Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ទីឃ និកាយ (អដ្ឋកថា) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā)

២. មហានិទានសុត្តវណ្ណនា

2. Mahānidānasuttavaṇṇanā

និទានវណ្ណនា

Nidānavaṇṇanā

៩៥. ឯវំ មេ សុតំ…បេ.… កុរូសូតិ មហានិទានសុត្តំ។ តត្រាយំ អនុត្តានបទវណ្ណនា។ កុរូសុ វិហរតីតិ កុរូ នាម ជានបទិនោ រាជកុមារា, តេសំ និវាសោ ឯកោបិ ជនបទោ រុឡ្ហីសទ្ទេន ‘‘កុរូ’’តិ វុច្ចតិ។ តស្មិំ កុរូសុ ជនបទេ។ អដ្ឋកថាចរិយា បនាហុ – មន្ធាតុកាលេ តីសុ ទីបេសុ មនុស្សា ‘‘ជម្ពុទីបោ នាម ពុទ្ធបច្ចេកពុទ្ធមហាសាវកចក្កវត្តិប្បភុតីនំ ឧត្តមមនុស្សានំ ឧប្បត្តិភូមិ ឧត្តមទីបោ អតិរមណីយោ’’តិ សុត្វា រញ្ញា មន្ធាតុចក្កវត្តិនា ចក្ករតនំ បុរក្ខត្វា ចត្តារោ ទីបេ អនុសំយាយន្តេន សទ្ធិំ អាគមំសុ។ តតោ រាជា បរិណាយករតនំ បុច្ឆិ – ‘‘អត្ថិ នុ ខោ មនុស្សលោកតោ រមណីយតរំ ឋាន’’ន្តិ។ កស្មា ទេវ ឯវំ ភណសិ? កិំ ន បស្សសិ ចន្ទិមសូរិយានំ អានុភាវំ, ននុ ឯតេសំ ឋានំ ឥតោ រមណីយតរន្តិ? រាជា ចក្ករតនំ បុរក្ខត្វា តត្ថ អគមាសិ។ ចត្តារោ មហារាជានោ – ‘‘មន្ធាតុមហារាជា អាគតោ’’តិ សុត្វាវ ‘‘មហិទ្ធិកោ មហានុភាវោ រាជា, ន សក្កា យុទ្ធេន បដិពាហិតុ’’ន្តិ សកំ រជ្ជំ និយ្យាតេសុំ។ សោ តំ គហេត្វា បុន បុច្ឆិ – ‘‘អត្ថិ នុ ខោ ឥតោ រមណីយតរំ ឋាន’’ន្តិ?

95.Evaṃme sutaṃ…pe… kurūsūti mahānidānasuttaṃ. Tatrāyaṃ anuttānapadavaṇṇanā. Kurūsu viharatīti kurū nāma jānapadino rājakumārā, tesaṃ nivāso ekopi janapado ruḷhīsaddena ‘‘kurū’’ti vuccati. Tasmiṃ kurūsu janapade. Aṭṭhakathācariyā panāhu – mandhātukāle tīsu dīpesu manussā ‘‘jambudīpo nāma buddhapaccekabuddhamahāsāvakacakkavattippabhutīnaṃ uttamamanussānaṃ uppattibhūmi uttamadīpo atiramaṇīyo’’ti sutvā raññā mandhātucakkavattinā cakkaratanaṃ purakkhatvā cattāro dīpe anusaṃyāyantena saddhiṃ āgamaṃsu. Tato rājā pariṇāyakaratanaṃ pucchi – ‘‘atthi nu kho manussalokato ramaṇīyataraṃ ṭhāna’’nti. Kasmā deva evaṃ bhaṇasi? Kiṃ na passasi candimasūriyānaṃ ānubhāvaṃ, nanu etesaṃ ṭhānaṃ ito ramaṇīyataranti? Rājā cakkaratanaṃ purakkhatvā tattha agamāsi. Cattāro mahārājāno – ‘‘mandhātumahārājā āgato’’ti sutvāva ‘‘mahiddhiko mahānubhāvo rājā, na sakkā yuddhena paṭibāhitu’’nti sakaṃ rajjaṃ niyyātesuṃ. So taṃ gahetvā puna pucchi – ‘‘atthi nu kho ito ramaṇīyataraṃ ṭhāna’’nti?

អថស្ស តាវតិំសភវនំ កថយិំសុ។ ‘‘តាវតិំសភវនំ, ទេវ, ឥតោ រមណីយតរំ។ តត្ថ សក្កស្ស ទេវរញ្ញោ ឥមេ ចត្តារោ មហារាជានោ បរិចារកា ទោវារិកភូមិយំ តិដ្ឋន្តិ, សក្កោ ទេវរាជា មហិទ្ធិកោ មហានុភាវោ, តស្សិមានិ ឧបភោគដ្ឋានានិ – យោជនសហស្សុព្ពេធោ វេជយន្តោ បាសាទោ, បញ្ចយោជនសតុព្ពេធា សុធម្មា ទេវសភា, ទិយឌ្ឍយោជនសតិកោ វេជយន្តរថោ តថា ឯរាវណោ ហត្ថី , ទិព្ពរុក្ខសហស្សប្បដិមណ្ឌិតំ នន្ទនវនំ, ចិត្តលតាវនំ, ផារុសកវនំ, មិស្សកវនំ, យោជនសតុព្ពេធោ បារិច្ឆត្តកោ កោវិឡារោ, តស្ស ហេដ្ឋា សដ្ឋិយោជនាយាមា បញ្ញាសយោជនវិត្ថតា បញ្ចទសយោជនុព្ពេធា ជយកុសុមបុប្ផវណ្ណា បណ្ឌុកម្ពលសិលា, យស្សា មុទុតាយ សក្កស្ស និសីទតោ ឧបឌ្ឍកាយោ អនុបវិសតី’’តិ។

Athassa tāvatiṃsabhavanaṃ kathayiṃsu. ‘‘Tāvatiṃsabhavanaṃ, deva, ito ramaṇīyataraṃ. Tattha sakkassa devarañño ime cattāro mahārājāno paricārakā dovārikabhūmiyaṃ tiṭṭhanti, sakko devarājā mahiddhiko mahānubhāvo, tassimāni upabhogaṭṭhānāni – yojanasahassubbedho vejayanto pāsādo, pañcayojanasatubbedhā sudhammā devasabhā, diyaḍḍhayojanasatiko vejayantaratho tathā erāvaṇo hatthī , dibbarukkhasahassappaṭimaṇḍitaṃ nandanavanaṃ, cittalatāvanaṃ, phārusakavanaṃ, missakavanaṃ, yojanasatubbedho pāricchattako koviḷāro, tassa heṭṭhā saṭṭhiyojanāyāmā paññāsayojanavitthatā pañcadasayojanubbedhā jayakusumapupphavaṇṇā paṇḍukambalasilā, yassā mudutāya sakkassa nisīdato upaḍḍhakāyo anupavisatī’’ti.

តំ សុត្វា រាជា តត្ថ គន្តុកាមោ ចក្ករតនំ អព្ភុក្កិរិ។ តំ អាកាសេ បតិដ្ឋាសិ សទ្ធិំ ចតុរង្គិនិយា សេនាយ។ អថ ទ្វិន្នំ ទេវលោកានំ វេមជ្ឈតោ ចក្ករតនំ ឱតរិត្វា បថវិយំ បតិដ្ឋាសិ សទ្ធិំ បរិណាយករតនបមុខាយ ចតុរង្គិនិយា សេនាយ។ រាជា ឯកកោវ តាវតិំសភវនំ អគមាសិ។ សក្កោ – ‘‘មន្ធាតា អាគតោ’’តិ សុត្វាវ តស្ស បច្ចុគ្គមនំ កត្វា – ‘‘ស្វាគតំ, តេ មហារាជ, សកំ តេ មហារាជ, អនុសាស មហារាជា’’តិ វត្វា សទ្ធិំ នាដកេហិ រជ្ជំ ទ្វេ ភាគេ កត្វា ឯកំ ភាគមទាសិ។ រញ្ញោ តាវតិំសភវនេ បតិដ្ឋិតមត្តស្សេវ មនុស្សភាវោ វិគច្ឆិ, ទេវភាវោ បាតុរហោសិ។ តស្ស កិរ សក្កេន សទ្ធិំ បណ្ឌុកម្ពលសិលាយំ និសិន្នស្ស អក្ខិនិមិសមត្តេន នានត្តំ បញ្ញាយតិ។ តំ អសល្លក្ខេន្តា ទេវា សក្កស្ស ច តស្ស ច នានត្តេ មុយ្ហន្តិ។ សោ តត្ថ ទិព្ពសម្បត្តិំ អនុភវមានោ យាវ ឆត្តិំស សក្កា ឧប្បជ្ជិត្វា ចុតា, តាវ រជ្ជំ ការេត្វា អតិត្តោវ កាមេហិ តតោ ចវិត្វា អត្តនោ ឧយ្យានេ បតិដ្ឋិតោ វាតាតបេន ផុដ្ឋគត្តោ កាលមកាសិ។

Taṃ sutvā rājā tattha gantukāmo cakkaratanaṃ abbhukkiri. Taṃ ākāse patiṭṭhāsi saddhiṃ caturaṅginiyā senāya. Atha dvinnaṃ devalokānaṃ vemajjhato cakkaratanaṃ otaritvā pathaviyaṃ patiṭṭhāsi saddhiṃ pariṇāyakaratanapamukhāya caturaṅginiyā senāya. Rājā ekakova tāvatiṃsabhavanaṃ agamāsi. Sakko – ‘‘mandhātā āgato’’ti sutvāva tassa paccuggamanaṃ katvā – ‘‘svāgataṃ, te mahārāja, sakaṃ te mahārāja, anusāsa mahārājā’’ti vatvā saddhiṃ nāṭakehi rajjaṃ dve bhāge katvā ekaṃ bhāgamadāsi. Rañño tāvatiṃsabhavane patiṭṭhitamattasseva manussabhāvo vigacchi, devabhāvo pāturahosi. Tassa kira sakkena saddhiṃ paṇḍukambalasilāyaṃ nisinnassa akkhinimisamattena nānattaṃ paññāyati. Taṃ asallakkhentā devā sakkassa ca tassa ca nānatte muyhanti. So tattha dibbasampattiṃ anubhavamāno yāva chattiṃsa sakkā uppajjitvā cutā, tāva rajjaṃ kāretvā atittova kāmehi tato cavitvā attano uyyāne patiṭṭhito vātātapena phuṭṭhagatto kālamakāsi.

ចក្ករតនេ បន បុន បថវិយំ បតិដ្ឋិតេ បរិណាយករតនំ សុវណ្ណបដ្ដេ មន្ធាតុ ឧបាហនំ លិខាបេត្វា ឥទំ មន្ធាតុ រជ្ជន្តិ រជ្ជមនុសាសិ។ តេបិ តីហិ ទីបេហិ អាគតមនុស្សា បុន គន្តុំ អសក្កោន្តា បរិណាយករតនំ ឧបសង្កមិត្វា – ‘‘ទេវ, មយំ រញ្ញោ អានុភាវេន អាគតា, ឥទានិ គន្តុំ ន សក្កោម, វសនដ្ឋានំ នោ ទេហី’’តិ យាចិំសុ។ សោ តេសំ ឯកមេកំ ជនបទមទាសិ។ តត្ថ បុព្ពវិទេហតោ អាគតមនុស្សេហិ អាវសិតបទេសោ តាយេវ បុរិមសញ្ញាយ – ‘‘វិទេហរដ្ឋ’’ន្តិ នាមំ លភិ, អបរគោយានតោ អាគតមនុស្សេហិ អាវសិតបទេសោ ‘‘អបរន្តជនបទោ’’តិ នាមំ លភិ, ឧត្តរកុរុតោ អាគតមនុស្សេហិ អាវសិតបទេសោ ‘‘កុរុរដ្ឋ’’ន្តិ នាមំ លភិ, ពហុកេ បន គាមនិគមាទយោ ឧបាទាយ ពហុវចនេន វោហរិយតិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘កុរូសុ វិហរតី’’តិ។

Cakkaratane pana puna pathaviyaṃ patiṭṭhite pariṇāyakaratanaṃ suvaṇṇapaṭṭe mandhātu upāhanaṃ likhāpetvā idaṃ mandhātu rajjanti rajjamanusāsi. Tepi tīhi dīpehi āgatamanussā puna gantuṃ asakkontā pariṇāyakaratanaṃ upasaṅkamitvā – ‘‘deva, mayaṃ rañño ānubhāvena āgatā, idāni gantuṃ na sakkoma, vasanaṭṭhānaṃ no dehī’’ti yāciṃsu. So tesaṃ ekamekaṃ janapadamadāsi. Tattha pubbavidehato āgatamanussehi āvasitapadeso tāyeva purimasaññāya – ‘‘videharaṭṭha’’nti nāmaṃ labhi, aparagoyānato āgatamanussehi āvasitapadeso ‘‘aparantajanapado’’ti nāmaṃ labhi, uttarakuruto āgatamanussehi āvasitapadeso ‘‘kururaṭṭha’’nti nāmaṃ labhi, bahuke pana gāmanigamādayo upādāya bahuvacanena vohariyati. Tena vuttaṃ – ‘‘kurūsu viharatī’’ti.

កម្មាសធម្មំ នាម កុរូនំ និគមោតិ កម្មាសធម្មន្តិ ឯត្ថ កេចិ ធ-ការស្ស ទ-ការេន អត្ថំ វណ្ណយន្តិ។ កម្មាសោ ឯត្ថ ទមិតោតិ កម្មាសទម្មោ។ កម្មាសោតិ កម្មាសបាទោ បោរិសាទោ វុច្ចតិ។ តស្ស កិរ បាទេ ខាណុកេន វិទ្ធដ្ឋានេ វណោ រុហន្តោ ចិត្តទារុសទិសោ ហុត្វា រុហិ។ តស្មា កម្មាសបាទោតិ បញ្ញាយិត្ថ។ សោ ច តស្មិំ ឱកាសេ ទមិតោ បោរិសាទភាវតោ បដិសេធិតោ ។ កេន? មហាសត្តេន។ កតរស្មិំ ជាតកេតិ? មហាសុតសោមជាតកេតិ ឯកេ។ ឥមេ បន ថេរា ជយទ្ទិសជាតកេតិ វទន្តិ។ តទា ហិ មហាសត្តេន កម្មាសបាទោ ទមិតោ។ យថាហ –

Kammāsadhammaṃ nāma kurūnaṃ nigamoti kammāsadhammanti ettha keci dha-kārassa da-kārena atthaṃ vaṇṇayanti. Kammāso ettha damitoti kammāsadammo.Kammāsoti kammāsapādo porisādo vuccati. Tassa kira pāde khāṇukena viddhaṭṭhāne vaṇo ruhanto cittadārusadiso hutvā ruhi. Tasmā kammāsapādoti paññāyittha. So ca tasmiṃ okāse damito porisādabhāvato paṭisedhito . Kena? Mahāsattena. Katarasmiṃ jātaketi? Mahāsutasomajātaketi eke. Ime pana therā jayaddisajātaketi vadanti. Tadā hi mahāsattena kammāsapādo damito. Yathāha –

‘‘បុត្តោ យទា ហោមិ ជយទ្ទិសស្ស;

‘‘Putto yadā homi jayaddisassa;

បញ្ចាលរដ្ឋធិបតិស្ស អត្រជោ។

Pañcālaraṭṭhadhipatissa atrajo.

ចជិត្វាន បាណំ បិតរំ បមោចយិំ;

Cajitvāna pāṇaṃ pitaraṃ pamocayiṃ;

កម្មាសបាទម្បិ ចហំ បសាទយិ’’ន្តិ។

Kammāsapādampi cahaṃ pasādayi’’nti.

កេចិ បន ធ-ការេនេវ អត្ថំ វណ្ណយន្តិ។ កុរូរដ្ឋវាសីនំ កិរ កុរុវត្តធម្មោ, តស្មិំ កម្មាសោ ជាតោ, តស្មា តំ ឋានំ កម្មាសោ ឯត្ថ ធម្មោ ជាតោតិ កម្មាសធម្មន្តិ វុច្ចតិ។ តត្ថ និវិដ្ឋនិគមស្សាបិ ឯតទេវ នាមំ។ ភុម្មវចនេន កស្មា ន វុត្តន្តិ។ អវសនោកាសតោ។ ភគវតោ កិរ តស្មិំ និគមេ វសនោកាសោ កោចិ វិហារោ នាម នាហោសិ។ និគមតោ បន អបក្កម្ម អញ្ញតរស្មិំ ឧទកសម្បន្នេ រមណីយេ ភូមិភាគេ មហាវនសណ្ឌោ អហោសិ តត្ថ ភគវា វិហាសិ, តំ និគមំ គោចរគាមំ កត្វា។ តស្មា ឯវមេត្ថ អត្ថោ វេទិតព្ពោ – ‘‘កុរូសុ វិហរតិ កម្មាសធម្មំ នាម កុរូនំ និគមោ, តំ គោចរគាមំ កត្វា’’តិ។

Keci pana dha-kāreneva atthaṃ vaṇṇayanti. Kurūraṭṭhavāsīnaṃ kira kuruvattadhammo, tasmiṃ kammāso jāto, tasmā taṃ ṭhānaṃ kammāso ettha dhammo jātoti kammāsadhammanti vuccati. Tattha niviṭṭhanigamassāpi etadeva nāmaṃ. Bhummavacanena kasmā na vuttanti. Avasanokāsato. Bhagavato kira tasmiṃ nigame vasanokāso koci vihāro nāma nāhosi. Nigamato pana apakkamma aññatarasmiṃ udakasampanne ramaṇīye bhūmibhāge mahāvanasaṇḍo ahosi tattha bhagavā vihāsi, taṃ nigamaṃ gocaragāmaṃ katvā. Tasmā evamettha attho veditabbo – ‘‘kurūsu viharati kammāsadhammaṃ nāma kurūnaṃ nigamo, taṃ gocaragāmaṃ katvā’’ti.

អាយស្មាតិ បិយវចនមេតំ, គារវវចនមេតំ។ អានន្ទោតិ តស្ស ថេរស្ស នាមំ។ ឯកមន្តន្តិ ភាវនបុំសកនិទ្ទេសោ – ‘‘វិសមំ ចន្ទិមសូរិយា បរិវត្តន្តី’’តិអាទីសុ (អ. និ. ៤.៧០) វិយ។ តស្មា យថា និសិន្នោ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ហោតិ, តថា និសីទីតិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ ភុម្មត្ថេ វា ឯតំ ឧបយោគវចនំ និសីទីតិ ឧបាវិសិ។ បណ្ឌិតា ហិ គរុដ្ឋានិយំ ឧបសង្កមិត្វា អាសនកុសលតាយ ឯកមន្តំ និសីទន្តិ។ អយញ្ច តេសំ អញ្ញតរោ, តស្មា ឯកមន្តំ និសីទិ។

Āyasmāti piyavacanametaṃ, gāravavacanametaṃ. Ānandoti tassa therassa nāmaṃ. Ekamantanti bhāvanapuṃsakaniddeso – ‘‘visamaṃ candimasūriyā parivattantī’’tiādīsu (a. ni. 4.70) viya. Tasmā yathā nisinno ekamantaṃ nisinno hoti, tathā nisīdīti evamettha attho daṭṭhabbo. Bhummatthe vā etaṃ upayogavacanaṃ nisīdīti upāvisi. Paṇḍitā hi garuṭṭhāniyaṃ upasaṅkamitvā āsanakusalatāya ekamantaṃ nisīdanti. Ayañca tesaṃ aññataro, tasmā ekamantaṃ nisīdi.

កថំ និសិន្នោ ខោ បន ឯកមន្តំ និសិន្នោ ហោតីតិ? ឆ និសជ្ជទោសេ វជ្ជេត្វា។ សេយ្យថិទំ – អតិទូរំ, អច្ចាសន្នំ, ឧបរិវាតំ, ឧន្នតប្បទេសំ, អតិសម្មុខំ, អតិបច្ឆាតិ។ អតិទូរេ និសិន្នោ ហិ សចេ កថេតុកាមោ ហោតិ, ឧច្ចាសទ្ទេន កថេតព្ពំ ហោតិ។ អច្ចាសន្នេ និសិន្នោ សង្ឃដ្ដនំ ករោតិ។ ឧបរិវាតេ និសិន្នោ សរីរគន្ធេន ពាធតិ។ ឧន្នតប្បទេសេ និសិន្នោ អគារវំ បកាសេតិ។ អតិសម្មុខា និសិន្នោ សចេ ទដ្ឋុកាមោ ហោតិ, ចក្ខុនា ចក្ខុំ អាហច្ច ទដ្ឋព្ពំ ហោតិ។ អតិបច្ឆា និសិន្នោ សចេ ទដ្ឋុកាមោ ហោតិ, គីវំ បរិវត្តេត្វា ទដ្ឋព្ពំ ហោតិ។ តស្មា អយម្បិ តិក្ខត្តុំ ភគវន្តំ បទក្ខិណំ កត្វា សក្កច្ចំ វន្ទិត្វា ឯតេ ឆ និសជ្ជទោសេ វជ្ជេត្វា ទក្ខិណជាណុមណ្ឌលស្ស អភិមុខដ្ឋានេ ឆព្ពណ្ណានំ ពុទ្ធរស្មីនំ អន្តោ បវិសិត្វា បសន្នលាខារសំ វិគាហន្តោ វិយ សុវណ្ណបដំ បារុបន្តោ វិយ រត្តុប្បលមាលាវិតានមជ្ឈំ បវិសន្តោ វិយ ច ធម្មភណ្ឌាគារិកោ អាយស្មា អានន្ទោ និសីទិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘ឯកមន្តំ និសីទី’’តិ។

Kathaṃ nisinno kho pana ekamantaṃ nisinno hotīti? Cha nisajjadose vajjetvā. Seyyathidaṃ – atidūraṃ, accāsannaṃ, uparivātaṃ, unnatappadesaṃ, atisammukhaṃ, atipacchāti. Atidūre nisinno hi sace kathetukāmo hoti, uccāsaddena kathetabbaṃ hoti. Accāsanne nisinno saṅghaṭṭanaṃ karoti. Uparivāte nisinno sarīragandhena bādhati. Unnatappadese nisinno agāravaṃ pakāseti. Atisammukhā nisinno sace daṭṭhukāmo hoti, cakkhunā cakkhuṃ āhacca daṭṭhabbaṃ hoti. Atipacchā nisinno sace daṭṭhukāmo hoti, gīvaṃ parivattetvā daṭṭhabbaṃ hoti. Tasmā ayampi tikkhattuṃ bhagavantaṃ padakkhiṇaṃ katvā sakkaccaṃ vanditvā ete cha nisajjadose vajjetvā dakkhiṇajāṇumaṇḍalassa abhimukhaṭṭhāne chabbaṇṇānaṃ buddharasmīnaṃ anto pavisitvā pasannalākhārasaṃ vigāhanto viya suvaṇṇapaṭaṃ pārupanto viya rattuppalamālāvitānamajjhaṃ pavisanto viya ca dhammabhaṇḍāgāriko āyasmā ānando nisīdi. Tena vuttaṃ – ‘‘ekamantaṃ nisīdī’’ti.

កាយ បន វេលាយ, កេន ការណេន អយមាយស្មា ភគវន្តំ ឧបសង្កមន្តោតិ? សាយន្ហវេលាយំ បច្ចយាការបញ្ហបុច្ឆនការណេន។ តំ ទិវសំ កិរាយមាយស្មា កុលសង្គហត្ថាយ ឃរទ្វារេ ឃរទ្វារេ សហស្សភណ្ឌិកំ និក្ខិបន្តោ វិយ កម្មាសធម្មគាមំ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា បិណ្ឌបាតបដិក្កន្តោ សត្ថុ វត្តំ ទស្សេត្វា សត្ថរិ គន្ធកុដិំ បវិដ្ឋេ សត្ថារំ វន្ទិត្វា អត្តនោ ទិវាដ្ឋានំ គន្ត្វា អន្តេវាសិកេសុ វត្តំ ទស្សេត្វា បដិក្កន្តេសុ ទិវាដ្ឋានំ បដិសម្មជ្ជិត្វា ចម្មក្ខណ្ឌំ បញ្ញបេត្វា ឧទកតុម្ពតោ ឧទកំ គហេត្វា ឧទកេន ហត្ថបាទេ សីតលេ កត្វា បល្លង្កំ អាភុជិត្វា និសិន្នោ សោតាបត្តិផលសមាបត្តិំ សមាបជ្ជិ។ អថ បរិច្ឆិន្នកាលវសេន សមាបត្តិតោ ឧដ្ឋាយ បច្ចយាការេ ញាណំ ឱតារេសិ។ សោ – ‘‘អវិជ្ជាបច្ចយា សង្ខារា’’តិអាទិតោ បដ្ឋាយ អន្តំ, អន្តតោ បដ្ឋាយ អាទិំ, ឧភយន្តតោ បដ្ឋាយ មជ្ឈំ, មជ្ឈតោ បដ្ឋាយ ឧភោ អន្តេ បាបេន្តោ តិក្ខត្តុំ ទ្វាទសបទំ បច្ចយាការំ សម្មសិ។ តស្សេវំ សម្មសន្តស្ស បច្ចយាការោ វិភូតោ ហុត្វា ឧត្តានកុត្តានកោ វិយ ឧបដ្ឋាសិ។

Kāya pana velāya, kena kāraṇena ayamāyasmā bhagavantaṃ upasaṅkamantoti? Sāyanhavelāyaṃ paccayākārapañhapucchanakāraṇena. Taṃ divasaṃ kirāyamāyasmā kulasaṅgahatthāya gharadvāre gharadvāre sahassabhaṇḍikaṃ nikkhipanto viya kammāsadhammagāmaṃ piṇḍāya caritvā piṇḍapātapaṭikkanto satthu vattaṃ dassetvā satthari gandhakuṭiṃ paviṭṭhe satthāraṃ vanditvā attano divāṭṭhānaṃ gantvā antevāsikesu vattaṃ dassetvā paṭikkantesu divāṭṭhānaṃ paṭisammajjitvā cammakkhaṇḍaṃ paññapetvā udakatumbato udakaṃ gahetvā udakena hatthapāde sītale katvā pallaṅkaṃ ābhujitvā nisinno sotāpattiphalasamāpattiṃ samāpajji. Atha paricchinnakālavasena samāpattito uṭṭhāya paccayākāre ñāṇaṃ otāresi. So – ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’tiādito paṭṭhāya antaṃ, antato paṭṭhāya ādiṃ, ubhayantato paṭṭhāya majjhaṃ, majjhato paṭṭhāya ubho ante pāpento tikkhattuṃ dvādasapadaṃ paccayākāraṃ sammasi. Tassevaṃ sammasantassa paccayākāro vibhūto hutvā uttānakuttānako viya upaṭṭhāsi.

តតោ ចិន្តេសិ – ‘‘អយំ បច្ចយាការោ សព្ពពុទ្ធេហិ – ‘គម្ភីរោ ចេវ គម្ភីរាវភាសោ ចា’តិ កថិតោ, មយ្ហំ ខោ បន បទេសញាណេ ឋិតស្ស សាវកស្ស សតោ ឧត្តានោ វិភូតោ បាកដោ ហុត្វា ឧបដ្ឋាតិ, មយ្ហំយេវ នុ ខោ ឯស ឧត្តានកោ ហុត្វា ឧបដ្ឋាតិ, ឧទាហុ អញ្ញេសម្បី’’តិ? អថស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘ហន្ទាហំ ឥមំ បញ្ហំ គហេត្វា ភគវន្តំ បុច្ឆាមិ, អទ្ធា មេ ភគវា ឥមំ អត្ថុប្បត្តិំ កត្វា សាលិន្ទំ សិនេរុំ ឧក្ខិបន្តោ វិយ ឯកំ សុត្តន្តកថំ កថេត្វា ទស្សេស្សតិ។ ពុទ្ធានញ្ហិ វិនយបញ្ញត្តិំ, ភុម្មន្តរំ, បច្ចយាការំ, សមយន្តរន្តិ ឥមានិ ចត្តារិ ឋានានិ បត្វា គជ្ជិតំ មហន្តំ ហោតិ, ញាណំ អនុបវិសតិ, ពុទ្ធញាណស្ស មហន្តភាវោ បញ្ញាយតិ, ទេសនា គម្ភីរា ហោតិ តិលក្ខណព្ភាហតា សុញ្ញតបដិសំយុត្តា’’តិ។

Tato cintesi – ‘‘ayaṃ paccayākāro sabbabuddhehi – ‘gambhīro ceva gambhīrāvabhāso cā’ti kathito, mayhaṃ kho pana padesañāṇe ṭhitassa sāvakassa sato uttāno vibhūto pākaṭo hutvā upaṭṭhāti, mayhaṃyeva nu kho esa uttānako hutvā upaṭṭhāti, udāhu aññesampī’’ti? Athassa etadahosi – ‘‘handāhaṃ imaṃ pañhaṃ gahetvā bhagavantaṃ pucchāmi, addhā me bhagavā imaṃ atthuppattiṃ katvā sālindaṃ sineruṃ ukkhipanto viya ekaṃ suttantakathaṃ kathetvā dassessati. Buddhānañhi vinayapaññattiṃ, bhummantaraṃ, paccayākāraṃ, samayantaranti imāni cattāri ṭhānāni patvā gajjitaṃ mahantaṃ hoti, ñāṇaṃ anupavisati, buddhañāṇassa mahantabhāvo paññāyati, desanā gambhīrā hoti tilakkhaṇabbhāhatā suññatapaṭisaṃyuttā’’ti.

