Library / Tipiṭaka / ཏིཔིཊཀ • Tipiṭaka / དཱིགྷནིཀཱཡ (ཊཱིཀཱ) • Dīghanikāya (ṭīkā)

    ༢. མཧཱནིདཱནསུཏྟཝཎྞནཱ

    2. Mahānidānasuttavaṇṇanā

    ནིདཱནཝཎྞནཱ

    Nidānavaṇṇanā

    ༩༥. ཛནཔདིནོཏི ཛནཔདཝནྟོ, ཛནཔདསྶ ཝཱ ཨིསྶརསཱམིནོ རཱཛཀུམཱརཱ གོཏྟཝསེན ཀུརཱུ ནཱམ། ཏེསཾ ནིཝཱསོ ཡདི ཨེཀོ ཛནཔདོ, ཀཐཾ བཧུཝཙནནྟི ཨཱཧ ‘‘རུལ༹ྷིསདྡེནཱ’’ཏི། ཨཀྑརཙིནྟཀཱ ཧི ཨཱིདིསེསུ ཋཱནེསུ ཡུཏྟེ ཝིཡ ཨཱིདིསལིངྒཝཙནཱནི ཨིཙྪནྟི། ཨཡམེཏྠ རུལ༹ྷི ཡཐཱ ཨཉྙཏྠཱཔི ‘‘ཨངྒེསུ ཝིཧརཏི, མལླེསུ ཝིཧརཏཱི’’ཏི ཙ། ཏབྦིསེསནེཔི ཛནཔདསདྡེ ཛཱཏིསདྡེ ཨེཀཝཙནམེཝ། ཨཊྛཀཐཱཙརིཡཱ པནཱཏི པན-སདྡོ ཝིསེསཏྠཛོཏནོ, ཏེན ‘‘པུཐུཨཏྠཝིསཡཏཱཡ ཨེཝེཏཾ པུཐུཝཙན’’ནྟི ‘‘བཧུཀེ པནཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཝཀྑམཱནཾ ཝིསེསཾ ཛོཏེཏི། སུཏྭཱཏི མནྡྷཱཏུམཧཱརཱཛསྶ ཨཱནུབྷཱཝདསྶནཱནུསཱརེན པརམྤརཱནུགཏཾ ཀཐཾ སུཏྭཱ། ཨནུསཾཡཱཡནྟེནཱཏི ཨནུཝིཙརནྟེན། ཨེཏེསཾ ཋཱནནྟི ཙནྡིམསཱུརིཡམུཁེན ཙཱཏུམཧཱརཱཛིཀབྷཝནམཱཧ། ཏེནཱཧ ‘‘ཏཏྠ ཨགམཱསཱི’’ཏིཨཱདི། སོཏི མནྡྷཱཏུམཧཱརཱཛཱ། ཏནྟི ཙཱཏུམཧཱརཱཛིཀརཛྫཾ། གཧེཏྭཱཏི སམྤཊིཙྪིཏྭཱ། པུན པུཙྪི པརིཎཱཡཀརཏནཾ།

    95.Janapadinoti janapadavanto, janapadassa vā issarasāmino rājakumārā gottavasena kurū nāma. Tesaṃ nivāso yadi eko janapado, kathaṃ bahuvacananti āha ‘‘ruḷhisaddenā’’ti. Akkharacintakā hi īdisesu ṭhānesu yutte viya īdisaliṅgavacanāni icchanti. Ayamettha ruḷhi yathā aññatthāpi ‘‘aṅgesu viharati, mallesu viharatī’’ti ca. Tabbisesanepi janapadasadde jātisadde ekavacanameva. Aṭṭhakathācariyā panāti pana-saddo visesatthajotano, tena ‘‘puthuatthavisayatāya evetaṃ puthuvacana’’nti ‘‘bahuke panā’’tiādinā vakkhamānaṃ visesaṃ joteti. Sutvāti mandhātumahārājassa ānubhāvadassanānusārena paramparānugataṃ kathaṃ sutvā. Anusaṃyāyantenāti anuvicarantena. Etesaṃ ṭhānanti candimasūriyamukhena cātumahārājikabhavanamāha. Tenāha ‘‘tattha agamāsī’’tiādi. Soti mandhātumahārājā. Tanti cātumahārājikarajjaṃ. Gahetvāti sampaṭicchitvā. Puna pucchi pariṇāyakaratanaṃ.

    དོཝཱརིཀབྷཱུམིཡཾ ཏིཊྛནྟི སུདྷམྨཱཡ དེཝསབྷཱཡ, དེཝཔུརསྶ ཙ ཙཏཱུསུ དྭཱརེསུ ཨཱརཀྑཱཡ ཨདྷིགཏཏྟཱ། ‘‘དིབྦརུཀྑསཧསྶཔཊིམཎྜིཏ’’ནྟི ཨིདཾ ‘‘ཙིཏྟལཏཱཝན’’ནྟིཨཱདཱིསུཔི ཡོཛེཏབྦཾ།

    Dovārikabhūmiyaṃ tiṭṭhanti sudhammāya devasabhāya, devapurassa ca catūsu dvāresu ārakkhāya adhigatattā. ‘‘Dibbarukkhasahassapaṭimaṇḍita’’nti idaṃ ‘‘cittalatāvana’’ntiādīsupi yojetabbaṃ.

