట్టమూలభూతం పురిమతణ్హం దస్సేత్వా ఇదాని దేసనం, పిట్ఠియం పహరిత్వా కేసేసు వా గహేత్వా విరవన్తం విరవన్తం మగ్గతో ఓక్కమేన్తో వియ నవహి పదేహి సముదాచారతణ్హం దస్సేన్తో – ‘‘ఇతి ఖో పనేతం, ఆనన్ద, వేదనం పటిచ్చ తణ్హా’’తిఆదిమాహ. తత్థ తణ్హాతి ద్వే తణ్హా ఏసనతణ్హా చ, ఏసితతణ్హా చ. యాయ తణ్హాయ అజపథసఙ్కుపథాదీని పటిపజ్జిత్వా భోగే ఏసతి గవేసతి, అయం ఏసనతణ్హా నామ. యా తేసు ఏసితేసు గవేసితేసు పటిలద్ధేసు తణ్హా, అయం ఏసితతణ్హా నామ. తదుభయమ్పి సముదాచారతణ్హాయ ఏవ అధివచనం. తస్మా దువిధాపేసా వేదనం పటిచ్చ తణ్హా నామ. పరియేసనా నామ రూపాదిఆరమ్మణపరియేసనా, సా హి తణ్హాయ సతి హోతి. లాభోతి రూపాదిఆరమ్మణపటిలాభో, సో హి పరియేసనాయ సతి హోతి. వినిచ్ఛయో పన ఞాణతణ్హాదిట్ఠివితక్కవసేన చతుబ్బిధో. తత్థ – ‘‘సుఖవినిచ్ఛయం జఞ్ఞా, సుఖవినిచ్ఛయం ఞత్వా అజ్ఝత్తం సుఖమనుయుఞ్జేయ్యా’’తి (మ॰ ని॰ ౩.౩౨౩) అయం ఞాణవినిచ్ఛయో. ‘‘వినిచ్ఛయోతి ద్వే వినిచ్ఛయా – తణ్హావినిచ్ఛయో చ దిట్ఠివినిచ్ఛయో చా’’తి (మహాని॰ ౧౦౨). ఏవం ఆగతాని అట్ఠసతతణ్హావిచరితాని తణ్హావినిచ్ఛయో. ద్వాసట్ఠి దిట్ఠియో దిట్ఠివినిచ్ఛయో. ‘‘ఛన్దో ఖో, దేవానమిన్ద, వితక్కనిదానో’’తి (దీ॰ ని॰ ౨.౩౫౮) ఇమస్మిం పన సుత్తే ఇధ వినిచ్ఛయోతి వుత్తో వితక్కోయేవ ఆగతో. లాభం లభిత్వా హి ఇట్ఠానిట్ఠం సున్దరాసున్దరఞ్చ వితక్కేనేవ వినిచ్ఛినాతి – ‘‘ఏత్తకం మే రూపారమ్మణత్థాయ భవిస్సతి, ఏత్తకం సద్దాదిఆరమ్మణత్థాయ, ఏత్తకం మయ్హం భవిస్సతి, ఏత్తకం పరస్స, ఏత్తకం పరిభుఞ్జిస్సామి, ఏత్తకం నిదహిస్సామీ’’తి. తేన వుత్తం – ‘‘లాభం పటిచ్చ వినిచ్ఛయో’’తి.
103. Ettāvatā pana bhagavā vaṭṭamūlabhūtaṃ purimataṇhaṃ dassetvā idāni desanaṃ, piṭṭhiyaṃ paharitvā kesesu vā gahetvā viravantaṃ viravantaṃ maggato okkamento viya navahi padehi samudācārataṇhaṃ dassento – ‘‘iti kho panetaṃ, ānanda, vedanaṃ paṭicca taṇhā’’tiādimāha. Tattha taṇhāti dve taṇhā esanataṇhā ca, esitataṇhā ca. Yāya taṇhāya ajapathasaṅkupathādīni paṭipajjitvā bhoge esati gavesati, ayaṃ esanataṇhā nāma. Yā tesu esitesu gavesitesu paṭiladdhesu taṇhā, ayaṃ esitataṇhā nāma. Tadubhayampi samudācārataṇhāya eva adhivacanaṃ. Tasmā duvidhāpesā vedanaṃ paṭicca taṇhā nāma. Pariyesanā nāma rūpādiārammaṇapariyesanā, sā hi taṇhāya sati hoti. Lābhoti rūpādiārammaṇapaṭilābho, so hi pariyesanāya sati hoti. Vinicchayo pana ñāṇataṇhādiṭṭhivitakkavasena catubbidho. Tattha – ‘‘sukhavinicchayaṃ jaññā, sukhavinicchayaṃ ñatvā ajjhattaṃ sukhamanuyuñjeyyā’’ti (ma. ni. 3.323) ayaṃ ñāṇavinicchayo. ‘‘Vinicchayoti dve vinicchayā – taṇhāvinicchayo ca diṭṭhivinicchayo cā’’ti (mahāni. 102). Evaṃ āgatāni aṭṭhasatataṇhāvicaritāni taṇhāvinicchayo. Dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo diṭṭhivinicchayo. ‘‘Chando kho, devānaminda, vitakkanidāno’’ti (dī. ni. 2.358) imasmiṃ pana sutte idha vinicchayoti vutto vitakkoyeva āgato. Lābhaṃ labhitvā hi iṭṭhāniṭṭhaṃ sundarāsundarañca vitakkeneva vinicchināti – ‘‘ettakaṃ me rūpārammaṇatthāya bhavissati, ettakaṃ saddādiārammaṇatthāya, ettakaṃ mayhaṃ bhavissati, ettakaṃ parassa, ettakaṃ paribhuñjissāmi, ettakaṃ nidahissāmī’’ti. Tena vuttaṃ – ‘‘lābhaṃ paṭicca vinicchayo’’ti.
ఛన్దరాగోతి ఏవం అకుసలవితక్కేన వితక్కితవత్థుస్మిం దుబ్బలరాగో చ బలవరాగో చ ఉప్పజ్జతి, ఇదఞ్హి ఇధ తణ్హా. ఛన్దోతి దుబ్బలరాగస్సాధివచనం. అజ్ఝోసానన్తి అహం మమన్తి బలవసన్నిట్ఠానం. పరిగ్గహోతి తణ్హాదిట్ఠవసేన పరిగ్గహణకరణం. మచ్ఛరియన్తి పరేహి సాధారణభావస్స అసహనతా. తేనేవస్స పోరాణా ఏవం వచనత్థం వదన్తి – ‘‘ఇదం అచ్ఛరియం మయ్హమేవ హోతు, మా అఞ్ఞేసం అచ్ఛరియం హోతూతి పవత్తత్తా మచ్ఛరియన్తి వుచ్చతీ’’తి. ఆరక్ఖోతి ద్వారపిదహనమఞ్జూసగోపనాదివసేన సుట్ఠు రక్ఖణం. అధికరోతీతి అధికరణం, కారణస్సేతం నామం. ఆరక్ఖాధికరణన్తి భావనపుంసకం, ఆరక్ఖహేతూతి అత్థో. దణ్డాదానాదీసు పరనిసేధనత్థం దణ్డస్స ఆదానం దణ్డాదానం. ఏకతో ధారాదినో సత్థస్స ఆదానం సత్థాదానం. కలహోతి కాయకలహోపి వాచాకలహోపి. పురిమో పురిమో విరోధో విగ్గహో. పచ్ఛిమో పచ్ఛిమో వివాదో. తువంతువన్తి అగారవవచనం తువంతువం.
Chandarāgoti evaṃ akusalavitakkena vitakkitavatthusmiṃ dubbalarāgo ca balavarāgo ca uppajjati, idañhi idha taṇhā. Chandoti dubbalarāgassādhivacanaṃ. Ajjhosānanti ahaṃ mamanti balavasanniṭṭhānaṃ. Pariggahoti taṇhādiṭṭhavasena pariggahaṇakaraṇaṃ. Macchariyanti parehi sādhāraṇabhāvassa asahanatā. Tenevassa porāṇā evaṃ vacanatthaṃ vadanti – ‘‘idaṃ acchariyaṃ mayhameva hotu, mā aññesaṃ acchariyaṃ hotūti pavattattā macchariyanti vuccatī’’ti. Ārakkhoti dvārapidahanamañjūsagopanādivasena suṭṭhu rakkhaṇaṃ. Adhikarotīti adhikaraṇaṃ, kāraṇassetaṃ nāmaṃ. Ārakkhādhikaraṇanti bhāvanapuṃsakaṃ, ārakkhahetūti attho. Daṇḍādānādīsu paranisedhanatthaṃ daṇḍassa ādānaṃ daṇḍādānaṃ. Ekato dhārādino satthassa ādānaṃ satthādānaṃ. Kalahoti kāyakalahopi vācākalahopi. Purimo purimo virodho viggaho. Pacchimo pacchimo vivādo. Tuvaṃtuvanti agāravavacanaṃ tuvaṃtuvaṃ.
౧౧౨. ఇదాని పటిలోమనయేనాపి తంసముదాచారతణ్హం దస్సేతుం పున – ‘‘ఆరక్ఖాధికరణ’’న్తి ఆరభన్తో దేసనం నివత్తేసి. తత్థ కామతణ్హాతి పఞ్చకామగుణికరాగవసేన ఉప్పన్నా రూపాదితణ్హా. భవతణ్హాతి సస్సతదిట్ఠిసహగతో రాగో. విభవతణ్హాతి ఉచ్ఛేదదిట్ఠిసహగతో రాగో. ఇమే ద్వే ధమ్మాతి వట్టమూలతణ్హా చ సముదాచారతణ్హా చాతి ఇమే ద్వే ధమ్మా. ద్వయేనాతి తణ్హాలక్ఖణవసేన ఏకభావం గతాపి వట్టమూలసముదాచారవసేన ద్వీహి కోట్ఠాసేహి వేదనాయ ఏకసమోసరణా భవన్తి, వేదనాపచ్చయేన ఏకపచ్చయాతి అత్థో. తివిధఞ్హి సమోసరణం ఓసరణసమోసరణం, సహజాతసమోసరణం, పచ్చయసమోసరణఞ్చ. తత్థ – ‘‘అథ ఖో సబ్బాని తాని కామసమోసరణాని భవన్తీ’’తి ఇదం ఓసరణసమోసరణం నామ. ‘‘ఛన్దమూలకా, ఆవుసో, ఏతే ధమ్మా ఫస్ససముదయా వేదనాసమోసరణా’’తి (అ॰ ని॰ ౮.౮౩) ఇదం సహజాతసమోసరణం నామ. ‘‘ద్వయేన వేదనాయ ఏకసమోసరణా’’తి ఇదం పన పచ్చయసమోసరణన్తి వేదితబ్బం.
112. Idāni paṭilomanayenāpi taṃsamudācārataṇhaṃ dassetuṃ puna – ‘‘ārakkhādhikaraṇa’’nti ārabhanto desanaṃ nivattesi. Tattha kāmataṇhāti pañcakāmaguṇikarāgavasena uppannā rūpāditaṇhā. Bhavataṇhāti sassatadiṭṭhisahagato rāgo. Vibhavataṇhāti ucchedadiṭṭhisahagato rāgo. Ime dve dhammāti vaṭṭamūlataṇhā ca samudācārataṇhā cāti ime dve dhammā. Dvayenāti taṇhālakkhaṇavasena ekabhāvaṃ gatāpi vaṭṭamūlasamudācāravasena dvīhi koṭṭhāsehi vedanāya ekasamosaraṇā bhavanti, vedanāpaccayena ekapaccayāti attho. Tividhañhi samosaraṇaṃ osaraṇasamosaraṇaṃ, sahajātasamosaraṇaṃ, paccayasamosaraṇañca. Tattha – ‘‘atha kho sabbāni tāni kāmasamosaraṇāni bhavantī’’ti idaṃ osaraṇasamosaraṇaṃ nāma. ‘‘Chandamūlakā, āvuso, ete dhammā phassasamudayā vedanāsamosaraṇā’’ti (a. ni. 8.83) idaṃ sahajātasamosaraṇaṃ nāma. ‘‘Dvayena vedanāya ekasamosaraṇā’’ti idaṃ pana paccayasamosaraṇanti veditabbaṃ.
౧౧౩. చక్ఖుసమ్ఫస్సోతి ఆదయో సబ్బే విపాకఫస్సాయేవ. తేసు ఠపేత్వా చత్తారో లోకుత్తరవిపాకఫస్సే అవసేసా ద్వత్తింస ఫస్సా హోన్తి. యదిదం ఫస్సోతి ఏత్థ పన ఫస్సో బహుధా వేదనాయ పచ్చయో హోతి.
113.Cakkhusamphassoti ādayo sabbe vipākaphassāyeva. Tesu ṭhapetvā cattāro lokuttaravipākaphasse avasesā dvattiṃsa phassā honti. Yadidaṃ phassoti ettha pana phasso bahudhā vedanāya paccayo hoti.
