| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ದೀಘನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Dīghanikāya (ṭīkā) |
೨. ಮಹಾನಿದಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
2. Mahānidānasuttavaṇṇanā
ನಿದಾನವಣ್ಣನಾ
Nidānavaṇṇanā
೯೫. ಜನಪದಿನೋತಿ ಜನಪದವನ್ತೋ, ಜನಪದಸ್ಸ ವಾ ಇಸ್ಸರಸಾಮಿನೋ ರಾಜಕುಮಾರಾ ಗೋತ್ತವಸೇನ ಕುರೂ ನಾಮ। ತೇಸಂ ನಿವಾಸೋ ಯದಿ ಏಕೋ ಜನಪದೋ, ಕಥಂ ಬಹುವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ರುಳ್ಹಿಸದ್ದೇನಾ’’ತಿ। ಅಕ್ಖರಚಿನ್ತಕಾ ಹಿ ಈದಿಸೇಸು ಠಾನೇಸು ಯುತ್ತೇ ವಿಯ ಈದಿಸಲಿಙ್ಗವಚನಾನಿ ಇಚ್ಛನ್ತಿ। ಅಯಮೇತ್ಥ ರುಳ್ಹಿ ಯಥಾ ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಅಙ್ಗೇಸು ವಿಹರತಿ, ಮಲ್ಲೇಸು ವಿಹರತೀ’’ತಿ ಚ। ತಬ್ಬಿಸೇಸನೇಪಿ ಜನಪದಸದ್ದೇ ಜಾತಿಸದ್ದೇ ಏಕವಚನಮೇವ। ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ ಪನಾತಿ ಪನ-ಸದ್ದೋ ವಿಸೇಸತ್ಥಜೋತನೋ, ತೇನ ‘‘ಪುಥುಅತ್ಥವಿಸಯತಾಯ ಏವೇತಂ ಪುಥುವಚನ’’ನ್ತಿ ‘‘ಬಹುಕೇ ಪನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವಕ್ಖಮಾನಂ ವಿಸೇಸಂ ಜೋತೇತಿ। ಸುತ್ವಾತಿ ಮನ್ಧಾತುಮಹಾರಾಜಸ್ಸ ಆನುಭಾವದಸ್ಸನಾನುಸಾರೇನ ಪರಮ್ಪರಾನುಗತಂ ಕಥಂ ಸುತ್ವಾ। ಅನುಸಂಯಾಯನ್ತೇನಾತಿ ಅನುವಿಚರನ್ತೇನ। ಏತೇಸಂ ಠಾನನ್ತಿ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಮುಖೇನ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಭವನಮಾಹ। ತೇನಾಹ ‘‘ತತ್ಥ ಅಗಮಾಸೀ’’ತಿಆದಿ। ಸೋತಿ ಮನ್ಧಾತುಮಹಾರಾಜಾ। ತನ್ತಿ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕರಜ್ಜಂ। ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ। ಪುನ ಪುಚ್ಛಿ ಪರಿಣಾಯಕರತನಂ।
95.Janapadinoti janapadavanto, janapadassa vā issarasāmino rājakumārā gottavasena kurū nāma. Tesaṃ nivāso yadi eko janapado, kathaṃ bahuvacananti āha ‘‘ruḷhisaddenā’’ti. Akkharacintakā hi īdisesu ṭhānesu yutte viya īdisaliṅgavacanāni icchanti. Ayamettha ruḷhi yathā aññatthāpi ‘‘aṅgesu viharati, mallesu viharatī’’ti ca. Tabbisesanepi janapadasadde jātisadde ekavacanameva. Aṭṭhakathācariyā panāti pana-saddo visesatthajotano, tena ‘‘puthuatthavisayatāya evetaṃ puthuvacana’’nti ‘‘bahuke panā’’tiādinā vakkhamānaṃ visesaṃ joteti. Sutvāti mandhātumahārājassa ānubhāvadassanānusārena paramparānugataṃ kathaṃ sutvā. Anusaṃyāyantenāti anuvicarantena. Etesaṃ ṭhānanti candimasūriyamukhena cātumahārājikabhavanamāha. Tenāha ‘‘tattha agamāsī’’tiādi. Soti mandhātumahārājā. Tanti cātumahārājikarajjaṃ. Gahetvāti sampaṭicchitvā. Puna pucchi pariṇāyakaratanaṃ.
ದೋವಾರಿಕಭೂಮಿಯಂ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಸುಧಮ್ಮಾಯ ದೇವಸಭಾಯ, ದೇವಪುರಸ್ಸ ಚ ಚತೂಸು ದ್ವಾರೇಸು ಆರಕ್ಖಾಯ ಅಧಿಗತತ್ತಾ। ‘‘ದಿಬ್ಬರುಕ್ಖಸಹಸ್ಸಪಟಿಮಣ್ಡಿತ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ‘‘ಚಿತ್ತಲತಾವನ’’ನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।
Dovārikabhūmiyaṃ tiṭṭhanti sudhammāya devasabhāya, devapurassa ca catūsu dvāresu ārakkhāya adhigatattā. ‘‘Dibbarukkhasahassapaṭimaṇḍita’’nti idaṃ ‘‘cittalatāvana’’ntiādīsupi yojetabbaṃ.
ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾಸೀತಿ ಭಸ್ಸಿತ್ವಾ ಪಥವಿಯಾ ಆಸನ್ನಟ್ಠಾನೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ। ನ ಹಿ ಚಕ್ಕರತನಂ ಭೂಮಿಯಂ ಪತತಿ, ತಥಾಠಿತಞ್ಚ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅನ್ತರಧಾಯಿ ತೇನತ್ತಭಾವೇನ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಇಸ್ಸರಿಯಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ। ‘‘ಚಿರತರಂ ಕಾಲಂ ಠತ್ವಾ’’ತಿ ಅಪರೇ। ರಾಜಾ ಏಕಕೋವ ಅಗಮಾಸಿ ಅತ್ತನೋ ಆನುಭಾವೇನ। ಮನುಸ್ಸಭಾವೋತಿ ಮನುಸ್ಸಗನ್ಧಸರೀರನಿಸ್ಸನ್ದಾದಿಮನುಸ್ಸಭಾವೋ। ಪಾತುರಹೋಸೀತಿ ದೇವಲೋಕೇ ಪವತ್ತಿವಿಪಾಕದಾಯಿನೋ ಅಪರಾಪರಿಯಾಯ ವೇದನೀಯಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕತೋಕಾಸತ್ತಾ ಸಬ್ಬದಾ ಸೋಳಸವಸ್ಸುದ್ದೇಸಿಕತಾ ಮಾಲಾಮಿಲಾಯನಾದಿ ದಿಬ್ಬಭಾವೋ ಪಾತುರಹೋಸಿ। ತದಾ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅಸಙ್ಖೇಯ್ಯಾಯುಕತಾಯ ಸಕ್ಕರಜ್ಜಂ ಕಾರೇತ್ವಾ। ‘‘ಕಿಂ ಮೇ ಇಮಿನಾ ಉಪದ್ಧರಜ್ಜೇನಾ’’ತಿ ಅತ್ರಿಚ್ಛತಾಯ ಅತಿತ್ತೋವ। ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ಉತುನೋ ಕಕ್ಖಳತಾಯ ವಾತಾತಪೇನ ಫುಟ್ಠಗತ್ತೋ ಕಾಲಮಕಾಸಿ।
Pathaviyaṃ patiṭṭhāsīti bhassitvā pathaviyā āsannaṭṭhāne aṭṭhāsi. Na hi cakkaratanaṃ bhūmiyaṃ patati, tathāṭhitañca nacirasseva antaradhāyi tenattabhāvena cakkavattiissariyassa abhāvato. ‘‘Cirataraṃ kālaṃ ṭhatvā’’ti apare. Rājā ekakova agamāsi attano ānubhāvena. Manussabhāvoti manussagandhasarīranissandādimanussabhāvo. Pāturahosīti devaloke pavattivipākadāyino aparāpariyāya vedanīyassa kammassa katokāsattā sabbadā soḷasavassuddesikatā mālāmilāyanādi dibbabhāvo pāturahosi. Tadā manussānaṃ asaṅkheyyāyukatāya sakkarajjaṃ kāretvā. ‘‘Kiṃ me iminā upaddharajjenā’’ti atricchatāya atittova. Manussaloke utuno kakkhaḷatāya vātātapena phuṭṭhagatto kālamakāsi.
ಅವಯವೇಸು ಸಿದ್ಧೋ ವಿಸೇಸೋ ಸಮುದಾಯಸ್ಸ ವಿಸೇಸಕೋ ಹೋತೀತಿ ಏಕಮ್ಪಿ ರಟ್ಠಂ ಬಹುವಚನೇನ ವೋಹರಿಯತಿ।
Avayavesu siddho viseso samudāyassa visesako hotīti ekampi raṭṭhaṃ bahuvacanena vohariyati.
ದ-ಕಾರೇನ ಅತ್ಥಂ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ। ಕಮ್ಮಾಸೋತಿ ಕಮ್ಮಾಸಪಾದೋ ವುಚ್ಚತಿ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ ಯಥಾ ‘‘ರೂಪಭವೋ ರೂಪ’’ನ್ತಿ। ಕಥಂ ಪನ ಸೋ ‘‘ಕಮ್ಮಾಸಪಾದೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ತಸ್ಸ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿ। ದಮಿತೋತಿ ಏತ್ಥ ಕೀದಿಸಂ ದಮನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪೋರಿಸಾದಭಾವತೋ ಪಟಿಸೇಧಿತೋ’’ತಿ। ‘‘ಇಮೇ ಪನ ಥೇರಾತಿ ಮಜ್ಝಿಮಭಾಣಕಾ’’ತಿ ಕೇಚಿ। ಅಪರೇ ಪನ ‘‘ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ’’ತಿ, ‘‘ದೀಘಭಾಣಕಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಉಭಯಥಾಪಿ ಚೂಳಕಮ್ಮಾಸದಮ್ಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ತಥಾ ವದನ್ತಿ। ಯಕ್ಖಿನಿಪುತ್ತೋ ಹಿ ಕಮ್ಮಾಸಪಾದೋ ಅಲೀನಸತ್ತುಕುಮಾರಕಾಲೇ (ಚರಿಯಾ॰ ೨.೭೫) ಬೋಧಿಸತ್ತೇನ ತತ್ಥ ದಮಿತೋ। ಸುತಸೋಮಕಾಲೇ (ಜಾ॰ ೨.೨೧.೩೭೧) ಪನ ಬಾರಾಣಸಿರಾಜಾ ಪೋರಿಸಾದಭಾವಪಟಿಸೇಧನೇನ ಯತ್ಥ ದಮಿತೋ, ತಂ ಮಹಾಕಮ್ಮಾಸದಮ್ಮಂ ನಾಮ। ‘‘ಪುತ್ತೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಅತ್ರಜೋ’’ತಿ ವಚನಂ ಓರಸಪುತ್ತಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ।
Da-kārena atthaṃ vaṇṇayanti niruttinayena. Kammāsoti kammāsapādo vuccati uttarapadalopena yathā ‘‘rūpabhavo rūpa’’nti. Kathaṃ pana so ‘‘kammāsapādo’’ti vuccatīti āha ‘‘tassa kirā’’tiādi. Damitoti ettha kīdisaṃ damanaṃ adhippetanti āha ‘‘porisādabhāvato paṭisedhito’’ti. ‘‘Ime pana therāti majjhimabhāṇakā’’ti keci. Apare pana ‘‘aṭṭhakathācariyā’’ti, ‘‘dīghabhāṇakā’’ti vadanti. Ubhayathāpi cūḷakammāsadammaṃ sandhāya tathā vadanti. Yakkhiniputto hi kammāsapādo alīnasattukumārakāle (cariyā. 2.75) bodhisattena tattha damito. Sutasomakāle (jā. 2.21.371) pana bārāṇasirājā porisādabhāvapaṭisedhanena yattha damito, taṃ mahākammāsadammaṃ nāma. ‘‘Putto’’ti vatvā ‘‘atrajo’’ti vacanaṃ orasaputtabhāvadassanatthaṃ.
ಯೇಹಿ ಆವಸಿತಪ್ಪದೇಸೋ ‘‘ಕುರುರಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ನಾಮಂ ಲಭಿ, ತೇ ಉತ್ತರಕುರುತೋ ಆಗತಮನುಸ್ಸಾ ತತ್ಥ ರಕ್ಖಿತನಿಯಾಮೇನೇವ ಪಞ್ಚ ಸೀಲಾನಿ ರಕ್ಖಿಂಸು। ತೇಸಂ ದಿಟ್ಠಾನುಗತಿಯಾ ಪಚ್ಛಿಮಜನತಾತಿ ಸೋ ದೇಸಧಮ್ಮವಸೇನ ಅವಿಚ್ಛೇದತೋ ಪವತ್ತಮಾನೋ ಕುರುವತ್ತಧಮ್ಮೋತಿ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ। ಅಯಞ್ಚ ಅತ್ಥೋ ಕುರುಧಮ್ಮಜಾತಕೇನ ದೀಪೇತಬ್ಬೋ। ಸೋ ಅಪರಭಾಗೇ ಪಠಮಂ ಯತ್ಥ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠೋ ಜಾತೋ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕುರುರಟ್ಠವಾಸೀನ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಯತ್ಥ ಭಗವತೋ ವಸನೋಕಾಸಭೂತೋ ಕೋಚಿ ವಿಹಾರೋ ನ ಹೋತಿ, ತತ್ಥ ಕೇವಲಂ ಗೋಚರಗಾಮಕಿತ್ತನಂ ನಿದಾನಕಥಾಯ ಪಕತಿ ಯಥಾ ತಂ ಸಕ್ಕೇಸು ವಿಹರತಿ ದೇವದಹಂ ನಾಮ ಸಕ್ಯಾನಂ ನಿಗಮೋತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅವಸನೋಕಾಸತೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
Yehi āvasitappadeso ‘‘kururaṭṭha’’nti nāmaṃ labhi, te uttarakuruto āgatamanussā tattha rakkhitaniyāmeneva pañca sīlāni rakkhiṃsu. Tesaṃ diṭṭhānugatiyā pacchimajanatāti so desadhammavasena avicchedato pavattamāno kuruvattadhammoti paññāyittha. Ayañca attho kurudhammajātakena dīpetabbo. So aparabhāge paṭhamaṃ yattha saṃkiliṭṭho jāto, taṃ dassetuṃ ‘‘kururaṭṭhavāsīna’’ntiādi vuttaṃ. Yattha bhagavato vasanokāsabhūto koci vihāro na hoti, tattha kevalaṃ gocaragāmakittanaṃ nidānakathāya pakati yathā taṃ sakkesu viharati devadahaṃ nāma sakyānaṃ nigamoti imamatthaṃ dassento ‘‘avasanokāsato’’tiādimāha.
‘‘ಆಯಸ್ಮಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ದೇವಾನಂ ಪಿಯಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ತತ್ರ ಭವ’’ನ್ತಿ ವಾ ಪಿಯಸಮುದಾಹಾರೋ ಏಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ಆಯಸ್ಮಾತಿ ಪಿಯವಚನಮೇತ’’ನ್ತಿ। ತಯಿದಂ ಪಿಯವಚನಂ ಗರುಗಾರವವಸೇನ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಗಾರವವಚನಮೇತ’’ನ್ತಿ।
‘‘Āyasmā’’ti vā ‘‘devānaṃ piyā’’ti vā ‘‘tatra bhava’’nti vā piyasamudāhāro esoti āha ‘‘āyasmāti piyavacanameta’’nti. Tayidaṃ piyavacanaṃ garugāravavasena vuccatīti āha ‘‘gāravavacanameta’’nti.
ಅತಿದೂರಅಚ್ಚಾಸನ್ನವಜ್ಜನೇನ ನಾತಿದೂರನಾಚ್ಚಾಸನ್ನಂ ನಾಮ ಗಹಿತಂ, ತಂ ಪನ ಅವಕಂಸತೋ ಉಭಿನ್ನಂ ಪಸಾರಿತಹತ್ಥಾನಂ ಸಙ್ಘಟ್ಟನೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಚಕ್ಖುನಾ ಚಕ್ಖುಂ ಆಹಚ್ಚ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ತೇನಾಪಿ ಅಗಾರವಮೇವ ಕತಂ ಹೋತಿ। ಗೀವಂ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾತಿ ಪರಿವತ್ತನವಸೇನ ಗೀವಂ ಪಸಾರೇತ್ವಾ।
Atidūraaccāsannavajjanena nātidūranāccāsannaṃ nāma gahitaṃ, taṃ pana avakaṃsato ubhinnaṃ pasāritahatthānaṃ saṅghaṭṭanena veditabbaṃ. Cakkhunā cakkhuṃ āhacca daṭṭhabbaṃ hoti, tenāpi agāravameva kataṃ hoti. Gīvaṃ parivattetvāti parivattanavasena gīvaṃ pasāretvā.
ಕುಲಸಙ್ಗಹತ್ಥಾಯಾತಿ ಕುಲಾನುದ್ದಯತಾವಸೇನ ಕುಲಾನಂ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹನತ್ಥಾಯ ಸಹಸ್ಸಭಣ್ಡಿಕಂ ನಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ವಿಯ ಭಿಕ್ಖಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನೇನ ತೇಸಂ ಮಹತೋ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸನ್ದಸ್ಸ ಜನನೇನ। ಪಟಿಸಮ್ಮಜ್ಜಿತ್ವಾತಿ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇಹಿ ಸಮ್ಮಜ್ಜನಟ್ಠಾನಂ ಸಕ್ಕಚ್ಚಕಾರಿತಾಯ ಪುನ ಸಮ್ಮಜ್ಜಿತ್ವಾ। ತಿಕ್ಖತ್ತುನ್ತಿ ‘‘ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅನ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಚತುರಾಕಾರೂಪಸಞ್ಹಿತೇ ತಯೋ ವಾರೇ, ತೇನಸ್ಸ ದ್ವಾದಸಕ್ಖತ್ತುಂ ಸಮ್ಮಸಿತಭಾವಮಾಹ।
Kulasaṅgahatthāyāti kulānuddayatāvasena kulānaṃ anuggaṇhanatthāya sahassabhaṇḍikaṃ nikkhipanto viya bhikkhapaṭiggaṇhanena tesaṃ mahato puññābhisandassa jananena. Paṭisammajjitvāti antevāsikehi sammajjanaṭṭhānaṃ sakkaccakāritāya puna sammajjitvā. Tikkhattunti ‘‘ādito paṭṭhāya anta’’ntiādinā vuttacaturākārūpasañhite tayo vāre, tenassa dvādasakkhattuṃ sammasitabhāvamāha.
ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ಗಮ್ಭೀರಭಾವೇನೇವ ಕಥಿತತ್ತಾ ಸೇಸಬುದ್ಧೇಹಿಪಿ ಏವಮೇವ ಕಥಿತೋತಿ ಧಮ್ಮನ್ವಯೇ ಠತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಬ್ಬಬುದ್ಧೇಹಿ…ಪೇ॰… ಕಥಿತೋ’’ತಿ। ಸಾಲಿನ್ದನ್ತಿ ಸಪರಿಭಣ್ಡಂ। ‘‘ಸಿನೇರುಂ ಉಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ವಿಯಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ತಾದಿಸಾಯ ದೇಸನಾಯ ಸುದುಕ್ಕರಭಾವಮಾಹ। ಸುತ್ತಮೇವ ‘‘ಸುತ್ತನ್ತಕಥ’’ನ್ತಿ ಆಹ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಭಾವತೋ। ಯಥಾ ವಿನಯಪಣ್ಣತ್ತಿಭೂಮನ್ತರಸಮಯನ್ತರಾನಂ ವಿಜಾನನಂ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣಸ್ಸೇವ ವಿಸಯೋ, ಏವಂ ಅನ್ತದ್ವಯವಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಕಾರಕವೇದಕರಹಿತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಸ್ಸ ವಿಭಜನಂ ಪೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಬುದ್ಧಾನಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ಠಾನಾನೀತಿ ಕಾರಣಾನಿ। ಗಜ್ಜಿತಂ ಮಹನ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ತಂ ದೇಸೇತಬ್ಬಸ್ಸೇವ ಅನೇಕವಿಧತಾಯ, ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತಾಯ ಚ ನಾನಾನಯೇಹಿ ಪವತ್ತಮಾನಂ ದೇಸನಾಗಜ್ಜಿತಂ ಮಹನ್ತಂ ವಿಪುಲಂ, ಬಹುಭೇದಞ್ಚ ಹೋತಿ। ಞಾಣಂ ಅನುಪವಿಸತೀತಿ ತತೋ ಏವ ದೇಸನಾಞಾಣಂ ದೇಸೇತಬ್ಬಧಮ್ಮೇ ವಿಭಾಗಸೋ ಕುರುಮಾನಂ ಅನು ಅನು ಪವಿಸತಿ, ತೇನ ಅನುಪವಿಸ್ಸ ಠಿತಂ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಬುದ್ಧಞಾಣಸ್ಸ ಮಹನ್ತಭಾವೋ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಏವಂವಿಧಸ್ಸ ನಾಮ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ದೇಸಕಂ, ಪಟಿವೇಧಕಞ್ಚಾತಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ದೇಸನಾಞಾಣಸ್ಸ, ಪಟಿವೇಧಞಾಣಸ್ಸ ಚ ಉಳಾರಭಾವೋ ಪಾಕಟೋ ಹೋತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ‘‘ಸಬ್ಬಂ ವಚೀಕಮ್ಮಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಞಾಣಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಞಾಣಾನುಪರಿವತ್ತ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾನಿ॰ ೬೯, ೧೬೯; ಚೂಳನಿ॰ ೮೫; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೫; ನೇತ್ತಿ॰ ೧೪) ವಚನತೋ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಭಗವತೋ ದೇಸನಾ ಞಾಣರಹಿತಾ ನತ್ಥಿ, ಸೀಹಸಮಾನವುತ್ತಿತಾಯ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಮಾನಪ್ಪವತ್ತಿ। ದೇಸೇತಬ್ಬವಸೇನ ಪನ ದೇಸನಾ ವಿಸೇಸತೋ ಞಾಣೇನ ಅನುಪವಿಟ್ಠಾ, ಗಮ್ಭೀರತರಾ ಚ ಹೋತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಕಥಂ ಪನ ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಪತ್ವಾ ದೇಸನಾ ತಿಲಕ್ಖಣಬ್ಭಾಹತಾ ಸುಞ್ಞತಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾ ಹೋತೀತಿ? ತತ್ಥಾಪಿ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಪರಿಸಾಯ ಅಜ್ಝಾಸಯಾನುರೂಪಂ ಪವತ್ತಮಾನಾ ದೇಸನಾ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅನಿಚ್ಚತಾದಿವಿಭಾವನಂ, ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಅತ್ತತ್ತನಿಯತಾಭಾವಪ್ಪಕಾಸನಞ್ಚ ಹೋತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಅನೇಕಪರಿಯಾಯೇನ ಧಮ್ಮಿಂ ಕಥಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ।
Amhākaṃ bhagavato gambhīrabhāveneva kathitattā sesabuddhehipi evameva kathitoti dhammanvaye ṭhatvā vuttaṃ ‘‘sabbabuddhehi…pe… kathito’’ti. Sālindanti saparibhaṇḍaṃ. ‘‘Sineruṃ ukkhipantoviyā’’ti iminā tādisāya desanāya sudukkarabhāvamāha. Suttameva ‘‘suttantakatha’’nti āha dhammakkhandhabhāvato. Yathā vinayapaṇṇattibhūmantarasamayantarānaṃ vijānanaṃ anaññasādhāraṇaṃ sabbaññutañāṇasseva visayo, evaṃ antadvayavinimuttassa kārakavedakarahitassa paccayākārassa vibhajanaṃ pīti dassetuṃ ‘‘buddhānañhī’’tiādi āraddhaṃ. Tattha ṭhānānīti kāraṇāni. Gajjitaṃ mahantaṃ hotīti taṃ desetabbasseva anekavidhatāya, duviññeyyatāya ca nānānayehi pavattamānaṃ desanāgajjitaṃ mahantaṃ vipulaṃ, bahubhedañca hoti. Ñāṇaṃ anupavisatīti tato eva desanāñāṇaṃ desetabbadhamme vibhāgaso kurumānaṃ anu anu pavisati, tena anupavissa ṭhitaṃ viya hotīti attho. Buddhañāṇassa mahantabhāvo paññāyatīti evaṃvidhassa nāma dhammassa desakaṃ, paṭivedhakañcāti buddhānaṃ desanāñāṇassa, paṭivedhañāṇassa ca uḷārabhāvo pākaṭo hoti. Ettha ca kiñcāpi ‘‘sabbaṃ vacīkammaṃ buddhassa bhagavato ñāṇapubbaṅgamaṃ ñāṇānuparivatta’’nti (mahāni. 69, 169; cūḷani. 85; paṭi. ma. 3.5; netti. 14) vacanato sabbāpi bhagavato desanā ñāṇarahitā natthi, sīhasamānavuttitāya sabbattha samānappavatti. Desetabbavasena pana desanā visesato ñāṇena anupaviṭṭhā, gambhīratarā ca hotīti daṭṭhabbaṃ. Kathaṃ pana vinayapaññattiṃ patvā desanā tilakkhaṇabbhāhatā suññatapaṭisaṃyuttā hotīti? Tatthāpi sannisinnaparisāya ajjhāsayānurūpaṃ pavattamānā desanā saṅkhārānaṃ aniccatādivibhāvanaṃ, sabbadhammānaṃ attattaniyatābhāvappakāsanañca hoti. Tenevāha ‘‘anekapariyāyena dhammiṃ kathaṃ katvā’’tiādi.
ಆಪಜ್ಜಾತಿ ಪತ್ವಾ ಯಥಾ ಞಾಣಕೋಞ್ಚನಾದಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ, ಏವಂ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ।
Āpajjāti patvā yathā ñāṇakoñcanādaṃ vissajjeti, evaṃ pāpuṇitvā.
ಪಮಾಣಾತಿಕ್ಕಮೇತಿ ಅಪರಿಮಾಣತ್ಥೇ ‘‘ಯಾವಞ್ಚಿದಂ ತೇನ ಭಗವತಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೪) ವಿಯ। ಅಪರಿಮೇಯ್ಯಭಾವಜೋತನೋ ಹಿ ಅಯಂ ಯಾವ-ಸದ್ದೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅತಿಗಮ್ಭೀರೋ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ಅವಭಾಸತೀತಿ ಞಾಯತಿ ಉಪಟ್ಠಾತಿ। ಞಾಣಸ್ಸ ತಥಾ ಉಪಟ್ಠಾನಞ್ಹಿ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ನನು ಏಸ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಏಕನ್ತಗಮ್ಭೀರೋವ, ತತ್ಥ ಕಸ್ಮಾ ಗಮ್ಭೀರಾವಭಾಸತಾ ಜೋತಿತಾತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ಏಕನ್ತಗಮ್ಭೀರತಾದಸ್ಸನತ್ಥಮೇವ ಪನಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರಾವಭಾಸಗ್ಗಹಣಂ। ತಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಲಬ್ಭಮಾನಂ ಚತುಕೋಟಿಕಂ ಬ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ನಿದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತಂ ಏವಸ್ಸ ಏಕನ್ತಗಮ್ಭೀರತಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಏಕಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಏತಂ ನತ್ಥೀತಿ ಅಗಮ್ಭೀರೋ, ಅಗಮ್ಭೀರಾವಭಾಸೋ ಚಾತಿ ಏತಂ ದ್ವಯಂ ನತ್ಥಿ, ತೇನ ಯಥಾದಸ್ಸಿತೇ ಚತುಕೋಟಿಕೇ ಪಚ್ಛಿಮಾ ಏಕ ಕೋಟಿ ಲಬ್ಭತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಯಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ।
Pamāṇātikkameti aparimāṇatthe ‘‘yāvañcidaṃ tena bhagavatā’’tiādīsu (dī. ni. 1.4) viya. Aparimeyyabhāvajotano hi ayaṃ yāva-saddo. Tenāha ‘‘atigambhīro attho’’ti. Avabhāsatīti ñāyati upaṭṭhāti. Ñāṇassa tathā upaṭṭhānañhi sandhāya ‘‘dissatī’’ti vuttaṃ. Nanu esa paṭiccasamuppādo ekantagambhīrova, tattha kasmā gambhīrāvabhāsatā jotitāti? Saccametaṃ, ekantagambhīratādassanatthameva panassa gambhīrāvabhāsaggahaṇaṃ. Tasmā aññattha labbhamānaṃ catukoṭikaṃ byatirekamukhena nidassetvā taṃ evassa ekantagambhīrataṃ vibhāvetuṃ ‘‘ekañhī’’tiādi vuttaṃ. Etaṃ natthīti agambhīro, agambhīrāvabhāso cāti etaṃ dvayaṃ natthi, tena yathādassite catukoṭike pacchimā eka koṭi labbhatīti dasseti. Tenāha ‘‘ayañhī’’tiādi.
ಯೇಹಿ ಗಮ್ಭೀರಭಾವೇಹಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ‘‘ಗಮ್ಭೀರೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತೇ ಚತೂಹಿ ಉಪಮಾಹಿ ಉಲ್ಲಿಙ್ಗೇನ್ತೋ ‘‘ಭವಗ್ಗಗ್ಗಹಣಾಯಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಯಥಾ ಭವಗ್ಗಂ ಹತ್ಥಂ ಪಸಾರೇತ್ವಾ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ದೂರಭಾವತೋ, ಏವಂ ಸಙ್ಖಾರಾದೀನಂ ಅವಿಜ್ಜಾದಿಪಚ್ಚಯಸಮ್ಭೂತಸಮುದಾಗತಟ್ಠೋ ಪಾಕತಿಕಞಾಣೇನ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ। ಯಥಾ ಸಿನೇರುಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಮಿಞ್ಜಂ ಪಬ್ಬತರಸಂ ಪಾಕತಿಕಪುರಿಸೇನ ನೀಹರಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ಏವಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಗತೇ ಧಮ್ಮತ್ಥಾದಿಕೇ ಪಾಕತಿಕಞಾಣೇನ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ವಿಭಜ್ಜ ಪಟಿವಿಜ್ಝನವಸೇನ ಜಾನಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ। ಯಥಾ ಮಹಾಸಮುದ್ದಂ ಪಾಕತಿಕಪುರಿಸಸ್ಸ ಬಾಹುದ್ವಯೇನ ಪಧಾರಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ಏವಂ ವೇಪುಲ್ಲಟ್ಠೇನ ಮಹಾಸಮುದ್ದಸದಿಸಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಂ ಪಾಕತಿಕಞಾಣೇನ ದೇಸನಾವಸೇನ ಪಧಾರಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ। ಯಥಾ ಮಹಾಪಥವಿಂ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಪಾಕತಿಕಪುರಿಸಸ್ಸ ಪಥವೋಜಂ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ಏವಂ ‘‘ಇತ್ಥಂ ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋ ಸಙ್ಖಾರಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ತೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಪಾಕತಿಕಞಾಣೇನ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ। ಏವಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಗಮ್ಭೀರತಾವಸೇನ ಚತಸ್ಸೋ ಉಪಮಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ಪಾಕತಿಕಞಾಣವಸೇನ ಚಾಯಮತ್ಥಯೋಜನಾ ಕತಾ ದಿಟ್ಠಸಚ್ಚಾನಂ ತತ್ಥ ಪಟಿವೇಧಸಭಾವತೋ, ತಥಾಪಿ ಯಸ್ಮಾ ಸಾವಕಾನಂ, ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಞ್ಚ ತತ್ಥ ಸಪ್ಪದೇಸಮೇವ ಞಾಣಂ, ಬುದ್ಧಾನಂಯೇವ ನಿಪ್ಪದೇಸಂ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಬುದ್ಧವಿಸಯಂ ಪಞ್ಹ’’ನ್ತಿಆದಿ।
Yehi gambhīrabhāvehi paṭiccasamuppādo ‘‘gambhīro’’ti vuccati, te catūhi upamāhi ulliṅgento ‘‘bhavaggaggahaṇāyā’’tiādimāha. Yathā bhavaggaṃ hatthaṃ pasāretvā gahetuṃ na sakkā dūrabhāvato, evaṃ saṅkhārādīnaṃ avijjādipaccayasambhūtasamudāgataṭṭho pākatikañāṇena gahetuṃ na sakkā. Yathā sineruṃ bhinditvā miñjaṃ pabbatarasaṃ pākatikapurisena nīharituṃ na sakkā, evaṃ paṭiccasamuppādagate dhammatthādike pākatikañāṇena bhinditvā vibhajja paṭivijjhanavasena jānituṃ na sakkā. Yathā mahāsamuddaṃ pākatikapurisassa bāhudvayena padhārituṃ na sakkā, evaṃ vepullaṭṭhena mahāsamuddasadisaṃ paṭiccasamuppādaṃ pākatikañāṇena desanāvasena padhārituṃ na sakkā. Yathā mahāpathaviṃ parivattetvā pākatikapurisassa pathavojaṃ gahetuṃ na sakkā, evaṃ ‘‘itthaṃ avijjādayo saṅkhārādīnaṃ paccayā hontī’’ti tesaṃ paccayabhāvo pākatikañāṇena nīharitvā gahetuṃ na sakkāti. Evaṃ catubbidhagambhīratāvasena catasso upamā yojetabbā. Pākatikañāṇavasena cāyamatthayojanā katā diṭṭhasaccānaṃ tattha paṭivedhasabhāvato, tathāpi yasmā sāvakānaṃ, paccekabuddhānañca tattha sappadesameva ñāṇaṃ, buddhānaṃyeva nippadesaṃ, tasmā vuttaṃ ‘‘buddhavisayaṃ pañha’’ntiādi.
ಉಸ್ಸಾದೇನ್ತೋತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಉಕ್ಕಂಸೇನ್ತೋ, ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಪಸಾದೇನ್ತೋತಿ ನಿಬ್ಭಚ್ಛನ್ತೋ, ನಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
Ussādentoti paññāya ukkaṃsento, uggaṇhantoti attho. Apasādentoti nibbhacchanto, niggaṇhantoti attho.
ಉಸ್ಸಾದನಾವಣ್ಣನಾ
Ussādanāvaṇṇanā
ತೇನಾತಿ ಮಹಾಪಞ್ಞಾಭಾವೇನ। ತತ್ಥಾತಿ ಥೇರಸ್ಸ ಸತಿಪಿ ಉತ್ತಾನಭಾವೇ, ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಸ್ಸಅಞ್ಞೇಸಂ ಗಮ್ಭೀರಭಾವೇ। ಸುಭೋಜನರಸಪುಟ್ಠಸ್ಸಾತಿ ಸುನ್ದರೇನ ಭೋಜನರಸೇನ ಪೋಸಿತಸ್ಸ। ಕತಯೋಗಸ್ಸಾತಿ ನಿಬದ್ಧಪಯೋಗೇನ ಕತಪರಿಚಯಸ್ಸ। ಮಲ್ಲಪಾಸಾಣನ್ತಿ ಮಲ್ಲೇಹಿ ಮಹಬ್ಬಲೇಹೇವ ಉಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಪಾಸಾಣಂ। ಕುಹಿಂ ಇಮಸ್ಸ ಭಾರಿಯಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಕಸ್ಮಿಂ ಪಸ್ಸೇ ಇಮಸ್ಸ ಪಾಸಾಣಸ್ಸ ಗರುತರಪ್ಪದೇಸೋತಿ ತಸ್ಸ ಸಲ್ಲಹುಕಭಾವಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ವದತಿ।
Tenāti mahāpaññābhāvena. Tatthāti therassa satipi uttānabhāve, paṭiccasamuppādassaaññesaṃ gambhīrabhāve. Subhojanarasapuṭṭhassāti sundarena bhojanarasena positassa. Katayogassāti nibaddhapayogena kataparicayassa. Mallapāsāṇanti mallehi mahabbaleheva ukkhipitabbapāsāṇaṃ. Kuhiṃ imassa bhāriyaṭṭhānanti kasmiṃ passe imassa pāsāṇassa garutarappadesoti tassa sallahukabhāvaṃ dīpento vadati.
ತಿಮಿರಪಿಙ್ಗಲೇನೇವ ದೀಪೇನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಮಹಾವಿಪ್ಫಾರಭಾವತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಸ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿ। ಪಕ್ಕುಥತೀತಿ ಪಕ್ಕುಥನ್ತಂ ವಿಯ ಪರಿವತ್ತತಿ ಪರಿತೋ ವಿವತ್ತತಿ। ಲಕ್ಖಣವಚನಞ್ಹೇತಂ। ಪಿಟ್ಠಿಯಂ ಸಕಲಿನಪದಕಾಪಿಟ್ಠಂ। ಕಾಯೂಪಪನ್ನಸ್ಸಾತಿ ಮಹತಾ ಕಾಯೇನ ಉಪೇತಸ್ಸ, ಮಹಾಕಾಯಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Timirapiṅgaleneva dīpenti tassa mahāvipphārabhāvato. Tenāha ‘‘tassa kirā’’tiādi. Pakkuthatīti pakkuthantaṃ viya parivattati parito vivattati. Lakkhaṇavacanañhetaṃ. Piṭṭhiyaṃ sakalinapadakāpiṭṭhaṃ. Kāyūpapannassāti mahatā kāyena upetassa, mahākāyassāti attho.
ಪಿಞ್ಛವಟ್ಟೀತಿ ಪಿಞ್ಛಕಲಾಪೋ। ಸುಪಣ್ಣವಾತನ್ತಿ ನಾಗಗ್ಗಹಣಾದೀಸು ಪಕ್ಖಪಪ್ಫೋಟನವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕವಾತಂ।
Piñchavaṭṭīti piñchakalāpo. Supaṇṇavātanti nāgaggahaṇādīsu pakkhapapphoṭanavasena uppajjanakavātaṃ.
ಪುಬ್ಬೂಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪತ್ತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ
Pubbūpanissayasampattikathāvaṇṇanā
‘‘ಪುಬ್ಬೂಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಉದ್ದಿಟ್ಠಕಾರಣಾನಿ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ಇತೋ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಇತೋತಿ ಇತೋ ಕಪ್ಪತೋ । ಸತಸಹಸ್ಸಿಮೇತಿ ಸತಸಹಸ್ಸಮೇ। ಹಂಸಾವತೀ ನಾಮ ನಗರಂ ಅಹೋಸಿ ಜಾತನಗರಂ। ಧುರಪತ್ತಾನೀತಿ ಬಾಹಿರಪತ್ತಾನಿ, ಯಾನಿ ದೀಘತಮಾನಿ।
‘‘Pubbūpanissayasampattiyā’’tiādinā uddiṭṭhakāraṇāni vitthārato vivarituṃ ‘‘ito kirā’’tiādi vuttaṃ. Tattha itoti ito kappato . Satasahassimeti satasahassame. Haṃsāvatī nāma nagaraṃ ahosi jātanagaraṃ. Dhurapattānīti bāhirapattāni, yāni dīghatamāni.
ಕನಿಟ್ಠಭಾತಾತಿ ವೇಮಾತಿಕಭಾತಾ ಕನಿಟ್ಠೋ ಯಥಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ನನ್ದತ್ಥೇರೋ। ಬುದ್ಧಾನಞ್ಹಿ ಸಹೋದರಾ ಭಾತರೋ ನಾಮ ನ ಹೋನ್ತಿ। ಕಥಂ ಜೇಟ್ಠಾ ತಾವ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಕನಿಟ್ಠಾನಂ ಪನ ಅಸಮ್ಭವೋ ಏವ। ಭೋಗನ್ತಿ ವಿಭವಂ। ಉಪಸನ್ತೋತಿ ಚೋರಜನಿತಸಙ್ಖೋಭವೂಪಸಮೇನ ಉಪಸನ್ತೋ ಜನಪದೋ।
Kaniṭṭhabhātāti vemātikabhātā kaniṭṭho yathā amhākaṃ bhagavato nandatthero. Buddhānañhi sahodarā bhātaro nāma na honti. Kathaṃ jeṭṭhā tāva na uppajjanti, kaniṭṭhānaṃ pana asambhavo eva. Bhoganti vibhavaṃ. Upasantoti corajanitasaṅkhobhavūpasamena upasanto janapado.
ದ್ವೇ ಸಾಟಕೇ ನಿವಾಸೇತ್ವಾತಿ ಸಾಟಕದ್ವಯಮೇವ ಅತ್ತನೋ ಕಾಯಪರಿಹಾರಿಕಂ ಕತ್ವಾ ಇತರಂ ಸಬ್ಬಸಮ್ಭಾರಂ ಅತ್ತತೋ ಮೋಚೇತ್ವಾ।
Dve sāṭake nivāsetvāti sāṭakadvayameva attano kāyaparihārikaṃ katvā itaraṃ sabbasambhāraṃ attato mocetvā.
ಪತ್ತಗ್ಗಹಣತ್ಥನ್ತಿ ಅನ್ತೋಪಕ್ಖಿತ್ತಉಣ್ಹಭೋಜನತ್ತಾ ಅಪರಾಪರಂ ಹತ್ಥೇ ಪರಿವತ್ತೇನ್ತಸ್ಸ ಪತ್ತಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ। ಉತ್ತರಿಸಾಟಕನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಉತ್ತರಿಸಾಟಕಂ। ಏತಾನಿ ಪಾಕಟಟ್ಠಾನಾನೀತಿ ಏತಾನಿ ಯಥಾವುತ್ತಾನಿ ಭಗವತೋ ದೇಸನಾಯ ಪಾಕಟಾನಿ ಥೇರಸ್ಸ ಪುಞ್ಞಕರಣಟ್ಠಾನಾನಿ।
Pattaggahaṇatthanti antopakkhittauṇhabhojanattā aparāparaṃ hatthe parivattentassa pattaggahaṇatthaṃ. Uttarisāṭakanti attano uttarisāṭakaṃ. Etānipākaṭaṭṭhānānīti etāni yathāvuttāni bhagavato desanāya pākaṭāni therassa puññakaraṇaṭṭhānāni.
ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣದಿವಸೇ ಏವ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ।
Paṭisandhiṃgahetvāti amhākaṃ mahābodhisattassa paṭisandhiggahaṇadivase eva paṭisandhiṃ gahetvā.
ತಿತ್ಥವಾಸಾದಿವಣ್ಣನಾ
Titthavāsādivaṇṇanā
ಉಗ್ಗಹಣಂ ಪಾಳಿಯಾ ಉಗ್ಗಣ್ಹನಂ। ಸವನಂ ಅತ್ಥಸವನಂ। ಪರಿಪುಚ್ಛನಂ ಗಣ್ಠಿಟ್ಠಾನೇಸು ಅತ್ಥಪರಿಪುಚ್ಛನಂ। ಧಾರಣಂ ಪಾಳಿಯಾಪಿ ಪಾಳಿಅತ್ಥಸ್ಸಪಿ ಚಿತ್ತೇ ಠಪನಂ। ಸಬ್ಬಞ್ಚೇತಂ ಇಧ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Uggahaṇaṃ pāḷiyā uggaṇhanaṃ. Savanaṃ atthasavanaṃ. Paripucchanaṃ gaṇṭhiṭṭhānesu atthaparipucchanaṃ. Dhāraṇaṃ pāḷiyāpi pāḷiatthassapi citte ṭhapanaṃ. Sabbañcetaṃ idha paṭiccasamuppādavasena veditabbaṃ.