    པཐཝིཡཾ པཏིཊྛཱསཱིཏི བྷསྶིཏྭཱ པཐཝིཡཱ ཨཱསནྣཊྛཱནེ ཨཊྛཱསི། ན ཧི ཙཀྐརཏནཾ བྷཱུམིཡཾ པཏཏི, ཏཐཱཋིཏཉྩ ནཙིརསྶེཝ ཨནྟརདྷཱཡི ཏེནཏྟབྷཱཝེན ཙཀྐཝཏྟིཨིསྶརིཡསྶ ཨབྷཱཝཏོ། ‘‘ཙིརཏརཾ ཀཱལཾ ཋཏྭཱ’’ཏི ཨཔརེ། རཱཛཱ ཨེཀཀོཝ ཨགམཱསི ཨཏྟནོ ཨཱནུབྷཱཝེན། མནུསྶབྷཱཝོཏི མནུསྶགནྡྷསརཱིརནིསྶནྡཱདིམནུསྶབྷཱཝོ། པཱཏུརཧོསཱིཏི དེཝལོཀེ པཝཏྟིཝིཔཱཀདཱཡིནོ ཨཔརཱཔརིཡཱཡ ཝེདནཱིཡསྶ ཀམྨསྶ ཀཏོཀཱསཏྟཱ སབྦདཱ སོལ༹སཝསྶུདྡེསིཀཏཱ མཱལཱམིལཱཡནཱདི དིབྦབྷཱཝོ པཱཏུརཧོསི། ཏདཱ མནུསྶཱནཾ ཨསངྑེཡྻཱཡུཀཏཱཡ སཀྐརཛྫཾ ཀཱརེཏྭཱ། ‘‘ཀིཾ མེ ཨིམིནཱ ཨུཔདྡྷརཛྫེནཱ’’ཏི ཨཏྲིཙྪཏཱཡ ཨཏིཏྟོཝ། མནུསྶལོཀེ ཨུཏུནོ ཀཀྑལ༹ཏཱཡ ཝཱཏཱཏཔེན ཕུཊྛགཏྟོ ཀཱལམཀཱསི།

    Pathaviyaṃ patiṭṭhāsīti bhassitvā pathaviyā āsannaṭṭhāne aṭṭhāsi. Na hi cakkaratanaṃ bhūmiyaṃ patati, tathāṭhitañca nacirasseva antaradhāyi tenattabhāvena cakkavattiissariyassa abhāvato. ‘‘Cirataraṃ kālaṃ ṭhatvā’’ti apare. Rājā ekakova agamāsi attano ānubhāvena. Manussabhāvoti manussagandhasarīranissandādimanussabhāvo. Pāturahosīti devaloke pavattivipākadāyino aparāpariyāya vedanīyassa kammassa katokāsattā sabbadā soḷasavassuddesikatā mālāmilāyanādi dibbabhāvo pāturahosi. Tadā manussānaṃ asaṅkheyyāyukatāya sakkarajjaṃ kāretvā. ‘‘Kiṃ me iminā upaddharajjenā’’ti atricchatāya atittova. Manussaloke utuno kakkhaḷatāya vātātapena phuṭṭhagatto kālamakāsi.

    ཨཝཡཝེསུ སིདྡྷོ ཝིསེསོ སམུདཱཡསྶ ཝིསེསཀོ ཧོཏཱིཏི ཨེཀམྤི རཊྛཾ བཧུཝཙནེན ཝོཧརིཡཏི།

    Avayavesu siddho viseso samudāyassa visesako hotīti ekampi raṭṭhaṃ bahuvacanena vohariyati.

    ད-ཀཱརེན ཨཏྠཾ ཝཎྞཡནྟི ནིརུཏྟིནཡེན། ཀམྨཱསོཏི ཀམྨཱསཔཱདོ ཝུཙྩཏི ཨུཏྟརཔདལོཔེན ཡཐཱ ‘‘རཱུཔབྷཝོ རཱུཔ’’ནྟི། ཀཐཾ པན སོ ‘‘ཀམྨཱསཔཱདོ’’ཏི ཝུཙྩཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཏསྶ ཀིརཱ’’ཏིཨཱདི། དམིཏོཏི ཨེཏྠ ཀཱིདིསཾ དམནཾ ཨདྷིཔྤེཏནྟི ཨཱཧ ‘‘པོརིསཱདབྷཱཝཏོ པཊིསེདྷིཏོ’’ཏི། ‘‘ཨིམེ པན ཐེརཱཏི མཛ྄ཛྷིམབྷཱཎཀཱ’’ཏི ཀེཙི། ཨཔརེ པན ‘‘ཨཊྛཀཐཱཙརིཡཱ’’ཏི, ‘‘དཱིགྷབྷཱཎཀཱ’’ཏི ཝདནྟི། ཨུབྷཡཐཱཔི ཙཱུལ༹ཀམྨཱསདམྨཾ སནྡྷཱཡ ཏཐཱ ཝདནྟི། ཡཀྑིནིཔུཏྟོ ཧི ཀམྨཱསཔཱདོ ཨལཱིནསཏྟུཀུམཱརཀཱལེ (ཙརིཡཱ॰ ༢.༧༥) བོདྷིསཏྟེན ཏཏྠ དམིཏོ། སུཏསོམཀཱལེ (ཛཱ॰ ༢.༢༡.༣༧༡) པན བཱརཱཎསིརཱཛཱ པོརིསཱདབྷཱཝཔཊིསེདྷནེན ཡཏྠ དམིཏོ, ཏཾ མཧཱཀམྨཱསདམྨཾ ནཱམ། ‘‘པུཏྟོ’’ཏི ཝཏྭཱ ‘‘ཨཏྲཛོ’’ཏི ཝཙནཾ ཨོརསཔུཏྟབྷཱཝདསྶནཏྠཾ།

    Da-kārena atthaṃ vaṇṇayanti niruttinayena. Kammāsoti kammāsapādo vuccati uttarapadalopena yathā ‘‘rūpabhavo rūpa’’nti. Kathaṃ pana so ‘‘kammāsapādo’’ti vuccatīti āha ‘‘tassa kirā’’tiādi. Damitoti ettha kīdisaṃ damanaṃ adhippetanti āha ‘‘porisādabhāvato paṭisedhito’’ti. ‘‘Ime pana therāti majjhimabhāṇakā’’ti keci. Apare pana ‘‘aṭṭhakathācariyā’’ti, ‘‘dīghabhāṇakā’’ti vadanti. Ubhayathāpi cūḷakammāsadammaṃ sandhāya tathā vadanti. Yakkhiniputto hi kammāsapādo alīnasattukumārakāle (cariyā. 2.75) bodhisattena tattha damito. Sutasomakāle (jā. 2.21.371) pana bārāṇasirājā porisādabhāvapaṭisedhanena yattha damito, taṃ mahākammāsadammaṃ nāma. ‘‘Putto’’ti vatvā ‘‘atrajo’’ti vacanaṃ orasaputtabhāvadassanatthaṃ.