សោ កិញ្ចាបិ បកតិយាវ ឯកទិវសេ សតវារម្បិ សហស្សវារម្បិ ភគវន្តំ ឧបសង្កមន្តោ ន អហេតុអការណេន ឧបសង្កមតិ, តំ ទិវសំ បន ឥមំ បញ្ហំ គហេត្វា – ‘‘ឥមំ ពុទ្ធគន្ធហត្ថិំ អាបជ្ជ ញាណកោញ្ចនាទំ សោស្សាមិ, ពុទ្ធសីហំ អាបជ្ជ ញាណសីហនាទំ សោស្សាមិ, ពុទ្ធសិន្ធវំ អាបជ្ជ ញាណបទវិក្កមំ បស្សិស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា ទិវាដ្ឋានា ឧដ្ឋាយ ចម្មក្ខណ្ឌំ បប្ផោដេត្វា អាទាយ សាយន្ហសមយេ ភគវន្តំ ឧបសង្កមិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘សាយន្ហវេលាយំ បច្ចយាការបញ្ហបុច្ឆនការណេន ឧបសង្កមន្តោ’’តិ។

So kiñcāpi pakatiyāva ekadivase satavārampi sahassavārampi bhagavantaṃ upasaṅkamanto na ahetuakāraṇena upasaṅkamati, taṃ divasaṃ pana imaṃ pañhaṃ gahetvā – ‘‘imaṃ buddhagandhahatthiṃ āpajja ñāṇakoñcanādaṃ sossāmi, buddhasīhaṃ āpajja ñāṇasīhanādaṃ sossāmi, buddhasindhavaṃ āpajja ñāṇapadavikkamaṃ passissāmī’’ti cintetvā divāṭṭhānā uṭṭhāya cammakkhaṇḍaṃ papphoṭetvā ādāya sāyanhasamaye bhagavantaṃ upasaṅkami. Tena vuttaṃ – ‘‘sāyanhavelāyaṃ paccayākārapañhapucchanakāraṇena upasaṅkamanto’’ti.

យាវ គម្ភីរោតិ ឯត្ថ យាវសទ្ទោ បមាណាតិក្កមេ, អតិក្កម្ម បមាណំ គម្ភីរោ, អតិគម្ភីរោតិ អត្ថោ។ គម្ភីរាវភាសោតិ គម្ភីរោវ ហុត្វា អវភាសតិ, ទិស្សតីតិ អត្ថោ។ ឯកញ្ហិ ឧត្តានមេវ គម្ភីរាវភាសំ ហោតិ បូតិបណ្ណាទិវសេន កាឡវណ្ណបុរាណឧទកំ វិយ។ តញ្ហិ ជាណុប្បមាណម្បិ សតបោរិសំ វិយ ទិស្សតិ។ ឯកំ គម្ភីរំ ឧត្តានាវភាសំ ហោតិ មណិគង្គាយ វិប្បសន្នឧទកំ វិយ។ តញ្ហិ សតបោរិសម្បិ ជាណុប្បមាណំ វិយ ខាយតិ។ ឯកំ ឧត្តានំ ឧត្តានាវភាសំ ហោតិ ចាដិអាទីសុ ឧទកំ វិយ។ ឯកំ គម្ភីរំ គម្ភីរាវភាសំ ហោតិ សិនេរុបាទកមហាសមុទ្ទេ ឧទកំ វិយ។ ឯវំ ឧទកមេវ ចត្តារិ នាមានិ លភតិ។ បដិច្ចសមុប្បាទេ បនេតំ នត្ថិ។ អយញ្ហិ គម្ភីរោ ចេវ គម្ភីរាវភាសោ ចាតិ ឯកមេវ នាមំ លភតិ។ ឯវរូបោ សមានោបិ អថ ច បន មេ ឧត្តានកុត្តានកោ វិយ ខាយតិ, យទិទំ អច្ឆរិយំ, ភន្តេ, អព្ភុតំ ភន្តេតិ។ ឯវំ អត្តនោ វិម្ហយំ បកាសេន្តោ បញ្ហំ បុច្ឆិត្វា តុណ្ហីភូតោ និសីទិ។

Yāva gambhīroti ettha yāvasaddo pamāṇātikkame, atikkamma pamāṇaṃ gambhīro, atigambhīroti attho. Gambhīrāvabhāsoti gambhīrova hutvā avabhāsati, dissatīti attho. Ekañhi uttānameva gambhīrāvabhāsaṃ hoti pūtipaṇṇādivasena kāḷavaṇṇapurāṇaudakaṃ viya. Tañhi jāṇuppamāṇampi sataporisaṃ viya dissati. Ekaṃ gambhīraṃ uttānāvabhāsaṃ hoti maṇigaṅgāya vippasannaudakaṃ viya. Tañhi sataporisampi jāṇuppamāṇaṃ viya khāyati. Ekaṃ uttānaṃ uttānāvabhāsaṃ hoti cāṭiādīsu udakaṃ viya. Ekaṃ gambhīraṃ gambhīrāvabhāsaṃ hoti sinerupādakamahāsamudde udakaṃ viya. Evaṃ udakameva cattāri nāmāni labhati. Paṭiccasamuppāde panetaṃ natthi. Ayañhi gambhīro ceva gambhīrāvabhāso cāti ekameva nāmaṃ labhati. Evarūpo samānopi atha ca pana me uttānakuttānako viya khāyati, yadidaṃ acchariyaṃ, bhante, abbhutaṃ bhanteti. Evaṃ attano vimhayaṃ pakāsento pañhaṃ pucchitvā tuṇhībhūto nisīdi.

ភគវា តស្ស វចនំ សុត្វា – ‘‘អានន្ទោ ភវគ្គគ្គហណាយ ហត្ថំ បសារេន្តោ វិយ, សិនេរុំ ឆិន្ទិត្វា មិញ្ជំ នីហរិតុំ វាយមមានោ វិយ, វិនា នាវាយ មហាសមុទ្ទំ តរិតុកាមោ វិយ, បថវិំ បរិវត្តេត្វា បថវោជំ គហេតុំ វាយមមានោ វិយ ពុទ្ធវិសយបញ្ហំ អត្តនោ ឧត្តានំ វទតិ។ ហន្ទស្ស គម្ភីរភាវំ អាចិក្ខិស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា មា ហេវន្តិអាទិមាហ។

Bhagavā tassa vacanaṃ sutvā – ‘‘ānando bhavaggaggahaṇāya hatthaṃ pasārento viya, sineruṃ chinditvā miñjaṃ nīharituṃ vāyamamāno viya, vinā nāvāya mahāsamuddaṃ taritukāmo viya, pathaviṃ parivattetvā pathavojaṃ gahetuṃ vāyamamāno viya buddhavisayapañhaṃ attano uttānaṃ vadati. Handassa gambhīrabhāvaṃ ācikkhissāmī’’ti cintetvā mā hevantiādimāha.

តត្ថ មា ហេវន្តិ ហ-ការោ និបាតមត្តំ។ ឯវំ មា ភណីតិ អត្ថោ។ មា ហេវន្តិ ច ឥទំ វចនំ ភគវា អាយស្មន្តំ អានន្ទំ ឧស្សាទេន្តោបិ ភណតិ អបសាទេន្តោបិ។

Tattha mā hevanti ha-kāro nipātamattaṃ. Evaṃ mā bhaṇīti attho. Mā hevanti ca idaṃ vacanaṃ bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ ussādentopi bhaṇati apasādentopi.

ឧស្សាទនាវណ្ណនា

Ussādanāvaṇṇanā

តត្ថ ឧស្សាទេន្តោ – អានន្ទ, ត្វំ មហាបញ្ញោ វិសទញាណោ, តេន តេ គម្ភីរោបិ បដិច្ចសមុប្បាទោ ឧត្តានកោ វិយ ខាយតិ។ អញ្ញេសំ បនេស ឧត្តានកោតិ ន សល្លក្ខេតព្ពោ, គម្ភីរោយេវ ច គម្ភីរាវភាសោ ច។ តត្ថ ចតស្សោ ឧបមា វទន្តិ។ ឆមាសេ សុភោជនរសបុដ្ឋស្ស កិរ កតយោគស្ស មហាមល្លស្ស សមជ្ជសមយេ កតមល្លបាសាណបរិចយស្ស យុទ្ធភូមិំ គច្ឆន្តស្ស អន្តរា មល្លបាសាណំ ទស្សេសុំ, សោ – កិំ ឯតន្តិ អាហ។ មល្លបាសាណោតិ។ អាហរថ នន្តិ។ ឧក្ខិបិតុំ ន សក្កោមាតិ វុត្តេ សយំ គន្ត្វា កុហិំ ឥមស្ស ភារិយដ្ឋានន្តិ វត្វា ទ្វីហិ ហត្ថេហិ ទ្វេ បាសាណេ ឧក្ខិបិត្វា កីឡាគុឡេ វិយ ខិបិត្វា អគមាសិ។ តត្ថ មល្លស្ស មល្លបាសាណោ លហុកោបិ ន អញ្ញេសំ លហុកោតិ វត្តព្ពោ។ ឆមាសេ សុភោជនរសបុដ្ឋោ មល្លោ វិយ ហិ កប្បសតសហស្សំ អភិនីហារសម្បន្នោ អាយស្មា អានន្ទោ, យថា មល្លស្ស មហាពលតាយ មល្លបាសាណោ លហុកោ, ឯវំ ថេរស្ស មហាបញ្ញតាយ បដិច្ចសមុប្បាទោ ឧត្តានោ, សោ អញ្ញេសំ ឧត្តានោតិ ន វត្តព្ពោ។

Tattha ussādento – ānanda, tvaṃ mahāpañño visadañāṇo, tena te gambhīropi paṭiccasamuppādo uttānako viya khāyati. Aññesaṃ panesa uttānakoti na sallakkhetabbo, gambhīroyeva ca gambhīrāvabhāso ca. Tattha catasso upamā vadanti. Chamāse subhojanarasapuṭṭhassa kira katayogassa mahāmallassa samajjasamaye katamallapāsāṇaparicayassa yuddhabhūmiṃ gacchantassa antarā mallapāsāṇaṃ dassesuṃ, so – kiṃ etanti āha. Mallapāsāṇoti. Āharatha nanti. Ukkhipituṃ na sakkomāti vutte sayaṃ gantvā kuhiṃ imassa bhāriyaṭṭhānanti vatvā dvīhi hatthehi dve pāsāṇe ukkhipitvā kīḷāguḷe viya khipitvā agamāsi. Tattha mallassa mallapāsāṇo lahukopi na aññesaṃ lahukoti vattabbo. Chamāse subhojanarasapuṭṭho mallo viya hi kappasatasahassaṃ abhinīhārasampanno āyasmā ānando, yathā mallassa mahābalatāya mallapāsāṇo lahuko, evaṃ therassa mahāpaññatāya paṭiccasamuppādo uttāno, so aññesaṃ uttānoti na vattabbo.

មហាសមុទ្ទេ ច តិមិនាម មច្ឆោ ទ្វិយោជនសតិកោ តិមិង្គលោ តិយោជនសតិកោ, តិមិបិង្គលោ ចតុយោជនសតិកោ តិមិរបិង្គលោ បញ្ចយោជនសតិកោ, អានន្ទោ តិមិនន្ទោ អជ្ឈារោហោ មហាតិមីតិ ឥមេ ចត្តារោ យោជនសហស្សិកា។ តត្ថ តិមិរបិង្គលេនេវ ទីបេន្តិ។ តស្ស កិរ ទក្ខិណកណ្ណំ ចាលេន្តស្ស បញ្ចយោជនសតេ បទេសេ ឧទកំ ចលតិ។ តថា វាមកណ្ណំ។ តថា នង្គុដ្ឋំ, តថា សីសំ។ ទ្វេ បន កណ្ណេ ចាលេត្វា នង្គុដ្ឋេន ឧទកំ បហរិត្វា សីសំ អបរាបរំ កត្វា កីឡិតុំ អារទ្ធស្ស សត្តដ្ឋយោជនសតេ បទេសេ ភាជនេ បក្ខិបិត្វា ឧទ្ធនេ អារោបិតំ វិយ ឧទកំ បក្កុថតិ, តិយោជនសតមត្តេ បទេសេ ឧទកំ បិដ្ឋិំ ឆាទេតុំ ន សក្កោតិ។ សោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘‘អយំ មហាសមុទ្ទោ គម្ភីរោ គម្ភីរោតិ វទន្តិ កុតស្ស គម្ភីរតា, មយំ បិដ្ឋិបដិច្ឆាទនមត្តម្បិ ឧទកំ ន លភាមា’’តិ។ តត្ថ កាយុបបន្នស្ស តិមិរបិង្គលស្ស មហាសមុទ្ទោ ឧត្តានោតិ, អញ្ញេសំ ខុទ្ទកមច្ឆានំ ឧត្តានោតិ ន វត្តព្ពោ, ឯវមេវ ញាណុបបន្នស្ស ថេរស្ស បដិច្ចសមុប្បាទោ ឧត្តានោតិ, អញ្ញេសម្បិ ឧត្តានោតិ ន វត្តព្ពោ។

Mahāsamudde ca timināma maccho dviyojanasatiko timiṅgalo tiyojanasatiko, timipiṅgalo catuyojanasatiko timirapiṅgalo pañcayojanasatiko, ānando timinando ajjhāroho mahātimīti ime cattāro yojanasahassikā. Tattha timirapiṅgaleneva dīpenti. Tassa kira dakkhiṇakaṇṇaṃ cālentassa pañcayojanasate padese udakaṃ calati. Tathā vāmakaṇṇaṃ. Tathā naṅguṭṭhaṃ, tathā sīsaṃ. Dve pana kaṇṇe cāletvā naṅguṭṭhena udakaṃ paharitvā sīsaṃ aparāparaṃ katvā kīḷituṃ āraddhassa sattaṭṭhayojanasate padese bhājane pakkhipitvā uddhane āropitaṃ viya udakaṃ pakkuthati, tiyojanasatamatte padese udakaṃ piṭṭhiṃ chādetuṃ na sakkoti. So evaṃ vadeyya – ‘‘ayaṃ mahāsamuddo gambhīro gambhīroti vadanti kutassa gambhīratā, mayaṃ piṭṭhipaṭicchādanamattampi udakaṃ na labhāmā’’ti. Tattha kāyupapannassa timirapiṅgalassa mahāsamuddo uttānoti, aññesaṃ khuddakamacchānaṃ uttānoti na vattabbo, evameva ñāṇupapannassa therassa paṭiccasamuppādo uttānoti, aññesampi uttānoti na vattabbo.

សុបណ្ណរាជា ច ទិយឌ្ឍយោជនសតិកោ, តស្ស ទក្ខិណបក្ខោ បញ្ញាសយោជនិកោ ហោតិ តថា វាមបក្ខោ, បិញ្ឆវដ្ដិ សដ្ឋិយោជនិកា, គីវា តិំសយោជនិកា, មុខំ នវយោជនំ, បាទា ទ្វាទសយោជនិកា។ តស្មិំ សុបណ្ណវាតំ ទស្សេតុំ អារទ្ធេ សត្តដ្ឋយោជនសតំ ឋានំ នប្បហោតិ។ សោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘‘អយំ អាកាសោ អនន្តោ អនន្តោតិ វទន្តិ, កុតស្ស អនន្តតា, មយំ បក្ខវាតប្បសារណោកាសម្បិ ន លភាមា’’តិ។ តត្ថ កាយុបបន្នស្ស សុបណ្ណរញ្ញោ អាកាសោ បរិត្តោតិ, អញ្ញេសំ ខុទ្ទកបក្ខីនំ បរិត្តោតិ ន វត្តព្ពោ, ឯវមេវ ញាណុបបន្នស្ស ថេរស្ស បដិច្ចសមុប្បាទោ ឧត្តានោតិ, អញ្ញេសម្បិ ឧត្តានោតិ ន វត្តព្ពោ។

Supaṇṇarājā ca diyaḍḍhayojanasatiko, tassa dakkhiṇapakkho paññāsayojaniko hoti tathā vāmapakkho, piñchavaṭṭi saṭṭhiyojanikā, gīvā tiṃsayojanikā, mukhaṃ navayojanaṃ, pādā dvādasayojanikā. Tasmiṃ supaṇṇavātaṃ dassetuṃ āraddhe sattaṭṭhayojanasataṃ ṭhānaṃ nappahoti. So evaṃ vadeyya – ‘‘ayaṃ ākāso ananto anantoti vadanti, kutassa anantatā, mayaṃ pakkhavātappasāraṇokāsampi na labhāmā’’ti. Tattha kāyupapannassa supaṇṇarañño ākāso parittoti, aññesaṃ khuddakapakkhīnaṃ parittoti na vattabbo, evameva ñāṇupapannassa therassa paṭiccasamuppādo uttānoti, aññesampi uttānoti na vattabbo.

រាហុ អសុរិន្ទោ បន បាទន្តតោ យាវ កេសន្តា យោជនានំ ចត្តារិ សហស្សានិ អដ្ឋ ច សតានិ ហោតិ។ តស្ស ទ្វិន្នំ ពាហានំ អន្តរំ ទ្វាទសយោជនសតិកំ។ ពហលត្តេន ឆយោជនសតិកំ ។ ហត្ថបាទតលានិ តិយោជនសតិកានិ, តថា មុខំ។ ឯកេកំ អង្គុលិបព្ពំ បញ្ញាសយោជនំ, តថា ភមុកន្តរំ។ នលាដំ តិយោជនសតិកំ។ សីសំ នវយោជនសតិកំ។ តស្ស មហាសមុទ្ទំ ឱតិណ្ណស្ស គម្ភីរំ ឧទកំ ជាណុប្បមាណំ ហោតិ។ សោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘‘អយំ មហាសមុទ្ទោ គម្ភីរោ គម្ភីរោតិ វទន្តិ, កុតស្ស គម្ភីរតា, មយំ ជាណុប្បដិច្ឆាទនមត្តម្បិ ឧទកំ ន លភាមា’’តិ។ តត្ថ កាយុបបន្នស្ស រាហុនោ មហាសមុទ្ទោ ឧត្តានោតិ, អញ្ញេសំ ឧត្តានោតិ ន វត្តព្ពោ, ឯវមេវ ញាណុបបន្នស្ស ថេរស្ស បដិច្ចសមុប្បាទោ ឧត្តានោតិ, អញ្ញេសម្បិ ឧត្តានោតិ ន វត្តព្ពោ។ ឯតមត្ថំ សន្ធាយ ភគវា – ‘‘មា ហេវំ, អានន្ទ, អវច; មា ហេវំ, អានន្ទ អវចា’’តិ អាហ។

Rāhu asurindo pana pādantato yāva kesantā yojanānaṃ cattāri sahassāni aṭṭha ca satāni hoti. Tassa dvinnaṃ bāhānaṃ antaraṃ dvādasayojanasatikaṃ. Bahalattena chayojanasatikaṃ . Hatthapādatalāni tiyojanasatikāni, tathā mukhaṃ. Ekekaṃ aṅgulipabbaṃ paññāsayojanaṃ, tathā bhamukantaraṃ. Nalāṭaṃ tiyojanasatikaṃ. Sīsaṃ navayojanasatikaṃ. Tassa mahāsamuddaṃ otiṇṇassa gambhīraṃ udakaṃ jāṇuppamāṇaṃ hoti. So evaṃ vadeyya – ‘‘ayaṃ mahāsamuddo gambhīro gambhīroti vadanti, kutassa gambhīratā, mayaṃ jāṇuppaṭicchādanamattampi udakaṃ na labhāmā’’ti. Tattha kāyupapannassa rāhuno mahāsamuddo uttānoti, aññesaṃ uttānoti na vattabbo, evameva ñāṇupapannassa therassa paṭiccasamuppādo uttānoti, aññesampi uttānoti na vattabbo. Etamatthaṃ sandhāya bhagavā – ‘‘mā hevaṃ, ānanda, avaca; mā hevaṃ, ānanda avacā’’ti āha.

ថេរស្ស ហិ ចតូហិ ការណេហិ គម្ភីរោបិ បដិច្ចសមុប្បាទោ ឧត្តានោតិ ឧបដ្ឋាតិ។ កតមេហិ ចតូហិ? បុព្ពូបនិស្សយសម្បត្តិយា, តិត្ថវាសេន, សោតាបន្នតាយ, ពហុស្សុតភាវេនាតិ។

Therassa hi catūhi kāraṇehi gambhīropi paṭiccasamuppādo uttānoti upaṭṭhāti. Katamehi catūhi? Pubbūpanissayasampattiyā, titthavāsena, sotāpannatāya, bahussutabhāvenāti.

បុព្ពូបនិស្សយសម្បត្តិកថា

Pubbūpanissayasampattikathā

ឥតោ កិរ សតសហស្សិមេ កប្បេ បទុមុត្តរោ នាម សត្ថា លោកេ ឧប្បជ្ជិ។ តស្ស ហំសវតី នាម នគរំ អហោសិ, អានន្ទោ នាម រាជា បិតា , សុមេធា នាម ទេវី មាតា, ពោធិសត្តោ ឧត្តរកុមារោ នាម អហោសិ។ សោ បុត្តស្ស ជាតទិវសេ មហាភិនិក្ខមនំ និក្ខម្ម បព្ពជិត្វា បធានមនុយុញ្ជន្តោ អនុក្កមេន សព្ពញ្ញុតំ បត្វា – ‘‘អនេកជាតិសំសារ’’ន្តិ ឧទានំ ឧទានេត្វា សត្តាហំ ពោធិបល្លង្កេ វីតិនាមេត្វា បថវិយំ ឋបេស្សាមីតិ បាទំ អភិនីហរិ។ អថ បថវិំ ភិន្ទិត្វា មហន្តំ បទុមំ ឧដ្ឋាសិ។ តស្ស ធុរបត្តានិ នវុតិហត្ថានិ, កេសរំ តិំសហត្ថំ, កណ្ណិកា ទ្វាទសហត្ថា, នវឃដប្បមាណោ រេណុ អហោសិ។

Ito kira satasahassime kappe padumuttaro nāma satthā loke uppajji. Tassa haṃsavatī nāma nagaraṃ ahosi, ānando nāma rājā pitā , sumedhā nāma devī mātā, bodhisatto uttarakumāro nāma ahosi. So puttassa jātadivase mahābhinikkhamanaṃ nikkhamma pabbajitvā padhānamanuyuñjanto anukkamena sabbaññutaṃ patvā – ‘‘anekajātisaṃsāra’’nti udānaṃ udānetvā sattāhaṃ bodhipallaṅke vītināmetvā pathaviyaṃ ṭhapessāmīti pādaṃ abhinīhari. Atha pathaviṃ bhinditvā mahantaṃ padumaṃ uṭṭhāsi. Tassa dhurapattāni navutihatthāni, kesaraṃ tiṃsahatthaṃ, kaṇṇikā dvādasahatthā, navaghaṭappamāṇo reṇu ahosi.

សត្ថា បន ឧព្ពេធតោ អដ្ឋបណ្ណាសហត្ថុព្ពេធោ អហោសិ។ តស្ស ឧភិន្នំ ពាហានមន្តរំ អដ្ឋារសហត្ថំ, នលាដំ បញ្ចហត្ថំ, ហត្ថបាទា ឯកាទសហត្ថា។ តស្ស ឯកាទសហត្ថេន បាទេន ទ្វាទសហត្ថាយ កណ្ណិកាយ អក្កន្តមត្តាយ នវឃដប្បមាណោ រេណុ ឧដ្ឋាយ អដ្ឋបណ្ណាសហត្ថំ បទេសំ ឧគ្គន្ត្វា ឱកិណ្ណមនោសិលាចុណ្ណំ វិយ បច្ចោកិណ្ណោ។ តទុបាទាយ ភគវា បទុមុត្តរោត្វេវ បញ្ញាយិត្ថ។ តស្ស ទេវិលោ ច សុជាតោ ច ទ្វេ អគ្គសាវកា អហេសុំ។ អមិតា ច អសមា ច ទ្វេ អគ្គសាវិកា។ សុមនោ នាម ឧបដ្ឋាកោ។ បទុមុត្តរោ ភគវា បិតុសង្គហំ កុរុមានោ ភិក្ខុសតសហស្សបរិវារោ ហំសវតិយា រាជធានិយា វសតិ។

Satthā pana ubbedhato aṭṭhapaṇṇāsahatthubbedho ahosi. Tassa ubhinnaṃ bāhānamantaraṃ aṭṭhārasahatthaṃ, nalāṭaṃ pañcahatthaṃ, hatthapādā ekādasahatthā. Tassa ekādasahatthena pādena dvādasahatthāya kaṇṇikāya akkantamattāya navaghaṭappamāṇo reṇu uṭṭhāya aṭṭhapaṇṇāsahatthaṃ padesaṃ uggantvā okiṇṇamanosilācuṇṇaṃ viya paccokiṇṇo. Tadupādāya bhagavā padumuttarotveva paññāyittha. Tassa devilo ca sujāto ca dve aggasāvakā ahesuṃ. Amitā ca asamā ca dve aggasāvikā. Sumano nāma upaṭṭhāko. Padumuttaro bhagavā pitusaṅgahaṃ kurumāno bhikkhusatasahassaparivāro haṃsavatiyā rājadhāniyā vasati.

កនិដ្ឋភាតា បនស្ស សុមនកុមារោ នាម។ តស្ស រាជា ហំសវតិតោ វីសតិយោជនសតេ ឋានេ ភោគគាមំ អទាសិ។ សោ កទាចិ អាគន្ត្វា បិតរញ្ច សត្ថារញ្ច បស្សតិ។ អថេកទិវសំ បច្ចន្តោ កុបិតោ។ សុមនោ រញ្ញោ បេសេសិ – ‘‘បច្ចន្តោ កុបិតោ’’តិ។ រាជា ‘‘មយា ត្វំ តត្ថ កស្មា ឋបិតោ’’តិ បដិបេសេសិ។ សោ និក្ខម្ម ចោរេ វូបសមេត្វា – ‘‘ឧបសន្តោ, ទេវ, ជនបទោ’’តិ រញ្ញោ បេសេសិ។ រាជា តុដ្ឋោ – ‘‘សីឃំ មម បុត្តោ អាគច្ឆតូ’’តិ អាហ។ តស្ស សហស្សមត្តា អមច្ចា ហោន្តិ។ សោ តេហិ សទ្ធិំ អន្តរាមគ្គេ មន្តេសិ – ‘‘មយ្ហំ បិតា តុដ្ឋោ, សចេ មេ វរំ ទេតិ, កិំ គណ្ហាមី’’តិ។ អថ នំ ឯកច្ចេ ‘‘ហត្ថិំ គណ្ហថ, អស្សំ គណ្ហថ, រថំ គណ្ហថ, ជនបទំ គណ្ហថ, សត្តរតនានិ គណ្ហថា’’តិ អាហំសុ។ អបរេ – ‘‘តុម្ហេ បថវិស្សរស្ស បុត្តា, តុម្ហាកំ ធនំ ន ទុល្លភំ, លទ្ធម្បិ ចេតំ សព្ពំ បហាយ គមនីយំ, បុញ្ញមេវ ឯកំ អាទាយ គមនីយំ; តស្មា តេ ទេវេ វរំ ទទមានេ តេមាសំ បទុមុត្តរំ ភគវន្តំ ឧបដ្ឋាតុំ វរំ គណ្ហថា’’តិ។ សោ – ‘‘តុម្ហេ មយ្ហំ កល្យាណមិត្តា, ន មមេតំ ចិត្តំ អត្ថិ, តុម្ហេហិ បន ឧប្បាទិតំ, ឯវំ ករិស្សាមី’’តិ គន្ត្វា បិតរំ វន្ទិត្វា បិតរាបិ អាលិង្គេត្វា តស្ស មត្ថកេ ចុម្ពិត្វា – ‘‘វរំ តេ បុត្ត, ទេមី’’តិ វុត្តេ ‘‘សាធុ មហារាជ, ឥច្ឆាមហំ មហារាជ ភគវន្តំ តេមាសំ ចតូហិ បច្ចយេហិ ឧបដ្ឋហន្តោ ជីវិតំ អវញ្ឈំ កាតុំ, ឥមមេវ វរំ ទេហី’’តិ អាហ។ ‘‘ន សក្កា តាត, អញ្ញំ វរេហី’’តិ វុត្តេ ‘‘ទេវ, ខត្តិយានំ នាម ទ្វេ កថា នត្ថិ, ឯតមេវ ទេហិ, ន មេ អញ្ញេនត្ថោ’’តិ។ តាត ពុទ្ធានំ នាម ចិត្តំ ទុជ្ជានំ, សចេ ភគវា ន ឥច្ឆិស្សតិ, មយា ទិន្នេបិ កិំ ភវិស្សតីតិ? សោ – ‘‘សាធុ, ទេវ, អហំ ភគវតោ ចិត្តំ ជានិស្សាមី’’តិ វិហារំ គតោ។

Kaniṭṭhabhātā panassa sumanakumāro nāma. Tassa rājā haṃsavatito vīsatiyojanasate ṭhāne bhogagāmaṃ adāsi. So kadāci āgantvā pitarañca satthārañca passati. Athekadivasaṃ paccanto kupito. Sumano rañño pesesi – ‘‘paccanto kupito’’ti. Rājā ‘‘mayā tvaṃ tattha kasmā ṭhapito’’ti paṭipesesi. So nikkhamma core vūpasametvā – ‘‘upasanto, deva, janapado’’ti rañño pesesi. Rājā tuṭṭho – ‘‘sīghaṃ mama putto āgacchatū’’ti āha. Tassa sahassamattā amaccā honti. So tehi saddhiṃ antarāmagge mantesi – ‘‘mayhaṃ pitā tuṭṭho, sace me varaṃ deti, kiṃ gaṇhāmī’’ti. Atha naṃ ekacce ‘‘hatthiṃ gaṇhatha, assaṃ gaṇhatha, rathaṃ gaṇhatha, janapadaṃ gaṇhatha, sattaratanāni gaṇhathā’’ti āhaṃsu. Apare – ‘‘tumhe pathavissarassa puttā, tumhākaṃ dhanaṃ na dullabhaṃ, laddhampi cetaṃ sabbaṃ pahāya gamanīyaṃ, puññameva ekaṃ ādāya gamanīyaṃ; tasmā te deve varaṃ dadamāne temāsaṃ padumuttaraṃ bhagavantaṃ upaṭṭhātuṃ varaṃ gaṇhathā’’ti. So – ‘‘tumhe mayhaṃ kalyāṇamittā, na mametaṃ cittaṃ atthi, tumhehi pana uppāditaṃ, evaṃ karissāmī’’ti gantvā pitaraṃ vanditvā pitarāpi āliṅgetvā tassa matthake cumbitvā – ‘‘varaṃ te putta, demī’’ti vutte ‘‘sādhu mahārāja, icchāmahaṃ mahārāja bhagavantaṃ temāsaṃ catūhi paccayehi upaṭṭhahanto jīvitaṃ avañjhaṃ kātuṃ, imameva varaṃ dehī’’ti āha. ‘‘Na sakkā tāta, aññaṃ varehī’’ti vutte ‘‘deva, khattiyānaṃ nāma dve kathā natthi, etameva dehi, na me aññenattho’’ti. Tāta buddhānaṃ nāma cittaṃ dujjānaṃ, sace bhagavā na icchissati, mayā dinnepi kiṃ bhavissatīti? So – ‘‘sādhu, deva, ahaṃ bhagavato cittaṃ jānissāmī’’ti vihāraṃ gato.