౧౧౪. యేహి, ఆనన్ద, ఆకారేహీతిఆదీసు ఆకారా వుచ్చన్తి వేదనాదీనం అఞ్ఞమఞ్ఞం అసదిససభావా. తేయేవ సాధుకం దస్సియమానా తం తం లీనమత్థం గమేన్తీతి లిఙ్గాని. తస్స తస్స సఞ్జాననహేతుతో నిమిత్తాని. తథా తథా ఉద్దిసితబ్బతో ఉద్దేసా . తస్మా అయమేత్థ అత్థో – ‘‘ఆనన్ద, యేహి ఆకారేహి…పే॰… యేహి ఉద్దేసేహి నామకాయస్స నామసమూహస్స పఞ్ఞత్తి హోతి, యా ఏసా చ వేదనాయ వేదయితాకారే వేదయితలిఙ్గే వేదయితనిమిత్తే వేదనాతి ఉద్దేసే సతి, సఞ్ఞాయ సఞ్జాననాకారే సఞ్జాననలిఙ్గే సఞ్జానననిమిత్తే సఞ్ఞాతి ఉద్దేసే సతి, సఙ్ఖారానం చేతనాకారే చేతనాలిఙ్గే చేతనానిమిత్తే చేతనాతి ఉద్దేసే సతి, విఞ్ఞాణస్స విజాననాకారే విజాననలిఙ్గే విజానననిమిత్తే విఞ్ఞాణన్తి ఉద్దేసే సతి – ‘అయం నామకాయో’తి నామకాయస్స పఞ్ఞత్తి హోతి. తేసు నామకాయప్పఞ్ఞత్తిహేతూసు వేదనాదీసు ఆకారాదీసు అసతి అపి ను ఖో రూపకాయే అధివచనసమ్ఫస్సో పఞ్ఞాయేథ? య్వాయం చత్తారో ఖన్ధే వత్థుం కత్వా మనోద్వారే అధివచనసమ్ఫస్సవేవచనో మనోసమ్ఫస్సో ఉప్పజ్జతి, అపి ను ఖో సో రూపకాయే పఞ్ఞాయేథ, పఞ్చ పసాదే వత్థుం కత్వా కత్వా ఉప్పజ్జేయ్యా’’తి. అథ ఆయస్మా ఆనన్దో అమ్బరుక్ఖే అసతి జమ్బురుక్ఖతో అమ్బపక్కస్స ఉప్పత్తిం వియ రూపకాయతో తస్స ఉప్పత్తిం అసమ్పటిచ్ఛన్తో నో హేతం భన్తేతి ఆహ.
114.Yehi, ānanda, ākārehītiādīsu ākārā vuccanti vedanādīnaṃ aññamaññaṃ asadisasabhāvā. Teyeva sādhukaṃ dassiyamānā taṃ taṃ līnamatthaṃ gamentīti liṅgāni. Tassa tassa sañjānanahetuto nimittāni. Tathā tathā uddisitabbato uddesā. Tasmā ayamettha attho – ‘‘ānanda, yehi ākārehi…pe… yehi uddesehi nāmakāyassa nāmasamūhassa paññatti hoti, yā esā ca vedanāya vedayitākāre vedayitaliṅge vedayitanimitte vedanāti uddese sati, saññāya sañjānanākāre sañjānanaliṅge sañjānananimitte saññāti uddese sati, saṅkhārānaṃ cetanākāre cetanāliṅge cetanānimitte cetanāti uddese sati, viññāṇassa vijānanākāre vijānanaliṅge vijānananimitte viññāṇanti uddese sati – ‘ayaṃ nāmakāyo’ti nāmakāyassa paññatti hoti. Tesu nāmakāyappaññattihetūsu vedanādīsu ākārādīsu asati api nu kho rūpakāye adhivacanasamphasso paññāyetha? Yvāyaṃ cattāro khandhe vatthuṃ katvā manodvāre adhivacanasamphassavevacano manosamphasso uppajjati, api nu kho so rūpakāye paññāyetha, pañca pasāde vatthuṃ katvā katvā uppajjeyyā’’ti. Atha āyasmā ānando ambarukkhe asati jamburukkhato ambapakkassa uppattiṃ viya rūpakāyato tassa uppattiṃ asampaṭicchanto no hetaṃ bhanteti āha.
దుతియపఞ్హే రుప్పనాకారరుప్పనలిఙ్గరుప్పననిమిత్తవసేన రూపన్తి ఉద్దేసవసేన చ ఆకారాదీనం అత్థో వేదితబ్బో. పటిఘసమ్ఫస్సోతి సప్పటిఘం రూపక్ఖన్ధం వత్థుం కత్వా ఉప్పజ్జనకసమ్ఫస్సో. ఇధాపి థేరో జమ్బురుక్ఖే అసతి అమ్బరుక్ఖతో జమ్బుపక్కస్స ఉప్పత్తిం వియ నామకాయతో తస్స ఉప్పత్తిం అసమ్పటిచ్ఛన్తో ‘‘నో హేతం భన్తే’’తి ఆహ.
Dutiyapañhe ruppanākāraruppanaliṅgaruppananimittavasena rūpanti uddesavasena ca ākārādīnaṃ attho veditabbo. Paṭighasamphassoti sappaṭighaṃ rūpakkhandhaṃ vatthuṃ katvā uppajjanakasamphasso. Idhāpi thero jamburukkhe asati ambarukkhato jambupakkassa uppattiṃ viya nāmakāyato tassa uppattiṃ asampaṭicchanto ‘‘no hetaṃ bhante’’ti āha.
తతియపఞ్హో ఉభయవసేనేవ వుత్తో. తత్ర థేరో ఆకాసే అమ్బజమ్బుపక్కానం ఉప్పత్తిం వియ నామరూపాభావే ద్విన్నమ్పి ఫస్సానం ఉప్పత్తిం అసమ్పటిచ్ఛన్తో ‘‘నో హేతం భన్తే’’తి ఆహ.
Tatiyapañho ubhayavaseneva vutto. Tatra thero ākāse ambajambupakkānaṃ uppattiṃ viya nāmarūpābhāve dvinnampi phassānaṃ uppattiṃ asampaṭicchanto ‘‘no hetaṃ bhante’’ti āha.
ఏవం ద్విన్నం ఫస్సానం విసుం విసుం పచ్చయం దస్సేత్వా ఇదాని ద్విన్నమ్పి తేసం అవిసేసతో నామరూపపచ్చయతం దస్సేతుం – ‘‘యేహి ఆనన్ద ఆకారేహీ’’తి చతుత్థం పఞ్హం ఆరభి. యదిదం నామరూపన్తి యం ఇదం నామరూపం, యం ఇదం ఛసుపి ద్వారేసు నామరూపం, ఏసేవ హేతు ఏసేవ పచ్చయోతి అత్థో. చక్ఖుద్వారాదీసు హి చక్ఖాదీని చేవ రూపారమ్మణాదీని చ రూపం, సమ్పయుత్తకా ఖన్ధా నామన్తి ఏవం పఞ్చవిధోపి సో ఫస్సో నామరూపపచ్చయావ ఫస్సో. మనోద్వారేపి హదయవత్థుఞ్చేవ యఞ్చ రూపం ఆరమ్మణం హోతి, ఇదం రూపం. సమ్పయుత్తధమ్మా చేవ యఞ్చ అరూపం ఆరమ్మణం హోతి, ఇదం అరూపం నామ. ఏవం మనోసమ్ఫస్సోపి నామరూపపచ్చయా ఫస్సోతి వేదితబ్బో. నామరూపం పనస్స బహుధా పచ్చయో హోతి.
Evaṃ dvinnaṃ phassānaṃ visuṃ visuṃ paccayaṃ dassetvā idāni dvinnampi tesaṃ avisesato nāmarūpapaccayataṃ dassetuṃ – ‘‘yehi ānanda ākārehī’’ti catutthaṃ pañhaṃ ārabhi. Yadidaṃ nāmarūpanti yaṃ idaṃ nāmarūpaṃ, yaṃ idaṃ chasupi dvāresu nāmarūpaṃ, eseva hetu eseva paccayoti attho. Cakkhudvārādīsu hi cakkhādīni ceva rūpārammaṇādīni ca rūpaṃ, sampayuttakā khandhā nāmanti evaṃ pañcavidhopi so phasso nāmarūpapaccayāva phasso. Manodvārepi hadayavatthuñceva yañca rūpaṃ ārammaṇaṃ hoti, idaṃ rūpaṃ. Sampayuttadhammā ceva yañca arūpaṃ ārammaṇaṃ hoti, idaṃ arūpaṃ nāma. Evaṃ manosamphassopi nāmarūpapaccayā phassoti veditabbo. Nāmarūpaṃ panassa bahudhā paccayo hoti.
౧౧౫. న ఓక్కమిస్సథాతి పవిసిత్వా పవత్తమానం వియ పటిసన్ధివసేన న వత్తిస్సథ. సముచ్చిస్సథాతి పటిసన్ధివిఞ్ఞాణే అసతి అపి ను ఖో సుద్ధం అవసేసం నామరూపం అన్తోమాతుకుచ్ఛిస్మిం కలలాదిభావేన సముచ్చితం మిస్సకభూతం హుత్వా వత్తిస్సథ. ఓక్కమిత్వా వోక్కమిస్సథాతి పటిసన్ధివసేన ఓక్కమిత్వా చుతివసేన వోక్కమిస్సథ, నిరుజ్ఝిస్సథాతి అత్థో. సో పనస్స నిరోధో న తస్సేవ చిత్తస్స నిరోధేన, న తతో దుతియతతియానం నిరోధేన హోతి. పటిసన్ధిచిత్తేన హి సద్ధిం సముట్ఠితాని సమతింస కమ్మజరూపాని నిబ్బత్తన్తి. తేసు పన ఠితేసుయేవ సోళస భవఙ్గచిత్తాని ఉప్పజ్జిత్వా నిరుజ్ఝన్తి. ఏతస్మిం అన్తరే గహితపటిసన్ధికస్స దారకస్స వా మాతుయా వా పనస్స అన్తరాయో నత్థి. అయఞ్హి అనోకాసో నామ. సచే పన పటిసన్ధిచిత్తేన సద్ధిం సముట్ఠితరూపాని సత్తరసమస్స భవఙ్గస్స పచ్చయం దాతుం సక్కోన్తి, పవత్తి పవత్తతి, పవేణీ ఘటియతి. సచే పన న సక్కోన్తి, పవత్తి నప్పవత్తతి, పవేణీ న ఘటియతి, వోక్కమతి నామ హోతి. తం సన్ధాయ ‘‘ఓక్కమిత్వా వోక్కమిస్సథా’’తి వుత్తం.
115.Na okkamissathāti pavisitvā pavattamānaṃ viya paṭisandhivasena na vattissatha. Samuccissathāti paṭisandhiviññāṇe asati api nu kho suddhaṃ avasesaṃ nāmarūpaṃ antomātukucchismiṃ kalalādibhāvena samuccitaṃ missakabhūtaṃ hutvā vattissatha. Okkamitvā vokkamissathāti paṭisandhivasena okkamitvā cutivasena vokkamissatha, nirujjhissathāti attho. So panassa nirodho na tasseva cittassa nirodhena, na tato dutiyatatiyānaṃ nirodhena hoti. Paṭisandhicittena hi saddhiṃ samuṭṭhitāni samatiṃsa kammajarūpāni nibbattanti. Tesu pana ṭhitesuyeva soḷasa bhavaṅgacittāni uppajjitvā nirujjhanti. Etasmiṃ antare gahitapaṭisandhikassa dārakassa vā mātuyā vā panassa antarāyo natthi. Ayañhi anokāso nāma. Sace pana paṭisandhicittena saddhiṃ samuṭṭhitarūpāni sattarasamassa bhavaṅgassa paccayaṃ dātuṃ sakkonti, pavatti pavattati, paveṇī ghaṭiyati. Sace pana na sakkonti, pavatti nappavattati, paveṇī na ghaṭiyati, vokkamati nāma hoti. Taṃ sandhāya ‘‘okkamitvā vokkamissathā’’ti vuttaṃ.
ఇత్థత్తాయాతి ఇత్థభావాయ, ఏవం పరిపుణ్ణపఞ్చక్ఖన్ధభావాయాతి అత్థో. దహరస్సేవ సతోతి మన్దస్స బాలస్సేవ సన్తస్స. వోచ్ఛిజ్జిస్సథాతి ఉపచ్ఛిజ్జిస్సథ వుడ్ఢిం విరూళ్హిం వేపుల్లన్తి విఞ్ఞాణే ఉపచ్ఛిన్నే సుద్ధం నామరూపమేవ ఉట్ఠహిత్వా పఠమవయవసేన వుడ్ఢిం, మజ్ఝిమవయవసేన విరూళ్హిం, పచ్ఛిమవయవసేన వేపుల్లం అపి ను ఖో ఆపజ్జిస్సథాతి. దసవస్సవీసతివస్సవస్ససతవస్ససహస్ససమ్పాపనేన వా అపి ను ఖో వుడ్ఢిం విరూళ్హిం వేపుల్లం ఆపజ్జిస్సథాతి అత్థో.
Itthattāyāti itthabhāvāya, evaṃ paripuṇṇapañcakkhandhabhāvāyāti attho. Daharasseva satoti mandassa bālasseva santassa. Vocchijjissathāti upacchijjissatha vuḍḍhiṃ virūḷhiṃ vepullanti viññāṇe upacchinne suddhaṃ nāmarūpameva uṭṭhahitvā paṭhamavayavasena vuḍḍhiṃ, majjhimavayavasena virūḷhiṃ, pacchimavayavasena vepullaṃ api nu kho āpajjissathāti. Dasavassavīsativassavassasatavassasahassasampāpanena vā api nu kho vuḍḍhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjissathāti attho.