    ཡེཧི ཨཱཝསིཏཔྤདེསོ ‘‘ཀུརུརཊྛ’’ནྟི ནཱམཾ ལབྷི, ཏེ ཨུཏྟརཀུརུཏོ ཨཱགཏམནུསྶཱ ཏཏྠ རཀྑིཏནིཡཱམེནེཝ པཉྩ སཱིལཱནི རཀྑིཾསུ། ཏེསཾ དིཊྛཱནུགཏིཡཱ པཙྪིམཛནཏཱཏི སོ དེསདྷམྨཝསེན ཨཝིཙྪེདཏོ པཝཏྟམཱནོ ཀུརུཝཏྟདྷམྨོཏི པཉྙཱཡིཏྠ། ཨཡཉྩ ཨཏྠོ ཀུརུདྷམྨཛཱཏཀེན དཱིཔེཏབྦོ། སོ ཨཔརབྷཱགེ པཋམཾ ཡཏྠ སཾཀིལིཊྛོ ཛཱཏོ, ཏཾ དསྶེཏུཾ ‘‘ཀུརུརཊྛཝཱསཱིན’’ནྟིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཡཏྠ བྷགཝཏོ ཝསནོཀཱསབྷཱུཏོ ཀོཙི ཝིཧཱརོ ན ཧོཏི, ཏཏྠ ཀེཝལཾ གོཙརགཱམཀིཏྟནཾ ནིདཱནཀཐཱཡ པཀཏི ཡཐཱ ཏཾ སཀྐེསུ ཝིཧརཏི དེཝདཧཾ ནཱམ སཀྱཱནཾ ནིགམོཏི ཨིམམཏྠཾ དསྶེནྟོ ‘‘ཨཝསནོཀཱསཏོ’’ཏིཨཱདིམཱཧ།

    Yehi āvasitappadeso ‘‘kururaṭṭha’’nti nāmaṃ labhi, te uttarakuruto āgatamanussā tattha rakkhitaniyāmeneva pañca sīlāni rakkhiṃsu. Tesaṃ diṭṭhānugatiyā pacchimajanatāti so desadhammavasena avicchedato pavattamāno kuruvattadhammoti paññāyittha. Ayañca attho kurudhammajātakena dīpetabbo. So aparabhāge paṭhamaṃ yattha saṃkiliṭṭho jāto, taṃ dassetuṃ ‘‘kururaṭṭhavāsīna’’ntiādi vuttaṃ. Yattha bhagavato vasanokāsabhūto koci vihāro na hoti, tattha kevalaṃ gocaragāmakittanaṃ nidānakathāya pakati yathā taṃ sakkesu viharati devadahaṃ nāma sakyānaṃ nigamoti imamatthaṃ dassento ‘‘avasanokāsato’’tiādimāha.

    ‘‘ཨཱཡསྨཱ’’ཏི ཝཱ ‘‘དེཝཱནཾ པིཡཱ’’ཏི ཝཱ ‘‘ཏཏྲ བྷཝ’’ནྟི ཝཱ པིཡསམུདཱཧཱརོ ཨེསོཏི ཨཱཧ ‘‘ཨཱཡསྨཱཏི པིཡཝཙནམེཏ’’ནྟི། ཏཡིདཾ པིཡཝཙནཾ གརུགཱརཝཝསེན ཝུཙྩཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘གཱརཝཝཙནམེཏ’’ནྟི།

    ‘‘Āyasmā’’ti vā ‘‘devānaṃ piyā’’ti vā ‘‘tatra bhava’’nti vā piyasamudāhāro esoti āha ‘‘āyasmāti piyavacanameta’’nti. Tayidaṃ piyavacanaṃ garugāravavasena vuccatīti āha ‘‘gāravavacanameta’’nti.

    ཨཏིདཱུརཨཙྩཱསནྣཝཛྫནེན ནཱཏིདཱུརནཱཙྩཱསནྣཾ ནཱམ གཧིཏཾ, ཏཾ པན ཨཝཀཾསཏོ ཨུབྷིནྣཾ པསཱརིཏཧཏྠཱནཾ སངྒྷཊྚནེན ཝེདིཏབྦཾ། ཙཀྑུནཱ ཙཀྑུཾ ཨཱཧཙྩ དཊྛབྦཾ ཧོཏི, ཏེནཱཔི ཨགཱརཝམེཝ ཀཏཾ ཧོཏི། གཱིཝཾ པརིཝཏྟེཏྭཱཏི པརིཝཏྟནཝསེན གཱིཝཾ པསཱརེཏྭཱ།

    Atidūraaccāsannavajjanena nātidūranāccāsannaṃ nāma gahitaṃ, taṃ pana avakaṃsato ubhinnaṃ pasāritahatthānaṃ saṅghaṭṭanena veditabbaṃ. Cakkhunā cakkhuṃ āhacca daṭṭhabbaṃ hoti, tenāpi agāravameva kataṃ hoti. Gīvaṃ parivattetvāti parivattanavasena gīvaṃ pasāretvā.

    ཀུལསངྒཧཏྠཱཡཱཏི ཀུལཱནུདྡཡཏཱཝསེན ཀུལཱནཾ ཨནུགྒཎྷནཏྠཱཡ སཧསྶབྷཎྜིཀཾ ནིཀྑིཔནྟོ ཝིཡ བྷིཀྑཔཊིགྒཎྷནེན ཏེསཾ མཧཏོ པུཉྙཱབྷིསནྡསྶ ཛནནེན། པཊིསམྨཛྫིཏྭཱཏི ཨནྟེཝཱསིཀེཧི སམྨཛྫནཊྛཱནཾ སཀྐཙྩཀཱརིཏཱཡ པུན སམྨཛྫིཏྭཱ། ཏིཀྑཏྟུནྟི ‘‘ཨཱདིཏོ པཊྛཱཡ ཨནྟ’’ནྟིཨཱདིནཱ ཝུཏྟཙཏུརཱཀཱརཱུཔསཉྷིཏེ ཏཡོ ཝཱརེ, ཏེནསྶ དྭཱདསཀྑཏྟུཾ སམྨསིཏབྷཱཝམཱཧ།

    Kulasaṅgahatthāyāti kulānuddayatāvasena kulānaṃ anuggaṇhanatthāya sahassabhaṇḍikaṃ nikkhipanto viya bhikkhapaṭiggaṇhanena tesaṃ mahato puññābhisandassa jananena. Paṭisammajjitvāti antevāsikehi sammajjanaṭṭhānaṃ sakkaccakāritāya puna sammajjitvā. Tikkhattunti ‘‘ādito paṭṭhāya anta’’ntiādinā vuttacaturākārūpasañhite tayo vāre, tenassa dvādasakkhattuṃ sammasitabhāvamāha.