តេន ច សមយេន ភត្តកិច្ចំ និដ្ឋបេត្វា ភគវា គន្ធកុដិំ បវិដ្ឋោ ហោតិ។ សោ មណ្ឌលមាឡេ សន្និសិន្នានំ ភិក្ខូនំ សន្តិកំ អគមាសិ។ តេ តំ អាហំសុ – ‘‘រាជបុត្ត, កស្មា អាគតោសី’’តិ? ភគវន្តំ ទស្សនាយ, ទស្សេថ មេ ភគវន្តន្តិ។ ន មយំ, រាជបុត្ត, ឥច្ឆិតិច្ឆិតក្ខណេ សត្ថារំ ទដ្ឋុំ លភាមាតិ។ កោ បន, ភន្តេ, លភតីតិ? សុមនត្ថេរោ នាម រាជបុត្តាតិ។ ‘‘សោ កុហិំ, ភន្តេ, ថេរោ’’តិ។ ថេរស្ស និសិន្នដ្ឋានំ បុច្ឆិត្វា គន្ត្វា វន្ទិត្វា – ‘‘ឥច្ឆាមហំ, ភន្តេ, ភគវន្តំ បស្សិតុំ, ទស្សេថ មេ’’តិ អាហ។ ថេរោ – ‘‘ឯហិ រាជបុត្តា’’តិ តំ គហេត្វា តំ គន្ធកុដិបរិវេណេ ឋបេត្វា គន្ធកុដិំ អភិរុហិ។ អថ នំ ភគវា – ‘‘សុមន, កស្មា អាគតោសី’’តិ អាហ។ រាជបុត្តោ, ភន្តេ, ភគវន្តំ ទស្សនាយ អាគតោតិ។ តេន ហិ ភិក្ខុ អាសនំ បញ្ញាបេហីតិ។ ថេរោ អាសនំ បញ្ញាបេសិ, និសីទិ ភគវា បញ្ញត្តេ អាសនេ។ រាជបុត្តោ ភគវន្តំ វន្ទិត្វា បដិសន្ថារំ អកាសិ។ កទា អាគតោសិ រាជបុត្តាតិ? ភន្តេ, តុម្ហេសុ គន្ធកុដិំ បវិដ្ឋេសុ។ ភិក្ខូ បន – ‘‘ន មយំ ឥច្ឆិតិច្ឆិតក្ខណេ ភគវន្តំ ទដ្ឋុំ លភាមា’’តិ មំ ថេរស្ស សន្តិកំ បាហេសុំ។ ថេរោ បន ឯកវចនេនេវ ទស្សេសិ។ ថេរោ, ភន្តេ, តុម្ហាកំ សាសនេ វល្លភោ មញ្ញេតិ។ អាម រាជកុមារ, វល្លភោ ឯស ភិក្ខុ មយ្ហំ សាសនេតិ។ ភន្តេ, ពុទ្ធានំ សាសនេ កិំ កត្វា វល្លភោ ហោតីតិ? ទានំ ទត្វា សីលំ សមាទិយិត្វា ឧបោសថកម្មំ កត្វា កុមារាតិ។ ភគវា, អហំ ថេរោ វិយ ពុទ្ធសាសនេ វល្លភោ ហោតុកាមោ, តេមាសំ មេ វស្សាវាសំ អធិវាសេថាតិ។ ភគវា – ‘‘អត្ថិ នុ ខោ តត្ថ គតេន អត្ថោ’’តិ ឱលោកេត្វា អត្ថីតិ ទិស្វា ‘‘សុញ្ញាគារេ, ខោ រាជកុមារ តថាគតា អភិរមន្តី’’តិ អាហ។ កុមារោ ‘‘អញ្ញាតំ ភគវា, អញ្ញាតំ សុគតា’’តិ វត្វា ‘‘អហំ, ភន្តេ, បុរិមតរំ គន្ត្វា វិហារំ ការេមិ, មយា បេសិតេ ភិក្ខុសតសហស្សេន សទ្ធិំ អាគច្ឆថា’’តិ បដិញ្ញំ គហេត្វា បិតុសន្តិកំ គន្ត្វា ‘‘ទិន្នា មេ, ទេវ, ភគវតា បដិញ្ញា, មយា បហិតេ ភគវន្តំ បេសេយ្យាថា’’តិ បិតរំ វន្ទិត្វា និក្ខមិត្វា យោជនេ យោជនេ វិហារំ ការេត្វា វីសយោជនសតំ អទ្ធានំ គន្ត្វា អត្តនោ នគរេ វិហារដ្ឋានំ វិចិនន្តោ សោភនំ នាម កុដុម្ពិកស្ស ឧយ្យានំ ទិស្វា សតសហស្សេន កិណិត្វា សតសហស្សំ វិស្សជ្ជេត្វា វិហារំ ការេសិ។ តត្ថ ភគវតោ គន្ធកុដិំ សេសភិក្ខូនញ្ច រត្តិដ្ឋានទិវាដ្ឋានត្ថាយ កុដិលេណមណ្ឌបេ ការាបេត្វា បាការបរិក្ខេបេ កត្វា ទ្វារកោដ្ឋកញ្ច និដ្ឋបេត្វា បិតុសន្តិកំ បេសេសិ – ‘‘និដ្ឋិតំ មយ្ហំ កិច្ចំ, សត្ថារំ បហិណថា’’តិ។

Tena ca samayena bhattakiccaṃ niṭṭhapetvā bhagavā gandhakuṭiṃ paviṭṭho hoti. So maṇḍalamāḷe sannisinnānaṃ bhikkhūnaṃ santikaṃ agamāsi. Te taṃ āhaṃsu – ‘‘rājaputta, kasmā āgatosī’’ti? Bhagavantaṃ dassanāya, dassetha me bhagavantanti. Na mayaṃ, rājaputta, icchiticchitakkhaṇe satthāraṃ daṭṭhuṃ labhāmāti. Ko pana, bhante, labhatīti? Sumanatthero nāma rājaputtāti. ‘‘So kuhiṃ, bhante, thero’’ti. Therassa nisinnaṭṭhānaṃ pucchitvā gantvā vanditvā – ‘‘icchāmahaṃ, bhante, bhagavantaṃ passituṃ, dassetha me’’ti āha. Thero – ‘‘ehi rājaputtā’’ti taṃ gahetvā taṃ gandhakuṭipariveṇe ṭhapetvā gandhakuṭiṃ abhiruhi. Atha naṃ bhagavā – ‘‘sumana, kasmā āgatosī’’ti āha. Rājaputto, bhante, bhagavantaṃ dassanāya āgatoti. Tena hi bhikkhu āsanaṃ paññāpehīti. Thero āsanaṃ paññāpesi, nisīdi bhagavā paññatte āsane. Rājaputto bhagavantaṃ vanditvā paṭisanthāraṃ akāsi. Kadā āgatosi rājaputtāti? Bhante, tumhesu gandhakuṭiṃ paviṭṭhesu. Bhikkhū pana – ‘‘na mayaṃ icchiticchitakkhaṇe bhagavantaṃ daṭṭhuṃ labhāmā’’ti maṃ therassa santikaṃ pāhesuṃ. Thero pana ekavacaneneva dassesi. Thero, bhante, tumhākaṃ sāsane vallabho maññeti. Āma rājakumāra, vallabho esa bhikkhu mayhaṃ sāsaneti. Bhante, buddhānaṃ sāsane kiṃ katvā vallabho hotīti? Dānaṃ datvā sīlaṃ samādiyitvā uposathakammaṃ katvā kumārāti. Bhagavā, ahaṃ thero viya buddhasāsane vallabho hotukāmo, temāsaṃ me vassāvāsaṃ adhivāsethāti. Bhagavā – ‘‘atthi nu kho tattha gatena attho’’ti oloketvā atthīti disvā ‘‘suññāgāre, kho rājakumāra tathāgatā abhiramantī’’ti āha. Kumāro ‘‘aññātaṃ bhagavā, aññātaṃ sugatā’’ti vatvā ‘‘ahaṃ, bhante, purimataraṃ gantvā vihāraṃ kāremi, mayā pesite bhikkhusatasahassena saddhiṃ āgacchathā’’ti paṭiññaṃ gahetvā pitusantikaṃ gantvā ‘‘dinnā me, deva, bhagavatā paṭiññā, mayā pahite bhagavantaṃ peseyyāthā’’ti pitaraṃ vanditvā nikkhamitvā yojane yojane vihāraṃ kāretvā vīsayojanasataṃ addhānaṃ gantvā attano nagare vihāraṭṭhānaṃ vicinanto sobhanaṃ nāma kuṭumbikassa uyyānaṃ disvā satasahassena kiṇitvā satasahassaṃ vissajjetvā vihāraṃ kāresi. Tattha bhagavato gandhakuṭiṃ sesabhikkhūnañca rattiṭṭhānadivāṭṭhānatthāya kuṭileṇamaṇḍape kārāpetvā pākāraparikkhepe katvā dvārakoṭṭhakañca niṭṭhapetvā pitusantikaṃ pesesi – ‘‘niṭṭhitaṃ mayhaṃ kiccaṃ, satthāraṃ pahiṇathā’’ti.

រាជា ភគវន្តំ ភោជេត្វា – ‘‘ភគវា, សុមនស្ស កិច្ចំ និដ្ឋិតំ, តុម្ហាកំ គមនំ បច្ចាសីសតី’’តិ អាហ។ ភគវា សតសហស្សភិក្ខុបរិវារោ យោជនេ យោជនេ វិហារេសុ វសមានោ អគមាសិ។ កុមារោ ‘‘សត្ថា អាគតោ’’តិ សុត្វា យោជនំ បច្ចុគ្គន្ត្វា មាលាទីហិ បូជយមានោ វិហារំ បវេសេត្វា –

Rājā bhagavantaṃ bhojetvā – ‘‘bhagavā, sumanassa kiccaṃ niṭṭhitaṃ, tumhākaṃ gamanaṃ paccāsīsatī’’ti āha. Bhagavā satasahassabhikkhuparivāro yojane yojane vihāresu vasamāno agamāsi. Kumāro ‘‘satthā āgato’’ti sutvā yojanaṃ paccuggantvā mālādīhi pūjayamāno vihāraṃ pavesetvā –

‘‘សតសហស្សេន មេ កីតំ, សតសហស្សេន មាបិតំ;

‘‘Satasahassena me kītaṃ, satasahassena māpitaṃ;

សោភនំ នាម ឧយ្យានំ, បដិគ្គណ្ហ មហាមុនី’’តិ។

Sobhanaṃ nāma uyyānaṃ, paṭiggaṇha mahāmunī’’ti.

វិហារំ និយ្យាតេសិ។ សោ វស្សូបនាយិកទិវសេ ទានំ ទត្វា អត្តនោ បុត្តទារេ ច អមច្ចេ ច បក្កោសាបេត្វា អាហ – ‘‘អយំ សត្ថា អម្ហាកំ សន្តិកំ ទូរតោ អាគតោ, ពុទ្ធា ច នាម ធម្មគរុនោ ន អាមិសគរុកា។ តស្មា អហំ តេមាសំ ទ្វេ សាដកេ និវាសេត្វា ទស សីលានិ សមាទិយិត្វា ឥធេវ វសិស្សាមិ, តុម្ហេ ខីណាសវសតសហស្សស្ស ឥមិនាវ នីហារេន តេមាសំ ទានំ ទទេយ្យាថា’’តិ។

Vihāraṃ niyyātesi. So vassūpanāyikadivase dānaṃ datvā attano puttadāre ca amacce ca pakkosāpetvā āha – ‘‘ayaṃ satthā amhākaṃ santikaṃ dūrato āgato, buddhā ca nāma dhammagaruno na āmisagarukā. Tasmā ahaṃ temāsaṃ dve sāṭake nivāsetvā dasa sīlāni samādiyitvā idheva vasissāmi, tumhe khīṇāsavasatasahassassa imināva nīhārena temāsaṃ dānaṃ dadeyyāthā’’ti.

សោ សុមនត្ថេរស្ស វសនដ្ឋានសភាគេយេវ ឋានេ វសន្តោ យំ ថេរោ ភគវតោ វត្តំ ករោតិ, តំ សព្ពំ ទិស្វា ‘‘ឥមស្មិំ ឋានេ ឯកន្តវល្លភោ ឯស ថេរោ, ឯតស្សេវ មេ ឋានន្តរំ បត្ថេតុំ វដ្ដតី’’តិ ចិន្តេត្វា ឧបកដ្ឋាយ បវារណាយ គាមំ បវិសិត្វា សត្តាហំ មហាទានំ ទត្វា សត្តមេ ទិវសេ ភិក្ខុសតសហស្សស្ស បាទមូលេ តិចីវរំ ឋបេត្វា ភគវន្តំ វន្ទិត្វា – ‘‘ភន្តេ, យទេតំ មយា មគ្គេ យោជនន្តរិកំ យោជនន្តរិកំ វិហារំ ការាបនតោ បដ្ឋាយ បុញ្ញំ កតំ, តំ នេវ សក្កសម្បត្តិំ, ន មារសម្បត្តិំ, ន ព្រហ្មសម្បត្តិំ បត្ថយន្តេន, ពុទ្ធស្ស បន ឧបដ្ឋាកភាវំ បត្ថយន្តេន កតំ។ តស្មា អហម្បិ, ភគវា, អនាគតេ សុមនត្ថេរោ វិយ ពុទ្ធស្ស ឧបដ្ឋាកោ ភវេយ្យ’’ន្តិ បញ្ចបតិដ្ឋិតេន និបតិត្វា វន្ទិ។

So sumanattherassa vasanaṭṭhānasabhāgeyeva ṭhāne vasanto yaṃ thero bhagavato vattaṃ karoti, taṃ sabbaṃ disvā ‘‘imasmiṃ ṭhāne ekantavallabho esa thero, etasseva me ṭhānantaraṃ patthetuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā upakaṭṭhāya pavāraṇāya gāmaṃ pavisitvā sattāhaṃ mahādānaṃ datvā sattame divase bhikkhusatasahassassa pādamūle ticīvaraṃ ṭhapetvā bhagavantaṃ vanditvā – ‘‘bhante, yadetaṃ mayā magge yojanantarikaṃ yojanantarikaṃ vihāraṃ kārāpanato paṭṭhāya puññaṃ kataṃ, taṃ neva sakkasampattiṃ, na mārasampattiṃ, na brahmasampattiṃ patthayantena, buddhassa pana upaṭṭhākabhāvaṃ patthayantena kataṃ. Tasmā ahampi, bhagavā, anāgate sumanatthero viya buddhassa upaṭṭhāko bhaveyya’’nti pañcapatiṭṭhitena nipatitvā vandi.

ភគវា – ‘‘មហន្តំ កុលបុត្តស្ស ចិត្តំ, សមិជ្ឈិស្សតិ នុ ខោ នោ’’តិ ឱលោកេន្តោ – ‘‘អនាគតេ ឥតោ សតសហស្សិមេ កប្បេ គោតមោ នាម ពុទ្ធោ ឧប្បជ្ជិស្សតិ, តស្សេវ ឧបដ្ឋាកោ ភវិស្សតី’’តិ ញត្វា –

Bhagavā – ‘‘mahantaṃ kulaputtassa cittaṃ, samijjhissati nu kho no’’ti olokento – ‘‘anāgate ito satasahassime kappe gotamo nāma buddho uppajjissati, tasseva upaṭṭhāko bhavissatī’’ti ñatvā –

‘‘ឥច្ឆិតំ បត្ថិតំ តុយ្ហំ, សព្ពមេវ សមិជ្ឈតុ;

‘‘Icchitaṃ patthitaṃ tuyhaṃ, sabbameva samijjhatu;

សព្ពេ បូរេន្តុ សង្កប្បា, ចន្ទោ បន្នរសោ យថា’’តិ។

Sabbe pūrentu saṅkappā, cando pannaraso yathā’’ti.

អាហ។ កុមារោ តំ សុត្វា – ‘‘ពុទ្ធា នាម អទ្វេជ្ឈកថា ហោន្តី’’តិ ទុតិយទិវសេយេវ តស្ស ភគវតោ បត្តចីវរំ គហេត្វា បិដ្ឋិតោ បិដ្ឋិតោ គច្ឆន្តោ វិយ អហោសិ។ សោ តស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ វស្សសតសហស្សំ ទានំ ទត្វា សគ្គេ និព្ពត្តិត្វា កស្សបពុទ្ធកាលេបិ បិណ្ឌាយ ចរតោ ថេរស្ស បត្តគ្គហណត្ថំ ឧត្តរិសាដកំ ទត្វា បូជមកាសិ។ បុន សគ្គេ និព្ពត្តិត្វា តតោ ចុតោ ពារាណសិរាជា ហុត្វា អដ្ឋន្នំ បច្ចេកពុទ្ធានំ បណ្ណសាលាយោ ការេត្វា មណិអាធារកេ ឧបដ្ឋបេត្វា ចតូហិ បច្ចយេហិ ទសវស្សសហស្សានិ ឧបដ្ឋានំ អកាសិ។ ឯតានិ បាកដដ្ឋានានិ។

Āha. Kumāro taṃ sutvā – ‘‘buddhā nāma advejjhakathā hontī’’ti dutiyadivaseyeva tassa bhagavato pattacīvaraṃ gahetvā piṭṭhito piṭṭhito gacchanto viya ahosi. So tasmiṃ buddhuppāde vassasatasahassaṃ dānaṃ datvā sagge nibbattitvā kassapabuddhakālepi piṇḍāya carato therassa pattaggahaṇatthaṃ uttarisāṭakaṃ datvā pūjamakāsi. Puna sagge nibbattitvā tato cuto bārāṇasirājā hutvā aṭṭhannaṃ paccekabuddhānaṃ paṇṇasālāyo kāretvā maṇiādhārake upaṭṭhapetvā catūhi paccayehi dasavassasahassāni upaṭṭhānaṃ akāsi. Etāni pākaṭaṭṭhānāni.

កប្បសតសហស្សំ បន ទានំ ទទមានោវ អម្ហាកំ ពោធិសត្តេន សទ្ធិំ តុសិតបុរេ និព្ពត្តិត្វា តតោ ចុតោ អមិតោទនសក្កស្ស គេហេ បដិសន្ធិំ គហេត្វា អនុបុព្ពេន កតាភិនិក្ខមនោ សម្មាសម្ពោធិំ បត្វា បឋមគមនេន កបិលវត្ថុំ អាគន្ត្វា តតោ និក្ខមន្តេ ភគវតិ ភគវតោ បរិវារត្ថំ រាជកុមារេសុ បព្ពជិតេសុ ភទ្ទិយាទីហិ សទ្ធិំ និក្ខមិត្វា ភគវតោ សន្តិកេ បព្ពជិត្វា នចិរស្សេវ អាយស្មតោ បុណ្ណស្ស មន្តាណិបុត្តស្ស សន្តិកេ ធម្មកថំ សុត្វា សោតាបត្តិផលេ បតិដ្ឋហិ (សំ. និ. ៣.៨៣)។ ឯវមេស អាយស្មា បុព្ពូបនិស្សយសម្បន្នោ តស្សិមាយ បុព្ពូបនិស្សយសម្បត្តិយា គម្ភីរោបិ បដិច្ចសមុប្បាទោ ឧត្តានកោ វិយ ឧបដ្ឋាសិ។

Kappasatasahassaṃ pana dānaṃ dadamānova amhākaṃ bodhisattena saddhiṃ tusitapure nibbattitvā tato cuto amitodanasakkassa gehe paṭisandhiṃ gahetvā anupubbena katābhinikkhamano sammāsambodhiṃ patvā paṭhamagamanena kapilavatthuṃ āgantvā tato nikkhamante bhagavati bhagavato parivāratthaṃ rājakumāresu pabbajitesu bhaddiyādīhi saddhiṃ nikkhamitvā bhagavato santike pabbajitvā nacirasseva āyasmato puṇṇassa mantāṇiputtassa santike dhammakathaṃ sutvā sotāpattiphale patiṭṭhahi (saṃ. ni. 3.83). Evamesa āyasmā pubbūpanissayasampanno tassimāya pubbūpanissayasampattiyā gambhīropi paṭiccasamuppādo uttānako viya upaṭṭhāsi.

តិត្ថវាសាទិវណ្ណនា

Titthavāsādivaṇṇanā

តិត្ថវាសោតិ បុនប្បុនំ គរូនំ សន្តិកេ ឧគ្គហណសវនបរិបុច្ឆនធារណានិ វុច្ចន្តិ។ សោ ថេរស្ស អតិវិយ បរិសុទ្ធោ, តេនាបិស្សាយំ គម្ភីរោបិ បដិច្ចសមុប្បាទោ ឧត្តានកោ វិយ ឧបដ្ឋាសិ។

Titthavāsoti punappunaṃ garūnaṃ santike uggahaṇasavanaparipucchanadhāraṇāni vuccanti. So therassa ativiya parisuddho, tenāpissāyaṃ gambhīropi paṭiccasamuppādo uttānako viya upaṭṭhāsi.

សោតាបន្នានញ្ច នាម បច្ចយាការោ ឧត្តានកោវ ហុត្វា ឧបដ្ឋាតិ, អយញ្ច អាយស្មា សោតាបន្នោ។ ពហុស្សុតានញ្ច ចតុហត្ថេ ឱវរកេ បទីបេ ជលមានេ មញ្ចបីឋំ វិយ នាមរូបបរិច្ឆេទោ បាកដោ ហោតិ, អយញ្ច អាយស្មា ពហុស្សុតានំ អគ្គោ ហោតិ, ពាហុសច្ចានុភាវេនបិស្ស គម្ភីរោបិ បច្ចយាការោ ឧត្តានកោ វិយ ឧបដ្ឋាសិ។

Sotāpannānañca nāma paccayākāro uttānakova hutvā upaṭṭhāti, ayañca āyasmā sotāpanno. Bahussutānañca catuhatthe ovarake padīpe jalamāne mañcapīṭhaṃ viya nāmarūpaparicchedo pākaṭo hoti, ayañca āyasmā bahussutānaṃ aggo hoti, bāhusaccānubhāvenapissa gambhīropi paccayākāro uttānako viya upaṭṭhāsi.

បដិច្ចសមុប្បាទគម្ភីរតា

Paṭiccasamuppādagambhīratā

តត្ថ អត្ថគម្ភីរតាយ, ធម្មគម្ភីរតាយ, ទេសនាគម្ភីរតាយ, បដិវេធគម្ភីរតាយាតិ ចតូហិ អាការេហិ បដិច្ចសមុប្បាទោ គម្ភីរោ នាម។

Tattha atthagambhīratāya, dhammagambhīratāya, desanāgambhīratāya, paṭivedhagambhīratāyāti catūhi ākārehi paṭiccasamuppādo gambhīro nāma.

តត្ថ ជរាមរណស្ស ជាតិបច្ចយសម្ភូតសមុទាគតដ្ឋោ គម្ភីរោ…បេ.… សង្ខារានំ អវិជ្ជាបច្ចយសម្ភូតសមុទាគតដ្ឋោ គម្ភីរោតិ អយំ អត្ថគម្ភីរតា។

Tattha jarāmaraṇassa jātipaccayasambhūtasamudāgataṭṭho gambhīro…pe… saṅkhārānaṃ avijjāpaccayasambhūtasamudāgataṭṭho gambhīroti ayaṃ atthagambhīratā.

អវិជ្ជាយ សង្ខារានំ បច្ចយដ្ឋោ គម្ភីរោ…បេ.… ជាតិយា ជរាមរណស្ស បច្ចយដ្ឋោ គម្ភីរោតិ អយំ ធម្មគម្ភីរតា។

Avijjāya saṅkhārānaṃ paccayaṭṭho gambhīro…pe… jātiyā jarāmaraṇassa paccayaṭṭho gambhīroti ayaṃ dhammagambhīratā.

កត្ថចិ សុត្តេ បដិច្ចសមុប្បាទោ អនុលោមតោ ទេសិយតិ, កត្ថចិ បដិលោមតោ, កត្ថចិ អនុលោមបដិលោមតោ, កត្ថចិ មជ្ឈតោ បដ្ឋាយ អនុលោមតោ វា បដិលោមតោ វា អនុលោមបដិលោមតោ វា, កត្ថចិ តិសន្ធិ ចតុសង្ខេបោ, កត្ថចិ ទ្វិសន្ធិ តិសង្ខេបោ, កត្ថចិ ឯកសន្ធិ ទ្វិសង្ខេបោតិ អយំ ទេសនាគម្ភីរតា។

Katthaci sutte paṭiccasamuppādo anulomato desiyati, katthaci paṭilomato, katthaci anulomapaṭilomato, katthaci majjhato paṭṭhāya anulomato vā paṭilomato vā anulomapaṭilomato vā, katthaci tisandhi catusaṅkhepo, katthaci dvisandhi tisaṅkhepo, katthaci ekasandhi dvisaṅkhepoti ayaṃ desanāgambhīratā.

អវិជ្ជាយ បន អញ្ញាណអទស្សនសច្ចាបដិវេធដ្ឋោ គម្ភីរោ, សង្ខារានំ អភិសង្ខរណាយូហនសរាគវិរាគដ្ឋោ, វិញ្ញាណស្ស សុញ្ញតអព្យាបារអសង្កន្តិបដិសន្ធិបាតុភាវដ្ឋោ, នាមរូបស្ស ឯកុប្បាទវិនិព្ភោគាវិនិព្ភោគនមនរុប្បនដ្ឋោ, សឡាយតនស្ស អធិបតិលោកទ្វារក្ខេត្តវិសយិភាវដ្ឋោ , ផស្សស្ស ផុសនសង្ឃដ្ដនសង្គតិសន្និបាតដ្ឋោ, វេទនាយ អារម្មណរសានុភវនសុខទុក្ខមជ្ឈត្តភាវនិជ្ជីវវេទយិតដ្ឋោ, តណ្ហាយ អភិនន្ទិតអជ្ឈោសានសរិតាលតាតណ្ហានទីតណ្ហាសមុទ្ទទុប្បូរណដ្ឋោ, ឧបាទានស្ស អាទានគ្គហណាភិនិវេសបរាមាសទុរតិក្កមដ្ឋោ, ភវស្ស អាយូហនាភិសង្ខរណយោនិគតិឋិតិនិវាសេសុ ខិបនដ្ឋោ, ជាតិយា ជាតិសញ្ជាតិឱក្កន្តិនិព្ពត្តិបាតុភាវដ្ឋោ, ជរាមរណស្ស ខយវយភេទវិបរិណាមដ្ឋោ គម្ភីរោតិ។ ឯវំ យោ អវិជ្ជាទីនំ សភាវោ, យេន បដិវេធេន អវិជ្ជាទយោ សរសលក្ខណតោ បដិវិទ្ធា ហោន្តិ; សោ គម្ភីរោតិ អយំ បដិវេធគម្ភីរតាតិ វេទិតព្ពា។ សា សព្ពាបិ ថេរស្ស ឧត្តានកា វិយ ឧបដ្ឋាសិ។ តេន ភគវា អាយស្មន្តំ អានន្ទំ ឧស្សាទេន្តោ – ‘‘មា ហេវ’’ន្តិអាទិមាហ។ អយញ្ចេត្ថ អធិប្បាយោ – អានន្ទ, ត្វំ មហាបញ្ញោ វិសទញាណោ, តេន តេ គម្ភីរោបិ បដិច្ចសមុប្បាទោ ឧត្តានកោ វិយ ខាយតិ, តស្មា – ‘‘មយ្ហមេវ នុ ខោ ឯស ឧត្តានកោ ហុត្វា ឧបដ្ឋាតិ, ឧទាហុ អញ្ញេសម្បី’’តិ មា ឯវំ អវចាតិ។

Avijjāya pana aññāṇaadassanasaccāpaṭivedhaṭṭho gambhīro, saṅkhārānaṃ abhisaṅkharaṇāyūhanasarāgavirāgaṭṭho, viññāṇassa suññataabyāpāraasaṅkantipaṭisandhipātubhāvaṭṭho, nāmarūpassa ekuppādavinibbhogāvinibbhoganamanaruppanaṭṭho, saḷāyatanassa adhipatilokadvārakkhettavisayibhāvaṭṭho , phassassa phusanasaṅghaṭṭanasaṅgatisannipātaṭṭho, vedanāya ārammaṇarasānubhavanasukhadukkhamajjhattabhāvanijjīvavedayitaṭṭho, taṇhāya abhinanditaajjhosānasaritālatātaṇhānadītaṇhāsamuddaduppūraṇaṭṭho, upādānassa ādānaggahaṇābhinivesaparāmāsaduratikkamaṭṭho, bhavassa āyūhanābhisaṅkharaṇayonigatiṭhitinivāsesu khipanaṭṭho, jātiyā jātisañjātiokkantinibbattipātubhāvaṭṭho, jarāmaraṇassa khayavayabhedavipariṇāmaṭṭho gambhīroti. Evaṃ yo avijjādīnaṃ sabhāvo, yena paṭivedhena avijjādayo sarasalakkhaṇato paṭividdhā honti; so gambhīroti ayaṃ paṭivedhagambhīratāti veditabbā. Sā sabbāpi therassa uttānakā viya upaṭṭhāsi. Tena bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ ussādento – ‘‘mā heva’’ntiādimāha. Ayañcettha adhippāyo – ānanda, tvaṃ mahāpañño visadañāṇo, tena te gambhīropi paṭiccasamuppādo uttānako viya khāyati, tasmā – ‘‘mayhameva nu kho esa uttānako hutvā upaṭṭhāti, udāhu aññesampī’’ti mā evaṃ avacāti.