ಸೋತಾಪನ್ನಾನಞ್ಚ…ಪೇ॰.. ಉಪಟ್ಠಾತಿತತ್ಥ ಸಮ್ಮೋಹವಿದ್ಧಂಸನೇನ ‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಮುದಯಧಮ್ಮಂ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ನಿರೋಧಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೯೮; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೦೮೧; ಮಹಾವ॰ ೧೬; ಚೂಳನಿ॰ ೪, ೭, ೮) ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖವಸೇನ ಉಪಟ್ಠಾನತೋ। ನಾಮರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದೋತಿ ಸಹ ಪಚ್ಚಯೇನ ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜ ಅವಬೋಧೋ।
Sotāpannānañca…pe... upaṭṭhātitattha sammohaviddhaṃsanena ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti (dī. ni. 1.298; saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 16; cūḷani. 4, 7, 8) attapaccakkhavasena upaṭṭhānato. Nāmarūpaparicchedoti saha paccayena nāmarūpassa paricchijja avabodho.
ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಗಮ್ಭೀರತಾವಣ್ಣನಾ
Paṭiccasamuppādagambhīratāvaṇṇanā
‘‘ಅತ್ಥಗಮ್ಭೀರತಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಸಮ್ಭೂತಸಮುದಾಗತಟ್ಠೋತಿ ಜಾತಿಪಚ್ಚಯತೋ ಸಮ್ಭೂತಂ ಹುತ್ವಾ ಸಹಿತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯಾನುರೂಪಸ್ಸ ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಉದ್ಧಂ ಉದ್ಧಂ ಆಗತಭಾವೋ, ಅನುಪವತ್ತತ್ಥೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ಸಮ್ಭೂತಟ್ಠೋ ಚ ಸಮುದಾಗತಟ್ಠೋ ಚ ಸಮ್ಭೂತಸಮುದಾಗತಟ್ಠೋ। ‘‘ನ ಜಾತಿತೋ ಜರಾಮರಣಂ ನ ಹೋತಿ,’’ ನ ಚ ಜಾತಿಂ ವಿನಾ ‘‘ಅಞ್ಞತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಹಿ ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಸಮ್ಭೂತಟ್ಠೋ ವುತ್ತೋ, ಇತ್ಥಞ್ಚ ಜಾತಿತೋ ಸಮುದಾಗಚ್ಛತೀತಿ ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಸಮುದಾಗತಟ್ಠೋ, ಯಾ ಯಾ ಜಾತಿ ಯಥಾ ಯಥಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ತದನುರೂಪಪಾತುಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೋ ಅನುಪಚಿತಕುಸಲಸಮ್ಭಾರಾನಂ ಞಾಣಸ್ಸ ತತ್ಥ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠತಾಯ ಅಗಾಧಟ್ಠೇನ ಗಮ್ಭೀರೋ। ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
‘‘Atthagambhīratāyā’’tiādinā saṅkhepato vuttamatthaṃ vivarituṃ ‘‘tatthā’’tiādi āraddhaṃ. Jātipaccayasambhūtasamudāgataṭṭhoti jātipaccayato sambhūtaṃ hutvā sahitassa attano paccayānurūpassa jarāmaraṇassa uddhaṃ uddhaṃ āgatabhāvo, anupavattatthoti attho. Atha vā sambhūtaṭṭho ca samudāgataṭṭho ca sambhūtasamudāgataṭṭho. ‘‘Na jātito jarāmaraṇaṃ na hoti,’’ na ca jātiṃ vinā ‘‘aññato hotī’’ti hi jātipaccayasambhūtaṭṭho vutto, itthañca jātito samudāgacchatīti jātipaccayasamudāgataṭṭho, yā yā jāti yathā yathā paccayo hoti, tadanurūpapātubhāvoti attho. So anupacitakusalasambhārānaṃ ñāṇassa tattha appatiṭṭhatāya agādhaṭṭhena gambhīro. Sesapadesupi eseva nayo.
ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೋತಿ ಯೇನಾಕಾರೇನ ಯದವತ್ಥಾ ಅವಿಜ್ಜಾ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಯೇನ ಹಿ ಪವತ್ತಿಆಕಾರೇನ, ಯಾಯ ಚ ಅವತ್ಥಾಯ ಅವತ್ಥಿತಾ ಅವಿಜ್ಜಾ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ತದುಭಯಸ್ಸಪಿ ದುರವಬೋಧನೀಯತೋ ಅವಿಜ್ಜಾ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ನವಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೋ ಅನುಪಚಿತಕುಸಲಸಮ್ಭಾರಾನಂ ಞಾಣಸ್ಸ ತತ್ಥ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠತಾಯ ಅಗಾಧಟ್ಠೇನ ಗಮ್ಭೀರೋ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ।
Avijjāya saṅkhārānaṃ paccayaṭṭhoti yenākārena yadavatthā avijjā saṅkhārānaṃ paccayo hoti. Yena hi pavattiākārena, yāya ca avatthāya avatthitā avijjā tesaṃ tesaṃ saṅkhārānaṃ paccayo hoti, tadubhayassapi duravabodhanīyato avijjā saṅkhārānaṃ navahi ākārehi paccayaṭṭho anupacitakusalasambhārānaṃ ñāṇassa tattha appatiṭṭhatāya agādhaṭṭhena gambhīro. Esa nayo sesapadesupi.
ಕತ್ಥಚಿ ಅನುಲೋಮತೋ ದೇಸೀಯತಿ, ಕತ್ಥಚಿ ಪಟಿಲೋಮತೋತಿ ಇಧ ಪನ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪಾದಾ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನುಪ್ಪಾದಸಙ್ಖಾತೋ ಅನುಲೋಮೋ, ಪಚ್ಚಯನಿರೋಧಾ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನನಿರೋಧಸಙ್ಖಾತೋ ಚ ಪಟಿಲೋಮೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಆದಿತೋ ಪನ ಪಟ್ಠಾಯ ಅನ್ತಗಮನಂ ಅನುಲೋಮೋ, ಅನ್ತತೋ ಚ ಆದಿಗಮನಂ ಪಟಿಲೋಮೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅನುಲೋಮದೇಸನಾಯ, ಅನ್ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಟಿಲೋಮದೇಸನಾಯ ಚ ತಿಸನ್ಧಿ ಚತುಸಙ್ಖೇಪೋ। ‘‘ಇಮೇ ಭಿಕ್ಖವೇ ಚತ್ತಾರೋ ಆಹಾರಾ ಕಿಂ ನಿದಾನಾ’’ತಿಆದಿಕಾಯ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೧೧) ಚ ವೇಮಜ್ಝತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಟಿಲೋಮದೇಸನಾಯ, ‘‘ಚಕ್ಖುಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ರೂಪೇ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ, ತಿಣ್ಣಂ ಸಙ್ಗತಿ ಫಸ್ಸೋ, ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ ವೇದನಾ’’ತಿಆದಿಕಾಯ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೪೩, ೪೫) ಅನುಲೋಮದೇಸನಾಯ ಚ ದ್ವಿಸನ್ಧಿ ತಿಸಙ್ಖೇಪೋ। ‘‘ಸಂಯೋಜನಿಯೇಸು ಭಿಕ್ಖವೇ ಧಮ್ಮೇಸು ಅಸ್ಸಾದಾನುಪಸ್ಸಿನೋ ವಿಹರತೋ ತಣ್ಹಾ ಪವಡ್ಢತಿ, ತಣ್ಹಾಪಚ್ಚಯಾ ಉಪಾದಾನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೫೩, ೫೭) ಏಕಸನ್ಧಿ ದ್ವಿಸಙ್ಖೇಪೋ। ಏಕಙ್ಗೋ ಹಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ದೇಸಿತೋ। ಲಬ್ಭತೇವ ಹಿ ಸೋ ‘‘ತತ್ರ ಭಿಕ್ಖವೇ ಸುತವಾ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಂಯೇವ ಸಾಧುಕಂ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ ‘ಇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಇದಂ ಹೋತಿ…ಪೇ॰… ನಿರುಜ್ಝತೀ’ತಿ। ಸುಖವೇದನಿಯಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ಫಸ್ಸಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಸುಖವೇದನಾ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೬೨) ಇಮಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಇತಿ ತೇನ ತೇನ ಕಾರಣೇನ ತಥಾ ತಥಾ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬತ್ತಾ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ದೇಸನಾಯ ಗಮ್ಭೀರೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಯಂ ದೇಸನಾಗಮ್ಭೀರತಾ’’ತಿ। ನ ಹಿ ತತ್ಥ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣತೋ ಅಞ್ಞಂ ಞಾಣಂ ಪತಿಟ್ಠಂ ಲಭತಿ।
Katthacianulomato desīyati, katthaci paṭilomatoti idha pana paccayuppādā paccayuppannuppādasaṅkhāto anulomo, paccayanirodhā paccayuppannanirodhasaṅkhāto ca paṭilomo adhippeto. Ādito pana paṭṭhāya antagamanaṃ anulomo, antato ca ādigamanaṃ paṭilomoti adhippeto. Ādito paṭṭhāya anulomadesanāya, antato paṭṭhāya paṭilomadesanāya ca tisandhi catusaṅkhepo. ‘‘Ime bhikkhave cattāro āhārā kiṃ nidānā’’tiādikāya (saṃ. ni. 2.11) ca vemajjhato paṭṭhāya paṭilomadesanāya, ‘‘cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇaṃ, tiṇṇaṃ saṅgati phasso, phassapaccayā vedanā’’tiādikāya (saṃ. ni. 2.43, 45) anulomadesanāya ca dvisandhi tisaṅkhepo. ‘‘Saṃyojaniyesu bhikkhave dhammesu assādānupassino viharato taṇhā pavaḍḍhati, taṇhāpaccayā upādāna’’ntiādīsu (saṃ. ni. 2.53, 57) ekasandhi dvisaṅkhepo. Ekaṅgo hi paṭiccasamuppādo desito. Labbhateva hi so ‘‘tatra bhikkhave sutavā ariyasāvako paṭiccasamuppādaṃyeva sādhukaṃ yoniso manasi karoti ‘iti imasmiṃ sati idaṃ hoti…pe… nirujjhatī’ti. Sukhavedaniyaṃ bhikkhave phassaṃ paṭicca uppajjati sukhavedanā’’ti (saṃ. ni. 2.62) imassa suttassa vasena veditabbo. Iti tena tena kāraṇena tathā tathā pavattetabbattā paṭiccasamuppādo desanāya gambhīro. Tenāha ‘‘ayaṃ desanāgambhīratā’’ti. Na hi tattha sabbaññutañāṇato aññaṃ ñāṇaṃ patiṭṭhaṃ labhati.
‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಪನಾ’’ತಿಆದೀಸು ಜಾನನಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತೋ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಅಞ್ಞಾಣಟ್ಠೋ। ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕರಣೇನ ದಸ್ಸನಭೂತಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತೋ ಅದಸ್ಸನಟ್ಠೋ। ಯೇನೇಸಾ ಅತ್ತನೋ ಸಭಾವೇನ ದುಕ್ಖಾದೀನಂ ಯಾಥಾವಸರಸಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ನ ದೇತಿ ಛಾದೇತ್ವಾ ಪರಿಯೋನನ್ಧಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ಸೋ ತಸ್ಸಾ ಸಚ್ಚಾಸಮ್ಪಟಿವೇಧಟ್ಠೋ। ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಂ ಸಂವಿಧಾನಂ, ಪಕಪ್ಪನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಆಯೂಹನಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನಂ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಕಿಚ್ಚಾನುರೂಪತಾಯ ರಾಸೀಕರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರೇಕದೇಸೋ ಸರಾಗೋ। ಅಞ್ಞೋ ವಿರಾಗೋ। ರಾಗಸ್ಸ ವಾ ಅಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವತೋ ರಾಗಪ್ಪವಡ್ಢಕೋ, ರಾಗುಪ್ಪತ್ತಿಪಚ್ಚಯೋ ಚ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಅಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ಸರಾಗೋ। ಇತರೋ ತಬ್ಬಿದೂರಭಾವತೋ ವಿರಾಗೋ। ‘‘ದೀಘರತ್ತಂ ಹೇತಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ಅಸ್ಸುತವತೋ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಅಜ್ಝೋಸಿತಂ ಮಮಾಯಿತಂ ಪರಾಮಟ್ಠಂ ‘ಏತಂ ಮಮ, ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’ತಿ’’ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೬೧) ಅತ್ತಪರಾಮಾಸಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ವಿಸೇಸತೋ ವತ್ಥು ವುತ್ತನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಸುಞ್ಞತಟ್ಠೋ ಗಮ್ಭೀರೋ। ಅತ್ತಾ ವಿಜಾನಾತಿ ಸಂಸರತೀತಿ ಸಬ್ಯಾಪಾರತಾಸಙ್ಕನ್ತಿಅಭಿನಿವೇಸಬಲವತಾಯ ಅಬ್ಯಾಪಾರಅಸಙ್ಕನ್ತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಪಾತುಭಾವಟ್ಠಾ ಚ ಗಮ್ಭೀರಾ। ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಏಕತೋವ ಉಪ್ಪಾದೋ ಏಕುಪ್ಪಾದೋ, ಪವತ್ತಿಯಂ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಯಥಾರಹಂ ಏಕುಪ್ಪಾದೋ। ನಾಮಸ್ಸ ರೂಪೇನ, ರೂಪಸ್ಸ ಚ ನಾಮೇನ ಅಸಮ್ಪಯೋಗತೋ ವಿನಿಬ್ಭೋಗೋ ನಾಮಸ್ಸ ನಾಮೇನ , ರೂಪಸ್ಸ ಚ ರೂಪೇನ ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಏಕಚ್ಚೇನ ಅವಿನಿಬ್ಭೋಗೋ (ನಾಮಸ್ಸ ನಾಮೇನ ಅವಿನಿಬ್ಭೋಗೋ ವಿಭ॰ ಮೂಲಟೀ॰ ೨೪೨) ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ಏಕುಪ್ಪಾದೇಕನಿರೋಧೇಹಿ ಅವಿನಿಬ್ಭೋಗೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತೇ ಸೋ ರೂಪಸ್ಸ ಚ ಏಕಕಲಾಪಪವತ್ತಿನೋ ರೂಪೇನ ಲಬ್ಭತೀತಿ। ಅಥ ವಾ ಏಕಚತುವೋಕಾರಭವೇಸು ನಾಮರೂಪಾನಂ ಅಸಹವತ್ತನತೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಿನಿಬ್ಭೋಗೋ, ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇ ಸಹವತ್ತನತೋ ಅವಿನಿಬ್ಭೋಗೋ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
‘‘Avijjāya panā’’tiādīsu jānanalakkhaṇassa ñāṇassa paṭipakkhabhūto avijjāya aññāṇaṭṭho. Ārammaṇassa paccakkhakaraṇena dassanabhūtassa paṭipakkhabhūto adassanaṭṭho. Yenesā attano sabhāvena dukkhādīnaṃ yāthāvasarasaṃ paṭivijjhituṃ na deti chādetvā pariyonandhitvā tiṭṭhati, so tassā saccāsampaṭivedhaṭṭho. Abhisaṅkharaṇaṃ saṃvidhānaṃ, pakappananti attho. Āyūhanaṃ sampiṇḍanaṃ, sampayuttadhammānaṃ attano kiccānurūpatāya rāsīkaraṇanti attho. Apuññābhisaṅkhārekadeso sarāgo. Añño virāgo. Rāgassa vā appaṭipakkhabhāvato rāgappavaḍḍhako, rāguppattipaccayo ca sabbopi apuññābhisaṅkhāro sarāgo. Itaro tabbidūrabhāvato virāgo. ‘‘Dīgharattaṃ hetaṃ bhikkhave assutavato puthujjanassa ajjhositaṃ mamāyitaṃ parāmaṭṭhaṃ ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’ti’’ (saṃ. ni. 2.61) attaparāmāsassa viññāṇaṃ visesato vatthu vuttanti viññāṇassa suññataṭṭho gambhīro. Attā vijānāti saṃsaratīti sabyāpāratāsaṅkantiabhinivesabalavatāya abyāpāraasaṅkantipaṭisandhipātubhāvaṭṭhā ca gambhīrā. Nāmarūpassa paṭisandhikkhaṇe ekatova uppādo ekuppādo, pavattiyaṃ visuṃ visuṃ yathārahaṃ ekuppādo. Nāmassa rūpena, rūpassa ca nāmena asampayogato vinibbhogo nāmassa nāmena , rūpassa ca rūpena ekaccassa ekaccena avinibbhogo (nāmassa nāmena avinibbhogo vibha. mūlaṭī. 242) yojetabbo. Ekuppādekanirodhehi avinibbhoge adhippete so rūpassa ca ekakalāpapavattino rūpena labbhatīti. Atha vā ekacatuvokārabhavesu nāmarūpānaṃ asahavattanato aññamaññaṃ vinibbhogo, pañcavokārabhave sahavattanato avinibbhogo ca veditabbo.
ನಾಮಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಾಭಿಮುಖಂ ನಮನಂ ನಮನಟ್ಠೋ। ರೂಪಸ್ಸ ವಿರೋಧಿಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯೇ ವಿಸದಿಸುಪ್ಪತ್ತಿ ರುಪ್ಪನಟ್ಠೋ। ಇನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಅಧಿಪತಿಯಟ್ಠೋ। ‘‘ಲೋಕೋಪೇಸೋ, ದ್ವಾರಾಪೇಸಾ, ಖೇತ್ತಂ ಪೇತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಲೋಕಾದಿಅತ್ಥೋ ಚಕ್ಖಾದೀಸು ಪಞ್ಚಸು ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ಮನಾಯತನಸ್ಸ ಪನ ಲುಜ್ಜನತೋ, ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ದ್ವಾರಖೇತ್ತಭಾವತೋ ಚ ಏತೇ ಅತ್ಥಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಆಪಾಥಗತಾನಂ ರೂಪಾದೀನಂ ಪಕಾಸನಯೋಗ್ಯತಾಲಕ್ಖಣಂ ಓಭಾಸನಂ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ವಿಸಯಿಭಾವೋ, ಮನಾಯತನಸ್ಸ ವಿಜಾನನಂ। ಸಙ್ಘಟ್ಟನಟ್ಠೋ ವಿಸೇಸತೋ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ, ಇತರೇ ಛನ್ನಮ್ಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ಫುಸನಞ್ಚ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಸಭಾವೋ। ಸಙ್ಘಟ್ಟನಂ ರಸೋ, ಇತರೇ ಉಪಟ್ಠಾನಾಕಾರಾ। ಆರಮ್ಮಣರಸಾನುಭವನಟ್ಠೋ ರಸವಸೇನ ವುತ್ತೋ, ವೇದಯಿತಟ್ಠೋ ಲಕ್ಖಣವಸೇನ। ಸುಖದುಕ್ಖಮ ಅಜ್ಝತ್ತಭಾವೋ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ತಿಸ್ಸನ್ನಂ ವೇದನಾನಂ ಸಭಾವವಸೇನ ವುತ್ತೋ। ‘‘ಅತ್ತಾ ವೇದಯತೀ’’ತಿ ಅಭಿನಿವೇಸಸ್ಸ ಬಲವಭಾವತೋ ನಿಜ್ಜೀವಟ್ಠೋ ವೇದನಾಯ ಗಮ್ಭೀರೋ। ನಿಜ್ಜೀವಾಯ ವಾ ವೇದನಾಯ ವೇದಯಿತಂ ನಿಜ್ಜೀವವೇದಯಿತಂ, ಸೋ ಏವ ಅತ್ಥೋತಿ ನಿಜ್ಜೀವವೇದಯಿತಟ್ಠೋ।
Nāmassa ārammaṇābhimukhaṃ namanaṃ namanaṭṭho. Rūpassa virodhipaccayasamavāye visadisuppatti ruppanaṭṭho. Indriyapaccayabhāvo adhipatiyaṭṭho. ‘‘Lokopeso, dvārāpesā, khettaṃ peta’’nti vuttalokādiattho cakkhādīsu pañcasu yojetabbo. Manāyatanassa pana lujjanato, manosamphassādīnaṃ dvārakhettabhāvato ca ete atthā veditabbā. Āpāthagatānaṃ rūpādīnaṃ pakāsanayogyatālakkhaṇaṃ obhāsanaṃ cakkhādīnaṃ visayibhāvo, manāyatanassa vijānanaṃ. Saṅghaṭṭanaṭṭho visesato cakkhusamphassādīnaṃ pañcannaṃ, itare channampi yojetabbā. Phusanañca phassassa sabhāvo. Saṅghaṭṭanaṃ raso, itare upaṭṭhānākārā. Ārammaṇarasānubhavanaṭṭho rasavasena vutto, vedayitaṭṭho lakkhaṇavasena. Sukhadukkhama ajjhattabhāvo yathākkamaṃ tissannaṃ vedanānaṃ sabhāvavasena vutto. ‘‘Attā vedayatī’’ti abhinivesassa balavabhāvato nijjīvaṭṭho vedanāya gambhīro. Nijjīvāya vā vedanāya vedayitaṃ nijjīvavedayitaṃ, so eva atthoti nijjīvavedayitaṭṭho.
ಸಪ್ಪೀತಿಕತಣ್ಹಾಯ ಅಭಿನನ್ದಿತಟ್ಠೋ। ಬಲವತರತಣ್ಹಾಯ ಗಿಲಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಟ್ಠಾಪನಂ ಅಜ್ಝೋಸಾನಟ್ಠೋ। ಇತರೇ ಪನ ಜೇಟ್ಠಭಾವಓಸಾರಣಸಮುದ್ದದುರತಿಕ್ಕಮಅಪಾರಿಪೂರಿವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಆದಾನಗ್ಗಹಣಾಭಿನಿವೇಸಟ್ಠಾ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಉಪಾದಾನಾನಂ ಸಮಾನಾ, ಪರಾಮಾಸಟ್ಠೋ ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನಾದೀನಮೇವ, ತಥಾ ದುರತಿಕ್ಕಮಟ್ಠೋ। ‘‘ದಿಟ್ಠಿಕನ್ತಾರೋ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೩೯೨) ಹಿ ವಚನತೋ ದಿಟ್ಠೀನಂ ದುರತಿಕ್ಕಮತಾ। ದಳ್ಹಗ್ಗಹಣತ್ತಾ ವಾ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ದುರತಿಕ್ಕಮಟ್ಠೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ಯೋನಿಗತಿಠಿತಿನಿವಾಸೇಸುಖಿಪನನ್ತಿ ಸಮಾಸೇ ಭುಮ್ಮವಚನಸ್ಸ ಅಲೋಪೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಏವಞ್ಹಿ ತೇನ ಆಯೂಹನಾಭಿಸಙ್ಖರಣಪದಾನಂ ಸಮಾಸೋ ಹೋತಿ। ಯಥಾ ತಥಾ ಜಾಯನಂ ಜಾತಿಅತ್ಥೋ। ತಸ್ಸಾ ಪನ ಸನ್ನಿಪಾತತೋ ಜಾಯನಂ ಸಞ್ಜಾತಿಅತ್ಥೋ। ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಂ ಓಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ವಿಯ ಜಾಯನಂ ಓಕ್ಕನ್ತಿಅತ್ಥೋ। ಸೋ ಜಾತಿತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಅತ್ಥೋ। ಕೇವಲಂ ಪಾತುಭವನಂ ಪಾತುಭಾವಟ್ಠೋ।
Sappītikataṇhāya abhinanditaṭṭho. Balavatarataṇhāya gilitvā pariniṭṭhāpanaṃ ajjhosānaṭṭho. Itare pana jeṭṭhabhāvaosāraṇasamuddaduratikkamaapāripūrivasena veditabbā. Ādānaggahaṇābhinivesaṭṭhā catunnampi upādānānaṃ samānā, parāmāsaṭṭho diṭṭhupādānādīnameva, tathā duratikkamaṭṭho. ‘‘Diṭṭhikantāro’’ti (dha. sa. 392) hi vacanato diṭṭhīnaṃ duratikkamatā. Daḷhaggahaṇattā vā catunnampi duratikkamaṭṭho yojetabbo. Yonigatiṭhitinivāsesukhipananti samāse bhummavacanassa alopo daṭṭhabbo. Evañhi tena āyūhanābhisaṅkharaṇapadānaṃ samāso hoti. Yathā tathā jāyanaṃ jātiattho. Tassā pana sannipātato jāyanaṃ sañjātiattho. Mātukucchiṃ okkamitvā viya jāyanaṃ okkantiattho. So jātito nibbattanaṃ nibbattiattho. Kevalaṃ pātubhavanaṃ pātubhāvaṭṭho.
ಜರಾಮರಣಙ್ಗಂ ಮರಣಪ್ಪಧಾನನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಮರಣಟ್ಠಾ ಏವ ಖಯಾದಯೋ ಗಮ್ಭೀರಾತಿ ದಸ್ಸಿತಾ। ಉಪ್ಪನ್ನಉಪ್ಪನ್ನಾನಞ್ಹಿ ನವನವಾನಂ ಖಯೇನ ಕಮೇನ ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಾದಿಪರಿಪಕ್ಕಪವತ್ತಿಯಂ ಲೋಕೇ ಜರಾವೋಹಾರೋತಿ । ಖಯಟ್ಠೋ ವಾ ಜರಾಯ ವುತ್ತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ನವಭಾವಾಪಗಮೋ ಹಿ ‘‘ಖಯೋ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ಯುತ್ತೋತಿ ವಿಪರಿಣಾಮಟ್ಠೋ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ವಸೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ, ಸನ್ತತಿವಸೇನ ವಾ ಜರಾಯ ಖಯವಯಭಾವಾ, ಸಮ್ಮುತಿಖಣಿಕವಸೇನ ಮರಣಸ್ಸ ಭೇದವಿಪರಿಣಾಮಟ್ಠಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ಸಭಾವೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝೀಯತೀತಿ ಪಟಿವೇಧೋ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ನಿದಾನಕಥಾಯಂ ‘‘ತೇಸಂ ತೇಸಂ ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬೋ ಸಲಕ್ಖಣಸಙ್ಖಾತೋ ಅವಿಪರೀತಸಭಾವೋ ಪಟಿವೇಧೋ’’ತಿ। (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ; ಅಭಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ನಿದಾನಕಥಾ) ಸೋ ಹಿ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ಸಭಾವೋ ಮಗ್ಗಞಾಣೇನೇವ ಅಸಮ್ಮೋಹಪಟಿವೇಧವಸೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬತೋ ಅಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯಪತಿಟ್ಠತಾಯ ಅಗಾಧಟ್ಠೇನ ಗಮ್ಭೀರೋ। ಸಾ ಸಬ್ಬಾಪೀತಿ ಸಾ ಯಥಾವುತ್ತಾ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಚತುಬ್ಬಿಧಾ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಅನೇಕಪ್ಪಭೇದಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರತಾ ಥೇರಸ್ಸ ಉತ್ತಾನಕಾ ವಿಯ ಉಪಟ್ಠಾಸಿ ಚತೂಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ। ಉದಾಹು ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪೀತಿ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ತಾವ ಏಸ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಉತ್ತಾನಕೋ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ಕಿಂ ನು ಖೋ ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಏವಂ ಉತ್ತಾನಕೋ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತೀ’’ತಿ ಮಾ ಏವಂ ಅವಚ ಮಯಾವ ದಿನ್ನನಯೇ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಿಧಿಮ್ಹಿ ಠತ್ವಾ।
Jarāmaraṇaṅgaṃ maraṇappadhānanti tassa maraṇaṭṭhā eva khayādayo gambhīrāti dassitā. Uppannauppannānañhi navanavānaṃ khayena kamena khaṇḍiccādiparipakkapavattiyaṃ loke jarāvohāroti . Khayaṭṭho vā jarāya vuttoti daṭṭhabbo. Navabhāvāpagamo hi ‘‘khayo’’ti vattuṃ yuttoti vipariṇāmaṭṭho dvinnampi vasena yojetabbo, santativasena vā jarāya khayavayabhāvā, sammutikhaṇikavasena maraṇassa bhedavipariṇāmaṭṭhā yojetabbā. Avijjādīnaṃ sabhāvo paṭivijjhīyatīti paṭivedho. Vuttañhetaṃ nidānakathāyaṃ ‘‘tesaṃ tesaṃ vā tattha tattha vuttadhammānaṃ paṭivijjhitabbo salakkhaṇasaṅkhāto aviparītasabhāvo paṭivedho’’ti. (Dī. ni. aṭṭha. paṭhamamahāsaṅgītikathā; abhi. aṭṭha. nidānakathā) so hi avijjādīnaṃ sabhāvo maggañāṇeneva asammohapaṭivedhavasena paṭivijjhitabbato aññāṇassa alabbhaneyyapatiṭṭhatāya agādhaṭṭhena gambhīro. Sā sabbāpīti sā yathāvuttā saṅkhepato catubbidhā vitthārato anekappabhedā sabbāpi paṭiccasamuppādassa gambhīratā therassa uttānakā viya upaṭṭhāsi catūhi aṅgehi samannāgatattā. Udāhu aññesampīti ‘‘mayhaṃ tāva esa paṭiccasamuppādo uttānako hutvā upaṭṭhāti, kiṃ nu kho aññesampi evaṃ uttānako hutvā upaṭṭhātī’’ti mā evaṃ avaca mayāva dinnanaye catusaccakammaṭṭhānavidhimhi ṭhatvā.
ಅಪಸಾದನಾವಣ್ಣನಾ
Apasādanāvaṇṇanā
ಓಳಾರಿಕನ್ತಿ ವತ್ಥುವೀತಿಕ್ಕಮಸಮತ್ಥತಾವಸೇನ ಥೂಲಂ। ಕಾಮಂ ಕಾಮರಾಗಪಟಿಘಾಯೇವ ಅತ್ಥತೋ ಕಾಮರಾಗಪಟಿಘಸಂಯೋಜನಾನಿ, ಕಾಮರಾಗಪಟಿಘಾನುಸಯಾ ಚ, ತಥಾಪಿ ಅಞ್ಞೋಯೇವ ಸಂಯೋಜನಟ್ಠೋ ಬನ್ಧನಭಾವತೋ, ಅಞ್ಞೋ ಅನುಸಯನಟ್ಠೋ ಅಪ್ಪಹೀನಭಾವೇನ ಸನ್ತಾನೇ ಥಾಮಗಮನನ್ತಿ ಕತ್ವಾ, ಇತಿ ಕಿಚ್ಚವಿಸೇಸವಿಸಿಟ್ಠಭೇದೇ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಕಿಲೇಸೇ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ। ಏಸೇವ ನಯೋ ಇತರೇಸುಪಿ। ಅಣುಸಹಗತೇತಿ ಅಣುಸಭಾವಂ ಉಪಗತೇ। ತಬ್ಭಾವತ್ಥೋ ಹಿ ಅಯಂ ಸಹಗತ-ಸದ್ದೋ ‘‘ನನ್ದಿರಾಗಸಹಗತಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೪೦೦; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೯೧, ೧೩೩, ೪೬೦; ೩.೩೭೪; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೦೮೧; ಮಹಾವ॰ ೧೪; ವಿಭ॰ ೨೦೩; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೩೪; ೨.೩೦) ವಿಯ।
Oḷārikanti vatthuvītikkamasamatthatāvasena thūlaṃ. Kāmaṃ kāmarāgapaṭighāyeva atthato kāmarāgapaṭighasaṃyojanāni, kāmarāgapaṭighānusayā ca, tathāpi aññoyeva saṃyojanaṭṭho bandhanabhāvato, añño anusayanaṭṭho appahīnabhāvena santāne thāmagamananti katvā, iti kiccavisesavisiṭṭhabhede gahetvā ‘‘cattāro kilese’’ti ca vuttaṃ. Eseva nayo itaresupi. Aṇusahagateti aṇusabhāvaṃ upagate. Tabbhāvattho hi ayaṃ sahagata-saddo ‘‘nandirāgasahagatā’’tiādīsu (dī. ni. 2.400; ma. ni. 1.91, 133, 460; 3.374; saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 14; vibha. 203; paṭi. ma. 1.34; 2.30) viya.
ಯಥಾ ಉಪರಿಮಗ್ಗಾಧಿಗಮನವಸೇನ ಸಚ್ಚಸಮ್ಪಟಿವೇಧೋ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಪಟಿವೇಧವಸೇನ, ಏವಂ ಸಾವಕಬೋಧಿಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಅಧಿಗಮನವಸೇನಪಿ ಸಚ್ಚಸಮ್ಪಟಿವೇಧೋ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಪಟಿವೇಧವಸೇನೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸಬ್ಬಥಾವಾತಿ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನೇವ ಕಿಞ್ಚಿಪಿ ಪಕಾರಂ ಅಸೇಸೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯೇ ಕತಾಭಿನೀಹಾರಾನಂ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ವೀರಿಯಸ್ಸ ಉಕ್ಕಟ್ಠಮಜ್ಝಿಮಮುದುತಾವಸೇನ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಸಮ್ಭರಣೇ ಕಾಲಭೇದಾ ಇಚ್ಛಿತಾ, ತೇ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಚತ್ತಾರಿ, ಅಟ್ಠ, ಸೋಳಸ ವಾ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನೀ’’ತಿ ಆಹ, ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ಚರಿಯಾಪಿಟಕವಣ್ಣನಾಯ ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ಸಾವಕೋ ಪದೇಸಞಾಣೇ ಠಿತೋತಿ ಸಾವಕೋ ಹುತ್ವಾ ಸೇಕ್ಖಭಾವತೋ ತತ್ಥಾಪಿ ಪದೇಸಞಾಣೇ ಠಿತೋ। ಬುದ್ಧಾನಂ ಕಥಾಯ ‘‘ತಂ ತಥಾಗತೋ ಅಭಿಸಮೇತೀ’’ತಿಆದಿಕಾಯ ಪಚ್ಚನೀಕಂ ಹೋತಿ। ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಸ್ಸ ಹಿ ವಸೇನ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸೀಹನಾದೋ, ನ ಅಞ್ಞಸಾಧಾರಣಸ್ಸ।
Yathā uparimaggādhigamanavasena saccasampaṭivedho paccayākārapaṭivedhavasena, evaṃ sāvakabodhipaccekabodhisammāsambodhiadhigamanavasenapi saccasampaṭivedho paccayākārapaṭivedhavasenevāti dassetuṃ ‘‘kasmā cā’’tiādi vuttaṃ. Sabbathāvāti sabbappakāreneva kiñcipi pakāraṃ asesetvāti attho. Ye katābhinīhārānaṃ mahābodhisattānaṃ vīriyassa ukkaṭṭhamajjhimamudutāvasena bodhisambhārasambharaṇe kālabhedā icchitā, te dassento ‘‘cattāri, aṭṭha, soḷasa vā asaṅkhyeyyānī’’ti āha, svāyamattho cariyāpiṭakavaṇṇanāya gahetabbo. Sāvako padesañāṇeṭhitoti sāvako hutvā sekkhabhāvato tatthāpi padesañāṇe ṭhito. Buddhānaṃ kathāya ‘‘taṃ tathāgato abhisametī’’tiādikāya paccanīkaṃ hoti. Anaññasādhāraṇassa hi vasena buddhānaṃ sīhanādo, na aññasādhāraṇassa.
‘‘ವಾಯಮನ್ತಸ್ಸೇವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವಿಸೇಸತೋ ಞಾಣಸಮ್ಭಾರಸಮ್ಭರಣಂ ಪಞ್ಞಾಪಾರಮಿತಾಪೂರಣಂ ವದತಿ। ತಸ್ಸ ಚ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಪುಞ್ಞಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ।
‘‘Vāyamantassevā’’ti iminā visesato ñāṇasambhārasambharaṇaṃ paññāpāramitāpūraṇaṃ vadati. Tassa ca sabbampi puññaṃ upanissayo.
‘‘ಏಸ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ, ಸಬ್ಬಕಾಮದದೋ ನಿಧಿ।
‘‘Esa devamanussānaṃ, sabbakāmadado nidhi;
ಯಂ ಯದೇವಾಭಿಪತ್ಥೇನ್ತಿ, ಸಬ್ಬಮೇತೇನ ಲಬ್ಭತೀ’’ತಿ॥ (ಖು॰ ಪಾ॰ ೮.೧೦) –
Yaṃ yadevābhipatthenti, sabbametena labbhatī’’ti. (khu. pā. 8.10) –
ಹಿ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಮಾ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಪುಞ್ಞಸಮ್ಭಾರೋ ಯಾವದೇವ ಞಾಣಸಮ್ಭಾರತ್ಥೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಸಮಧಿಗಮಸಮತ್ಥತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಂ …ಪೇ॰… ನತ್ಥೀ’’ತಿ। ಇದಾನಿ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಪಟಿವೇಧಸ್ಸೇವ ವಾ ಮಹಾನುಭಾವತಾದಸ್ಸನಮುಖೇನ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಸ್ಸೇವ ಪರಮಗಮ್ಭೀರತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ನವಹಿ ಆಕಾರೇಹೀತಿ ಉಪ್ಪಾದಾದೀಹಿ ನವಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ। ಅವಿಜ್ಜಾ ಹಿ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೋ ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ಪವತ್ತಂ ಹುತ್ವಾ ನಿಮಿತ್ತಂ, ಆಯೂಹನಂ, ಸಂಯೋಗೋ, ಪಲಿಬೋಧೋ, ಸಮುದಯೋ, ಹೇತು, ಪಚ್ಚಯೋ ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಏವಂ ಸಙ್ಖಾರಾದಯೋ ವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗೇ ‘‘ಕಥಂ ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹೇ ಪಞ್ಞಾ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣಂ? ಅವಿಜ್ಜಾ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಟ್ಠಿತಿ ಚ ಪವತ್ತಟ್ಠಿತಿ ಚ ನಿಮಿತ್ತಟ್ಠಿತಿ ಚ ಆಯೂಹನಟ್ಠಿತಿ ಚ ಸಞ್ಞೋಗಟ್ಠಿತಿ ಚ ಪಲಿಬೋಧಟ್ಠಿತಿ ಚ ಸಮುದಯಟ್ಠಿತಿ ಚ ಹೇತುಟ್ಠಿತಿ ಚ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠಿತಿ ಚ ಇಮೇಹಿ ನವಹಾಕಾರೇಹಿ ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರಾ ಪಚ್ಚಯಸಮುಪ್ಪನ್ನಾ’’ತಿಆದಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೪೫)।
Hi vuttaṃ. Tasmā mahābodhisattānaṃ sabbesampi puññasambhāro yāvadeva ñāṇasambhārattho sammāsambodhisamadhigamasamatthattāti āha ‘‘paccayākāraṃ…pe… natthī’’ti. Idāni paccayākārapaṭivedhasseva vā mahānubhāvatādassanamukhena paṭiccasamuppādasseva paramagambhīrataṃ dassetuṃ ‘‘avijjā’’tiādi vuttaṃ. Navahi ākārehīti uppādādīhi navahi ākārehi. Avijjā hi saṅkhārānaṃ uppādo hutvā paccayo hoti, pavattaṃ hutvā nimittaṃ, āyūhanaṃ, saṃyogo, palibodho, samudayo, hetu, paccayo hutvā paccayo hoti. Evaṃ saṅkhārādayo viññāṇādīnaṃ. Vuttañhetaṃ paṭisambhidāmagge ‘‘kathaṃ paccayapariggahe paññā dhammaṭṭhitiñāṇaṃ? Avijjā saṅkhārānaṃ uppādaṭṭhiti ca pavattaṭṭhiti ca nimittaṭṭhiti ca āyūhanaṭṭhiti ca saññogaṭṭhiti ca palibodhaṭṭhiti ca samudayaṭṭhiti ca hetuṭṭhiti ca paccayaṭṭhiti ca imehi navahākārehi avijjāpaccayā saṅkhārā paccayasamuppannā’’tiādi (paṭi. ma. 1.45).
ತತ್ಥ ನವಹಾಕಾರೇಹೀತಿ ನವಹಿ ಪಚ್ಚಯಭಾವೂಪಗಮನಾಕಾರೇಹಿ। ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಏತಸ್ಮಾ ಫಲನ್ತಿ ಉಪ್ಪಾದೋ, ಫಲುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಕಾರಣಭಾವೋ। ಸತಿ ಚ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸಙ್ಖಾರಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ನಾಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅವಿಜ್ಜಾ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೋ ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ತಥಾ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸತಿ ಸಙ್ಖಾರಾ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ನೀಯನ್ತಿ ಚ। ಯಥಾ ಚ ಭವಾದೀಸು ಖಿಪನ್ತಿ, ಏವಂ ತೇಸಂ ಅವಿಜ್ಜಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ತಥಾ ಆಯೂಹನ್ತಿ ಫಲುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಘಟೇನ್ತಿ, ಸಂಯುಜ್ಜನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಫಲೇನ। ಯಸ್ಮಿಂ ಸನ್ತಾನೇ ಸಯಂ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ತಂ ಪಲಿಬುನ್ಧನ್ತಿ। ಪಚ್ಚಯನ್ತರಸಮವಾಯೇ ಉದಯನ್ತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ಹಿನೋತಿ ಚ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಕಾರಣಭಾವಂ ಗಚ್ಛತಿ। ಪಟಿಚ್ಚ ಅವಿಜ್ಜಂ ಸಙ್ಖಾರಾ ಅಯನ್ತಿ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ಏವಂ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಕಾರಣಭಾವೂಪಗಮನವಿಸೇಸಾ ಉಪ್ಪಾದಾದಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತತ್ಥ ತಥಾ ಸಙ್ಖಾರಾದೀನಂ ವಿಞ್ಞಾಣಾದೀಸು ಉಪ್ಪಾದಟ್ಠಿತಿಆದೀಸುಪಿ। ತಿಟ್ಠತಿ ಏತೇನಾತಿ ಠಿತಿ, ಕಾರಣಂ। ಉಪ್ಪಾದೋ ಏವ ಠಿತಿ ಉಪ್ಪಾದಟ್ಠಿತಿ । ಏಸೇವ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ‘‘ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಇಧ ಲೋಕನಾಥೇನ ತದಾ ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹಸ್ಸ ಆರದ್ಧಭಾವದಸ್ಸನಂ। ಸೋ ಚ ಆರಮ್ಭೋ ಞಾಯಾರುಳ್ಹೋ ‘‘ಯಥಾ ಚ ಪುರಿಮೇಹಿ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತೇಹಿ ಬೋಧಿಮೂಲೇ ಪವತ್ತಿತೋ, ತಥೇವ ಚ ಪವತ್ತಿತೋ’’ತಿ। ಅಚ್ಛರಿಯವೇಗಾಭಿಹತಾ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತು ಸಙ್ಕಮ್ಪಿ ಸಮ್ಪಕಮ್ಪೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ದಿಟ್ಠಮತ್ತೇವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
Tattha navahākārehīti navahi paccayabhāvūpagamanākārehi. Uppajjati etasmā phalanti uppādo, phaluppattiyā kāraṇabhāvo. Sati ca avijjāya saṅkhārā uppajjanti, nāsati, tasmā avijjā saṅkhārānaṃ uppādo hutvā paccayo hoti. Tathā avijjāya sati saṅkhārā pavattanti, nīyanti ca. Yathā ca bhavādīsu khipanti, evaṃ tesaṃ avijjā paccayo hoti. Tathā āyūhanti phaluppattiyā ghaṭenti, saṃyujjanti attano phalena. Yasmiṃ santāne sayaṃ uppannā, taṃ palibundhanti. Paccayantarasamavāye udayanti uppajjanti. Hinoti ca saṅkhārānaṃ kāraṇabhāvaṃ gacchati. Paṭicca avijjaṃ saṅkhārā ayanti pavattantīti evaṃ avijjāya saṅkhārānaṃ kāraṇabhāvūpagamanavisesā uppādādayo veditabbā. Tattha tathā saṅkhārādīnaṃ viññāṇādīsu uppādaṭṭhitiādīsupi. Tiṭṭhati etenāti ṭhiti, kāraṇaṃ. Uppādo eva ṭhiti uppādaṭṭhiti. Eseva nayo sesesupi. ‘‘Paccayo hotī’’ti idaṃ idha lokanāthena tadā paccayapariggahassa āraddhabhāvadassanaṃ. So ca ārambho ñāyāruḷho ‘‘yathā ca purimehi mahābodhisattehi bodhimūle pavattito, tatheva ca pavattito’’ti. Acchariyavegābhihatā dasasahassilokadhātu saṅkampi sampakampīti dassento ‘‘diṭṭhamattevā’’tiādimāha.
ಏತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಏತಸ್ಸ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಸಞ್ಞಿತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ। ಸೋ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಅತ್ಥತೋ ಹೇತುಪಭವಾನಂ ಹೇತು। ತೇನಾಹ ‘‘ಏತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಸ್ಸಾ’’ತಿ, ಜಾತಿಆದೀನಂ ಜರಾಮರಣಾದಿಪಚ್ಚಯತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಾಮರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ತಸ್ಸ ಚ ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹೋ ನ ಪಠಮಾಭಿನಿವೇಸಮತ್ತೇನ ಹೋತಿ , ಅಥ ಖೋ ತತ್ಥ ಅಪರಾಪರಂ ಞಾಣುಪ್ಪತ್ತಿಸಞ್ಞಿತೇನ ಅನು ಅನು ಬುಜ್ಝನೇನ, ತದುಭಯಾಭಾವಂ ಪನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾವಸೇನ ಅನನುಬುಜ್ಝನಾ’’ತಿ ಆಹ। ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾದೀನಂ ಪಜಹನವಸೇನ ವತ್ತಮಾನಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಧಮ್ಮೇ ಚ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೀ ಏವ ನಾಮ ಹೋತಿ ಪಟಿಪಕ್ಖವಿಕ್ಖಮ್ಭನೇನ ತಿಕ್ಖವಿಸದಭಾವಾಪತ್ತಿತೋ, ತದಧಿಟ್ಠಾನಭೂತಾ ಚ ತೀರಣಪರಿಞ್ಞಾ, ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಚ ಪರಿಞ್ಞಾಪಹಾನಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ತೀರಣಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಾಸಙ್ಗಹೋ ಚಾತಿ ತದುಭಯಪಟಿವೇಧಾಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತೀರಣ…ಪೇ॰… ಅಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝನಾ’’ತಿ ಆಹ। ತನ್ತಂ ವುಚ್ಚತಿ ವತ್ಥವೀನನತ್ಥಂ ತನ್ತವಾಯೇಹಿ ದಣ್ಡಕೇ ಆಸಞ್ಜಿತ್ವಾ ಪಸಾರಿತಸುತ್ತಪಟ್ಟೀ ತನೀಯತೀತಿ ಕತ್ವಾ। ತಂ ಪನ ಸುತ್ತಸನ್ತಾನಾಕುಲತಾಯ ನಿದಸ್ಸನಭಾವೇನ ಆಕುಲಮೇವ ಗಹಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತನ್ತಂ ವಿಯ ಆಕುಲಕಜಾತಾ’’ತಿ। ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸಮಾನೇತುನ್ತಿ ಪುಬ್ಬೇನ ಪರಂ ಸಮಂ ಕತ್ವಾ ಆನೇತುಂ, ಅವಿಸಮಂ ಉಜುಂ ಕಾತುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತನ್ತಮೇವ ವಾ ಆಕುಲಂ ತನ್ತಾಕುಲಂ, ತನ್ತಾಕುಲಂ ವಿಯ ಜಾತಾ ಭೂತಾತಿ ತನ್ತಾಕುಲಜಾತಾ। ಮಜ್ಝಿಮಂ ಪಟಿಪದಂ ಅನುಪಗನ್ತ್ವಾ ಅನ್ತದ್ವಯಪತನೇನ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರೇ ಖಲಿತಾ ಆಕುಲಾ ಬ್ಯಾಕುಲಾ ಹೋನ್ತಿ। ತೇನೇವ ಅನ್ತದ್ವಯಪತನೇನ ತಂತಂದಿಟ್ಠಿಗಾಹವಸೇನ ಪರಿಬ್ಭಮನ್ತಾ ಉಜುಕಂ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿ ಕಥಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತುಂ ನ ಜಾನನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ ತಂ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಂ ಉಜುಂ ಕಾತು’’ನ್ತಿ। ದ್ವೇ ಬೋಧಿಸತ್ತೇತಿ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಸತ್ತಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತೇ। ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಸಭಾವೇನ, ಪರೋಪದೇಸೇನ ವಿನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಗುಳಕಜಾತನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಜಾತಗುಳಕಮ್ಪಿ ಗಣ್ಠೀತಿ ಸುತ್ತಗಣ್ಠಿ। ತತೋ ಏವ ಗಣ್ಠಿಬದ್ಧಂ ಬದ್ಧಗಣ್ಠಿಕಂ। ಪಚ್ಚಯೇಸು ಪಕ್ಖಲಿತ್ವಾತಿ ಅನಿಚ್ಚದುಕ್ಖಾನತ್ತಾದಿಸಭಾವೇಸು ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮೇಸು ನಿಚ್ಚಾದಿಗ್ಗಾಹವಸೇನ ಪಕ್ಖಲಿತ್ವಾ। ಪಚ್ಚಯೇ ಉಜುಂ ಕಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾತಿ ತಸ್ಸೇವ ನಿಚ್ಚಾದಿಗ್ಗಾಹಸ್ಸ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜನತೋ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮನಿಮಿತ್ತಂ ಅತ್ತನೋ ದಸ್ಸನಂ ಉಜುಂ ಕಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ಇದಂಸಚ್ಚಾಭಿನಿವೇಸಕಾಯಗನ್ಥವಸೇನ ಗಣ್ಠಿಕಜಾತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ದ್ವಾಸಟ್ಠಿ…ಪೇ॰… ಗಣ್ಠಿಬದ್ಧಾ’’ತಿ। ಯೇ ಹಿ ಕೇಚಿ ಸಮಣಾ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವಾ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಆದಿದಿಟ್ಠಿಯೋ ನಿಸ್ಸಿತಾ ಅಲ್ಲೀನಾ।
Etassa dhammassāti etassa paṭiccasamuppādasaññitassa dhammassa. So pana yasmā atthato hetupabhavānaṃ hetu. Tenāha ‘‘etassa paccayadhammassā’’ti, jātiādīnaṃ jarāmaraṇādipaccayatāyāti attho. Nāmarūpaparicchedo, tassa ca paccayapariggaho na paṭhamābhinivesamattena hoti , atha kho tattha aparāparaṃ ñāṇuppattisaññitena anu anu bujjhanena, tadubhayābhāvaṃ pana dassento ‘‘ñātapariññāvasena ananubujjhanā’’ti āha. Niccasaññādīnaṃ pajahanavasena vattamānā vipassanā dhamme ca paṭivijjhantī eva nāma hoti paṭipakkhavikkhambhanena tikkhavisadabhāvāpattito, tadadhiṭṭhānabhūtā ca tīraṇapariññā, ariyamaggo ca pariññāpahānābhisamayavasena pavattiyā tīraṇapahānapariññāsaṅgaho cāti tadubhayapaṭivedhābhāvaṃ dassento ‘‘tīraṇa…pe… appaṭivijjhanā’’ti āha. Tantaṃ vuccati vatthavīnanatthaṃ tantavāyehi daṇḍake āsañjitvā pasāritasuttapaṭṭī tanīyatīti katvā. Taṃ pana suttasantānākulatāya nidassanabhāvena ākulameva gahitanti āha ‘‘tantaṃ viya ākulakajātā’’ti. Saṅkhepato vuttamatthaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘yathā nāmā’’tiādi vuttaṃ. Samānetunti pubbena paraṃ samaṃ katvā ānetuṃ, avisamaṃ ujuṃ kātunti attho. Tantameva vā ākulaṃ tantākulaṃ, tantākulaṃ viya jātā bhūtāti tantākulajātā. Majjhimaṃ paṭipadaṃ anupagantvā antadvayapatanena paccayākāre khalitā ākulā byākulā honti. Teneva antadvayapatanena taṃtaṃdiṭṭhigāhavasena paribbhamantā ujukaṃ dhammaṭṭhiti kathaṃ paṭipajjituṃ na jānanti. Tenāha ‘‘na sakkonti taṃ paccayākāraṃ ujuṃ kātu’’nti. Dve bodhisatteti paccekabodhisattamahābodhisatte. Attano dhammatāyāti attano sabhāvena, paropadesena vināti attho. Tattha tattha guḷakajātanti tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne jātaguḷakampi gaṇṭhīti suttagaṇṭhi. Tato eva gaṇṭhibaddhaṃ baddhagaṇṭhikaṃ. Paccayesu pakkhalitvāti aniccadukkhānattādisabhāvesu paccayadhammesu niccādiggāhavasena pakkhalitvā. Paccaye ujuṃ kātuṃ asakkontāti tasseva niccādiggāhassa avissajjanato paccayadhammanimittaṃ attano dassanaṃ ujuṃ kātuṃ asakkontā idaṃsaccābhinivesakāyaganthavasena gaṇṭhikajātā hontīti āha ‘‘dvāsaṭṭhi…pe… gaṇṭhibaddhā’’ti. Ye hi keci samaṇā vā brāhmaṇā vā sassatadiṭṭhiādidiṭṭhiyo nissitā allīnā.
ವಿನನತೋ ‘‘ಕುಲಾ’’ತಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವಸೇನ ಲದ್ಧನಾಮಸ್ಸ ತನ್ತವಾಯಸ್ಸ ಗಣ್ಠಿಕಂ ನಾಮ ಆಕುಲಭಾವೇನ ಅಗ್ಗತೋ ವಾ ಮೂಲತೋ ವಾ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾಯೇವ ಖಲಿತತನ್ತಸುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕುಲಾಗಣ್ಠಿಕಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪೇಸಕಾರಕಞ್ಜಿಯಸುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ಸಕುಣಿಕಾತಿ ಕುಲಾವಕಸಕುಣಿಕಾ। ಸಾ ಹಿ ರುಕ್ಖಸಾಖಾಸು ಓಲಮ್ಬನಕುಲಾವಕಾ ಹೋತಿ। ತಞ್ಹಿ ಸಾ ಕುಲಾವಕಂ ತತೋ ತತೋ ತಿಣಹೀರಾದಿಕೇ ಆನೇತ್ವಾ ತಥಾ ವಿನನ್ಧತಿ, ಯಥಾ ತೇಸಂ ಪೇಸಕಾರಕಞ್ಜಿಯಸುತ್ತಂ ವಿಯ ಅಗ್ಗೇನ ವಾ ಅಗ್ಗಂ ಮೂಲೇನ ವಾ ಮೂಲಂ ಸಮಾನೇತುಂ ವಿವೇಚೇತುಂ ವಾ ನ ಸಕ್ಕಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ತದುಭಯಮ್ಪೀತಿ ‘‘ಕುಲಾಗಣ್ಠಿಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಕಞ್ಜಿಯಸುತ್ತಂ, ಕುಲಾವಕಞ್ಚ। ಪುರಿಮನಯೇನೇವಾತಿ ‘‘ಏವಮೇವ ಸತ್ತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ।
Vinanato ‘‘kulā’’ti itthiliṅgavasena laddhanāmassa tantavāyassa gaṇṭhikaṃ nāma ākulabhāvena aggato vā mūlato vā duviññeyyāyeva khalitatantasuttanti āha ‘‘kulāgaṇṭhikaṃ vuccati pesakārakañjiyasutta’’nti. Sakuṇikāti kulāvakasakuṇikā. Sā hi rukkhasākhāsu olambanakulāvakā hoti. Tañhi sā kulāvakaṃ tato tato tiṇahīrādike ānetvā tathā vinandhati, yathā tesaṃ pesakārakañjiyasuttaṃ viya aggena vā aggaṃ mūlena vā mūlaṃ samānetuṃ vivecetuṃ vā na sakkā. Tenāha ‘‘yathā hī’’tiādi. Tadubhayampīti ‘‘kulāgaṇṭhika’’nti vuttaṃ kañjiyasuttaṃ, kulāvakañca. Purimanayenevāti ‘‘evameva sattā’’tiādinā pubbe vuttanayeneva.
ಕಾಮಂ ಮುಞ್ಜಪಬ್ಬಜತಿಣಾನಿ ಯಥಾಜಾತಾನಿಪಿ ದೀಘಭಾವೇನ ಪತಿತ್ವಾ ಅರಞ್ಞಟ್ಠಾನೇ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಿನನ್ಧಿತ್ವಾ ಆಕುಲಬ್ಯಾಕುಲಾನಿ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ತಾನಿ ಪನ ನ ತಥಾ ದುಬ್ಬಿವೇಚಿಯಾನಿ, ಯಥಾ ರಜ್ಜುಭೂತಾನೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ ತಾನೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಮೇವ।
Kāmaṃ muñjapabbajatiṇāni yathājātānipi dīghabhāvena patitvā araññaṭṭhāne aññamaññaṃ vinandhitvā ākulabyākulāni hutvā tiṭṭhanti, tāni pana na tathā dubbiveciyāni, yathā rajjubhūtānīti dassetuṃ ‘‘yathā tānī’’tiādi vuttaṃ. Sesamettha heṭṭhā vuttanayameva.
ಅಪಾಯಾತಿ ಅವಡ್ಢಿತಾ, ಸುಖೇನ, ಸುಖಹೇತುನಾ ವಾ ವಿರಹಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಗತಿಭಾವತೋತಿ ಆಪಾಯಿಕಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ। ಸುಖಸಮುಸ್ಸಯತೋತಿ ಅಬ್ಭುದಯತೋ। ವಿನಿಪತಿತತ್ತಾತಿ ವಿರೂಪಂ ನಿಪತಿತತ್ತಾ ಯಥಾ ತೇನತ್ತಭಾವೇನ ಸುಖಸಮುಸ್ಸಯೋ ನ ಹೋತಿ, ಏವಂ ನಿಪತಿತತ್ತಾ। ಇತರೋತಿ ಸಂಸಾರೋ। ನನು ‘‘ಅಪಾಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತೋಪಿ ಸಂಸಾರೋ ಏವಾತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ನಿರಯಾದೀನಂ ಪನ ಅಧಿಮತ್ತದುಕ್ಖಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಅಪಾಯಾದಿಗ್ಗಹಣಂ। ಗೋಬಲೀಬದ್ದಞಾಯೇನಾಯಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಖನ್ಧಾನಞ್ಚ ಪಟಿಪಾಟೀತಿ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಹೇತುಫಲಭಾವೇನ ಅಪರಾಪರಂ ಪವತ್ತಿ। ಅಬ್ಬೋಚ್ಛಿನ್ನಂ ವತ್ತಮಾನಾತಿ ಅವಿಚ್ಛೇದೇನ ಪವತ್ತಮಾನಾ। ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪೀತಿ ತಂ ‘‘ಅಪಾಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಅಪಾಯದುಕ್ಖಞ್ಚೇವ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಞ್ಚ। ‘‘ಮಹಾಸಮುದ್ದೇ ವಾತುಕ್ಖಿತ್ತನಾವಾ ವಿಯಾ’’ತಿ ಇದಂ ಪರಿಬ್ಭಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಮಹನ್ತದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚೇವ ಪರಿಬ್ಭಮನಸ್ಸ ಅನವಟ್ಠಿತತಾದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚ ‘‘ಉಪಮಾಯ। ಯನ್ತೇಸು ಯುತ್ತಗೋಣೋ ವಿಯಾ’’ತಿ ಇದಂ ಪನ ಅವಸಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚೇವ ದುಪ್ಪಮೋಕ್ಖಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Apāyāti avaḍḍhitā, sukhena, sukhahetunā vā virahitāti attho. Dukkhassa gatibhāvatoti āpāyikassa dukkhassa pavattiṭṭhānabhāvato. Sukhasamussayatoti abbhudayato. Vinipatitattāti virūpaṃ nipatitattā yathā tenattabhāvena sukhasamussayo na hoti, evaṃ nipatitattā. Itaroti saṃsāro. Nanu ‘‘apāya’’ntiādinā vuttopi saṃsāro evāti? Saccametaṃ, nirayādīnaṃ pana adhimattadukkhabhāvadassanatthaṃ apāyādiggahaṇaṃ. Gobalībaddañāyenāyamattho veditabbo. Khandhānañca paṭipāṭīti pañcannaṃ khandhānaṃ hetuphalabhāvena aparāparaṃ pavatti. Abbocchinnaṃ vattamānāti avicchedena pavattamānā. Taṃ sabbampīti taṃ ‘‘apāya’’ntiādinā vuttaṃ sabbaṃ apāyadukkhañceva vaṭṭadukkhañca. ‘‘Mahāsamudde vātukkhittanāvā viyā’’ti idaṃ paribbhamaṭṭhānassa mahantadassanatthañceva paribbhamanassa anavaṭṭhitatādassanatthañca ‘‘upamāya. Yantesu yuttagoṇo viyā’’ti idaṃ pana avasabhāvadassanatthañceva duppamokkhabhāvadassanatthañcāti veditabbaṃ.
ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದವಣ್ಣನಾ
Paṭiccasamuppādavaṇṇanā
ಇಮಿನಾ ತಾವಾತಿ ಏತ್ಥ ತಾವ-ಸದ್ದೋ ಕಮತ್ಥೋ, ತೇನ ‘‘ತನ್ತಾಕುಲಕಜಾತಾ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅನುಸನ್ಧಿ ಪರತೋ ಆವಿಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ದೀಪೇತಿ। ಅತ್ಥಿ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಯಂ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯೋ, ತಸ್ಮಾ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾ, ಇಮಸ್ಮಾ ಪಚ್ಚಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಇಮಸ್ಮಾ ನಾಮ ಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ…ಪೇ॰… ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ। ಏತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಕಿಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣಂ? ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣ’’ನ್ತಿ ಉಪರಿ ಜಾತಿಸದ್ದಪಚ್ಚಯಸದ್ದಸಮಾನಾಧಿಕರಣೇನ ಕಿಂ-ಸದ್ದೇನ ಇದಂ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣತಾದಸ್ಸನತೋ ಕಮ್ಮಧಾರಯಸಮಾಸತಾ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಸದ್ದಸ್ಸ ಯುಜ್ಜತಿ। ನ ಹೇತ್ಥ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಾ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ ಜರಾಮರಣಸ್ಸ, ಅಞ್ಞಸ್ಸ ವಾ ಪಚ್ಚಯತೋ ಜರಾಮರಣಸಮ್ಭವಪುಚ್ಛಾ ಸಮ್ಭವತಿ ವಿಞ್ಞಾತಭಾವತೋ, ಅಸಮ್ಭವತೋ ಚ, ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಪನ ಪಚ್ಚಯಪುಚ್ಛಾ ಸಮ್ಭವತಿ। ಪಚ್ಚಯಸದ್ದಸಮಾನಾಧಿಕರಣತಾಯಞ್ಚ ಇದಂ-ಸದ್ದಸ್ಸ ‘‘ಇಮಸ್ಮಾ ಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ ಪಚ್ಚಯಪುಚ್ಛಾ ಯುಜ್ಜತಿ।
Iminā tāvāti ettha tāva-saddo kamattho, tena ‘‘tantākulakajātā’’ti padassa anusandhi parato āvibhavissatīti dīpeti. Atthi idappaccayāti ettha ayaṃ paccayoti idappaccayo, tasmā idappaccayā, imasmā paccayāti attho. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘imasmā nāma paccayā jarāmaraṇa’’nti evaṃ vattabbo atthi nu kho jarāmaraṇassa paccayoti. Tenāha ‘‘atthi nu kho…pe… bhaveyyā’’ti. Ettha hi ‘‘kiṃ paccayā jarāmaraṇaṃ? Jātipaccayā jarāmaraṇa’’nti upari jātisaddapaccayasaddasamānādhikaraṇena kiṃ-saddena idaṃ-saddassa samānādhikaraṇatādassanato kammadhārayasamāsatā idappaccayasaddassa yujjati. Na hettha ‘‘imassa paccayā idappaccayā’’ti jarāmaraṇassa, aññassa vā paccayato jarāmaraṇasambhavapucchā sambhavati viññātabhāvato, asambhavato ca, jarāmaraṇassa pana paccayapucchā sambhavati. Paccayasaddasamānādhikaraṇatāyañca idaṃ-saddassa ‘‘imasmā paccayā’’ti paccayapucchā yujjati.
ಸಾ ಪನ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣತಾ ಯದಿಪಿ ಅಞ್ಞಪದತ್ಥಸಮಾಸೇಪಿ ಲಬ್ಭತಿ, ಅಞ್ಞಪದತ್ಥವಚನಿಚ್ಛಾಭಾವತೋ ಪನೇತ್ಥ ಕಮ್ಮಧಾರಯಸಮಾಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸಾಮಿವಚನಸಮಾಸಪಕ್ಖೇ ಪನ ನತ್ಥೇವ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣತಾಸಮ್ಭವೋತಿ। ನನು ಚ ‘‘ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯ-ಸದ್ದೋ ಸಾಮಿವಚನಸಮಾಸೋ ಇಚ್ಛಿತೋತಿ? ಸಚ್ಚಂ ಇಚ್ಛಿತೋ ಉಜುಕಮೇವ ತತ್ಥ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದವಚನಿಚ್ಛಾತಿ ಕತ್ವಾ, ಇಧ ಪನ ಕೇವಲಂ ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಪರಿಪುಚ್ಛಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ತತ್ಥ ಇದಂ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದವಿಸೇಸನತಾ, ಇಧ ಚ ‘‘ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಪಚ್ಚಯತ್ಥತಾ ಸಮ್ಭವತಿ, ತಥಾ ತತ್ಥ, ಇಧ ಚ ಸಮಾಸಕಪ್ಪನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಕಸ್ಮಾ ಪನ ತತ್ಥ ಕಮ್ಮಧಾರಯಸಮಾಸೋ ನ ಇಚ್ಛಿತೋತಿ? ಹೇತುಪ್ಪಭವಾನಂ ಹೇತು ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋತಿ ಇಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಕಮ್ಮಧಾರಯಸಮಾಸೇ ಅಸಮ್ಭವತೋತಿ ಇಮಸ್ಸ, ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯಾನುರೂಪಸ್ಸ ಅನುರೂಪೋ ಪಚ್ಚಯೋ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಏತಸ್ಸ ಚ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಇಚ್ಛಿತತ್ತಾ। ಯೋ ಪನೇತ್ಥ ಇದಂ-ಸದ್ದೇನ ಗಹಿತೋ ಅತ್ಥೋ, ಸೋ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣ’’ನ್ತಿ ಜರಾಮರಣಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಗಹಿತೋತಿ ಇದಂ-ಸದ್ದೋ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದತೋ ಪರಿಚ್ಚಜನತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವತೋ ಪಚ್ಚಯೇ ಅವತಿಟ್ಠತಿ, ತೇನೇತ್ಥ ಕಮ್ಮಧಾರಯಸಮಾಸೋ। ತತ್ಥ ಪನ ಇದಂ-ಸದ್ದಸ್ಸ ತತೋ ಪರಿಚ್ಚಜನಕಾರಣಂ ನತ್ಥೀತಿ ಸಾಮಿವಚನಸಮಾಸೋ ಏವ ಇಚ್ಛಿತೋ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂಪನ ಯಸ್ಮಾ ಜರಾಮರಣಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯಪುಚ್ಛಾಮುಖೇನಾಯಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದದೇಸನಾ ಆರದ್ಧಾ, ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಚ ನಾಮ ಅತ್ಥತೋ ಹೇತುಪ್ಪಭವಾನಂ ಹೇತೂತಿ ವುತ್ತೋ ವಾಯಮತ್ಥೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ಏವಮತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಕತಾ।
Sā pana samānādhikaraṇatā yadipi aññapadatthasamāsepi labbhati, aññapadatthavacanicchābhāvato panettha kammadhārayasamāso veditabbo. Sāmivacanasamāsapakkhe pana nattheva samānādhikaraṇatāsambhavoti. Nanu ca ‘‘idappaccayatā paṭiccasamuppādo’’ti ettha idappaccaya-saddo sāmivacanasamāso icchitoti? Saccaṃ icchito ujukameva tattha paṭiccasamuppādavacanicchāti katvā, idha pana kevalaṃ jarāmaraṇassa paccayaparipucchā adhippetā, tasmā yathā tattha idaṃ-saddassa paṭiccasamuppādavisesanatā, idha ca ‘‘pucchitabbapaccayatthatā sambhavati, tathā tattha, idha ca samāsakappanā veditabbā. Kasmā pana tattha kammadhārayasamāso na icchitoti? Hetuppabhavānaṃ hetu paṭiccasamuppādoti imassa atthassa kammadhārayasamāse asambhavatoti imassa, attano paccayānurūpassa anurūpo paccayo idappaccayoti etassa ca atthassa icchitattā. Yo panettha idaṃ-saddena gahito attho, so ‘‘atthi idappaccayā jarāmaraṇa’’nti jarāmaraṇaggahaṇeneva gahitoti idaṃ-saddo paṭiccasamuppādato pariccajanato aññassa asambhavato paccaye avatiṭṭhati, tenettha kammadhārayasamāso. Tattha pana idaṃ-saddassa tato pariccajanakāraṇaṃ natthīti sāmivacanasamāso eva icchito. Aṭṭhakathāyaṃpana yasmā jarāmaraṇādīnaṃ paccayapucchāmukhenāyaṃ paṭiccasamuppādadesanā āraddhā, paṭiccasamuppādo ca nāma atthato hetuppabhavānaṃ hetūti vutto vāyamattho, tasmā ‘‘imassa jarāmaraṇassa paccayo’’ti evamatthavaṇṇanā katā.
ಪಣ್ಡಿತೇನಾತಿ ಏಕಂಸಬ್ಯಾಕರಣೀಯಾದಿಪಞ್ಹಾವಿಸೇಸಜಾನನಸಮತ್ಥಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೇನ। ತಮೇವ ಹಿಸ್ಸ ಪಣ್ಡಿಚ್ಚಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ । ಯಾದಿಸಸ್ಸ ಜೀವಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೋ ಸರೀರತೋ ಅನಞ್ಞತ್ತಂ ಪುಚ್ಛತಿ ‘‘ತಂ ಜೀವಂ ತಂ ಸರೀರ’’ನ್ತಿ, ಸೋ ಏವಂ ಪರಮತ್ಥತೋ ನುಪಲಬ್ಭತಿ, ಕಥಂ ತಸ್ಸ ವಞ್ಝಾತನಯಸ್ಸ ವಿಯ ದೀಘರಸ್ಸತಾ ಸರೀರತೋ ಅಞ್ಞತಾ ವಾ ಅನಞ್ಞತಾ ವಾ ಬ್ಯಾಕಾತಬ್ಬಾ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ಪಞ್ಹಸ್ಸ ಠಪನೀಯತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತುಣ್ಹೀಭಾವೋ ನಾಮೇಸ ಪುಚ್ಛತೋ ಅನಾದರೋ ವಿಹೇಸಾ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಅಬ್ಯಾಕತಮೇತ’’ನ್ತಿ ಪಕಾರನ್ತರಮಾಹ। ಏವಂ ಅಬ್ಯಾಕರಣಕಾರಣಂ ಞಾತುಕಾಮಸ್ಸ ಕಥೇತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ಕಥಿತೇ ಚ ಜಾನನ್ತಸ್ಸ ಪಮಾದೋಪಿ ಏವಂ ಸಿಯಾ, ಕಥನವಿಧಿ ಪನ ‘‘ಯಾದಿಸಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ದಸ್ಸಿತೋ ಏವ। ಏವಂ ಅಪ್ಪಟಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾತಿ ಏವಂ ಠಪನೀಯಪಞ್ಹೇ ವಿಯ ತುಣ್ಹೀಭಾವಾದಿಂ ಅನಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಏವ। ‘‘ಅಪ್ಪಟಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ’’ತಿ ವಚನಂ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಮೇತಂ। ‘‘ಕಿಂ ಸಬ್ಬಂ ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಕಿಂ ಸಙ್ಖತಂ ಸನ್ಧಾಯ ಪುಚ್ಛಸಿ, ಉದಾಹು ಅಸಙ್ಖತ’’ನ್ತಿ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಬ್ಯಾಕಾತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ ‘‘ಕಿಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪುಟ್ಠೇ ‘‘ಅತ್ಥಿ ತತ್ಥ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ, ಅತ್ಥಿ ನ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ವಿಭಜ್ಜ ಬ್ಯಾಕಾತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಅಪ್ಪಟಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾತಿ ಚ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ಇಚ್ಛಿತೋತಿ। ಪುಬ್ಬೇ ಯಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಿತಾಮತ್ತಂ ಚೋದಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥಿತಾಮತ್ತಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಂ। ಪುಚ್ಛಾಸಭಾಗೇನ ಹಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನನ್ತಿ। ಇದಾನಿ ತಸ್ಸೇವ ಸರೂಪಪುಚ್ಛಾ ಕರೀಯತೀತಿ ‘‘ಪುನ ಕಿ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇಧಾಪಿ ‘‘ಯಥಾ’’ತಿಆದಿ ಸಬ್ಬಂ ಆನೇತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬಂ।
Paṇḍitenāti ekaṃsabyākaraṇīyādipañhāvisesajānanasamatthāya paññāya samannāgatena. Tameva hissa paṇḍiccaṃ dassetuṃ ‘‘yathā’’tiādi vuttaṃ . Yādisassa jīvassa diṭṭhigatiko sarīrato anaññattaṃ pucchati ‘‘taṃ jīvaṃ taṃ sarīra’’nti, so evaṃ paramatthato nupalabbhati, kathaṃ tassa vañjhātanayassa viya dīgharassatā sarīrato aññatā vā anaññatā vā byākātabbā siyā, tasmāssa pañhassa ṭhapanīyatā veditabbā. Tuṇhībhāvo nāmesa pucchato anādaro vihesā viya hotīti ‘‘abyākatameta’’nti pakārantaramāha. Evaṃ abyākaraṇakāraṇaṃ ñātukāmassa kathetabbaṃ hoti, kathite ca jānantassa pamādopi evaṃ siyā, kathanavidhi pana ‘‘yādisassā’’tiādinā dassito eva. Evaṃ appaṭipajjitvāti evaṃ ṭhapanīyapañhe viya tuṇhībhāvādiṃ anāpajjitvā eva. ‘‘Appaṭipajjitvā’’ti vacanaṃ nidassanamattametaṃ. ‘‘Kiṃ sabbaṃ anicca’’nti vutte ‘‘kiṃ saṅkhataṃ sandhāya pucchasi, udāhu asaṅkhata’’nti paṭipucchitvā byākātabbaṃ hoti ‘‘kiṃ khandhapañcakaṃ pariññeyya’’nti puṭṭhe ‘‘atthi tattha pariññeyyaṃ, atthi na pariññeyya’’nti vibhajja byākātabbaṃ hoti, evaṃ appaṭipajjitvāti ca ayamettha attho icchitoti. Pubbe yassa paccayassa atthitāmattaṃ coditanti atthitāmattaṃ vissajjitaṃ. Pucchāsabhāgena hi vissajjananti. Idāni tasseva sarūpapucchā karīyatīti ‘‘puna ki’’nti vuttaṃ. Idhāpi ‘‘yathā’’tiādi sabbaṃ ānetvā vattabbaṃ.
‘‘ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬಪದೇಸೂ’’ತಿ ಅತಿದೇಸವಸೇನ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ತತ್ಥ ಅಪವಾದೋ ಆರದ್ಧೋ। ಯಸ್ಮಾ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋ, ತಸ್ಮಾ ಇದಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ಛನ್ನಂ ವಿಪಾಕಸಮ್ಫಸ್ಸಾನಂಯೇವ ಗಹಣಂ ಹೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಾದಿ ವೇದನಾಪರಿಯೋಸಾನಾ ವಿಪಾಕವಿಧೀತಿ ಕತ್ವಾ ಅನೇಕೇಸು ಸುತ್ತಪದೇಸು, (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೨೬; ಉದಾ॰ ೧) ಅಭಿಧಮ್ಮೇ (ವಿಭ॰ ೨೨೫) ಚ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ತೇಸಂಯೇವ ಗಹಣಸ್ಸ ನಿರುಳ್ಹತ್ತಾ। ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ। ಚ-ಸದ್ದೋ ಬ್ಯತಿರೇಕತ್ಥೋ, ತೇನೇತ್ಥ ‘‘ಗಹಿತಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವುಚ್ಚಮಾನಂಯೇವ ವಿಸೇಸಂ ಜೋತೇತಿ। ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ನಾಮ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಾಪೇಕ್ಖೋ ತೇನ ವಿನಾ ತಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವತೋ। ತಸ್ಮಾ ಸಳಾಯತನಪ್ಪಚ್ಚಯಾತಿ ‘‘ಸಳಾಯತನಪಚ್ಚಯಾ ಫಸ್ಸೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪದೇನಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಅವಯವೇನ ವಾ ಸಮುದಾಯೋಪಲಕ್ಖಣಮೇತಂ ‘‘ಸಳಾಯತನಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಳಾಯತನಪಚ್ಚಯಾ ಫಸ್ಸೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪದೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಗಹಿತಮ್ಪೀತಿ ಛಬ್ಬಿಧಂ ವಿಪಾಕಫಸ್ಸಮ್ಪಿ। ಅಗ್ಗಹಿತಮ್ಪೀತಿ ಅವಿಪಾಕಫಸ್ಸಮ್ಪಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಕಿರಿಯಾಫಸ್ಸಮ್ಪಿ। ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋತಿ ಯೋಜನಾ। ನ ಚೇತ್ಥ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನೋವ ಉಪಾದಿನ್ನೋ ಇಚ್ಛಿತೋ, ಅಥ ಖೋ ಪಚ್ಚಯೋಪಿ ಉಪಾದಿನ್ನೋ ಇಚ್ಛಿತೋತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾಯತನಸ್ಸೇವ ಸಳಾಯತನಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಣನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಳಾಯತನತೋ…ಪೇ॰… ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋ’’ತಿ। ನ ಹಿ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಚಕ್ಖಾದಿಸಳಾಯತನಮೇವ ಪಚ್ಚಯೋ, ಅಥ ಖೋ ‘‘ಚಕ್ಖುಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ರೂಪೇ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ, ತಿಣ್ಣಂ ಸಙ್ಗತಿ ಫಸ್ಸೋ’’ತಿಆದಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೪೨೧, ೪೨೫, ೪೨೬; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೪೪, ೪೫; ೨.೪.೬೦; ಕಥಾ॰ ೪೬೫, ೪೬೭) ವಚನತೋ ರೂಪಾಯತನಾದಿರೂಪಞ್ಚ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದಿನಾಮಞ್ಚ ಪಚ್ಚಯೋ, ತಸ್ಮಾ ಇಮಂ ಚಕ್ಖಾದಿಸಳಾಯತನತೋ ಅತಿರಿತ್ತಂ ಆವಜ್ಜನಾದಿ ವಿಯ ಸಾಧಾರಣಂ ಅಹುತ್ವಾ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಸಾಧಾರಣತಾಯ ಅಞ್ಞಂ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯಂ ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಅವಿಸಿಟ್ಠಂ ಸಾಧಾರಣಪಚ್ಚಯಂ ಪಿದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋ ಭಗವಾ, ‘‘ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯಾ ಫಸ್ಸೋ’’ತಿ ಇದಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯೇಪಿ ಇಮಮೇವ ಪಚ್ಚಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯಾ ಫಸ್ಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ತದಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೪೩) ‘‘ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚೇವ ಮಹಾನಿದಾನದೇಸನಾಸಙ್ಗಹತ್ಥಞ್ಚಾ’’ತಿ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಕತಾ। ಪಚ್ಚಯಾನನ್ತಿ ಜಾತಿಆದೀನಂ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಾನಂ। ನಿದಾನಂ ಕಥಿತನ್ತಿ ಜರಾಮರಣಾದಿಕಸ್ಸ ನಿದಾನತ್ತಂ ಕಥಿತಂ ಏಕಂಸಿಕೋ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಕಥಿತೋ। ತಞ್ಹಿ ತೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇ ಅಬ್ಯಭಿಚಾರೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇತಿ ಖೋ ಪನೇತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಉಪರಿ ದೇಸನಾ ಪವತ್ತಾ। ನಿಜ್ಜಟೇತಿ ನಿಜ್ಜಾಲಕೇ। ನಿಗ್ಗುಮ್ಬೇತಿ ನಿಕ್ಖೇಪೇ। ಪದದ್ವಯೇನಾಪಿ ಆಕುಲಾಭಾವಮೇವ ದಸ್ಸೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅನಾಕುಲಂ ಅಬ್ಯಾಕುಲಂ ಮಹನ್ತಂ ಪಚ್ಚಯನಿದಾನಮೇತ್ಥ ಕಥಿತನ್ತಿ ಮಹಾನಿದಾನಂ ಸುತ್ತಂ ಅಞ್ಞಥಾಭಾವಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ।
‘‘Esa nayo sabbapadesū’’ti atidesavasena ussukkaṃ katvā ‘‘nāmarūpapaccayā’’tiādinā tattha apavādo āraddho. Yasmā dassetukāmo, tasmā idaṃ vuttanti yojanā. Channaṃ vipākasamphassānaṃyeva gahaṇaṃ hoti viññāṇādi vedanāpariyosānā vipākavidhīti katvā anekesu suttapadesu, (ma. ni. 3.126; udā. 1) abhidhamme (vibha. 225) ca yebhuyyena tesaṃyeva gahaṇassa niruḷhattā. Idhāti imasmiṃ sutte. Ca-saddo byatirekattho, tenettha ‘‘gahitampī’’tiādinā vuccamānaṃyeva visesaṃ joteti. Paccayabhāvo nāma paccayuppannāpekkho tena vinā tassa asambhavato. Tasmā saḷāyatanappaccayāti ‘‘saḷāyatanapaccayā phasso’’ti iminā padenāti yojanā. Avayavena vā samudāyopalakkhaṇametaṃ ‘‘saḷāyatanapaccayā’’ti, tasmā ‘‘saḷāyatanapaccayā phasso’’ti iminā padenāti vuttaṃ hoti. Gahitampīti chabbidhaṃ vipākaphassampi. Aggahitampīti avipākaphassampi kusalākusalakiriyāphassampi. Paccayuppannavisesaṃ dassetukāmoti yojanā. Na cettha paccayuppannova upādinno icchito, atha kho paccayopi upādinno icchitoti ajjhattikāyatanasseva saḷāyatanaggahaṇena gahaṇanti katvā vuttaṃ ‘‘saḷāyatanato…pe… dassetukāmo’’ti. Na hi phassassa cakkhādisaḷāyatanameva paccayo, atha kho ‘‘cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇaṃ, tiṇṇaṃ saṅgati phasso’’tiādi (ma. ni. 3.421, 425, 426; saṃ. ni. 2.44, 45; 2.4.60; kathā. 465, 467) vacanato rūpāyatanādirūpañca cakkhuviññāṇādināmañca paccayo, tasmā imaṃ cakkhādisaḷāyatanato atirittaṃ āvajjanādi viya sādhāraṇaṃ ahutvā, tassa tassa phassassa sādhāraṇatāya aññaṃ visesapaccayaṃ pi-saddena avisiṭṭhaṃ sādhāraṇapaccayaṃ pidassetukāmo bhagavā, ‘‘nāmarūpapaccayā phasso’’ti idaṃ vuttanti yojanā. Abhidhammabhājanīyepi imameva paccayaṃ sandhāya ‘‘nāmarūpapaccayā phasso’’ti vuttanti tadaṭṭhakathāyaṃ (vibha. aṭṭha. 243) ‘‘paccayavisesadassanatthañceva mahānidānadesanāsaṅgahatthañcā’’ti atthavaṇṇanā katā. Paccayānanti jātiādīnaṃ paccayadhammānaṃ. Nidānaṃ kathitanti jarāmaraṇādikassa nidānattaṃ kathitaṃ ekaṃsiko paccayabhāvo kathito. Tañhi tesaṃ paccayabhāve abyabhicārīti dassetuṃ ‘‘iti kho paneta’’ntiādinā upari desanā pavattā. Nijjaṭeti nijjālake. Niggumbeti nikkhepe. Padadvayenāpi ākulābhāvameva dasseti, tasmā anākulaṃ abyākulaṃ mahantaṃ paccayanidānamettha kathitanti mahānidānaṃ suttaṃ aññathābhāvassa abhāvato.
೯೮. ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಾನನ್ತಿ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಜಾತಿಆದೀನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ। ಯಸ್ಮಾ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ನಾಮ ತೇಹಿ ತೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಅನೂನಾಧಿಕೇಹೇವ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಫಲಸ್ಸ ಸಮ್ಭವತೋ ತಥೋ ತಚ್ಛೋ, ತಪ್ಪಕಾರೋ ವಾ ಸಾಮಗ್ಗಿಉಪಗತೇಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ಮುಹುತ್ತಮ್ಪಿ ತಥೋ ನಿಬ್ಬತ್ತನಧಮ್ಮಾನಂ ಅಸಮ್ಭವಾಭಾವತೋ। ಅವಿತಥೋ ಅವಿಸಂವಾದನಕೋ ವಿಸಂವಾದನಾಕಾರವಿರಹಿತೋ ಅಞ್ಞಧಮ್ಮಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಅಞ್ಞಧಮ್ಮಾನುಪ್ಪತ್ತಿತೋ। ‘‘ಅನಞ್ಞಥಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಅಞ್ಞಥಾಭಾವಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ತಥಂ ಅವಿತಥಂ ಅನಞ್ಞಥಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತು’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪರಿಯಾಯತಿ ಅತ್ತನೋ ಫಲಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವತ್ತತೀತಿ ಪರಿಯಾಯೋ, ಹೇತೂತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ಕಾರಣೇನಾ’’ತಿ। ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬನ್ತಿ ದೇವತ್ತಾದಿನಾ ಸಬ್ಬಭಾವೇನ ಸಬ್ಬಾ ಜಾತಿ। ಸಬ್ಬಥಾ ಸಬ್ಬನ್ತಿ ತತ್ಥಾಪಿ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾದಿಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಸಬ್ಬಾ, ನಿಪಾತದ್ವಯಮೇತಂ, ನಿಪಾತಞ್ಚ ಅಬ್ಯಯಂ, ತಞ್ಚ ಸಬ್ಬಲಿಙ್ಗವಿಭತ್ತಿವಚನೇಸು ಏಕಾಕಾರಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಸಬ್ಬಥಾ ಸಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅತ್ಥವಚನೇ ಪನ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಜಾತಿಸದ್ದಾಪೇಕ್ಖಾಯ ಇತ್ಥಿಅತ್ಥವುತ್ತಿತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಸಬ್ಬಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಇಮಿನಾವ ನಯೇನಾತಿ ಇಮಿನಾ ಜಾತಿವಾರೇ ವುತ್ತೇನೇವ ನಯೇನ। ದೇವಾದೀಸೂತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಗನ್ಧಬ್ಬಯಕ್ಖಾದಿಕೇ ಪಾಳಿಯಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೯೮) ಆಗತೇ, ತದನ್ತರಭೇದೇ ಚ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ।
98.Tesaṃ tesaṃ paccayānanti tesaṃ tesaṃ jātiādīnaṃ paccayānaṃ. Yasmā paccayabhāvo nāma tehi tehi paccayehi anūnādhikeheva tassa tassa phalassa sambhavato tatho taccho, tappakāro vā sāmaggiupagatesu paccayesu muhuttampi tatho nibbattanadhammānaṃ asambhavābhāvato. Avitatho avisaṃvādanako visaṃvādanākāravirahito aññadhammapaccayehi aññadhammānuppattito. ‘‘Anaññathā’’ti vuccati aññathābhāvassa abhāvato. Tasmā ‘‘tathaṃ avitathaṃ anaññathaṃ paccayabhāvaṃ dassetu’’nti vuttaṃ. Pariyāyati attano phalaṃ pariggahetvā vattatīti pariyāyo, hetūti āha ‘‘pariyāyenāti kāraṇenā’’ti. Sabbena sabbanti devattādinā sabbabhāvena sabbā jāti. Sabbathā sabbanti tatthāpi cātumahārājikādisabbākārena sabbā, nipātadvayametaṃ, nipātañca abyayaṃ, tañca sabbaliṅgavibhattivacanesu ekākārameva hotīti pāḷiyaṃ ‘‘sabbena sabbaṃ sabbathā sabba’’nti vuttaṃ. Atthavacane pana tassa tassa jātisaddāpekkhāya itthiatthavuttitaṃ dassetuṃ ‘‘sabbākārena sabbā’’tiādi vuttaṃ. Imināva nayenāti iminā jātivāre vutteneva nayena. Devādīsūti ādi-saddena gandhabbayakkhādike pāḷiyaṃ (dī. ni. 2.98) āgate, tadantarabhede ca saṅgaṇhāti.