    ཨམྷཱཀཾ བྷགཝཏོ གམྦྷཱིརབྷཱཝེནེཝ ཀཐིཏཏྟཱ སེསབུདྡྷེཧིཔི ཨེཝམེཝ ཀཐིཏོཏི དྷམྨནྭཡེ ཋཏྭཱ ཝུཏྟཾ ‘‘སབྦབུདྡྷེཧི…པེ॰… ཀཐིཏོ’’ཏི། སཱལིནྡནྟི སཔརིབྷཎྜཾ། ‘‘སིནེརུཾ ཨུཀྑིཔནྟོ ཝིཡཱ’’ཏི ཨིམིནཱ ཏཱདིསཱཡ དེསནཱཡ སུདུཀྐརབྷཱཝམཱཧ། སུཏྟམེཝ ‘‘སུཏྟནྟཀཐ’’ནྟི ཨཱཧ དྷམྨཀྑནྡྷབྷཱཝཏོ། ཡཐཱ ཝིནཡཔཎྞཏྟིབྷཱུམནྟརསམཡནྟརཱནཾ ཝིཛཱནནཾ ཨནཉྙསཱདྷཱརཎཾ སབྦཉྙུཏཉཱཎསྶེཝ ཝིསཡོ, ཨེཝཾ ཨནྟདྭཡཝིནིམུཏྟསྶ ཀཱརཀཝེདཀརཧིཏསྶ པཙྩཡཱཀཱརསྶ ཝིབྷཛནཾ པཱིཏི དསྶེཏུཾ ‘‘བུདྡྷཱནཉྷཱི’’ཏིཨཱདི ཨཱརདྡྷཾ། ཏཏྠ ཋཱནཱནཱིཏི ཀཱརཎཱནི། གཛྫིཏཾ མཧནྟཾ ཧོཏཱིཏི ཏཾ དེསེཏབྦསྶེཝ ཨནེཀཝིདྷཏཱཡ, དུཝིཉྙེཡྻཏཱཡ ཙ ནཱནཱནཡེཧི པཝཏྟམཱནཾ དེསནཱགཛྫིཏཾ མཧནྟཾ ཝིཔུལཾ, བཧུབྷེདཉྩ ཧོཏི། ཉཱཎཾ ཨནུཔཝིསཏཱིཏི ཏཏོ ཨེཝ དེསནཱཉཱཎཾ དེསེཏབྦདྷམྨེ ཝིབྷཱགསོ ཀུརུམཱནཾ ཨནུ ཨནུ པཝིསཏི, ཏེན ཨནུཔཝིསྶ ཋིཏཾ ཝིཡ ཧོཏཱིཏི ཨཏྠོ། བུདྡྷཉཱཎསྶ མཧནྟབྷཱཝོ པཉྙཱཡཏཱིཏི ཨེཝཾཝིདྷསྶ ནཱམ དྷམྨསྶ དེསཀཾ, པཊིཝེདྷཀཉྩཱཏི བུདྡྷཱནཾ དེསནཱཉཱཎསྶ, པཊིཝེདྷཉཱཎསྶ ཙ ཨུལཱ༹རབྷཱཝོ པཱཀཊོ ཧོཏི། ཨེཏྠ ཙ ཀིཉྩཱཔི ‘‘སབྦཾ ཝཙཱིཀམྨཾ བུདྡྷསྶ བྷགཝཏོ ཉཱཎཔུབྦངྒམཾ ཉཱཎཱནུཔརིཝཏྟ’’ནྟི (མཧཱནི॰ ༦༩, ༡༦༩; ཙཱུལ༹ནི॰ ༨༥; པཊི॰ མ॰ ༣.༥; ནེཏྟི॰ ༡༤) ཝཙནཏོ སབྦཱཔི བྷགཝཏོ དེསནཱ ཉཱཎརཧིཏཱ ནཏྠི, སཱིཧསམཱནཝུཏྟིཏཱཡ སབྦཏྠ སམཱནཔྤཝཏྟི། དེསེཏབྦཝསེན པན དེསནཱ ཝིསེསཏོ ཉཱཎེན ཨནུཔཝིཊྛཱ, གམྦྷཱིརཏརཱ ཙ ཧོཏཱིཏི དཊྛབྦཾ། ཀཐཾ པན ཝིནཡཔཉྙཏྟིཾ པཏྭཱ དེསནཱ ཏིལཀྑཎབྦྷཱཧཏཱ སུཉྙཏཔཊིསཾཡུཏྟཱ ཧོཏཱིཏི? ཏཏྠཱཔི སནྣིསིནྣཔརིསཱཡ ཨཛ྄ཛྷཱསཡཱནུརཱུཔཾ པཝཏྟམཱནཱ དེསནཱ སངྑཱརཱནཾ ཨནིཙྩཏཱདིཝིབྷཱཝནཾ, སབྦདྷམྨཱནཾ ཨཏྟཏྟནིཡཏཱབྷཱཝཔྤཀཱསནཉྩ ཧོཏི། ཏེནེཝཱཧ ‘‘ཨནེཀཔརིཡཱཡེན དྷམྨིཾ ཀཐཾ ཀཏྭཱ’’ཏིཨཱདི།