អបសាទនាវណ្ណនា

Apasādanāvaṇṇanā

យំ បន វុត្តំ – ‘‘អបសាទេន្តោ’’តិ, តត្ថ អយំ អធិប្បាយោ – អានន្ទ, ‘‘អថ ច បន មេ ឧត្តានកុត្តានកោ វិយ ខាយតី’’តិ មា ហេវំ អវច។ យទិ ហិ តេ ឯស ឧត្តានកុត្តានកោ វិយ ខាយតិ, កស្មា ត្វំ អត្តនោ ធម្មតាយ សោតាបន្នោ នាហោសិ, មយា ទិន្ននយេវ ឋត្វា សោតាបត្តិមគ្គំ បដិវិជ្ឈសិ។ អានន្ទ, ឥទំ និព្ពានមេវ គម្ភីរំ, បច្ចយាការោ បន តវ ឧត្តានកោ ជាតោ, អថ កស្មា ឱឡារិកំ កាមរាគសំយោជនំ បដិឃសំយោជនំ, ឱឡារិកំ កាមរាគានុសយំ បដិឃានុសយន្តិ ឥមេ ចត្តារោ កិលេសេ សមុគ្ឃាដេត្វា សកទាគាមិផលំ ន សច្ឆិករោសិ? តេយេវ អណុសហគតេ ចត្តារោ កិលេសេ សមុគ្ឃាដេត្វា អនាគាមិផលំ ន សច្ឆិករោសិ? រូបរាគាទីនិ បញ្ច សំយោជនានិ, ភវរាគានុសយំ, មានានុសយំ, អវិជ្ជានុសយន្តិ ឥមេ អដ្ឋ កិលេសេ សមុគ្ឃាដេត្វា អរហត្តំ ន សច្ឆិករោសិ?

Yaṃ pana vuttaṃ – ‘‘apasādento’’ti, tattha ayaṃ adhippāyo – ānanda, ‘‘atha ca pana me uttānakuttānako viya khāyatī’’ti mā hevaṃ avaca. Yadi hi te esa uttānakuttānako viya khāyati, kasmā tvaṃ attano dhammatāya sotāpanno nāhosi, mayā dinnanayeva ṭhatvā sotāpattimaggaṃ paṭivijjhasi. Ānanda, idaṃ nibbānameva gambhīraṃ, paccayākāro pana tava uttānako jāto, atha kasmā oḷārikaṃ kāmarāgasaṃyojanaṃ paṭighasaṃyojanaṃ, oḷārikaṃ kāmarāgānusayaṃ paṭighānusayanti ime cattāro kilese samugghāṭetvā sakadāgāmiphalaṃ na sacchikarosi? Teyeva aṇusahagate cattāro kilese samugghāṭetvā anāgāmiphalaṃ na sacchikarosi? Rūparāgādīni pañca saṃyojanāni, bhavarāgānusayaṃ, mānānusayaṃ, avijjānusayanti ime aṭṭha kilese samugghāṭetvā arahattaṃ na sacchikarosi?

កស្មា ច សតសហស្សកប្បាធិកំ ឯកំ អសង្ខ្យេយ្យំ បូរិតបារមិនោ សារិបុត្តមោគ្គល្លានា វិយ សាវកបារមិញាណំ នប្បដិវិជ្ឈសិ? សតសហស្សកប្បាធិកានិ ទ្វេ អសង្ខ្យេយ្យានិ បូរិតបារមិនោ បច្ចេកពុទ្ធា វិយ ច បច្ចេកពោធិញាណំ នប្បដិវិជ្ឈសិ? យទិ វា តេ សព្ពថាវ ឯស ឧត្តានកោ ហុត្វា ឧបដ្ឋាតិ, អថ កស្មា សតសហស្សកប្បាធិកានិ ចត្តារិ អដ្ឋ សោឡស វា អសង្ខ្យេយ្យានិ បូរិតបារមិនោ ពុទ្ធា វិយ សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ ន សច្ឆិករោសិ? កិំ អនត្ថិកោសិ ឯតេហិ វិសេសាធិគមេហិ, បស្ស យាវញ្ច តេ អបរទ្ធំ, ត្វំ នាម សាវកោ បទេសញាណេ ឋិតោ អតិគម្ភីរំ បច្ចយាការំ – ‘‘ឧត្តានកោ មេ ឧបដ្ឋាតី’’តិ វទសិ, តស្ស តេ ឥទំ វចនំ ពុទ្ធានំ កថាយ បច្ចនីកំ ហោតិ, ន តាទិសេន នាម ភិក្ខុនា ពុទ្ធានំ កថាយ បច្ចនីកំ កថេតព្ពន្តិ យុត្តមេតំ។

Kasmā ca satasahassakappādhikaṃ ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ pūritapāramino sāriputtamoggallānā viya sāvakapāramiñāṇaṃ nappaṭivijjhasi? Satasahassakappādhikāni dve asaṅkhyeyyāni pūritapāramino paccekabuddhā viya ca paccekabodhiñāṇaṃ nappaṭivijjhasi? Yadi vā te sabbathāva esa uttānako hutvā upaṭṭhāti, atha kasmā satasahassakappādhikāni cattāri aṭṭha soḷasa vā asaṅkhyeyyāni pūritapāramino buddhā viya sabbaññutaññāṇaṃ na sacchikarosi? Kiṃ anatthikosi etehi visesādhigamehi, passa yāvañca te aparaddhaṃ, tvaṃ nāma sāvako padesañāṇe ṭhito atigambhīraṃ paccayākāraṃ – ‘‘uttānako me upaṭṭhātī’’ti vadasi, tassa te idaṃ vacanaṃ buddhānaṃ kathāya paccanīkaṃ hoti, na tādisena nāma bhikkhunā buddhānaṃ kathāya paccanīkaṃ kathetabbanti yuttametaṃ.

ននុ មយ្ហំ, អានន្ទ, ឥទំ បច្ចយាការំ បដិវិជ្ឈិតុំ វាយមន្តស្សេវ សតសហស្សកប្បាធិកានិ ចត្តារិ អសង្ខ្យេយ្យានិ អតិក្កន្តានិ? បច្ចយាការំ បដិវិជ្ឈនត្ថាយ ច បន មេ អទិន្នំ ទានំ នាម នត្ថិ, អបូរិតបារមី នាម នត្ថិ។ បច្ចយាការំ បដិវិជ្ឈស្សាមីតិ បន មេ និរុស្សាហំ វិយ មារពលំ វិធមន្តស្ស អយំ មហាបថវី ទ្វង្គុលមត្តម្បិ ន កម្បិ តថា បឋមយាមេ បុព្ពេនិវាសំ, មជ្ឈិមយាមេ ទិព្ពចក្ខុំ សម្បាទេន្តស្ស។ បច្ឆិមយាមេ បន មេ ពលវបច្ចូសសមយេ – ‘‘អវិជ្ជា សង្ខារានំ នវហិ អាការេហិ បច្ចយោ ហោតី’’តិ ទិដ្ឋមត្តេវ ទសសហស្សិលោកធាតុ អយទណ្ឌកេន អាកោដិតកំសតាលំ វិយ វិរវសតំ វិរវសហស្សំ មុញ្ចមានា វាតាហតេ បទុមិនិបណ្ណេ ឧទកពិន្ទុ វិយ កម្បិត្ថ។ ឯវំ គម្ភីរោ ចាយំ, អានន្ទ, បដិច្ចសមុប្បាទោ, គម្ភីរាវភាសោ ច។ ឯតស្ស អានន្ទ, ធម្មស្ស អននុពោធា…បេ.… នាតិវត្តតីតិ។

Nanu mayhaṃ, ānanda, idaṃ paccayākāraṃ paṭivijjhituṃ vāyamantasseva satasahassakappādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni atikkantāni? Paccayākāraṃ paṭivijjhanatthāya ca pana me adinnaṃ dānaṃ nāma natthi, apūritapāramī nāma natthi. Paccayākāraṃ paṭivijjhassāmīti pana me nirussāhaṃ viya mārabalaṃ vidhamantassa ayaṃ mahāpathavī dvaṅgulamattampi na kampi tathā paṭhamayāme pubbenivāsaṃ, majjhimayāme dibbacakkhuṃ sampādentassa. Pacchimayāme pana me balavapaccūsasamaye – ‘‘avijjā saṅkhārānaṃ navahi ākārehi paccayo hotī’’ti diṭṭhamatteva dasasahassilokadhātu ayadaṇḍakena ākoṭitakaṃsatālaṃ viya viravasataṃ viravasahassaṃ muñcamānā vātāhate paduminipaṇṇe udakabindu viya kampittha. Evaṃ gambhīro cāyaṃ, ānanda, paṭiccasamuppādo, gambhīrāvabhāso ca. Etassa ānanda, dhammassa ananubodhā…pe… nātivattatīti.

ឯតស្ស ធម្មស្សាតិ ឯតស្ស បច្ចយធម្មស្ស។ អននុពោធាតិ ញាតបរិញ្ញាវសេន អននុពុជ្ឈនា។ អប្បដិវេធាតិ តីរណប្បហានបរិញ្ញាវសេន អប្បដិវិជ្ឈនា។ តន្តាកុលកជាតាតិ តន្តំ វិយ អាកុលកជាតា។ យថា នាម ទុន្និក្ខិត្តំ មូសិកច្ឆិន្នំ បេសការានំ តន្តំ តហិំ តហិំ អាកុលំ ហោតិ, ឥទំ អគ្គំ ឥទំ មូលន្តិ អគ្គេន វា អគ្គំ មូលេន វា មូលំ សមានេតុំ ទុក្ករំ ហោតិ; ឯវមេវ សត្តា ឥមស្មិំ បច្ចយាការេ ខលិតា អាកុលា ព្យាកុលា ហោន្តិ, ន សក្កោន្តិ តំបច្ចយាការំ ឧជុំ កាតុំ។ តត្ថ តន្តំ បច្ចត្តបុរិសការេ ឋត្វា សក្កាបិ ភវេយ្យ ឧជុំ កាតុំ, ឋបេត្វា បន ទ្វេ ពោធិសត្តេ អញ្ញេ សត្តា អត្តនោ ធម្មតាយ បច្ចយាការំ ឧជុំ កាតុំ សមត្ថា នាម នត្ថិ។ យថា បន អាកុលំ តន្តំ កញ្ជិយំ ទត្វា កោច្ឆេន បហតំ តត្ថ តត្ថ គុឡកជាតំ ហោតិ គណ្ឋិពទ្ធំ, ឯវមិមេ សត្តា បច្ចយេសុ បក្ខលិត្វា បច្ចយេ ឧជុំ កាតុំ អសក្កោន្តា ទ្វាសដ្ឋិទិដ្ឋិគតវសេន អាកុលកជាតា ហោន្តិ, គណ្ឋិពទ្ធា។ យេ ហិ កេចិ ទិដ្ឋិគតនិស្សិតា, សព្ពេ បច្ចយាការំ ឧជុំ កាតុំ អសក្កោន្តាយេវ។

Etassa dhammassāti etassa paccayadhammassa. Ananubodhāti ñātapariññāvasena ananubujjhanā. Appaṭivedhāti tīraṇappahānapariññāvasena appaṭivijjhanā. Tantākulakajātāti tantaṃ viya ākulakajātā. Yathā nāma dunnikkhittaṃ mūsikacchinnaṃ pesakārānaṃ tantaṃ tahiṃ tahiṃ ākulaṃ hoti, idaṃ aggaṃ idaṃ mūlanti aggena vā aggaṃ mūlena vā mūlaṃ samānetuṃ dukkaraṃ hoti; evameva sattā imasmiṃ paccayākāre khalitā ākulā byākulā honti, na sakkonti taṃpaccayākāraṃ ujuṃ kātuṃ. Tattha tantaṃ paccattapurisakāre ṭhatvā sakkāpi bhaveyya ujuṃ kātuṃ, ṭhapetvā pana dve bodhisatte aññe sattā attano dhammatāya paccayākāraṃ ujuṃ kātuṃ samatthā nāma natthi. Yathā pana ākulaṃ tantaṃ kañjiyaṃ datvā kocchena pahataṃ tattha tattha guḷakajātaṃ hoti gaṇṭhibaddhaṃ, evamime sattā paccayesu pakkhalitvā paccaye ujuṃ kātuṃ asakkontā dvāsaṭṭhidiṭṭhigatavasena ākulakajātā honti, gaṇṭhibaddhā. Ye hi keci diṭṭhigatanissitā, sabbe paccayākāraṃ ujuṃ kātuṃ asakkontāyeva.

កុលាគណ្ឋិកជាតាតិ កុលាគណ្ឋិកំ វុច្ចតិ បេសការកញ្ជិយសុត្តំ។ កុលា នាម សកុណិកា, តស្សា កុលាវកោតិបិ ឯកេ។ យថា ហិ តទុភយម្បិ អាកុលំ អគ្គេន វា អគ្គំ មូលេន វា មូលំ សមានេតុំ ទុក្ករន្តិ បុរិមនយេនេវ យោជេតព្ពំ។

Kulāgaṇṭhikajātāti kulāgaṇṭhikaṃ vuccati pesakārakañjiyasuttaṃ. Kulā nāma sakuṇikā, tassā kulāvakotipi eke. Yathā hi tadubhayampi ākulaṃ aggena vā aggaṃ mūlena vā mūlaṃ samānetuṃ dukkaranti purimanayeneva yojetabbaṃ.

មុញ្ជបព្ពជភូតាតិ មុញ្ជតិណំ វិយ បព្ពជតិណំ វិយ ច ភូតា។ យថា តានិ តិណានិ កោដ្ដេត្វា កតរជ្ជុ ជិណ្ណកាលេ កត្ថចិ បតិតំ គហេត្វា តេសំ តិណានំ ឥទំ អគ្គំ, ឥទំ មូលន្តិ អគ្គេន វា អគ្គំ មូលេន វា មូលំ សមានេតុំ ទុក្ករន្តិ។ តម្បិ បច្ចត្តបុរិសការេ ឋត្វា សក្កា ភវេយ្យ ឧជុំ កាតុំ, ឋបេត្វា បន ទ្វេ ពោធិសត្តេ អញ្ញេ សត្តា អត្តនោ ធម្មតាយ បច្ចយាការំ ឧជុំ កាតុំ សមត្ថា នាម នត្ថិ។ ឯវមយំ បជា បច្ចយាការេ ឧជុំ កាតុំ អសក្កោន្តី ទិដ្ឋិគតវសេន គណ្ឋិកជាតា ហុត្វា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ សំសារំ នាតិវត្តតិ។

Muñjapabbajabhūtāti muñjatiṇaṃ viya pabbajatiṇaṃ viya ca bhūtā. Yathā tāni tiṇāni koṭṭetvā katarajju jiṇṇakāle katthaci patitaṃ gahetvā tesaṃ tiṇānaṃ idaṃ aggaṃ, idaṃ mūlanti aggena vā aggaṃ mūlena vā mūlaṃ samānetuṃ dukkaranti. Tampi paccattapurisakāre ṭhatvā sakkā bhaveyya ujuṃ kātuṃ, ṭhapetvā pana dve bodhisatte aññe sattā attano dhammatāya paccayākāraṃ ujuṃ kātuṃ samatthā nāma natthi. Evamayaṃ pajā paccayākāre ujuṃ kātuṃ asakkontī diṭṭhigatavasena gaṇṭhikajātā hutvā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ saṃsāraṃ nātivattati.

តត្ថ អបាយោតិ និរយតិរច្ឆានយោនិបេត្តិវិសយអសុរកាយា។ សព្ពេបិ ហិ តេ វឌ្ឍិសង្ខាតស្ស អយស្ស អភាវតោ – ‘‘អបាយោ’’តិ វុច្ចន្តិ។ តថា ទុក្ខស្ស គតិភាវតោ ទុគ្គតិ។ សុខសមុស្សយតោ វិនិបតិតត្តា វិនិបាតោ។ ឥតរោ បន –

Tattha apāyoti nirayatiracchānayonipettivisayaasurakāyā. Sabbepi hi te vaḍḍhisaṅkhātassa ayassa abhāvato – ‘‘apāyo’’ti vuccanti. Tathā dukkhassa gatibhāvato duggati. Sukhasamussayato vinipatitattā vinipāto. Itaro pana –

‘‘ខន្ធានញ្ច បដិបាដិ, ធាតុអាយតនាន ច;

‘‘Khandhānañca paṭipāṭi, dhātuāyatanāna ca;

អព្ពោច្ឆិន្នំ វត្តមានា, សំសារោតិ បវុច្ចតី’’តិ។

Abbocchinnaṃ vattamānā, saṃsāroti pavuccatī’’ti.

តំ សព្ពម្បិ នាតិវត្តតិ នាតិក្កមតិ។ អថ ខោ ចុតិតោ បដិសន្ធិំ, បដិសន្ធិតោ ចុតិន្តិ ឯវំ បុនប្បុនំ ចុតិបដិសន្ធិយោ គណ្ហន្តា តីសុ ភវេសុ ចតូសុ យោនីសុ បញ្ចសុ គតីសុ សត្តសុ វិញ្ញាណដ្ឋិតីសុ នវសុ សត្តាវាសេសុ មហាសមុទ្ទេ វាតុក្ខិត្តនាវា វិយ យន្តេសុ យុត្តគោណោ វិយ ច បរិព្ភមតិយេវ ។ ឥតិ សព្ពំ បេតំ ភគវា អាយស្មន្តំ អានន្ទំ អបសាទេន្តោ អាហាតិ វេទិតព្ពំ។

Taṃ sabbampi nātivattati nātikkamati. Atha kho cutito paṭisandhiṃ, paṭisandhito cutinti evaṃ punappunaṃ cutipaṭisandhiyo gaṇhantā tīsu bhavesu catūsu yonīsu pañcasu gatīsu sattasu viññāṇaṭṭhitīsu navasu sattāvāsesu mahāsamudde vātukkhittanāvā viya yantesu yuttagoṇo viya ca paribbhamatiyeva . Iti sabbaṃ petaṃ bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ apasādento āhāti veditabbaṃ.

បដិច្ចសមុប្បាទវណ្ណនា

Paṭiccasamuppādavaṇṇanā

៩៦. ឥទានិ យស្មា ឥទំ សុត្តំ – ‘‘គម្ភីរោ ចាយំ, អានន្ទ, បដិច្ចសមុប្បាទោ’’តិ ច ‘‘តន្តាកុលកជាតា’’តិ ច ទ្វីហិយេវ បទេហិ អាពទ្ធំ, តស្មា – ‘‘គម្ភីរោ ចាយំ, អានន្ទ, បដិច្ចសមុប្បាទោ’’តិ ឥមិនា តាវ អនុសន្ធិនា បច្ចយាការស្ស គម្ភីរភាវទស្សនត្ថំ ទេសនំ អារភន្តោ អត្ថិ ឥទប្បច្ចយា ជរាមរណន្តិអាទិមាហ។ តត្រាយមត្ថោ – ឥមស្ស ជរាមរណស្ស បច្ចយោ ឥទប្បច្ចយោ, តស្មា ឥទប្បច្ចយា អត្ថិ ជរាមរណំ, អត្ថិ នុ ខោ ជរាមរណស្ស បច្ចយោ, យម្ហា បច្ចយា ជរាមរណំ ភវេយ្យាតិ ឯវំ បុដ្ឋេន សតា, អានន្ទ, បណ្ឌិតេន បុគ្គលេន យថា – ‘‘តំ ជីវំ តំ សរីរ’’ន្តិ វុត្តេ ឋបនីយត្តា បញ្ហស្ស តុណ្ហី ភវិតព្ពំ ហោតិ, ‘‘អព្យាកតមេតំ តថាគតេនា’’តិ វា វត្តព្ពំ ហោតិ, ឯវំ អប្បដិបជ្ជិត្វា, យថា – ‘‘ចក្ខុ សស្សតំ អសស្សត’’ន្តិ វុត្តេ អសស្សតន្តិ ឯកំសេនេវ វត្តព្ពំ ហោតិ, ឯវំ ឯកំសេនេវ អត្ថីតិស្ស វចនីយំ។ បុន កិំ បច្ចយា ជរាមរណំ, កោ នាម សោ បច្ចយោ, យតោ ជរាមរណំ ហោតីតិ វុត្តេ ជាតិបច្ចយា ជរាមរណន្តិ ឥច្ចស្ស វចនីយំ, ឯវំ វត្តព្ពំ ភវេយ្យាតិ អត្ថោ។ ឯស នយោ សព្ពបទេសុ។

96. Idāni yasmā idaṃ suttaṃ – ‘‘gambhīro cāyaṃ, ānanda, paṭiccasamuppādo’’ti ca ‘‘tantākulakajātā’’ti ca dvīhiyeva padehi ābaddhaṃ, tasmā – ‘‘gambhīro cāyaṃ, ānanda, paṭiccasamuppādo’’ti iminā tāva anusandhinā paccayākārassa gambhīrabhāvadassanatthaṃ desanaṃ ārabhanto atthi idappaccayā jarāmaraṇantiādimāha. Tatrāyamattho – imassa jarāmaraṇassa paccayo idappaccayo, tasmā idappaccayā atthi jarāmaraṇaṃ, atthi nu kho jarāmaraṇassa paccayo, yamhā paccayā jarāmaraṇaṃ bhaveyyāti evaṃ puṭṭhena satā, ānanda, paṇḍitena puggalena yathā – ‘‘taṃ jīvaṃ taṃ sarīra’’nti vutte ṭhapanīyattā pañhassa tuṇhī bhavitabbaṃ hoti, ‘‘abyākatametaṃ tathāgatenā’’ti vā vattabbaṃ hoti, evaṃ appaṭipajjitvā, yathā – ‘‘cakkhu sassataṃ asassata’’nti vutte asassatanti ekaṃseneva vattabbaṃ hoti, evaṃ ekaṃseneva atthītissa vacanīyaṃ. Puna kiṃ paccayā jarāmaraṇaṃ, ko nāma so paccayo, yato jarāmaraṇaṃ hotīti vutte jātipaccayā jarāmaraṇanti iccassa vacanīyaṃ, evaṃ vattabbaṃ bhaveyyāti attho. Esa nayo sabbapadesu.

នាមរូបបច្ចយា ផស្សោតិ ឥទំ បន យស្មា សឡាយតនបច្ចយាតិ វុត្តេ ចក្ខុសម្ផស្សាទីនំ ឆន្នំ វិបាកសម្ផស្សានំយេវ គហណំ ហោតិ, ឥធ ច ‘‘សឡាយតនបច្ចយា’’តិ ឥមិនា បទេន គហិតម្បិ អគហិតម្បិ បច្ចយុប្បន្នវិសេសំ ផស្សស្ស ច សឡាយតនតោ អតិរិត្តំ អញ្ញម្បិ វិសេសបច្ចយំ ទស្សេតុកាមោ, តស្មា វុត្តន្តិ វេទិតព្ពំ។ ឥមិនា បន វារេន ភគវតា កិំ កថិតន្តិ? បច្ចយានំ និទានំ កថិតំ។ ឥទញ្ហិ សុត្តំ បច្ចយេ និជ្ជដេ និគ្គុម្ពេ កត្វា កថិតត្តា មហានិទានន្តិ វុច្ចតិ។

Nāmarūpapaccayā phassoti idaṃ pana yasmā saḷāyatanapaccayāti vutte cakkhusamphassādīnaṃ channaṃ vipākasamphassānaṃyeva gahaṇaṃ hoti, idha ca ‘‘saḷāyatanapaccayā’’ti iminā padena gahitampi agahitampi paccayuppannavisesaṃ phassassa ca saḷāyatanato atirittaṃ aññampi visesapaccayaṃ dassetukāmo, tasmā vuttanti veditabbaṃ. Iminā pana vārena bhagavatā kiṃ kathitanti? Paccayānaṃ nidānaṃ kathitaṃ. Idañhi suttaṃ paccaye nijjaṭe niggumbe katvā kathitattā mahānidānanti vuccati.

៩៨. ឥទានិ តេសំ តេសំ បច្ចយានំ តថំ អវិតថំ អនញ្ញថំ បច្ចយភាវំ ទស្សេតុំ ជាតិបច្ចយា ជរាមរណន្តិ ឥតិ ខោ បនេតំ វុត្តន្តិអាទិមាហ។ តត្ថ បរិយាយេនាតិ ការណេន។ សព្ពេនសព្ពំ សព្ពថាសព្ពន្តិ និបាតទ្វយមេតំ។ តស្សត្ថោ – ‘‘សព្ពាការេន សព្ពា សព្ពេន សភាវេន សព្ពា ជាតិ នាម យទិ ន ភវេយ្យា’’តិ។ ភវាទីសុបិ ឥមិនាវ នយេន អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ កស្សចីតិ អនិយមវចនមេតំ, ទេវាទីសុ យស្ស កស្សចិ។ កិម្ហិចីតិ ឥទម្បិ អនិយមវចនមេវ, កាមភវាទីសុ នវសុ ភវេសុ យត្ថ កត្ថចិ។ សេយ្យថិទន្តិ អនិយមិតនិក្ខិត្តអត្ថវិភជនត្ថេ និបាតោ, តស្សត្ថោ – ‘‘យំ វុត្តំ ‘កស្សចិ កិម្ហិចី’តិ, តស្ស តេ អត្ថំ វិភជិស្សាមី’’តិ។ អថ នំ វិភជន្តោ – ‘‘ទេវានំ វា ទេវត្តាយា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ ទេវានំ វា ទេវត្តាយាតិ យា អយំ ទេវានំ ទេវភាវាយ ខន្ធជាតិ, យាយ ខន្ធជាតិយា ទេវា ‘‘ទេវា’’តិ វុច្ចន្តិ។ សចេ ហិ ជាតិ សព្ពេន សព្ពំ នាភវិស្សាតិ ឥមិនា នយេន សព្ពបទេសុ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ ឯត្ថ ច ទេវាតិ ឧបបត្តិទេវា។ គន្ធព្ពាតិ មូលខន្ធាទីសុ អធិវត្ថទេវតាវ។ យក្ខាតិ អមនុស្សា។ ភូតាតិ យេ កេចិ និព្ពត្តសត្តា។ បក្ខិនោតិ យេ កេចិ អដ្ឋិបក្ខា វា ចម្មបក្ខា វា លោមបក្ខា វា។ សរីសបាតិ យេ កេចិ ភូមិយំ សរន្តា គច្ឆន្តិ។ តេសំ តេសន្តិ តេសំ តេសំ ទេវគន្ធព្ពាទីនំ។ តទត្ថាយាតិ ទេវគន្ធព្ពាទិភាវាយ។ ជាតិនិរោធាតិ ជាតិវិគមា, ជាតិអភាវាតិ អត្ថោ។

98. Idāni tesaṃ tesaṃ paccayānaṃ tathaṃ avitathaṃ anaññathaṃ paccayabhāvaṃ dassetuṃ jātipaccayā jarāmaraṇanti iti kho panetaṃ vuttantiādimāha. Tattha pariyāyenāti kāraṇena. Sabbenasabbaṃ sabbathāsabbanti nipātadvayametaṃ. Tassattho – ‘‘sabbākārena sabbā sabbena sabhāvena sabbā jāti nāma yadi na bhaveyyā’’ti. Bhavādīsupi imināva nayena attho veditabbo. Kassacīti aniyamavacanametaṃ, devādīsu yassa kassaci. Kimhicīti idampi aniyamavacanameva, kāmabhavādīsu navasu bhavesu yattha katthaci. Seyyathidanti aniyamitanikkhittaatthavibhajanatthe nipāto, tassattho – ‘‘yaṃ vuttaṃ ‘kassaci kimhicī’ti, tassa te atthaṃ vibhajissāmī’’ti. Atha naṃ vibhajanto – ‘‘devānaṃ vā devattāyā’’tiādimāha. Tattha devānaṃ vā devattāyāti yā ayaṃ devānaṃ devabhāvāya khandhajāti, yāya khandhajātiyā devā ‘‘devā’’ti vuccanti. Sace hi jāti sabbena sabbaṃ nābhavissāti iminā nayena sabbapadesu attho veditabbo. Ettha ca devāti upapattidevā. Gandhabbāti mūlakhandhādīsu adhivatthadevatāva. Yakkhāti amanussā. Bhūtāti ye keci nibbattasattā. Pakkhinoti ye keci aṭṭhipakkhā vā cammapakkhā vā lomapakkhā vā. Sarīsapāti ye keci bhūmiyaṃ sarantā gacchanti. Tesaṃ tesanti tesaṃ tesaṃ devagandhabbādīnaṃ. Tadatthāyāti devagandhabbādibhāvāya. Jātinirodhāti jātivigamā, jātiabhāvāti attho.