ಇಧ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಅತ್ಥವಿಭಜನತ್ಥೇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ‘‘ಕಸ್ಸಚಿ ಕಿಮ್ಹಿಚೀ’’ತಿ ಅನಿಯಮತೋ ಉದ್ದೇಸವಸೇನ ವುತ್ತತ್ಥಸ್ಸ ನಿದ್ದಿಸನತ್ಥೇ ಜೋತೇತಬ್ಬೇ ನಿಪಾತೋ, ತದತ್ಥಜೋತನಂ ನಿಪಾತಪದನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಸ್ಸಾತಿ ತಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ। ತೇತಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಸಮ್ಪದಾನಭೂತಂ ಥೇರಂ ವದತಿ। ಸೇಯ್ಯಥಿದನ್ತಿ ವಾ ತೇ ಕತಮೇತಿ ಚೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯೇ ಹಿ ‘‘ಕಸ್ಸಚೀ’’ತಿ, ‘‘ಕಿಮ್ಹಿಚೀ’’ತಿ ಚ ಅನಿಯಮತೋ ವುತ್ತೋ ಅತ್ಥೋ, ತೇ ಕತಮೇತಿ। ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾಪುಚ್ಛಾ ಹೇಸಾ। ದೇವಭಾವಾಯಾತಿ ದೇವಭಾವತ್ಥಂ। ಖನ್ಧಜಾತೀತಿ ಖನ್ಧಪಾತುಭಾವೋ, ಯಥಾ ಖನ್ಧೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ‘‘ದೇವಾ’’ತಿ ಸಮಞ್ಞಾ ಹೋತಿ, ತಥಾ ತೇಸಂ ಉಪ್ಪಾದೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಾಯಾ’’ತಿ ಆಹ। ಸಬ್ಬಪದೇಸೂತಿ ‘‘ಗನ್ಧಬ್ಬಾನಂ ಗನ್ಧಬ್ಬತ್ಥಾಯಾ’’ತಿಆದೀಸು ಸಬ್ಬೇಸು ಜಾತಿನಿದ್ದೇಸಪದೇಸು , ಭವಾದಿಪದೇಸು ಚ। ಯೇನ ಹಿ ನಯೇನ ಸಚೇ ಹಿ ಜಾತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥಯೋಜನಾ ಕತಾ, ಜಾತಿನಿದ್ದೇಸಪದೇಸೋವ ‘‘ಭವೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಭವಾದಿಪದೇಸುಪಿ ಸೋ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ। ದೇವಾತಿ ಉಪಪತ್ತಿದೇವಾ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಭವಗ್ಗಾ ದಿಬ್ಬನ್ತಿ ಕಾಮಗುಣಾದೀಹಿ ಕೀಳನ್ತಿ ಲಳನ್ತಿ ವಿಹರನ್ತಿ ಜೋತನ್ತೀತಿ ಕತ್ವಾ। ಗನ್ಧಂ ಅಬ್ಬನ್ತಿ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತೀತಿ ಗನ್ಧಬ್ಬಾ, ಧತರಟ್ಠಸ್ಸ ಮಹಾರಾಜಸ್ಸ ಪರಿವಾರಭೂತಾ। ಯಜನ್ತಿ ವೇಸ್ಸವಣಸಕ್ಕಾದಿಕೇ ಪೂಜೇನ್ತೀತಿ ಯಕ್ಖಾ, ತೇನ ತೇನ ವಾ ಪಣಿಧಿಕಮ್ಮಾದಿನಾ ಯಜಿತಬ್ಬಾ ಪೂಜೇತಬ್ಬಾತಿ ಯಕ್ಖಾ, ವೇಸ್ಸವಣಸ್ಸ ಮಹಾರಾಜಸ್ಸ ಪರಿವಾರಭೂತಾ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ಅಮನುಸ್ಸಾ’’ತಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಭೂತಾತಿ ಕುಮ್ಭಣ್ಡಾ, ವಿರೂಳ್ಹಕಸ್ಸ ಮಹಾರಾಜಸ್ಸ ಪರಿವಾರಭೂತಾ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ಯೇ ಕೇಚಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಸತ್ತಾ’’ತಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಅಟ್ಠಿಪಕ್ಖಾ ಭಮರತುಪ್ಪಳಾದಯೋ। ಚಮ್ಮಪಕ್ಖಾ ಜತುಸಿಙ್ಗಾಲಾದಯೋ। ಲೋಮಪಕ್ಖಾ ಹಂಸಮೋರಾದಯೋ। ಸರೀಸಪಾ ಅಹಿವಿಚ್ಛಿಕಸತಪದಿಆದಯೋ।
Idha nikkhittaatthavibhajanattheti imasmiṃ ‘‘kassaci kimhicī’’ti aniyamato uddesavasena vuttatthassa niddisanatthe jotetabbe nipāto, tadatthajotanaṃ nipātapadanti attho. Tassāti tassa padassa. Teti dhammadesanāya sampadānabhūtaṃ theraṃ vadati. Seyyathidanti vā te katameti ceti attho. Ye hi ‘‘kassacī’’ti, ‘‘kimhicī’’ti ca aniyamato vutto attho, te katameti. Kathetukamyatāpucchā hesā. Devabhāvāyāti devabhāvatthaṃ. Khandhajātīti khandhapātubhāvo, yathā khandhesu uppannesu ‘‘devā’’ti samaññā hoti, tathā tesaṃ uppādoti attho. Tenāha ‘‘yāyā’’ti āha. Sabbapadesūti ‘‘gandhabbānaṃ gandhabbatthāyā’’tiādīsu sabbesu jātiniddesapadesu , bhavādipadesu ca. Yena hi nayena sace hi jātīti ayamatthayojanā katā, jātiniddesapadesova ‘‘bhavo’’tiādinā bhavādipadesupi so kātabboti. Devāti upapattidevā cātumahārājikato paṭṭhāya yāva bhavaggā dibbanti kāmaguṇādīhi kīḷanti laḷanti viharanti jotantīti katvā. Gandhaṃ abbanti paribhuñjantīti gandhabbā, dhataraṭṭhassa mahārājassa parivārabhūtā. Yajanti vessavaṇasakkādike pūjentīti yakkhā, tena tena vā paṇidhikammādinā yajitabbā pūjetabbāti yakkhā, vessavaṇassa mahārājassa parivārabhūtā. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘amanussā’’ti avisesena vuttaṃ. Bhūtāti kumbhaṇḍā, virūḷhakassa mahārājassa parivārabhūtā. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘ye keci nibbattasattā’’ti avisesena vuttaṃ. Aṭṭhipakkhā bhamaratuppaḷādayo. Cammapakkhā jatusiṅgālādayo. Lomapakkhā haṃsamorādayo. Sarīsapā ahivicchikasatapadiādayo.
‘‘ತೇಸಂ ತೇಸ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ನ ಯೇವಾಪನಕನಿದ್ದೇಸೋ ವಿಯ ಅವುತ್ತಸಙ್ಗಹತ್ಥಂ ವಚನಂ, ಅಥ ಖೋ ಅಯೇವಾಪನಕನಿದ್ದೇಸೋ ವಿಯ ವುತ್ತಸಙ್ಗಹತ್ಥನ್ತಿ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನೇವ ಚ ಆಮೇಡಿತತ್ಥೋ ಸಙ್ಗಯ್ಹತೀತಿ ಆಹ ‘‘ತೇಸಂ ತೇಸಂ ದೇವಗನ್ಧಬ್ಬಾದೀನ’’ನ್ತಿ। ತದತ್ತಾಯಾತಿ ತಂಭಾವಾಯ, ಯಥಾರೂಪೇಸು ಖನ್ಧೇಸು ಪವತ್ತಮಾನೇಸು ‘‘ದೇವಾ ಗನ್ಧಬ್ಬಾ’’ತಿ ಲೋಕಸಮಞ್ಞಾ ಹೋತಿ, ತಥಾರೂಪತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ದೇವಗನ್ಧಬ್ಬಾದಿಭಾವಾಯಾ’’ತಿ। ‘‘ನಿರೋಧೋ, ವಿಗಮೋ’’ತಿ ಚ ಪಟಿಲದ್ಧತ್ತಾಲಾಭಸ್ಸ ಭಾವೋ ವುಚ್ಚತಿ, ಇಧ ಪನ ಅಚ್ಚನ್ತಾಭಾವೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ‘‘ಸಬ್ಬಸೋ ಜಾತಿಯಾ ಅಸತೀ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಜಾತಿನಿರೋಧಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭಾವಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ।
‘‘Tesaṃtesa’’nti idaṃ na yevāpanakaniddeso viya avuttasaṅgahatthaṃ vacanaṃ, atha kho ayevāpanakaniddeso viya vuttasaṅgahatthanti. Ādi-saddeneva ca āmeḍitattho saṅgayhatīti āha ‘‘tesaṃ tesaṃ devagandhabbādīna’’nti. Tadattāyāti taṃbhāvāya, yathārūpesu khandhesu pavattamānesu ‘‘devā gandhabbā’’ti lokasamaññā hoti, tathārūpatāyāti attho. Tenāha ‘‘devagandhabbādibhāvāyā’’ti. ‘‘Nirodho, vigamo’’ti ca paṭiladdhattālābhassa bhāvo vuccati, idha pana accantābhāvo adhippeto ‘‘sabbaso jātiyā asatī’’ti avatvā ‘‘jātinirodhā’’ti vuttattāti āha ‘‘abhāvāti attho’’ti.
ಫಲತ್ಥಾಯ ಹಿನೋತೀತಿ ಯಥಾ ಫಲಂ ತತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ಏವಂ ಹಿನೋತಿ ಪವತ್ತತಿ, ತಸ್ಸ ಹೇತುಭಾವಂ ಉಪಗಚ್ಛತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದಂ ಗಣ್ಹಥ ನನ್ತಿ ‘‘ಇದಂ ಮೇ ಫಲಂ, ಗಣ್ಹಥ ನ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಅಪ್ಪೇತಿ ವಿಯ ನಿಯ್ಯಾತೇತಿ ವಿಯ। ‘‘ಏಸ ನಯೋ’’ತಿ ಅವಿಸೇಸಂ ಅತಿದಿಸಿತ್ವಾ ವಿಸೇಸಮತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ನನು ಚಾಯಂ ಜಾತಿ ಪರಿನಿಪ್ಫನ್ನಾ, ಸಙ್ಖತಭಾವಾ ಚ ನ ಹೋತಿ ವಿಕಾರಭಾವತೋ, ತಥಾ ಜರಾಮರಣಂ, ತಸ್ಸ ಕಥಂ ಸಾ ಹೇತು ಹೋತೀತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ತಬ್ಭಾವೇ ಭಾವೋ, ತದಭಾವೇ ಚ ಅಭಾವೋ ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಜಾತಿಯಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯತಾ।
Phalatthāya hinotīti yathā phalaṃ tato nibbattati, evaṃ hinoti pavattati, tassa hetubhāvaṃ upagacchatīti attho. Idaṃ gaṇhatha nanti ‘‘idaṃ me phalaṃ, gaṇhatha na’’nti evaṃ appeti viya niyyāteti viya. ‘‘Esa nayo’’ti avisesaṃ atidisitvā visesamattassa atthaṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Nanu cāyaṃ jāti parinipphannā, saṅkhatabhāvā ca na hoti vikārabhāvato, tathā jarāmaraṇaṃ, tassa kathaṃ sā hetu hotīti codanaṃ sandhāyāha ‘‘jarāmaraṇassa hī’’tiādi. Tabbhāve bhāvo, tadabhāve ca abhāvo jarāmaraṇassa jātiyā upanissayatā.
೯೯. ಓಕಾಸಪರಿಗ್ಗಹೋತಿ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಪರಿಗ್ಗಹೋ। ಉಪಪತ್ತಿಭವೇ ಯುಜ್ಜತಿ ಉಪಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಯಥಾವುತ್ತಟ್ಠಾನತೋ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ। ಇಧ ಪನಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ‘‘ಕಾಮಭವೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಆಗತೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ। ಕಮ್ಮಭವೇ ಯುಜ್ಜತಿ ಕಾಮಭವಾದಿಜೋತನಾ ವಿಸೇಸತೋ ತಸ್ಸ ಜಾತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯಭಾವತೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸೋ ಹಿ ಜಾತಿಯಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾವ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ। ನನು ಚ ಉಪಪತ್ತಿಭವೋಪಿ ಜಾತಿಯಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ? ಸಚ್ಚಂ ಹೋತಿ, ಸೋ ಪನ ನ ತಥಾ ಪಧಾನಭೂತೋ, ಕಮ್ಮಭವೋ ಪನ ಪಧಾನಭೂತೋ ಪಚ್ಚಯೋ ಜನಕಭಾವತೋತಿ। ‘‘ಸೋ ಹಿ ಜಾತಿಯಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ ಕಾಮಭವೂಪಗಂ ಕಮ್ಮಂ ಕಾಮಭವೋ। ಏಸ ನಯೋ ರೂಪಾರೂಪಭವೇಸುಪಿ। ಓಕಾಸಪರಿಗ್ಗಹೋವ ಕತೋ‘‘ಕಿಮ್ಹಿಚೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸತ್ತಪರಿಗ್ಗಹಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ।
99.Okāsapariggahoti pavattiṭṭhānapariggaho. Upapattibhave yujjati upapattikkhandhānaṃ yathāvuttaṭṭhānato aññattha anuppajjanato. Idha panāti imasmiṃ sutte ‘‘kāmabhavo’’tiādinā āgate imasmiṃ ṭhāne. Kammabhave yujjati kāmabhavādijotanā visesato tassa jātiyā paccayabhāvatoti. Tenāha ‘‘so hi jātiyā upanissayakoṭiyāva paccayo’’ti. Nanu ca upapattibhavopi jātiyā upanissayavasena paccayo hotīti? Saccaṃ hoti, so pana na tathā padhānabhūto, kammabhavo pana padhānabhūto paccayo janakabhāvatoti. ‘‘So hi jātiyā’’tiādi vuttaṃ kāmabhavūpagaṃ kammaṃ kāmabhavo. Esa nayo rūpārūpabhavesupi. Okāsapariggahova kato‘‘kimhicī’’ti iminā sattapariggahassa katattā.
೧೦೦. ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಭವಾನನ್ತಿ ಕಾಮಕಮ್ಮಭವಾದೀನಂ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಭವಾನಂ। ತಿಣ್ಣಞ್ಚ ಉಪಪತ್ತಿಭವಾನನ್ತಿ ಕಾಮುಪಪತ್ತಿಭವಾದೀನಂ ತಿಣ್ಣಞ್ಚ ಉಪಪತ್ತಿಭವಾನಂ। ತಥಾ ಸೇಸಾನಿಪೀತಿ ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನಾದೀನಿ ಸೇಸುಪಾದಾನಾನಿಪಿ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಭವಾನಂ, ತಿಣ್ಣಞ್ಚ ಉಪಪತ್ತಿಭವಾನಂ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇತೀತಿ ಏವಂ ವುತ್ತನಯೇನ। ದ್ವಾದಸ ಕಮ್ಮಭವಾ ದ್ವಾದಸ ಉಪಪತ್ತಿಭವಾತಿ ಚತುವೀಸತಿಭವಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಯಸ್ಮಾ ಕಮ್ಮಭವಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವಮುಖೇನೇವ ಉಪಾದಾನಂ ಉಪಪತ್ತಿಭವಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾ, ತಸ್ಮಾ ಉಪಾದಾನಂ ಕಮ್ಮಭವಸ್ಸ ಉಜುಕಮೇವ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನೇತ್ಥ ದ್ವಾದಸ ಕಮ್ಮಭವಾ ಲಬ್ಭನ್ತೀ’’ತಿ। ತೇಸನ್ತಿ ಕಮ್ಮಭವಾನಂ। ಸಹಜಾತಕೋಟಿಯಾತಿ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಕಮ್ಮಭವಸ್ಸ ಸಹಜಾತಂ ಉಪಾದಾನಂ ಸಹಜಾತಕೋಟಿಯಾ, ಇತರಂ ಅನನ್ತರೂಪನಿಸ್ಸಯಾದಿವಸೇನ ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾ, ಕುಸಲಸ್ಸ ಕಮ್ಮಭವಸ್ಸ ಪನ ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾವ ಪಚ್ಚಯೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಯಥಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪಯುತ್ತಅತ್ಥಿಅವಿಗತಾದಿಪಚ್ಚಯಾನಂ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯೇನ ಏಕಸಙ್ಗಹತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಹಜಾತಕೋಟಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯಅನನ್ತರೂಪನಿಸ್ಸಯಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯಾನಂ ಏಕಜ್ಝಂ ಗಹಣವಸೇನ ‘‘ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
100.Tiṇṇampi kammabhavānanti kāmakammabhavādīnaṃ tiṇṇampi kammabhavānaṃ. Tiṇṇañca upapattibhavānanti kāmupapattibhavādīnaṃ tiṇṇañca upapattibhavānaṃ. Tathāsesānipīti diṭṭhupādānādīni sesupādānānipi tiṇṇampi kammabhavānaṃ, tiṇṇañca upapattibhavānaṃ paccayoti attho. Itīti evaṃ vuttanayena. Dvādasa kammabhavā dvādasa upapattibhavāti catuvīsatibhavā veditabbā. Yasmā kammabhavassa paccayabhāvamukheneva upādānaṃ upapattibhavassa paccayo nāma hoti, na aññathā, tasmā upādānaṃ kammabhavassa ujukameva paccayabhāvoti āha ‘‘nippariyāyenettha dvādasa kammabhavā labbhantī’’ti. Tesanti kammabhavānaṃ. Sahajātakoṭiyāti akusalassa kammabhavassa sahajātaṃ upādānaṃ sahajātakoṭiyā, itaraṃ anantarūpanissayādivasena upanissayakoṭiyā, kusalassa kammabhavassa pana upanissayakoṭiyāva paccayo. Ettha ca yathā aññamaññanissayasampayuttaatthiavigatādipaccayānaṃ sahajātapaccayena ekasaṅgahataṃ dassetuṃ ‘‘sahajātakoṭiyā’’ti vuttaṃ, evaṃ ārammaṇūpanissayaanantarūpanissayapakatūpanissayānaṃ ekajjhaṃ gahaṇavasena ‘‘upanissayakoṭiyā’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ.
೧೦೧. ಉಪಾದಾನಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಮುಪಾದಾನಸ್ಸ ತಣ್ಹಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾವ ಪಚ್ಚಯೋ, ಸೇಸುಪಾದಾನಾನಂ ಸಹಜಾತಕೋಟಿಯಾಪಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾಪಿ ವಿಞ್ಞಾಣಾದಿ ಚ ವೇದನಾಪರಿಯೋಸಾನಾ ವಿಪಾಕವಿಧೀತಿ ಕತ್ವಾ।
101.Upādānassāti ettha kāmupādānassa taṇhā upanissayakoṭiyāva paccayo, sesupādānānaṃ sahajātakoṭiyāpi upanissayakoṭiyāpi viññāṇādi ca vedanāpariyosānā vipākavidhīti katvā.
೧೦೨. ಯದಿದಂ ವೇದನಾತಿ ಏತ್ಥ ವಿಪಾಕವೇದನಾತಿ ತಮೇವ ತಾವ ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಇತರಕೋಟಿಯಾ ಅಸಮ್ಭವತೋ। ಅಞ್ಞಾತಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಕಿರಿಯವೇದನಾ। ಅಞ್ಞಥಾಪೀತಿ ಸಹಜಾತಕೋಟಿಯಾಪಿ।
102.Yadidaṃ vedanāti ettha vipākavedanāti tameva tāva upanissayakoṭiyā paccayo itarakoṭiyā asambhavato. Aññāti kusalākusalakiriyavedanā. Aññathāpīti sahajātakoṭiyāpi.
೧೦೩. ಏತ್ತಾವತಾತಿ ಜರಾಮರಣಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯಪರಮ್ಪರಾದಸ್ಸನವಸೇನ ಪವತ್ತಾಯ ಏತ್ತಕಾಯ ದೇಸನಾಯ। ಪುರಿಮತಣ್ಹನ್ತಿ ಪುರಿಮಭವಸಿದ್ಧಂ ತಣ್ಹಂ। ‘‘ಏಸ ಪಚ್ಚಯೋ ತಣ್ಹಾಯ, ಯದಿದಂ ವೇದನಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತದನನ್ತರಂ ‘‘ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ ವೇದನಾತಿ ಇತಿ ಖೋ ಪನೇತಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವೇದನಾಯ ಪಚ್ಚಯಭೂತಸ್ಸ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಉದ್ಧರಣಂ ಅಞ್ಞೇಸು ಸುತ್ತೇಸು ಆಗತನಯೇನ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ದೇಸನಾಮಗ್ಗೋ , ತಂ ಪನ ಅನೋತರಿತ್ವಾ ಸಮುದಾಚಾರತಣ್ಹಾದಸ್ಸನಮುಖೇನೇವ ತಣ್ಹಾಮೂಲಕಧಮ್ಮೇ ದೇಸೇನ್ತೋ ಆಚಿಣ್ಣದೇಸನಾಮಗ್ಗತೋ ಓಕ್ಕಮನ್ತೋ ವಿಯ, ತಞ್ಚ ದೇಸನಂ ಪಸ್ಸತೋ ಅಪ್ಪವತ್ತನ್ತಿ ಪಸಯ್ಹ ಬಲಕ್ಕಾರೇನ ದೇಸೇನ್ತೋ ವಿಯ ಚ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಇದಾನೀ’’ತಿಆದಿ। ದ್ವೇ ತಣ್ಹಾತಿ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತತಣ್ಹಾ ಏವ ದ್ವಿಧಾ ಭಿನ್ದನ್ತೋ ಆಹ। ಏಸನತಣ್ಹಾತಿ ಭೋಗಾನಂ ಪರಿಯೇಸನವಸೇನ ಪವತ್ತತಣ್ಹಾ। ಏಸಿತತಣ್ಹಾತಿ ಪರಿಯಿಟ್ಠೇಸು ಭೋಗೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನತಣ್ಹಾ। ಸಮುದಾಚಾರತಣ್ಹಾಯಾತಿ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನವಸೇನ ಪವತ್ತತಣ್ಹಾಯ। ದುವಿಧಾಪೇಸಾ ವೇದನಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತಣ್ಹಾ ನಾಮ ವೇದನಾಪಚ್ಚಯಾ ಚ ಅಪ್ಪಟಿಲದ್ಧಾನಂ ಭೋಗಾನಂ ಪಟಿಲಾಭಾಯ ಪರಿಯೇಸನಾ, ಲದ್ಧೇಸು ಚ ತೇಸುಪಾತಬ್ಯತಾಪತ್ತಿಆದಿ ಹೋತೀತಿ।
103.Ettāvatāti jarāmaraṇādīnaṃ paccayaparamparādassanavasena pavattāya ettakāya desanāya. Purimataṇhanti purimabhavasiddhaṃ taṇhaṃ. ‘‘Esa paccayo taṇhāya, yadidaṃ vedanā’’ti vatvā tadanantaraṃ ‘‘phassapaccayā vedanāti iti kho panetaṃ vutta’’ntiādinā vedanāya paccayabhūtassa phassassa uddharaṇaṃ aññesu suttesu āgatanayena paṭiccasamuppādassa desanāmaggo , taṃ pana anotaritvā samudācārataṇhādassanamukheneva taṇhāmūlakadhamme desento āciṇṇadesanāmaggato okkamanto viya, tañca desanaṃ passato appavattanti pasayha balakkārena desento viya ca hotīti āha ‘‘idānī’’tiādi. Dve taṇhāti idhādhippetataṇhā eva dvidhā bhindanto āha. Esanataṇhāti bhogānaṃ pariyesanavasena pavattataṇhā. Esitataṇhāti pariyiṭṭhesu bhogesu uppajjamānataṇhā. Samudācārataṇhāyāti pariyuṭṭhānavasena pavattataṇhāya. Duvidhāpesā vedanaṃ paṭicca taṇhānāma vedanāpaccayā ca appaṭiladdhānaṃ bhogānaṃ paṭilābhāya pariyesanā, laddhesu ca tesupātabyatāpattiādi hotīti.
ಪರಿತಸ್ಸನವಸೇನ ಪರಿಯೇಸತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಪರಿಯೇಸನಾ। ಆಸಯತೋ, ಪಯೋಗತೋ ಚ ಪರಿಯೇಸನಾ ತಥಾಪವತ್ತೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಣ್ಹಾಯ ಸತಿ ಹೋತೀ’’ತಿ। ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣಪಟಿಲಾಭೋತಿ ಸವತ್ಥುಕಾನಂ ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣಾನಂ ಗವೇಸನವಸೇನ, ಪವತ್ತಿಯಂ ಪನ ಅಪರಿಯಿಟ್ಠಂಯೇವ ಲಬ್ಭತಿ, ತಮ್ಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಪರಿಯೇಸನಾಯ ಲದ್ಧಮೇವ ನಾಮ ತಥಾರೂಪಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇಕತತ್ತಾ ಏವ ಲಬ್ಭನತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸೋ ಹಿ ಪರಿಯೇಸನಾಯ ಸತಿ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಸುಖವಿನಿಚ್ಛಯನ್ತಿ ಸುಖಂ ವಿಸೇಸತೋ ನಿಚ್ಛಿನೋತೀತಿ ಸುಖವಿನಿಚ್ಛಯೋ, ಸುಖಂ ಸಭಾವತೋ, ಸಮುದಯತೋ, ಅತ್ಥಙ್ಗಮನತೋ, ನಿಸ್ಸರಣತೋ ಚ ಯಾಥಾವತೋ ಜಾನಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಞಾಣಂ, ತಂ ಸುಖವಿನಿಚ್ಛಯಂ। ಜಞ್ಞಾತಿ ಜಾನೇಯ್ಯ। ‘‘ಸುಭಸುಖ’’ನ್ತಿಆದಿಕಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅಭೂತಾಕಾರಂ ವಿವಿಧಂ ನಿನ್ನಭಾವೇನ ನಿಚ್ಛಿನೋತಿ ಆರೋಪೇತೀತಿ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ। ಅಸ್ಸಾದಾನುಪಸ್ಸನತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಯಾಪಿ ಏವಮೇವ ವಿನಿಚ್ಛಯಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸುತ್ತೇ ವಿತಕ್ಕೋಯೇವ ಆಗತೋತಿ ಯೋಜನಾ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸುತ್ತೇತಿ ಸಕ್ಕಪಞ್ಹಸುತ್ತೇ। (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೫೮) ತತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಛನ್ದೋ ಖೋ, ದೇವಾನಂ ಇನ್ದ, ವಿತಕ್ಕನಿದಾನೋ’’ತಿ ಆಗತಂ। ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಮಹಾನಿದಾನಸುತ್ತೇ। ‘‘ವಿತಕ್ಕೇನೇವ ವಿನಿಚ್ಛಿನಾತೀ’’ತಿ ಏತೇನ ‘‘ವಿನಿಚ್ಛೀಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ’’ತಿ ವಿನಿಚ್ಛಯ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಕರಣಸಾಧನಮಾಹ। ‘‘ಏತ್ತಕ’’ನ್ತಿಆದಿ ವಿನಿಚ್ಛಯನಾಕಾರದಸ್ಸನಂ।
Paritassanavasena pariyesati etāyāti pariyesanā. Āsayato, payogato ca pariyesanā tathāpavatto cittuppādo. Tenāha ‘‘taṇhāya sati hotī’’ti. Rūpādiārammaṇapaṭilābhoti savatthukānaṃ rūpādiārammaṇānaṃ gavesanavasena, pavattiyaṃ pana apariyiṭṭhaṃyeva labbhati, tampi atthato pariyesanāya laddhameva nāma tathārūpassa kammassa pubbekatattā eva labbhanato. Tenāha ‘‘so hi pariyesanāya sati hotī’’ti. Sukhavinicchayanti sukhaṃ visesato nicchinotīti sukhavinicchayo, sukhaṃ sabhāvato, samudayato, atthaṅgamanato, nissaraṇato ca yāthāvato jānitvā pavattañāṇaṃ, taṃ sukhavinicchayaṃ. Jaññāti jāneyya. ‘‘Subhasukha’’ntiādikaṃ ārammaṇe abhūtākāraṃ vividhaṃ ninnabhāvena nicchinoti āropetīti vinicchayo. Assādānupassanataṇhādiṭṭhiyāpi evameva vinicchayabhāvo veditabbo. Imasmiṃ pana sutte vitakkoyeva āgatoti yojanā. Imasmiṃ pana sutteti sakkapañhasutte. (Dī. ni. 2.358) tattha hi ‘‘chando kho, devānaṃ inda, vitakkanidāno’’ti āgataṃ. Idhāti imasmiṃ mahānidānasutte.‘‘Vitakkeneva vinicchinātī’’ti etena ‘‘vinicchīyati etenāti vinicchayo’’ti vinicchaya-saddassa karaṇasādhanamāha. ‘‘Ettaka’’ntiādi vinicchayanākāradassanaṃ.
ಛನ್ದನಟ್ಠೇನ ಛನ್ದೋ, ಏವಂ ರಞ್ಜನಟ್ಠೇನ ರಾಗೋ, ಸ್ವಾಯಂ ಅನಾಸೇವನತಾಯ ಮನ್ದೋ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತೋ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಆಹ ‘‘ದುಬ್ಬಲರಾಗಸ್ಸಾಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ। ಅಜ್ಝೋಸಾನನ್ತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಅಭಿನಿವಿಸನಂ। ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಇದ’’ನ್ತಿ ಹಿ ತಣ್ಹಾಗಾಹೋ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಅತ್ತಗ್ಗಾಹಸನ್ನಿಸ್ಸಯೋವ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಹಂ ಮಮ’’ನ್ತಿ, ‘‘ಬಲವಸನ್ನಿಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ಚ ತೇಸಂ ಗಾಹಾನಂ ಥಿರಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಮಾಹ। ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಪರಿಗ್ಗಹಕರಣನ್ತಿ ‘‘ಅಹಂ ಮಮ’’ನ್ತಿ ಬಲವಸನ್ನಿಟ್ಠಾನವಸೇನ ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠಸ್ಸ ಅತ್ತತ್ತನಿಯಗ್ಗಾಹವತ್ಥುನೋ ಅಞ್ಞಾಸಾಧಾರಣಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಠಾನಂ, ತಥಾಪವತ್ತೋ ಲೋಭಸಹಗತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ। ಅತ್ತನಾ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಸ್ಸ ವತ್ಥುನೋ ಯಸ್ಸ ವಸೇನ ಪರೇಹಿ ಸಾಧಾರಣಭಾವಸ್ಸ ಅಸಹಮಾನೋ ಹೋತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ, ಸೋ ಧಮ್ಮೋ ಅಸಹನತಾ। ಏವಂ ವಚನತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ। ಸದ್ದಲಕ್ಖಣೇ ಪನ ಯಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಸೇನ ಮಚ್ಛರಿಯಯೋಗತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಮಚ್ಛರೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ, ಕಮ್ಮಂ ವಾ ಮಚ್ಛರಿಯಂ, ಮಚ್ಛೇರೋ ಧಮ್ಮೋ। ಮಚ್ಛರಿಯಸ್ಸ ಬಲವಭಾವತೋ ಆದರೇನ ರಕ್ಖಣಂ ಆರಕ್ಖೋತಿ ಆಹ ‘‘ದ್ವಾರ…ಪೇ॰… ಸುಟ್ಠು ರಕ್ಖಣ’’ನ್ತಿ। ಅತ್ತನೋ ಫಲಂ ಕರೋತೀತಿ ಕರಣಂ, ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಾರಣಂ, ಅಧಿಕಂ ಕರಣನ್ತಿ ಅಧಿಕರಣಂ, ವಿಸೇಸಕಾರಣಂ। ವಿಸೇಸಕಾರಣಞ್ಚ ಭೋಗಾನಂ ಆರಕ್ಖದಣ್ಡಾದಾನಾದಿಅನತ್ಥಸಮ್ಭವಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಆರಕ್ಖಾಧಿಕರಣ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಪರನಿಸೇಧನತ್ಥನ್ತಿ ಮಾರಣಾದಿನಾ ಪರೇಸಂ ವಿಬಾಧನತ್ಥಂ। ಆದೀಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಆದಾನಂ, ದಣ್ಡಸ್ಸ ಆದಾನಂ ದಣ್ಡಾದಾನಂ, ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಪರವಿಹೇಠನಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ। ಸತ್ಥಾದಾನೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಹತ್ಥಪರಾಮಾಸಾದಿವಸೇನ ಕಾಯೇನ ಕಾತಬ್ಬಕಲಹೋ ಕಾಯಕಲಹೋ। ಮಮ್ಮಘಟ್ಟನಾದಿವಸೇನ ವಾಚಾಯ ಕಾತಬ್ಬಕಲಹೋ ವಾಚಾಕಲಹೋ। ವಿರುಜ್ಝನವಸೇನ ವಿರೂಪಂ ಗಣ್ಹಾತಿ ಏತೇನಾತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ। ವಿರುದ್ಧಂ ವದತಿ ಏತೇನಾತಿ ವಿವಾದೋ। ತುವಂ ತುವನ್ತಿ ಅಗಾರವವಚನಸಹಚರಣತೋ ತುವಂ ತುವಂ, ಸಬ್ಬೇತೇ ತಥಾಪವತ್ತಾ ದೋಸಸಹಗತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಅನೇಕೇ ಪಾಪಕಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಸಮ್ಭವನ್ತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೦೪)।
Chandanaṭṭhena chando, evaṃ rañjanaṭṭhena rāgo, svāyaṃ anāsevanatāya mando hutvā pavatto idhādhippetoti āha ‘‘dubbalarāgassādhivacana’’nti. Ajjhosānanti taṇhādiṭṭhivasena abhinivisanaṃ. ‘‘Mayhaṃ ida’’nti hi taṇhāgāho yebhuyyena attaggāhasannissayova hoti. Tenāha ‘‘ahaṃ mama’’nti, ‘‘balavasanniṭṭhāna’’nti ca tesaṃ gāhānaṃ thirabhāvappattimāha. Taṇhādiṭṭhivasena pariggahakaraṇanti ‘‘ahaṃ mama’’nti balavasanniṭṭhānavasena abhiniviṭṭhassa attattaniyaggāhavatthuno aññāsādhāraṇaṃ viya katvā pariggahetvā ṭhānaṃ, tathāpavatto lobhasahagatacittuppādo. Attanā pariggahitassa vatthuno yassa vasena parehi sādhāraṇabhāvassa asahamāno hoti puggalo, so dhammo asahanatā. Evaṃ vacanatthaṃ vadanti niruttinayena. Saddalakkhaṇe pana yassa dhammassa vasena macchariyayogato puggalo maccharo, tassa bhāvo, kammaṃ vā macchariyaṃ, macchero dhammo. Macchariyassa balavabhāvato ādarena rakkhaṇaṃ ārakkhoti āha ‘‘dvāra…pe… suṭṭhu rakkhaṇa’’nti. Attano phalaṃ karotīti karaṇaṃ, yaṃ kiñci kāraṇaṃ, adhikaṃ karaṇanti adhikaraṇaṃ, visesakāraṇaṃ. Visesakāraṇañca bhogānaṃ ārakkhadaṇḍādānādianatthasambhavassāti vuttaṃ ‘‘ārakkhādhikaraṇa’’ntiādi. Paranisedhanatthanti māraṇādinā paresaṃ vibādhanatthaṃ. Ādīyati etenāti ādānaṃ, daṇḍassa ādānaṃ daṇḍādānaṃ, abhibhavitvā paraviheṭhanacittuppādo. Satthādānepi eseva nayo. Hatthaparāmāsādivasena kāyena kātabbakalaho kāyakalaho. Mammaghaṭṭanādivasena vācāya kātabbakalaho vācākalaho. Virujjhanavasena virūpaṃ gaṇhāti etenāti viggaho. Viruddhaṃ vadati etenāti vivādo. Tuvaṃ tuvanti agāravavacanasahacaraṇato tuvaṃ tuvaṃ, sabbete tathāpavattā dosasahagatacittuppādā veditabbā. Tenāha bhagavā ‘‘aneke pāpakā akusalā dhammā sambhavantī’’ti (dī. ni. 2.104).
೧೧೨. ದೇಸನಂ ನಿವತ್ತೇಸೀತಿ ‘‘ತಣ್ಹಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಪರಿಯೇಸನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅನುಲೋಮನಯೇನ ಪವತ್ತಿತಂ ದೇಸನಂ ಪಟಿಲೋಮನಯೇನ ಪುನ ‘‘ಆರಕ್ಖಾಧಿಕರಣ’’ನ್ತಿ ಆರಭನ್ತೋ ನಿವತ್ತೇಸಿ। ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕರಾಗವಸೇನಾತಿ ಆರಮ್ಮಣಭೂತಾ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣಾ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕೋ, ತತ್ಥ ರಞ್ಜನವಸೇನ ಅಭಿರಮಣವಸೇನ ಪವತ್ತರಾಗೋ, ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ರಞ್ಜನವಸೇನ ತಣ್ಹಾಯನವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ರೂಪಾದಿತಣ್ಹಾವ ಕಾಮೇಸು ತಣ್ಹಾತಿ ಕಾಮತಣ್ಹಾ। ಭವತಿ ಅತ್ಥಿ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಪವತ್ತಾ ಭವದಿಟ್ಠಿ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ ಭವೋ, ತಂಸಹಗತಾ ತಣ್ಹಾ ಭವತಣ್ಹಾ। ವಿಭವತಿ ವಿನಸ್ಸತಿ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜತೀತಿ ಪವತ್ತಾ ವಿಭವದಿಟ್ಠಿ ವಿಭವೋ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ, ತಂಸಹಗತಾ ತಣ್ಹಾ ವಿಭವತಣ್ಹಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠೀ’’ತಿಆದಿ। ಇಮೇ ದ್ವೇ ಧಮ್ಮಾತಿ ‘‘ಏಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಉಪಾದಾನಸ್ಸ, ಯದಿದಂ ತಣ್ಹಾ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೦೧) ಏವಂ ವುತ್ತಾ ವಟ್ಟಮೂಲತಣ್ಹಾ ಚ ‘‘ತಣ್ಹಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಪರಿಯೇಸನಾ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೦೩) ಏವಂ ವುತ್ತಾ ಸಮುದಾಚಾರತಣ್ಹಾ ಚಾತಿ ಇಮೇ ದ್ವೇ ಧಮ್ಮಾ। ವಟ್ಟಮೂಲಸಮುದಾಚಾರವಸೇನಾತಿ ವಟ್ಟಮೂಲವಸೇನ ಚೇವ ಸಮುದಾಚಾರವಸೇನ ಚ। ದ್ವೀಹಿ ಕೋಟ್ಠಾಸೇಹೀತಿ ದ್ವೀಹಿ ಭಾಗೇಹಿ। ದ್ವೀಹಿ ಅವಯವೇಹಿ ಸಮೋಸರನ್ತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತನವಸೇನ ಸಮಂ ವತ್ತನ್ತಿ ಇತೋತಿ ಸಮೋಸರಣಂ, ಪಚ್ಚಯೋ, ಏಕಂ ಸಮೋಸರಣಂ ಏತಾಸನ್ತಿ ಏಕಸಮೋಸರಣಾ। ಕೇನ ಪನ ಏಕಸಮೋಸರಣಾತಿ ಆಹ ‘‘ವೇದನಾಯಾ’’ತಿ। ದ್ವೇಪಿ ಹಿ ತಣ್ಹಾ ವೇದನಾಪಚ್ಚಯಾ ಏವಾತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ವೇದನಾಪಚ್ಚಯೇನ ಏಕಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ। ತತೋ ತತೋ ಓಸರಿತ್ವಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಸಮವಸನಟ್ಠಾನಂ ಓಸರಣ ಸಮೋಸರಣಂ। ವೇದನಾಯ ಸಮಂ ಸಹ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಓಸರಣಕಪವತ್ತನಕಾ ವೇದನಾ ಸಮೋಸರಣಾತಿ ಆಹ ‘‘ಇದಂ ಸಹಜಾತಸಮೋಸರಣಂ ನಾಮಾ’’ತಿ।
112.Desanaṃ nivattesīti ‘‘taṇhaṃ paṭicca pariyesanā’’tiādinā anulomanayena pavattitaṃ desanaṃ paṭilomanayena puna ‘‘ārakkhādhikaraṇa’’nti ārabhanto nivattesi. Pañcakāmaguṇikarāgavasenāti ārammaṇabhūtā pañca kāmaguṇā etassa atthīti pañcakāmaguṇiko, tattha rañjanavasena abhiramaṇavasena pavattarāgo, tassa vasena uppannā rañjanavasena taṇhāyanavasena pavattā rūpāditaṇhāva kāmesu taṇhāti kāmataṇhā. Bhavati atthi sabbakālaṃ tiṭṭhatīti pavattā bhavadiṭṭhi uttarapadalopena bhavo, taṃsahagatā taṇhā bhavataṇhā. Vibhavati vinassati ucchijjatīti pavattā vibhavadiṭṭhi vibhavo uttarapadalopena, taṃsahagatā taṇhā vibhavataṇhāti āha ‘‘sassatadiṭṭhī’’tiādi. Ime dve dhammāti ‘‘esa paccayo upādānassa, yadidaṃ taṇhā’’ti (dī. ni. 2.101) evaṃ vuttā vaṭṭamūlataṇhā ca ‘‘taṇhaṃ paṭicca pariyesanā’’ti (dī. ni. 2.103) evaṃ vuttā samudācārataṇhā cāti ime dve dhammā. Vaṭṭamūlasamudācāravasenāti vaṭṭamūlavasena ceva samudācāravasena ca. Dvīhi koṭṭhāsehīti dvīhi bhāgehi. Dvīhi avayavehi samosaranti nibbattanavasena samaṃ vattanti itoti samosaraṇaṃ, paccayo, ekaṃ samosaraṇaṃ etāsanti ekasamosaraṇā. Kena pana ekasamosaraṇāti āha ‘‘vedanāyā’’ti. Dvepi hi taṇhā vedanāpaccayā evāti. Tenāha ‘‘vedanāpaccayena ekapaccayā’’ti. Tato tato osaritvā āgantvā samavasanaṭṭhānaṃ osaraṇa samosaraṇaṃ. Vedanāya samaṃ saha ekasmiṃ ārammaṇe osaraṇakapavattanakā vedanā samosaraṇāti āha ‘‘idaṃ sahajātasamosaraṇaṃ nāmā’’ti.