    Amhākaṃ bhagavato gambhīrabhāveneva kathitattā sesabuddhehipi evameva kathitoti dhammanvaye ṭhatvā vuttaṃ ‘‘sabbabuddhehi…pe… kathito’’ti. Sālindanti saparibhaṇḍaṃ. ‘‘Sineruṃ ukkhipantoviyā’’ti iminā tādisāya desanāya sudukkarabhāvamāha. Suttameva ‘‘suttantakatha’’nti āha dhammakkhandhabhāvato. Yathā vinayapaṇṇattibhūmantarasamayantarānaṃ vijānanaṃ anaññasādhāraṇaṃ sabbaññutañāṇasseva visayo, evaṃ antadvayavinimuttassa kārakavedakarahitassa paccayākārassa vibhajanaṃ pīti dassetuṃ ‘‘buddhānañhī’’tiādi āraddhaṃ. Tattha ṭhānānīti kāraṇāni. Gajjitaṃ mahantaṃ hotīti taṃ desetabbasseva anekavidhatāya, duviññeyyatāya ca nānānayehi pavattamānaṃ desanāgajjitaṃ mahantaṃ vipulaṃ, bahubhedañca hoti. Ñāṇaṃ anupavisatīti tato eva desanāñāṇaṃ desetabbadhamme vibhāgaso kurumānaṃ anu anu pavisati, tena anupavissa ṭhitaṃ viya hotīti attho. Buddhañāṇassa mahantabhāvo paññāyatīti evaṃvidhassa nāma dhammassa desakaṃ, paṭivedhakañcāti buddhānaṃ desanāñāṇassa, paṭivedhañāṇassa ca uḷārabhāvo pākaṭo hoti. Ettha ca kiñcāpi ‘‘sabbaṃ vacīkammaṃ buddhassa bhagavato ñāṇapubbaṅgamaṃ ñāṇānuparivatta’’nti (mahāni. 69, 169; cūḷani. 85; paṭi. ma. 3.5; netti. 14) vacanato sabbāpi bhagavato desanā ñāṇarahitā natthi, sīhasamānavuttitāya sabbattha samānappavatti. Desetabbavasena pana desanā visesato ñāṇena anupaviṭṭhā, gambhīratarā ca hotīti daṭṭhabbaṃ. Kathaṃ pana vinayapaññattiṃ patvā desanā tilakkhaṇabbhāhatā suññatapaṭisaṃyuttā hotīti? Tatthāpi sannisinnaparisāya ajjhāsayānurūpaṃ pavattamānā desanā saṅkhārānaṃ aniccatādivibhāvanaṃ, sabbadhammānaṃ attattaniyatābhāvappakāsanañca hoti. Tenevāha ‘‘anekapariyāyena dhammiṃ kathaṃ katvā’’tiādi.

    ཨཱཔཛྫཱཏི པཏྭཱ ཡཐཱ ཉཱཎཀོཉྩནཱདཾ ཝིསྶཛྫེཏི, ཨེཝཾ པཱཔུཎིཏྭཱ།

    Āpajjāti patvā yathā ñāṇakoñcanādaṃ vissajjeti, evaṃ pāpuṇitvā.

    པམཱཎཱཏིཀྐམེཏི ཨཔརིམཱཎཏྠེ ‘‘ཡཱཝཉྩིདཾ ཏེན བྷགཝཏཱ’’ཏིཨཱདཱིསུ (དཱི॰ ནི॰ ༡.༤) ཝིཡ། ཨཔརིམེཡྻབྷཱཝཛོཏནོ ཧི ཨཡཾ ཡཱཝ-སདྡོ། ཏེནཱཧ ‘‘ཨཏིགམྦྷཱིརོ ཨཏྠོ’’ཏི། ཨཝབྷཱསཏཱིཏི ཉཱཡཏི ཨུཔཊྛཱཏི། ཉཱཎསྶ ཏཐཱ ཨུཔཊྛཱནཉྷི སནྡྷཱཡ ‘‘དིསྶཏཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ། ནནུ ཨེས པཊིཙྩསམུཔྤཱདོ ཨེཀནྟགམྦྷཱིརོཝ, ཏཏྠ ཀསྨཱ གམྦྷཱིརཱཝབྷཱསཏཱ ཛོཏིཏཱཏི? སཙྩམེཏཾ, ཨེཀནྟགམྦྷཱིརཏཱདསྶནཏྠམེཝ པནསྶ གམྦྷཱིརཱཝབྷཱསགྒཧཎཾ། ཏསྨཱ ཨཉྙཏྠ ལབྦྷམཱནཾ ཙཏུཀོཊིཀཾ བྱཏིརེཀམུཁེན ནིདསྶེཏྭཱ ཏཾ ཨེཝསྶ ཨེཀནྟགམྦྷཱིརཏཾ ཝིབྷཱཝེཏུཾ ‘‘ཨེཀཉྷཱི’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཨེཏཾ ནཏྠཱིཏི ཨགམྦྷཱིརོ, ཨགམྦྷཱིརཱཝབྷཱསོ ཙཱཏི ཨེཏཾ དྭཡཾ ནཏྠི, ཏེན ཡཐཱདསྶིཏེ ཙཏུཀོཊིཀེ པཙྪིམཱ ཨེཀ ཀོཊི ལབྦྷཏཱིཏི དསྶེཏི། ཏེནཱཧ ‘‘ཨཡཉྷཱི’’ཏིཨཱདི།

    Pamāṇātikkameti aparimāṇatthe ‘‘yāvañcidaṃ tena bhagavatā’’tiādīsu (dī. ni. 1.4) viya. Aparimeyyabhāvajotano hi ayaṃ yāva-saddo. Tenāha ‘‘atigambhīro attho’’ti. Avabhāsatīti ñāyati upaṭṭhāti. Ñāṇassa tathā upaṭṭhānañhi sandhāya ‘‘dissatī’’ti vuttaṃ. Nanu esa paṭiccasamuppādo ekantagambhīrova, tattha kasmā gambhīrāvabhāsatā jotitāti? Saccametaṃ, ekantagambhīratādassanatthameva panassa gambhīrāvabhāsaggahaṇaṃ. Tasmā aññattha labbhamānaṃ catukoṭikaṃ byatirekamukhena nidassetvā taṃ evassa ekantagambhīrataṃ vibhāvetuṃ ‘‘ekañhī’’tiādi vuttaṃ. Etaṃ natthīti agambhīro, agambhīrāvabhāso cāti etaṃ dvayaṃ natthi, tena yathādassite catukoṭike pacchimā eka koṭi labbhatīti dasseti. Tenāha ‘‘ayañhī’’tiādi.