తస్మాతిహానన్దాతి యస్మా మాతుకుచ్ఛియం పటిసన్ధిగ్గహణేపి కుచ్ఛివాసేపి కుచ్ఛితో నిక్ఖమనేపి, పవత్తియం దసవస్సాదికాలేపి విఞ్ఞాణమేవస్స పచ్చయో, తస్మా ఏసేవ హేతు ఏస పచ్చయో నామరూపస్స, యదిదం విఞ్ఞాణం. యథా హి రాజా అత్తనో పరిసం నిగ్గణ్హన్తో ఏవం వదేయ్య – ‘‘త్వం ఉపరాజా, త్వం సేనాపతీతి కేన కతో నను మయా కతో, సచే హి మయి అకరోన్తే త్వం అత్తనో ధమ్మతాయ ఉపరాజా వా సేనాపతి వా భవేయ్యాసి, జానేయ్యామ వో బల’’న్తి; ఏవమేవ విఞ్ఞాణం నామరూపస్స పచ్చయో హోతి. అత్థతో ఏవం నామరూపం వదతి వియ ‘‘త్వం నామం, త్వం రూపం, త్వం నామరూపం నామాతి కేన కతం, నను మయా కతం, సచే హి మయి పురేచారికే హుత్వా మాతుకుచ్ఛిస్మిం పటిసన్ధిం అగణ్హన్తే త్వం నామం వా రూపం వా నామరూపం వా భవేయ్యాసి, జానేయ్యామ వో బల’’న్తి. తం పనేతం విఞ్ఞాణం నామరూపస్స బహుధా పచ్చయో హోతి.
Tasmātihānandāti yasmā mātukucchiyaṃ paṭisandhiggahaṇepi kucchivāsepi kucchito nikkhamanepi, pavattiyaṃ dasavassādikālepi viññāṇamevassa paccayo, tasmā eseva hetu esa paccayo nāmarūpassa, yadidaṃ viññāṇaṃ. Yathā hi rājā attano parisaṃ niggaṇhanto evaṃ vadeyya – ‘‘tvaṃ uparājā, tvaṃ senāpatīti kena kato nanu mayā kato, sace hi mayi akaronte tvaṃ attano dhammatāya uparājā vā senāpati vā bhaveyyāsi, jāneyyāma vo bala’’nti; evameva viññāṇaṃ nāmarūpassa paccayo hoti. Atthato evaṃ nāmarūpaṃ vadati viya ‘‘tvaṃ nāmaṃ, tvaṃ rūpaṃ, tvaṃ nāmarūpaṃ nāmāti kena kataṃ, nanu mayā kataṃ, sace hi mayi purecārike hutvā mātukucchismiṃ paṭisandhiṃ agaṇhante tvaṃ nāmaṃ vā rūpaṃ vā nāmarūpaṃ vā bhaveyyāsi, jāneyyāma vo bala’’nti. Taṃ panetaṃ viññāṇaṃ nāmarūpassa bahudhā paccayo hoti.
౧౧౬. దుక్ఖసముదయసమ్భవోతి దుక్ఖరాసిసమ్భవో. యదిదం నామరూపన్తి యం ఇదం నామరూపం, ఏసేవ హేతు ఏస పచ్చయో. యథా హి రాజపురిసా రాజానం నిగ్గణ్హన్తో ఏవం వదేయ్యుం – ‘‘త్వం రాజాతి కేన కతో, నను మయా కతో, సచే హి మయి ఉపరాజట్ఠానే, మయి సేనాపతిట్ఠానే అతిట్ఠన్తే త్వం ఏకకోవ రాజా భవేయ్యాసి, పస్సేయ్యామ తే రాజభావ’’న్తి; ఏవమేవ నామరూపమ్పి అత్థతో ఏవం విఞ్ఞాణం వదతి వియ ‘‘త్వం పటిసన్ధివిఞ్ఞాణన్తి కేన కతం, నను అమ్హేహి కతం, సచే హి త్వం తయో ఖన్ధే హదయవత్థుఞ్చ అనిస్సాయ పటిసన్ధివిఞ్ఞాణం నామ భవేయ్యాసి, పస్సేయ్యామ తే పటిసన్ధివిఞ్ఞాణభావ’’న్తి. తఞ్చ పనేతం నామరూపం విఞ్ఞాణస్స బహుధా పచ్చయో హోతి.
116.Dukkhasamudayasambhavoti dukkharāsisambhavo. Yadidaṃ nāmarūpanti yaṃ idaṃ nāmarūpaṃ, eseva hetu esa paccayo. Yathā hi rājapurisā rājānaṃ niggaṇhanto evaṃ vadeyyuṃ – ‘‘tvaṃ rājāti kena kato, nanu mayā kato, sace hi mayi uparājaṭṭhāne, mayi senāpatiṭṭhāne atiṭṭhante tvaṃ ekakova rājā bhaveyyāsi, passeyyāma te rājabhāva’’nti; evameva nāmarūpampi atthato evaṃ viññāṇaṃ vadati viya ‘‘tvaṃ paṭisandhiviññāṇanti kena kataṃ, nanu amhehi kataṃ, sace hi tvaṃ tayo khandhe hadayavatthuñca anissāya paṭisandhiviññāṇaṃ nāma bhaveyyāsi, passeyyāma te paṭisandhiviññāṇabhāva’’nti. Tañca panetaṃ nāmarūpaṃ viññāṇassa bahudhā paccayo hoti.
ఏత్తావతా ఖోతి విఞ్ఞాణే నామరూపస్స పచ్చయే హోన్తే, నామరూపే విఞ్ఞాణస్స పచ్చయే హోన్తే, ద్వీసు అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయవసేన పవత్తేసు ఏత్తకేన జాయేథ వా…పే॰… ఉపపజ్జేథ వా, జాతిఆదయో పఞ్ఞాయేయ్యుం అపరాపరం వా చుతిపటిసన్ధియోతి.
Ettāvatā khoti viññāṇe nāmarūpassa paccaye honte, nāmarūpe viññāṇassa paccaye honte, dvīsu aññamaññapaccayavasena pavattesu ettakena jāyetha vā…pe… upapajjetha vā, jātiādayo paññāyeyyuṃ aparāparaṃ vā cutipaṭisandhiyoti.
అధివచనపథోతి ‘‘సిరివడ్ఢకో ధనవడ్ఢకో’’తిఆదికస్స అత్థం అదిస్వా వచనమత్తమేవ అధికిచ్చ పవత్తస్స వోహారస్స పథో. నిరుత్తిపథోతి సరతీతి సతో, సమ్పజానాతీతి సమ్పజానోతిఆదికస్స కారణాపదేసవసేన పవత్తస్స వోహారస్స పథో. పఞ్ఞత్తిపథోతి – ‘‘పణ్డితో బ్యత్తో మేధావీ నిపుణో కతపరప్పవాదో’’తిఆదికస్స నానప్పకారతో ఞాపనవసేన పవత్తస్స వోహారస్స పథో. ఇతి తీహి పదేహి అధివచనాదీనం వత్థుభూతా ఖన్ధావ కథితా. పఞ్ఞావచరన్తి పఞ్ఞాయ అవచరితబ్బం జానితబ్బం. వట్టం వత్తతీతి సంసారవట్టం వత్తతి. ఇత్థత్తన్తి ఇత్థంభావో, ఖన్ధపఞ్చకస్సేతం నామం. పఞ్ఞాపనాయాతి నామపఞ్ఞత్తత్థాయ. ‘‘వేదనా సఞ్ఞా’’తిఆదినా నామపఞ్ఞత్తత్థాయ, ఖన్ధపఞ్చకమ్పి ఏత్తావతా పఞ్ఞాయతీతి అత్థో. యదిదం నామరూపం సహ విఞ్ఞాణేనాతి యం ఇదం నామరూపం సహ విఞ్ఞాణేన అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయతాయ పవత్తతి, ఏత్తావతాతి వుత్తం హోతి. ఇదఞ్హేత్థ నియ్యాతితవచనం.
Adhivacanapathoti ‘‘sirivaḍḍhako dhanavaḍḍhako’’tiādikassa atthaṃ adisvā vacanamattameva adhikicca pavattassa vohārassa patho. Niruttipathoti saratīti sato, sampajānātīti sampajānotiādikassa kāraṇāpadesavasena pavattassa vohārassa patho. Paññattipathoti – ‘‘paṇḍito byatto medhāvī nipuṇo kataparappavādo’’tiādikassa nānappakārato ñāpanavasena pavattassa vohārassa patho. Iti tīhi padehi adhivacanādīnaṃ vatthubhūtā khandhāva kathitā. Paññāvacaranti paññāya avacaritabbaṃ jānitabbaṃ. Vaṭṭaṃ vattatīti saṃsāravaṭṭaṃ vattati. Itthattanti itthaṃbhāvo, khandhapañcakassetaṃ nāmaṃ. Paññāpanāyāti nāmapaññattatthāya. ‘‘Vedanā saññā’’tiādinā nāmapaññattatthāya, khandhapañcakampi ettāvatā paññāyatīti attho. Yadidaṃ nāmarūpaṃ saha viññāṇenāti yaṃ idaṃ nāmarūpaṃ saha viññāṇena aññamaññapaccayatāya pavattati, ettāvatāti vuttaṃ hoti. Idañhettha niyyātitavacanaṃ.
అత్తపఞ్ఞత్తివణ్ణనా
Attapaññattivaṇṇanā
౧౧౭. ఇతి భగవా – ‘‘గమ్భీరో చాయం, ఆనన్ద, పటిచ్చసముప్పాదో, గమ్భీరావభాసో చా’’తి పదస్స అనుసన్ధిం దస్సేత్వా ఇదాని ‘‘తన్తాకులకజాతా’’తి పదస్స అనుసన్ధిం దస్సేన్తో ‘‘కిత్తావతా చా’’తిఆదికం దేసనం ఆరభి. తత్థ రూపిం వా హి, ఆనన్ద, పరిత్తం అత్తానన్తిఆదీసు యో అవడ్ఢితం కసిణనిమిత్తం అత్తాతి గణ్హాతి, సో రూపిం పరిత్తం పఞ్ఞపేతి. యో పన నానాకసిణలాభీ హోతి, సో తం కదాచి నీలో, కదాచి పీతకోతి పఞ్ఞపేతి. యో వడ్ఢితం కసిణనిమిత్తం అత్తాతి గణ్హాతి, సో రూపిం అనన్తం పఞ్ఞపేతి. యో వా పన అవడ్ఢితం కసిణనిమిత్తం ఉగ్ఘాటేత్వా నిమిత్తఫుట్ఠోకాసం వా తత్థ పవత్తే చత్తారో ఖన్ధే వా తేసు విఞ్ఞాణమత్తమేవ వా అత్తాతి గణ్హాతి, సో అరూపిం పరిత్తం పఞ్ఞపేతి. యో వడ్ఢితం నిమిత్తం ఉగ్ఘాటేత్వా నిమిత్తఫుట్ఠోకాసం వా తత్థ పవత్తే చత్తారో ఖన్ధే వా తేసు విఞ్ఞాణమత్తమేవ వా అత్తాతి గణ్హాతి, సో అరూపిం అనన్తం పఞ్ఞపేతి.
117. Iti bhagavā – ‘‘gambhīro cāyaṃ, ānanda, paṭiccasamuppādo, gambhīrāvabhāso cā’’ti padassa anusandhiṃ dassetvā idāni ‘‘tantākulakajātā’’ti padassa anusandhiṃ dassento ‘‘kittāvatā cā’’tiādikaṃ desanaṃ ārabhi. Tattha rūpiṃ vā hi, ānanda, parittaṃ attānantiādīsu yo avaḍḍhitaṃ kasiṇanimittaṃ attāti gaṇhāti, so rūpiṃ parittaṃ paññapeti. Yo pana nānākasiṇalābhī hoti, so taṃ kadāci nīlo, kadāci pītakoti paññapeti. Yo vaḍḍhitaṃ kasiṇanimittaṃ attāti gaṇhāti, so rūpiṃ anantaṃ paññapeti. Yo vā pana avaḍḍhitaṃ kasiṇanimittaṃ ugghāṭetvā nimittaphuṭṭhokāsaṃ vā tattha pavatte cattāro khandhe vā tesu viññāṇamattameva vā attāti gaṇhāti, so arūpiṃ parittaṃ paññapeti. Yo vaḍḍhitaṃ nimittaṃ ugghāṭetvā nimittaphuṭṭhokāsaṃ vā tattha pavatte cattāro khandhe vā tesu viññāṇamattameva vā attāti gaṇhāti, so arūpiṃ anantaṃ paññapeti.
౧౧౮. తత్రానన్దాతి ఏత్థ తత్రాతి తేసు చతూసు దిట్ఠిగతికేసు. ఏతరహి వాతి ఇదానేవ, న ఇతో పరం. ఉచ్ఛేదవసేనేతం వుత్తం. తత్థభావిం వాతి తత్థ వా పరలోకే భావిం. సస్సతవసేనేతం వుత్తం. అతథం వా పన సన్తన్తి అతథసభావం సమానం. తథత్తాయాతి తథభావాయ. ఉపకప్పేస్సామీతి సమ్పాదేస్సామి. ఇమినా వివాదం దస్సేతి. ఉచ్ఛేదవాదీ హి ‘‘సస్సతవాదినో అత్తానం అతథం అనుచ్ఛేదసభావమ్పి సమానం తథత్థాయ ఉచ్ఛేదసభావాయ ఉపకప్పేస్సామి, సస్సతవాదఞ్చ జానాపేత్వా ఉచ్ఛేదవాదమేవ నం గాహేస్సామీ’’తి చిన్తేతి. సస్సతవాదీపి ‘‘ఉచ్ఛేదవాదినో అత్తానం అతథం అసస్సతసభావమ్పి సమానం తథత్థాయ సస్సతభావాయ ఉపకప్పేస్సామి, ఉచ్ఛేదవాదఞ్చ జానాపేత్వా సస్సతవాదమేవ నం గాహేస్సామీ’’తి చిన్తేతి.