೧೧೩. ಸಬ್ಬೇತಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿದ್ವಾರವಸೇನ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ವುತ್ತಾ ಸವಿಪಾಕಫಸ್ಸಾ ಏವ ವಿಞ್ಞಾಣಾದಿ ವೇದನಾಪರಿಯೋಸಾನಾ ವಿಪಾಕವಿಥೀತಿ ಕತ್ವಾ। ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಕಥಾ ನಾಮ ವಟ್ಟಕಥಾತಿ ಆಹ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ಲೋಕುತ್ತರವಿಪಾಕಫಸ್ಸೇ’’ತಿ। ಬಹುಧಾತಿ ಬಹುಪ್ಪಕಾರೇನ। ಅಯಞ್ಹಿ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ಚಕ್ಖುಪಸಾದಾದಿವತ್ಥುಕಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ವೇದನಾನಂ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಾದಿಕೋ ಫಸ್ಸೋ ಸಹಜಾತಅಞ್ಞಮಞ್ಞನಿಸ್ಸಯವಿಪಾಕಆಹಾರಸಮ್ಪಯುತ್ತಅತ್ಥಿಅವಿಗತವಸೇನ ಅಟ್ಠಧಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಸೇಸಾನಂ ಪನ ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ದ್ವಾರೇ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಸನ್ತೀರಣತದಾರಮ್ಮಣವಸೇನ ಪವತ್ತಾನಂ ಕಾಮಾವಚರವಿಪಾಕವೇದನಾನಂ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಾದಿಕೋ ಫಸ್ಸೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಏಕಧಾವ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಮನೋದ್ವಾರೇಪಿ ತದಾರಮ್ಮಣವಸೇನ ಪವತ್ತಾನಂ ಕಾಮಾವಚರವಿಪಾಕವೇದನಾನಂ ಸಹಜಾತಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸೋ ತಥೇವ ಅಟ್ಠಧಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಭವಙ್ಗಚುತಿವಸೇನ ಪವತ್ತಾನಂ ತೇಭೂಮಕವಿಪಾಕವೇದನಾನಂ। ಯಾ ಪನ ತಾ ಮನೋದ್ವಾರೇ ತದಾರಮ್ಮಣವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಕಾಮಾವಚರವೇದನಾ, ತಾಸಂ ಮನೋದ್ವಾರಾವಜ್ಜನಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಏಕಧಾವ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ಏವಂ ಫಸ್ಸೋ ಬಹುಧಾ ವೇದನಾಯ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
113.Sabbeti uppattidvāravasena bhinditvā vuttā savipākaphassā eva viññāṇādi vedanāpariyosānā vipākavithīti katvā. Paṭiccasamuppādakathā nāma vaṭṭakathāti āha ‘‘ṭhapetvā cattāro lokuttaravipākaphasse’’ti. Bahudhāti bahuppakārena. Ayañhi pañcadvāre cakkhupasādādivatthukānaṃ pañcannaṃ vedanānaṃ cakkhusamphassādiko phasso sahajātaaññamaññanissayavipākaāhārasampayuttaatthiavigatavasena aṭṭhadhā paccayo hoti. Sesānaṃ pana ekekasmiṃ dvāre sampaṭicchanasantīraṇatadārammaṇavasena pavattānaṃ kāmāvacaravipākavedanānaṃ cakkhusamphassādiko phasso upanissayavasena ekadhāva paccayo hoti. Manodvārepi tadārammaṇavasena pavattānaṃ kāmāvacaravipākavedanānaṃ sahajātamanosamphasso tatheva aṭṭhadhā paccayo hoti, tathā paṭisandhibhavaṅgacutivasena pavattānaṃ tebhūmakavipākavedanānaṃ. Yā pana tā manodvāre tadārammaṇavasena pavattā kāmāvacaravedanā, tāsaṃ manodvārāvajjanasampayutto manosamphasso upanissayavasena ekadhāva paccayo hotīti evaṃ phasso bahudhā vedanāya paccayo hotīti veditabbaṃ.
೧೧೪. ವೇದನಾದೀನನ್ತಿ ವೇದನಾಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾರವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ। ಅಸದಿಸಭಾವಾತಿ ಅನುಭವನಸಞ್ಜಾನನಾಭಿಸಙ್ಖರಣವಿಜಾನನಭಾವಾ। ತೇ ಹಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿಧುರೇನ ವೇದಯಿತಾದಿರೂಪೇನ ಆಕಿರಿಯನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತೀತಿ ಆಕಾರಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ತೇಯೇವಾತಿ ವೇದನಾದೀನಂ ತೇ ಏವ ವೇದಯಿತಾದಿಆಕಾರಾ। ಸಾಧುಕಂ ದಸ್ಸಿಯಮಾನಾತಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ವಿಯ ಪಕಾಸಿಯಮಾನಾ। ತಂ ತಂ ಲೀನಮತ್ಥಂ ಗಮೇನ್ತೀತಿ ‘‘ಅರೂಪಟ್ಠೋ ಆರಮ್ಮಣಾಭಿಮುಖನಮನಟ್ಠೋ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಕಂ ತಂ ತಂ ಲೀನಂ ಅಪಾಕಟಮತ್ಥಂ ಗಮೇನ್ತಿ ಞಾಪೇನ್ತೀತಿ ಲಿಙ್ಗಾನಿ। ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಸಞ್ಜಾನನಹೇತುತೋತಿ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅರೂಪಟ್ಠಾದಿಕಸ್ಸ ಸಲ್ಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಕಾರಣತ್ತಾ। ನಿಮೀಯನ್ತಿ ಅನುಮೀಯನ್ತಿ ಏತೇಹೀತಿ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ। ತಥಾ ತಥಾ ಅರೂಪಭಾವಾದಿಪ್ಪಕಾರೇನ, ವೇದಯಿತಾದಿಪ್ಪಕಾರೇನ ಚ ಉದ್ದಿಸಿತಬ್ಬತೋ ಕಥೇತಬ್ಬತೋ ಉದ್ದೇಸಾ। ತಸ್ಮಾತಿ ‘‘ಅಸದಿಸಭಾವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಕಾರಣಭಾವೇನ ಪಚ್ಚಾಮಸತಿ। ಯಸ್ಮಾ ವೇದನಾದೀನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಅಸದಿಸಭಾವಾ ಯಥಾವುತ್ತೇನತ್ಥೇನ ಆಕಾರಾದಯೋ, ತಸ್ಮಾ ಅಯಂ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಏತ್ಥ ಪಾಳಿಪದೇ ಅತ್ಥೋ।
114.Vedanādīnanti vedanāsaññāsaṅkhāraviññāṇānaṃ. Asadisabhāvāti anubhavanasañjānanābhisaṅkharaṇavijānanabhāvā. Te hi aññamaññavidhurena vedayitādirūpena ākiriyanti paññāyantīti ākārāti vuccanti. Teyevāti vedanādīnaṃ te eva vedayitādiākārā. Sādhukaṃ dassiyamānāti sakkaccaṃ paccakkhato viya pakāsiyamānā. Taṃ taṃ līnamatthaṃ gamentīti ‘‘arūpaṭṭho ārammaṇābhimukhanamanaṭṭho’’ti evamādikaṃ taṃ taṃ līnaṃ apākaṭamatthaṃ gamenti ñāpentīti liṅgāni. Tassa tassa sañjānanahetutoti tassa tassa arūpaṭṭhādikassa sallakkhaṇassa kāraṇattā. Nimīyanti anumīyanti etehīti nimittāni. Tathā tathā arūpabhāvādippakārena, vedayitādippakārena ca uddisitabbato kathetabbato uddesā. Tasmāti ‘‘asadisabhāvā’’tiādinā vuttamevatthaṃ kāraṇabhāvena paccāmasati. Yasmā vedanādīnaṃ aññamaññaasadisabhāvā yathāvuttenatthena ākārādayo, tasmā ayaṃ idāni vuccamāno ettha pāḷipade attho.
ನಾಮಸಮೂಹಸ್ಸಾತಿ ಆರಮ್ಮಣಾಭಿಮುಖಂ ನಮನಟ್ಠೇನ ‘‘ನಾಮ’’ನ್ತಿ ಲದ್ಧಸಮಞ್ಞಸ್ಸ ವೇದನಾದಿಚತುಕ್ಖನ್ಧಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅರೂಪಧಮ್ಮಪುಞ್ಜಸ್ಸ। ಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ‘‘ನಾಮಕಾಯೋ ಅರೂಪಕಲಾಪೋ ಅರೂಪಿನೋ ಖನ್ಧಾ’’ತಿಆದಿಕಾ ಪಞ್ಞಾಪನಾ ಹೋತಿ। ಚೇತನಾಪಧಾನತ್ತಾ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಧಮ್ಮಾನಂ ‘‘ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಚೇತನಾಕಾರೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ಹಿ ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯೇ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧವಿಭಜನೇ ‘‘ಯಾ ಚೇತನಾ ಸಞ್ಚೇತನಾ ಸಞ್ಚೇತಯಿತತ್ತ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ॰ ೨೪೯ ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯೇ) ಚೇತನಾವ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ। ಅಸತೀತಿ ಅಸನ್ತೇಸು। ವಚನವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ಹಿ ಏವಂ ವುತ್ತಂ। ಚತ್ತಾರೋ ಖನ್ಧೇ ವತ್ಥುಂ ಕತ್ವಾತಿ ವೇದನಾ ಸಞ್ಞಾ ಚಿತ್ತಂ ಚೇತನಾದಯೋತಿ ಇಮೇ ಚತುಕ್ಖನ್ಧಸಞ್ಞಿತೇ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಭೂತೇ ಧಮ್ಮೇ ವತ್ಥುಂ ಕತ್ವಾ। ಅಯಞ್ಚ ನಯೋ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇಪಿ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ‘‘ಮನೋದ್ವಾರೇ’’ತಿ ವಿಸೇಸಿತಂ। ಅಧಿವಚನಸಮ್ಫಸ್ಸವೇವಚನೋತಿ ಅಧಿವಚನಮುಖೇನ ಪಞ್ಞತ್ತಿಮುಖೇನ ಗಹೇತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಅಧಿವಚನಸಮ್ಫಸ್ಸೋ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮೋ। ಸೋತಿ ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸೋ। ಪಞ್ಚವೋಕಾರೇ ಚ ಹದಯವತ್ಥುಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಲಬ್ಭನತೋ ರೂಪಕಾಯೇ ಪಞ್ಞಾಯತೇವ, ಅಯಂ ಪನ ನಯೋ ಇಧ ನ ಇಚ್ಛಿತೋ ವೇದನಾದಿಪಟಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ ಅಸಮ್ಭವಪರಿಯಾಯಸ್ಸ ಜೋತಿತತ್ತಾತಿ ‘‘ಪಞ್ಚಪಸಾದೇ ವತ್ಥುಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ। ನ ಹಿ ವೇದನಾಸನ್ನಿಸ್ಸಯೇನ ವಿನಾ ಪಞ್ಚಪಸಾದೇ ವತ್ಥುಂ ಕತ್ವಾ ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಸಮ್ಭವೋ ಅತ್ಥಿ। ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನೇ ಅಸತಿ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನತೋ ಫಲಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ನಾಮ ಕದಾಚಿಪಿ ನತ್ಥೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಯಥಾಧಿಗತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ನಿದಸ್ಸನವಸೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಮ್ಬರುಕ್ಖೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ । ರೂಪಕಾಯತೋತಿ ಕೇವಲಂ ರೂಪಕಾಯತೋ। ತಸ್ಸಾತಿ ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸಸ್ಸ।
Nāmasamūhassāti ārammaṇābhimukhaṃ namanaṭṭhena ‘‘nāma’’nti laddhasamaññassa vedanādicatukkhandhasaṅkhātassa arūpadhammapuñjassa. Paññattīti ‘‘nāmakāyo arūpakalāpo arūpino khandhā’’tiādikā paññāpanā hoti. Cetanāpadhānattā saṅkhārakkhandhadhammānaṃ ‘‘saṅkhārānaṃ cetanākāre’’tiādi vuttaṃ. Tathā hi suttantabhājanīye saṅkhārakkhandhavibhajane ‘‘yā cetanā sañcetanā sañcetayitatta’’nti (vibha. 249 abhidhammabhājanīye) cetanāva niddiṭṭhā. Asatīti asantesu. Vacanavipallāsena hi evaṃ vuttaṃ. Cattāro khandhe vatthuṃ katvāti vedanā saññā cittaṃ cetanādayoti ime catukkhandhasaññite nissayapaccayabhūte dhamme vatthuṃ katvā. Ayañca nayo pañcadvārepi sambhavatīti ‘‘manodvāre’’ti visesitaṃ. Adhivacanasamphassavevacanoti adhivacanamukhena paññattimukhena gahetabbattā ‘‘adhivacanasamphasso’’ti laddhanāmo. Soti manosamphasso. Pañcavokāre ca hadayavatthuṃ nissāya labbhanato rūpakāye paññāyateva, ayaṃ pana nayo idha na icchito vedanādipaṭikkhepavasena asambhavapariyāyassa jotitattāti ‘‘pañcapasāde vatthuṃ katvā uppajjeyyā’’ti attho vutto. Na hi vedanāsannissayena vinā pañcapasāde vatthuṃ katvā manosamphassassa sambhavo atthi. Uppattiṭṭhāne asati anuppattiṭṭhānato phalassa uppatti nāma kadācipi natthīti imamatthaṃ yathādhigatassa atthassa nidassanavasena dassento ‘‘ambarukkhe’’tiādimāha . Rūpakāyatoti kevalaṃ rūpakāyato. Tassāti manosamphassassa.
ವಿರೋಧಿಪಚ್ಚಯಸನ್ನಿಪಾತೇ ವಿಭೂತತರಾ ವಿಸದಿಸುಪ್ಪತ್ತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ವಾ ಸತಿ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸೇವ ವಿಸದಿಸುಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುಭಾವೋ ರುಪ್ಪನಾಕಾರೋ। ಸೋ ಏವ ರುಪ್ಪನಾಕಾರೋ ವತ್ಥುಸಪ್ಪಟಿಘಾದಿಕಂ ತಂ ತಂ ಲೀನಮತ್ಥಂ ಗಮೇತೀತಿ ಲಿಙ್ಗಂ। ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಸಞ್ಜಾನನಹೇತುತೋ ನಿಮಿತ್ತಂ। ತಥಾ ತಥಾ ಉದ್ದಿಸಿತಬ್ಬತೋ ಉದ್ದೇಸೋತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಆಕಾರಾದಯೋ ಅತ್ಥತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಟಿಹನನಂ ಪಟಿಘೋ, ತತೋ ಪಟಿಘತೋ ಜಾತೋ ಪಟಿಘಸಮ್ಫಸ್ಸೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಪ್ಪಟಿಘ’’ನ್ತಿಆದಿ। ನಾಮಕಾಯತೋತಿ ಕೇವಲಂ ನಾಮಕಾಯತೋ। ತಸ್ಸಾತಿ ಪಟಿಘಸಮ್ಫಸ್ಸಸ್ಸ। ಸೇಸಂ ಪಠಮಪಞ್ಹೇ ವುತ್ತನಯಮೇವ।
Virodhipaccayasannipāte vibhūtatarā visadisuppatti, tasmiṃ vā sati attano santāne vijjamānasseva visadisuppattihetubhāvo ruppanākāro. So eva ruppanākāro vatthusappaṭighādikaṃ taṃ taṃ līnamatthaṃ gametīti liṅgaṃ. Tassa tassa sañjānanahetuto nimittaṃ. Tathā tathā uddisitabbato uddesoti evamettha ākārādayo atthato veditabbā. Vatthārammaṇānaṃ aññamaññapaṭihananaṃ paṭigho, tato paṭighato jāto paṭighasamphasso. Tenāha ‘‘sappaṭigha’’ntiādi. Nāmakāyatoti kevalaṃ nāmakāyato. Tassāti paṭighasamphassassa. Sesaṃ paṭhamapañhe vuttanayameva.
ಉಭಯವಸೇನಾತಿ ನಾಮಕಾಯೋ ರೂಪಕಾಯೋತಿ ಉಭಯಸನ್ನಿಸ್ಸಯಸ್ಸ ಅಧಿವಚನಸಮ್ಫಸ್ಸೋ ಪಟಿಘಸಮ್ಫಸ್ಸೋತಿ ಉಭಯಸಮ್ಫಸ್ಸಸ್ಸ ವಸೇನ।
Ubhayavasenāti nāmakāyo rūpakāyoti ubhayasannissayassa adhivacanasamphasso paṭighasamphassoti ubhayasamphassassa vasena.
ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಪಚ್ಚಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾತಿ ಬ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ಪಚ್ಚೇಕಂ ನಾಮಕಾಯರೂಪಕಾಯಸಞ್ಞಿತಂ ಪಚ್ಚಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ। ತೇಸನ್ತಿ ಫಸ್ಸಾನಂ। ಅವಿಸೇಸತೋತಿ ವಿಸೇಸಂ ಅಕತ್ವಾ ಸಾಮಞ್ಞತೋ। ದಸ್ಸೇತುನ್ತಿ ಬ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನೇವ ದಸ್ಸೇತುಂ। ಏಸೇವ ಹೇತೂತಿ ಏಸ ಛಸುಪಿ ದ್ವಾರೇಸು ಪವತ್ತೋ ನಾಮರೂಪಸಙ್ಖಾತೋ ಹೇತು ಯಥಾರಹಂ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಫಸ್ಸಾನಂ। ಇದಾನಿ ತಂ ಯಥಾರಹಂ ಪವತ್ತಿಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಚಕ್ಖುದ್ವಾರಾದೀಸು ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
Visuṃ visuṃ paccayaṃ dassetvāti byatirekamukhena paccekaṃ nāmakāyarūpakāyasaññitaṃ paccayaṃ dassetvā. Tesanti phassānaṃ. Avisesatoti visesaṃ akatvā sāmaññato. Dassetunti byatirekamukheneva dassetuṃ. Eseva hetūti esa chasupi dvāresu pavatto nāmarūpasaṅkhāto hetu yathārahaṃ dvinnampi phassānaṃ. Idāni taṃ yathārahaṃ pavattiṃ vibhajitvā dassetuṃ ‘‘cakkhudvārādīsu hī’’tiādi vuttaṃ.
ಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾ ಖನ್ಧಾತಿ ಫಸ್ಸೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ವೇದನಾದಯೋ ಖನ್ಧಾ। ಆವಜ್ಜನಸ್ಸಾಪಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಕ್ಖನ್ಧಗ್ಗಹಣೇನೇವೇತ್ಥ ಗಹಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ತದವಿನಾಭಾವತೋ। ಪರತೋ ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಪಞ್ಚವಿಧೋಪೀತಿ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಾದಿವಸೇನ ಪಞ್ಚವಿಧೋಪಿ। ಸೋ ಫಸ್ಸೋತಿ ಪಟಿಘಸಮ್ಫಸ್ಸೋ। ಬಹುಧಾತಿ ಬಹುಪ್ಪಕಾರೇನ। ತಥಾ ಹಿ ವಿಪಾಕನಾಮಂ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಅನೇಕಭೇದಸ್ಸ ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಸಹಜಾತಅಞ್ಞಮಞ್ಞನಿಸ್ಸಯವಿಪಾಕಸಮ್ಪಯುತ್ತಅತ್ಥಿಅವಿಗತವಸೇನ ಸತ್ತಧಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಆಹಾರಕಿಚ್ಚಂ, ತಂ ಆಹಾರಪಚ್ಚಯವಸೇನ। ಯಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಕಿಚ್ಚಂ, ತಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಅವಿಪಾಕಂ ಪನ ನಾಮಂ ಅವಿಪಾಕಸ್ಸ ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಠಪೇತ್ವಾ ವಿಪಾಕಪಚ್ಚಯಂ ಇತರೇಸಂ ವಸೇನ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ರೂಪಂ ಪನ ಚಕ್ಖಾಯತನಾದಿಭೇದಂ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಾದಿಕಸ್ಸ ಪಞ್ಚವಿಧಸ್ಸ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಪುರೇಜಾತಇನ್ದ್ರಿಯವಿಪ್ಪಯುತ್ತಅತ್ಥಿಅವಿಗತವಸೇನ ಛಧಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ರೂಪಾಯತನಾದಿಭೇದಂ ತಸ್ಸ ಪಞ್ಚವಿಧಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪುರೇಜಾತಅತ್ಥಿಅವಿಗತವಸೇನ ಚತುಧಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಪನ ತಾನಿ ರೂಪಾಯತನಾದೀನಿ, ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಞ್ಚ ತಥಾ ಚ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಮತ್ತೇನೇವ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ವತ್ಥುರೂಪಂ ಪನ ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಪುರೇಜಾತವಿಪ್ಪಯುತ್ತಅತ್ಥಿಅವಿಗತವಸೇನ ಪಞ್ಚಧಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಏವಂ ನಾಮರೂಪಂ ಅಸ್ಸ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಬಹುಧಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Sampayuttakākhandhāti phassena sampayuttā vedanādayo khandhā. Āvajjanassāpi sampayuttakkhandhaggahaṇenevettha gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ tadavinābhāvato. Parato manosamphassepi eseva nayo. Pañcavidhopīti cakkhusamphassādivasena pañcavidhopi. So phassoti paṭighasamphasso. Bahudhāti bahuppakārena. Tathā hi vipākanāmaṃ vipākassa anekabhedassa manosamphassassa sahajātaaññamaññanissayavipākasampayuttaatthiavigatavasena sattadhā paccayo hoti. Yaṃ panettha āhārakiccaṃ, taṃ āhārapaccayavasena. Yaṃ indriyakiccaṃ, taṃ indriyapaccayavasena paccayo hoti. Avipākaṃ pana nāmaṃ avipākassa manosamphassassa ṭhapetvā vipākapaccayaṃ itaresaṃ vasena paccayo hoti. Rūpaṃ pana cakkhāyatanādibhedaṃ cakkhusamphassādikassa pañcavidhassa phassassa nissayapurejātaindriyavippayuttaatthiavigatavasena chadhā paccayo hoti. Rūpāyatanādibhedaṃ tassa pañcavidhassa ārammaṇapurejātaatthiavigatavasena catudhā paccayo hoti. Manosamphassassa pana tāni rūpāyatanādīni, dhammārammaṇañca tathā ca ārammaṇapaccayamatteneva paccayo hoti. Vatthurūpaṃ pana manosamphassassa nissayapurejātavippayuttaatthiavigatavasena pañcadhā paccayo hoti. Evaṃ nāmarūpaṃ assa phassassa bahudhā paccayo hotīti veditabbaṃ.
೧೧೫. ಪಠಮುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಬ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ನ ಓಕ್ಕಮಿಸ್ಸಥಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಕಪಟಿಸನ್ಧಿ ಹಿ ಬಾಹಿರತೋ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಂ ಓಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ವಿಯ ಹೋನ್ತೀಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಯಥಾಪಚ್ಚಯಂ ಖನ್ಧಾನಂ ತತ್ಥ ಪಠಮುಪ್ಪತ್ತಿಯೇವ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪವಿಸಿತ್ವಾ…ಪೇ॰… ನ ವತ್ತಿಸ್ಸಥಾ’’ತಿ। ಸುದ್ಧನ್ತಿ ಕೇವಲಂ ವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಅಮಿಸ್ಸಿತಂ ವಿರಹಿತಂ। ‘‘ಅವಸೇಸ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ನಾಮಾಪೇಕ್ಖಂ, ತಸ್ಮಾ ಅವಸೇಸಂ ನಾಮರೂಪನ್ತಿ ಇಮಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಂ ನಾಮರೂಪಂ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ಓಕ್ಕನ್ತನ್ತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣವಸೇನ, ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಂ ಓಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ವಾ ಪಠಮಾವಯವಭಾವೇನ ಓತಿಣ್ಣಂ। ವೋಕ್ಕಮಿಸ್ಸಥಾತಿ ಸನ್ತತಿವಿಚ್ಛೇದಂ ವಿನಾಸಂ ಉಪಗಮಿಸ್ಸಥ, ತಂ ಪನ ಮರಣಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಚುತಿವಸೇನಾ’’ತಿ। ಅಸ್ಸಾತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ, ತಞ್ಚ ಖೋ ವಿಞ್ಞಾಣಸಾಮಞ್ಞವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಸೇವ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ನಿರೋಧೇನಾ’’ತಿ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಸ್ಸೇವ ನಿರೋಧೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತೋತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತತೋ। ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಸ್ಸ, ತತೋ ದುತಿಯತತಿಯಚಿತ್ತಾನಂ ವಾ ನಿರೋಧೇನ ಚುತಿ ನ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಯುತ್ತಿತೋ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತೇನ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಏತಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತರೇತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಸೋಳಸಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ಕಾಲೇ। ಅನ್ತರಾಯೋ ನತ್ಥೀತಿ ಏತ್ಥ ದಾರಕಸ್ಸ ತಾವ ಮರಣನ್ತರಾಯೋ ಮಾ ಹೋತು ತದಾ ಚುತಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವತೋ, ಮಾತು ಪನ ಕಥಂ ತದಾ ಮರಣನ್ತರಾಯಾಭಾವೋತಿ? ತಂ ತಂ ಕಾಲಂ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ತದನ್ತರೇಯೇವ ಚವನಧಮ್ಮಾಯ ಗಬ್ಭಗ್ಗಹಣಸ್ಸೇವ ಅಸಮ್ಭವತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಯಞ್ಹಿ ಅನೋಕಾಸೋ ನಾಮಾ’’ತಿ, ಚುತಿಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
115. Paṭhamuppattiyaṃ viññāṇaṃ nāmarūpassa visesapaccayoti imamatthaṃ byatirekamukhena dassetuṃ pāḷiyaṃ ‘‘mātukucchimhi na okkamissathā’’tiādi vuttaṃ. Gabbhaseyyakapaṭisandhi hi bāhirato mātukucchiṃ okkamantassa viya hontīpi atthato yathāpaccayaṃ khandhānaṃ tattha paṭhamuppattiyeva. Tenāha ‘‘pavisitvā…pe… na vattissathā’’ti. Suddhanti kevalaṃ viññāṇena amissitaṃ virahitaṃ. ‘‘Avasesa’’nti idaṃ nāmāpekkhaṃ, tasmā avasesaṃ nāmarūpanti imaṃ viññāṇaṃ ṭhapetvā avasesaṃ nāmarūpaṃ vāti attho. Paṭisandhivasena okkantanti paṭisandhiggahaṇavasena, mātukucchiṃ okkamantassa vā paṭhamāvayavabhāvena otiṇṇaṃ. Vokkamissathāti santativicchedaṃ vināsaṃ upagamissatha, taṃ pana maraṇaṃ nāma hotīti āha ‘‘cutivasenā’’ti. Assāti viññāṇassa, tañca kho viññāṇasāmaññavasena vuttaṃ. Tenāha ‘‘tasseva cittassa nirodhenā’’ti, paṭisandhicittasseva nirodhenāti attho. Tatoti paṭisandhicittato. Paṭisandhicittassa, tato dutiyatatiyacittānaṃ vā nirodhena cuti na hotīti vuttamatthaṃ yuttito vibhāvetuṃ ‘‘paṭisandhicittena hī’’tiādi vuttaṃ. Etasmiṃ antareti etasmiṃ soḷasacittakkhaṇe kāle. Antarāyo natthīti ettha dārakassa tāva maraṇantarāyo mā hotu tadā cuticittassa asambhavato, mātu pana kathaṃ tadā maraṇantarāyābhāvoti? Taṃ taṃ kālaṃ anatikkamitvā tadantareyeva cavanadhammāya gabbhaggahaṇasseva asambhavato. Tenāha ‘‘ayañhi anokāso nāmā’’ti, cutiyāti adhippāyo.
ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮುಟ್ಠಿತರೂಪಾನೀತಿ ಓಕ್ಕನ್ತಿಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಕಮ್ಮಜರೂಪಾನಿ ವದತಿ। ತಾನಿ ಹಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮುಟ್ಠಿತರೂಪಾನಿ ನಾಮ, ನ ಉತುಸಮುಟ್ಠಾನಾನಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದತೋ ಪಚ್ಛಾ ಸಮುಟ್ಠಿತತ್ತಾ। ಚಿತ್ತಜಾಹಾರಜಾನಂ ಪನ ತದಾ ಅಸಮ್ಭವೋ ಏವ। ಯಾನಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮುಟ್ಠಿತರೂಪಾನಿ, ತಾನಿ ತಿವಿಧಾನಿ ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಸಮುಟ್ಠಿತಾನಿ, ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ ಸಮುಟ್ಠಿತಾನಿ, ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ಸಮುಟ್ಠಿತಾನೀತಿ। ತೇಸು ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಸಮುಟ್ಠಿತಾನಿ ಸತ್ತರಸಮಸ್ಸ ಭವಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ, ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ ಸಮುಟ್ಠಿತಾನಿ ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ, ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ಸಮುಟ್ಠಿತಾನಿ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ। ತತ್ಥ ‘‘ಭಞ್ಜಮಾನೋ ಧಮ್ಮೋ ಭಞ್ಜಮಾನಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ, ಉಪ್ಪಾದೇ, ಪನ ಠಿತಿಯಞ್ಚ ನ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ‘‘ಸತ್ತರಸಮಸ್ಸ ಭವಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ, ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ ಚ ಧರನ್ತಾನಂ ವಸೇನ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಮ್ಪಿ ದಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ರೂಪಕಾಯೂಪತ್ಥಮ್ಭಿತಸ್ಸೇವ ಹಿ ನಾಮಕಾಯಸ್ಸ ಪಞ್ಚವೋಕಾರೇ ಪವತ್ತೀತಿ। ತೇಹಿ ರೂಪಧಮ್ಮೇಹಿ ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಬಲವತರಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಸತ್ತರಸಮಸ್ಸ…ಪೇ॰… ಪವತ್ತಿ ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ। ಪವೇಣೀ ಘಟಿಯತೀತಿ ಅಟ್ಠಚತ್ತಾಲೀಸಕಮ್ಮಜಸ್ಸ ರೂಪಪವೇಣೀ ಸಮ್ಬನ್ಧಾ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತತಿ। ಪಠಮಞ್ಹಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಂ, ತತೋ ಯಾವ ಸೋಳಸಮಂ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಂ, ತೇಸು ಏಕೇಕಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಠಿತಿಭಙ್ಗವಸೇನ ತಯೋ ತಯೋ ಖಣಾ। ತತ್ಥ ಏಕೇಕಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ತೀಸು ತೀಸು ಖಣೇಸು ಸಮತಿಂಸ ಸಮತಿಂಸ ಕಮ್ಮಜರೂಪಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ಇತಿ ಸೋಳಸತಿಕಾ ಅಟ್ಠಚತ್ತಾಲೀಸಂ ಹೋನ್ತಿ। ಏಸ ನಯೋ ತತೋ ಪರೇಸುಪಿ। ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಟ್ಠಚತ್ತಾಲೀಸಕಮ್ಮಜಸ್ಸ ರೂಪಪವೇಣೀ ಸಮ್ಬನ್ಧಾ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ। ಸಚೇ ಪನ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತೀತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮುಟ್ಠಿತರೂಪಾನಿ ಸತ್ತರಸಮಸ್ಸ ಭವಙ್ಗಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಂ ದಾತುಂ ಸಚೇ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ। ಯದಿ ಹಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತತೋ ಸತ್ತರಸಮಂ ಚುತಿಚಿತ್ತಂ ಸಿಯಾ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ಠಿತಿಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇಸುಪಿ ಕಮ್ಮಜರೂಪಂ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಪಗೇವ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇಸು। ತಥಾ ಸತಿ ನತ್ಥೇವ ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಲಾಭೋತಿ ಪವತ್ತಿ ನಪ್ಪವತ್ತತಿ, ಪವೇಣೀ ನ ಘಟಿಯತೇವ, ಅಞ್ಞದತ್ಥು ವಿಚ್ಛಿಜ್ಜತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ವೋಕ್ಕಮತಿತಿ ನಾಮ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ।
Paṭisandhicittena saddhiṃ samuṭṭhitarūpānīti okkantikkhaṇe uppannakammajarūpāni vadati. Tāni hi nippariyāyato paṭisandhicittena saddhiṃ samuṭṭhitarūpāni nāma, na utusamuṭṭhānāni paṭisandhicittassa uppādato pacchā samuṭṭhitattā. Cittajāhārajānaṃ pana tadā asambhavo eva. Yāni paṭisandhicittena saddhiṃ samuṭṭhitarūpāni, tāni tividhāni tassa uppādakkhaṇe samuṭṭhitāni, ṭhitikkhaṇe samuṭṭhitāni, bhaṅgakkhaṇe samuṭṭhitānīti. Tesu uppādakkhaṇe samuṭṭhitāni sattarasamassa bhavaṅgassa uppādakkhaṇe nirujjhanti, ṭhitikkhaṇe samuṭṭhitāni ṭhitikkhaṇe nirujjhanti, bhaṅgakkhaṇe samuṭṭhitāni bhaṅgakkhaṇe nirujjhanti. Tattha ‘‘bhañjamāno dhammo bhañjamānassa dhammassa paccayo hotī’’ti na sakkā vattuṃ, uppāde, pana ṭhitiyañca na na sakkāti ‘‘sattarasamassa bhavaṅgassa uppādakkhaṇe, ṭhitikkhaṇe ca dharantānaṃ vasena tassa paccayampi dātuṃ na sakkontī’’ti vuttaṃ. Rūpakāyūpatthambhitasseva hi nāmakāyassa pañcavokāre pavattīti. Tehi rūpadhammehi tassa cittassa balavataraṃ sandhāyāha ‘‘sattarasamassa…pe… pavatti pavattatī’’ti. Paveṇī ghaṭiyatīti aṭṭhacattālīsakammajassa rūpapaveṇī sambandhā hutvā pavattati. Paṭhamañhi paṭisandhicittaṃ, tato yāva soḷasamaṃ bhavaṅgacittaṃ, tesu ekekassa uppādaṭhitibhaṅgavasena tayo tayo khaṇā. Tattha ekekassa cittassa tīsu tīsu khaṇesu samatiṃsa samatiṃsa kammajarūpāni uppajjanti. Iti soḷasatikā aṭṭhacattālīsaṃ honti. Esa nayo tato paresupi. Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘aṭṭhacattālīsakammajassa rūpapaveṇī sambandhā hutvā pavattatī’’ti. Sace pana na sakkontīti paṭisandhicittena saddhiṃ samuṭṭhitarūpāni sattarasamassa bhavaṅgassa paccayaṃ dātuṃ sace na sakkonti. Yadi hi paṭisandhicittato sattarasamaṃ cuticittaṃ siyā, paṭisandhicittassa ṭhitibhaṅgakkhaṇesupi kammajarūpaṃ na uppajjeyya, pageva bhavaṅgacittakkhaṇesu. Tathā sati nattheva tassa cittassa paccayalābhoti pavatti nappavattati, paveṇī na ghaṭiyateva, aññadatthu vicchijjati. Tenāha ‘‘vokkamatitināma hotī’’tiādi.
ಇತ್ಥತ್ತಾಯಾತಿ ಇತ್ಥಂಪಕಾರತಾಯ। ಯಾದಿಸೋ ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಕಸ್ಸ ಅತ್ತಭಾವೋ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಸ ಚ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಅನೂನಾ ಏವ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಏವಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಭಾವಾಯಾ’’ತಿ। ಉಪಚ್ಛಿಜ್ಜಿಸ್ಸಥಾತಿ ಸನ್ತಾನವಿಚ್ಛೇದೇನ ವಿಚ್ಛಿನ್ದೇಯ್ಯ। ಸುದ್ಧಂ ನಾಮರೂಪಮೇವಾತಿ ವಿಞ್ಞಾಣವಿರಹಿತಂ ಕೇವಲಂ ನಾಮರೂಪಮೇವ। ಅವಯವಾನಂ ಪಾರಿಪೂರಿ ವುಡ್ಢಿ। ಥಿರಭಾವಪ್ಪತ್ತಿ ವಿರೂಳ್ಹಿ। ಮಹಲ್ಲಕಭಾವಪ್ಪತ್ತಿ ವೇಪುಲ್ಲಂ। ತಾನಿ ಚ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಪಠಮಾದಿವಯವಸೇನ ಹೋನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಠಮವಯವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ವಾ-ಸದ್ದೋ ಅನಿಯಮತ್ಥೋ, ತೇನ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸದ್ವಯಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
Itthattāyāti itthaṃpakāratāya. Yādiso gabbhaseyyakassa attabhāvo, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Tassa ca pañcakkhandhā anūnā eva hontīti āha ‘‘evaṃ paripuṇṇapañcakkhandhabhāvāyā’’ti. Upacchijjissathāti santānavicchedena vicchindeyya. Suddhaṃ nāmarūpamevāti viññāṇavirahitaṃ kevalaṃ nāmarūpameva. Avayavānaṃ pāripūri vuḍḍhi. Thirabhāvappatti virūḷhi. Mahallakabhāvappatti vepullaṃ. Tāni ca yathākkamaṃ paṭhamādivayavasena hontīti vuttaṃ ‘‘paṭhamavayavasenā’’tiādi. Vā-saddo aniyamattho, tena vassasahassadvayādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo.
ವಿಞ್ಞಾಣಮೇವಾತಿ ನಿಯಮವಚನಂ, ಇತೋ ಬಾಹಿರಕಪ್ಪಿತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ, ಇಸ್ಸರಾದೀನಞ್ಚ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಪದಂ, ನ ಅವಿಜ್ಜಾದಿಫಸ್ಸಾದಿಪಟಿಕ್ಖೇಪಪದಂ ಪಟಿಯೋಗೀನಿವತ್ತನಪದತ್ತಾ ಅವಧಾರಣಸ್ಸ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏಸೇವ ಹೇತೂ’’ತಿಆದಿ। ಅಯಞ್ಚ ನಯೋ ಹೇಟ್ಠಾಪಿ ಸಬ್ಬಪದೇಸು ಯಥಾರಹಂ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ಇದಾನಿ ವಿಞ್ಞಾಣಮೇವ ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ಪಧಾನಕಾರಣನ್ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಓಪಮ್ಮವಸೇನ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಪಚ್ಚೇಕಂ ವಿಯ ಸಮುದಿತಸ್ಸಾಪಿ ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಣೇನ ವಿನಾ ಅತ್ತಕಿಚ್ಚಾಸಮತ್ಥತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತ್ವಂ ನಾಮರೂಪಂ ನಾಮಾ’’ತಿ ಏಕಜ್ಝಂ ಗಹಣಂ। ಪುರೇಚಾರಿಕೇತಿ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೇವ। ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಹಿ ಸಹಜಾತಧಮ್ಮಾನಂ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಮನೋಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ। (ಧ॰ ಪ॰ ೧; ನೇತ್ತಿ॰ ೯೦, ೯೨; ಪೇಟಕೋ॰ ೧೩, ೮೩) ಬಹುಧಾತಿ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರೇನ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ।
Viññāṇamevāti niyamavacanaṃ, ito bāhirakappitassa attano, issarādīnañca paṭikkhepapadaṃ, na avijjādiphassādipaṭikkhepapadaṃ paṭiyogīnivattanapadattā avadhāraṇassa. Tenāha ‘‘eseva hetū’’tiādi. Ayañca nayo heṭṭhāpi sabbapadesu yathārahaṃ vattabbo. Idāni viññāṇameva nāmarūpassa padhānakāraṇanti imamatthaṃ opammavasena vibhāvetuṃ ‘‘yathā hī’’tiādi vuttaṃ. Paccekaṃ viya samuditassāpi nāmarūpassa viññāṇena vinā attakiccāsamatthataṃ dassetuṃ ‘‘tvaṃ nāmarūpaṃ nāmā’’ti ekajjhaṃ gahaṇaṃ. Purecāriketi pubbaṅgameva. Viññāṇañhi sahajātadhammānaṃ pubbaṅgamaṃ. Tenāha bhagavā ‘‘manopubbaṅgamā dhammā’’ti. (Dha. pa. 1; netti. 90, 92; peṭako. 13, 83) bahudhāti anekappakārena paccayo hoti.