    ཡེཧི གམྦྷཱིརབྷཱཝེཧི པཊིཙྩསམུཔྤཱདོ ‘‘གམྦྷཱིརོ’’ཏི ཝུཙྩཏི, ཏེ ཙཏཱུཧི ཨུཔམཱཧི ཨུལླིངྒེནྟོ ‘‘བྷཝགྒགྒཧཎཱཡཱ’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ཡཐཱ བྷཝགྒཾ ཧཏྠཾ པསཱརེཏྭཱ གཧེཏུཾ ན སཀྐཱ དཱུརབྷཱཝཏོ, ཨེཝཾ སངྑཱརཱདཱིནཾ ཨཝིཛྫཱདིཔཙྩཡསམྦྷཱུཏསམུདཱགཏཊྛོ པཱཀཏིཀཉཱཎེན གཧེཏུཾ ན སཀྐཱ། ཡཐཱ སིནེརུཾ བྷིནྡིཏྭཱ མིཉྫཾ པབྦཏརསཾ པཱཀཏིཀཔུརིསེན ནཱིཧརིཏུཾ ན སཀྐཱ, ཨེཝཾ པཊིཙྩསམུཔྤཱདགཏེ དྷམྨཏྠཱདིཀེ པཱཀཏིཀཉཱཎེན བྷིནྡིཏྭཱ ཝིབྷཛྫ པཊིཝིཛ྄ཛྷནཝསེན ཛཱནིཏུཾ ན སཀྐཱ། ཡཐཱ མཧཱསམུདྡཾ པཱཀཏིཀཔུརིསསྶ བཱཧུདྭཡེན པདྷཱརིཏུཾ ན སཀྐཱ, ཨེཝཾ ཝེཔུལླཊྛེན མཧཱསམུདྡསདིསཾ པཊིཙྩསམུཔྤཱདཾ པཱཀཏིཀཉཱཎེན དེསནཱཝསེན པདྷཱརིཏུཾ ན སཀྐཱ། ཡཐཱ མཧཱཔཐཝིཾ པརིཝཏྟེཏྭཱ པཱཀཏིཀཔུརིསསྶ པཐཝོཛཾ གཧེཏུཾ ན སཀྐཱ, ཨེཝཾ ‘‘ཨིཏྠཾ ཨཝིཛྫཱདཡོ སངྑཱརཱདཱིནཾ པཙྩཡཱ ཧོནྟཱི’’ཏི ཏེསཾ པཙྩཡབྷཱཝོ པཱཀཏིཀཉཱཎེན ནཱིཧརིཏྭཱ གཧེཏུཾ ན སཀྐཱཏི། ཨེཝཾ ཙཏུབྦིདྷགམྦྷཱིརཏཱཝསེན ཙཏསྶོ ཨུཔམཱ ཡོཛེཏབྦཱ། པཱཀཏིཀཉཱཎཝསེན ཙཱཡམཏྠཡོཛནཱ ཀཏཱ དིཊྛསཙྩཱནཾ ཏཏྠ པཊིཝེདྷསབྷཱཝཏོ, ཏཐཱཔི ཡསྨཱ སཱཝཀཱནཾ, པཙྩེཀབུདྡྷཱནཉྩ ཏཏྠ སཔྤདེསམེཝ ཉཱཎཾ, བུདྡྷཱནཾཡེཝ ནིཔྤདེསཾ, ཏསྨཱ ཝུཏྟཾ ‘‘བུདྡྷཝིསཡཾ པཉྷ’’ནྟིཨཱདི།

    Yehi gambhīrabhāvehi paṭiccasamuppādo ‘‘gambhīro’’ti vuccati, te catūhi upamāhi ulliṅgento ‘‘bhavaggaggahaṇāyā’’tiādimāha. Yathā bhavaggaṃ hatthaṃ pasāretvā gahetuṃ na sakkā dūrabhāvato, evaṃ saṅkhārādīnaṃ avijjādipaccayasambhūtasamudāgataṭṭho pākatikañāṇena gahetuṃ na sakkā. Yathā sineruṃ bhinditvā miñjaṃ pabbatarasaṃ pākatikapurisena nīharituṃ na sakkā, evaṃ paṭiccasamuppādagate dhammatthādike pākatikañāṇena bhinditvā vibhajja paṭivijjhanavasena jānituṃ na sakkā. Yathā mahāsamuddaṃ pākatikapurisassa bāhudvayena padhārituṃ na sakkā, evaṃ vepullaṭṭhena mahāsamuddasadisaṃ paṭiccasamuppādaṃ pākatikañāṇena desanāvasena padhārituṃ na sakkā. Yathā mahāpathaviṃ parivattetvā pākatikapurisassa pathavojaṃ gahetuṃ na sakkā, evaṃ ‘‘itthaṃ avijjādayo saṅkhārādīnaṃ paccayā hontī’’ti tesaṃ paccayabhāvo pākatikañāṇena nīharitvā gahetuṃ na sakkāti. Evaṃ catubbidhagambhīratāvasena catasso upamā yojetabbā. Pākatikañāṇavasena cāyamatthayojanā katā diṭṭhasaccānaṃ tattha paṭivedhasabhāvato, tathāpi yasmā sāvakānaṃ, paccekabuddhānañca tattha sappadesameva ñāṇaṃ, buddhānaṃyeva nippadesaṃ, tasmā vuttaṃ ‘‘buddhavisayaṃ pañha’’ntiādi.

    ཨུསྶཱདེནྟོཏི པཉྙཱཡ ཨུཀྐཾསེནྟོ, ཨུགྒཎྷནྟོཏི ཨཏྠོ། ཨཔསཱདེནྟོཏི ནིབྦྷཙྪནྟོ, ནིགྒཎྷནྟོཏི ཨཏྠོ།

    Ussādentoti paññāya ukkaṃsento, uggaṇhantoti attho. Apasādentoti nibbhacchanto, niggaṇhantoti attho.