118.Tatrānandāti ettha tatrāti tesu catūsu diṭṭhigatikesu. Etarahi vāti idāneva, na ito paraṃ. Ucchedavasenetaṃ vuttaṃ. Tatthabhāviṃ vāti tattha vā paraloke bhāviṃ. Sassatavasenetaṃ vuttaṃ. Atathaṃ vā pana santanti atathasabhāvaṃ samānaṃ. Tathattāyāti tathabhāvāya. Upakappessāmīti sampādessāmi. Iminā vivādaṃ dasseti. Ucchedavādī hi ‘‘sassatavādino attānaṃ atathaṃ anucchedasabhāvampi samānaṃ tathatthāya ucchedasabhāvāya upakappessāmi, sassatavādañca jānāpetvā ucchedavādameva naṃ gāhessāmī’’ti cinteti. Sassatavādīpi ‘‘ucchedavādino attānaṃ atathaṃ asassatasabhāvampi samānaṃ tathatthāya sassatabhāvāya upakappessāmi, ucchedavādañca jānāpetvā sassatavādameva naṃ gāhessāmī’’ti cinteti.
ఏవం సన్తం ఖోతి ఏవం సమానం రూపిం పరిత్తం అత్తానం పఞ్ఞపేన్తన్తి అత్థో. రూపిన్తి రూపకసిణలాభిం. పరిత్తత్తానుదిట్ఠి అనుసేతీతి పరిత్తో అత్తాతి అయం దిట్ఠి అనుసేతి, సా పన న వల్లి వియ చ లతా వియ చ అనుసేతి. అప్పహీనట్ఠేన అనుసేతీతి వేదితబ్బో. ఇచ్చాలం వచనాయాతి తం పుగ్గలం ఏవరూపా దిట్ఠి అనుసేతీతి వత్తుం యుత్తం. ఏస నయో సబ్బత్థ.
Evaṃsantaṃ khoti evaṃ samānaṃ rūpiṃ parittaṃ attānaṃ paññapentanti attho. Rūpinti rūpakasiṇalābhiṃ. Parittattānudiṭṭhi anusetīti paritto attāti ayaṃ diṭṭhi anuseti, sā pana na valli viya ca latā viya ca anuseti. Appahīnaṭṭhena anusetīti veditabbo. Iccālaṃ vacanāyāti taṃ puggalaṃ evarūpā diṭṭhi anusetīti vattuṃ yuttaṃ. Esa nayo sabbattha.
అరూపిన్తి ఏత్థ పన అరూపకసిణలాభిం, అరూపక్ఖన్ధగోచరం వాతి ఏవమత్థో దట్ఠబ్బో. ఏత్తావతా లాభినో చత్తారో, తేసం అన్తేవాసికా చత్తారో, తక్కికా చత్తారో, తేసం అన్తేవాసికా చత్తారోతి అత్తతో సోళస దిట్ఠిగతికా దస్సితా హోన్తి.
Arūpinti ettha pana arūpakasiṇalābhiṃ, arūpakkhandhagocaraṃ vāti evamattho daṭṭhabbo. Ettāvatā lābhino cattāro, tesaṃ antevāsikā cattāro, takkikā cattāro, tesaṃ antevāsikā cattāroti attato soḷasa diṭṭhigatikā dassitā honti.
నఅత్తపఞ్ఞత్తివణ్ణనా
Naattapaññattivaṇṇanā
౧౧౯. ఏవం యే అత్తానం పఞ్ఞపేన్తి, తే దస్సేత్వా ఇదాని యే న పఞ్ఞపేన్తి, తే దస్సేతుం – ‘‘కిత్తావతా చ ఆనన్దా’’తిఆదిమాహ. కే పన న పఞ్ఞపేన్తి? సబ్బే తావ అరియపుగ్గలా న పఞ్ఞపేన్తి. యే చ బహుస్సుతా తిపిటకధరా ద్విపిటకధరా ఏకపిటకధరా, అన్తమసో ఏకనికాయమ్పి సాధుకం వినిచ్ఛినిత్వా ఉగ్గహితధమ్మకథికోపి ఆరద్ధవిపస్సకోపి పుగ్గలో, తే న పఞ్ఞపేన్తియేవ. ఏతేసఞ్హి పటిభాగకసిణే పటిభాగకసిణమిచ్చేవ ఞాణం హోతి. అరూపక్ఖన్ధేసు చ అరూపక్ఖన్ధా ఇచ్చేవ.
119. Evaṃ ye attānaṃ paññapenti, te dassetvā idāni ye na paññapenti, te dassetuṃ – ‘‘kittāvatā ca ānandā’’tiādimāha. Ke pana na paññapenti? Sabbe tāva ariyapuggalā na paññapenti. Ye ca bahussutā tipiṭakadharā dvipiṭakadharā ekapiṭakadharā, antamaso ekanikāyampi sādhukaṃ vinicchinitvā uggahitadhammakathikopi āraddhavipassakopi puggalo, te na paññapentiyeva. Etesañhi paṭibhāgakasiṇe paṭibhāgakasiṇamicceva ñāṇaṃ hoti. Arūpakkhandhesu ca arūpakkhandhā icceva.
అత్తసమనుపస్సనావణ్ణనా
Attasamanupassanāvaṇṇanā
౧౨౧. ఏవం యే న పఞ్ఞపేన్తి, తే దస్సేత్వా ఇదాని యే తే పఞ్ఞపేన్తి, తే యస్మా దిట్ఠివసేన సమనుపస్సిత్వా పఞ్ఞపేన్తి, సా చ నేసం సమనుపస్సనా వీసతివత్థుకాయ సక్కాయదిట్ఠియా అప్పహీనత్తా హోతి, తస్మా తం వీసతివత్థుకం సక్కాయదిట్ఠిం దస్సేతుం పున కిత్తావతా చ ఆనన్దాతిఆదిమాహ.
121. Evaṃ ye na paññapenti, te dassetvā idāni ye te paññapenti, te yasmā diṭṭhivasena samanupassitvā paññapenti, sā ca nesaṃ samanupassanā vīsativatthukāya sakkāyadiṭṭhiyā appahīnattā hoti, tasmā taṃ vīsativatthukaṃ sakkāyadiṭṭhiṃ dassetuṃ puna kittāvatā ca ānandātiādimāha.
తత్థ వేదనం వా హీతి ఇమినా వేదనాక్ఖన్ధవత్థుకా సక్కాయదిట్ఠి కథితా. అప్పటిసంవేదనో మే అత్తాతి ఇమినా రూపక్ఖన్ధవత్థుకా. అత్తా మే వేదియతి, వేదనాధమ్మో హి మే అత్తాతి ఇమినా సఞ్ఞాసఙ్ఖారవిఞ్ఞాణక్ఖన్ధవత్థుకా . ఇదఞ్హి ఖన్ధత్తయం వేదనాసమ్పయుత్తత్తా వేదియతి. ఏతస్స చ వేదనాధమ్మో అవిప్పయుత్తసభావో.
Tattha vedanaṃ vā hīti iminā vedanākkhandhavatthukā sakkāyadiṭṭhi kathitā. Appaṭisaṃvedano me attāti iminā rūpakkhandhavatthukā. Attā me vediyati, vedanādhammo hi me attāti iminā saññāsaṅkhāraviññāṇakkhandhavatthukā . Idañhi khandhattayaṃ vedanāsampayuttattā vediyati. Etassa ca vedanādhammo avippayuttasabhāvo.
౧౨౨. ఇదాని తత్థ దోసం దస్సేన్తో – ‘‘తత్రానన్దా’’తిఆదిమాహ. తత్థ తత్రాతి తేసు తీసు దిట్ఠిగతికేసు. యస్మిం, ఆనన్ద, సమయేతిఆది యో యో యం యం వేదనం అత్తాతి సమనుపస్సతి, తస్స తస్స అత్తనో కదాచి భావం, కదాచి అభావన్తి ఏవమాదిదోసదస్సనత్థం వుత్తం.
122. Idāni tattha dosaṃ dassento – ‘‘tatrānandā’’tiādimāha. Tattha tatrāti tesu tīsu diṭṭhigatikesu. Yasmiṃ, ānanda, samayetiādi yo yo yaṃ yaṃ vedanaṃ attāti samanupassati, tassa tassa attano kadāci bhāvaṃ, kadāci abhāvanti evamādidosadassanatthaṃ vuttaṃ.
౧౨౩. అనిచ్చాదీసు హుత్వా అభావతో అనిచ్చా. తేహి తేహి కారణేహి సఙ్గమ్మ సమాగమ్మ కతాతి సఙ్ఖతా. తం తం పచ్చయం పటిచ్చ సమ్మా కారణేనేవ ఉప్పన్నాతి పటిచ్చసముప్పన్నా. ఖయోతిఆది సబ్బం భఙ్గస్స వేవచనం. యఞ్హి భిజ్జతి, తం ఖియతిపి వయతిపి విరజ్ఝతిపి నిరుజ్ఝతిపి, తస్మా ఖయధమ్మాతిఆది వుత్తం.
123. Aniccādīsu hutvā abhāvato aniccā. Tehi tehi kāraṇehi saṅgamma samāgamma katāti saṅkhatā. Taṃ taṃ paccayaṃ paṭicca sammā kāraṇeneva uppannāti paṭiccasamuppannā. Khayotiādi sabbaṃ bhaṅgassa vevacanaṃ. Yañhi bhijjati, taṃ khiyatipi vayatipi virajjhatipi nirujjhatipi, tasmā khayadhammātiādi vuttaṃ.
బ్యగా మేతి విఅగాతి బ్యగా, విగతో నిరుద్ధో మే అత్తాతి అత్థో. కిం పన ఏకస్సేవ తీసుపి కాలేసు – ‘‘ఏసో మే అత్తా’’తి హోతీతి, కిం పన న భవిస్సతి? దిట్ఠిగతికస్స హి థుసరాసిమ్హి నిక్ఖిత్తఖాణుకస్సేవ నిచ్చలతా నామ నత్థి, వనమక్కటో వియ అఞ్ఞం గణ్హాతి, అఞ్ఞం ముఞ్చతి. అనిచ్చసుఖదుక్ఖవోకిణ్ణన్తి విసేసేన తం తం వేదనం అత్తాతి సమనుపస్సన్తో అనిచ్చఞ్చేవ సుఖఞ్చ దుక్ఖఞ్చ అత్తానం సమనుపస్సతి అవిసేసేన వేదనం అత్తాతి సమనుపస్సన్తో వోకిణ్ణం ఉప్పాదవయధమ్మం అత్తానం సమనుపస్సతి. వేదనా హి తివిధా చేవ ఉప్పాదవయధమ్మా చ, తఞ్చేస అత్తాతి సమనుపస్సతి. ఇచ్చస్స అనిచ్చో చేవ అత్తా ఆపజ్జతి, ఏకక్ఖణే చ బహూనం వేదనానం ఉప్పాదో. తం ఖో పనేస అనిచ్చం అత్తానం అనుజానాతి, న ఏకక్ఖణే బహూనం వేదనానం ఉప్పత్తి అత్థి. ఇమమత్థం సన్ధాయ – ‘‘తస్మాతిహానన్ద, ఏతేనపేతం నక్ఖమతి ‘వేదనా మే అత్తా’తి సమనుపస్సితు’’న్తి వుత్తం.
Byagā meti viagāti byagā, vigato niruddho me attāti attho. Kiṃ pana ekasseva tīsupi kālesu – ‘‘eso me attā’’ti hotīti, kiṃ pana na bhavissati? Diṭṭhigatikassa hi thusarāsimhi nikkhittakhāṇukasseva niccalatā nāma natthi, vanamakkaṭo viya aññaṃ gaṇhāti, aññaṃ muñcati. Aniccasukhadukkhavokiṇṇanti visesena taṃ taṃ vedanaṃ attāti samanupassanto aniccañceva sukhañca dukkhañca attānaṃ samanupassati avisesena vedanaṃ attāti samanupassanto vokiṇṇaṃ uppādavayadhammaṃ attānaṃ samanupassati. Vedanā hi tividhā ceva uppādavayadhammā ca, tañcesa attāti samanupassati. Iccassa anicco ceva attā āpajjati, ekakkhaṇe ca bahūnaṃ vedanānaṃ uppādo. Taṃ kho panesa aniccaṃ attānaṃ anujānāti, na ekakkhaṇe bahūnaṃ vedanānaṃ uppatti atthi. Imamatthaṃ sandhāya – ‘‘tasmātihānanda, etenapetaṃ nakkhamati ‘vedanā me attā’ti samanupassitu’’nti vuttaṃ.
౧౨౪. యత్థ పనావుసోతి యత్థ సుద్ధరూపక్ఖన్ధే సబ్బసో వేదయితం నత్థి. అపి ను ఖో తత్థాతి అపి ను ఖో తస్మిం వేదనావిరహితే తాలవణ్టే వా వాతపానే వా అస్మీతి ఏవం అహంకారో ఉప్పజ్జేయ్యాతి అత్థో. తస్మాతిహానన్దాతి యస్మా సుద్ధరూపక్ఖన్ధో ఉట్ఠాయ అహమస్మీతి న వదతి, తస్మా ఏతేనపి ఏతం నక్ఖమతీతి అత్థో. అపి ను ఖో తత్థ అయమహమస్మీతి సియాతి అపి ను ఖో తేసు వేదనాధమ్మేసు తీసు ఖన్ధేసు ఏకధమ్మోపి అయం నామ అహమస్మీతి ఏవం వత్తబ్బో సియా. అథ వా వేదనానిరోధా సహేవ వేదనాయ నిరుద్ధేసు తేసు తీసు ఖన్ధేసు అపి ను ఖో అయమహమస్మీతి వా అహమస్మీతి వా ఉప్పజ్జేయ్యాతి అత్థో. అథాయస్మా ఆనన్దో ససవిసాణస్స తిఖిణభావం వియ తం అసమ్పటిచ్ఛన్తో నో హేతం భన్తేతి ఆహ.