ಕಥಂ? ವಿಪಾಕನಾಮಸ್ಸ ಹಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ಅಞ್ಞಂ ವಾ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಸಹಜಾತಅಞ್ಞಮಞ್ಞನಿಸ್ಸಯವಿಪಾಕಆಹಾರಇನ್ದ್ರಿಯಸಮ್ಪಯುತ್ತಅತ್ಥಿಅವಿಗತಪಚ್ಚಯೇಹಿ ನವಧಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ವತ್ಥುರೂಪಸ್ಸ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ಸಹಜಾತಅಞ್ಞಮಞ್ಞನಿಸ್ಸಯವಿಪಾಕಆಹಾರಇನ್ದ್ರಿಯವಿಪ್ಪಯುತ್ತಅತ್ಥಿಅವಿಗತಪಚ್ಚಯೇಹಿ ನವಧಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಠಪೇತ್ವಾ ಪನ ವತ್ಥುರೂಪಂ ಸೇಸರೂಪಸ್ಸ ಇಮೇಸು ನವಸು ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಸೇಸೇಹಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಅಭಿಸಙ್ಖಾರವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪನ ಅಸಞ್ಞಸತ್ತರೂಪಸ್ಸ, ಪಞ್ಚವೋಕಾರೇ ವಾ ಕಮ್ಮಜಸ್ಸ ಸುತ್ತನ್ತಿಕಪರಿಯಾಯತೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಏಕಧಾವ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಅವಸೇಸಞ್ಹಿ ಪಠಮಭವಙ್ಗತೋ ಪಭುತಿ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ತಸ್ಸ ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ಯಥಾರಹಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನ ಪಚ್ಚಯನಯೇ ದಸ್ಸಿಯಮಾನೇ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಮಹಾಪಕರಣಕಥಾ ಆನೇತಬ್ಬಾ ಹೋತೀತಿ ನ ವಿತ್ಥಾರಿತಾ। ಕಥಂ ಪನೇತಂ ಪಚ್ಚೇತಬ್ಬಂ ‘‘ಪಟಿಸನ್ಧಿನಾಮರೂಪಂ ವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾ ಹೋತೀ’’ತಿ? ಸುತ್ತತೋ, ಯುತ್ತಿತೋ ಚ। ಪಾಳಿಯಞ್ಹಿ ‘‘ಚಿತ್ತಾನುಪರಿವತ್ತಿನೋ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ॰ ಸ॰ ಮಾತಿಕಾ ೬೨) ನಯೇನ ಬಹುಧಾ ವೇದನಾದೀನಂ ವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯತಾ ಆಗತಾ। ಯುತ್ತಿತೋ ಪನ ಇಧ ಚಿತ್ತಜೇನ ರೂಪೇನ ದಿಟ್ಠೇನ ಅದಿಟ್ಠಸ್ಸಾಪಿ ರೂಪಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ಚಿತ್ತೇಹಿ ಪಸನ್ನೇ, ಅಪ್ಪಸನ್ನೇ ವಾ ತದನುರೂಪಾನಿ ರೂಪಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾನಿ ದಿಟ್ಠಾನಿ, ದಿಟ್ಠೇನ ಚ ಅದಿಟ್ಠಸ್ಸ ಅನುಮಾನಂ ಹೋತೀತಿ। ಇಮಿನಾ ಇಧ ‘‘ದಿಟ್ಠೇನ ಚಿತ್ತಜರೂಪೇನ ಅದಿಟ್ಠಸ್ಸಾಪಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿರೂಪಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಪಚ್ಚೇತಬ್ಬಮೇತಂ । ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಸ್ಸಾಪಿ ಹಿ ರೂಪಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಸ್ಸ ವಿಯ ವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯತಾ ಪಟ್ಠಾನೇ ಆಗತಾತಿ।
Kathaṃ? Vipākanāmassa hi paṭisandhiyaṃ aññaṃ vā viññāṇaṃ sahajātaaññamaññanissayavipākaāhāraindriyasampayuttaatthiavigatapaccayehi navadhā paccayo hoti. Vatthurūpassa paṭisandhiyaṃ sahajātaaññamaññanissayavipākaāhāraindriyavippayuttaatthiavigatapaccayehi navadhā paccayo hoti. Ṭhapetvā pana vatthurūpaṃ sesarūpassa imesu navasu aññamaññapaccayaṃ apanetvā sesehi aṭṭhahi paccayehi paccayo hoti. Abhisaṅkhāraviññāṇaṃ pana asaññasattarūpassa, pañcavokāre vā kammajassa suttantikapariyāyato upanissayavasena ekadhāva paccayo hoti. Avasesañhi paṭhamabhavaṅgato pabhuti sabbampi viññāṇaṃ tassa nāmarūpassa yathārahaṃ paccayo hotīti veditabbaṃ. Ayamettha saṅkhepo, vitthārato pana paccayanaye dassiyamāne sabbāpi mahāpakaraṇakathā ānetabbā hotīti na vitthāritā. Kathaṃ panetaṃ paccetabbaṃ ‘‘paṭisandhināmarūpaṃ viññāṇapaccayā hotī’’ti? Suttato, yuttito ca. Pāḷiyañhi ‘‘cittānuparivattino dhammā’’tiādinā (dha. sa. mātikā 62) nayena bahudhā vedanādīnaṃ viññāṇapaccayatā āgatā. Yuttito pana idha cittajena rūpena diṭṭhena adiṭṭhassāpi rūpassa viññāṇaṃ paccayo hotīti viññāyati. Cittehi pasanne, appasanne vā tadanurūpāni rūpāni uppajjamānāni diṭṭhāni, diṭṭhena ca adiṭṭhassa anumānaṃ hotīti. Iminā idha ‘‘diṭṭhena cittajarūpena adiṭṭhassāpi paṭisandhirūpassa viññāṇaṃ paccayo hotī’’ti paccetabbametaṃ . Kammasamuṭṭhānassāpi hi rūpassa cittasamuṭṭhānassa viya viññāṇapaccayatā paṭṭhāne āgatāti.
೧೧೬. ಇಧ ಸಮುದಯ-ಸದ್ದೋ ಸಮುದಾಯ-ಸದ್ದೋ ವಿಯ ಸಮೂಹಪರಿಯಾಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ದುಕ್ಖರಾಸಿಸಮ್ಭವೋ’’ತಿ। ಏಕಕೋತಿ ಅಸಹಾಯೋ ರಾಜಪರಿಸಾರಹಿತೋ। ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಾಮ ತೇ ರಾಜಭಾವಂ ಅಮ್ಹೇಹಿ ವಿನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಯಥಾರಹಂ ಪರಿಸಂ ರಞ್ಜೇತೀತಿ ಹಿ ರಾಜಾ। ಅತ್ಥತೋತಿ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧಿತೋ ಅವದನ್ತಮ್ಪಿ ವದತಿ ವಿಯ। ‘‘ಹದಯವತ್ಥು’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾವ ತನ್ನಿಸ್ಸಯೋಪಿ ಗಹಿತೋ ವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಆನನ್ತರಿಯಭಾವತೋ ನಿಸ್ಸಯನಿಸ್ಸಯೋಪಿ ‘‘ನಿಸ್ಸಯೋ’’ ತ್ವೇವ ವುಚ್ಚತೀತಿ। ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಾಮ ಭವೇಯ್ಯಾಸಿ, ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿಆದಿ। ಬಹುಧಾತಿ ಅನೇಕಧಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಕಥಂ? ನಾಮಂ ತಾವ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ಸಹಜಾತಅಞ್ಞಮಞ್ಞನಿಸ್ಸಯವಿಪಾಕಸಮ್ಪಯುತ್ತಅತ್ಥಿಅವಿಗತಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸತ್ತಧಾ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ। ಕಿಞ್ಚಿ ಪನೇತ್ಥ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇನ, ಕಿಞ್ಚಿ ಆಹಾರಪಚ್ಚಯೇನಾತಿ ಏವಂ ಅಞ್ಞಥಾಪಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಅವಿಪಾಕಂ ಪನ ನಾಮಂ ಯಥಾವುತ್ತೇಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ಠಪೇತ್ವಾ ವಿಪಾಕಪಚ್ಚಯಂ ಇತರೇಹಿ ಛಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಕಿಞ್ಚಿ ಪನೇತ್ಥ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇನ, ಕಿಞ್ಚಿ ಆಹಾರಪಚ್ಚಯೇನಾತಿ ಅಞ್ಞಥಾಪಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಪವತ್ತಿಯಂಯೇವ, ನ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ। ರೂಪತೋ ಪನ ಹದಯವತ್ಥು ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಸಹಜಾತಅಞ್ಞಮಞ್ಞನಿಸ್ಸಯವಿಪ್ಪಯುತ್ತಅತ್ಥಿ ಅವಿಗತಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಛಧಾವ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಪವತ್ತಿಯಂ ಪನ ಸಹಜಾತಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯವಜ್ಜಿತೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯೇನ ಸಹ ತೇಹೇವ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಚಕ್ಖಾಯತನಾದಿಭೇದಂ ಪನ ಪಞ್ಚವಿಧಮ್ಪಿ ರೂಪಂ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದಿಭೇದಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಪುರೇಜಾತಇನ್ದ್ರಿಯವಿಪ್ಪಯುತ್ತಅತ್ಥಿಅವಿಗತಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ಏವಂ ನಾಮರೂಪಂ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಬಹುಧಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
116. Idha samudaya-saddo samudāya-saddo viya samūhapariyāyoti āha ‘‘dukkharāsisambhavo’’ti. Ekakoti asahāyo rājaparisārahito. Passeyyāma te rājabhāvaṃ amhehi vināti adhippāyo. Yathārahaṃ parisaṃ rañjetīti hi rājā. Atthatoti atthasiddhito avadantampi vadati viya. ‘‘Hadayavatthu’’nti imināva tannissayopi gahito vāti daṭṭhabbaṃ. Ānantariyabhāvato nissayanissayopi ‘‘nissayo’’ tveva vuccatīti. Paṭisandhiviññāṇaṃ nāma bhaveyyāsi, netaṃ ṭhānaṃ vijjatīti attho. Tenāha ‘‘passeyyāmā’’tiādi. Bahudhāti anekadhā paccayo hoti. Kathaṃ? Nāmaṃ tāva paṭisandhiyaṃ sahajātaaññamaññanissayavipākasampayuttaatthiavigatapaccayehi sattadhā viññāṇassa paccayo hotīti. Kiñci panettha hetupaccayena, kiñci āhārapaccayenāti evaṃ aññathāpi paccayo hoti. Avipākaṃ pana nāmaṃ yathāvuttesu paccayesu ṭhapetvā vipākapaccayaṃ itarehi chahi paccayehi paccayo hoti. Kiñci panettha hetupaccayena, kiñci āhārapaccayenāti aññathāpi paccayo hoti, tañca kho pavattiyaṃyeva, na paṭisandhiyaṃ. Rūpato pana hadayavatthu paṭisandhiyaṃ viññāṇassa sahajātaaññamaññanissayavippayuttaatthi avigatapaccayehi chadhāva paccayo hoti. Pavattiyaṃ pana sahajātaaññamaññapaccayavajjitehi pañcahi purejātapaccayena saha teheva paccayehi paccayo hoti. Cakkhāyatanādibhedaṃ pana pañcavidhampi rūpaṃ yathākkamaṃ cakkhuviññāṇādibhedassa viññāṇassa nissayapurejātaindriyavippayuttaatthiavigatapaccayehi paccayo hotīti evaṃ nāmarūpaṃ viññāṇassa bahudhā paccayo hotīti veditabbaṃ.
ಯ್ವಾಯಮನುಕ್ಕಮೇನ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ನಾಮರೂಪಂ, ಪಟಿಸನ್ಧಿನಾಮರೂಪಸ್ಸ , ಚ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪತಿ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ, ಸೋ ಕದಾಚಿ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಸಾತಿಸಯೋ, ಕದಾಚಿ ನಾಮರೂಪಸ್ಸ, ಕದಾಚಿ ಉಭಿನ್ನಂ ಸದಿಸೋತಿ ತಿವಿಧೋಪಿ ಸೋ ‘‘ಏತ್ತಾವತಾ’’ತಿ ಪದೇನ ಏಕಜ್ಝಂ ಗಹಿತೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣೇ…ಪೇ॰… ಪವತ್ತೇಸೂ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪುನ ಯಮಿದಮ್ಪಿ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಾಮರೂಪಸಞ್ಞಿತಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞನಿಸ್ಸಯೇನ ಪವತ್ತಾನಂ ಏತ್ತಕೇನ ಸಬ್ಬಾ ಸಂಸಾರವಟ್ಟಪ್ಪವತ್ತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏತ್ತಕೇನ…ಪೇ॰… ಪಟಿಸನ್ಧಿಯೋ’’ತಿ ಆಹ। ತತ್ಥ ಏತ್ತಕೇನಾತಿ ಏತ್ತಕೇನೇವ, ನ ಇತೋ ಅಞ್ಞೇನ ಕೇನಚಿ ಕಾರಕವೇದಕಸಭಾವೇನ ಅತ್ತನಾ, ಇಸ್ಸರಾದಿನಾ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅನ್ತೋಗಧಾವಧಾರಣಞ್ಹೇತಂ ಪದಂ।
Yvāyamanukkamena viññāṇassa nāmarūpaṃ, paṭisandhināmarūpassa , ca viññāṇaṃ pati paccayabhāvo, so kadāci viññāṇassa sātisayo, kadāci nāmarūpassa, kadāci ubhinnaṃ sadisoti tividhopi so ‘‘ettāvatā’’ti padena ekajjhaṃ gahitoti dassento ‘‘viññāṇe…pe… pavattesū’’ti vatvā puna yamidampi viññāṇaṃ nāmarūpasaññitānaṃ pañcannaṃ khandhānaṃ aññamaññanissayena pavattānaṃ ettakena sabbā saṃsāravaṭṭappavattīti imamatthaṃ dassento ‘‘ettakena…pe… paṭisandhiyo’’ti āha. Tattha ettakenāti ettakeneva, na ito aññena kenaci kārakavedakasabhāvena attanā, issarādinā vāti attho. Antogadhāvadhāraṇañhetaṃ padaṃ.
ವಚನಮತ್ತಮೇವ ಅಧಿಕಿಚ್ಚಾತಿ ದಾಸಾದೀಸು ಸಿರಿವಡ್ಢಕಾದಿ-ಸದ್ದಾ ವಿಯ ಅತಥತ್ತಾ ವಚನಮತ್ತಮೇವ ಅಧಿಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತಸ್ಸ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅತ್ಥಂ ಅದಿಸ್ವಾ’’ತಿ। ವೋಹಾರಸ್ಸಾತಿ ವೋಹರಣಮತ್ತಸ್ಸ। ಪಥೋತಿ ಪವತ್ತಿಮಗ್ಗೋ ಪವತ್ತಿಯಾ ವಿಸಯೋ। ಯಸ್ಮಾ ಸರಣಕಿರಿಯಾವಸೇನ ಪುಗ್ಗಲೋ ‘‘ಸತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಸಮ್ಪಜಾನನಕಿರಿಯಾವಸೇನ ‘‘ಸಮ್ಪಜಾನೋ’’ತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕಾರಣಾಪದೇಸವಸೇನಾ’’ತಿ। ಕಾರಣಂ ನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ಉತ್ತಿ ನಿರುತ್ತೀತಿ। ಏಕಮೇವ ಅತ್ಥಂ ‘‘ಪಣ್ಡಿತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಕಾರತೋ ಞಾಪನತೋ ‘‘ಪಞ್ಞತ್ತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಸೋ ಏವ ಹಿ ‘‘ಪಣ್ಡಿತೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಬ್ಯತ್ತೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಮೇಧಾವೀ’’ತಿ ಚ ಪಞ್ಞಾಪೀಯತೀತಿ। ಪಣ್ಡಿಚ್ಚಪ್ಪಕಾರತೋ ಪನ ಪಣ್ಡಿತೋ, ವೇಯ್ಯತ್ತಿಯಪ್ಪಕಾರತೋ ಬ್ಯತ್ತೋತಿ ಪಞ್ಞಾಪೀಯತೀತಿ ಏವಂ ಪಕಾರತೋ ಪಞ್ಞಾಪನತೋ ಪಞ್ಞತ್ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಇಧ ಅಧಿವಚನನಿರುತ್ತಿಪಞ್ಞತ್ತಿಪದಾನಿ ಸಮಾನತ್ಥಾನಿ। ಸಬ್ಬಞ್ಚ ವಚನಂ ಅಧಿವಚನಾದಿಭಾವಂ ಭಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ಕೇಸುಚಿ ವಚನವಿಸೇಸೇಸು ವಿಸೇಸೇನ ಪವತ್ತೇಹಿ ಅಧಿವಚನಾದಿಸದ್ದೇಹಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ವಚನಾನಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿಅತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಸಾಮಞ್ಞೇನ ವುತ್ತಾನೀತಿ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಅಯಮತ್ಥಯೋಜನಾ ಕತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Vacanamattamevaadhikiccāti dāsādīsu sirivaḍḍhakādi-saddā viya atathattā vacanamattameva adhikāraṃ katvā pavattassa. Tenāha ‘‘atthaṃ adisvā’’ti. Vohārassāti voharaṇamattassa. Pathoti pavattimaggo pavattiyā visayo. Yasmā saraṇakiriyāvasena puggalo ‘‘sato’’ti vuccati, sampajānanakiriyāvasena ‘‘sampajāno’’ti, tasmā vuttaṃ ‘‘kāraṇāpadesavasenā’’ti. Kāraṇaṃ niddhāretvā utti niruttīti. Ekameva atthaṃ ‘‘paṇḍito’’tiādinā pakārato ñāpanato ‘‘paññattī’’ti vadanti. So eva hi ‘‘paṇḍito’’ti ca ‘‘byatto’’ti ca ‘‘medhāvī’’ti ca paññāpīyatīti. Paṇḍiccappakārato pana paṇḍito, veyyattiyappakārato byattoti paññāpīyatīti evaṃ pakārato paññāpanato paññatti. Yasmā idha adhivacananiruttipaññattipadāni samānatthāni. Sabbañca vacanaṃ adhivacanādibhāvaṃ bhajati, tasmā kesuci vacanavisesesu visesena pavattehi adhivacanādisaddehi sabbāni vacanāni paññattiatthappakāsanasāmaññena vuttānīti iminā adhippāyena ayamatthayojanā katāti veditabbā.
ಅಥ ವಾ ಅಧಿ-ಸದ್ದೋ ಉಪರಿಭಾವೇ, ಉಪರಿ ವಚನಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಕಸ್ಸ ಉಪರಿ? ಪಕಾಸೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸಾತಿ ಪಾಕಟೋ ಯಮತ್ಥೋ। ಅಧೀನಂ ವಾ ವಚನಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಕೇನ ಅಧೀನಂ? ಅತ್ಥೇನ। ತಥಾ ತಂತಂಅತ್ಥಪ್ಪಕಾಸೇನ ನಿಚ್ಛಿತಂ, ನಿಯತಂ ವಾ ವಚನಂ ನಿರುತ್ತಿ। ಪಥವೀಧಾತುಪುರಿಸಾದಿತಂತಂಪಕಾರೇನ ಞಾಪನತೋ ಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ಏವಂ ಅಧಿವಚನಾದಿಪದಾನಂ ಸಬ್ಬವಚನೇಸು ಪವತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಅಞ್ಞಥಾ ಸಿರಿವಡ್ಢಕಧನವಡ್ಢಕಪ್ಪಕಾರಾನಮೇವ ನಿರುತ್ತಿತಾ, ‘‘ಪಣ್ಡಿತೋ ವಿಯತ್ತೋ’’ತಿ ಏವಂ ಪಕಾರಾನಮೇವ ಏಕಮೇವ ಅತ್ಥಂ ತೇನ ತೇನ ಪಕಾರೇನ ಞಾಪೇನ್ತಾನಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿತಾ ಚ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ। ಏವಂ ತೀಹಿಪಿ ನಾಮೇಹಿ ವುತ್ತಸ್ಸ ವೋಹಾರಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಮಗ್ಗೋಪಿ ಸಹ ವಿಞ್ಞಾಣೇನ ನಾಮರೂಪನ್ತಿ ಏತ್ತಾವತಾವ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇತೀ’’ತಿಆದಿ। ಪಞ್ಞಾಯ ಅವಚರಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಪವತ್ತಿತಬ್ಬಂ, ಞೇಯ್ಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಜಾನಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ। ವಟ್ಟನ್ತಿ ಕಿಲೇಸವಟ್ಟಂ, ಕಮ್ಮವಟ್ಟಂ, ವಿಪಾಕವಟ್ಟನ್ತಿ ತಿವಿಧಮ್ಪಿ ವಟ್ಟಂ। ವತ್ತತೀತಿ ಪವತ್ತತಿ। ತಯಿದಂ ‘‘ಜಾಯೇಥಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಞ್ಚಹಿ ಪದೇಹಿ ವುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ನಿಗಮನವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಇತ್ಥೀತಿಪುರಿಸಾತಿಆದೀನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ನಾಮಪಞ್ಞತ್ತತ್ಥಾಯಾತಿ ಖನ್ಧಾದಿಫಸ್ಸಾದಿಸತ್ತಾದಿಇತ್ಥಾದಿನಾಮಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಪನತ್ಥಾಯ। ವತ್ಥುಪಿ ಏತ್ತಾವತಾವ। ತೇನಾಹ ‘‘ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಮ್ಪಿ ಏತ್ತಾವತಾವ ಪಞ್ಞಾಯತೀ’’ತಿ। ಏತ್ತಾವತಾ ಏತ್ತಕೇನ, ಸಹ ವಿಞ್ಞಾಣೇನ ನಾಮರೂಪಪ್ಪವತ್ತಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Atha vā adhi-saddo uparibhāve, upari vacanaṃ adhivacanaṃ. Kassa upari? Pakāsetabbassa atthassāti pākaṭo yamattho. Adhīnaṃ vā vacanaṃ adhivacanaṃ. Kena adhīnaṃ? Atthena. Tathā taṃtaṃatthappakāsena nicchitaṃ, niyataṃ vā vacanaṃ nirutti. Pathavīdhātupurisāditaṃtaṃpakārena ñāpanato paññattīti evaṃ adhivacanādipadānaṃ sabbavacanesu pavatti veditabbā, aññathā sirivaḍḍhakadhanavaḍḍhakappakārānameva niruttitā, ‘‘paṇḍito viyatto’’ti evaṃ pakārānameva ekameva atthaṃ tena tena pakārena ñāpentānaṃ paññattitā ca āpajjeyyāti. Evaṃ tīhipi nāmehi vuttassa vohārassa pavattimaggopi saha viññāṇena nāmarūpanti ettāvatāva icchitabbo. Tenāha ‘‘itī’’tiādi. Paññāya avacaritabbanti paññāya pavattitabbaṃ, ñeyyanti attho. Tenāha ‘‘jānitabba’’nti. Vaṭṭanti kilesavaṭṭaṃ, kammavaṭṭaṃ, vipākavaṭṭanti tividhampi vaṭṭaṃ. Vattatīti pavattati. Tayidaṃ ‘‘jāyethā’’tiādinā pañcahi padehi vuttassa atthassa nigamanavasena vuttaṃ. Ādi-saddena itthītipurisātiādīnampi saṅgaho daṭṭhabbo. Nāmapaññattatthāyāti khandhādiphassādisattādiitthādināmassa paññāpanatthāya. Vatthupi ettāvatāva. Tenāha ‘‘khandhapañcakampi ettāvatāva paññāyatī’’ti. Ettāvatā ettakena, saha viññāṇena nāmarūpappavattiyāti attho.
ಅತ್ತಪಞ್ಞತ್ತಿವಣ್ಣನಾ
Attapaññattivaṇṇanā
೧೧೭. ಅನುಸನ್ಧಿಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಅನುಸನ್ಧಿ, ಹೇಟ್ಠಾ ಆಗತದೇಸನಾಯ ಅನುಸನ್ಧಾನವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಉಪರಿದೇಸನಾ, ಸಾ ಪಠಮಪದಸ್ಸ ದಸ್ಸಿತಾ, ಇದಾನಿ ದುತಿಯಪದಸ್ಸ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾತಿ ತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇತಿ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ರೂಪಿನ್ತಿ ರೂಪವನ್ತಂ। ಪರಿತ್ತನ್ತಿ ನ ವಿಪುಲಂ, ಅಪ್ಪಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಸ್ಮಾ ಅತ್ತಾ ನಾಮ ಕೋಚಿ ಪರಮತ್ಥತೋ ನತ್ಥಿ। ಕೇವಲಂ ಪನ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾನಂ ಪರಿಕಪ್ಪಿತಮತ್ತಂ , ತಸ್ಮಾ ಯತ್ಥ ನೇಸಂ ಅತ್ತಸಞ್ಞಾ, ಯಥಾ ಚಸ್ಸ ರೂಪಿಭಾವಾದಿಪರಿಕಪ್ಪನಾ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ರೂಪಿಂ ಪರಿತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಉಪಟ್ಠಿತಕಸಿಣರೂಪವಸೇನ ರೂಪಿಂ, ತಸ್ಸ ಅವಡ್ಢಿತಭಾವೇನ ಪರಿತ್ತಂ। ಪಞ್ಞಪೇತಿ ನೀಲಕಸಿಣಾದಿವಸೇನ ನಾನಾಕಸಿಣಲಾಭೀ। ತನ್ತಿ ಅತ್ತಾನಂ । ಅನನ್ತನ್ತಿ ಕಸಿಣನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಅಪ್ಪಮಾಣತಾಯ ಪರಿಚ್ಛೇದಸ್ಸ ಅನುಪಟ್ಠಾನತೋ ಅನ್ತರಹಿತಂ। ಉಗ್ಘಾಟೇತ್ವಾತಿ ಭಾವನಾಯ ಅಪನೇತ್ವಾ। ನಿಮಿತ್ತಫುಟ್ಠೋಕಾಸನ್ತಿ ತೇನ ಕಸಿಣನಿಮಿತ್ತೇನ ಫುಟ್ಠಪ್ಪದೇಸಂ। ತೇಸೂತಿ ಚತೂಸು ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧೇಸು। ವಿಞ್ಞಾಣಮತ್ತಮೇವಾತಿ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಮಯೋ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಏವಂವಾದೀ।
117. Anusandhiyati etenāti anusandhi, heṭṭhā āgatadesanāya anusandhānavasena pavattā uparidesanā, sā paṭhamapadassa dassitā, idāni dutiyapadassa dassetabbāti tamatthaṃ dassento ‘‘iti bhagavā’’tiādimāha. Rūpinti rūpavantaṃ. Parittanti na vipulaṃ, appakanti attho. Yasmā attā nāma koci paramatthato natthi. Kevalaṃ pana diṭṭhigatikānaṃ parikappitamattaṃ , tasmā yattha nesaṃ attasaññā, yathā cassa rūpibhāvādiparikappanā hoti, taṃ dassento ‘‘yo’’tiādimāha. Rūpiṃ parittanti attano upaṭṭhitakasiṇarūpavasena rūpiṃ, tassa avaḍḍhitabhāvena parittaṃ. Paññapeti nīlakasiṇādivasena nānākasiṇalābhī. Tanti attānaṃ . Anantanti kasiṇanimittassa appamāṇatāya paricchedassa anupaṭṭhānato antarahitaṃ. Ugghāṭetvāti bhāvanāya apanetvā. Nimittaphuṭṭhokāsanti tena kasiṇanimittena phuṭṭhappadesaṃ. Tesūti catūsu arūpakkhandhesu. Viññāṇamattamevāti ‘‘viññāṇamayo attā’’ti evaṃvādī.
೧೧೮. ‘‘ಏತರಹೀ’’ತಿ ಸಾವಧಾರಣಮಿದಂ ಪದನ್ತಿ ತದತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇದಾನೇವಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಅವಧಾರಣೇನ ನಿವತ್ತಿತಮತ್ಥಂ ಆಹ ‘‘ನ ಇತೋ ಪರ’’ನ್ತಿ। ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಸತ್ತಾ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಉಚ್ಛೇದವಾದೀ, ತೇನಾಹ ‘‘ಉಚ್ಛೇದವಸೇನೇತಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ಭಾವಿನ್ತಿ ಸಬ್ಬಂ ಸದಾ ಭಾವಿಂ ಅವಿನಸ್ಸನಕಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಸ್ಸತವಸೇನೇತಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ಅತಥಾಸಭಾವನ್ತಿ ಯಥಾ ಪರವಾದೀ ವದನ್ತಿ, ನ ತಥಾ ಸಭಾವಂ। ತಥಭಾವಾಯಾತಿ ಉಚ್ಛೇದಭಾವಾಯ ವಾ ಸಸ್ಸತಭಾವಾಯ ವಾ। ಅನಿಯಮವಚನಞ್ಹೇತಂ ವುತ್ತಂ ಸಾಮಞ್ಞಜೋತನಾವಸೇನ। ಸಮ್ಪಾದೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ತಥಭಾವಂ ಅಸ್ಸ ಸಮ್ಪನ್ನಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸಯಿಸ್ಸಾಮಿ, ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಸಸ್ಸತವಾದಞ್ಚ ಜಾನಾಪೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ। (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೧೧೮) ಇಮಿನಾತಿ ‘‘ಅತಥಂ ವಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವಚನೇನ, ಅನುಚ್ಛೇದಸಭಾವಮ್ಪಿ ಸಮಾನಂ ಸಸ್ಸತವಾದಿನೋ ಮತಿವಸೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಉಪಕಪ್ಪೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಉಪೇಚ್ಚ ಸಮತ್ಥಯಿಸ್ಸಾಮಿ।
118.‘‘Etarahī’’ti sāvadhāraṇamidaṃ padanti tadatthaṃ dassento ‘‘idānevā’’ti vatvā avadhāraṇena nivattitamatthaṃ āha ‘‘na ito para’’nti. Tattha tattheva sattā ucchijjantīti ucchedavādī, tenāha ‘‘ucchedavasenetaṃ vutta’’nti. Bhāvinti sabbaṃ sadā bhāviṃ avinassanakaṃ. Tenāha ‘‘sassatavasenetaṃ vutta’’nti. Atathāsabhāvanti yathā paravādī vadanti, na tathā sabhāvaṃ. Tathabhāvāyāti ucchedabhāvāya vā sassatabhāvāya vā. Aniyamavacanañhetaṃ vuttaṃ sāmaññajotanāvasena. Sampādessāmīti tathabhāvaṃ assa sampannaṃ katvā dassayissāmi, patiṭṭhāpessāmīti attho. Tathā hi vakkhati ‘‘sassatavādañca jānāpetvā’’tiādi. (Dī. ni. aṭṭha. 2.118) imināti ‘‘atathaṃ vā panā’’tiādi vacanena, anucchedasabhāvampi samānaṃ sassatavādino mativasenāti adhippāyo. Upakappessāmīti upecca samatthayissāmi.
ಏವಂ ಸಮಾನನ್ತಿ ಏವಂ ಭೂತಂ ಸಮಾನಂ। ರೂಪಕಸಿಣಜ್ಝಾನಂ ರೂಪಂ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ, ಅಧಿಗಮನವಸೇನ ತಂ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ರೂಪೀತಿ ಆಹ ‘‘ರೂಪಿನ್ತಿ ರೂಪಕಸಿಣಲಾಭಿ’’ನ್ತಿ। ಪರಿತ್ತತ್ತಾನುದಿಟ್ಠೀತಿ ಏತ್ಥ ರೂಪೀ-ಸದ್ದೋಪಿಆವುತ್ತಿಆದಿನಯೇನ ಆನೇತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬೋ, ರೂಪೀಭಾವಮ್ಪಿ ಹಿ ಸೋ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೋ ಪರಿತ್ತಭಾವಂ ವಿಯ ಅತ್ತನೋ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಠಿತೋತಿ। ಅರೂಪಿನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ‘‘ಪತ್ತಪಲಾಸಬಹುಲಗಚ್ಛಸಙ್ಖೇಪೇನ ಘನಗಹನಜಟಾವಿತಾನಾ ನಾತಿದೀಘಸನ್ತಾನಾ ವಲ್ಲಿ, ತಬ್ಬಿಪರೀತಾ ಲತಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಅಪ್ಪಹೀನಟ್ಠೇನಾತಿ ಮಗ್ಗೇನ ಅಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಭಾವೇನ। ಕಾರಣಲಾಭೇ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹತಾ ಅನುಸಯನಟ್ಠೋ।
Evaṃ samānanti evaṃ bhūtaṃ samānaṃ. Rūpakasiṇajjhānaṃ rūpaṃ uttarapadalopena, adhigamanavasena taṃ etassa atthīti rūpīti āha ‘‘rūpinti rūpakasiṇalābhi’’nti. Parittattānudiṭṭhīti ettha rūpī-saddopiāvuttiādinayena ānetvā vattabbo, rūpībhāvampi hi so diṭṭhigatiko parittabhāvaṃ viya attano abhinivissa ṭhitoti. Arūpinti etthāpi eseva nayo. ‘‘Pattapalāsabahulagacchasaṅkhepena ghanagahanajaṭāvitānā nātidīghasantānā valli, tabbiparītā latā’’ti vadanti. Appahīnaṭṭhenāti maggena asamucchinnabhāvena. Kāraṇalābhe sati uppajjanārahatā anusayanaṭṭho.
ಅರೂಪಕಸಿಣಂ ನಾಮ ಕಸಿಣುಗ್ಘಾಟಿಂ ಆಕಾಸಂ, ನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾಕಾಸಕಸಿಣಂ। ‘‘ಉಭಯಮ್ಪಿ ಅರೂಪಕಸಿಣಮೇವಾ’’ತಿ ಕೇಚಿ। ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಗೋಚರಂ ವಾತಿ ವೇದನಾದಯೋ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಅಭಿನಿವೇಸಸ್ಸ ಗೋಚರೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಗೋಚರೋ, ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೋ, ತಂ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಗೋಚರಂ। ವಾ-ಸದ್ದೋ ವುತ್ತವಿಕಪ್ಪತ್ಥೋ। ಸದ್ದಯೋಜನಾ ಪನ ಅರೂಪಂ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾ ಗೋಚರಭೂತಾ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಅರೂಪೀ, ತಂ ಅರೂಪಿಂ। ಲಾಭಿನೋ ಚತ್ತಾರೋತಿ ರೂಪಕಸಿಣಾದಿಲಾಭವಸೇನ ತಂ ತಂ ದಿಟ್ಠಿವಾದಂ ಸಯಮೇವ ಪರಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ತಂ ಆದಾಯ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಪಞ್ಞಾಪನಕಾ ಚತ್ತಾರೋ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾ। ತೇಸಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾತಿ ತೇಸಂ ಲಾಭೀನಂ ವಾದಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ, ಪರಮ್ಪರಾಯ ಚ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ತಥೇವ ನಂ ಖಮಿತ್ವಾ ರೋಚೇತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾಪನಕಾ ಚತ್ತಾರೋ। ತಕ್ಕಿಕಾ ಚತ್ತಾರೋತಿ ಕಸಿಣಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಅಲಾಭಿನೋ ಕೇವಲಂ ತಕ್ಕನವಸೇನೇವ ಯಥಾವುತ್ತೇ ಚತ್ತಾರೋ ದಿಟ್ಠಿವಾದೇ ಸಯಮೇವ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಠಿತಾ ಚತ್ತಾರೋ। ತೇಸಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Arūpakasiṇaṃ nāma kasiṇugghāṭiṃ ākāsaṃ, na paricchinnākāsakasiṇaṃ. ‘‘Ubhayampi arūpakasiṇamevā’’ti keci. Arūpakkhandhagocaraṃ vāti vedanādayo arūpakkhandhā ‘‘attā’’ti abhinivesassa gocaro etassāti arūpakkhandhagocaro, diṭṭhigatiko, taṃ arūpakkhandhagocaraṃ. Vā-saddo vuttavikappattho. Saddayojanā pana arūpaṃ arūpakkhandhā gocarabhūtā etassa atthīti arūpī, taṃ arūpiṃ. Lābhino cattāroti rūpakasiṇādilābhavasena taṃ taṃ diṭṭhivādaṃ sayameva parikappetvā taṃ ādāya paggayha paññāpanakā cattāro diṭṭhigatikā. Tesaṃ antevāsikāti tesaṃ lābhīnaṃ vādaṃ paccakkhato, paramparāya ca uggahetvā tatheva naṃ khamitvā rocetvā paññāpanakā cattāro. Takkikā cattāroti kasiṇajjhānassa alābhino kevalaṃ takkanavaseneva yathāvutte cattāro diṭṭhivāde sayameva abhinivissa paggayha ṭhitā cattāro. Tesaṃ antevāsikā pubbe vuttanayena veditabbā.
ನಅತ್ತಪಞ್ಞತ್ತಿವಣ್ಣನಾ
Naattapaññattivaṇṇanā
೧೧೯. ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕೋಪೀತಿ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕವಿಪಸ್ಸಕೋಪಿ, ತೇನ ಬಲವವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಠಿತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ನ ಪಞ್ಞಪೇತಿ ಏವ ಅಬಹುಸ್ಸುತೋ ಪೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತಾದಿಸೋ ಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಆನುಭಾವೋ। ಸಾಸನಿಕೋಪಿ ಝಾನಾಭಿಞ್ಞಾಲಾಭೀ ‘‘ನ ಪಞ್ಞಪೇತೀ’’ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋತಿ ಸೋ ಇಧ ನ ಉದ್ಧಟೋ। ಇದಾನಿ ನೇಸಂ ಅಪಞ್ಞಾಪನೇ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಏತೇಸಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ। ಇಚ್ಚೇವ ಞಾಣಂ ಹೋತಿ, ನ ವಿಪರೀತಗ್ಗಾಹೋ ತಸ್ಸ ಕಾರಣಸ್ಸ ದೂರಸಮುಸ್ಸಾರಿತತ್ತಾ। ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾ ಇಚ್ಚೇವ ಞಾಣಂ ಹೋತೀತಿ ಯೋಜನಾ।
119.Āraddhavipassakopīti samparāyikavipassakopi, tena balavavipassanāya ṭhitaṃ puggalaṃ dasseti. Na paññapeti eva abahussuto pīti adhippāyo. Tādiso hi vipassanāya ānubhāvo. Sāsanikopi jhānābhiññālābhī ‘‘na paññapetī’’ti na vattabboti so idha na uddhaṭo. Idāni nesaṃ apaññāpane kāraṇaṃ dasseti ‘‘etesañhī’’tiādinā. Icceva ñāṇaṃ hoti, na viparītaggāho tassa kāraṇassa dūrasamussāritattā. Arūpakkhandhā icceva ñāṇaṃ hotīti yojanā.
ಅತ್ತಸಮನುಪಸ್ಸನಾವಣ್ಣನಾ
Attasamanupassanāvaṇṇanā
೧೨೧. ದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಸಮನುಪಸ್ಸಿತ್ವಾ, ನ ಞಾಣವಸೇನ। ಸಾ ಚ ಸಮನುಪಸ್ಸನಾ ಅತ್ಥತೋ ದಿಟ್ಠಿದಸ್ಸನವಸೇನ।
121.Diṭṭhivasena samanupassitvā, na ñāṇavasena. Sā ca samanupassanā atthato diṭṭhidassanavasena.
‘‘ವೇದನಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಆಗತಾ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧವತ್ಥುಕಾ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿ। ಇಟ್ಠಾದಿಭೇದಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ನ ಪಟಿಸಂವೇದೇತೀತಿ ಅಪ್ಪಟಿಸಂವೇದನೋತಿ ವೇದಕಭಾವಪಟಿಕ್ಖೇಪಮುಖೇನ ಸಞ್ಜಾನನಾದಿಭಾವೋಪಿ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ಹೋತಿ ತದವಿನಾಭಾವತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಇಮಿನಾ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧವತ್ಥುಕಾ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿ ಕಥಿತಾ’’ತಿ। ‘‘ಅತ್ತಾ ಮೇ ವೇದಿಯತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಪ್ಪಟಿಸಂವೇದನತ್ತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ನೋಪಿ ಅಪ್ಪಟಿಸಂವೇದನೋ’’ತಿ। ‘‘ವೇದನಾಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಪನ ಇಮಿನಾ ‘‘ವೇದನಾ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಇಮಂ ವಾದಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ವೇದನಾಸಙ್ಖಾತೋ ಧಮ್ಮೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಹಿ ವೇದನಾಧಮ್ಮೋತಿ ವೇದನಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತಭಾವಂ ತಸ್ಸ ಪಟಿಜಾನಾತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏತಸ್ಸ ಚ ವೇದನಾಧಮ್ಮೋ ಅವಿಪ್ಪಯುತ್ತಸಭಾವೋ’’ತಿ। ಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾರವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧವತ್ಥುಕಾ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿ ಕಥಿತಾತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ವೇದನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತತ್ತಾ ವೇದಿಯತೀ’’ತಿ ತಂಸಮ್ಪಯೋಗತೋ ತಂಕಿಚ್ಚಕತಮಾಹ ಯಥಾ ಚೇತನಾಯೋಗತೋ ಚೇತನೋ ಪುರಿಸೋತಿ। ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ತಂ ಸಾರಮ್ಮಣಧಮ್ಮಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಾನುಭವನಂ ಲಬ್ಭತೇವ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಏಕದೇಸತೋ ಫುಟ್ಠತಾಮತ್ತತೋ , ವೇದನಾಯ ಪನ ವಿಸ್ಸವಿತಾಯ ಸಾಮಿಭಾವೇನ ಆರಮ್ಮಣರಸಾನುಭವನನ್ತಿ। ತಸ್ಸಾ ವಸೇನ ಸಞ್ಞಾದಯೋಪಿ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ವೇದಿಯತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ಅಟ್ಠಸಾಲಿನಿಯಂ ‘‘ಆರಮ್ಮಣರಸಾನುಭವನಟ್ಠಾನಂ ಪತ್ವಾ ಸೇಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾ ಏಕದೇಸಮತ್ತಕಮೇವ ಅನುಭವನ್ತೀ’’ತಿ, (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧ ಧಮ್ಮುದ್ದೇಸಕಥಾ) ರಾಜಸೂದನಿದಸ್ಸನೇನ ವಾಯಮತ್ಥೋ ತತ್ಥ ವಿಭಾವಿತೋ ಏವ। ಏತಸ್ಸಾತಿ ಸಞ್ಞಾದಿಕ್ಖನ್ಧತ್ತಯಸ್ಸ। ‘‘ಅವಿಪ್ಪಯುತ್ತಸಭಾವೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅವಿಸಂಯೋಗಜನಿತಂ ಕಞ್ಚಿ ವಿಸೇಸಂ ಠಾನಂ ದೀಪೇತಿ।
‘‘Vedanaṃ attato samanupassatī’’ti evaṃ āgatā vedanākkhandhavatthukā sakkāyadiṭṭhi. Iṭṭhādibhedaṃ ārammaṇaṃ na paṭisaṃvedetīti appaṭisaṃvedanoti vedakabhāvapaṭikkhepamukhena sañjānanādibhāvopi paṭikkhitto hoti tadavinābhāvatoti āha ‘‘iminā rūpakkhandhavatthukā sakkāyadiṭṭhi kathitā’’ti. ‘‘Attā me vediyatī’’ti iminā appaṭisaṃvedanattaṃ paṭikkhipati. Tenāha ‘‘nopi appaṭisaṃvedano’’ti. ‘‘Vedanādhammo’’ti pana iminā ‘‘vedanā me attā’’ti imaṃ vādaṃ paṭikkhipati. Vedanāsaṅkhāto dhammo etassa atthīti hi vedanādhammoti vedanāya samannāgatabhāvaṃ tassa paṭijānāti. Tenāha ‘‘etassa ca vedanādhammo avippayuttasabhāvo’’ti. Saññāsaṅkhāraviññāṇakkhandhavatthukā sakkāyadiṭṭhi kathitāti ānetvā sambandho. ‘‘Vedanāsampayuttattā vediyatī’’ti taṃsampayogato taṃkiccakatamāha yathā cetanāyogato cetano purisoti. Sabbesampi taṃ sārammaṇadhammānaṃ ārammaṇānubhavanaṃ labbhateva, tañca kho ekadesato phuṭṭhatāmattato , vedanāya pana vissavitāya sāmibhāvena ārammaṇarasānubhavananti. Tassā vasena saññādayopi taṃsampayuttattā ‘‘vediyatī’’ti vuccanti. Tathā hi vuttaṃ aṭṭhasāliniyaṃ ‘‘ārammaṇarasānubhavanaṭṭhānaṃ patvā sesasampayuttadhammā ekadesamattakameva anubhavantī’’ti, (dha. sa. aṭṭha. 1 dhammuddesakathā) rājasūdanidassanena vāyamattho tattha vibhāvito eva. Etassāti saññādikkhandhattayassa. ‘‘Avippayuttasabhāvo’’ti iminā avisaṃyogajanitaṃ kañci visesaṃ ṭhānaṃ dīpeti.