    ཨུསྶཱདནཱཝཎྞནཱ

    Ussādanāvaṇṇanā

    ཏེནཱཏི མཧཱཔཉྙཱབྷཱཝེན། ཏཏྠཱཏི ཐེརསྶ སཏིཔི ཨུཏྟཱནབྷཱཝེ, པཊིཙྩསམུཔྤཱདསྶཨཉྙེསཾ གམྦྷཱིརབྷཱཝེ། སུབྷོཛནརསཔུཊྛསྶཱཏི སུནྡརེན བྷོཛནརསེན པོསིཏསྶ། ཀཏཡོགསྶཱཏི ནིབདྡྷཔཡོགེན ཀཏཔརིཙཡསྶ། མལླཔཱསཱཎནྟི མལླེཧི མཧབྦལེཧེཝ ཨུཀྑིཔིཏབྦཔཱསཱཎཾ། ཀུཧིཾ ཨིམསྶ བྷཱརིཡཊྛཱནནྟི ཀསྨིཾ པསྶེ ཨིམསྶ པཱསཱཎསྶ གརུཏརཔྤདེསོཏི ཏསྶ སལླཧུཀབྷཱཝཾ དཱིཔེནྟོ ཝདཏི།

    Tenāti mahāpaññābhāvena. Tatthāti therassa satipi uttānabhāve, paṭiccasamuppādassaaññesaṃ gambhīrabhāve. Subhojanarasapuṭṭhassāti sundarena bhojanarasena positassa. Katayogassāti nibaddhapayogena kataparicayassa. Mallapāsāṇanti mallehi mahabbaleheva ukkhipitabbapāsāṇaṃ. Kuhiṃ imassa bhāriyaṭṭhānanti kasmiṃ passe imassa pāsāṇassa garutarappadesoti tassa sallahukabhāvaṃ dīpento vadati.

    ཏིམིརཔིངྒལེནེཝ དཱིཔེནྟི ཏསྶ མཧཱཝིཔྥཱརབྷཱཝཏོ། ཏེནཱཧ ‘‘ཏསྶ ཀིརཱ’’ཏིཨཱདི། པཀྐུཐཏཱིཏི པཀྐུཐནྟཾ ཝིཡ པརིཝཏྟཏི པརིཏོ ཝིཝཏྟཏི། ལཀྑཎཝཙནཉྷེཏཾ། པིཊྛིཡཾ སཀལིནཔདཀཱཔིཊྛཾ། ཀཱཡཱུཔཔནྣསྶཱཏི མཧཏཱ ཀཱཡེན ཨུཔེཏསྶ, མཧཱཀཱཡསྶཱཏི ཨཏྠོ།

    Timirapiṅgaleneva dīpenti tassa mahāvipphārabhāvato. Tenāha ‘‘tassa kirā’’tiādi. Pakkuthatīti pakkuthantaṃ viya parivattati parito vivattati. Lakkhaṇavacanañhetaṃ. Piṭṭhiyaṃ sakalinapadakāpiṭṭhaṃ. Kāyūpapannassāti mahatā kāyena upetassa, mahākāyassāti attho.

    པིཉྪཝཊྚཱིཏི པིཉྪཀལཱཔོ། སུཔཎྞཝཱཏནྟི ནཱགགྒཧཎཱདཱིསུ པཀྑཔཔྥོཊནཝསེན ཨུཔྤཛྫནཀཝཱཏཾ།

    Piñchavaṭṭīti piñchakalāpo. Supaṇṇavātanti nāgaggahaṇādīsu pakkhapapphoṭanavasena uppajjanakavātaṃ.

    པུབྦཱུཔནིསྶཡསམྤཏྟིཀཐཱཝཎྞནཱ

    Pubbūpanissayasampattikathāvaṇṇanā

    ‘‘པུབྦཱུཔནིསྶཡསམྤཏྟིཡཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཨུདྡིཊྛཀཱརཎཱནི ཝིཏྠཱརཏོ ཝིཝརིཏུཾ ‘‘ཨིཏོ ཀིརཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཏཏྠ ཨིཏོཏི ཨིཏོ ཀཔྤཏོ ། སཏསཧསྶིམེཏི སཏསཧསྶམེ། ཧཾསཱཝཏཱི ནཱམ ནགརཾ ཨཧོསི ཛཱཏནགརཾ། དྷུརཔཏྟཱནཱིཏི བཱཧིརཔཏྟཱནི, ཡཱནི དཱིགྷཏམཱནི།

    ‘‘Pubbūpanissayasampattiyā’’tiādinā uddiṭṭhakāraṇāni vitthārato vivarituṃ ‘‘ito kirā’’tiādi vuttaṃ. Tattha itoti ito kappato . Satasahassimeti satasahassame. Haṃsāvatī nāma nagaraṃ ahosi jātanagaraṃ. Dhurapattānīti bāhirapattāni, yāni dīghatamāni.

    ཀནིཊྛབྷཱཏཱཏི ཝེམཱཏིཀབྷཱཏཱ ཀནིཊྛོ ཡཐཱ ཨམྷཱཀཾ བྷགཝཏོ ནནྡཏྠེརོ། བུདྡྷཱནཉྷི སཧོདརཱ བྷཱཏརོ ནཱམ ན ཧོནྟི། ཀཐཾ ཛེཊྛཱ ཏཱཝ ན ཨུཔྤཛྫནྟི, ཀནིཊྛཱནཾ པན ཨསམྦྷཝོ ཨེཝ། བྷོགནྟི ཝིབྷཝཾ། ཨུཔསནྟོཏི ཙོརཛནིཏསངྑོབྷཝཱུཔསམེན ཨུཔསནྟོ ཛནཔདོ།

    Kaniṭṭhabhātāti vemātikabhātā kaniṭṭho yathā amhākaṃ bhagavato nandatthero. Buddhānañhi sahodarā bhātaro nāma na honti. Kathaṃ jeṭṭhā tāva na uppajjanti, kaniṭṭhānaṃ pana asambhavo eva. Bhoganti vibhavaṃ. Upasantoti corajanitasaṅkhobhavūpasamena upasanto janapado.