124.Yattha panāvusoti yattha suddharūpakkhandhe sabbaso vedayitaṃ natthi. Api nu kho tatthāti api nu kho tasmiṃ vedanāvirahite tālavaṇṭe vā vātapāne vā asmīti evaṃ ahaṃkāro uppajjeyyāti attho. Tasmātihānandāti yasmā suddharūpakkhandho uṭṭhāya ahamasmīti na vadati, tasmā etenapi etaṃ nakkhamatīti attho. Api nu kho tattha ayamahamasmīti siyāti api nu kho tesu vedanādhammesu tīsu khandhesu ekadhammopi ayaṃ nāma ahamasmīti evaṃ vattabbo siyā. Atha vā vedanānirodhā saheva vedanāya niruddhesu tesu tīsu khandhesu api nu kho ayamahamasmīti vā ahamasmīti vā uppajjeyyāti attho. Athāyasmā ānando sasavisāṇassa tikhiṇabhāvaṃ viya taṃ asampaṭicchanto no hetaṃ bhanteti āha.
ఏత్తావతా కిం కథితం హోతి? వట్టకథా కథితా హోతి. భగవా హి వట్టకథం కథేన్తో కత్థచి అవిజ్జాసీసేన కథేసి, కత్థచి తణ్హాసీసేన, కత్థచి దిట్ఠిసీసేన. తత్థ ‘‘పురిమా, భిక్ఖవే, కోటి నప్పఞ్ఞాయతి అవిజ్జాయ, ‘ఇతో పుబ్బే అవిజ్జా నాహోసి, అథ పచ్ఛా సమభవీ’తి. ఏవఞ్చిదం, భిక్ఖవే, వుచ్చతి. అథ చ పన పఞ్ఞాయతి ఇదప్పచ్చయా అవిజ్జా’’తి (అ॰ ని॰ ౧౦.౬౧) ఏవం అవిజ్జాసీసేన కథితా. ‘‘పురిమా, భిక్ఖవే, కోటి నప్పఞ్ఞాయతి భవతణ్హాయ, ‘ఇతో పుబ్బే భవతణ్హా నాహోసి, అథ పచ్ఛా సమభవీ’తి. ఏవఞ్చిదం, భిక్ఖవే, వుచ్చతి. అథ చ పన పఞ్ఞాయతి ఇదప్పచ్చయా భవతణ్హా’’తి (అ॰ ని॰ ౧౦.౬౨) ఏవం తణ్హాసీసేన కథితా. ‘‘పురిమా, భిక్ఖవే, కోటి నప్పఞ్ఞాయతి భవదిట్ఠియా, ‘ఇతో పుబ్బే భవదిట్ఠి నాహోసి, అథ పచ్ఛా సమభవీ’తి, ఏవఞ్చిదం, భిక్ఖవే, వుచ్చతి. అథ చ పన పఞ్ఞాయతి ఇదప్పచ్చయా భవదిట్ఠీ’’తి ఏవం దిట్ఠిసీసేన కథితా. ఇధాపి దిట్ఠిసీసేనేవ కథితా.
Ettāvatā kiṃ kathitaṃ hoti? Vaṭṭakathā kathitā hoti. Bhagavā hi vaṭṭakathaṃ kathento katthaci avijjāsīsena kathesi, katthaci taṇhāsīsena, katthaci diṭṭhisīsena. Tattha ‘‘purimā, bhikkhave, koṭi nappaññāyati avijjāya, ‘ito pubbe avijjā nāhosi, atha pacchā samabhavī’ti. Evañcidaṃ, bhikkhave, vuccati. Atha ca pana paññāyati idappaccayā avijjā’’ti (a. ni. 10.61) evaṃ avijjāsīsena kathitā. ‘‘Purimā, bhikkhave, koṭi nappaññāyati bhavataṇhāya, ‘ito pubbe bhavataṇhā nāhosi, atha pacchā samabhavī’ti. Evañcidaṃ, bhikkhave, vuccati. Atha ca pana paññāyati idappaccayā bhavataṇhā’’ti (a. ni. 10.62) evaṃ taṇhāsīsena kathitā. ‘‘Purimā, bhikkhave, koṭi nappaññāyati bhavadiṭṭhiyā, ‘ito pubbe bhavadiṭṭhi nāhosi, atha pacchā samabhavī’ti, evañcidaṃ, bhikkhave, vuccati. Atha ca pana paññāyati idappaccayā bhavadiṭṭhī’’ti evaṃ diṭṭhisīsena kathitā. Idhāpi diṭṭhisīseneva kathitā.
దిట్ఠిగతికో హి సుఖాదివేదనం అత్తాతి గహేత్వా అహఙ్కారమమఙ్కారపరామాసవసేన సబ్బభవయోనిగతి – విఞ్ఞాణట్ఠితిసత్తావాసేసు తతో తతో చవిత్వా తత్థ తత్థ ఉపపజ్జన్తో మహాసముద్దే వాతుక్ఖిత్తనావా వియ సతతం సమితం పరిబ్భమతి, వట్టతో సీసం ఉక్ఖిపితుంయేవ న సక్కోతి.
Diṭṭhigatiko hi sukhādivedanaṃ attāti gahetvā ahaṅkāramamaṅkāraparāmāsavasena sabbabhavayonigati – viññāṇaṭṭhitisattāvāsesu tato tato cavitvā tattha tattha upapajjanto mahāsamudde vātukkhittanāvā viya satataṃ samitaṃ paribbhamati, vaṭṭato sīsaṃ ukkhipituṃyeva na sakkoti.
౧౨౬. ఇతి భగవా పచ్చయాకారమూళ్హస్స దిట్ఠిగతికస్స ఏత్తకేన కథామగ్గేన వట్టం కథేత్వా ఇదాని వివట్టం కథేన్తో యతో ఖో పన, ఆనన్ద, భిక్ఖూతిఆదిమాహ.
126. Iti bhagavā paccayākāramūḷhassa diṭṭhigatikassa ettakena kathāmaggena vaṭṭaṃ kathetvā idāni vivaṭṭaṃ kathento yato kho pana, ānanda, bhikkhūtiādimāha.
తఞ్చ పన వివట్టకథం భగవా దేసనాసు కుసలత్తా విస్సట్ఠకమ్మట్ఠానం నవకమ్మాదివసేన విక్ఖిత్తపుగ్గలం అనామసిత్వా కారకస్స సతిపట్ఠానవిహారినో పుగ్గలస్స వసేన ఆరభన్తో నేవ వేదనం అత్తానం సమనుపస్సతీతిఆదిమాహ. ఏవరూపో హి భిక్ఖు – ‘‘యం కిఞ్చి రూపం అతీతానాగతపచ్చుప్పన్నం అజ్ఝత్తం వా బహిద్ధా వా ఓళారికం వా సుఖుమం వా హీనం వా పణీతం వా యం దూరే వా సన్తికే వా, సబ్బం రూపం అనిచ్చతో వవత్థపేతి, ఏకం సమ్మసనం. దుక్ఖతో వవత్థపేతి, ఏకం సమ్మసనం. అనత్తతో వవత్థపేతి, ఏకం సమ్మసన’’న్తిఆదినా నయేన వుత్తస్స సమ్మసనఞాణస్స వసేన సబ్బధమ్మేసు పవత్తత్తా నేవ వేదనం అత్తాతి సమనుపస్సతి, న అఞ్ఞం, సో ఏవం అసమనుపస్సన్తో న కిఞ్చి లోకే ఉపాదియతీతి ఖన్ధలోకాదిభేదే లోకే రూపాదీసు ధమ్మేసు కిఞ్చి ఏకధమ్మమ్పి అత్తాతి వా అత్తనియన్తి వా న ఉపాదియతి.
Tañca pana vivaṭṭakathaṃ bhagavā desanāsu kusalattā vissaṭṭhakammaṭṭhānaṃ navakammādivasena vikkhittapuggalaṃ anāmasitvā kārakassa satipaṭṭhānavihārino puggalassa vasena ārabhanto neva vedanaṃ attānaṃ samanupassatītiādimāha. Evarūpo hi bhikkhu – ‘‘yaṃ kiñci rūpaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ ajjhattaṃ vā bahiddhā vā oḷārikaṃ vā sukhumaṃ vā hīnaṃ vā paṇītaṃ vā yaṃ dūre vā santike vā, sabbaṃ rūpaṃ aniccato vavatthapeti, ekaṃ sammasanaṃ. Dukkhato vavatthapeti, ekaṃ sammasanaṃ. Anattato vavatthapeti, ekaṃ sammasana’’ntiādinā nayena vuttassa sammasanañāṇassa vasena sabbadhammesu pavattattā neva vedanaṃ attāti samanupassati, na aññaṃ, so evaṃ asamanupassanto na kiñci loke upādiyatīti khandhalokādibhede loke rūpādīsu dhammesu kiñci ekadhammampi attāti vā attaniyanti vā na upādiyati.
అనుపాదియం న పరితస్సతీతి అనుపాదియన్తో తణ్హాదిట్ఠిమానపరితస్సనాయాపి న పరితస్సతి. అపరితస్సన్తి అపరితస్సమానో. పచ్చత్తంయేవ పరినిబ్బాయతీతి అత్తనావ కిలేసపరినిబ్బానేన పరినిబ్బాయతి. ఏవం పరినిబ్బుతస్స పనస్స పచ్చవేక్ఖణాపవత్తిదస్సనత్థం ఖీణా జాతీతిఆది వుత్తం.
Anupādiyaṃna paritassatīti anupādiyanto taṇhādiṭṭhimānaparitassanāyāpi na paritassati. Aparitassanti aparitassamāno. Paccattaṃyeva parinibbāyatīti attanāva kilesaparinibbānena parinibbāyati. Evaṃ parinibbutassa panassa paccavekkhaṇāpavattidassanatthaṃ khīṇā jātītiādi vuttaṃ.
ఇతి సా దిట్ఠీతి యా తథావిముత్తస్స అరహతో దిట్ఠి, సా ఏవం దిట్ఠి. ‘‘ఇతిస్స దిట్ఠీ’’తిపి పాఠో. యో తథావిముత్తో అరహా, ఏవమస్స దిట్ఠీతి అత్థో. తదకల్లన్తి తం న యుత్తం. కస్మా? ఏవఞ్హి సతి – ‘‘అరహా న కిఞ్చి జానాతీ’’తి వుత్తం భవేయ్య, ఏవం ఞత్వా విముత్తఞ్చ అరహన్తం ‘‘న కిఞ్చి జానాతీ’’తి వత్తుం న యుత్తం. తేనేవ చతున్నమ్పి నయానం అవసానే – ‘‘తం కిస్స హేతూ’’తిఆదిమాహ.
Iti sā diṭṭhīti yā tathāvimuttassa arahato diṭṭhi, sā evaṃ diṭṭhi. ‘‘Itissa diṭṭhī’’tipi pāṭho. Yo tathāvimutto arahā, evamassa diṭṭhīti attho. Tadakallanti taṃ na yuttaṃ. Kasmā? Evañhi sati – ‘‘arahā na kiñci jānātī’’ti vuttaṃ bhaveyya, evaṃ ñatvā vimuttañca arahantaṃ ‘‘na kiñci jānātī’’ti vattuṃ na yuttaṃ. Teneva catunnampi nayānaṃ avasāne – ‘‘taṃ kissa hetū’’tiādimāha.
తత్థ యావతా ఆనన్ద అధివచనన్తి యత్తకో అధివచనసఙ్ఖాతో వోహారో అత్థి. యావతా అధివచనపథోతి యత్తకో అధివచనస్స పథో, ఖన్ధా ఆయతనాని ధాతుయో వా అత్థి. ఏస నయో సబ్బత్థ. పఞ్ఞావచరన్తి పఞ్ఞాయ అవచరితబ్బం ఖన్ధపఞ్చకం. తదభిఞ్ఞాతి తం అభిజానిత్వా. ఏత్తకేన భగవతా కిం దస్సితం? తన్తాకులపదస్సేవ అనుసన్ధి దస్సితో.
Tattha yāvatā ānanda adhivacananti yattako adhivacanasaṅkhāto vohāro atthi. Yāvatā adhivacanapathoti yattako adhivacanassa patho, khandhā āyatanāni dhātuyo vā atthi. Esa nayo sabbattha. Paññāvacaranti paññāya avacaritabbaṃ khandhapañcakaṃ. Tadabhiññāti taṃ abhijānitvā. Ettakena bhagavatā kiṃ dassitaṃ? Tantākulapadasseva anusandhi dassito.
సత్తవిఞ్ఞాణట్ఠితివణ్ణనా
Sattaviññāṇaṭṭhitivaṇṇanā
౧౨౭. ఇదాని యో – ‘‘న పఞ్ఞపేతీ’’తి వుత్తో, సో యస్మా గచ్ఛన్తో గచ్ఛన్తో ఉభతోభాగవిముత్తో నామ హోతి. యో చ – ‘‘న సమనుపస్సతీ’’తి వుత్తో, సో యస్మా గచ్ఛన్తో గచ్ఛన్తో పఞ్ఞావిముత్తో నామ హోతి. తస్మా తేసం హేట్ఠా వుత్తానం ద్విన్నం భిక్ఖూనం నిగమనఞ్చ నామఞ్చ దస్సేతుం సత్త ఖో ఇమానన్ద విఞ్ఞాణట్ఠితియోతిఆదిమాహ.
127. Idāni yo – ‘‘na paññapetī’’ti vutto, so yasmā gacchanto gacchanto ubhatobhāgavimutto nāma hoti. Yo ca – ‘‘na samanupassatī’’ti vutto, so yasmā gacchanto gacchanto paññāvimutto nāma hoti. Tasmā tesaṃ heṭṭhā vuttānaṃ dvinnaṃ bhikkhūnaṃ nigamanañca nāmañca dassetuṃ satta kho imānanda viññāṇaṭṭhitiyotiādimāha.