ហេតូតិអាទីនិ សព្ពានិបិ ការណវេវចនានិ ឯវ។ ការណញ្ហិ យស្មា អត្តនោ ផលត្ថាយ ហិនោតិ បវត្តតិ, តស្មា ‘‘ហេតូ’’តិ វុច្ចតិ។ យស្មា តំ ផលំ និទេតិ – ‘‘ហន្ទ, នំ គណ្ហថា’’តិ អប្បេតិ វិយ តស្មា និទានំ។ យស្មា ផលំ តតោ សមុទេតិ ឧប្បជ្ជតិ, តញ្ច បដិច្ច ឯតិ បវត្តតិ, តស្មា សមុទយោតិ ច បច្ចយោតិ ច វុច្ចតិ។ ឯស នយោ សព្ពត្ថ។ អបិ ច យទិទំ ជាតីតិ ឯត្ថ យទិទន្តិ និបាតោ។ តស្ស សព្ពបទេសុ លិង្គានុរូបតោ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ ឥធ បន – ‘‘យា ឯសា ជាតី’’តិ អយមស្ស អត្ថោ។ ជរាមរណស្ស ហិ ជាតិ ឧបនិស្សយកោដិយា បច្ចយោ ហោតិ។

Hetūtiādīni sabbānipi kāraṇavevacanāni eva. Kāraṇañhi yasmā attano phalatthāya hinoti pavattati, tasmā ‘‘hetū’’ti vuccati. Yasmā taṃ phalaṃ nideti – ‘‘handa, naṃ gaṇhathā’’ti appeti viya tasmā nidānaṃ. Yasmā phalaṃ tato samudeti uppajjati, tañca paṭicca eti pavattati, tasmā samudayoti ca paccayoti ca vuccati. Esa nayo sabbattha. Api ca yadidaṃ jātīti ettha yadidanti nipāto. Tassa sabbapadesu liṅgānurūpato attho veditabbo. Idha pana – ‘‘yā esā jātī’’ti ayamassa attho. Jarāmaraṇassa hi jāti upanissayakoṭiyā paccayo hoti.

៩៩. ភវបទេ – ‘‘កិម្ហិចី’’តិ ឥមិនា ឱកាសបរិគ្គហោ កតោ។ តត្ថ ហេដ្ឋា អវីចិបរិយន្តំ កត្វា ឧបរិ បរនិម្មិតវសវត្តិទេវេ អន្តោករិត្វា កាមភវោ វេទិតព្ពោ។ អយំ នយោ ឧបបត្តិភវេ។ ឥធ បន កម្មភវេ យុជ្ជតិ។ សោ ហិ ជាតិយា ឧបនិស្សយកោដិយាវ បច្ចយោ ហោតិ។ ឧបាទានបទាទីសុបិ – ‘‘កិម្ហិចី’’តិ ឥមិនា ឱកាសបរិគ្គហោវ កតោតិ វេទិតព្ពោ។

99. Bhavapade – ‘‘kimhicī’’ti iminā okāsapariggaho kato. Tattha heṭṭhā avīcipariyantaṃ katvā upari paranimmitavasavattideve antokaritvā kāmabhavo veditabbo. Ayaṃ nayo upapattibhave. Idha pana kammabhave yujjati. So hi jātiyā upanissayakoṭiyāva paccayo hoti. Upādānapadādīsupi – ‘‘kimhicī’’ti iminā okāsapariggahova katoti veditabbo.

១០០. ឧបាទានបច្ចយា ភវោតិ ឯត្ថ កាមុបាទានំ តិណ្ណម្បិ កម្មភវានំ តិណ្ណញ្ច ឧបបត្តិភវានំ បច្ចយោ, តថា សេសានិបីតិ ឧបាទានបច្ចយា ចតុវីសតិភវា វេទិតព្ពា។ និប្បរិយាយេនេត្ថ ទ្វាទស កម្មភវា លព្ភន្តិ។ តេសំ ឧបាទានានិ សហជាតកោដិយាបិ ឧបនិស្សយកោដិយាបិ បច្ចយោ។

100.Upādānapaccayābhavoti ettha kāmupādānaṃ tiṇṇampi kammabhavānaṃ tiṇṇañca upapattibhavānaṃ paccayo, tathā sesānipīti upādānapaccayā catuvīsatibhavā veditabbā. Nippariyāyenettha dvādasa kammabhavā labbhanti. Tesaṃ upādānāni sahajātakoṭiyāpi upanissayakoṭiyāpi paccayo.

១០១. រូបតណ្ហាតិ រូបារម្មណេ តណ្ហា។ ឯស នយោ សទ្ទតណ្ហាទីសុ។ សា បនេសា តណ្ហា ឧបាទានស្ស សហជាតកោដិយាបិ ឧបនិស្សយកោដិយាបិ បច្ចយោ ហោតិ។

101.Rūpataṇhāti rūpārammaṇe taṇhā. Esa nayo saddataṇhādīsu. Sā panesā taṇhā upādānassa sahajātakoṭiyāpi upanissayakoṭiyāpi paccayo hoti.

១០២. ឯស បច្ចយោ តណ្ហាយ, យទិទំ វេទនាតិ ឯត្ថ វិបាកវេទនា តណ្ហាយ ឧបនិស្សយកោដិយា បច្ចយោ ហោតិ, អញ្ញា អញ្ញថាបីតិ។

102.Esa paccayo taṇhāya, yadidaṃvedanāti ettha vipākavedanā taṇhāya upanissayakoṭiyā paccayo hoti, aññā aññathāpīti.

១០៣. ឯត្តាវតា បន ភគវា វដ្ដមូលភូតំ បុរិមតណ្ហំ ទស្សេត្វា ឥទានិ ទេសនំ, បិដ្ឋិយំ បហរិត្វា កេសេសុ វា គហេត្វា វិរវន្តំ វិរវន្តំ មគ្គតោ ឱក្កមេន្តោ វិយ នវហិ បទេហិ សមុទាចារតណ្ហំ ទស្សេន្តោ – ‘‘ឥតិ ខោ បនេតំ, អានន្ទ, វេទនំ បដិច្ច តណ្ហា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ តណ្ហាតិ ទ្វេ តណ្ហា ឯសនតណ្ហា ច, ឯសិតតណ្ហា ច។ យាយ តណ្ហាយ អជបថសង្កុបថាទីនិ បដិបជ្ជិត្វា ភោគេ ឯសតិ គវេសតិ, អយំ ឯសនតណ្ហា នាម។ យា តេសុ ឯសិតេសុ គវេសិតេសុ បដិលទ្ធេសុ តណ្ហា, អយំ ឯសិតតណ្ហា នាម។ តទុភយម្បិ សមុទាចារតណ្ហាយ ឯវ អធិវចនំ។ តស្មា ទុវិធាបេសា វេទនំ បដិច្ច តណ្ហា នាម។ បរិយេសនា នាម រូបាទិអារម្មណបរិយេសនា, សា ហិ តណ្ហាយ សតិ ហោតិ។ លាភោតិ រូបាទិអារម្មណបដិលាភោ, សោ ហិ បរិយេសនាយ សតិ ហោតិ។ វិនិច្ឆយោ បន ញាណតណ្ហាទិដ្ឋិវិតក្កវសេន ចតុព្ពិធោ។ តត្ថ – ‘‘សុខវិនិច្ឆយំ ជញ្ញា, សុខវិនិច្ឆយំ ញត្វា អជ្ឈត្តំ សុខមនុយុញ្ជេយ្យា’’តិ (ម. និ. ៣.៣២៣) អយំ ញាណវិនិច្ឆយោ។ ‘‘វិនិច្ឆយោតិ ទ្វេ វិនិច្ឆយា – តណ្ហាវិនិច្ឆយោ ច ទិដ្ឋិវិនិច្ឆយោ ចា’’តិ (មហានិ. ១០២)។ ឯវំ អាគតានិ អដ្ឋសតតណ្ហាវិចរិតានិ តណ្ហាវិនិច្ឆយោ។ ទ្វាសដ្ឋិ ទិដ្ឋិយោ ទិដ្ឋិវិនិច្ឆយោ។ ‘‘ឆន្ទោ ខោ, ទេវានមិន្ទ, វិតក្កនិទានោ’’តិ (ទី. និ. ២.៣៥៨) ឥមស្មិំ បន សុត្តេ ឥធ វិនិច្ឆយោតិ វុត្តោ វិតក្កោយេវ អាគតោ។ លាភំ លភិត្វា ហិ ឥដ្ឋានិដ្ឋំ សុន្ទរាសុន្ទរញ្ច វិតក្កេនេវ វិនិច្ឆិនាតិ – ‘‘ឯត្តកំ មេ រូបារម្មណត្ថាយ ភវិស្សតិ, ឯត្តកំ សទ្ទាទិអារម្មណត្ថាយ, ឯត្តកំ មយ្ហំ ភវិស្សតិ, ឯត្តកំ បរស្ស, ឯត្តកំ បរិភុញ្ជិស្សាមិ, ឯត្តកំ និទហិស្សាមី’’តិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘លាភំ បដិច្ច វិនិច្ឆយោ’’តិ។

103. Ettāvatā pana bhagavā vaṭṭamūlabhūtaṃ purimataṇhaṃ dassetvā idāni desanaṃ, piṭṭhiyaṃ paharitvā kesesu vā gahetvā viravantaṃ viravantaṃ maggato okkamento viya navahi padehi samudācārataṇhaṃ dassento – ‘‘iti kho panetaṃ, ānanda, vedanaṃ paṭicca taṇhā’’tiādimāha. Tattha taṇhāti dve taṇhā esanataṇhā ca, esitataṇhā ca. Yāya taṇhāya ajapathasaṅkupathādīni paṭipajjitvā bhoge esati gavesati, ayaṃ esanataṇhā nāma. Yā tesu esitesu gavesitesu paṭiladdhesu taṇhā, ayaṃ esitataṇhā nāma. Tadubhayampi samudācārataṇhāya eva adhivacanaṃ. Tasmā duvidhāpesā vedanaṃ paṭicca taṇhā nāma. Pariyesanā nāma rūpādiārammaṇapariyesanā, sā hi taṇhāya sati hoti. Lābhoti rūpādiārammaṇapaṭilābho, so hi pariyesanāya sati hoti. Vinicchayo pana ñāṇataṇhādiṭṭhivitakkavasena catubbidho. Tattha – ‘‘sukhavinicchayaṃ jaññā, sukhavinicchayaṃ ñatvā ajjhattaṃ sukhamanuyuñjeyyā’’ti (ma. ni. 3.323) ayaṃ ñāṇavinicchayo. ‘‘Vinicchayoti dve vinicchayā – taṇhāvinicchayo ca diṭṭhivinicchayo cā’’ti (mahāni. 102). Evaṃ āgatāni aṭṭhasatataṇhāvicaritāni taṇhāvinicchayo. Dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo diṭṭhivinicchayo. ‘‘Chando kho, devānaminda, vitakkanidāno’’ti (dī. ni. 2.358) imasmiṃ pana sutte idha vinicchayoti vutto vitakkoyeva āgato. Lābhaṃ labhitvā hi iṭṭhāniṭṭhaṃ sundarāsundarañca vitakkeneva vinicchināti – ‘‘ettakaṃ me rūpārammaṇatthāya bhavissati, ettakaṃ saddādiārammaṇatthāya, ettakaṃ mayhaṃ bhavissati, ettakaṃ parassa, ettakaṃ paribhuñjissāmi, ettakaṃ nidahissāmī’’ti. Tena vuttaṃ – ‘‘lābhaṃ paṭicca vinicchayo’’ti.

ឆន្ទរាគោតិ ឯវំ អកុសលវិតក្កេន វិតក្កិតវត្ថុស្មិំ ទុព្ពលរាគោ ច ពលវរាគោ ច ឧប្បជ្ជតិ, ឥទញ្ហិ ឥធ តណ្ហា។ ឆន្ទោតិ ទុព្ពលរាគស្សាធិវចនំ។ អជ្ឈោសានន្តិ អហំ មមន្តិ ពលវសន្និដ្ឋានំ។ បរិគ្គហោតិ តណ្ហាទិដ្ឋវសេន បរិគ្គហណករណំ។ មច្ឆរិយន្តិ បរេហិ សាធារណភាវស្ស អសហនតា។ តេនេវស្ស បោរាណា ឯវំ វចនត្ថំ វទន្តិ – ‘‘ឥទំ អច្ឆរិយំ មយ្ហមេវ ហោតុ, មា អញ្ញេសំ អច្ឆរិយំ ហោតូតិ បវត្តត្តា មច្ឆរិយន្តិ វុច្ចតី’’តិ។ អារក្ខោតិ ទ្វារបិទហនមញ្ជូសគោបនាទិវសេន សុដ្ឋុ រក្ខណំ។ អធិករោតីតិ អធិករណំ, ការណស្សេតំ នាមំ។ អារក្ខាធិករណន្តិ ភាវនបុំសកំ, អារក្ខហេតូតិ អត្ថោ។ ទណ្ឌាទានាទីសុ បរនិសេធនត្ថំ ទណ្ឌស្ស អាទានំ ទណ្ឌាទានំ។ ឯកតោ ធារាទិនោ សត្ថស្ស អាទានំ សត្ថាទានំ។ កលហោតិ កាយកលហោបិ វាចាកលហោបិ។ បុរិមោ បុរិមោ វិរោធោ វិគ្គហោ។ បច្ឆិមោ បច្ឆិមោ វិវាទោ។ តុវំតុវន្តិ អគារវវចនំ តុវំតុវំ។

Chandarāgoti evaṃ akusalavitakkena vitakkitavatthusmiṃ dubbalarāgo ca balavarāgo ca uppajjati, idañhi idha taṇhā. Chandoti dubbalarāgassādhivacanaṃ. Ajjhosānanti ahaṃ mamanti balavasanniṭṭhānaṃ. Pariggahoti taṇhādiṭṭhavasena pariggahaṇakaraṇaṃ. Macchariyanti parehi sādhāraṇabhāvassa asahanatā. Tenevassa porāṇā evaṃ vacanatthaṃ vadanti – ‘‘idaṃ acchariyaṃ mayhameva hotu, mā aññesaṃ acchariyaṃ hotūti pavattattā macchariyanti vuccatī’’ti. Ārakkhoti dvārapidahanamañjūsagopanādivasena suṭṭhu rakkhaṇaṃ. Adhikarotīti adhikaraṇaṃ, kāraṇassetaṃ nāmaṃ. Ārakkhādhikaraṇanti bhāvanapuṃsakaṃ, ārakkhahetūti attho. Daṇḍādānādīsu paranisedhanatthaṃ daṇḍassa ādānaṃ daṇḍādānaṃ. Ekato dhārādino satthassa ādānaṃ satthādānaṃ. Kalahoti kāyakalahopi vācākalahopi. Purimo purimo virodho viggaho. Pacchimo pacchimo vivādo. Tuvaṃtuvanti agāravavacanaṃ tuvaṃtuvaṃ.

១១២. ឥទានិ បដិលោមនយេនាបិ តំសមុទាចារតណ្ហំ ទស្សេតុំ បុន – ‘‘អារក្ខាធិករណ’’ន្តិ អារភន្តោ ទេសនំ និវត្តេសិ។ តត្ថ កាមតណ្ហាតិ បញ្ចកាមគុណិករាគវសេន ឧប្បន្នា រូបាទិតណ្ហា។ ភវតណ្ហាតិ សស្សតទិដ្ឋិសហគតោ រាគោ។ វិភវតណ្ហាតិ ឧច្ឆេទទិដ្ឋិសហគតោ រាគោ។ ឥមេ ទ្វេ ធម្មាតិ វដ្ដមូលតណ្ហា ច សមុទាចារតណ្ហា ចាតិ ឥមេ ទ្វេ ធម្មា។ ទ្វយេនាតិ តណ្ហាលក្ខណវសេន ឯកភាវំ គតាបិ វដ្ដមូលសមុទាចារវសេន ទ្វីហិ កោដ្ឋាសេហិ វេទនាយ ឯកសមោសរណា ភវន្តិ, វេទនាបច្ចយេន ឯកបច្ចយាតិ អត្ថោ។ តិវិធញ្ហិ សមោសរណំ ឱសរណសមោសរណំ, សហជាតសមោសរណំ, បច្ចយសមោសរណញ្ច។ តត្ថ – ‘‘អថ ខោ សព្ពានិ តានិ កាមសមោសរណានិ ភវន្តី’’តិ ឥទំ ឱសរណសមោសរណំ នាម។ ‘‘ឆន្ទមូលកា, អាវុសោ, ឯតេ ធម្មា ផស្សសមុទយា វេទនាសមោសរណា’’តិ (អ. និ. ៨.៨៣) ឥទំ សហជាតសមោសរណំ នាម។ ‘‘ទ្វយេន វេទនាយ ឯកសមោសរណា’’តិ ឥទំ បន បច្ចយសមោសរណន្តិ វេទិតព្ពំ។

112. Idāni paṭilomanayenāpi taṃsamudācārataṇhaṃ dassetuṃ puna – ‘‘ārakkhādhikaraṇa’’nti ārabhanto desanaṃ nivattesi. Tattha kāmataṇhāti pañcakāmaguṇikarāgavasena uppannā rūpāditaṇhā. Bhavataṇhāti sassatadiṭṭhisahagato rāgo. Vibhavataṇhāti ucchedadiṭṭhisahagato rāgo. Ime dve dhammāti vaṭṭamūlataṇhā ca samudācārataṇhā cāti ime dve dhammā. Dvayenāti taṇhālakkhaṇavasena ekabhāvaṃ gatāpi vaṭṭamūlasamudācāravasena dvīhi koṭṭhāsehi vedanāya ekasamosaraṇā bhavanti, vedanāpaccayena ekapaccayāti attho. Tividhañhi samosaraṇaṃ osaraṇasamosaraṇaṃ, sahajātasamosaraṇaṃ, paccayasamosaraṇañca. Tattha – ‘‘atha kho sabbāni tāni kāmasamosaraṇāni bhavantī’’ti idaṃ osaraṇasamosaraṇaṃ nāma. ‘‘Chandamūlakā, āvuso, ete dhammā phassasamudayā vedanāsamosaraṇā’’ti (a. ni. 8.83) idaṃ sahajātasamosaraṇaṃ nāma. ‘‘Dvayena vedanāya ekasamosaraṇā’’ti idaṃ pana paccayasamosaraṇanti veditabbaṃ.

១១៣. ចក្ខុសម្ផស្សោតិ អាទយោ សព្ពេ វិបាកផស្សាយេវ។ តេសុ ឋបេត្វា ចត្តារោ លោកុត្តរវិបាកផស្សេ អវសេសា ទ្វត្តិំស ផស្សា ហោន្តិ។ យទិទំ ផស្សោតិ ឯត្ថ បន ផស្សោ ពហុធា វេទនាយ បច្ចយោ ហោតិ។

113.Cakkhusamphassoti ādayo sabbe vipākaphassāyeva. Tesu ṭhapetvā cattāro lokuttaravipākaphasse avasesā dvattiṃsa phassā honti. Yadidaṃ phassoti ettha pana phasso bahudhā vedanāya paccayo hoti.

១១៤. យេហិ, អានន្ទ, អាការេហីតិអាទីសុ អាការា វុច្ចន្តិ វេទនាទីនំ អញ្ញមញ្ញំ អសទិសសភាវា។ តេយេវ សាធុកំ ទស្សិយមានា តំ តំ លីនមត្ថំ គមេន្តីតិ លិង្គានិ។ តស្ស តស្ស សញ្ជាននហេតុតោ និមិត្តានិ។ តថា តថា ឧទ្ទិសិតព្ពតោ ឧទ្ទេសា ។ តស្មា អយមេត្ថ អត្ថោ – ‘‘អានន្ទ, យេហិ អាការេហិ…បេ.… យេហិ ឧទ្ទេសេហិ នាមកាយស្ស នាមសមូហស្ស បញ្ញត្តិ ហោតិ, យា ឯសា ច វេទនាយ វេទយិតាការេ វេទយិតលិង្គេ វេទយិតនិមិត្តេ វេទនាតិ ឧទ្ទេសេ សតិ, សញ្ញាយ សញ្ជាននាការេ សញ្ជាននលិង្គេ សញ្ជានននិមិត្តេ សញ្ញាតិ ឧទ្ទេសេ សតិ, សង្ខារានំ ចេតនាការេ ចេតនាលិង្គេ ចេតនានិមិត្តេ ចេតនាតិ ឧទ្ទេសេ សតិ, វិញ្ញាណស្ស វិជាននាការេ វិជាននលិង្គេ វិជានននិមិត្តេ វិញ្ញាណន្តិ ឧទ្ទេសេ សតិ – ‘អយំ នាមកាយោ’តិ នាមកាយស្ស បញ្ញត្តិ ហោតិ។ តេសុ នាមកាយប្បញ្ញត្តិហេតូសុ វេទនាទីសុ អាការាទីសុ អសតិ អបិ នុ ខោ រូបកាយេ អធិវចនសម្ផស្សោ បញ្ញាយេថ? យ្វាយំ ចត្តារោ ខន្ធេ វត្ថុំ កត្វា មនោទ្វារេ អធិវចនសម្ផស្សវេវចនោ មនោសម្ផស្សោ ឧប្បជ្ជតិ, អបិ នុ ខោ សោ រូបកាយេ បញ្ញាយេថ, បញ្ច បសាទេ វត្ថុំ កត្វា កត្វា ឧប្បជ្ជេយ្យា’’តិ។ អថ អាយស្មា អានន្ទោ អម្ពរុក្ខេ អសតិ ជម្ពុរុក្ខតោ អម្ពបក្កស្ស ឧប្បត្តិំ វិយ រូបកាយតោ តស្ស ឧប្បត្តិំ អសម្បដិច្ឆន្តោ នោ ហេតំ ភន្តេតិ អាហ។

114.Yehi, ānanda, ākārehītiādīsu ākārā vuccanti vedanādīnaṃ aññamaññaṃ asadisasabhāvā. Teyeva sādhukaṃ dassiyamānā taṃ taṃ līnamatthaṃ gamentīti liṅgāni. Tassa tassa sañjānanahetuto nimittāni. Tathā tathā uddisitabbato uddesā. Tasmā ayamettha attho – ‘‘ānanda, yehi ākārehi…pe… yehi uddesehi nāmakāyassa nāmasamūhassa paññatti hoti, yā esā ca vedanāya vedayitākāre vedayitaliṅge vedayitanimitte vedanāti uddese sati, saññāya sañjānanākāre sañjānanaliṅge sañjānananimitte saññāti uddese sati, saṅkhārānaṃ cetanākāre cetanāliṅge cetanānimitte cetanāti uddese sati, viññāṇassa vijānanākāre vijānanaliṅge vijānananimitte viññāṇanti uddese sati – ‘ayaṃ nāmakāyo’ti nāmakāyassa paññatti hoti. Tesu nāmakāyappaññattihetūsu vedanādīsu ākārādīsu asati api nu kho rūpakāye adhivacanasamphasso paññāyetha? Yvāyaṃ cattāro khandhe vatthuṃ katvā manodvāre adhivacanasamphassavevacano manosamphasso uppajjati, api nu kho so rūpakāye paññāyetha, pañca pasāde vatthuṃ katvā katvā uppajjeyyā’’ti. Atha āyasmā ānando ambarukkhe asati jamburukkhato ambapakkassa uppattiṃ viya rūpakāyato tassa uppattiṃ asampaṭicchanto no hetaṃ bhanteti āha.

ទុតិយបញ្ហេ រុប្បនាការរុប្បនលិង្គរុប្បននិមិត្តវសេន រូបន្តិ ឧទ្ទេសវសេន ច អាការាទីនំ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ បដិឃសម្ផស្សោតិ សប្បដិឃំ រូបក្ខន្ធំ វត្ថុំ កត្វា ឧប្បជ្ជនកសម្ផស្សោ។ ឥធាបិ ថេរោ ជម្ពុរុក្ខេ អសតិ អម្ពរុក្ខតោ ជម្ពុបក្កស្ស ឧប្បត្តិំ វិយ នាមកាយតោ តស្ស ឧប្បត្តិំ អសម្បដិច្ឆន្តោ ‘‘នោ ហេតំ ភន្តេ’’តិ អាហ។

Dutiyapañhe ruppanākāraruppanaliṅgaruppananimittavasena rūpanti uddesavasena ca ākārādīnaṃ attho veditabbo. Paṭighasamphassoti sappaṭighaṃ rūpakkhandhaṃ vatthuṃ katvā uppajjanakasamphasso. Idhāpi thero jamburukkhe asati ambarukkhato jambupakkassa uppattiṃ viya nāmakāyato tassa uppattiṃ asampaṭicchanto ‘‘no hetaṃ bhante’’ti āha.

តតិយបញ្ហោ ឧភយវសេនេវ វុត្តោ។ តត្រ ថេរោ អាកាសេ អម្ពជម្ពុបក្កានំ ឧប្បត្តិំ វិយ នាមរូបាភាវេ ទ្វិន្នម្បិ ផស្សានំ ឧប្បត្តិំ អសម្បដិច្ឆន្តោ ‘‘នោ ហេតំ ភន្តេ’’តិ អាហ។

Tatiyapañho ubhayavaseneva vutto. Tatra thero ākāse ambajambupakkānaṃ uppattiṃ viya nāmarūpābhāve dvinnampi phassānaṃ uppattiṃ asampaṭicchanto ‘‘no hetaṃ bhante’’ti āha.

ឯវំ ទ្វិន្នំ ផស្សានំ វិសុំ វិសុំ បច្ចយំ ទស្សេត្វា ឥទានិ ទ្វិន្នម្បិ តេសំ អវិសេសតោ នាមរូបបច្ចយតំ ទស្សេតុំ – ‘‘យេហិ អានន្ទ អាការេហី’’តិ ចតុត្ថំ បញ្ហំ អារភិ។ យទិទំ នាមរូបន្តិ យំ ឥទំ នាមរូបំ, យំ ឥទំ ឆសុបិ ទ្វារេសុ នាមរូបំ, ឯសេវ ហេតុ ឯសេវ បច្ចយោតិ អត្ថោ។ ចក្ខុទ្វារាទីសុ ហិ ចក្ខាទីនិ ចេវ រូបារម្មណាទីនិ ច រូបំ, សម្បយុត្តកា ខន្ធា នាមន្តិ ឯវំ បញ្ចវិធោបិ សោ ផស្សោ នាមរូបបច្ចយាវ ផស្សោ។ មនោទ្វារេបិ ហទយវត្ថុញ្ចេវ យញ្ច រូបំ អារម្មណំ ហោតិ, ឥទំ រូបំ។ សម្បយុត្តធម្មា ចេវ យញ្ច អរូបំ អារម្មណំ ហោតិ, ឥទំ អរូបំ នាម។ ឯវំ មនោសម្ផស្សោបិ នាមរូបបច្ចយា ផស្សោតិ វេទិតព្ពោ។ នាមរូបំ បនស្ស ពហុធា បច្ចយោ ហោតិ។

Evaṃ dvinnaṃ phassānaṃ visuṃ visuṃ paccayaṃ dassetvā idāni dvinnampi tesaṃ avisesato nāmarūpapaccayataṃ dassetuṃ – ‘‘yehi ānanda ākārehī’’ti catutthaṃ pañhaṃ ārabhi. Yadidaṃ nāmarūpanti yaṃ idaṃ nāmarūpaṃ, yaṃ idaṃ chasupi dvāresu nāmarūpaṃ, eseva hetu eseva paccayoti attho. Cakkhudvārādīsu hi cakkhādīni ceva rūpārammaṇādīni ca rūpaṃ, sampayuttakā khandhā nāmanti evaṃ pañcavidhopi so phasso nāmarūpapaccayāva phasso. Manodvārepi hadayavatthuñceva yañca rūpaṃ ārammaṇaṃ hoti, idaṃ rūpaṃ. Sampayuttadhammā ceva yañca arūpaṃ ārammaṇaṃ hoti, idaṃ arūpaṃ nāma. Evaṃ manosamphassopi nāmarūpapaccayā phassoti veditabbo. Nāmarūpaṃ panassa bahudhā paccayo hoti.

១១៥. ន ឱក្កមិស្សថាតិ បវិសិត្វា បវត្តមានំ វិយ បដិសន្ធិវសេន ន វត្តិស្សថ។ សមុច្ចិស្សថាតិ បដិសន្ធិវិញ្ញាណេ អសតិ អបិ នុ ខោ សុទ្ធំ អវសេសំ នាមរូបំ អន្តោមាតុកុច្ឆិស្មិំ កលលាទិភាវេន សមុច្ចិតំ មិស្សកភូតំ ហុត្វា វត្តិស្សថ។ ឱក្កមិត្វា វោក្កមិស្សថាតិ បដិសន្ធិវសេន ឱក្កមិត្វា ចុតិវសេន វោក្កមិស្សថ, និរុជ្ឈិស្សថាតិ អត្ថោ។ សោ បនស្ស និរោធោ ន តស្សេវ ចិត្តស្ស និរោធេន, ន តតោ ទុតិយតតិយានំ និរោធេន ហោតិ។ បដិសន្ធិចិត្តេន ហិ សទ្ធិំ សមុដ្ឋិតានិ សមតិំស កម្មជរូបានិ និព្ពត្តន្តិ។ តេសុ បន ឋិតេសុយេវ សោឡស ភវង្គចិត្តានិ ឧប្បជ្ជិត្វា និរុជ្ឈន្តិ។ ឯតស្មិំ អន្តរេ គហិតបដិសន្ធិកស្ស ទារកស្ស វា មាតុយា វា បនស្ស អន្តរាយោ នត្ថិ។ អយញ្ហិ អនោកាសោ នាម។ សចេ បន បដិសន្ធិចិត្តេន សទ្ធិំ សមុដ្ឋិតរូបានិ សត្តរសមស្ស ភវង្គស្ស បច្ចយំ ទាតុំ សក្កោន្តិ, បវត្តិ បវត្តតិ, បវេណី ឃដិយតិ។ សចេ បន ន សក្កោន្តិ, បវត្តិ នប្បវត្តតិ, បវេណី ន ឃដិយតិ, វោក្កមតិ នាម ហោតិ។ តំ សន្ធាយ ‘‘ឱក្កមិត្វា វោក្កមិស្សថា’’តិ វុត្តំ។

115.Na okkamissathāti pavisitvā pavattamānaṃ viya paṭisandhivasena na vattissatha. Samuccissathāti paṭisandhiviññāṇe asati api nu kho suddhaṃ avasesaṃ nāmarūpaṃ antomātukucchismiṃ kalalādibhāvena samuccitaṃ missakabhūtaṃ hutvā vattissatha. Okkamitvā vokkamissathāti paṭisandhivasena okkamitvā cutivasena vokkamissatha, nirujjhissathāti attho. So panassa nirodho na tasseva cittassa nirodhena, na tato dutiyatatiyānaṃ nirodhena hoti. Paṭisandhicittena hi saddhiṃ samuṭṭhitāni samatiṃsa kammajarūpāni nibbattanti. Tesu pana ṭhitesuyeva soḷasa bhavaṅgacittāni uppajjitvā nirujjhanti. Etasmiṃ antare gahitapaṭisandhikassa dārakassa vā mātuyā vā panassa antarāyo natthi. Ayañhi anokāso nāma. Sace pana paṭisandhicittena saddhiṃ samuṭṭhitarūpāni sattarasamassa bhavaṅgassa paccayaṃ dātuṃ sakkonti, pavatti pavattati, paveṇī ghaṭiyati. Sace pana na sakkonti, pavatti nappavattati, paveṇī na ghaṭiyati, vokkamati nāma hoti. Taṃ sandhāya ‘‘okkamitvā vokkamissathā’’ti vuttaṃ.