೧೨೨. ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ವಾರೇಸು। ತೀಸು ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೇಸೂತಿ ‘‘ವೇದನಾ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’ತಿ, ‘‘ಅಪ್ಪಟಿಸಂವೇದನೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’ತಿ, ‘‘ವೇದನಾಧಮ್ಮೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಚ ಏವಂವಾದೇಸು ತೀಸು ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೇಸು। ತಿಸ್ಸನ್ನಂ ವೇದನಾನಂ ಭಿನ್ನಸಭಾವತ್ತಾ ಸುಖಂ ವೇದನಂ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸತೋ ದುಕ್ಖಂ, ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಂ ವಾ ವೇದನಂ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸನಾ ನ ಯುತ್ತಾ। ಏವಂ ಸೇಸದ್ವಯೇ ಪೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯೋ ಯೋ ಯಂ ಯಂ ವೇದನಂ ಅತ್ತಾತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ।
122.Tatthāti tesu vāresu. Tīsu diṭṭhigatikesūti ‘‘vedanā me attā’’ti, ‘‘appaṭisaṃvedano me attā’’ti, ‘‘vedanādhammo me attā’’ti ca evaṃvādesu tīsu diṭṭhigatikesu. Tissannaṃ vedanānaṃ bhinnasabhāvattā sukhaṃ vedanaṃ ‘‘attā’’ti samanupassato dukkhaṃ, adukkhamasukhaṃ vā vedanaṃ ‘‘attā’’ti samanupassanā na yuttā. Evaṃ sesadvaye pīti āha ‘‘yo yo yaṃ yaṃ vedanaṃ attāti samanupassatī’’ti.
೧೨೩. ‘‘ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಉದಯಬ್ಬಯವನ್ತತಾಯ ಅನಿಚ್ಚಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ, ‘‘ತೇಹಿ ತೇಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಅನೇಕಕಾರಣಸಙ್ಖತತ್ತಾ ಸಙ್ಖತಾತಿ। ತಂ ತಂ ಪಚ್ಚಯನ್ತಿ ‘‘ಇನ್ದ್ರಿಯಂ, ಆರಮ್ಮಣಂ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ಸುಖ, ವೇದನೀಯೋ ಫಸ್ಸೋ’’ತಿ ಏವಂ ಆದಿಕಂ ತಂ ತಂ ಅತ್ತನೋ ಕಾರಣಂ ಪಟಿಚ್ಚ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸಮ್ಮಾ ಸಸ್ಸತಾದಿಭಾವಸ್ಸ, ಉಚ್ಛೇದಾದಿಭಾವಸ್ಸ ಚ ಅಭಾವೇನ ಞಾಯೇನ ಸಮಕಾರಣೇನ ಸದಿಸಕಾರಣೇನ ಅನುರೂಪಕಾರಣೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾ। ಖಯಸಭಾವಾತಿ ಖಯಧಮ್ಮಾ, ವಯಸಭಾವಾತಿ ವಯಧಮ್ಮಾ ವಿರಜ್ಜನಸಭಾವಾತಿ ವಿರಾಗಧಮ್ಮಾ, ನಿರುಜ್ಝನಸಭಾವಾತಿ ನಿರೋಧಧಮ್ಮಾ, ಚತೂಹಿಪಿ ಪದೇಹಿ ವೇದನಾಯ ಭಙ್ಗಭಾವಮೇವ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಖಯೋತಿ…ಪೇ॰… ಖಯಧಮ್ಮಾತಿಆದಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ।
123.‘‘Hutvā abhāvato’’ti iminā udayabbayavantatāya aniccāti dasseti, ‘‘tehi tehī’’tiādinā anekakāraṇasaṅkhatattā saṅkhatāti. Taṃ taṃ paccayanti ‘‘indriyaṃ, ārammaṇaṃ, viññāṇaṃ, sukha, vedanīyo phasso’’ti evaṃ ādikaṃ taṃ taṃ attano kāraṇaṃ paṭicca nissāya sammā sassatādibhāvassa, ucchedādibhāvassa ca abhāvena ñāyena samakāraṇena sadisakāraṇena anurūpakāraṇena uppannā. Khayasabhāvāti khayadhammā, vayasabhāvāti vayadhammā virajjanasabhāvāti virāgadhammā, nirujjhanasabhāvāti nirodhadhammā, catūhipi padehi vedanāya bhaṅgabhāvameva dasseti. Tenāha ‘‘khayoti…pe… khayadhammātiādi vutta’’nti.
ವಿಗತೋತಿ ಸಭಾವವಿಗಮೇನ ವಿಗತೋ। ಏಕಸ್ಸೇವಾತಿ ಏಕಸ್ಸೇವ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಸ್ಸ। ತೀಸುಪಿ ಕಾಲೇಸೂತಿ ತಿಸ್ಸನ್ನಂ ವೇದನಾನಂ ಪವತ್ತಿಕಾಲೇಸು। ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾತಿ ‘‘ಏಸೋ ಸುಖವೇದನಾಸಭಾವೋ, ದುಕ್ಖಅದುಕ್ಖಮಸುಖವೇದನಾಸಭಾವೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಕಿಂ ಪನ ಹೋತೀ, ಏಕಸ್ಸೇವ ಭಿನ್ನಸಭಾವತಂ ಅನುಮ್ಮತ್ತಕೋ ಕಥಂ ಪಚ್ಚೇತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಪುಚ್ಛತಿ। ಇತರೋ ಏವಮ್ಪಿ ತಸ್ಸ ನ ಹೋತಿ ಯೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಕಿಂ ಪನ ನ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ವಿಸೇಸೇನಾತಿ ಸುಖಾದಿವಿಭಾಗೇನ। ಸುಖಞ್ಚ ದುಕ್ಖಞ್ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಚ-ಸದ್ದೇನ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ಸುಖಸಙ್ಗಹಮೇವ ವಾ ತೇನ ಕತಂ ಸನ್ತಸುಖುಮಭಾವತೋ। ಅವಿಸೇಸೇನಾತಿ ಅವಿಭಾಗೇನ ವೇದನಾಸಾಮಞ್ಞೇನ। ವೋಕಿಣ್ಣನ್ತಿ ಸುಖಾದಿಭೇದೇನ ವೋಮಿಸ್ಸಕಂ। ತಂ ತಿವಿಧಮ್ಪಿ ವೇದನಂ ಏಸ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೋ ಏಕಜ್ಝಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅತ್ತಾತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ। ಏಕಕ್ಖಣೇ ಚ ಬಹೂನಂ ವೇದನಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೋ ಆಪಜ್ಜತಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ವೇದನಾಸಭಾವತ್ತಾ। ಅತ್ತನೋ ಹಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಸದಾ ಸಬ್ಬವೇದನಾಪವತ್ತಿಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೋ ಅಗತಿಯಾ ಏಕಕ್ಖಣೇಪಿ ಬಹೂನಮ್ಪಿ ವೇದನಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಜಾನೇಯ್ಯಾತಿ ತಸ್ಸ ಅವಸರಂ ಅದೇನ್ತೋ ‘‘ನ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಬಹೂನಂ ವೇದನಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಆಹ, ಪಚ್ಚಕ್ಖವಿರುದ್ಧಮೇತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಏತೇನ ಪೇತಂ ನಕ್ಖಮತೀತಿ ಏತೇನ ವಿರುದ್ಧತ್ತಸಾಧನೇನಪಿ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಅತ್ತನೋ ಅಭಾವೇನಪಿ ಪಣ್ಡಿತಾನಂ ನ ರುಚ್ಚತಿ, ಏತಂ ದಸ್ಸನಂ ಧೀರಾ ನಕ್ಖಮನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Vigatoti sabhāvavigamena vigato. Ekassevāti ekasseva diṭṭhigatikassa. Tīsupi kālesūti tissannaṃ vedanānaṃ pavattikālesu. Eso me attāti ‘‘eso sukhavedanāsabhāvo, dukkhaadukkhamasukhavedanāsabhāvo me attā’’ti kiṃ pana hotī, ekasseva bhinnasabhāvataṃ anummattako kathaṃ paccetīti adhippāyena pucchati. Itaro evampi tassa na hoti yevāti dassento ‘‘kiṃ pana na bhavissatī’’tiādimāha. Visesenāti sukhādivibhāgena. Sukhañca dukkhañcāti ettha ca-saddena adukkhamasukhaṃ saṅgaṇhāti, sukhasaṅgahameva vā tena kataṃ santasukhumabhāvato. Avisesenāti avibhāgena vedanāsāmaññena. Vokiṇṇanti sukhādibhedena vomissakaṃ. Taṃ tividhampi vedanaṃ esa diṭṭhigatiko ekajjhaṃ gahetvā attāti samanupassati. Ekakkhaṇe ca bahūnaṃ vedanānaṃ uppādo āpajjati avisesena vedanāsabhāvattā. Attano hi tasmiṃ sati sadā sabbavedanāpavattippasaṅgato diṭṭhigatiko agatiyā ekakkhaṇepi bahūnampi vedanānaṃ uppattiṃ paṭijāneyyāti tassa avasaraṃ adento ‘‘na ekakkhaṇe bahūnaṃ vedanānaṃ uppatti atthī’’ti āha, paccakkhaviruddhametanti adhippāyo. Etena petaṃ nakkhamatīti etena viruddhattasādhanenapi sabbena sabbaṃ attano abhāvenapi paṇḍitānaṃ na ruccati, etaṃ dassanaṃ dhīrā nakkhamantīti attho.
೧೨೪. ಇನ್ದ್ರಿಯಬದ್ಧೇಪಿ ರೂಪಪ್ಪಬನ್ಧೇ ವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರವಸೇನ ಕಾಚಿ ಕಿರಿಯಾ ನಾಮ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಸುದ್ಧರೂಪಕ್ಖನ್ಧೇಪಿ ಯತ್ಥ ಕದಾಚಿ ವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರೋ ಲಬ್ಭತಿ, ತಮೇವ ನಿದಸ್ಸನಭಾವೇನ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ‘‘ತಾಲವಣ್ಟೇ ವಾ ವಾತಪಾನೇ ವಾ’’ತಿ ಆಹ। ವೇದನಾಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ವೇದನಾಧಮ್ಮವನ್ತೇಸು। ‘‘ಅಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ತಯೋಪಿ ಖನ್ಧೇ ಏಕಜ್ಝಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಹಂಕಾರಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾಕಾರೋ ವುತ್ತೋತಿ। ‘‘ಅಯಮಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಪನ ಇಮಿನಾ ತತ್ಥ ಏಕಂ ಏಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಹಂಕಾರಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾಕಾರೋ ವುತ್ತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏಕಧಮ್ಮೋಪೀ’’ತಿಆದಿ । ತನ್ತಿ ‘‘ಅಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಅಹಂಕಾರುಪ್ಪತ್ತಿಂ। ಸಾ ಹಿ ಚತುಕ್ಖನ್ಧನಿರೋಧೇನ ಅನುಪಲಬ್ಭಮಾನಸನ್ನಿಸ್ಸಯಾ ಸಸವಿಸಾಣತಿಖಿಣತಾ ವಿಯ ನ ಭವೇಯ್ಯಾವಾತಿ।
124. Indriyabaddhepi rūpappabandhe vāyodhātuvipphāravasena kāci kiriyā nāma labbhatīti suddharūpakkhandhepi yattha kadāci vāyodhātuvipphāro labbhati, tameva nidassanabhāvena gaṇhanto ‘‘tālavaṇṭe vā vātapāne vā’’ti āha. Vedanādhammesūti vedanādhammavantesu. ‘‘Ahamasmī’’ti iminā tayopi khandhe ekajjhaṃ gahetvā ahaṃkārassa uppajjanākāro vuttoti. ‘‘Ayamahamasmī’’ti pana iminā tattha ekaṃ ekaṃ gahetvā ahaṃkārassa uppajjanākāro vutto. Tenāha ‘‘ekadhammopī’’tiādi . Tanti ‘‘ahamasmī’’ti ahaṃkāruppattiṃ. Sā hi catukkhandhanirodhena anupalabbhamānasannissayā sasavisāṇatikhiṇatā viya na bhaveyyāvāti.
ಏತ್ತಾವತಾತಿ ‘‘ಕಿತ್ತಾವತಾ ಚ ಆನನ್ದಾ’’ತಿಆದಿನಾ ‘‘ತನ್ತಾಕುಲಕಜಾತಾ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅನುಸನ್ಧಿದಸ್ಸನವಸೇನ ಪವತ್ತೇನ ಏತ್ತಕೇನ ದೇಸನಾಧಮ್ಮೇನ। ಕಾಮಂ ಹೇಟ್ಠಾಪಿ ವಟ್ಟಕಥಾವ ಕಥಿತಾ, ಇಧ ಪನ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಸ್ಸ ವಟ್ಟತೋ ಸೀಸುಕ್ಖಿಪನಾಸಮತ್ಥತಾವಿಭಾವನವಸೇನ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಭಾವದೀಪನಿಯಕಥಾ ಪಕಾಸಿತಾತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ವಟ್ಟಕಥಾ ಕಥಿತಾ’’ತಿ ಆಹ। ನನು ವಟ್ಟಮೂಲಂ ಅವಿಜ್ಜಾ ತಣ್ಹಾ, ತಾ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ತತೋ ಅಞ್ಞಥಾ ಕಸ್ಮಾ ಇಧ ವಟ್ಟಕಥಾ ಕಥಿತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಭಗವಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಅವಿಜ್ಜಾಸೀಸೇನಾತಿ ಅವಿಜ್ಜಂ ಉತ್ತಮಙ್ಗಂ ಕತ್ವಾ, ಅವಿಜ್ಜಾಮುಖೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕೋಟಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ‘‘ಅಸುಕಸ್ಸ ನಾಮ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ, ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ ವಾ ಕಾಲೇ ಅವಿಜ್ಜಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ನ ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಆದಿ ಮರಿಯಾದಾ ಅಪ್ಪಟಿಹತಸ್ಸ ಮಮ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸಾಪಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ ಏವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಯಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯೋ, ತಸ್ಮಾ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾ, ಇಮಸ್ಮಾ ಆಸವಾದಿಕಾರಣಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಭವತಣ್ಹಾಯಾತಿ ಭವಸಂಯೋಜನಭೂತಾಯ ತಣ್ಹಾಯ। ಭವದಿಟ್ಠಿಯಾತಿ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಯಾ। ‘‘ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಉಪಪಜ್ಜನ್ತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಇತೋ ಏತ್ಥ ಏತ್ತೋ ಇಧಾ’’ತಿ ಏವಂ ಅಪರಿಯನ್ತಂ ಅಪರಾಪರುಪ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಮಹಾಸಮುದ್ದೇ’’ತಿಆದಿ।
Ettāvatāti ‘‘kittāvatā ca ānandā’’tiādinā ‘‘tantākulakajātā’’ti padassa anusandhidassanavasena pavattena ettakena desanādhammena. Kāmaṃ heṭṭhāpi vaṭṭakathāva kathitā, idha pana diṭṭhigatikassa vaṭṭato sīsukkhipanāsamatthatāvibhāvanavasena micchādiṭṭhiyā mahāsāvajjabhāvadīpaniyakathā pakāsitāti taṃ dassento ‘‘vaṭṭakathā kathitā’’ti āha. Nanu vaṭṭamūlaṃ avijjā taṇhā, tā anāmasitvā tato aññathā kasmā idha vaṭṭakathā kathitāti āha ‘‘bhagavāhī’’tiādi. Avijjāsīsenāti avijjaṃ uttamaṅgaṃ katvā, avijjāmukhenāti attho. Koṭi na paññāyatīti ‘‘asukassa nāma sammāsambuddhassa, cakkavattino vā kāle avijjā uppannā, na tato pubbe atthī’’ti avijjāya ādi mariyādā appaṭihatassa mama sabbaññutaññāṇassāpi na paññāyati avijjamānattā evāti attho. Ayaṃ paccayo idappaccayo, tasmā idappaccayā, imasmā āsavādikāraṇāti attho. Bhavataṇhāyāti bhavasaṃyojanabhūtāya taṇhāya. Bhavadiṭṭhiyāti sassatadiṭṭhiyā. ‘‘Tattha tattha upapajjanto’’ti iminā ‘‘ito ettha etto idhā’’ti evaṃ apariyantaṃ aparāparuppattiṃ dasseti. Tenāha ‘‘mahāsamudde’’tiādi.
೧೨೬. ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಮೂಳ್ಹಸ್ಸಾತಿ ಭೂತಕಥನಮೇತಂ, ನ ವಿಸೇಸನಂ। ಸಬ್ಬೋಪಿ ಹಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೋ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಮೂಳ್ಹೋ ಏವಾತಿ। ವಿವಟ್ಟಂ ಕಥೇನ್ತೋತಿ ವಟ್ಟತೋ ವಿನಿಮುತ್ತತ್ತಾ ವಿವಟ್ಟಂ, ವಿಮೋಕ್ಖೋ, ತಂ ಕಥೇನ್ತೋ । ಕಾರಕಸ್ಸಾತಿ ಸತ್ಥುಓವಾದಕಾರಕಸ್ಸ, ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸತಿಪಟ್ಠಾನವಿಹಾರಿನೋ’’ತಿ। ಸೋ ಹಿ ವೇದನಾನುಪಸ್ಸನಾಯ, ಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಚ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ‘‘ನೇವ ವೇದನಂ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏವರೂಪೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ಸಬ್ಬೇಸು ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮೇಸು। ತೇ ಹಿ ಸಮ್ಮಸನೀಯಾ। ನ ಅಞ್ಞನ್ತಿ ವೇದನಾಯ ಅಞ್ಞಂ ಸಞ್ಞಾದಿಧಮ್ಮಂ ಅತ್ತಾನಂ ನ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀತಿ। ‘‘ಖನ್ಧಲೋಕಾದಯೋ’’ತಿ ರೂಪಾದಿಧಮ್ಮಾ ಏವ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಸಮೂಹೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ರೂಪಾದೀಸು ಧಮ್ಮೇಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ನ ಉಪಾದಿಯತಿ ದಿಟ್ಠಿತಣ್ಹಾಗಾಹವಸೇನ। ‘‘ಸೇಯ್ಯೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೧೦೮; ಮಹಾನಿ॰ ೨೧, ೧೭೮; ಧ॰ ಸ॰ ೧೧೨೧; ವಿಭ॰ ೮೩೨, ೮೬೬) ಪವತ್ತಮಾನಮಞ್ಞನಾಪಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾ ವಿಯ ಪರಿತಸ್ಸನರೂಪಾ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಮಾನಪರಿತಸ್ಸನಾಯಪೀ’’ತಿ।
126.Paccayākāramūḷhassāti bhūtakathanametaṃ, na visesanaṃ. Sabbopi hi diṭṭhigatiko paccayākāramūḷho evāti. Vivaṭṭaṃ kathentoti vaṭṭato vinimuttattā vivaṭṭaṃ, vimokkho, taṃ kathento . Kārakassāti satthuovādakārakassa, sammāpaṭipajjantassāti attho. Tenāha ‘‘satipaṭṭhānavihārino’’ti. So hi vedanānupassanāya, dhammānupassanāya ca sammāpaṭipattiyā ‘‘neva vedanaṃ attānaṃ samanupassatī’’tiādinā vattabbataṃ arahati. Tenāha ‘‘evarūpo hī’’tiādi. Sabbadhammesūti sabbesu tebhūmakadhammesu. Te hi sammasanīyā. Na aññanti vedanāya aññaṃ saññādidhammaṃ attānaṃ na samanupassatīti. ‘‘Khandhalokādayo’’ti rūpādidhammā eva vuccanti, tesaṃ samūhoti dassetuṃ ‘‘rūpādīsu dhammesū’’ti vuttaṃ. Na upādiyati diṭṭhitaṇhāgāhavasena. ‘‘Seyyohamasmī’’tiādinā (saṃ. ni. 4.108; mahāni. 21, 178; dha. sa. 1121; vibha. 832, 866) pavattamānamaññanāpi taṇhādiṭṭhimaññanā viya paritassanarūpā evāti āha ‘‘taṇhādiṭṭhimānaparitassanāyapī’’ti.
ಸಾ ಏವಂ ದಿಟ್ಠೀತಿ ಸಾ ಅರಹತೋ ಏವಂಪಕಾರಾ ದಿಟ್ಠೀತಿ ಯೋ ವದೇಯ್ಯ , ತದಕಲ್ಲಂ, ತಂ ನ ಯುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಮಸ್ಸ ದಿಟ್ಠೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏವಂಪಕಾರಾ ಅಸ್ಸ ಅರಹತೋ ದಿಟ್ಠೀತಿಆದಿನಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಏವಞ್ಹಿ ಸತೀತಿ ಯೋ ವದೇಯ್ಯ ‘‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ ಇತಿಸ್ಸ ದಿಟ್ಠೀ’’ತಿ, ತಸ್ಸ ಚೇ ವಚನಂ ತಥೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಅರಹಾ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಭವೇಯ್ಯ ಜಾನತೋ ತಥಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಅಭಾವತೋ। ತೇನೇವಾತಿ ತಥಾ ವತ್ತುಮಯುತ್ತತ್ತಾ ಏವ। ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ನಯಾನನ್ತಿ ‘‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಆಗತಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ವಾರಾನಂ। ಆದಿತೋ ತೀಸು ವಾರೇಸು ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪರಿಯೋಸಾನವಾರೇ ವಿತ್ಥಾರಿತತ್ತಾ ‘‘ಅವಸಾನೇ ‘ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತೂ’ತಿಆದಿಮಾಹಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಆದಿತೋ ತೀಸು ವಾರೇಸು ತಥೇವ ದೇಸನಾ ಪವತ್ತಾ, ಯಥಾ ಪರಿಯೋಸಾನವಾರೇ, ಪಾಳಿ ಪನ ಸಙ್ಖಿತ್ತಾ’’ತಿ ಕೇಚಿ।
Sā evaṃ diṭṭhīti sā arahato evaṃpakārā diṭṭhīti yo vadeyya , tadakallaṃ, taṃ na yuttanti attho. Evamassa diṭṭhīti etthāpi evaṃpakārā assa arahato diṭṭhītiādinā yojetabbaṃ. Evañhi satīti yo vadeyya ‘‘hoti tathāgato paraṃ maraṇā itissa diṭṭhī’’ti, tassa ce vacanaṃ tathevāti attho. ‘‘Arahā na kiñci jānātī’’ti vuttaṃ bhaveyya jānato tathā diṭṭhiyā abhāvato. Tenevāti tathā vattumayuttattā eva. Catunnampi nayānanti ‘‘hoti tathāgato’’tiādinā āgatānaṃ catunnaṃ vārānaṃ. Ādito tīsu vāresu saṅkhipitvā pariyosānavāre vitthāritattā ‘‘avasāne ‘taṃ kissa hetū’tiādimāhā’’ti vuttaṃ. ‘‘Ādito tīsu vāresu tatheva desanā pavattā, yathā pariyosānavāre, pāḷi pana saṅkhittā’’ti keci.
ವೋಹಾರೋತಿ ‘‘ಸತ್ತೋ ಇತ್ಥೀ ಪುರಿಸೋ’’ತಿಆದಿನಾ, ‘‘ಖನ್ಧಾಆಯತನಾನೀ’’ತಿಆದಿನಾ, ‘‘ಫಸ್ಸೋ ವೇದನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಚ ವೋಹಾರಿತಬ್ಬವೋಹಾರೋ। ತಸ್ಸ ಪನ ವೋಹಾರಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಇಮೇ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಖನ್ಧಾ ಆಯತನಾನಿ ಧಾತುಯೋ’’ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ನಿರೋಧಭಾವೇನೇವ ಪಞ್ಞಾಪಿಯತಿ ಚ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸಾಪಿ ಖನ್ಧಮುಖೇನ ಅವಚರಿತಬ್ಬತಾ ಲಬ್ಭತೀತಿ ‘‘ಪಞ್ಞಾಯ ಅವಚರಿತಬ್ಬಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಬ್ಯಾಮಮತ್ತೇ ಕಳೇವರೇ ಸಸಞ್ಞಿಮ್ಹಿ ಸಮನಕೇ ಲೋಕಞ್ಚ ಪಞ್ಞಪೇಮಿ ಲೋಕಸಮುದಯಞ್ಚ ಲೋಕನಿರೋಧಞ್ಚ ಲೋಕನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಞ್ಚ ಪಟಿಪದ’’ನ್ತಿ। (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೦೭; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೪೫) ಪಞ್ಞಾವಚರನ್ತಿ ವಾ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಾನಮೇತಂ ಗಹಣನ್ತಿ ‘‘ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕ’’ನ್ತ್ವೇವ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಯಾವತಾ ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಲೋಕಿಯಪಞ್ಞಾಯ ಏವ ಗಹಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ವಟ್ಟಕಥಾ ಹೇಸಾತಿ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಯಾವತಾ ವಟ್ಟಂ ವಟ್ಟತಿ’’ ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ತನ್ತಾಕುಲಕಪದಸ್ಸೇವ ಅನುಸನ್ಧಿ ದಸ್ಸಿತೋ’’ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ದಿಟ್ಠಿಸೀಸೇನೇತ್ಥ ವಟ್ಟಕಥಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿನಾಪಿ ವಟ್ಟಕಥಂ ಕಥೇಸಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ತನ್ತಾಕುಲಕಪದಸ್ಸೇವ ಅನುಸನ್ಧಿ ದಸ್ಸಿತೋ’’ತಿ ಸಾವಧಾರಣಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಕಥಾ ಪನೇತ್ಥ ಯಾವದೇವ ತಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರಭಾವವಿಭಾವನತ್ಥಾಯ ವಿತ್ಥಾರಿತಾ, ವಿವಟ್ಟಕಥಾಪಿ ಸಮಾನಾ ಇಧ ಪಚ್ಚಾಮಟ್ಠಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
Vohāroti ‘‘satto itthī puriso’’tiādinā, ‘‘khandhāāyatanānī’’tiādinā, ‘‘phasso vedanā’’tiādinā ca vohāritabbavohāro. Tassa pana vohārassa pavattiṭṭhānaṃ nāma saṅkhepato ime evāti āha ‘‘khandhā āyatanāni dhātuyo’’ti. Yasmā nibbānaṃ pubbabhāge saṅkhārānaṃ nirodhabhāveneva paññāpiyati ca, tasmā tassāpi khandhamukhena avacaritabbatā labbhatīti ‘‘paññāya avacaritabbaṃ khandhapañcaka’’nti vuttaṃ. Tenāha bhagavā ‘‘imasmiṃyeva byāmamatte kaḷevare sasaññimhi samanake lokañca paññapemi lokasamudayañca lokanirodhañca lokanirodhagāminiñca paṭipada’’nti. (Saṃ. ni. 1.107; a. ni. 4.45) paññāvacaranti vā tebhūmakadhammānametaṃ gahaṇanti ‘‘khandhapañcaka’’ntveva vuttaṃ, tasmā ‘‘yāvatā paññā’’ti etthāpi lokiyapaññāya eva gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Vaṭṭakathā hesāti. Tathā hi ‘‘yāvatā vaṭṭaṃ vaṭṭati’’ icceva vuttaṃ. Tenevāha ‘‘tantākulakapadasseva anusandhi dassito’’ti. Yasmā bhagavā diṭṭhisīsenettha vaṭṭakathaṃ kathetvā yathānusandhināpi vaṭṭakathaṃ kathesi, tasmā ‘‘tantākulakapadassevaanusandhi dassito’’ti sāvadhāraṇaṃ katvā vuttaṃ. Paṭiccasamuppādakathā panettha yāvadeva tassa gambhīrabhāvavibhāvanatthāya vitthāritā, vivaṭṭakathāpi samānā idha paccāmaṭṭhāti daṭṭhabbaṃ.
ಸತ್ತವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿವಣ್ಣನಾ
Sattaviññāṇaṭṭhitivaṇṇanā
೧೨೭. ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಗಚ್ಛನ್ತೋತಿ ಸಮಥಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಗಮನೇನ, ಮಗ್ಗಗಮನೇನ ಚ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಗಚ್ಛನ್ತೋ। ಉಭೋಹಿ ಭಾಗೇಹಿ ಮುಚ್ಚನತೋ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಸೋ ‘‘ಏವಂ ಅಸಮನುಪಸ್ಸನ್ತೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಯಾನಿಕೋತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಯೋ ಚ ನ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀತಿ ವುತ್ತೋ ಸೋ ಯಸ್ಮಾ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಾನನ್ತಿ ‘‘ಕಿತ್ತಾವತಾ ಚ, ಆನನ್ದ, ಅತ್ತಾನಂ ನ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೋ ನ ಪಞ್ಞಾಪೇತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೧೯), ‘‘ಯತೋ ಖೋ, ಆನನ್ದ, ಭಿಕ್ಖು ನೇವ ವೇದನಂ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೨೫ ಆದಯೋ) ಚ ಹೇಟ್ಠಾ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪುಥುಜ್ಜನಭಿಕ್ಖೂನಂ। ನಿಗಮನನ್ತಿ ನಿಸ್ಸರಣಂ। ನಾಮನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಾದಿನಾಮಂ।
127.Gacchantogacchantoti samathapaṭipattiyaṃ suppatiṭṭhito hutvā vipassanāgamanena, maggagamanena ca gacchanto gacchanto. Ubhohi bhāgehi muccanato ubhatobhāgavimutto nāma hoti. So ‘‘evaṃ asamanupassanto’’ti vutto vipassanāyānikoti katvā ‘‘yo ca na samanupassatīti vutto so yasmā gacchanto gacchanto paññāvimutto nāma hotī’’ti vuttaṃ. Heṭṭhā vuttānanti ‘‘kittāvatā ca, ānanda, attānaṃ na paññapento na paññāpetī’’tiādinā (dī. ni. 2.119), ‘‘yato kho, ānanda, bhikkhu neva vedanaṃ attānaṃ samanupassatī’’tiādinā (dī. ni. 2.125 ādayo) ca heṭṭhā pāḷiyaṃ āgatānaṃ dvinnaṃ puthujjanabhikkhūnaṃ. Nigamananti nissaraṇaṃ. Nāmanti paññāvimuttādināmaṃ.
ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ವುತ್ತಾತಿ ನಾನತ್ತಕಾಯನಾನತ್ತಸಞ್ಞಿತಾವಿಸೇಸವಿಸಿಟ್ಠಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ವುತ್ತಾ ಸತ್ತ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಯೋ। ತಂತಂಸತ್ತನಿಕಾಯಂ ಪತಿ ನಿಸ್ಸಯತೋ ಹಿ ನಾನತ್ತಕಾಯಾದಿತಾ ತಂಪರಿಯಾಪನ್ನಪಟಿಸನ್ಧಿಸಮುದಾಗತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ ತದಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಕಕಮ್ಮಭವಸ್ಸ ತಥಾ ಆಯೂಹಿತತ್ತಾ। ಚತಸ್ಸೋ ಆಗಮಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ರೂಪವೇದನಾಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧವಸೇನ ಚತಸ್ಸೋ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಯೋ ಆಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ ‘‘ರೂಪುಪಾಯಂ ವಾ ಆವುಸೋ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ತಿಟ್ಠಮಾನಂ ತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೧೧)। ವಿಞ್ಞಾಣಪತಿಟ್ಠಾನಸ್ಸಾತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಏತರಹಿ ಪತಿಟ್ಠಾನಕಾರಣಸ್ಸ। ಅತ್ಥತೋ ವುತ್ತವಿಸೇಸವಿಸಿಟ್ಠಾ ಪಞ್ಚವೋಕಾರೇ ರೂಪವೇದನಾಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಾ, ಚತುವೋಕಾರೇ ವೇದನಾದಯೋ ತಯೋ ಖನ್ಧಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸತ್ತಾವಾಸಭಾವಂ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ದ್ವೇ ಚ ಆಯತನಾನೀತಿ ದ್ವೇ ನಿವಾಸಟ್ಠಾನಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ನಿವಾಸಟ್ಠಾನಪರಿಯಾಯೋಪಿ ಆಯತನಸದ್ದೋ ಹೋತಿ ಯಥಾ ‘‘ದೇವಾಯತನದ್ವಯ’’ನ್ತಿ। ಸಬ್ಬನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿ ಆಯತನದ್ವಯನ್ತಿ ಸಕಲಂ। ತಸ್ಮಾ ಗಹಿತಂ ತತ್ಥ ಏಕಮೇವ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಪರಿಯಾದಾನಂ ಅನವಸೇಸಗ್ಗಹಣಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ ವಟ್ಟಂ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಆಯತನದ್ವಯಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾ।
Paṭisandhivasena vuttāti nānattakāyanānattasaññitāvisesavisiṭṭhapaṭisandhivasena vuttā satta viññāṇaṭṭhitiyo. Taṃtaṃsattanikāyaṃ pati nissayato hi nānattakāyāditā taṃpariyāpannapaṭisandhisamudāgatāti daṭṭhabbā tadabhinibbattakakammabhavassa tathā āyūhitattā. Catasso āgamissantīti rūpavedanāsaññāsaṅkhārakkhandhavasena catasso viññāṇaṭṭhitiyo āgamissanti ‘‘rūpupāyaṃ vā āvuso viññāṇaṃ tiṭṭhamānaṃ tiṭṭhatī’’tiādinā (dī. ni. 3.311). Viññāṇapatiṭṭhānassāti paṭisandhiviññāṇassa etarahi patiṭṭhānakāraṇassa. Atthato vuttavisesavisiṭṭhā pañcavokāre rūpavedanāsaññāsaṅkhārakkhandhā, catuvokāre vedanādayo tayo khandhā veditabbā. Sattāvāsabhāvaṃ upādāya ‘‘dve ca āyatanānīti dve nivāsaṭṭhānānī’’ti vuttaṃ. Nivāsaṭṭhānapariyāyopi āyatanasaddo hoti yathā ‘‘devāyatanadvaya’’nti. Sabbanti viññāṇaṭṭhiti āyatanadvayanti sakalaṃ. Tasmā gahitaṃ tattha ekameva aggahetvāti adhippāyo. Pariyādānaṃ anavasesaggahaṇaṃ na gacchati vaṭṭaṃ viññāṇaṭṭhitiāyatanadvayānaṃ aññamaññaantogadhattā.
ನಿದಸ್ಸನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ತಸ್ಮಾ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಮನುಸ್ಸಾತಿ ಯಥಾ ಮನುಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ವಿಸೇಸೋ ಹೋತಿಯೇವ ಸತಿಪಿ ಬಾಹಿರಸ್ಸ ಕಾರಕಸ್ಸ ಅಭೇದೇ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಸ್ಸ ಭಿನ್ನತ್ತಾ। ನಾನತ್ತಂ ಕಾಯೇ ಏತೇಸಂ, ನಾನತ್ತೋ ವಾ ಕಾಯೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ನಾನತ್ತಕಾಯಾ, ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ನೇಸನ್ತಿ ಮನುಸ್ಸಾನಂ। ನಾನತ್ತಾ ಸಞ್ಞಾ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಿನೋ। ಸುಖಸಮುಸ್ಸಯತೋ ವಿನಿಪಾತೋ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ವಿನಿಪಾತಿಕಾ ಸತಿಪಿ ದೇವಭಾವೇ ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವತೋ, ಅಪಾಯೇಸು ವಾ ಗತೋ ನತ್ಥಿ ನಿಪಾತೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ವಿನಿಪಾತಿಕಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಚತುಅಪಾಯವಿನಿಮುತ್ತಾ’’ತಿ। ಧಮ್ಮಪದನ್ತಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಿಧಮ್ಮಕೋಟ್ಠಾಸಂ। ವಿಜಾನಿಯಾತಿ ಸುತಮಯೇನ ತಾವ ಞಾಣೇನ ವಿಜಾನಿತ್ವಾ। ತದನುಸಾರೇನ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಂ ಪರಿಬ್ರೂಹನ್ತೋ ಸೀಲವಿಸುದ್ಧಿಆದಿಕಂ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಅಪಿ ಪಟಿಪಜ್ಜೇಮ। ಸಾ ಚ ಪಟಿಪತ್ತಿ ಹಿತಾಯ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾದಿಸಕಲಹಿತಾಯ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸಿಯಾ। ಇದಾನಿ ತತ್ಥ ಸೀಲಪಟಿಪತ್ತಿಂ ತಾವ ವಿಭಾಗೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಾಣೇಸು ಚಾ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ।
Nidassanatthe nipāto, tasmā seyyathāpi manussāti yathā manussāti vuttaṃ hoti. Viseso hotiyeva satipi bāhirassa kārakassa abhede ajjhattikassa bhinnattā. Nānattaṃ kāye etesaṃ, nānatto vā kāyo etesanti nānattakāyā, iminā nayena sesapadesupi attho veditabbo. Nesanti manussānaṃ. Nānattā saññā etesaṃ atthīti nānattasaññino. Sukhasamussayato vinipāto etesaṃ atthīti vinipātikā satipi devabhāve dibbasampattiyā abhāvato, apāyesu vā gato natthi nipāto etesanti vinipātikā. Tenāha ‘‘catuapāyavinimuttā’’ti. Dhammapadanti satipaṭṭhānādidhammakoṭṭhāsaṃ. Vijāniyāti sutamayena tāva ñāṇena vijānitvā. Tadanusārena yonisomanasikāraṃ paribrūhanto sīlavisuddhiādikaṃ sammāpaṭipattiṃ api paṭipajjema. Sā ca paṭipatti hitāya diṭṭhadhammikādisakalahitāya amhākaṃ siyā. Idāni tattha sīlapaṭipattiṃ tāva vibhāgena dassento ‘‘pāṇesu cā’’ti gāthamāha.
ಬ್ರಹ್ಮಕಾಯೇ ಪಠಮಜ್ಝಾನನಿಬ್ಬತ್ತೇ ಬ್ರಹ್ಮಸಮೂಹೇ, ಬ್ರಹ್ಮನಿಕಾಯೇ ವಾ ಭವಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮಕಾಯಿಕಾ। ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಪರಿಸಾಯ ಭವಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮಪಾರಿಸಜ್ಜಾ ತಸ್ಸ ಪರಿಚಾರಕಟ್ಠಾನೇ ಠಿತತ್ತಾ। ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಪುರೋಹಿತಟ್ಠಾನೇ ಠಿತಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮಪುರೋಹಿತಾ । ಆಯುವಣ್ಣಾದೀಹಿ ಮಹನ್ತೋ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋತಿ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮುನೋ। ಸತಿಪಿ ತೇಸಂ ತಿವಿಧಾನಮ್ಪಿ ಪಠಮೇನ ಝಾನೇನ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಭಾವೇ ಝಾನಸ್ಸ ಪನ ಪವತ್ತಿಭೇದೇನ ಅಯಂ ವಿಸೇಸೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಪಾರಿಸಜ್ಜಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಪರಿತ್ತೇನಾತಿ ಹೀನೇನ, ಸಾ ಚಸ್ಸ ಹೀನತಾ ಛನ್ದಾದೀನಂ ಹೀನತಾಯ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಪಟಿಲದ್ಧಮತ್ತಂ ವಾ ಹೀನಂ। ಕಪ್ಪಸ್ಸಾತಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಕಪ್ಪಸ್ಸ। ಹೀನಪಣೀತಾನಂ ಮಜ್ಝೇ ಭವತ್ತಾ ಮಜ್ಝಿಮೇನ, ಸಾ ಚಸ್ಸ ಮಜ್ಝಿಮತಾ ಛನ್ದಾದೀನಂ ಮಜ್ಝಿಮತಾಯ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ನಾತಿಸುಭಾವಿತಂ ವಾ ಮಜ್ಝಿಮಂ। ಉಪಡ್ಢಕಪ್ಪೋತಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಕಪ್ಪಸ್ಸ ಉಪಡ್ಢಕಪ್ಪೋ। ವಿಪ್ಫಾರಿಕತರೋತಿ ಬ್ರಹ್ಮಪಾರಿಸಜ್ಜೇಹಿ ಪಮಾಣತೋ ವಿಪುಲತರೋ, ಸಭಾವತೋ ಉಳಾರತರೋ ಚ ಹೋತಿ। ಸಭಾವೇನಪಿ ಹಿ ಉಳಾರತರೋವ, ತಂ ಪನೇತ್ಥ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ। ತಥಾ ಹಿ ಪರಿತ್ತಾಭಾದೀನಂ, ಪರಿತ್ತಸುಭಾದೀನಞ್ಚ ಕಾಯೇ ಸತಿಪಿ ಸಭಾವವೇಮತ್ತೇ ಏಕತ್ತವಸೇನೇವ ವವತ್ಥಾಪೀಯತೀತಿ ‘‘ಏಕತ್ತಕಾಯಾ’’ ತ್ವೇವ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಪಣೀತೇನಾತಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠೇನ, ಸಾ ಚಸ್ಸ ಉಕ್ಕಟ್ಠತಾ ಛನ್ದಾದೀನಂ ಉಕ್ಕಟ್ಠತಾಯ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಸುಭಾವಿತಂ ವಾ ಸಮ್ಮದೇವ ವಸಿಭಾವಂ ಪಾಪಿತಂ ಪಣೀತಂ ಪಧಾನಭಾವಂ ನೀತನ್ತಿ ಕತ್ವಾ, ಇಧಾಪಿ ಕಪ್ಪೋ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಕಪ್ಪವಸೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ಪರಿಪುಣ್ಣಸ್ಸ ಮಹಾಕಪ್ಪಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವತೋ। ಇತೀತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ। ತೇತಿ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಕಾಯಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ ತಿವಿಧಾಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ। ಸಞ್ಞಾಯ ಏಕತ್ತಾತಿ ತಿಹೇತುಕಭಾವೇನ ಸಞ್ಞಾಯ ಏಕತ್ತಸಭಾವತ್ತಾ । ನ ಹಿ ತಸ್ಸಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮವಸೇನ ಅಞ್ಞೋಪಿ ಕೋಚಿ ಭೇದೋ ಅತ್ಥಿ।
Brahmakāye paṭhamajjhānanibbatte brahmasamūhe, brahmanikāye vā bhavāti brahmakāyikā. Mahābrahmuno parisāya bhavāti brahmapārisajjā tassa paricārakaṭṭhāne ṭhitattā. Mahābrahmuno purohitaṭṭhāne ṭhitāti brahmapurohitā. Āyuvaṇṇādīhi mahanto brahmānoti mahābrahmuno. Satipi tesaṃ tividhānampi paṭhamena jhānena abhinibbattabhāve jhānassa pana pavattibhedena ayaṃ visesoti dassetuṃ ‘‘brahmapārisajjā panā’’tiādi vuttaṃ. Parittenāti hīnena, sā cassa hīnatā chandādīnaṃ hīnatāya veditabbā, paṭiladdhamattaṃ vā hīnaṃ. Kappassāti asaṅkhyeyyakappassa. Hīnapaṇītānaṃ majjhe bhavattā majjhimena, sā cassa majjhimatā chandādīnaṃ majjhimatāya veditabbā, paṭilabhitvā nātisubhāvitaṃ vā majjhimaṃ. Upaḍḍhakappoti asaṅkhyeyyakappassa upaḍḍhakappo. Vipphārikataroti brahmapārisajjehi pamāṇato vipulataro, sabhāvato uḷārataro ca hoti. Sabhāvenapi hi uḷāratarova, taṃ panettha appamāṇaṃ. Tathā hi parittābhādīnaṃ, parittasubhādīnañca kāye satipi sabhāvavematte ekattavaseneva vavatthāpīyatīti ‘‘ekattakāyā’’ tveva vuccanti. Paṇītenāti ukkaṭṭhena, sā cassa ukkaṭṭhatā chandādīnaṃ ukkaṭṭhatāya veditabbā, subhāvitaṃ vā sammadeva vasibhāvaṃ pāpitaṃ paṇītaṃ padhānabhāvaṃ nītanti katvā, idhāpi kappo asaṅkhyeyyakappavaseneva veditabbo paripuṇṇassa mahākappassa asambhavato. Itīti evaṃ vuttappakārena. Teti ‘‘brahmakāyikā’’ti vuttā tividhāpi brahmāno. Saññāya ekattāti tihetukabhāvena saññāya ekattasabhāvattā . Na hi tassā sampayuttadhammavasena aññopi koci bhedo atthi.
ಏವನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ನಾನತ್ತಕಾಯಏಕತ್ತಸಞ್ಞಿನೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
Evanti iminā nānattakāyaekattasaññinoti dasseti.
ದಣ್ಡಉಕ್ಕಾಯಾತಿ ದಣ್ಡದೀಪಿಕಾಯ। ಸರತೀತಿ ಧಾವತಿ ವಿಯ। ವಿಸ್ಸರತೀತಿ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಾ ವಿಯ ಧಾವತಿ । ದ್ವೇ ಕಪ್ಪಾತಿ ದ್ವೇ ಮಹಾಕಪ್ಪಾ। ಇತೋ ಪರೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ। ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ಆಭಸ್ಸರಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ಪರಿತ್ತಾಭಾ, ಅಪ್ಪಮಾಣಾಭಾಪಿ ಗಹಿತಾ।
Daṇḍaukkāyāti daṇḍadīpikāya. Saratīti dhāvati viya. Vissaratīti vippakiṇṇā viya dhāvati . Dve kappāti dve mahākappā. Ito paresupi eseva nayo. Idhāti imasmiṃ sutte. Ukkaṭṭhaparicchedavasena ābhassaraggahaṇeneva sabbepi te parittābhā, appamāṇābhāpi gahitā.
ಸೋಭನಾ ಪಭಾ ಸುಭಾ, ಸುಭಾಯ ಕಿಣ್ಣಾ ಸುಭಾಕಿಣ್ಣಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಆ-ಕಾರಸ್ಸ ರಸ್ಸತ್ತಂ, ಅನ್ತಿಮ-ಣ-ಕಾರಸ್ಸ ಹ-ಕಾರಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ಸುಭಕಿಣ್ಹಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂಪನ ನಿಚ್ಚಲಾಯ ಏಕಗ್ಘನಾಯ ಪಭಾಯ ಸುಭೋತಿ ಪರಿಯಾಯವಚನನ್ತಿ ‘‘ಸುಭೇನ ಓಕಿಣ್ಣಾ ವಿಕಿಣ್ಣಾ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ, ಏತ್ಥಾಪಿ ಅನ್ತಿಮ-ಣ-ಕಾರಸ್ಸ ಹ-ಕಾರಕರಣಂ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಮೇವ। ನ ಛಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಛಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಭಾ ಗಚ್ಛತಿ ಏಕಗ್ಘನತ್ತಾ। ಚತುತ್ಥವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಮೇವ ಭಜನ್ತಿ ಕಾಯಸ್ಸ, ಸಞ್ಞಾಯ ಚ ಏಕರೂಪತ್ತಾ। ವಿಪುಲಸನ್ತಸುಖಾಯುವಣ್ಣಾದಿಫಲತ್ತಾ ವೇಹಪ್ಫಲಾ। ಏತ್ಥಾತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಯಂ।
Sobhanā pabhā subhā, subhāya kiṇṇā subhākiṇṇāti vattabbe ā-kārassa rassattaṃ, antima-ṇa-kārassa ha-kārañca katvā ‘‘subhakiṇhā’’ti vuttā, aṭṭhakathāyaṃpana niccalāya ekagghanāya pabhāya subhoti pariyāyavacananti ‘‘subhena okiṇṇā vikiṇṇā’’ti attho vutto, etthāpi antima-ṇa-kārassa ha-kārakaraṇaṃ icchitabbameva. Na chijjitvā chijjitvā pabhā gacchati ekagghanattā. Catutthaviññāṇaṭṭhitimeva bhajanti kāyassa, saññāya ca ekarūpattā. Vipulasantasukhāyuvaṇṇādiphalattā vehapphalā. Etthāti viññāṇaṭṭhitiyaṃ.
ವಿವಟ್ಟಪಕ್ಖೇ ಠಿತಾ ನಪುನರಾವತ್ತನತೋ। ‘‘ನ ಸಬ್ಬಕಾಲಿಕಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಮೇವ ಅಸಬ್ಬಕಾಲಿಕತ್ತಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸೋಳಸಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಚ್ಚಯೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಸುದ್ಧಾವಾಸಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯನತೋ, ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ತತ್ಥ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಬುದ್ಧಸುಞ್ಞೇ ಲೋಕೇ ಸುಞ್ಞಂ ತಂ ಠಾನಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸುದ್ಧಾವಾಸಾ ನ ಸಬ್ಬಕಾಲಿಕಾ, ಖನ್ಧಾವಾರಟ್ಠಾನಸದಿಸಾ ಹೋನ್ತಿ ಸುದ್ಧಾವಾಸಭೂಮಿಯೋ। ಇಮಿನಾ ಸುತ್ತೇನ ಸುದ್ಧಾವಾಸಾನಂ ಸತ್ತಾವಾಸಭಾವದೀಪನೇನೇವ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಭಾವೋ ದೀಪಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ಸುದ್ಧಾವಾಸಾಪಿ ಸತ್ತಸು ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತೀಸು ಚತುತ್ಥವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಂ ನವಸು ಸತ್ತಾವಾಸೇಸು ಚತುತ್ಥಸತ್ತಾವಾಸಂಯೇವ ಭಜನ್ತಿ।
Vivaṭṭapakkhe ṭhitā napunarāvattanato. ‘‘Na sabbakālikā’’ti vatvā tameva asabbakālikattaṃ vibhāvetuṃ ‘‘kappasatasahassampī’’tiādi vuttaṃ. Soḷasakappasahassaccayena uppannānaṃ suddhāvāsabrahmānaṃ parinibbāyanato, aññesañca tattha anuppajjanato buddhasuññeloke suññaṃ taṃ ṭhānaṃ hoti, tasmā suddhāvāsā na sabbakālikā, khandhāvāraṭṭhānasadisā honti suddhāvāsabhūmiyo. Iminā suttena suddhāvāsānaṃ sattāvāsabhāvadīpaneneva viññāṇaṭṭhitibhāvo dīpito, tasmā suddhāvāsāpi sattasu viññāṇaṭṭhitīsu catutthaviññāṇaṭṭhitiṃ navasu sattāvāsesu catutthasattāvāsaṃyeva bhajanti.
ಸುಖುಮತ್ತಾತಿ ಸಙ್ಖಾರಾವಸೇಸಸುಖುಮಭಾವಪ್ಪತ್ತತ್ತಾ। ಪರಿಬ್ಯತ್ತವಿಞ್ಞಾಣಕಿಚ್ಚಾಭಾವತೋ ನೇವ ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ಸಬ್ಬಸೋ ಅವಿಞ್ಞಾಣಂ ನ ಹೋತೀತಿ ನಾವಿಞ್ಞಾಣಂ, ತಸ್ಮಾ ಪರಿಪ್ಫುಟವಿಞ್ಞಾಣಕಿಚ್ಚವನ್ತೀಸು ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತೀಸು ಅವತ್ವಾ।
Sukhumattāti saṅkhārāvasesasukhumabhāvappattattā. Paribyattaviññāṇakiccābhāvato neva viññāṇaṃ, sabbaso aviññāṇaṃ na hotīti nāviññāṇaṃ, tasmā paripphuṭaviññāṇakiccavantīsu viññāṇaṭṭhitīsu avatvā.
೧೨೮. ತಞ್ಚ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿನ್ತಿ ಪಠಮಂ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಂ। ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಸರೂಪತೋ, ಮನುಸ್ಸಾದಿವಿಭಾಗತೋ, ಸಙ್ಖೇಪತೋ, ‘‘ನಾಮಞ್ಚ ರೂಪಞ್ಚಾ’’ತಿ ಭೇದತೋ ಚ ಪಜಾನಾತಿ। ತಸ್ಸಾ ಸಮುದಯಞ್ಚಾತಿ ತಸ್ಸಾ ಪಠಮಾಯ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಯಾ ಪಞ್ಚವೀಸತಿವಿಧಂ ಸಮುದಯಞ್ಚ ಪಜಾನಾತಿ। ಅತ್ಥಙ್ಗಮೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅಸ್ಸಾದೇತಬ್ಬತೋ, ಅಸ್ಸಾದತೋ ಚ ಅಸ್ಸಾದಂ। ಅಯಂ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಭಾವೋ ಆದೀನವೋ। ಛನ್ದರಾಗೋ ವಿನೀಯತಿ ಏತೇನ, ಏತ್ಥ ವಾತಿ ಛನ್ದರಾಗವಿನಯೋ, ಸಹ ಮಗ್ಗೇನ ನಿಬ್ಬಾನಂ। ಛನ್ದರಾಗಪ್ಪಹಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಮಾನದಿಟ್ಠೀನಂ ವಸೇನಾಹನ್ತಿ ವಾ, ತಣ್ಹಾವಸೇನ ಮಮನ್ತಿ ವಾ ಅಭಿನನ್ದನಾಪಿ ಮಾನಸ್ಸ ಪರಿತಸ್ಸನಾ ವಿಯ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಸಬ್ಬೇಸು ಸೇಸೇಸು ಅಟ್ಠಸುಪಿ ವಾರೇಸು । ತತ್ಥಾತಿ ಉಪರಿ ತೀಸು ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತೀಸು ದುತಿಯಾಯತನೇಸು। ತತ್ಥ ಹಿ ರೂಪಂ ನತ್ಥಿ। ಪುನ ತತ್ಥಾತಿ ಪಠಮಾಯತನೇ। ತತ್ಥ ಹಿ ಏಕೋ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋವ। ಏತ್ಥಾತಿ ಚ ತಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಹಿ ರೂಪಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನತ್ತಾ ಆಹಾರವಸೇನ ಯೋಜನಾ ನ ಸಮ್ಭವತಿ।
128.Tañca viññāṇaṭṭhitinti paṭhamaṃ viññāṇaṭṭhitiṃ. Heṭṭhā vuttanayena sarūpato, manussādivibhāgato, saṅkhepato, ‘‘nāmañca rūpañcā’’ti bhedato ca pajānāti. Tassā samudayañcāti tassā paṭhamāya viññāṇaṭṭhitiyā pañcavīsatividhaṃ samudayañca pajānāti. Atthaṅgamepi eseva nayo. Assādetabbato, assādato ca assādaṃ. Ayaṃ aniccādibhāvo ādīnavo. Chandarāgo vinīyati etena, ettha vāti chandarāgavinayo, saha maggena nibbānaṃ. Chandarāgappahānanti etthāpi eseva nayo. Mānadiṭṭhīnaṃ vasenāhanti vā, taṇhāvasena mamanti vā abhinandanāpi mānassa paritassanā viya daṭṭhabbā. Sabbatthāti sabbesu sesesu aṭṭhasupi vāresu . Tatthāti upari tīsu viññāṇaṭṭhitīsu dutiyāyatanesu. Tattha hi rūpaṃ natthi. Puna tatthāti paṭhamāyatane. Tattha hi eko rūpakkhandhova. Etthāti ca tameva sandhāya vuttaṃ. Tattha hi rūpassa kammasamuṭṭhānattā āhāravasena yojanā na sambhavati.
ಯತೋ ಖೋತಿ ಏತ್ಥ ತೋ-ಸದ್ದೋ ದಾ-ಸದ್ದೋ ವಿಯ ಕಾಲವಚನೋ ‘‘ಯತೋ ಖೋ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ॰ ೨೧) ವಿಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯದಾ ಖೋ’’ತಿ। ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಕಞ್ಚಿಪಿ ಸಙ್ಖಾರಂ ‘‘ಏತಂ ಮಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ। ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೋತಿ ಅಟ್ಠನ್ನಂ ವಿಮೋಕ್ಖಾನಂ ಅನಧಿಗತತ್ತಾ ಸಾತಿಸಯಸ್ಸ ಸಮಾಧಿಬಲಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಪಞ್ಞಾಬಲೇನೇವ ವಿಮುತ್ತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಟ್ಠ ವಿಮೋಕ್ಖೇ ಅಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾಬಲೇನೇವಾ’’ತಿಆದಿ। ಅಪ್ಪವತ್ತಿನ್ತಿ ಆಯತಿಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ। ಪಜಾನನ್ತೋ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ವಾ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೋ, ಪಠಮಜ್ಝಾನಫಸ್ಸೇನ ವಿನಾ ಪರಿಜಾನನಾದಿಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಜಾನನ್ತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೋ ತೇಸಂ ಕಿಚ್ಚಾನಂ ಮತ್ಥಕಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ನಿಟ್ಠಿತಕಿಚ್ಚತಾಯ ವಿಸೇಸೇನ ಮುತ್ತೋತಿ ವಿಮುತ್ತೋ। ಸೋ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೋ। ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕೋತಿ ಸಮಥಭಾವನಾಸಿನೇಹಾಭಾವೇನ ಸುಕ್ಖಾ ಲೂಖಾ, ಅಸಿನಿದ್ಧಾ ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕೋ। ಠತ್ವಾತಿ ಪಾದಕಕರಣವಸೇನ ಠತ್ವಾ। ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿನ್ತಿ ಚ ಅಞ್ಞತರಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ, ಏಕೇಕಸ್ಮಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಞ್ಹಿಸ್ಸ ಪಞ್ಚವಿಧತಾ ಸಿಯಾ। ‘‘ನ ಹೇವ ಖೋ ಅಟ್ಠ ವಿಮೋಕ್ಖೇ ಕಾಯೇನ ಫುಸಿತ್ವಾ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಾತಿಸಯಸ್ಸ ಸಮಾಧಿಬಲಸ್ಸ ಅಭಾವೋ ದೀಪಿತೋ। ‘‘ಪಞ್ಞಾಯ ಚಸ್ಸ ದಿಸ್ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಾತಿಸಯಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಬಲಸ್ಸ ಭಾವೋ। ಪಞ್ಞಾಯ ಚಸ್ಸ ದಿಸ್ವಾ ಆಸವಾ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ನ ಆಸವಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ದಸ್ಸನಕಾರಣಾ ಪನ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾ ‘‘ದಿಸ್ವಾ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ದಸ್ಸನಾಯತ್ತಪರಿಕ್ಖಯತ್ತಾ ಏವ ಹಿ ದಸ್ಸನಂ ಆಸವಾನಂ ಖಯಸ್ಸ ಪುರಿಮಕಿರಿಯಾ ಹೋತಿ।
Yato khoti ettha to-saddo dā-saddo viya kālavacano ‘‘yato kho, sāriputta, bhikkhusaṅgho’’tiādīsu (pārā. 21) viyāti vuttaṃ ‘‘yadā kho’’ti. Aggahetvāti kañcipi saṅkhāraṃ ‘‘etaṃ mamā’’tiādinā aggahetvā. Paññāvimuttoti aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ anadhigatattā sātisayassa samādhibalassa abhāvato paññābaleneva vimutto. Tenāha ‘‘aṭṭha vimokkhe asacchikatvā paññābalenevā’’tiādi. Appavattinti āyatiṃ appavattiṃ katvā. Pajānanto vimuttoti vā paññāvimutto, paṭhamajjhānaphassena vinā parijānanādippakārehi cattāri saccāni jānanto paṭivijjhanto tesaṃ kiccānaṃ matthakappattiyā niṭṭhitakiccatāya visesena muttoti vimutto. So paññāvimutto. Sukkhavipassakoti samathabhāvanāsinehābhāvena sukkhā lūkhā, asiniddhā vā vipassanā etassāti sukkhavipassako. Ṭhatvāti pādakakaraṇavasena ṭhatvā. Aññatarasminti ca aññataraaññatarasmiṃ, ekekasminti attho. Evañhissa pañcavidhatā siyā. ‘‘Na heva kho aṭṭha vimokkhe kāyena phusitvā viharatī’’ti iminā sātisayassa samādhibalassa abhāvo dīpito. ‘‘Paññāya cassa disvā’’tiādinā sātisayassa paññābalassa bhāvo. Paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā hontīti na āsavā paññāya passanti, dassanakāraṇā pana parikkhīṇā ‘‘disvā parikkhīṇā’’ti vuttā. Dassanāyattaparikkhayattā eva hi dassanaṃ āsavānaṃ khayassa purimakiriyā hoti.
ಅಟ್ಠವಿಮೋಕ್ಖವಣ್ಣನಾ
Aṭṭhavimokkhavaṇṇanā
೧೨೯. ಏಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋತಿ ಸತ್ತಸು ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲೇಸು ಏಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ। ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಆದಿನಾ ಪರಿಜಾನನಾದಿವಸಪ್ಪ ವತ್ತನಿಗ್ಗಮನಞ್ಚ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತನಾಮಞ್ಚ। ಇತರಸ್ಸಾತಿ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಸ್ಸ। ಇಮೇ ಸನ್ಧಾಯ ಹಿ ಪುಬ್ಬೇ ‘‘ದ್ವಿನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖೂನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಕೇನಟ್ಠೇನಾತಿ ಕೇನ ಸಭಾವೇನ। ಸಭಾವೋ ಹಿ ಞಾಣೇನ ಯಾಥಾವತೋ ಅರಣೀಯತೋ ಞಾತಬ್ಬತೋ ‘‘ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಸೋ ಏವ ತ್ಥ-ಕಾರಸ್ಸ ಟ್ಠ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅಟ್ಠೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ಅಧಿಮುಚ್ಚನಟ್ಠೇನಾತಿ ಅಧಿಕಂ ಸವಿಸೇಸಂ ಮುಚ್ಚನಟ್ಠೇನ, ಏತೇನ ಸತಿಪಿ ಸಬ್ಬಸ್ಸಾಪಿ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಸ್ಸ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ವಿಮುತ್ತಭಾವೇ ಯೇನ ಭಾವನಾವಿಸೇಸೇನ ತಂ ಝಾನಂ ಸಾತಿಸಯಂ ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ವಿಮುಚ್ಚಿತ್ವಾ ಪವತ್ತತಿ, ಸೋ ಭಾವನಾವಿಸೇಸೋ ದೀಪಿತೋ। ಭವತಿ ಹಿ ಸಮಾನಜಾತಿಯುತ್ತೋಪಿ ಭಾವನಾವಿಸೇಸೇನ ಪವತ್ತಿಆಕಾರವಿಸೇಸೋ, ಯಥಾ ತಂ ಸದ್ಧಾವಿಮುತ್ತತಾ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ। ತಥಾ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇಹಿ ಸುಟ್ಠು ವಿಮುತ್ತತಾಯ , ಏವಂ ಅನಿಗ್ಗಹಿತಭಾವೇನ ನಿರಾಸಙ್ಕತಾಯ ಅಭಿರತಿವಸೇನ ಸುಟ್ಠು ಅಧಿಮುಚ್ಚನಟ್ಠೇನಪಿ ವಿಮೋಕ್ಖೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಆರಮ್ಮಣೇ ಚಾ’’ತಿಆದಿ। ಅಯಂ ಪನತ್ಥೋತಿ ಅಯಂ ಅಧಿಮುಚ್ಚನಟ್ಠೋ ಪಚ್ಛಿಮೇ ವಿಮೋಕ್ಖೇ ನಿರೋಧೇ ನತ್ಥಿ, ಕೇವಲೋ ವಿಮುತ್ತಟ್ಠೋ ಏವ ತತ್ಥ ಲಬ್ಭತಿ, ತಂ ಸಯಮೇವ ಪರತೋ ವಕ್ಖತಿ।
129.Ekassabhikkhunoti sattasu ariyapuggalesu ekassa bhikkhuno. Viññāṇaṭṭhitiādinā parijānanādivasappa vattaniggamanañca paññāvimuttanāmañca. Itarassāti ubhatobhāgavimuttassa. Ime sandhāya hi pubbe ‘‘dvinnaṃ bhikkhūna’’nti vuttaṃ. Kenaṭṭhenāti kena sabhāvena. Sabhāvo hi ñāṇena yāthāvato araṇīyato ñātabbato ‘‘attho’’ti vuccati, so eva ttha-kārassa ṭṭha-kāraṃ katvā ‘‘aṭṭho’’ti vutto. Adhimuccanaṭṭhenāti adhikaṃ savisesaṃ muccanaṭṭhena, etena satipi sabbassāpi rūpāvacarajjhānassa vikkhambhanavasena paṭipakkhato vimuttabhāve yena bhāvanāvisesena taṃ jhānaṃ sātisayaṃ paṭipakkhato vimuccitvā pavattati, so bhāvanāviseso dīpito. Bhavati hi samānajātiyuttopi bhāvanāvisesena pavattiākāraviseso, yathā taṃ saddhāvimuttatā diṭṭhippattassa. Tathā paccanīkadhammehi suṭṭhu vimuttatāya , evaṃ aniggahitabhāvena nirāsaṅkatāya abhirativasena suṭṭhu adhimuccanaṭṭhenapi vimokkho. Tenāha ‘‘ārammaṇe cā’’tiādi. Ayaṃ panatthoti ayaṃ adhimuccanaṭṭho pacchime vimokkhe nirodhe natthi, kevalo vimuttaṭṭho eva tattha labbhati, taṃ sayameva parato vakkhati.
ರೂಪೀತಿ ಯೇನಾಯಂ ಸಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನೇನ ರೂಪೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ, ತಂ ಯಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಹೇತುಭಾವೇನ ವಿಸಿಟ್ಠಂ ರೂಪಂ ಹೋತಿ, ಯೇನ ವಿಸಿಟ್ಠೇನ ರೂಪೇನ ‘‘ರೂಪೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚೇಯ್ಯ ರೂಪೀ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತಿಸಯತ್ಥದೀಪನತೋ, ತದೇವ ಸಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನರೂಪವಸೇನ ಪಟಿಲದ್ಧಂ ಝಾನಂ ಇಧ ಪರಮತ್ಥತೋ ರೂಪೀಭಾವಸಾಧಕನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿ। ರೂಪಜ್ಝಾನಂ ರೂಪಂ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ। ರೂಪಾನೀತಿ ಪನೇತ್ಥ ಪುರಿಮಪದಲೋಪೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ನೀಲಕಸಿಣಾದಿರೂಪಾನೀ’’ತಿ। ರೂಪೇ ಕಸಿಣರೂಪೇ ಸಞ್ಞಾ ರೂಪಸಞ್ಞಾ, ಸಾ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ರೂಪಸಞ್ಞೀ, ಸಞ್ಞಾಸೀಸೇನ ಝಾನಂ ವದತಿ। ತಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ಅರೂಪಸಞ್ಞೀ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ನ ರೂಪಸಞ್ಞೀ’’ತಿಆದಿ।
Rūpīti yenāyaṃ sasantatipariyāpannena rūpena samannāgato, taṃ yassa jhānassa hetubhāvena visiṭṭhaṃ rūpaṃ hoti, yena visiṭṭhena rūpena ‘‘rūpī’’ti vucceyya rūpī-saddassa atisayatthadīpanato, tadeva sasantatipariyāpannarūpavasena paṭiladdhaṃ jhānaṃ idha paramatthato rūpībhāvasādhakanti daṭṭhabbaṃ. Tenāha ‘‘ajjhatta’’ntiādi. Rūpajjhānaṃ rūpaṃ uttarapadalopena. Rūpānīti panettha purimapadalopo daṭṭhabbo. Tena vuttaṃ ‘‘nīlakasiṇādirūpānī’’ti. Rūpe kasiṇarūpe saññā rūpasaññā, sā etassa atthīti rūpasaññī, saññāsīsena jhānaṃ vadati. Tappaṭikkhepena arūpasaññī. Tenāha ‘‘ajjhattaṃ na rūpasaññī’’tiādi.
‘‘ಅನ್ತೋ ಅಪ್ಪನಾಯಂ ಸುಭನ್ತಿ ಆಭೋಗೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪುಬ್ಬಾಭೋಗವಸೇನ ತಥಾ ಅಧಿಮುತ್ತಿ ಸಿಯಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಏವಞ್ಹೇತ್ಥ ತಥಾವತ್ತಬ್ಬತಾಪತ್ತಿಚೋದನಾ ಸಮತ್ಥಿತಾ ಹೋತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಸುವಿಸುದ್ಧೇಸು ನೀಲಾದೀಸು ವಣ್ಣಕಸಿಣೇಸು ತತ್ಥ ಕತಾಧಿಕಾರಾನಂ ಅಭಿರತಿವಸೇನ ಸುಟ್ಠು ಅಧಿಮುಚ್ಚನಟ್ಠೋ ಸಮ್ಭವತಿ , ತಸ್ಮಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ತಥಾ ತತಿಯೋ ವಿಮೋಕ್ಖೋ ಸಂವಣ್ಣಿತೋ, ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಮೇತ್ತಾವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಾ ಭಾವನಾ ಸತ್ತೇ ಅಪ್ಪಟಿಕೂಲತೋ ದಹನ್ತಿ ತೇಸು ತತೋ ಅಧಿಮುಚ್ಚಿತ್ವಾವ ಪವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗೇ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೨೧೨) ‘‘ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಭಾವನಾ ಸುಭವಿಮೋಕ್ಖೋ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ತಯಿದಂ ಉಭಯಮ್ಪಿ ತೇನ ತೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ನ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
‘‘Anto appanāyaṃ subhanti ābhogo natthī’’ti iminā pubbābhogavasena tathā adhimutti siyāti dasseti. Evañhettha tathāvattabbatāpatticodanā samatthitā hoti. Yasmā suvisuddhesu nīlādīsu vaṇṇakasiṇesu tattha katādhikārānaṃ abhirativasena suṭṭhu adhimuccanaṭṭho sambhavati , tasmā aṭṭhakathāyaṃ tathā tatiyo vimokkho saṃvaṇṇito, yasmā pana mettāvasena pavattamānā bhāvanā satte appaṭikūlato dahanti tesu tato adhimuccitvāva pavattati, tasmā paṭisambhidāmagge (paṭi. ma. 212) ‘‘brahmavihārabhāvanā subhavimokkho’’ti vuttā, tayidaṃ ubhayampi tena tena pariyāyena vuttattā na virujjhatīti daṭṭhabbaṃ.
ಸಬ್ಬಸೋತಿ ಅನವಸೇಸತೋ। ನ ಹಿ ಚತುನ್ನಂ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಏಕದೇಸೋಪಿ ತತ್ಥ ಅವಸ್ಸಿಸ್ಸತಿ। ವಿಸುದ್ಧತ್ತಾತಿ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕಾಲೇ ನಿರೋಧಿತತ್ತಾ। ಉತ್ತಮೋ ವಿಮೋಕ್ಖೋ ನಾಮ ಅರಿಯೇಹೇವ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತೋ, ಅರಿಯಫಲಪರಿಯೋಸಾನತ್ತಾ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ನಿಬ್ಬಾನಪ್ಪತ್ತಿಭಾವತೋ ಚ।
Sabbasoti anavasesato. Na hi catunnaṃ arūpakkhandhānaṃ ekadesopi tattha avassissati. Visuddhattāti yathāparicchinnakāle nirodhitattā. Uttamo vimokkho nāma ariyeheva samāpajjitabbato, ariyaphalapariyosānattā diṭṭheva dhamme nibbānappattibhāvato ca.
೧೩೦. ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾತಿ ಪಠಮಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ। ಯಾವ ಪರಿಯೋಸಾನಾ ಸಮಾಪತ್ತಿ, ತಾವ। ಅಟ್ಠತ್ವಾತಿ ಕತ್ಥಚಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ ಅಟ್ಠಿತೋ ಏವ, ನಿರನ್ತರಮೇವ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ, ಉಪ್ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಚ ಸಮಾಪಜ್ಜತೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಸಞ್ಚರಣವಸೇನ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ಇಚ್ಛತಿ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತುಂ। ತತ್ಥ ‘‘ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ ಪವಿಸತೀ’’ತಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಸಮಙ್ಗೀಪುಗ್ಗಲೋ ತಂ ತಂ ಪವಿಟ್ಠೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ।
130.Ādito paṭṭhāyāti paṭhamasamāpattito paṭṭhāya. Yāva pariyosānā samāpatti, tāva. Aṭṭhatvāti katthaci samāpattiyaṃ aṭṭhito eva, nirantarameva paṭipāṭiyā, uppaṭipāṭiyā ca samāpajjatevāti attho. Tenāha ‘‘ito cito ca sañcaraṇavasena vutta’’nti. Icchati samāpajjituṃ. Tattha ‘‘samāpajjati pavisatī’’ti samāpattisamaṅgīpuggalo taṃ taṃ paviṭṭho viya hotīti katvā vuttaṃ.
ದ್ವೀಹಿ ಭಾಗೇಹಿ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಅರೂಪಜ್ಝಾನೇನ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿಮೋಕ್ಖೇನ, ಮಗ್ಗೇನ ಸಮುಚ್ಛೇದವಿಮೋಕ್ಖೇನಾತಿ ದ್ವೀಹಿ ವಿಮುಚ್ಚನಭಾಗೇಹಿ, ಅರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ರೂಪಕಾಯತೋ, ಮಗ್ಗೇನ ನಾಮಕಾಯತೋತಿ ದ್ವೀಹಿ ವಿಮುಚ್ಚಿತಬ್ಬಭಾಗೇಹಿ ಚ ವಿಮುತ್ತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ’’ತಿಆದಿ । ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಹಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ವಿಮುತ್ತೋ, ವಿಮುಚ್ಚನ್ತೋ ಚ ಕಿಲೇಸಾನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನೇಹಿ ಕಾಯದ್ವಯತೋ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ। ಗಾಥಾಯ ಚ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಲಾಭಿನೋ ಉಪಸಿವಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಭಗವತಾ ‘‘ನಾಮಕಾಯಾ ವಿಮುತ್ತೋ’’ತಿ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ ಮುನಿ ಅಕ್ಖಾತೋ। ತತ್ಥ ಅತ್ಥಂ ಪಲೇತೀತಿ ಅತ್ಥಂ ಗಚ್ಛತಿ। ನ ಉಪೇತಿ ಸಙ್ಖನ್ತಿ ‘‘ಅಸುಕಂ ನಾಮ ದಿಸಂ ಗತೋ’’ತಿ ವೋಹಾರಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ। ಏವಂ ಮುನಿ ನಾಮಕಾಯಾ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಏವಂ ಅರೂಪಂ ಉಪಪನ್ನೋ ಸೇಕ್ಖಮುನಿ ಪಕತಿಯಾ ಪುಬ್ಬೇವ ರೂಪಕಾಯಾ ವಿಮುತ್ತೋ, ತತ್ಥ ಚ ಚತುತ್ಥಮಗ್ಗಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ನಾಮಕಾಯಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞಾತತ್ತಾ ಪುನ ನಾಮಕಾಯಾಪಿ ವಿಮುತ್ತೋ। ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ ಖೀಣಾಸವೋ ಹುತ್ವಾ ಅನುಪಾದಾಯ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸಙ್ಖಾತಂ ಅತ್ಥಂ ಪಲೇತಿ ನ ಉಪೇತಿ ಸಙ್ಖಂ, ‘‘ಖತ್ತಿಯೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ’’ತಿ ಏವಂ ಆದಿಕಂ ಸಮಞ್ಞಂ ನ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Dvīhibhāgehi vimuttoti arūpajjhānena vikkhambhanavimokkhena, maggena samucchedavimokkhenāti dvīhi vimuccanabhāgehi, arūpasamāpattiyā rūpakāyato, maggena nāmakāyatoti dvīhi vimuccitabbabhāgehi ca vimutto. Tenāha ‘‘arūpasamāpattiyā’’tiādi . Vimuttoti hi kilesehi vimutto, vimuccanto ca kilesānaṃ vikkhambhanasamucchindanehi kāyadvayato vimuttoti ayamettha attho. Gāthāya ca ākiñcaññāyatanalābhino upasivabrāhmaṇassa bhagavatā ‘‘nāmakāyā vimutto’’ti ubhatobhāgavimutto muni akkhāto. Tattha atthaṃ paletīti atthaṃ gacchati. Na upeti saṅkhanti ‘‘asukaṃ nāma disaṃ gato’’ti vohāraṃ na gacchati. Evaṃ muni nāmakāyā vimuttoti evaṃ arūpaṃ upapanno sekkhamuni pakatiyā pubbeva rūpakāyā vimutto, tattha ca catutthamaggaṃ nibbattetvā nāmakāyassa pariññātattā puna nāmakāyāpi vimutto. Ubhatobhāgavimutto khīṇāsavo hutvā anupādāya parinibbānasaṅkhātaṃ atthaṃ paleti na upeti saṅkhaṃ, ‘‘khattiyo brāhmaṇo’’ti evaṃ ādikaṃ samaññaṃ na gacchatīti attho.
‘‘ಅಞ್ಞತರತೋ ವುಟ್ಠಾಯಾ’’ತಿ ಇದಂ ಕಿಂ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಲಾಭೀವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಉದಾಹು ಸಬ್ಬಾರುಪ್ಪಲಾಭೀವಸೇನಾತಿ ಯಥಿಚ್ಛಸಿ, ತಥಾ ಹೋತು, ಯದಿ ಸಬ್ಬಾರುಪ್ಪಲಾಭೀವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ನ ಕೋಚಿ ವಿರೋಧೋ। ಅಥ ತತ್ಥ ಅಞ್ಞತರಲಾಭೀವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ‘‘ಯತೋ ಖೋ, ಆನನ್ದ, ಭಿಕ್ಖು ಇಮೇ ಅಟ್ಠ ವಿಮೋಕ್ಖೇ ಅನುಲೋಮಮ್ಪಿ ಸಮಾಪಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದಿವಚನೇನ ವಿರುಜ್ಝೇಯ್ಯಾತಿ? ಯಸ್ಮಾ ಅರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನೇಸು ಏಕಸ್ಸಾಪಿ ಲಾಭೀ ‘‘ಅಟ್ಠವಿಮೋಕ್ಖಲಾಭೀ’’ ತ್ವೇವ ವುಚ್ಚತಿ ಅಟ್ಠವಿಮೋಕ್ಖೇ ಏಕದೇಸಸ್ಸಾಪಿ ತಂನಾಮದಾನಸಮತ್ಥತಾಸಮ್ಭವತೋ। ಅಯಞ್ಹಿ ಅಟ್ಠವಿಮೋಕ್ಖಸಮಞ್ಞಾ ಸಮುದಾಯೇ ವಿಯ ತದೇಕದೇಸೇಪಿ ನಿರುಳ್ಹಾಪತ್ತಿಸಮಞ್ಞಾ ವಿಯಾತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರತೋ ವುಟ್ಠಾಯಾ’’ತಿ। ‘‘ಪಞ್ಚವಿಧೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಛಬ್ಬಿಧತಂಪಿಸ್ಸ ಕೇಚಿ ಪರಿಕಪ್ಪೇನ್ತಿ, ತಂ ತೇಸಂ ಮತಿಮತ್ತಂ, ನಿಚ್ಛಿತೋವಾಯಂ ಪಞ್ಹೋ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯೇಹೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕೇಚಿ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಕೇಚೀತಿ ಉತ್ತರವಿಹಾರವಾಸಿನೋ, ಸಾರಸಮಾಸಾಚರಿಯಾ ಚ। ತೇ ಹಿ ‘‘ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋತಿ ಉಭಯಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ ಸಮಾಧಿವಿಪಸ್ಸನಾತೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ರೂಪಾವಚರಸಮಾಧಿನಾಪಿ ಸಮಾಧಿಪರಿಪನ್ಥತೋ ವಿಮುತ್ತಿಂ ಮಞ್ಞನ್ತಿ। ಏವಂ ರೂಪಜ್ಝಾನಭಾಗೇನ, ಅರೂಪಜ್ಝಾನಭಾಗೇನ ಚ ಉಭತೋ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಪಾಯಸಮಾನೋ। ‘‘ತಾದಿಸಮೇವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಯಾದಿಸಂ ಅರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಂ ಕಿಲೇಸವಿಕ್ಖಮ್ಭನೇ, ತಾದಿಸಂ ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಪೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಉಲ್ಲಙ್ಗೇತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ।
‘‘Aññatarato vuṭṭhāyā’’ti idaṃ kiṃ ākāsānañcāyatanādīsu aññataralābhīvasena vuttaṃ, udāhu sabbāruppalābhīvasenāti yathicchasi, tathā hotu, yadi sabbāruppalābhīvasena vuttaṃ, na koci virodho. Atha tattha aññataralābhīvasena vuttaṃ, ‘‘yato kho, ānanda, bhikkhu ime aṭṭha vimokkhe anulomampi samāpajjatī’’tiādivacanena virujjheyyāti? Yasmā arūpāvacarajjhānesu ekassāpi lābhī ‘‘aṭṭhavimokkhalābhī’’ tveva vuccati aṭṭhavimokkhe ekadesassāpi taṃnāmadānasamatthatāsambhavato. Ayañhi aṭṭhavimokkhasamaññā samudāye viya tadekadesepi niruḷhāpattisamaññā viyāti. Tena vuttaṃ ‘‘ākāsānañcāyatanādīsu aññatarato vuṭṭhāyā’’ti. ‘‘Pañcavidho hotī’’ti vatvā chabbidhataṃpissa keci parikappenti, taṃ tesaṃ matimattaṃ, nicchitovāyaṃ pañho pubbācariyehīti dassetuṃ ‘‘keci panā’’tiādi vuttaṃ. Tattha kecīti uttaravihāravāsino, sārasamāsācariyā ca. Te hi ‘‘ubhatobhāgavimuttoti ubhayabhāgavimutto samādhivipassanāto’’ti vatvā rūpāvacarasamādhināpi samādhiparipanthato vimuttiṃ maññanti. Evaṃ rūpajjhānabhāgena, arūpajjhānabhāgena ca ubhato vimuttoti pāyasamāno. ‘‘Tādisamevā’’ti iminā yādisaṃ arūpāvacarajjhānaṃ kilesavikkhambhane, tādisaṃ rūpāvacaracatutthajjhānaṃ pīti imamatthaṃ ullaṅgeti. Tenāha ‘‘tasmā’’tiādi.
ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಪಞ್ಹೋತಿ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಛಬ್ಬಿಧತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಪಞ್ಹೋ। ವಣ್ಣನಂ ನಿಸ್ಸಾಯಾತಿ ತಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥವಚನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ। ಚಿರೇನಾತಿ ಥೇರಸ್ಸ ಅಪರಭಾಗೇ ಚಿರೇನ ಕಾಲೇನ। ವಿನಿಚ್ಛಯನ್ತಿ ಸಂಸಯಛೇದಕಂ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಪತ್ತೋ। ತಂ ಪಞ್ಹನ್ತಿ ತಮತ್ಥಂ। ಞಾತುಂ ಇಚ್ಛಿತೋ ಹಿ ಅತ್ಥೋ ಪಞ್ಹೋ। ನ ಕೇನಚಿ ಸುತಪುಬ್ಬನ್ತಿ ಕೇನಚಿ ಕಿಞ್ಚಿ ನ ಸುತಪುಬ್ಬಂ, ಇದಂ ಅತ್ಥಜಾತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಂ, ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಕಿಲೇಸೇ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತೀತಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ-ಸದ್ದೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ಸಮುದಾಚರತೀತಿ ಪವತ್ತತಿ। ತತ್ಥ ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ಇಮೇ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ, ತೇನ ರೂಪಾವಚರಭಾವನತೋ ಆರುಪ್ಪಭಾವನಾ ಸವಿಸೇಸಂ ಕಿಲೇಸೇ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತಿ ರೂಪವಿರಾಗಭಾವನಾಭಾವತೋ , ಉಪರಿಭಾವನಾಭಾವತೋ ಚಾತಿ ದಸ್ಸೇತೀತಿ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಆರುಪ್ಪಭಾವನಾನಿದ್ದೇಸೇ ಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಸ್ಸೇವಂ ತಸ್ಮಿಂ ನಿಮಿತ್ತೇ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಚಿತ್ತಂ ಚಾರೇನ್ತಸ್ಸ ನೀವರಣಾನಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನ್ತಿ ಸತಿ ಸನ್ತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿಆದಿ, (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೨೮೧) ತಂ ಸಮತ್ಥತಂ ಹೋತೀತಿ। ಇದಂ ಸುತ್ತನ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲಪಞ್ಞತ್ತಿಪಾಠಮಾಹ (ಪು॰ ಪ॰ ನಿದ್ದೇಸ ೨೭)। ಸಬ್ಬಞ್ಹಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಅತ್ಥಸೂಚನಾದಿಅತ್ಥೇನ ಸುತ್ತನ್ತಿ ವುತ್ತೋ ವಾಯಮತ್ಥೋ। ಯಂ ಪನ ತತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮೇವ। ಅಟ್ಠನ್ನಂ ವಿಮೋಕ್ಖಾನಂ ಅನುಲೋಮಾದಿತೋ ಸಮಾಪಜ್ಜನೇನ ಸಾತಿಸಯಂ ಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಅಭಿಸಙ್ಖತತ್ತಾ, ಅಟ್ಠಮಞ್ಚ ಉತ್ತಮಂ ವಿಮೋಕ್ಖಂ ಪದಟ್ಠಾನಂ ಕತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಾಧಿಗಮೇನ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುಚ್ಚನತೋ ಚ ಇಮಾಯ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಬಸೇಟ್ಠತಾ ವೇದಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।
Ubhatobhāgavimuttapañhoti ubhatobhāgavimuttassa chabbidhataṃ nissāya uppannapañho. Vaṇṇanaṃ nissāyāti tassa padassa atthavacanaṃ nissāya. Cirenāti therassa aparabhāge cirena kālena. Vinicchayanti saṃsayachedakaṃ sanniṭṭhānaṃ patto.Taṃ pañhanti tamatthaṃ. Ñātuṃ icchito hi attho pañho. Na kenaci sutapubbanti kenaci kiñci na sutapubbaṃ, idaṃ atthajātanti adhippāyo. Kiñcāpi upekkhāsahagataṃ, kiñcāpi kilese vikkhambhetīti paccekaṃ kiñcāpi-saddo yojetabbo. Samudācaratīti pavattati. Tattha kāraṇamāha ‘‘ime hī’’tiādinā, tena rūpāvacarabhāvanato āruppabhāvanā savisesaṃ kilese vikkhambheti rūpavirāgabhāvanābhāvato , uparibhāvanābhāvato cāti dassetīti. Evañca katvā aṭṭhakathāyaṃ āruppabhāvanāniddese yaṃ vuttaṃ ‘‘tassevaṃ tasmiṃ nimitte punappunaṃ cittaṃ cārentassa nīvaraṇāni vikkhambhanti sati santiṭṭhatī’’tiādi, (visuddhi. 1.281) taṃ samatthataṃ hotīti. Idaṃ suttanti puggalapaññattipāṭhamāha (pu. pa. niddesa 27). Sabbañhi buddhavacanaṃ atthasūcanādiatthena suttanti vutto vāyamattho. Yaṃ pana tattha vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva. Aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ anulomādito samāpajjanena sātisayaṃ santānassa abhisaṅkhatattā, aṭṭhamañca uttamaṃ vimokkhaṃ padaṭṭhānaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā aggamaggādhigamena ubhatobhāgavimuccanato ca imāya ubhatobhāgavimuttiyā sabbaseṭṭhatā veditāti daṭṭhabbā.
ಮಹಾನಿದಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ।
Mahānidānasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ದೀಘನಿಕಾಯ • Dīghanikāya / ೨. ಮಹಾನಿದಾನಸುತ್ತಂ • 2. Mahānidānasuttaṃ
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ದೀಘ ನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ೨. ಮಹಾನಿದಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 2. Mahānidānasuttavaṇṇanā