తత్థ సత్తాతి పటిసన్ధివసేన వుత్తా, ఆరమ్మణవసేన సఙ్గీతిసుత్తే (దీ॰ ని॰ ౩.౩౧౧) వుత్తా చతస్సో ఆగమిస్సన్తి. విఞ్ఞాణం తిట్ఠతి ఏత్థాతి విఞ్ఞాణట్ఠితి, విఞ్ఞాణపతిట్ఠానస్సేతం అధివచనం. ద్వే చ ఆయతనానీతి ద్వే నివాసట్ఠానాని. నివాసట్ఠానఞ్హి ఇధాయతనన్తి అధిప్పేతం. తేనేవ వక్ఖతి – ‘‘అసఞ్ఞసత్తాయతనం నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనమేవ దుతియ’’న్తి. కస్మా పనేతం సబ్బం గహితన్తి? వట్టపరియాదానత్థం. వట్టఞ్హి న సుద్ధవిఞ్ఞాణట్ఠితివసేన సుద్ధాయతనవసేన వా పరియాదానం గచ్ఛతి, భవయోనిగతిసత్తావాసవసేన పన గచ్ఛతి, తస్మా సబ్బమేతం గహితం.
Tattha sattāti paṭisandhivasena vuttā, ārammaṇavasena saṅgītisutte (dī. ni. 3.311) vuttā catasso āgamissanti. Viññāṇaṃ tiṭṭhati etthāti viññāṇaṭṭhiti, viññāṇapatiṭṭhānassetaṃ adhivacanaṃ. Dve ca āyatanānīti dve nivāsaṭṭhānāni. Nivāsaṭṭhānañhi idhāyatananti adhippetaṃ. Teneva vakkhati – ‘‘asaññasattāyatanaṃ nevasaññānāsaññāyatanameva dutiya’’nti. Kasmā panetaṃ sabbaṃ gahitanti? Vaṭṭapariyādānatthaṃ. Vaṭṭañhi na suddhaviññāṇaṭṭhitivasena suddhāyatanavasena vā pariyādānaṃ gacchati, bhavayonigatisattāvāsavasena pana gacchati, tasmā sabbametaṃ gahitaṃ.
ఇదాని అనుక్కమేన తమత్థం విభజన్తో కతమా సత్తాతిఆదిమాహ. తత్థ సేయ్యథాపీతి నిదస్సనత్థే నిపాతో, యథా మనుస్సాతి అత్థో. అపరిమాణేసు హి చక్కవాళేసు అపరిమాణానం మనుస్సానం వణ్ణసణ్ఠానాదివసేన ద్వేపి ఏకసదిసా నత్థి. యేపి హి కత్థచి యమకభాతరో వణ్ణేన వా సణ్ఠానేన వా ఏకసదిసా హోన్తి, తేసమ్పి ఆలోకితవిలోకితకథితహసితగమనఠానాదీహి విసేసో హోతియేవ. తస్మా నానత్తకాయాతి వుత్తా. పటిసన్ధిసఞ్ఞా పన నేసం తిహేతుకాపి ద్విహేతుకాపి అహేతుకాపి హోన్తి, తస్మా నానత్తసఞ్ఞినోతి వుత్తా. ఏకచ్చే చ దేవాతి ఛ కామావచరదేవా. తేసు హి కేసఞ్చి కాయో నీలో హోతి, కేసఞ్చి పీతకాదివణ్ణో. సఞ్ఞా పన నేసం ద్విహేతుకాపి తిహేతుకాపి హోన్తి, అహేతుకా నత్థి. ఏకచ్చే చ వినిపాతికాతి చతుఅపాయవినిముత్తా ఉత్తరమాతా యక్ఖినీ, పియఙ్కరమాతా, ఫుస్సమిత్తా, ధమ్మగుత్తాతి ఏవమాదికా అఞ్ఞే చ వేమానికా పేతా. ఏతేసఞ్హి పీతఓదాతకాళమఙ్గురచ్ఛవిసామవణ్ణాదివసేన చేవ కిసథూలరస్సదీఘవసేన చ కాయో నానా హోతి, మనుస్సానం వియ ద్విహేతుకతిహేతుకఅహేతుకవసేన సఞ్ఞాపి. తే పన దేవా వియ న మహేసక్ఖా, కపణమనుస్సా వియ అప్పేసక్ఖా, దుల్లభఘాసచ్ఛాదనా దుక్ఖపీళితా విహరన్తి. ఏకచ్చే కాళపక్ఖే దుక్ఖితా జుణ్హపక్ఖే సుఖితా హోన్తి, తస్మా సుఖసముస్సయతో వినిపతితత్తా వినిపాతికాతి వుత్తా. యే పనేత్థ తిహేతుకా తేసం ధమ్మాభిసమయోపి హోతి, పియఙ్కరమాతా హి యక్ఖినీ పచ్చూససమయే అనురుద్ధత్థేరస్స ధమ్మం సజ్ఝాయతో సుత్వా –
Idāni anukkamena tamatthaṃ vibhajanto katamā sattātiādimāha. Tattha seyyathāpīti nidassanatthe nipāto, yathā manussāti attho. Aparimāṇesu hi cakkavāḷesu aparimāṇānaṃ manussānaṃ vaṇṇasaṇṭhānādivasena dvepi ekasadisā natthi. Yepi hi katthaci yamakabhātaro vaṇṇena vā saṇṭhānena vā ekasadisā honti, tesampi ālokitavilokitakathitahasitagamanaṭhānādīhi viseso hotiyeva. Tasmā nānattakāyāti vuttā. Paṭisandhisaññā pana nesaṃ tihetukāpi dvihetukāpi ahetukāpi honti, tasmā nānattasaññinoti vuttā. Ekacce ca devāti cha kāmāvacaradevā. Tesu hi kesañci kāyo nīlo hoti, kesañci pītakādivaṇṇo. Saññā pana nesaṃ dvihetukāpi tihetukāpi honti, ahetukā natthi. Ekacce ca vinipātikāti catuapāyavinimuttā uttaramātā yakkhinī, piyaṅkaramātā, phussamittā, dhammaguttāti evamādikā aññe ca vemānikā petā. Etesañhi pītaodātakāḷamaṅguracchavisāmavaṇṇādivasena ceva kisathūlarassadīghavasena ca kāyo nānā hoti, manussānaṃ viya dvihetukatihetukaahetukavasena saññāpi. Te pana devā viya na mahesakkhā, kapaṇamanussā viya appesakkhā, dullabhaghāsacchādanā dukkhapīḷitā viharanti. Ekacce kāḷapakkhe dukkhitā juṇhapakkhe sukhitā honti, tasmā sukhasamussayato vinipatitattā vinipātikāti vuttā. Ye panettha tihetukā tesaṃ dhammābhisamayopi hoti, piyaṅkaramātā hi yakkhinī paccūsasamaye anuruddhattherassa dhammaṃ sajjhāyato sutvā –
‘‘మా సద్దమకరి పియఙ్కర, భిక్ఖు ధమ్మపదాని భాసతి;
‘‘Mā saddamakari piyaṅkara, bhikkhu dhammapadāni bhāsati;
అపి ధమ్మపదం విజానియ, పటిపజ్జేమ హితాయ నో సియా;
Api dhammapadaṃ vijāniya, paṭipajjema hitāya no siyā;
పాణేసు చ సంయమామసే, సమ్పజానముసా న భణామసే;
Pāṇesu ca saṃyamāmase, sampajānamusā na bhaṇāmase;
సిక్ఖేమ సుసీల్యమత్తనో, అపి ముచ్చేమ పిసాచయోనియా’’తి. (సం॰ ని॰ ౨.౪౦);
Sikkhema susīlyamattano, api muccema pisācayoniyā’’ti. (saṃ. ni. 2.40);
ఏవం పుత్తకం సఞ్ఞాపేత్వా తం దివసం సోతాపత్తిఫలం పత్తా. ఉత్తరమాతా పన భగవతో ధమ్మం సుత్వావ సోతాపన్నా జాతా.
Evaṃ puttakaṃ saññāpetvā taṃ divasaṃ sotāpattiphalaṃ pattā. Uttaramātā pana bhagavato dhammaṃ sutvāva sotāpannā jātā.
బ్రహ్మకాయికాతి బ్రహ్మపారిసజ్జబ్రహ్మపురోహితమహాబ్రహ్మానో. పఠమాభినిబ్బత్తాతి తే సబ్బేపి పఠమేన ఝానేన అభినిబ్బత్తా. తేసు బ్రహ్మపారిసజ్జా పన పరిత్తేన అభినిబ్బత్తా, తేసం కప్పస్స తతియో భాగో ఆయుప్పమాణం. బ్రహ్మపురోహితా మజ్ఝిమేన, తేసం ఉపడ్ఢకప్పో ఆయుప్పమాణం, కాయో చ తేసం విప్ఫారికతరో హోతి. మహాబ్రహ్మానో పణీతేన, తేసం కప్పో ఆయుప్పమాణం, కాయో పన తేసం అతివిప్ఫారికో హోతి. ఇతి తే కాయస్స నానత్తా, పఠమజ్ఝానవసేన సఞ్ఞాయ ఏకత్తా నానత్తకాయా ఏకత్తసఞ్ఞినోతి వేదితబ్బా.
Brahmakāyikāti brahmapārisajjabrahmapurohitamahābrahmāno. Paṭhamābhinibbattāti te sabbepi paṭhamena jhānena abhinibbattā. Tesu brahmapārisajjā pana parittena abhinibbattā, tesaṃ kappassa tatiyo bhāgo āyuppamāṇaṃ. Brahmapurohitā majjhimena, tesaṃ upaḍḍhakappo āyuppamāṇaṃ, kāyo ca tesaṃ vipphārikataro hoti. Mahābrahmāno paṇītena, tesaṃ kappo āyuppamāṇaṃ, kāyo pana tesaṃ ativipphāriko hoti. Iti te kāyassa nānattā, paṭhamajjhānavasena saññāya ekattā nānattakāyā ekattasaññinoti veditabbā.
యథా చ తే, ఏవం చతూసు అపాయేసు సత్తా. నిరయేసు హి కేసఞ్చి గావుతం, కేసఞ్చి అడ్ఢయోజనం, కేసఞ్చి యోజనం అత్తభావో హోతి, దేవదత్తస్స పన యోజనసతికో జాతో. తిరచ్ఛానేసుపి కేచి ఖుద్దకా, కేచి మహన్తా. పేత్తివిసయేపి కేచి సట్ఠిహత్థా, కేచి సత్తతిహత్థా, కేచి అసీతిహత్థా హోన్తి, కేచి సువణ్ణా, కేచి దుబ్బణ్ణా హోన్తి. తథా కాలకఞ్జికా అసురా. అపి చేత్థ దీఘపిట్ఠికపేతా నామ సట్ఠియోజనికాపి హోన్తి. సఞ్ఞా పన సబ్బేసమ్పి అకుసలవిపాకఅహేతుకావ హోన్తి. ఇతి ఆపాయికాపి నానత్తకాయా ఏకత్తసఞ్ఞినోత్వేవ సఙ్ఖ్యం గచ్ఛన్తి.
Yathā ca te, evaṃ catūsu apāyesu sattā. Nirayesu hi kesañci gāvutaṃ, kesañci aḍḍhayojanaṃ, kesañci yojanaṃ attabhāvo hoti, devadattassa pana yojanasatiko jāto. Tiracchānesupi keci khuddakā, keci mahantā. Pettivisayepi keci saṭṭhihatthā, keci sattatihatthā, keci asītihatthā honti, keci suvaṇṇā, keci dubbaṇṇā honti. Tathā kālakañjikā asurā. Api cettha dīghapiṭṭhikapetā nāma saṭṭhiyojanikāpi honti. Saññā pana sabbesampi akusalavipākaahetukāva honti. Iti āpāyikāpi nānattakāyā ekattasaññinotveva saṅkhyaṃ gacchanti.
ఆభస్సరాతి దణ్డఉక్కాయ అచ్చి వియ ఏతేసం సరీరతో ఆభా ఛిజ్జిత్వా ఛిజ్జిత్వా పతన్తీ వియ సరతి విస్సరతీతి ఆభస్సరా. తేసు పఞ్చకనయేన దుతియతతియజ్ఝానద్వయం పరిత్తం భావేత్వా ఉపపన్నా పరిత్తాభా నామ హోన్తి, తేసం ద్వే కప్పా ఆయుప్పమాణం. మజ్ఝిమం భావేత్వా ఉపపన్నా అప్పమాణాభా నామ హోన్తి, తేసం చత్తారో కప్పా ఆయుప్పమాణం. పణీతం భావేత్వా ఉపపన్నా ఆభస్సరా నామ హోన్తి, తేసం అట్ఠ కప్పా ఆయుప్పమాణం. ఇధ పన ఉక్కట్ఠపరిచ్ఛేదవసేన సబ్బేపి తే గహితా. సబ్బేసఞ్హి తేసం కాయో ఏకవిప్ఫారోవ హోతి, సఞ్ఞా పన అవితక్కవిచారమత్తా వా అవితక్కఅవిచారా వాతి నానా.
Ābhassarāti daṇḍaukkāya acci viya etesaṃ sarīrato ābhā chijjitvā chijjitvā patantī viya sarati vissaratīti ābhassarā. Tesu pañcakanayena dutiyatatiyajjhānadvayaṃ parittaṃ bhāvetvā upapannā parittābhā nāma honti, tesaṃ dve kappā āyuppamāṇaṃ. Majjhimaṃ bhāvetvā upapannā appamāṇābhā nāma honti, tesaṃ cattāro kappā āyuppamāṇaṃ. Paṇītaṃ bhāvetvā upapannā ābhassarā nāma honti, tesaṃ aṭṭha kappā āyuppamāṇaṃ. Idha pana ukkaṭṭhaparicchedavasena sabbepi te gahitā. Sabbesañhi tesaṃ kāyo ekavipphārova hoti, saññā pana avitakkavicāramattā vā avitakkaavicārā vāti nānā.