ឥត្ថត្តាយាតិ ឥត្ថភាវាយ, ឯវំ បរិបុណ្ណបញ្ចក្ខន្ធភាវាយាតិ អត្ថោ។ ទហរស្សេវ សតោតិ មន្ទស្ស ពាលស្សេវ សន្តស្ស។ វោច្ឆិជ្ជិស្សថាតិ ឧបច្ឆិជ្ជិស្សថ វុឌ្ឍិំ វិរូឡ្ហិំ វេបុល្លន្តិ វិញ្ញាណេ ឧបច្ឆិន្នេ សុទ្ធំ នាមរូបមេវ ឧដ្ឋហិត្វា បឋមវយវសេន វុឌ្ឍិំ, មជ្ឈិមវយវសេន វិរូឡ្ហិំ, បច្ឆិមវយវសេន វេបុល្លំ អបិ នុ ខោ អាបជ្ជិស្សថាតិ។ ទសវស្សវីសតិវស្សវស្សសតវស្សសហស្សសម្បាបនេន វា អបិ នុ ខោ វុឌ្ឍិំ វិរូឡ្ហិំ វេបុល្លំ អាបជ្ជិស្សថាតិ អត្ថោ។

Itthattāyāti itthabhāvāya, evaṃ paripuṇṇapañcakkhandhabhāvāyāti attho. Daharasseva satoti mandassa bālasseva santassa. Vocchijjissathāti upacchijjissatha vuḍḍhiṃ virūḷhiṃ vepullanti viññāṇe upacchinne suddhaṃ nāmarūpameva uṭṭhahitvā paṭhamavayavasena vuḍḍhiṃ, majjhimavayavasena virūḷhiṃ, pacchimavayavasena vepullaṃ api nu kho āpajjissathāti. Dasavassavīsativassavassasatavassasahassasampāpanena vā api nu kho vuḍḍhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjissathāti attho.

តស្មាតិហានន្ទាតិ យស្មា មាតុកុច្ឆិយំ បដិសន្ធិគ្គហណេបិ កុច្ឆិវាសេបិ កុច្ឆិតោ និក្ខមនេបិ, បវត្តិយំ ទសវស្សាទិកាលេបិ វិញ្ញាណមេវស្ស បច្ចយោ, តស្មា ឯសេវ ហេតុ ឯស បច្ចយោ នាមរូបស្ស, យទិទំ វិញ្ញាណំ។ យថា ហិ រាជា អត្តនោ បរិសំ និគ្គណ្ហន្តោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘‘ត្វំ ឧបរាជា, ត្វំ សេនាបតីតិ កេន កតោ ននុ មយា កតោ, សចេ ហិ មយិ អករោន្តេ ត្វំ អត្តនោ ធម្មតាយ ឧបរាជា វា សេនាបតិ វា ភវេយ្យាសិ, ជានេយ្យាម វោ ពល’’ន្តិ; ឯវមេវ វិញ្ញាណំ នាមរូបស្ស បច្ចយោ ហោតិ។ អត្ថតោ ឯវំ នាមរូបំ វទតិ វិយ ‘‘ត្វំ នាមំ, ត្វំ រូបំ, ត្វំ នាមរូបំ នាមាតិ កេន កតំ, ននុ មយា កតំ, សចេ ហិ មយិ បុរេចារិកេ ហុត្វា មាតុកុច្ឆិស្មិំ បដិសន្ធិំ អគណ្ហន្តេ ត្វំ នាមំ វា រូបំ វា នាមរូបំ វា ភវេយ្យាសិ, ជានេយ្យាម វោ ពល’’ន្តិ។ តំ បនេតំ វិញ្ញាណំ នាមរូបស្ស ពហុធា បច្ចយោ ហោតិ។

Tasmātihānandāti yasmā mātukucchiyaṃ paṭisandhiggahaṇepi kucchivāsepi kucchito nikkhamanepi, pavattiyaṃ dasavassādikālepi viññāṇamevassa paccayo, tasmā eseva hetu esa paccayo nāmarūpassa, yadidaṃ viññāṇaṃ. Yathā hi rājā attano parisaṃ niggaṇhanto evaṃ vadeyya – ‘‘tvaṃ uparājā, tvaṃ senāpatīti kena kato nanu mayā kato, sace hi mayi akaronte tvaṃ attano dhammatāya uparājā vā senāpati vā bhaveyyāsi, jāneyyāma vo bala’’nti; evameva viññāṇaṃ nāmarūpassa paccayo hoti. Atthato evaṃ nāmarūpaṃ vadati viya ‘‘tvaṃ nāmaṃ, tvaṃ rūpaṃ, tvaṃ nāmarūpaṃ nāmāti kena kataṃ, nanu mayā kataṃ, sace hi mayi purecārike hutvā mātukucchismiṃ paṭisandhiṃ agaṇhante tvaṃ nāmaṃ vā rūpaṃ vā nāmarūpaṃ vā bhaveyyāsi, jāneyyāma vo bala’’nti. Taṃ panetaṃ viññāṇaṃ nāmarūpassa bahudhā paccayo hoti.

១១៦. ទុក្ខសមុទយសម្ភវោតិ ទុក្ខរាសិសម្ភវោ។ យទិទំ នាមរូបន្តិ យំ ឥទំ នាមរូបំ, ឯសេវ ហេតុ ឯស បច្ចយោ។ យថា ហិ រាជបុរិសា រាជានំ និគ្គណ្ហន្តោ ឯវំ វទេយ្យុំ – ‘‘ត្វំ រាជាតិ កេន កតោ, ននុ មយា កតោ, សចេ ហិ មយិ ឧបរាជដ្ឋានេ, មយិ សេនាបតិដ្ឋានេ អតិដ្ឋន្តេ ត្វំ ឯកកោវ រាជា ភវេយ្យាសិ, បស្សេយ្យាម តេ រាជភាវ’’ន្តិ; ឯវមេវ នាមរូបម្បិ អត្ថតោ ឯវំ វិញ្ញាណំ វទតិ វិយ ‘‘ត្វំ បដិសន្ធិវិញ្ញាណន្តិ កេន កតំ, ននុ អម្ហេហិ កតំ, សចេ ហិ ត្វំ តយោ ខន្ធេ ហទយវត្ថុញ្ច អនិស្សាយ បដិសន្ធិវិញ្ញាណំ នាម ភវេយ្យាសិ, បស្សេយ្យាម តេ បដិសន្ធិវិញ្ញាណភាវ’’ន្តិ។ តញ្ច បនេតំ នាមរូបំ វិញ្ញាណស្ស ពហុធា បច្ចយោ ហោតិ។

116.Dukkhasamudayasambhavoti dukkharāsisambhavo. Yadidaṃ nāmarūpanti yaṃ idaṃ nāmarūpaṃ, eseva hetu esa paccayo. Yathā hi rājapurisā rājānaṃ niggaṇhanto evaṃ vadeyyuṃ – ‘‘tvaṃ rājāti kena kato, nanu mayā kato, sace hi mayi uparājaṭṭhāne, mayi senāpatiṭṭhāne atiṭṭhante tvaṃ ekakova rājā bhaveyyāsi, passeyyāma te rājabhāva’’nti; evameva nāmarūpampi atthato evaṃ viññāṇaṃ vadati viya ‘‘tvaṃ paṭisandhiviññāṇanti kena kataṃ, nanu amhehi kataṃ, sace hi tvaṃ tayo khandhe hadayavatthuñca anissāya paṭisandhiviññāṇaṃ nāma bhaveyyāsi, passeyyāma te paṭisandhiviññāṇabhāva’’nti. Tañca panetaṃ nāmarūpaṃ viññāṇassa bahudhā paccayo hoti.

ឯត្តាវតា ខោតិ វិញ្ញាណេ នាមរូបស្ស បច្ចយេ ហោន្តេ, នាមរូបេ វិញ្ញាណស្ស បច្ចយេ ហោន្តេ, ទ្វីសុ អញ្ញមញ្ញបច្ចយវសេន បវត្តេសុ ឯត្តកេន ជាយេថ វា…បេ.… ឧបបជ្ជេថ វា, ជាតិអាទយោ បញ្ញាយេយ្យុំ អបរាបរំ វា ចុតិបដិសន្ធិយោតិ។

Ettāvatā khoti viññāṇe nāmarūpassa paccaye honte, nāmarūpe viññāṇassa paccaye honte, dvīsu aññamaññapaccayavasena pavattesu ettakena jāyetha vā…pe… upapajjetha vā, jātiādayo paññāyeyyuṃ aparāparaṃ vā cutipaṭisandhiyoti.

អធិវចនបថោតិ ‘‘សិរិវឌ្ឍកោ ធនវឌ្ឍកោ’’តិអាទិកស្ស អត្ថំ អទិស្វា វចនមត្តមេវ អធិកិច្ច បវត្តស្ស វោហារស្ស បថោ។ និរុត្តិបថោតិ សរតីតិ សតោ, សម្បជានាតីតិ សម្បជានោតិអាទិកស្ស ការណាបទេសវសេន បវត្តស្ស វោហារស្ស បថោ។ បញ្ញត្តិបថោតិ – ‘‘បណ្ឌិតោ ព្យត្តោ មេធាវី និបុណោ កតបរប្បវាទោ’’តិអាទិកស្ស នានប្បការតោ ញាបនវសេន បវត្តស្ស វោហារស្ស បថោ។ ឥតិ តីហិ បទេហិ អធិវចនាទីនំ វត្ថុភូតា ខន្ធាវ កថិតា។ បញ្ញាវចរន្តិ បញ្ញាយ អវចរិតព្ពំ ជានិតព្ពំ។ វដ្ដំ វត្តតីតិ សំសារវដ្ដំ វត្តតិ។ ឥត្ថត្តន្តិ ឥត្ថំភាវោ, ខន្ធបញ្ចកស្សេតំ នាមំ។ បញ្ញាបនាយាតិ នាមបញ្ញត្តត្ថាយ។ ‘‘វេទនា សញ្ញា’’តិអាទិនា នាមបញ្ញត្តត្ថាយ, ខន្ធបញ្ចកម្បិ ឯត្តាវតា បញ្ញាយតីតិ អត្ថោ។ យទិទំ នាមរូបំ សហ វិញ្ញាណេនាតិ យំ ឥទំ នាមរូបំ សហ វិញ្ញាណេន អញ្ញមញ្ញបច្ចយតាយ បវត្តតិ, ឯត្តាវតាតិ វុត្តំ ហោតិ។ ឥទញ្ហេត្ថ និយ្យាតិតវចនំ។

Adhivacanapathoti ‘‘sirivaḍḍhako dhanavaḍḍhako’’tiādikassa atthaṃ adisvā vacanamattameva adhikicca pavattassa vohārassa patho. Niruttipathoti saratīti sato, sampajānātīti sampajānotiādikassa kāraṇāpadesavasena pavattassa vohārassa patho. Paññattipathoti – ‘‘paṇḍito byatto medhāvī nipuṇo kataparappavādo’’tiādikassa nānappakārato ñāpanavasena pavattassa vohārassa patho. Iti tīhi padehi adhivacanādīnaṃ vatthubhūtā khandhāva kathitā. Paññāvacaranti paññāya avacaritabbaṃ jānitabbaṃ. Vaṭṭaṃ vattatīti saṃsāravaṭṭaṃ vattati. Itthattanti itthaṃbhāvo, khandhapañcakassetaṃ nāmaṃ. Paññāpanāyāti nāmapaññattatthāya. ‘‘Vedanā saññā’’tiādinā nāmapaññattatthāya, khandhapañcakampi ettāvatā paññāyatīti attho. Yadidaṃ nāmarūpaṃ saha viññāṇenāti yaṃ idaṃ nāmarūpaṃ saha viññāṇena aññamaññapaccayatāya pavattati, ettāvatāti vuttaṃ hoti. Idañhettha niyyātitavacanaṃ.

អត្តបញ្ញត្តិវណ្ណនា

Attapaññattivaṇṇanā

១១៧. ឥតិ ភគវា – ‘‘គម្ភីរោ ចាយំ, អានន្ទ, បដិច្ចសមុប្បាទោ, គម្ភីរាវភាសោ ចា’’តិ បទស្ស អនុសន្ធិំ ទស្សេត្វា ឥទានិ ‘‘តន្តាកុលកជាតា’’តិ បទស្ស អនុសន្ធិំ ទស្សេន្តោ ‘‘កិត្តាវតា ចា’’តិអាទិកំ ទេសនំ អារភិ។ តត្ថ រូបិំ វា ហិ, អានន្ទ, បរិត្តំ អត្តានន្តិអាទីសុ យោ អវឌ្ឍិតំ កសិណនិមិត្តំ អត្តាតិ គណ្ហាតិ, សោ រូបិំ បរិត្តំ បញ្ញបេតិ។ យោ បន នានាកសិណលាភី ហោតិ, សោ តំ កទាចិ នីលោ, កទាចិ បីតកោតិ បញ្ញបេតិ។ យោ វឌ្ឍិតំ កសិណនិមិត្តំ អត្តាតិ គណ្ហាតិ, សោ រូបិំ អនន្តំ បញ្ញបេតិ។ យោ វា បន អវឌ្ឍិតំ កសិណនិមិត្តំ ឧគ្ឃាដេត្វា និមិត្តផុដ្ឋោកាសំ វា តត្ថ បវត្តេ ចត្តារោ ខន្ធេ វា តេសុ វិញ្ញាណមត្តមេវ វា អត្តាតិ គណ្ហាតិ, សោ អរូបិំ បរិត្តំ បញ្ញបេតិ។ យោ វឌ្ឍិតំ និមិត្តំ ឧគ្ឃាដេត្វា និមិត្តផុដ្ឋោកាសំ វា តត្ថ បវត្តេ ចត្តារោ ខន្ធេ វា តេសុ វិញ្ញាណមត្តមេវ វា អត្តាតិ គណ្ហាតិ, សោ អរូបិំ អនន្តំ បញ្ញបេតិ។

117. Iti bhagavā – ‘‘gambhīro cāyaṃ, ānanda, paṭiccasamuppādo, gambhīrāvabhāso cā’’ti padassa anusandhiṃ dassetvā idāni ‘‘tantākulakajātā’’ti padassa anusandhiṃ dassento ‘‘kittāvatā cā’’tiādikaṃ desanaṃ ārabhi. Tattha rūpiṃ vā hi, ānanda, parittaṃ attānantiādīsu yo avaḍḍhitaṃ kasiṇanimittaṃ attāti gaṇhāti, so rūpiṃ parittaṃ paññapeti. Yo pana nānākasiṇalābhī hoti, so taṃ kadāci nīlo, kadāci pītakoti paññapeti. Yo vaḍḍhitaṃ kasiṇanimittaṃ attāti gaṇhāti, so rūpiṃ anantaṃ paññapeti. Yo vā pana avaḍḍhitaṃ kasiṇanimittaṃ ugghāṭetvā nimittaphuṭṭhokāsaṃ vā tattha pavatte cattāro khandhe vā tesu viññāṇamattameva vā attāti gaṇhāti, so arūpiṃ parittaṃ paññapeti. Yo vaḍḍhitaṃ nimittaṃ ugghāṭetvā nimittaphuṭṭhokāsaṃ vā tattha pavatte cattāro khandhe vā tesu viññāṇamattameva vā attāti gaṇhāti, so arūpiṃ anantaṃ paññapeti.

១១៨. តត្រានន្ទាតិ ឯត្ថ តត្រាតិ តេសុ ចតូសុ ទិដ្ឋិគតិកេសុ។ ឯតរហិ វាតិ ឥទានេវ, ន ឥតោ បរំ។ ឧច្ឆេទវសេនេតំ វុត្តំ។ តត្ថភាវិំ វាតិ តត្ថ វា បរលោកេ ភាវិំ។ សស្សតវសេនេតំ វុត្តំ។ អតថំ វា បន សន្តន្តិ អតថសភាវំ សមានំ។ តថត្តាយាតិ តថភាវាយ។ ឧបកប្បេស្សាមីតិ សម្បាទេស្សាមិ។ ឥមិនា វិវាទំ ទស្សេតិ។ ឧច្ឆេទវាទី ហិ ‘‘សស្សតវាទិនោ អត្តានំ អតថំ អនុច្ឆេទសភាវម្បិ សមានំ តថត្ថាយ ឧច្ឆេទសភាវាយ ឧបកប្បេស្សាមិ, សស្សតវាទញ្ច ជានាបេត្វា ឧច្ឆេទវាទមេវ នំ គាហេស្សាមី’’តិ ចិន្តេតិ។ សស្សតវាទីបិ ‘‘ឧច្ឆេទវាទិនោ អត្តានំ អតថំ អសស្សតសភាវម្បិ សមានំ តថត្ថាយ សស្សតភាវាយ ឧបកប្បេស្សាមិ, ឧច្ឆេទវាទញ្ច ជានាបេត្វា សស្សតវាទមេវ នំ គាហេស្សាមី’’តិ ចិន្តេតិ។

118.Tatrānandāti ettha tatrāti tesu catūsu diṭṭhigatikesu. Etarahi vāti idāneva, na ito paraṃ. Ucchedavasenetaṃ vuttaṃ. Tatthabhāviṃ vāti tattha vā paraloke bhāviṃ. Sassatavasenetaṃ vuttaṃ. Atathaṃ vā pana santanti atathasabhāvaṃ samānaṃ. Tathattāyāti tathabhāvāya. Upakappessāmīti sampādessāmi. Iminā vivādaṃ dasseti. Ucchedavādī hi ‘‘sassatavādino attānaṃ atathaṃ anucchedasabhāvampi samānaṃ tathatthāya ucchedasabhāvāya upakappessāmi, sassatavādañca jānāpetvā ucchedavādameva naṃ gāhessāmī’’ti cinteti. Sassatavādīpi ‘‘ucchedavādino attānaṃ atathaṃ asassatasabhāvampi samānaṃ tathatthāya sassatabhāvāya upakappessāmi, ucchedavādañca jānāpetvā sassatavādameva naṃ gāhessāmī’’ti cinteti.

ឯវំ សន្តំ ខោតិ ឯវំ សមានំ រូបិំ បរិត្តំ អត្តានំ បញ្ញបេន្តន្តិ អត្ថោ។ រូបិន្តិ រូបកសិណលាភិំ។ បរិត្តត្តានុទិដ្ឋិ អនុសេតីតិ បរិត្តោ អត្តាតិ អយំ ទិដ្ឋិ អនុសេតិ, សា បន ន វល្លិ វិយ ច លតា វិយ ច អនុសេតិ។ អប្បហីនដ្ឋេន អនុសេតីតិ វេទិតព្ពោ។ ឥច្ចាលំ វចនាយាតិ តំ បុគ្គលំ ឯវរូបា ទិដ្ឋិ អនុសេតីតិ វត្តុំ យុត្តំ។ ឯស នយោ សព្ពត្ថ។

Evaṃsantaṃ khoti evaṃ samānaṃ rūpiṃ parittaṃ attānaṃ paññapentanti attho. Rūpinti rūpakasiṇalābhiṃ. Parittattānudiṭṭhi anusetīti paritto attāti ayaṃ diṭṭhi anuseti, sā pana na valli viya ca latā viya ca anuseti. Appahīnaṭṭhena anusetīti veditabbo. Iccālaṃ vacanāyāti taṃ puggalaṃ evarūpā diṭṭhi anusetīti vattuṃ yuttaṃ. Esa nayo sabbattha.

អរូបិន្តិ ឯត្ថ បន អរូបកសិណលាភិំ, អរូបក្ខន្ធគោចរំ វាតិ ឯវមត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ ឯត្តាវតា លាភិនោ ចត្តារោ, តេសំ អន្តេវាសិកា ចត្តារោ, តក្កិកា ចត្តារោ, តេសំ អន្តេវាសិកា ចត្តារោតិ អត្តតោ សោឡស ទិដ្ឋិគតិកា ទស្សិតា ហោន្តិ។

Arūpinti ettha pana arūpakasiṇalābhiṃ, arūpakkhandhagocaraṃ vāti evamattho daṭṭhabbo. Ettāvatā lābhino cattāro, tesaṃ antevāsikā cattāro, takkikā cattāro, tesaṃ antevāsikā cattāroti attato soḷasa diṭṭhigatikā dassitā honti.

នអត្តបញ្ញត្តិវណ្ណនា

Naattapaññattivaṇṇanā

១១៩. ឯវំ យេ អត្តានំ បញ្ញបេន្តិ, តេ ទស្សេត្វា ឥទានិ យេ ន បញ្ញបេន្តិ, តេ ទស្សេតុំ – ‘‘កិត្តាវតា ច អានន្ទា’’តិអាទិមាហ។ កេ បន ន បញ្ញបេន្តិ? សព្ពេ តាវ អរិយបុគ្គលា ន បញ្ញបេន្តិ។ យេ ច ពហុស្សុតា តិបិដកធរា ទ្វិបិដកធរា ឯកបិដកធរា, អន្តមសោ ឯកនិកាយម្បិ សាធុកំ វិនិច្ឆិនិត្វា ឧគ្គហិតធម្មកថិកោបិ អារទ្ធវិបស្សកោបិ បុគ្គលោ, តេ ន បញ្ញបេន្តិយេវ។ ឯតេសញ្ហិ បដិភាគកសិណេ បដិភាគកសិណមិច្ចេវ ញាណំ ហោតិ។ អរូបក្ខន្ធេសុ ច អរូបក្ខន្ធា ឥច្ចេវ។

119. Evaṃ ye attānaṃ paññapenti, te dassetvā idāni ye na paññapenti, te dassetuṃ – ‘‘kittāvatā ca ānandā’’tiādimāha. Ke pana na paññapenti? Sabbe tāva ariyapuggalā na paññapenti. Ye ca bahussutā tipiṭakadharā dvipiṭakadharā ekapiṭakadharā, antamaso ekanikāyampi sādhukaṃ vinicchinitvā uggahitadhammakathikopi āraddhavipassakopi puggalo, te na paññapentiyeva. Etesañhi paṭibhāgakasiṇe paṭibhāgakasiṇamicceva ñāṇaṃ hoti. Arūpakkhandhesu ca arūpakkhandhā icceva.

អត្តសមនុបស្សនាវណ្ណនា

Attasamanupassanāvaṇṇanā

១២១. ឯវំ យេ ន បញ្ញបេន្តិ, តេ ទស្សេត្វា ឥទានិ យេ តេ បញ្ញបេន្តិ, តេ យស្មា ទិដ្ឋិវសេន សមនុបស្សិត្វា បញ្ញបេន្តិ, សា ច នេសំ សមនុបស្សនា វីសតិវត្ថុកាយ សក្កាយទិដ្ឋិយា អប្បហីនត្តា ហោតិ, តស្មា តំ វីសតិវត្ថុកំ សក្កាយទិដ្ឋិំ ទស្សេតុំ បុន កិត្តាវតា ច អានន្ទាតិអាទិមាហ។

121. Evaṃ ye na paññapenti, te dassetvā idāni ye te paññapenti, te yasmā diṭṭhivasena samanupassitvā paññapenti, sā ca nesaṃ samanupassanā vīsativatthukāya sakkāyadiṭṭhiyā appahīnattā hoti, tasmā taṃ vīsativatthukaṃ sakkāyadiṭṭhiṃ dassetuṃ puna kittāvatā ca ānandātiādimāha.

តត្ថ វេទនំ វា ហីតិ ឥមិនា វេទនាក្ខន្ធវត្ថុកា សក្កាយទិដ្ឋិ កថិតា។ អប្បដិសំវេទនោ មេ អត្តាតិ ឥមិនា រូបក្ខន្ធវត្ថុកា។ អត្តា មេ វេទិយតិ, វេទនាធម្មោ ហិ មេ អត្តាតិ ឥមិនា សញ្ញាសង្ខារវិញ្ញាណក្ខន្ធវត្ថុកា ។ ឥទញ្ហិ ខន្ធត្តយំ វេទនាសម្បយុត្តត្តា វេទិយតិ។ ឯតស្ស ច វេទនាធម្មោ អវិប្បយុត្តសភាវោ។

Tattha vedanaṃ vā hīti iminā vedanākkhandhavatthukā sakkāyadiṭṭhi kathitā. Appaṭisaṃvedano me attāti iminā rūpakkhandhavatthukā. Attā me vediyati, vedanādhammo hi me attāti iminā saññāsaṅkhāraviññāṇakkhandhavatthukā . Idañhi khandhattayaṃ vedanāsampayuttattā vediyati. Etassa ca vedanādhammo avippayuttasabhāvo.

១២២. ឥទានិ តត្ថ ទោសំ ទស្សេន្តោ – ‘‘តត្រានន្ទា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ តត្រាតិ តេសុ តីសុ ទិដ្ឋិគតិកេសុ។ យស្មិំ, អានន្ទ, សមយេតិអាទិ យោ យោ យំ យំ វេទនំ អត្តាតិ សមនុបស្សតិ, តស្ស តស្ស អត្តនោ កទាចិ ភាវំ, កទាចិ អភាវន្តិ ឯវមាទិទោសទស្សនត្ថំ វុត្តំ។

122. Idāni tattha dosaṃ dassento – ‘‘tatrānandā’’tiādimāha. Tattha tatrāti tesu tīsu diṭṭhigatikesu. Yasmiṃ, ānanda, samayetiādi yo yo yaṃ yaṃ vedanaṃ attāti samanupassati, tassa tassa attano kadāci bhāvaṃ, kadāci abhāvanti evamādidosadassanatthaṃ vuttaṃ.

១២៣. អនិច្ចាទីសុ ហុត្វា អភាវតោ អនិច្ចា។ តេហិ តេហិ ការណេហិ សង្គម្ម សមាគម្ម កតាតិ សង្ខតា។ តំ តំ បច្ចយំ បដិច្ច សម្មា ការណេនេវ ឧប្បន្នាតិ បដិច្ចសមុប្បន្នា។ ខយោតិអាទិ សព្ពំ ភង្គស្ស វេវចនំ។ យញ្ហិ ភិជ្ជតិ, តំ ខិយតិបិ វយតិបិ វិរជ្ឈតិបិ និរុជ្ឈតិបិ, តស្មា ខយធម្មាតិអាទិ វុត្តំ។

123. Aniccādīsu hutvā abhāvato aniccā. Tehi tehi kāraṇehi saṅgamma samāgamma katāti saṅkhatā. Taṃ taṃ paccayaṃ paṭicca sammā kāraṇeneva uppannāti paṭiccasamuppannā. Khayotiādi sabbaṃ bhaṅgassa vevacanaṃ. Yañhi bhijjati, taṃ khiyatipi vayatipi virajjhatipi nirujjhatipi, tasmā khayadhammātiādi vuttaṃ.

ព្យគា មេតិ វិអគាតិ ព្យគា, វិគតោ និរុទ្ធោ មេ អត្តាតិ អត្ថោ។ កិំ បន ឯកស្សេវ តីសុបិ កាលេសុ – ‘‘ឯសោ មេ អត្តា’’តិ ហោតីតិ, កិំ បន ន ភវិស្សតិ? ទិដ្ឋិគតិកស្ស ហិ ថុសរាសិម្ហិ និក្ខិត្តខាណុកស្សេវ និច្ចលតា នាម នត្ថិ, វនមក្កដោ វិយ អញ្ញំ គណ្ហាតិ, អញ្ញំ មុញ្ចតិ។ អនិច្ចសុខទុក្ខវោកិណ្ណន្តិ វិសេសេន តំ តំ វេទនំ អត្តាតិ សមនុបស្សន្តោ អនិច្ចញ្ចេវ សុខញ្ច ទុក្ខញ្ច អត្តានំ សមនុបស្សតិ អវិសេសេន វេទនំ អត្តាតិ សមនុបស្សន្តោ វោកិណ្ណំ ឧប្បាទវយធម្មំ អត្តានំ សមនុបស្សតិ។ វេទនា ហិ តិវិធា ចេវ ឧប្បាទវយធម្មា ច, តញ្ចេស អត្តាតិ សមនុបស្សតិ។ ឥច្ចស្ស អនិច្ចោ ចេវ អត្តា អាបជ្ជតិ, ឯកក្ខណេ ច ពហូនំ វេទនានំ ឧប្បាទោ។ តំ ខោ បនេស អនិច្ចំ អត្តានំ អនុជានាតិ, ន ឯកក្ខណេ ពហូនំ វេទនានំ ឧប្បត្តិ អត្ថិ។ ឥមមត្ថំ សន្ធាយ – ‘‘តស្មាតិហានន្ទ, ឯតេនបេតំ នក្ខមតិ ‘វេទនា មេ អត្តា’តិ សមនុបស្សិតុ’’ន្តិ វុត្តំ។

Byagā meti viagāti byagā, vigato niruddho me attāti attho. Kiṃ pana ekasseva tīsupi kālesu – ‘‘eso me attā’’ti hotīti, kiṃ pana na bhavissati? Diṭṭhigatikassa hi thusarāsimhi nikkhittakhāṇukasseva niccalatā nāma natthi, vanamakkaṭo viya aññaṃ gaṇhāti, aññaṃ muñcati. Aniccasukhadukkhavokiṇṇanti visesena taṃ taṃ vedanaṃ attāti samanupassanto aniccañceva sukhañca dukkhañca attānaṃ samanupassati avisesena vedanaṃ attāti samanupassanto vokiṇṇaṃ uppādavayadhammaṃ attānaṃ samanupassati. Vedanā hi tividhā ceva uppādavayadhammā ca, tañcesa attāti samanupassati. Iccassa anicco ceva attā āpajjati, ekakkhaṇe ca bahūnaṃ vedanānaṃ uppādo. Taṃ kho panesa aniccaṃ attānaṃ anujānāti, na ekakkhaṇe bahūnaṃ vedanānaṃ uppatti atthi. Imamatthaṃ sandhāya – ‘‘tasmātihānanda, etenapetaṃ nakkhamati ‘vedanā me attā’ti samanupassitu’’nti vuttaṃ.

១២៤. យត្ថ បនាវុសោតិ យត្ថ សុទ្ធរូបក្ខន្ធេ សព្ពសោ វេទយិតំ នត្ថិ។ អបិ នុ ខោ តត្ថាតិ អបិ នុ ខោ តស្មិំ វេទនាវិរហិតេ តាលវណ្ដេ វា វាតបានេ វា អស្មីតិ ឯវំ អហំការោ ឧប្បជ្ជេយ្យាតិ អត្ថោ។ តស្មាតិហានន្ទាតិ យស្មា សុទ្ធរូបក្ខន្ធោ ឧដ្ឋាយ អហមស្មីតិ ន វទតិ, តស្មា ឯតេនបិ ឯតំ នក្ខមតីតិ អត្ថោ។ អបិ នុ ខោ តត្ថ អយមហមស្មីតិ សិយាតិ អបិ នុ ខោ តេសុ វេទនាធម្មេសុ តីសុ ខន្ធេសុ ឯកធម្មោបិ អយំ នាម អហមស្មីតិ ឯវំ វត្តព្ពោ សិយា។ អថ វា វេទនានិរោធា សហេវ វេទនាយ និរុទ្ធេសុ តេសុ តីសុ ខន្ធេសុ អបិ នុ ខោ អយមហមស្មីតិ វា អហមស្មីតិ វា ឧប្បជ្ជេយ្យាតិ អត្ថោ។ អថាយស្មា អានន្ទោ សសវិសាណស្ស តិខិណភាវំ វិយ តំ អសម្បដិច្ឆន្តោ នោ ហេតំ ភន្តេតិ អាហ។

124.Yattha panāvusoti yattha suddharūpakkhandhe sabbaso vedayitaṃ natthi. Api nu kho tatthāti api nu kho tasmiṃ vedanāvirahite tālavaṇṭe vā vātapāne vā asmīti evaṃ ahaṃkāro uppajjeyyāti attho. Tasmātihānandāti yasmā suddharūpakkhandho uṭṭhāya ahamasmīti na vadati, tasmā etenapi etaṃ nakkhamatīti attho. Api nu kho tattha ayamahamasmīti siyāti api nu kho tesu vedanādhammesu tīsu khandhesu ekadhammopi ayaṃ nāma ahamasmīti evaṃ vattabbo siyā. Atha vā vedanānirodhā saheva vedanāya niruddhesu tesu tīsu khandhesu api nu kho ayamahamasmīti vā ahamasmīti vā uppajjeyyāti attho. Athāyasmā ānando sasavisāṇassa tikhiṇabhāvaṃ viya taṃ asampaṭicchanto no hetaṃ bhanteti āha.

ឯត្តាវតា កិំ កថិតំ ហោតិ? វដ្ដកថា កថិតា ហោតិ។ ភគវា ហិ វដ្ដកថំ កថេន្តោ កត្ថចិ អវិជ្ជាសីសេន កថេសិ, កត្ថចិ តណ្ហាសីសេន, កត្ថចិ ទិដ្ឋិសីសេន។ តត្ថ ‘‘បុរិមា, ភិក្ខវេ, កោដិ នប្បញ្ញាយតិ អវិជ្ជាយ, ‘ឥតោ បុព្ពេ អវិជ្ជា នាហោសិ, អថ បច្ឆា សមភវី’តិ។ ឯវញ្ចិទំ, ភិក្ខវេ, វុច្ចតិ។ អថ ច បន បញ្ញាយតិ ឥទប្បច្ចយា អវិជ្ជា’’តិ (អ. និ. ១០.៦១) ឯវំ អវិជ្ជាសីសេន កថិតា។ ‘‘បុរិមា, ភិក្ខវេ, កោដិ នប្បញ្ញាយតិ ភវតណ្ហាយ, ‘ឥតោ បុព្ពេ ភវតណ្ហា នាហោសិ, អថ បច្ឆា សមភវី’តិ។ ឯវញ្ចិទំ, ភិក្ខវេ, វុច្ចតិ។ អថ ច បន បញ្ញាយតិ ឥទប្បច្ចយា ភវតណ្ហា’’តិ (អ. និ. ១០.៦២) ឯវំ តណ្ហាសីសេន កថិតា។ ‘‘បុរិមា, ភិក្ខវេ, កោដិ នប្បញ្ញាយតិ ភវទិដ្ឋិយា, ‘ឥតោ បុព្ពេ ភវទិដ្ឋិ នាហោសិ, អថ បច្ឆា សមភវី’តិ, ឯវញ្ចិទំ, ភិក្ខវេ, វុច្ចតិ។ អថ ច បន បញ្ញាយតិ ឥទប្បច្ចយា ភវទិដ្ឋី’’តិ ឯវំ ទិដ្ឋិសីសេន កថិតា។ ឥធាបិ ទិដ្ឋិសីសេនេវ កថិតា។

Ettāvatā kiṃ kathitaṃ hoti? Vaṭṭakathā kathitā hoti. Bhagavā hi vaṭṭakathaṃ kathento katthaci avijjāsīsena kathesi, katthaci taṇhāsīsena, katthaci diṭṭhisīsena. Tattha ‘‘purimā, bhikkhave, koṭi nappaññāyati avijjāya, ‘ito pubbe avijjā nāhosi, atha pacchā samabhavī’ti. Evañcidaṃ, bhikkhave, vuccati. Atha ca pana paññāyati idappaccayā avijjā’’ti (a. ni. 10.61) evaṃ avijjāsīsena kathitā. ‘‘Purimā, bhikkhave, koṭi nappaññāyati bhavataṇhāya, ‘ito pubbe bhavataṇhā nāhosi, atha pacchā samabhavī’ti. Evañcidaṃ, bhikkhave, vuccati. Atha ca pana paññāyati idappaccayā bhavataṇhā’’ti (a. ni. 10.62) evaṃ taṇhāsīsena kathitā. ‘‘Purimā, bhikkhave, koṭi nappaññāyati bhavadiṭṭhiyā, ‘ito pubbe bhavadiṭṭhi nāhosi, atha pacchā samabhavī’ti, evañcidaṃ, bhikkhave, vuccati. Atha ca pana paññāyati idappaccayā bhavadiṭṭhī’’ti evaṃ diṭṭhisīsena kathitā. Idhāpi diṭṭhisīseneva kathitā.

ទិដ្ឋិគតិកោ ហិ សុខាទិវេទនំ អត្តាតិ គហេត្វា អហង្ការមមង្ការបរាមាសវសេន សព្ពភវយោនិគតិ – វិញ្ញាណដ្ឋិតិសត្តាវាសេសុ តតោ តតោ ចវិត្វា តត្ថ តត្ថ ឧបបជ្ជន្តោ មហាសមុទ្ទេ វាតុក្ខិត្តនាវា វិយ សតតំ សមិតំ បរិព្ភមតិ, វដ្ដតោ សីសំ ឧក្ខិបិតុំយេវ ន សក្កោតិ។

Diṭṭhigatiko hi sukhādivedanaṃ attāti gahetvā ahaṅkāramamaṅkāraparāmāsavasena sabbabhavayonigati – viññāṇaṭṭhitisattāvāsesu tato tato cavitvā tattha tattha upapajjanto mahāsamudde vātukkhittanāvā viya satataṃ samitaṃ paribbhamati, vaṭṭato sīsaṃ ukkhipituṃyeva na sakkoti.

១២៦. ឥតិ ភគវា បច្ចយាការមូឡ្ហស្ស ទិដ្ឋិគតិកស្ស ឯត្តកេន កថាមគ្គេន វដ្ដំ កថេត្វា ឥទានិ វិវដ្ដំ កថេន្តោ យតោ ខោ បន, អានន្ទ, ភិក្ខូតិអាទិមាហ។

126. Iti bhagavā paccayākāramūḷhassa diṭṭhigatikassa ettakena kathāmaggena vaṭṭaṃ kathetvā idāni vivaṭṭaṃ kathento yato kho pana, ānanda, bhikkhūtiādimāha.

តញ្ច បន វិវដ្ដកថំ ភគវា ទេសនាសុ កុសលត្តា វិស្សដ្ឋកម្មដ្ឋានំ នវកម្មាទិវសេន វិក្ខិត្តបុគ្គលំ អនាមសិត្វា ការកស្ស សតិបដ្ឋានវិហារិនោ បុគ្គលស្ស វសេន អារភន្តោ នេវ វេទនំ អត្តានំ សមនុបស្សតីតិអាទិមាហ។ ឯវរូបោ ហិ ភិក្ខុ – ‘‘យំ កិញ្ចិ រូបំ អតីតានាគតបច្ចុប្បន្នំ អជ្ឈត្តំ វា ពហិទ្ធា វា ឱឡារិកំ វា សុខុមំ វា ហីនំ វា បណីតំ វា យំ ទូរេ វា សន្តិកេ វា, សព្ពំ រូបំ អនិច្ចតោ វវត្ថបេតិ, ឯកំ សម្មសនំ។ ទុក្ខតោ វវត្ថបេតិ, ឯកំ សម្មសនំ។ អនត្តតោ វវត្ថបេតិ, ឯកំ សម្មសន’’ន្តិអាទិនា នយេន វុត្តស្ស សម្មសនញាណស្ស វសេន សព្ពធម្មេសុ បវត្តត្តា នេវ វេទនំ អត្តាតិ សមនុបស្សតិ, ន អញ្ញំ, សោ ឯវំ អសមនុបស្សន្តោ ន កិញ្ចិ លោកេ ឧបាទិយតីតិ ខន្ធលោកាទិភេទេ លោកេ រូបាទីសុ ធម្មេសុ កិញ្ចិ ឯកធម្មម្បិ អត្តាតិ វា អត្តនិយន្តិ វា ន ឧបាទិយតិ។

Tañca pana vivaṭṭakathaṃ bhagavā desanāsu kusalattā vissaṭṭhakammaṭṭhānaṃ navakammādivasena vikkhittapuggalaṃ anāmasitvā kārakassa satipaṭṭhānavihārino puggalassa vasena ārabhanto neva vedanaṃ attānaṃ samanupassatītiādimāha. Evarūpo hi bhikkhu – ‘‘yaṃ kiñci rūpaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ ajjhattaṃ vā bahiddhā vā oḷārikaṃ vā sukhumaṃ vā hīnaṃ vā paṇītaṃ vā yaṃ dūre vā santike vā, sabbaṃ rūpaṃ aniccato vavatthapeti, ekaṃ sammasanaṃ. Dukkhato vavatthapeti, ekaṃ sammasanaṃ. Anattato vavatthapeti, ekaṃ sammasana’’ntiādinā nayena vuttassa sammasanañāṇassa vasena sabbadhammesu pavattattā neva vedanaṃ attāti samanupassati, na aññaṃ, so evaṃ asamanupassanto na kiñci loke upādiyatīti khandhalokādibhede loke rūpādīsu dhammesu kiñci ekadhammampi attāti vā attaniyanti vā na upādiyati.

អនុបាទិយំ ន បរិតស្សតីតិ អនុបាទិយន្តោ តណ្ហាទិដ្ឋិមានបរិតស្សនាយាបិ ន បរិតស្សតិ។ អបរិតស្សន្តិ អបរិតស្សមានោ។ បច្ចត្តំយេវ បរិនិព្ពាយតីតិ អត្តនាវ កិលេសបរិនិព្ពានេន បរិនិព្ពាយតិ។ ឯវំ បរិនិព្ពុតស្ស បនស្ស បច្ចវេក្ខណាបវត្តិទស្សនត្ថំ ខីណា ជាតីតិអាទិ វុត្តំ។

Anupādiyaṃna paritassatīti anupādiyanto taṇhādiṭṭhimānaparitassanāyāpi na paritassati. Aparitassanti aparitassamāno. Paccattaṃyeva parinibbāyatīti attanāva kilesaparinibbānena parinibbāyati. Evaṃ parinibbutassa panassa paccavekkhaṇāpavattidassanatthaṃ khīṇā jātītiādi vuttaṃ.

ឥតិ សា ទិដ្ឋីតិ យា តថាវិមុត្តស្ស អរហតោ ទិដ្ឋិ, សា ឯវំ ទិដ្ឋិ។ ‘‘ឥតិស្ស ទិដ្ឋី’’តិបិ បាឋោ។ យោ តថាវិមុត្តោ អរហា, ឯវមស្ស ទិដ្ឋីតិ អត្ថោ។ តទកល្លន្តិ តំ ន យុត្តំ។ កស្មា? ឯវញ្ហិ សតិ – ‘‘អរហា ន កិញ្ចិ ជានាតី’’តិ វុត្តំ ភវេយ្យ, ឯវំ ញត្វា វិមុត្តញ្ច អរហន្តំ ‘‘ន កិញ្ចិ ជានាតី’’តិ វត្តុំ ន យុត្តំ។ តេនេវ ចតុន្នម្បិ នយានំ អវសានេ – ‘‘តំ កិស្ស ហេតូ’’តិអាទិមាហ។

Iti sā diṭṭhīti yā tathāvimuttassa arahato diṭṭhi, sā evaṃ diṭṭhi. ‘‘Itissa diṭṭhī’’tipi pāṭho. Yo tathāvimutto arahā, evamassa diṭṭhīti attho. Tadakallanti taṃ na yuttaṃ. Kasmā? Evañhi sati – ‘‘arahā na kiñci jānātī’’ti vuttaṃ bhaveyya, evaṃ ñatvā vimuttañca arahantaṃ ‘‘na kiñci jānātī’’ti vattuṃ na yuttaṃ. Teneva catunnampi nayānaṃ avasāne – ‘‘taṃ kissa hetū’’tiādimāha.

តត្ថ យាវតា អានន្ទ អធិវចនន្តិ យត្តកោ អធិវចនសង្ខាតោ វោហារោ អត្ថិ។ យាវតា អធិវចនបថោតិ យត្តកោ អធិវចនស្ស បថោ, ខន្ធា អាយតនានិ ធាតុយោ វា អត្ថិ។ ឯស នយោ សព្ពត្ថ។ បញ្ញាវចរន្តិ បញ្ញាយ អវចរិតព្ពំ ខន្ធបញ្ចកំ។ តទភិញ្ញាតិ តំ អភិជានិត្វា។ ឯត្តកេន ភគវតា កិំ ទស្សិតំ? តន្តាកុលបទស្សេវ អនុសន្ធិ ទស្សិតោ។

Tattha yāvatā ānanda adhivacananti yattako adhivacanasaṅkhāto vohāro atthi. Yāvatā adhivacanapathoti yattako adhivacanassa patho, khandhā āyatanāni dhātuyo vā atthi. Esa nayo sabbattha. Paññāvacaranti paññāya avacaritabbaṃ khandhapañcakaṃ. Tadabhiññāti taṃ abhijānitvā. Ettakena bhagavatā kiṃ dassitaṃ? Tantākulapadasseva anusandhi dassito.

សត្តវិញ្ញាណដ្ឋិតិវណ្ណនា

Sattaviññāṇaṭṭhitivaṇṇanā

១២៧. ឥទានិ យោ – ‘‘ន បញ្ញបេតី’’តិ វុត្តោ, សោ យស្មា គច្ឆន្តោ គច្ឆន្តោ ឧភតោភាគវិមុត្តោ នាម ហោតិ។ យោ ច – ‘‘ន សមនុបស្សតី’’តិ វុត្តោ, សោ យស្មា គច្ឆន្តោ គច្ឆន្តោ បញ្ញាវិមុត្តោ នាម ហោតិ។ តស្មា តេសំ ហេដ្ឋា វុត្តានំ ទ្វិន្នំ ភិក្ខូនំ និគមនញ្ច នាមញ្ច ទស្សេតុំ សត្ត ខោ ឥមានន្ទ វិញ្ញាណដ្ឋិតិយោតិអាទិមាហ។

127. Idāni yo – ‘‘na paññapetī’’ti vutto, so yasmā gacchanto gacchanto ubhatobhāgavimutto nāma hoti. Yo ca – ‘‘na samanupassatī’’ti vutto, so yasmā gacchanto gacchanto paññāvimutto nāma hoti. Tasmā tesaṃ heṭṭhā vuttānaṃ dvinnaṃ bhikkhūnaṃ nigamanañca nāmañca dassetuṃ satta kho imānanda viññāṇaṭṭhitiyotiādimāha.

តត្ថ សត្តាតិ បដិសន្ធិវសេន វុត្តា, អារម្មណវសេន សង្គីតិសុត្តេ (ទី. និ. ៣.៣១១) វុត្តា ចតស្សោ អាគមិស្សន្តិ។ វិញ្ញាណំ តិដ្ឋតិ ឯត្ថាតិ វិញ្ញាណដ្ឋិតិ, វិញ្ញាណបតិដ្ឋានស្សេតំ អធិវចនំ។ ទ្វេ ច អាយតនានីតិ ទ្វេ និវាសដ្ឋានានិ។ និវាសដ្ឋានញ្ហិ ឥធាយតនន្តិ អធិប្បេតំ។ តេនេវ វក្ខតិ – ‘‘អសញ្ញសត្តាយតនំ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនមេវ ទុតិយ’’ន្តិ។ កស្មា បនេតំ សព្ពំ គហិតន្តិ? វដ្ដបរិយាទានត្ថំ។ វដ្ដញ្ហិ ន សុទ្ធវិញ្ញាណដ្ឋិតិវសេន សុទ្ធាយតនវសេន វា បរិយាទានំ គច្ឆតិ, ភវយោនិគតិសត្តាវាសវសេន បន គច្ឆតិ, តស្មា សព្ពមេតំ គហិតំ។

Tattha sattāti paṭisandhivasena vuttā, ārammaṇavasena saṅgītisutte (dī. ni. 3.311) vuttā catasso āgamissanti. Viññāṇaṃ tiṭṭhati etthāti viññāṇaṭṭhiti, viññāṇapatiṭṭhānassetaṃ adhivacanaṃ. Dve ca āyatanānīti dve nivāsaṭṭhānāni. Nivāsaṭṭhānañhi idhāyatananti adhippetaṃ. Teneva vakkhati – ‘‘asaññasattāyatanaṃ nevasaññānāsaññāyatanameva dutiya’’nti. Kasmā panetaṃ sabbaṃ gahitanti? Vaṭṭapariyādānatthaṃ. Vaṭṭañhi na suddhaviññāṇaṭṭhitivasena suddhāyatanavasena vā pariyādānaṃ gacchati, bhavayonigatisattāvāsavasena pana gacchati, tasmā sabbametaṃ gahitaṃ.

ឥទានិ អនុក្កមេន តមត្ថំ វិភជន្តោ កតមា សត្តាតិអាទិមាហ។ តត្ថ សេយ្យថាបីតិ និទស្សនត្ថេ និបាតោ, យថា មនុស្សាតិ អត្ថោ។ អបរិមាណេសុ ហិ ចក្កវាឡេសុ អបរិមាណានំ មនុស្សានំ វណ្ណសណ្ឋានាទិវសេន ទ្វេបិ ឯកសទិសា នត្ថិ។ យេបិ ហិ កត្ថចិ យមកភាតរោ វណ្ណេន វា សណ្ឋានេន វា ឯកសទិសា ហោន្តិ, តេសម្បិ អាលោកិតវិលោកិតកថិតហសិតគមនឋានាទីហិ វិសេសោ ហោតិយេវ។ តស្មា នានត្តកាយាតិ វុត្តា។ បដិសន្ធិសញ្ញា បន នេសំ តិហេតុកាបិ ទ្វិហេតុកាបិ អហេតុកាបិ ហោន្តិ, តស្មា នានត្តសញ្ញិនោតិ វុត្តា។ ឯកច្ចេ ច ទេវាតិ ឆ កាមាវចរទេវា។ តេសុ ហិ កេសញ្ចិ កាយោ នីលោ ហោតិ, កេសញ្ចិ បីតកាទិវណ្ណោ។ សញ្ញា បន នេសំ ទ្វិហេតុកាបិ តិហេតុកាបិ ហោន្តិ, អហេតុកា នត្ថិ។ ឯកច្ចេ ច វិនិបាតិកាតិ ចតុអបាយវិនិមុត្តា ឧត្តរមាតា យក្ខិនី, បិយង្ករមាតា, ផុស្សមិត្តា, ធម្មគុត្តាតិ ឯវមាទិកា អញ្ញេ ច វេមានិកា បេតា។ ឯតេសញ្ហិ បីតឱទាតកាឡមង្គុរច្ឆវិសាមវណ្ណាទិវសេន ចេវ កិសថូលរស្សទីឃវសេន ច កាយោ នានា ហោតិ, មនុស្សានំ វិយ ទ្វិហេតុកតិហេតុកអហេតុកវសេន សញ្ញាបិ។ តេ បន ទេវា វិយ ន មហេសក្ខា, កបណមនុស្សា វិយ អប្បេសក្ខា, ទុល្លភឃាសច្ឆាទនា ទុក្ខបីឡិតា វិហរន្តិ។ ឯកច្ចេ កាឡបក្ខេ ទុក្ខិតា ជុណ្ហបក្ខេ សុខិតា ហោន្តិ, តស្មា សុខសមុស្សយតោ វិនិបតិតត្តា វិនិបាតិកាតិ វុត្តា។ យេ បនេត្ថ តិហេតុកា តេសំ ធម្មាភិសមយោបិ ហោតិ, បិយង្ករមាតា ហិ យក្ខិនី បច្ចូសសមយេ អនុរុទ្ធត្ថេរស្ស ធម្មំ សជ្ឈាយតោ សុត្វា –

Idāni anukkamena tamatthaṃ vibhajanto katamā sattātiādimāha. Tattha seyyathāpīti nidassanatthe nipāto, yathā manussāti attho. Aparimāṇesu hi cakkavāḷesu aparimāṇānaṃ manussānaṃ vaṇṇasaṇṭhānādivasena dvepi ekasadisā natthi. Yepi hi katthaci yamakabhātaro vaṇṇena vā saṇṭhānena vā ekasadisā honti, tesampi ālokitavilokitakathitahasitagamanaṭhānādīhi viseso hotiyeva. Tasmā nānattakāyāti vuttā. Paṭisandhisaññā pana nesaṃ tihetukāpi dvihetukāpi ahetukāpi honti, tasmā nānattasaññinoti vuttā. Ekacce ca devāti cha kāmāvacaradevā. Tesu hi kesañci kāyo nīlo hoti, kesañci pītakādivaṇṇo. Saññā pana nesaṃ dvihetukāpi tihetukāpi honti, ahetukā natthi. Ekacce ca vinipātikāti catuapāyavinimuttā uttaramātā yakkhinī, piyaṅkaramātā, phussamittā, dhammaguttāti evamādikā aññe ca vemānikā petā. Etesañhi pītaodātakāḷamaṅguracchavisāmavaṇṇādivasena ceva kisathūlarassadīghavasena ca kāyo nānā hoti, manussānaṃ viya dvihetukatihetukaahetukavasena saññāpi. Te pana devā viya na mahesakkhā, kapaṇamanussā viya appesakkhā, dullabhaghāsacchādanā dukkhapīḷitā viharanti. Ekacce kāḷapakkhe dukkhitā juṇhapakkhe sukhitā honti, tasmā sukhasamussayato vinipatitattā vinipātikāti vuttā. Ye panettha tihetukā tesaṃ dhammābhisamayopi hoti, piyaṅkaramātā hi yakkhinī paccūsasamaye anuruddhattherassa dhammaṃ sajjhāyato sutvā –

‘‘មា សទ្ទមករិ បិយង្ករ, ភិក្ខុ ធម្មបទានិ ភាសតិ;

‘‘Mā saddamakari piyaṅkara, bhikkhu dhammapadāni bhāsati;

អបិ ធម្មបទំ វិជានិយ, បដិបជ្ជេម ហិតាយ នោ សិយា;

Api dhammapadaṃ vijāniya, paṭipajjema hitāya no siyā;

បាណេសុ ច សំយមាមសេ, សម្បជានមុសា ន ភណាមសេ;

Pāṇesu ca saṃyamāmase, sampajānamusā na bhaṇāmase;

សិក្ខេម សុសីល្យមត្តនោ, អបិ មុច្ចេម បិសាចយោនិយា’’តិ។ (សំ. និ. ២.៤០);

Sikkhema susīlyamattano, api muccema pisācayoniyā’’ti. (saṃ. ni. 2.40);

ឯវំ បុត្តកំ សញ្ញាបេត្វា តំ ទិវសំ សោតាបត្តិផលំ បត្តា។ ឧត្តរមាតា បន ភគវតោ ធម្មំ សុត្វាវ សោតាបន្នា ជាតា។

Evaṃ puttakaṃ saññāpetvā taṃ divasaṃ sotāpattiphalaṃ pattā. Uttaramātā pana bhagavato dhammaṃ sutvāva sotāpannā jātā.

ព្រហ្មកាយិកាតិ ព្រហ្មបារិសជ្ជព្រហ្មបុរោហិតមហាព្រហ្មានោ។ បឋមាភិនិព្ពត្តាតិ តេ សព្ពេបិ បឋមេន ឈានេន អភិនិព្ពត្តា។ តេសុ ព្រហ្មបារិសជ្ជា បន បរិត្តេន អភិនិព្ពត្តា, តេសំ កប្បស្ស តតិយោ ភាគោ អាយុប្បមាណំ។ ព្រហ្មបុរោហិតា មជ្ឈិមេន, តេសំ ឧបឌ្ឍកប្បោ អាយុប្បមាណំ, កាយោ ច តេសំ វិប្ផារិកតរោ ហោតិ។ មហាព្រហ្មានោ បណីតេន, តេសំ កប្បោ អាយុប្បមាណំ, កាយោ បន តេសំ អតិវិប្ផារិកោ ហោតិ។ ឥតិ តេ កាយស្ស នានត្តា, បឋមជ្ឈានវសេន សញ្ញាយ ឯកត្តា នានត្តកាយា ឯកត្តសញ្ញិនោតិ វេទិតព្ពា។

Brahmakāyikāti brahmapārisajjabrahmapurohitamahābrahmāno. Paṭhamābhinibbattāti te sabbepi paṭhamena jhānena abhinibbattā. Tesu brahmapārisajjā pana parittena abhinibbattā, tesaṃ kappassa tatiyo bhāgo āyuppamāṇaṃ. Brahmapurohitā majjhimena, tesaṃ upaḍḍhakappo āyuppamāṇaṃ, kāyo ca tesaṃ vipphārikataro hoti. Mahābrahmāno paṇītena, tesaṃ kappo āyuppamāṇaṃ, kāyo pana tesaṃ ativipphāriko hoti. Iti te kāyassa nānattā, paṭhamajjhānavasena saññāya ekattā nānattakāyā ekattasaññinoti veditabbā.

យថា ច តេ, ឯវំ ចតូសុ អបាយេសុ សត្តា។ និរយេសុ ហិ កេសញ្ចិ គាវុតំ, កេសញ្ចិ អឌ្ឍយោជនំ, កេសញ្ចិ យោជនំ អត្តភាវោ ហោតិ, ទេវទត្តស្ស បន យោជនសតិកោ ជាតោ។ តិរច្ឆានេសុបិ កេចិ ខុទ្ទកា, កេចិ មហន្តា។ បេត្តិវិសយេបិ កេចិ សដ្ឋិហត្ថា, កេចិ សត្តតិហត្ថា, កេចិ អសីតិហត្ថា ហោន្តិ, កេចិ សុវណ្ណា, កេចិ ទុព្ពណ្ណា ហោន្តិ។ តថា កាលកញ្ជិកា អសុរា។ អបិ ចេត្ថ ទីឃបិដ្ឋិកបេតា នាម សដ្ឋិយោជនិកាបិ ហោន្តិ។ សញ្ញា បន សព្ពេសម្បិ អកុសលវិបាកអហេតុកាវ ហោន្តិ។ ឥតិ អាបាយិកាបិ នានត្តកាយា ឯកត្តសញ្ញិនោត្វេវ សង្ខ្យំ គច្ឆន្តិ។

Yathā ca te, evaṃ catūsu apāyesu sattā. Nirayesu hi kesañci gāvutaṃ, kesañci aḍḍhayojanaṃ, kesañci yojanaṃ attabhāvo hoti, devadattassa pana yojanasatiko jāto. Tiracchānesupi keci khuddakā, keci mahantā. Pettivisayepi keci saṭṭhihatthā, keci sattatihatthā, keci asītihatthā honti, keci suvaṇṇā, keci dubbaṇṇā honti. Tathā kālakañjikā asurā. Api cettha dīghapiṭṭhikapetā nāma saṭṭhiyojanikāpi honti. Saññā pana sabbesampi akusalavipākaahetukāva honti. Iti āpāyikāpi nānattakāyā ekattasaññinotveva saṅkhyaṃ gacchanti.