సుభకిణ్హాతి సుభేన ఓకిణ్ణా వికిణ్ణా, సుభేన సరీరప్పభావణ్ణేన ఏకగ్ఘనాతి అత్థో. ఏతేసఞ్హి ఆభస్సరానం వియ న ఛిజ్జిత్వా ఛిజ్జిత్వా పభా గచ్ఛతి. పఞ్చకనయే పన పరిత్తమజ్ఝిమపణీతస్స చతుత్థజ్ఝానస్స వసేన సోళసద్వత్తింసచతుసట్ఠికప్పాయుకా పరిత్తసుభఅప్పమాణసుభసుభకిణ్హా నామ హుత్వా నిబ్బత్తన్తి. ఇతి సబ్బేపి తే ఏకత్తకాయా చేవ చతుత్థజ్ఝానసఞ్ఞాయ ఏకత్తసఞ్ఞినో చాతి వేదితబ్బా. వేహప్ఫలాపి చతుత్థవిఞ్ఞాణట్ఠితిమేవ భజన్తి. అసఞ్ఞసత్తా విఞ్ఞాణాభావా ఏత్థ సఙ్గహం న గచ్ఛన్తి, సత్తావాసేసు గచ్ఛన్తి.
Subhakiṇhāti subhena okiṇṇā vikiṇṇā, subhena sarīrappabhāvaṇṇena ekagghanāti attho. Etesañhi ābhassarānaṃ viya na chijjitvā chijjitvā pabhā gacchati. Pañcakanaye pana parittamajjhimapaṇītassa catutthajjhānassa vasena soḷasadvattiṃsacatusaṭṭhikappāyukā parittasubhaappamāṇasubhasubhakiṇhā nāma hutvā nibbattanti. Iti sabbepi te ekattakāyā ceva catutthajjhānasaññāya ekattasaññino cāti veditabbā. Vehapphalāpi catutthaviññāṇaṭṭhitimeva bhajanti. Asaññasattā viññāṇābhāvā ettha saṅgahaṃ na gacchanti, sattāvāsesu gacchanti.
సుద్ధావాసా వివట్టపక్ఖే ఠితా న సబ్బకాలికా, కప్పసతసహస్సమ్పి అసఙ్ఖ్యేయ్యమ్పి బుద్ధసుఞ్ఞే లోకే నుప్పజ్జన్తి. సోళసకప్పసహస్సబ్భన్తరే బుద్ధేసు ఉప్పన్నేసుయేవ ఉప్పజ్జన్తి, ధమ్మచక్కప్పవత్తస్స భగవతో ఖన్ధవారట్ఠానసదిసా హోన్తి. తస్మా నేవ విఞ్ఞాణట్ఠితిం న సత్తావాసం భజన్తి. మహాసీవత్థేరో పన – ‘‘న ఖో పన సో సారిపుత్త సత్తావాసో సులభరూపో యో మయా అనివుత్థపుబ్బో ఇమినా దీఘేన అద్ధునా అఞ్ఞత్ర సుద్ధావాసేహి దేవేహీ’’తి (మ॰ ని॰ ౧.౧౬౦) ఇమినా సుత్తేన సుద్ధావాసాపి చతుత్థవిఞ్ఞాణట్ఠితిం చతుత్థసత్తావాసంయేవ భజన్తీతి వదతి, తం అప్పటిబాహియత్తా సుత్తస్స అనుఞ్ఞాతం.
Suddhāvāsā vivaṭṭapakkhe ṭhitā na sabbakālikā, kappasatasahassampi asaṅkhyeyyampi buddhasuññe loke nuppajjanti. Soḷasakappasahassabbhantare buddhesu uppannesuyeva uppajjanti, dhammacakkappavattassa bhagavato khandhavāraṭṭhānasadisā honti. Tasmā neva viññāṇaṭṭhitiṃ na sattāvāsaṃ bhajanti. Mahāsīvatthero pana – ‘‘na kho pana so sāriputta sattāvāso sulabharūpo yo mayā anivutthapubbo iminā dīghena addhunā aññatra suddhāvāsehi devehī’’ti (ma. ni. 1.160) iminā suttena suddhāvāsāpi catutthaviññāṇaṭṭhitiṃ catutthasattāvāsaṃyeva bhajantīti vadati, taṃ appaṭibāhiyattā suttassa anuññātaṃ.
సబ్బసో రూపసఞ్ఞానన్తిఆదీనం అత్థో విసుద్ధిమగ్గే వుత్తో. నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనం పన యథేవ సఞ్ఞాయ, ఏవం విఞ్ఞాణస్సపి సుఖుమత్తా నేవ విఞ్ఞాణం నావిఞ్ఞాణం. తస్మా విఞ్ఞాణట్ఠితీసు అవత్వా ఆయతనేసు వుత్తం.
Sabbaso rūpasaññānantiādīnaṃ attho visuddhimagge vutto. Nevasaññānāsaññāyatanaṃ pana yatheva saññāya, evaṃ viññāṇassapi sukhumattā neva viññāṇaṃ nāviññāṇaṃ. Tasmā viññāṇaṭṭhitīsu avatvā āyatanesu vuttaṃ.
౧౨౮. తత్రాతి తాసు విఞ్ఞాణట్ఠితీసు. తఞ్చ పజానాతీతి తఞ్చ విఞ్ఞాణట్ఠితిం పజానాతి. తస్సా చ సముదయన్తి ‘‘అవిజ్జాసముదయా రూపసముదయో’’తిఆదినా (పటి॰ మ॰ ౧.౪౯) నయేన తస్సా సముదయఞ్చ పజానాతి. తస్సా చ అత్థఙ్గమన్తి – ‘‘అవిజ్జానిరోధా రూపనిరోధో’’తిఆదినా నయేన తస్సా అత్థఙ్గమఞ్చ పజానాతి. అస్సాదన్తి యం రూపం పటిచ్చ…పే॰… యం విఞ్ఞాణం పటిచ్చ ఉప్పజ్జతి సుఖం సోమనస్సం, అయం విఞ్ఞాణస్స అస్సాదోతి, ఏవం తస్సా అస్సాదఞ్చ పజానాతి. ఆదీనవన్తి యం రూపం…పే॰… యం విఞ్ఞాణం అనిచ్చం దుక్ఖం విపరిణామధమ్మం, అయం విఞ్ఞాణస్స ఆదీనవోతి, ఏవం తస్సా ఆదీనవఞ్చ పజానాతి. నిస్సరణన్తి యో రూపస్మిం…పే॰… యో విఞ్ఞాణే ఛన్దరాగవినయో, ఛన్దరాగప్పహానం, ఇదం విఞ్ఞాణస్స నిస్సరణన్తి (సం॰ ని॰ ౨.౨౬) ఏవం తస్సా నిస్సరణఞ్చ పజానాతి. కల్లం ను తేనాతి యుత్తం ను తేన భిక్ఖునా తం విఞ్ఞాణట్ఠితిం తణ్హామానదిట్ఠీనం వసేన అహన్తి వా మమన్తి వా అభినన్దితున్తి. ఏతేనుపాయేన సబ్బత్థ వేదితబ్బో. యత్థ పన రూపం నత్థి, తత్థ చతున్నం ఖన్ధానం వసేన, యత్థ విఞ్ఞాణం నత్థి, తత్థ ఏకస్స ఖన్ధస్స వసేన సముదయో యోజేతబ్బో. ఆహారసముదయా ఆహారనిరోధాతి ఇదఞ్చేత్థ పదం యోజేతబ్బం.
128.Tatrāti tāsu viññāṇaṭṭhitīsu. Tañca pajānātīti tañca viññāṇaṭṭhitiṃ pajānāti. Tassā ca samudayanti ‘‘avijjāsamudayā rūpasamudayo’’tiādinā (paṭi. ma. 1.49) nayena tassā samudayañca pajānāti. Tassā ca atthaṅgamanti – ‘‘avijjānirodhā rūpanirodho’’tiādinā nayena tassā atthaṅgamañca pajānāti. Assādanti yaṃ rūpaṃ paṭicca…pe… yaṃ viññāṇaṃ paṭicca uppajjati sukhaṃ somanassaṃ, ayaṃ viññāṇassa assādoti, evaṃ tassā assādañca pajānāti. Ādīnavanti yaṃ rūpaṃ…pe… yaṃ viññāṇaṃ aniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, ayaṃ viññāṇassa ādīnavoti, evaṃ tassā ādīnavañca pajānāti. Nissaraṇanti yo rūpasmiṃ…pe… yo viññāṇe chandarāgavinayo, chandarāgappahānaṃ, idaṃ viññāṇassa nissaraṇanti (saṃ. ni. 2.26) evaṃ tassā nissaraṇañca pajānāti. Kallaṃ nu tenāti yuttaṃ nu tena bhikkhunā taṃ viññāṇaṭṭhitiṃ taṇhāmānadiṭṭhīnaṃ vasena ahanti vā mamanti vā abhinanditunti. Etenupāyena sabbattha veditabbo. Yattha pana rūpaṃ natthi, tattha catunnaṃ khandhānaṃ vasena, yattha viññāṇaṃ natthi, tattha ekassa khandhassa vasena samudayo yojetabbo. Āhārasamudayā āhāranirodhāti idañcettha padaṃ yojetabbaṃ.
యతో ఖో, ఆనన్ద, భిక్ఖూతి యదా ఖో ఆనన్ద, భిక్ఖు. అనుపాదా విముత్తోతి చతూహి ఉపాదానేహి అగ్గహేత్వా విముత్తో. పఞ్ఞావిముత్తోతి పఞ్ఞాయ విముత్తో. అట్ఠ విమోక్ఖే అసచ్ఛికత్వా పఞ్ఞాబలేనేవ నామకాయస్స చ రూపకాయస్స చ అప్పవత్తిం కత్వా విముత్తోతి అత్థో. సో సుక్ఖవిపస్సకో చ పఠమజ్ఝానాదీసు అఞ్ఞతరస్మిం ఠత్వా అరహత్తం పత్తో చాతి పఞ్చవిధో. వుత్తమ్పి చేతం – ‘‘కతమో చ పుగ్గలో పఞ్ఞావిముత్తో? ఇధేకచ్చో పుగ్గలో న హేవ ఖో అట్ఠ విమోక్ఖే కాయేన ఫుసిత్వా విహరతి, పఞ్ఞాయ చస్స దిస్వా ఆసవా పరిక్ఖీణా హోన్తి, అయం వుచ్చతి పుగ్గలో పఞ్ఞావిముత్తో’’తి (పు॰ ప॰ ౧౫).
Yato kho, ānanda, bhikkhūti yadā kho ānanda, bhikkhu. Anupādā vimuttoti catūhi upādānehi aggahetvā vimutto. Paññāvimuttoti paññāya vimutto. Aṭṭha vimokkhe asacchikatvā paññābaleneva nāmakāyassa ca rūpakāyassa ca appavattiṃ katvā vimuttoti attho. So sukkhavipassako ca paṭhamajjhānādīsu aññatarasmiṃ ṭhatvā arahattaṃ patto cāti pañcavidho. Vuttampi cetaṃ – ‘‘katamo ca puggalo paññāvimutto? Idhekacco puggalo na heva kho aṭṭha vimokkhe kāyena phusitvā viharati, paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā honti, ayaṃ vuccati puggalo paññāvimutto’’ti (pu. pa. 15).
అట్ఠవిమోక్ఖవణ్ణనా
Aṭṭhavimokkhavaṇṇanā
౧౨౯. ఏవం ఏకస్స భిక్ఖునో నిగమనఞ్చ నామఞ్చ దస్సేత్వా ఇతరస్స దస్సేతుం అట్ఠ ఖో ఇమేతిఆదిమాహ. తత్థ విమోక్ఖోతి కేనట్ఠేన విమోక్ఖో? అధిముచ్చనట్ఠేన. కో పనాయం అధిముచ్చనట్ఠో నామ? పచ్చనీకధమ్మేహి చ సుట్ఠు ముచ్చనట్ఠో, ఆరమ్మణే చ అభిరతివసేన సుట్ఠు ముచ్చనట్ఠో, పితుఅఙ్కే విస్సట్ఠఙ్గపచ్చఙ్గస్స దారకస్స సయనం వియ అనిగ్గహితభావేన నిరాసఙ్కతాయ ఆరమ్మణే పవత్తీతి వుత్తం హోతి. అయం పనత్థో పచ్ఛిమే విమోక్ఖే నత్థి, పురిమేసు సబ్బేసు అత్థి.
129. Evaṃ ekassa bhikkhuno nigamanañca nāmañca dassetvā itarassa dassetuṃ aṭṭha kho imetiādimāha. Tattha vimokkhoti kenaṭṭhena vimokkho? Adhimuccanaṭṭhena. Ko panāyaṃ adhimuccanaṭṭho nāma? Paccanīkadhammehi ca suṭṭhu muccanaṭṭho, ārammaṇe ca abhirativasena suṭṭhu muccanaṭṭho, pituaṅke vissaṭṭhaṅgapaccaṅgassa dārakassa sayanaṃ viya aniggahitabhāvena nirāsaṅkatāya ārammaṇe pavattīti vuttaṃ hoti. Ayaṃ panattho pacchime vimokkhe natthi, purimesu sabbesu atthi.