អាភស្សរាតិ ទណ្ឌឧក្កាយ អច្ចិ វិយ ឯតេសំ សរីរតោ អាភា ឆិជ្ជិត្វា ឆិជ្ជិត្វា បតន្តី វិយ សរតិ វិស្សរតីតិ អាភស្សរា។ តេសុ បញ្ចកនយេន ទុតិយតតិយជ្ឈានទ្វយំ បរិត្តំ ភាវេត្វា ឧបបន្នា បរិត្តាភា នាម ហោន្តិ, តេសំ ទ្វេ កប្បា អាយុប្បមាណំ។ មជ្ឈិមំ ភាវេត្វា ឧបបន្នា អប្បមាណាភា នាម ហោន្តិ, តេសំ ចត្តារោ កប្បា អាយុប្បមាណំ។ បណីតំ ភាវេត្វា ឧបបន្នា អាភស្សរា នាម ហោន្តិ, តេសំ អដ្ឋ កប្បា អាយុប្បមាណំ។ ឥធ បន ឧក្កដ្ឋបរិច្ឆេទវសេន សព្ពេបិ តេ គហិតា។ សព្ពេសញ្ហិ តេសំ កាយោ ឯកវិប្ផារោវ ហោតិ, សញ្ញា បន អវិតក្កវិចារមត្តា វា អវិតក្កអវិចារា វាតិ នានា។

Ābhassarāti daṇḍaukkāya acci viya etesaṃ sarīrato ābhā chijjitvā chijjitvā patantī viya sarati vissaratīti ābhassarā. Tesu pañcakanayena dutiyatatiyajjhānadvayaṃ parittaṃ bhāvetvā upapannā parittābhā nāma honti, tesaṃ dve kappā āyuppamāṇaṃ. Majjhimaṃ bhāvetvā upapannā appamāṇābhā nāma honti, tesaṃ cattāro kappā āyuppamāṇaṃ. Paṇītaṃ bhāvetvā upapannā ābhassarā nāma honti, tesaṃ aṭṭha kappā āyuppamāṇaṃ. Idha pana ukkaṭṭhaparicchedavasena sabbepi te gahitā. Sabbesañhi tesaṃ kāyo ekavipphārova hoti, saññā pana avitakkavicāramattā vā avitakkaavicārā vāti nānā.

សុភកិណ្ហាតិ សុភេន ឱកិណ្ណា វិកិណ្ណា, សុភេន សរីរប្បភាវណ្ណេន ឯកគ្ឃនាតិ អត្ថោ។ ឯតេសញ្ហិ អាភស្សរានំ វិយ ន ឆិជ្ជិត្វា ឆិជ្ជិត្វា បភា គច្ឆតិ។ បញ្ចកនយេ បន បរិត្តមជ្ឈិមបណីតស្ស ចតុត្ថជ្ឈានស្ស វសេន សោឡសទ្វត្តិំសចតុសដ្ឋិកប្បាយុកា បរិត្តសុភអប្បមាណសុភសុភកិណ្ហា នាម ហុត្វា និព្ពត្តន្តិ។ ឥតិ សព្ពេបិ តេ ឯកត្តកាយា ចេវ ចតុត្ថជ្ឈានសញ្ញាយ ឯកត្តសញ្ញិនោ ចាតិ វេទិតព្ពា។ វេហប្ផលាបិ ចតុត្ថវិញ្ញាណដ្ឋិតិមេវ ភជន្តិ។ អសញ្ញសត្តា វិញ្ញាណាភាវា ឯត្ថ សង្គហំ ន គច្ឆន្តិ, សត្តាវាសេសុ គច្ឆន្តិ។

Subhakiṇhāti subhena okiṇṇā vikiṇṇā, subhena sarīrappabhāvaṇṇena ekagghanāti attho. Etesañhi ābhassarānaṃ viya na chijjitvā chijjitvā pabhā gacchati. Pañcakanaye pana parittamajjhimapaṇītassa catutthajjhānassa vasena soḷasadvattiṃsacatusaṭṭhikappāyukā parittasubhaappamāṇasubhasubhakiṇhā nāma hutvā nibbattanti. Iti sabbepi te ekattakāyā ceva catutthajjhānasaññāya ekattasaññino cāti veditabbā. Vehapphalāpi catutthaviññāṇaṭṭhitimeva bhajanti. Asaññasattā viññāṇābhāvā ettha saṅgahaṃ na gacchanti, sattāvāsesu gacchanti.

សុទ្ធាវាសា វិវដ្ដបក្ខេ ឋិតា ន សព្ពកាលិកា, កប្បសតសហស្សម្បិ អសង្ខ្យេយ្យម្បិ ពុទ្ធសុញ្ញេ លោកេ នុប្បជ្ជន្តិ។ សោឡសកប្បសហស្សព្ភន្តរេ ពុទ្ធេសុ ឧប្បន្នេសុយេវ ឧប្បជ្ជន្តិ, ធម្មចក្កប្បវត្តស្ស ភគវតោ ខន្ធវារដ្ឋានសទិសា ហោន្តិ។ តស្មា នេវ វិញ្ញាណដ្ឋិតិំ ន សត្តាវាសំ ភជន្តិ។ មហាសីវត្ថេរោ បន – ‘‘ន ខោ បន សោ សារិបុត្ត សត្តាវាសោ សុលភរូបោ យោ មយា អនិវុត្ថបុព្ពោ ឥមិនា ទីឃេន អទ្ធុនា អញ្ញត្រ សុទ្ធាវាសេហិ ទេវេហី’’តិ (ម. និ. ១.១៦០) ឥមិនា សុត្តេន សុទ្ធាវាសាបិ ចតុត្ថវិញ្ញាណដ្ឋិតិំ ចតុត្ថសត្តាវាសំយេវ ភជន្តីតិ វទតិ, តំ អប្បដិពាហិយត្តា សុត្តស្ស អនុញ្ញាតំ។

Suddhāvāsā vivaṭṭapakkhe ṭhitā na sabbakālikā, kappasatasahassampi asaṅkhyeyyampi buddhasuññe loke nuppajjanti. Soḷasakappasahassabbhantare buddhesu uppannesuyeva uppajjanti, dhammacakkappavattassa bhagavato khandhavāraṭṭhānasadisā honti. Tasmā neva viññāṇaṭṭhitiṃ na sattāvāsaṃ bhajanti. Mahāsīvatthero pana – ‘‘na kho pana so sāriputta sattāvāso sulabharūpo yo mayā anivutthapubbo iminā dīghena addhunā aññatra suddhāvāsehi devehī’’ti (ma. ni. 1.160) iminā suttena suddhāvāsāpi catutthaviññāṇaṭṭhitiṃ catutthasattāvāsaṃyeva bhajantīti vadati, taṃ appaṭibāhiyattā suttassa anuññātaṃ.

សព្ពសោ រូបសញ្ញានន្តិអាទីនំ អត្ថោ វិសុទ្ធិមគ្គេ វុត្តោ។ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ បន យថេវ សញ្ញាយ, ឯវំ វិញ្ញាណស្សបិ សុខុមត្តា នេវ វិញ្ញាណំ នាវិញ្ញាណំ។ តស្មា វិញ្ញាណដ្ឋិតីសុ អវត្វា អាយតនេសុ វុត្តំ។

Sabbaso rūpasaññānantiādīnaṃ attho visuddhimagge vutto. Nevasaññānāsaññāyatanaṃ pana yatheva saññāya, evaṃ viññāṇassapi sukhumattā neva viññāṇaṃ nāviññāṇaṃ. Tasmā viññāṇaṭṭhitīsu avatvā āyatanesu vuttaṃ.

១២៨. តត្រាតិ តាសុ វិញ្ញាណដ្ឋិតីសុ។ តញ្ច បជានាតីតិ តញ្ច វិញ្ញាណដ្ឋិតិំ បជានាតិ។ តស្សា ច សមុទយន្តិ ‘‘អវិជ្ជាសមុទយា រូបសមុទយោ’’តិអាទិនា (បដិ. ម. ១.៤៩) នយេន តស្សា សមុទយញ្ច បជានាតិ។ តស្សា ច អត្ថង្គមន្តិ – ‘‘អវិជ្ជានិរោធា រូបនិរោធោ’’តិអាទិនា នយេន តស្សា អត្ថង្គមញ្ច បជានាតិ។ អស្សាទន្តិ យំ រូបំ បដិច្ច…បេ.… យំ វិញ្ញាណំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ សុខំ សោមនស្សំ, អយំ វិញ្ញាណស្ស អស្សាទោតិ, ឯវំ តស្សា អស្សាទញ្ច បជានាតិ។ អាទីនវន្តិ យំ រូបំ…បេ.… យំ វិញ្ញាណំ អនិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, អយំ វិញ្ញាណស្ស អាទីនវោតិ, ឯវំ តស្សា អាទីនវញ្ច បជានាតិ។ និស្សរណន្តិ យោ រូបស្មិំ…បេ.… យោ វិញ្ញាណេ ឆន្ទរាគវិនយោ, ឆន្ទរាគប្បហានំ, ឥទំ វិញ្ញាណស្ស និស្សរណន្តិ (សំ. និ. ២.២៦) ឯវំ តស្សា និស្សរណញ្ច បជានាតិ។ កល្លំ នុ តេនាតិ យុត្តំ នុ តេន ភិក្ខុនា តំ វិញ្ញាណដ្ឋិតិំ តណ្ហាមានទិដ្ឋីនំ វសេន អហន្តិ វា មមន្តិ វា អភិនន្ទិតុន្តិ។ ឯតេនុបាយេន សព្ពត្ថ វេទិតព្ពោ។ យត្ថ បន រូបំ នត្ថិ, តត្ថ ចតុន្នំ ខន្ធានំ វសេន, យត្ថ វិញ្ញាណំ នត្ថិ, តត្ថ ឯកស្ស ខន្ធស្ស វសេន សមុទយោ យោជេតព្ពោ។ អាហារសមុទយា អាហារនិរោធាតិ ឥទញ្ចេត្ថ បទំ យោជេតព្ពំ។

128.Tatrāti tāsu viññāṇaṭṭhitīsu. Tañca pajānātīti tañca viññāṇaṭṭhitiṃ pajānāti. Tassā ca samudayanti ‘‘avijjāsamudayā rūpasamudayo’’tiādinā (paṭi. ma. 1.49) nayena tassā samudayañca pajānāti. Tassā ca atthaṅgamanti – ‘‘avijjānirodhā rūpanirodho’’tiādinā nayena tassā atthaṅgamañca pajānāti. Assādanti yaṃ rūpaṃ paṭicca…pe… yaṃ viññāṇaṃ paṭicca uppajjati sukhaṃ somanassaṃ, ayaṃ viññāṇassa assādoti, evaṃ tassā assādañca pajānāti. Ādīnavanti yaṃ rūpaṃ…pe… yaṃ viññāṇaṃ aniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, ayaṃ viññāṇassa ādīnavoti, evaṃ tassā ādīnavañca pajānāti. Nissaraṇanti yo rūpasmiṃ…pe… yo viññāṇe chandarāgavinayo, chandarāgappahānaṃ, idaṃ viññāṇassa nissaraṇanti (saṃ. ni. 2.26) evaṃ tassā nissaraṇañca pajānāti. Kallaṃ nu tenāti yuttaṃ nu tena bhikkhunā taṃ viññāṇaṭṭhitiṃ taṇhāmānadiṭṭhīnaṃ vasena ahanti vā mamanti vā abhinanditunti. Etenupāyena sabbattha veditabbo. Yattha pana rūpaṃ natthi, tattha catunnaṃ khandhānaṃ vasena, yattha viññāṇaṃ natthi, tattha ekassa khandhassa vasena samudayo yojetabbo. Āhārasamudayā āhāranirodhāti idañcettha padaṃ yojetabbaṃ.

យតោ ខោ, អានន្ទ, ភិក្ខូតិ យទា ខោ អានន្ទ, ភិក្ខុ។ អនុបាទា វិមុត្តោតិ ចតូហិ ឧបាទានេហិ អគ្គហេត្វា វិមុត្តោ។ បញ្ញាវិមុត្តោតិ បញ្ញាយ វិមុត្តោ។ អដ្ឋ វិមោក្ខេ អសច្ឆិកត្វា បញ្ញាពលេនេវ នាមកាយស្ស ច រូបកាយស្ស ច អប្បវត្តិំ កត្វា វិមុត្តោតិ អត្ថោ។ សោ សុក្ខវិបស្សកោ ច បឋមជ្ឈានាទីសុ អញ្ញតរស្មិំ ឋត្វា អរហត្តំ បត្តោ ចាតិ បញ្ចវិធោ។ វុត្តម្បិ ចេតំ – ‘‘កតមោ ច បុគ្គលោ បញ្ញាវិមុត្តោ? ឥធេកច្ចោ បុគ្គលោ ន ហេវ ខោ អដ្ឋ វិមោក្ខេ កាយេន ផុសិត្វា វិហរតិ, បញ្ញាយ ចស្ស ទិស្វា អាសវា បរិក្ខីណា ហោន្តិ, អយំ វុច្ចតិ បុគ្គលោ បញ្ញាវិមុត្តោ’’តិ (បុ. ប. ១៥)។

Yato kho, ānanda, bhikkhūti yadā kho ānanda, bhikkhu. Anupādā vimuttoti catūhi upādānehi aggahetvā vimutto. Paññāvimuttoti paññāya vimutto. Aṭṭha vimokkhe asacchikatvā paññābaleneva nāmakāyassa ca rūpakāyassa ca appavattiṃ katvā vimuttoti attho. So sukkhavipassako ca paṭhamajjhānādīsu aññatarasmiṃ ṭhatvā arahattaṃ patto cāti pañcavidho. Vuttampi cetaṃ – ‘‘katamo ca puggalo paññāvimutto? Idhekacco puggalo na heva kho aṭṭha vimokkhe kāyena phusitvā viharati, paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā honti, ayaṃ vuccati puggalo paññāvimutto’’ti (pu. pa. 15).

អដ្ឋវិមោក្ខវណ្ណនា

Aṭṭhavimokkhavaṇṇanā

១២៩. ឯវំ ឯកស្ស ភិក្ខុនោ និគមនញ្ច នាមញ្ច ទស្សេត្វា ឥតរស្ស ទស្សេតុំ អដ្ឋ ខោ ឥមេតិអាទិមាហ។ តត្ថ វិមោក្ខោតិ កេនដ្ឋេន វិមោក្ខោ? អធិមុច្ចនដ្ឋេន។ កោ បនាយំ អធិមុច្ចនដ្ឋោ នាម? បច្ចនីកធម្មេហិ ច សុដ្ឋុ មុច្ចនដ្ឋោ, អារម្មណេ ច អភិរតិវសេន សុដ្ឋុ មុច្ចនដ្ឋោ, បិតុអង្កេ វិស្សដ្ឋង្គបច្ចង្គស្ស ទារកស្ស សយនំ វិយ អនិគ្គហិតភាវេន និរាសង្កតាយ អារម្មណេ បវត្តីតិ វុត្តំ ហោតិ។ អយំ បនត្ថោ បច្ឆិមេ វិមោក្ខេ នត្ថិ, បុរិមេសុ សព្ពេសុ អត្ថិ។

129. Evaṃ ekassa bhikkhuno nigamanañca nāmañca dassetvā itarassa dassetuṃ aṭṭha kho imetiādimāha. Tattha vimokkhoti kenaṭṭhena vimokkho? Adhimuccanaṭṭhena. Ko panāyaṃ adhimuccanaṭṭho nāma? Paccanīkadhammehi ca suṭṭhu muccanaṭṭho, ārammaṇe ca abhirativasena suṭṭhu muccanaṭṭho, pituaṅke vissaṭṭhaṅgapaccaṅgassa dārakassa sayanaṃ viya aniggahitabhāvena nirāsaṅkatāya ārammaṇe pavattīti vuttaṃ hoti. Ayaṃ panattho pacchime vimokkhe natthi, purimesu sabbesu atthi.

រូបី រូបានិ បស្សតីតិ ឯត្ថ អជ្ឈត្តំ កេសាទីសុ នីលកសិណាទីសុ នីលកសិណាទិវសេន ឧប្បាទិតំ រូបជ្ឈានំ រូបំ, តទស្សត្ថីតិ រូបី។ ពហិទ្ធា រូបានិ បស្សតីតិ ពហិទ្ធាបិ នីលកសិណាទីនិ រូបានិ ឈានចក្ខុនា បស្សតិ។ ឥមិនា អជ្ឈត្តពហិទ្ធាវត្ថុកេសុ កសិណេសុ ឧប្បាទិតជ្ឈានស្ស បុគ្គលស្ស ចត្តារិ រូបាវចរជ្ឈានានិ ទស្សិតានិ។ អជ្ឈត្តំ អរូបសញ្ញីតិ អជ្ឈត្តំ ន រូបសញ្ញី, អត្តនោ កេសាទីសុ អនុប្បាទិតរូបាវចរជ្ឈានោតិ អត្ថោ។ ឥមិនា ពហិទ្ធា បរិកម្មំ កត្វា ពហិទ្ធាវ ឧប្បាទិតជ្ឈានស្ស បុគ្គលស្ស រូបាវចរជ្ឈានានិ ទស្សិតានិ។

Rūpī rūpāni passatīti ettha ajjhattaṃ kesādīsu nīlakasiṇādīsu nīlakasiṇādivasena uppāditaṃ rūpajjhānaṃ rūpaṃ, tadassatthīti rūpī. Bahiddhā rūpāni passatīti bahiddhāpi nīlakasiṇādīni rūpāni jhānacakkhunā passati. Iminā ajjhattabahiddhāvatthukesu kasiṇesu uppāditajjhānassa puggalassa cattāri rūpāvacarajjhānāni dassitāni. Ajjhattaṃ arūpasaññīti ajjhattaṃ na rūpasaññī, attano kesādīsu anuppāditarūpāvacarajjhānoti attho. Iminā bahiddhā parikammaṃ katvā bahiddhāva uppāditajjhānassa puggalassa rūpāvacarajjhānāni dassitāni.

សុភន្ត្វេវ អធិមុត្តោ ហោតីតិ ឥមិនា សុវិសុទ្ធេសុ នីលាទីសុ វណ្ណកសិណេសុ ឈានានិ ទស្សិតានិ។ តត្ថ កិញ្ចាបិ អន្តោអប្បនាយំ សុភន្តិ អាភោគោ នត្ថិ, យោ បន វិសុទ្ធំ សុភំ កសិណមារម្មណំ ករិត្វា វិហរតិ, សោ យស្មា សុភន្តិ អធិមុត្តោ ហោតីតិ វត្តព្ពតំ អាបជ្ជតិ, តស្មា ឯវំ ទេសនា កតា។ បដិសម្ភិទាមគ្គេ បន – ‘‘កថំ សុភន្ត្វេវ អធិមុត្តោ ហោតីតិ វិមោក្ខោ? ឥធ ភិក្ខុ មេត្តាសហគតេន ចេតសា ឯកំ ទិសំ ផរិត្វា វិហរតិ…បេ.… មេត្តាយ ភាវិតត្តា សត្តា អប្បដិកូលា ហោន្តិ។ ករុណា, មុទិតា, ឧបេក្ខាសហគតេន ចេតសា ឯកំ ទិសំ ផរិត្វា វិហរតិ…បេ.… ឧបេក្ខាយ ភាវិតត្តា សត្តា អប្បដិកូលា ហោន្តិ។ ឯវំ សុភំ ត្វេវ អធិមុត្តោ ហោតីតិ វិមោក្ខោ’’តិ (បដិ. ម. ១.២១២) វុត្តំ។

Subhantveva adhimutto hotīti iminā suvisuddhesu nīlādīsu vaṇṇakasiṇesu jhānāni dassitāni. Tattha kiñcāpi antoappanāyaṃ subhanti ābhogo natthi, yo pana visuddhaṃ subhaṃ kasiṇamārammaṇaṃ karitvā viharati, so yasmā subhanti adhimutto hotīti vattabbataṃ āpajjati, tasmā evaṃ desanā katā. Paṭisambhidāmagge pana – ‘‘kathaṃ subhantveva adhimutto hotīti vimokkho? Idha bhikkhu mettāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharati…pe… mettāya bhāvitattā sattā appaṭikūlā honti. Karuṇā, muditā, upekkhāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharati…pe… upekkhāya bhāvitattā sattā appaṭikūlā honti. Evaṃ subhaṃ tveva adhimutto hotīti vimokkho’’ti (paṭi. ma. 1.212) vuttaṃ.

សព្ពសោ រូបសញ្ញានន្តិអាទីសុ យំ វត្តព្ពំ, តំ សព្ពំ វិសុទ្ធិមគ្គេ វុត្តមេវ។ អយំ អដ្ឋមោ វិមោក្ខោតិ អយំ ចតុន្នំ ខន្ធានំ សព្ពសោ វិសុទ្ធត្តា វិមុត្តត្តា អដ្ឋមោ ឧត្តមោ វិមោក្ខោ នាម។

Sabbaso rūpasaññānantiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ sabbaṃ visuddhimagge vuttameva. Ayaṃ aṭṭhamo vimokkhoti ayaṃ catunnaṃ khandhānaṃ sabbaso visuddhattā vimuttattā aṭṭhamo uttamo vimokkho nāma.

១៣០. អនុលោមន្តិ អាទិតោ បដ្ឋាយ យាវ បរិយោសានា។ បដិលោមន្តិ បរិយោសានតោ បដ្ឋាយ យាវ អាទិតោ។ អនុលោមបដិលោមន្តិ ឥទំ អតិបគុណត្តា សមាបត្តីនំ អដ្ឋត្វាវ ឥតោ ចិតោ ច សញ្ចរណវសេន វុត្តំ។ យត្ថិច្ឆកន្តិ ឱកាសបរិទីបនំ, យត្ថ យត្ថ ឱកាសេ ឥច្ឆតិ។ យទិច្ឆកន្តិ សមាបត្តិទីបនំ, យំ យំ សមាបត្តិំ ឥច្ឆតិ។ យាវតិច្ឆកន្តិ អទ្ធានបរិច្ឆេទទីបនំ , យាវតកំ អទ្ធានំ ឥច្ឆតិ។ សមាបជ្ជតីតិ តំ តំ សមាបត្តិំ បវិសតិ។ វុដ្ឋាតីតិ តតោ ឧដ្ឋាយ តិដ្ឋតិ។

130.Anulomanti ādito paṭṭhāya yāva pariyosānā. Paṭilomanti pariyosānato paṭṭhāya yāva ādito. Anulomapaṭilomanti idaṃ atipaguṇattā samāpattīnaṃ aṭṭhatvāva ito cito ca sañcaraṇavasena vuttaṃ. Yatthicchakanti okāsaparidīpanaṃ, yattha yattha okāse icchati. Yadicchakanti samāpattidīpanaṃ, yaṃ yaṃ samāpattiṃ icchati. Yāvaticchakanti addhānaparicchedadīpanaṃ , yāvatakaṃ addhānaṃ icchati. Samāpajjatīti taṃ taṃ samāpattiṃ pavisati. Vuṭṭhātīti tato uṭṭhāya tiṭṭhati.

ឧភតោភាគវិមុត្តោតិ ទ្វីហិ ភាគេហិ វិមុត្តោ, អរូបសមាបត្តិយា រូបកាយតោ វិមុត្តោ, មគ្គេន នាមកាយតោ វិមុត្តោតិ។ វុត្តម្បិ ចេតំ –

Ubhatobhāgavimuttoti dvīhi bhāgehi vimutto, arūpasamāpattiyā rūpakāyato vimutto, maggena nāmakāyato vimuttoti. Vuttampi cetaṃ –

‘‘អច្ចី យថា វាតវេគេន ខិត្តា, (ឧបសិវាតិ ភគវា)

‘‘Accī yathā vātavegena khittā, (upasivāti bhagavā)

អត្ថំ បលេតិ ន ឧបេតិ សង្ខំ;

Atthaṃ paleti na upeti saṅkhaṃ;

ឯវំ មុនី នាមកាយា វិមុត្តោ,

Evaṃ munī nāmakāyā vimutto,

អត្ថំ បលេតិ ន ឧបេតិ សង្ខ’’ន្តិ។ (សុ. និ. ១០៨០);

Atthaṃ paleti na upeti saṅkha’’nti. (su. ni. 1080);

សោ បនេស ឧភតោភាគវិមុត្តោ អាកាសានញ្ចាយតនាទីសុ អញ្ញតរតោ ឧដ្ឋាយ អរហត្តំ បត្តោ ច អនាគាមី ហុត្វា និរោធា ឧដ្ឋាយ អរហត្តំ បត្តោ ចាតិ បញ្ចវិធោ។ កេចិ បន – ‘‘យស្មា រូបាវចរចតុត្ថជ្ឈានម្បិ ទុវង្គិកំ ឧបេក្ខាសហគតំ, អរូបាវចរជ្ឈានម្បិ តាទិសមេវ។ តស្មា រូបាវចរចតុត្ថជ្ឈានតោ ឧដ្ឋាយ អរហត្តំ បត្តោបិ ឧភតោភាគវិមុត្តោ’’តិ។

So panesa ubhatobhāgavimutto ākāsānañcāyatanādīsu aññatarato uṭṭhāya arahattaṃ patto ca anāgāmī hutvā nirodhā uṭṭhāya arahattaṃ patto cāti pañcavidho. Keci pana – ‘‘yasmā rūpāvacaracatutthajjhānampi duvaṅgikaṃ upekkhāsahagataṃ, arūpāvacarajjhānampi tādisameva. Tasmā rūpāvacaracatutthajjhānato uṭṭhāya arahattaṃ pattopi ubhatobhāgavimutto’’ti.

អយំ បន ឧភតោភាគវិមុត្តបញ្ហោ ហេដ្ឋា លោហបាសាទេ សមុដ្ឋហិត្វា តិបិដកចូឡសុមនត្ថេរស្ស វណ្ណនំ និស្សាយ ចិរេន វិនិច្ឆយំ បត្តោ ។ គិរិវិហារេ កិរ ថេរស្ស អន្តេវាសិកោ ឯកស្ស បិណ្ឌបាតិកស្ស មុខតោ តំ បញ្ហំ សុត្វា អាហ – ‘‘អាវុសោ, ហេដ្ឋាលោហបាសាទេ អម្ហាកំ អាចរិយស្ស ធម្មំ វណ្ណយតោ ន កេនចិ សុតបុព្ព’’ន្តិ។ កិំ បន, ភន្តេ, ថេរោ អវចាតិ? រូបាវចរចតុត្ថជ្ឈានំ កិញ្ចាបិ ទុវង្គិកំ ឧបេក្ខាសហគតំ កិលេសេ វិក្ខម្ភេតិ, កិលេសានំ បន អាសន្នបក្ខេ វិរូហនដ្ឋានេ សមុទាចរតិ។ ឥមេ ហិ កិលេសា នាម បញ្ចវោការភវេ នីលាទីសុ អញ្ញតរំ អារម្មណំ ឧបនិស្សាយ សមុទាចរន្តិ, រូបាវចរជ្ឈានញ្ច តំ អារម្មណំ ន សមតិក្កមតិ។ តស្មា សព្ពសោ រូបំ និវត្តេត្វា អរូបជ្ឈានវសេន កិលេសេ វិក្ខម្ភេត្វា អរហត្តំ បត្តោវ ឧភតោភាគវិមុត្តោតិ, ឥទំ អាវុសោ ថេរោ អវច។ ឥទញ្ច បន វត្វា ឥទំ សុត្តំ អាហរិ – ‘‘កតមោ ច បុគ្គលោ ឧភតោភាគវិមុត្តោ។ ឥធេកច្ចោ បុគ្គលោ អដ្ឋវិមោក្ខេ កាយេន ផុសិត្វា វិហរតិ, បញ្ញាយ ចស្ស ទិស្វា អាសវា បរិក្ខីណា ហោន្តិ, អយំ វុច្ចតិ បុគ្គលោ ឧភតោភាគវិមុត្តោ’’តិ (បុ. ប. ២៤)។

Ayaṃ pana ubhatobhāgavimuttapañho heṭṭhā lohapāsāde samuṭṭhahitvā tipiṭakacūḷasumanattherassa vaṇṇanaṃ nissāya cirena vinicchayaṃ patto . Girivihāre kira therassa antevāsiko ekassa piṇḍapātikassa mukhato taṃ pañhaṃ sutvā āha – ‘‘āvuso, heṭṭhālohapāsāde amhākaṃ ācariyassa dhammaṃ vaṇṇayato na kenaci sutapubba’’nti. Kiṃ pana, bhante, thero avacāti? Rūpāvacaracatutthajjhānaṃ kiñcāpi duvaṅgikaṃ upekkhāsahagataṃ kilese vikkhambheti, kilesānaṃ pana āsannapakkhe virūhanaṭṭhāne samudācarati. Ime hi kilesā nāma pañcavokārabhave nīlādīsu aññataraṃ ārammaṇaṃ upanissāya samudācaranti, rūpāvacarajjhānañca taṃ ārammaṇaṃ na samatikkamati. Tasmā sabbaso rūpaṃ nivattetvā arūpajjhānavasena kilese vikkhambhetvā arahattaṃ pattova ubhatobhāgavimuttoti, idaṃ āvuso thero avaca. Idañca pana vatvā idaṃ suttaṃ āhari – ‘‘katamo ca puggalo ubhatobhāgavimutto. Idhekacco puggalo aṭṭhavimokkhe kāyena phusitvā viharati, paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā honti, ayaṃ vuccati puggalo ubhatobhāgavimutto’’ti (pu. pa. 24).

ឥមាយ ច អានន្ទ ឧភតោភាគវិមុត្តិយាតិ អានន្ទ ឥតោ ឧភតោភាគវិមុត្តិតោ។ សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានមេវាតិ។

Imāya ca ānanda ubhatobhāgavimuttiyāti ānanda ito ubhatobhāgavimuttito. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.

ឥតិ សុមង្គលវិលាសិនិយា ទីឃនិកាយដ្ឋកថាយំ

Iti sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāyaṃ

មហានិទានសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

Mahānidānasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.

Next: ៣. មហាបរិនិព្ពានសុត្តវណ្ណនា • 3. Mahāparinibbānasuttavaṇṇanā

Related texts:

តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ទីឃនិកាយ • Dīghanikāya / ២. មហានិទានសុត្តំ • 2. Mahānidānasuttaṃ

ដីកា • Tīkā / សុត្តបិដក (ដីកា) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ទីឃនិកាយ (ដីកា) • Dīghanikāya (ṭīkā) / ២. មហានិទានសុត្តវណ្ណនា • 2. Mahānidānasuttavaṇṇanā

© 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea^® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
Contact