రూపీ రూపాని పస్సతీతి ఏత్థ అజ్ఝత్తం కేసాదీసు నీలకసిణాదీసు నీలకసిణాదివసేన ఉప్పాదితం రూపజ్ఝానం రూపం, తదస్సత్థీతి రూపీ. బహిద్ధా రూపాని పస్సతీతి బహిద్ధాపి నీలకసిణాదీని రూపాని ఝానచక్ఖునా పస్సతి. ఇమినా అజ్ఝత్తబహిద్ధావత్థుకేసు కసిణేసు ఉప్పాదితజ్ఝానస్స పుగ్గలస్స చత్తారి రూపావచరజ్ఝానాని దస్సితాని. అజ్ఝత్తం అరూపసఞ్ఞీతి అజ్ఝత్తం న రూపసఞ్ఞీ, అత్తనో కేసాదీసు అనుప్పాదితరూపావచరజ్ఝానోతి అత్థో. ఇమినా బహిద్ధా పరికమ్మం కత్వా బహిద్ధావ ఉప్పాదితజ్ఝానస్స పుగ్గలస్స రూపావచరజ్ఝానాని దస్సితాని.
Rūpī rūpāni passatīti ettha ajjhattaṃ kesādīsu nīlakasiṇādīsu nīlakasiṇādivasena uppāditaṃ rūpajjhānaṃ rūpaṃ, tadassatthīti rūpī. Bahiddhā rūpāni passatīti bahiddhāpi nīlakasiṇādīni rūpāni jhānacakkhunā passati. Iminā ajjhattabahiddhāvatthukesu kasiṇesu uppāditajjhānassa puggalassa cattāri rūpāvacarajjhānāni dassitāni. Ajjhattaṃ arūpasaññīti ajjhattaṃ na rūpasaññī, attano kesādīsu anuppāditarūpāvacarajjhānoti attho. Iminā bahiddhā parikammaṃ katvā bahiddhāva uppāditajjhānassa puggalassa rūpāvacarajjhānāni dassitāni.
సుభన్త్వేవ అధిముత్తో హోతీతి ఇమినా సువిసుద్ధేసు నీలాదీసు వణ్ణకసిణేసు ఝానాని దస్సితాని. తత్థ కిఞ్చాపి అన్తోఅప్పనాయం సుభన్తి ఆభోగో నత్థి, యో పన విసుద్ధం సుభం కసిణమారమ్మణం కరిత్వా విహరతి, సో యస్మా సుభన్తి అధిముత్తో హోతీతి వత్తబ్బతం ఆపజ్జతి, తస్మా ఏవం దేసనా కతా. పటిసమ్భిదామగ్గే పన – ‘‘కథం సుభన్త్వేవ అధిముత్తో హోతీతి విమోక్ఖో? ఇధ భిక్ఖు మేత్తాసహగతేన చేతసా ఏకం దిసం ఫరిత్వా విహరతి…పే॰… మేత్తాయ భావితత్తా సత్తా అప్పటికూలా హోన్తి. కరుణా, ముదితా, ఉపేక్ఖాసహగతేన చేతసా ఏకం దిసం ఫరిత్వా విహరతి…పే॰… ఉపేక్ఖాయ భావితత్తా సత్తా అప్పటికూలా హోన్తి. ఏవం సుభం త్వేవ అధిముత్తో హోతీతి విమోక్ఖో’’తి (పటి॰ మ॰ ౧.౨౧౨) వుత్తం.
Subhantveva adhimutto hotīti iminā suvisuddhesu nīlādīsu vaṇṇakasiṇesu jhānāni dassitāni. Tattha kiñcāpi antoappanāyaṃ subhanti ābhogo natthi, yo pana visuddhaṃ subhaṃ kasiṇamārammaṇaṃ karitvā viharati, so yasmā subhanti adhimutto hotīti vattabbataṃ āpajjati, tasmā evaṃ desanā katā. Paṭisambhidāmagge pana – ‘‘kathaṃ subhantveva adhimutto hotīti vimokkho? Idha bhikkhu mettāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharati…pe… mettāya bhāvitattā sattā appaṭikūlā honti. Karuṇā, muditā, upekkhāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharati…pe… upekkhāya bhāvitattā sattā appaṭikūlā honti. Evaṃ subhaṃ tveva adhimutto hotīti vimokkho’’ti (paṭi. ma. 1.212) vuttaṃ.
సబ్బసో రూపసఞ్ఞానన్తిఆదీసు యం వత్తబ్బం, తం సబ్బం విసుద్ధిమగ్గే వుత్తమేవ. అయం అట్ఠమో విమోక్ఖోతి అయం చతున్నం ఖన్ధానం సబ్బసో విసుద్ధత్తా విముత్తత్తా అట్ఠమో ఉత్తమో విమోక్ఖో నామ.
Sabbaso rūpasaññānantiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ sabbaṃ visuddhimagge vuttameva. Ayaṃ aṭṭhamo vimokkhoti ayaṃ catunnaṃ khandhānaṃ sabbaso visuddhattā vimuttattā aṭṭhamo uttamo vimokkho nāma.
౧౩౦. అనులోమన్తి ఆదితో పట్ఠాయ యావ పరియోసానా. పటిలోమన్తి పరియోసానతో పట్ఠాయ యావ ఆదితో. అనులోమపటిలోమన్తి ఇదం అతిపగుణత్తా సమాపత్తీనం అట్ఠత్వావ ఇతో చితో చ సఞ్చరణవసేన వుత్తం. యత్థిచ్ఛకన్తి ఓకాసపరిదీపనం, యత్థ యత్థ ఓకాసే ఇచ్ఛతి. యదిచ్ఛకన్తి సమాపత్తిదీపనం, యం యం సమాపత్తిం ఇచ్ఛతి. యావతిచ్ఛకన్తి అద్ధానపరిచ్ఛేదదీపనం , యావతకం అద్ధానం ఇచ్ఛతి. సమాపజ్జతీతి తం తం సమాపత్తిం పవిసతి. వుట్ఠాతీతి తతో ఉట్ఠాయ తిట్ఠతి.
130.Anulomanti ādito paṭṭhāya yāva pariyosānā. Paṭilomanti pariyosānato paṭṭhāya yāva ādito. Anulomapaṭilomanti idaṃ atipaguṇattā samāpattīnaṃ aṭṭhatvāva ito cito ca sañcaraṇavasena vuttaṃ. Yatthicchakanti okāsaparidīpanaṃ, yattha yattha okāse icchati. Yadicchakanti samāpattidīpanaṃ, yaṃ yaṃ samāpattiṃ icchati. Yāvaticchakanti addhānaparicchedadīpanaṃ , yāvatakaṃ addhānaṃ icchati. Samāpajjatīti taṃ taṃ samāpattiṃ pavisati. Vuṭṭhātīti tato uṭṭhāya tiṭṭhati.
ఉభతోభాగవిముత్తోతి ద్వీహి భాగేహి విముత్తో, అరూపసమాపత్తియా రూపకాయతో విముత్తో, మగ్గేన నామకాయతో విముత్తోతి. వుత్తమ్పి చేతం –
Ubhatobhāgavimuttoti dvīhi bhāgehi vimutto, arūpasamāpattiyā rūpakāyato vimutto, maggena nāmakāyato vimuttoti. Vuttampi cetaṃ –
‘‘అచ్చీ యథా వాతవేగేన ఖిత్తా, (ఉపసివాతి భగవా)
‘‘Accī yathā vātavegena khittā, (upasivāti bhagavā)
అత్థం పలేతి న ఉపేతి సఙ్ఖం;
Atthaṃ paleti na upeti saṅkhaṃ;
ఏవం మునీ నామకాయా విముత్తో,
Evaṃ munī nāmakāyā vimutto,
అత్థం పలేతి న ఉపేతి సఙ్ఖ’’న్తి. (సు॰ ని॰ ౧౦౮౦);
Atthaṃ paleti na upeti saṅkha’’nti. (su. ni. 1080);
సో పనేస ఉభతోభాగవిముత్తో ఆకాసానఞ్చాయతనాదీసు అఞ్ఞతరతో ఉట్ఠాయ అరహత్తం పత్తో చ అనాగామీ హుత్వా నిరోధా ఉట్ఠాయ అరహత్తం పత్తో చాతి పఞ్చవిధో. కేచి పన – ‘‘యస్మా రూపావచరచతుత్థజ్ఝానమ్పి దువఙ్గికం ఉపేక్ఖాసహగతం, అరూపావచరజ్ఝానమ్పి తాదిసమేవ. తస్మా రూపావచరచతుత్థజ్ఝానతో ఉట్ఠాయ అరహత్తం పత్తోపి ఉభతోభాగవిముత్తో’’తి.
So panesa ubhatobhāgavimutto ākāsānañcāyatanādīsu aññatarato uṭṭhāya arahattaṃ patto ca anāgāmī hutvā nirodhā uṭṭhāya arahattaṃ patto cāti pañcavidho. Keci pana – ‘‘yasmā rūpāvacaracatutthajjhānampi duvaṅgikaṃ upekkhāsahagataṃ, arūpāvacarajjhānampi tādisameva. Tasmā rūpāvacaracatutthajjhānato uṭṭhāya arahattaṃ pattopi ubhatobhāgavimutto’’ti.
అయం పన ఉభతోభాగవిముత్తపఞ్హో హేట్ఠా లోహపాసాదే సముట్ఠహిత్వా తిపిటకచూళసుమనత్థేరస్స వణ్ణనం నిస్సాయ చిరేన వినిచ్ఛయం పత్తో . గిరివిహారే కిర థేరస్స అన్తేవాసికో ఏకస్స పిణ్డపాతికస్స ముఖతో తం పఞ్హం సుత్వా ఆహ – ‘‘ఆవుసో, హేట్ఠాలోహపాసాదే అమ్హాకం ఆచరియస్స ధమ్మం వణ్ణయతో న కేనచి సుతపుబ్బ’’న్తి. కిం పన, భన్తే, థేరో అవచాతి? రూపావచరచతుత్థజ్ఝానం కిఞ్చాపి దువఙ్గికం ఉపేక్ఖాసహగతం కిలేసే విక్ఖమ్భేతి, కిలేసానం పన ఆసన్నపక్ఖే విరూహనట్ఠానే సముదాచరతి. ఇమే హి కిలేసా నామ పఞ్చవోకారభవే నీలాదీసు అఞ్ఞతరం ఆరమ్మణం ఉపనిస్సాయ సముదాచరన్తి, రూపావచరజ్ఝానఞ్చ తం ఆరమ్మణం న సమతిక్కమతి. తస్మా సబ్బసో రూపం నివత్తేత్వా అరూపజ్ఝానవసేన కిలేసే విక్ఖమ్భేత్వా అరహత్తం పత్తోవ ఉభతోభాగవిముత్తోతి, ఇదం ఆవుసో థేరో అవచ. ఇదఞ్చ పన వత్వా ఇదం సుత్తం ఆహరి – ‘‘కతమో చ పుగ్గలో ఉభతోభాగవిముత్తో. ఇధేకచ్చో పుగ్గలో అట్ఠవిమోక్ఖే కాయేన ఫుసిత్వా విహరతి, పఞ్ఞాయ చస్స దిస్వా ఆసవా పరిక్ఖీణా హోన్తి, అయం వుచ్చతి పుగ్గలో ఉభతోభాగవిముత్తో’’తి (పు॰ ప॰ ౨౪).
Ayaṃ pana ubhatobhāgavimuttapañho heṭṭhā lohapāsāde samuṭṭhahitvā tipiṭakacūḷasumanattherassa vaṇṇanaṃ nissāya cirena vinicchayaṃ patto . Girivihāre kira therassa antevāsiko ekassa piṇḍapātikassa mukhato taṃ pañhaṃ sutvā āha – ‘‘āvuso, heṭṭhālohapāsāde amhākaṃ ācariyassa dhammaṃ vaṇṇayato na kenaci sutapubba’’nti. Kiṃ pana, bhante, thero avacāti? Rūpāvacaracatutthajjhānaṃ kiñcāpi duvaṅgikaṃ upekkhāsahagataṃ kilese vikkhambheti, kilesānaṃ pana āsannapakkhe virūhanaṭṭhāne samudācarati. Ime hi kilesā nāma pañcavokārabhave nīlādīsu aññataraṃ ārammaṇaṃ upanissāya samudācaranti, rūpāvacarajjhānañca taṃ ārammaṇaṃ na samatikkamati. Tasmā sabbaso rūpaṃ nivattetvā arūpajjhānavasena kilese vikkhambhetvā arahattaṃ pattova ubhatobhāgavimuttoti, idaṃ āvuso thero avaca. Idañca pana vatvā idaṃ suttaṃ āhari – ‘‘katamo ca puggalo ubhatobhāgavimutto. Idhekacco puggalo aṭṭhavimokkhe kāyena phusitvā viharati, paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā honti, ayaṃ vuccati puggalo ubhatobhāgavimutto’’ti (pu. pa. 24).
ఇమాయ చ ఆనన్ద ఉభతోభాగవిముత్తియాతి ఆనన్ద ఇతో ఉభతోభాగవిముత్తితో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానమేవాతి.
Imāya ca ānanda ubhatobhāgavimuttiyāti ānanda ito ubhatobhāgavimuttito. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
ఇతి సుమఙ్గలవిలాసినియా దీఘనికాయట్ఠకథాయం
Iti sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāyaṃ
మహానిదానసుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Mahānidānasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / దీఘనికాయ • Dīghanikāya / ౨. మహానిదానసుత్తం • 2. Mahānidānasuttaṃ
టీకా • Tīkā / సుత్తపిటక (టీకా) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / దీఘనికాయ (టీకా) • Dīghanikāya (ṭīkā) / ౨. మహానిదానసుత్తవణ్ణనా • 2. Mahānidānasuttavaṇṇanā