    དྭེ སཱཊཀེ ནིཝཱསེཏྭཱཏི སཱཊཀདྭཡམེཝ ཨཏྟནོ ཀཱཡཔརིཧཱརིཀཾ ཀཏྭཱ ཨིཏརཾ སབྦསམྦྷཱརཾ ཨཏྟཏོ མོཙེཏྭཱ།

    Dve sāṭake nivāsetvāti sāṭakadvayameva attano kāyaparihārikaṃ katvā itaraṃ sabbasambhāraṃ attato mocetvā.

    པཏྟགྒཧཎཏྠནྟི ཨནྟོཔཀྑིཏྟཨུཎྷབྷོཛནཏྟཱ ཨཔརཱཔརཾ ཧཏྠེ པརིཝཏྟེནྟསྶ པཏྟགྒཧཎཏྠཾ། ཨུཏྟརིསཱཊཀནྟི ཨཏྟནོ ཨུཏྟརིསཱཊཀཾ། ཨེཏཱནི པཱཀཊཊྛཱནཱནཱིཏི ཨེཏཱནི ཡཐཱཝུཏྟཱནི བྷགཝཏོ དེསནཱཡ པཱཀཊཱནི ཐེརསྶ པུཉྙཀརཎཊྛཱནཱནི།

    Pattaggahaṇatthanti antopakkhittauṇhabhojanattā aparāparaṃ hatthe parivattentassa pattaggahaṇatthaṃ. Uttarisāṭakanti attano uttarisāṭakaṃ. Etānipākaṭaṭṭhānānīti etāni yathāvuttāni bhagavato desanāya pākaṭāni therassa puññakaraṇaṭṭhānāni.

    པཊིསནྡྷིཾ གཧེཏྭཱཏི ཨམྷཱཀཾ མཧཱབོདྷིསཏྟསྶ པཊིསནྡྷིགྒཧཎདིཝསེ ཨེཝ པཊིསནྡྷིཾ གཧེཏྭཱ།

    Paṭisandhiṃgahetvāti amhākaṃ mahābodhisattassa paṭisandhiggahaṇadivase eva paṭisandhiṃ gahetvā.

    ཏིཏྠཝཱསཱདིཝཎྞནཱ

    Titthavāsādivaṇṇanā

    ཨུགྒཧཎཾ པཱལི༹ཡཱ ཨུགྒཎྷནཾ། སཝནཾ ཨཏྠསཝནཾ། པརིཔུཙྪནཾ གཎྛིཊྛཱནེསུ ཨཏྠཔརིཔུཙྪནཾ། དྷཱརཎཾ པཱལི༹ཡཱཔི པཱལི༹ཨཏྠསྶཔི ཙིཏྟེ ཋཔནཾ། སབྦཉྩེཏཾ ཨིདྷ པཊིཙྩསམུཔྤཱདཝསེན ཝེདིཏབྦཾ།

    Uggahaṇaṃ pāḷiyā uggaṇhanaṃ. Savanaṃ atthasavanaṃ. Paripucchanaṃ gaṇṭhiṭṭhānesu atthaparipucchanaṃ. Dhāraṇaṃ pāḷiyāpi pāḷiatthassapi citte ṭhapanaṃ. Sabbañcetaṃ idha paṭiccasamuppādavasena veditabbaṃ.

    སོཏཱཔནྣཱནཉྩ…པེ॰.. ཨུཔཊྛཱཏིཏཏྠ སམྨོཧཝིདྡྷཾསནེན ‘‘ཡཾ ཀིཉྩི སམུདཡདྷམྨཾ, སབྦཾ ཏཾ ནིརོདྷདྷམྨ’’ནྟི (དཱི॰ ནི॰ ༡.༢༩༨; སཾ॰ ནི॰ ༥.༡༠༨༡; མཧཱཝ॰ ༡༦; ཙཱུལ༹ནི॰ ༤, ༧, ༨) ཨཏྟཔཙྩཀྑཝསེན ཨུཔཊྛཱནཏོ། ནཱམརཱུཔཔརིཙྪེདོཏི སཧ པཙྩཡེན ནཱམརཱུཔསྶ པརིཙྪིཛྫ ཨཝབོདྷོ།

    Sotāpannānañca…pe... upaṭṭhātitattha sammohaviddhaṃsanena ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti (dī. ni. 1.298; saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 16; cūḷani. 4, 7, 8) attapaccakkhavasena upaṭṭhānato. Nāmarūpaparicchedoti saha paccayena nāmarūpassa paricchijja avabodho.

    པཊིཙྩསམུཔྤཱདགམྦྷཱིརཏཱཝཎྞནཱ

    Paṭiccasamuppādagambhīratāvaṇṇanā

    ‘‘ཨཏྠགམྦྷཱིརཏཱཡཱ’’ཏིཨཱདིནཱ སངྑེཔཏོ ཝུཏྟམཏྠཾ ཝིཝརིཏུཾ ‘‘ཏཏྠཱ’’ཏིཨཱདི ཨཱརདྡྷཾ། ཛཱཏིཔཙྩཡསམྦྷཱུཏསམུདཱགཏཊྛོཏི ཛཱཏིཔཙྩཡཏོ སམྦྷཱུཏཾ ཧུཏྭཱ སཧིཏསྶ ཨཏྟནོ པཙྩཡཱནུརཱུཔསྶ ཛརཱམརཎསྶ ཨུདྡྷཾ ཨུདྡྷཾ ཨཱགཏབྷཱཝོ, ཨནུཔཝཏྟཏྠོཏི ཨཏྠོ། ཨཐ ཝཱ སམྦྷཱུཏཊྛོ ཙ སམུདཱགཏཊྛོ ཙ སམྦྷཱུཏསམུདཱགཏཊྛོ། ‘‘ན ཛཱཏིཏོ ཛརཱམརཎཾ ན ཧོཏི,’’ ན ཙ ཛཱཏིཾ ཝིནཱ ‘‘ཨཉྙཏོ ཧོཏཱི’’ཏི ཧི ཛཱཏིཔཙྩཡསམྦྷཱུཏཊྛོ ཝུཏྟོ, ཨིཏྠཉྩ ཛཱཏིཏོ སམུདཱགཙྪཏཱིཏི ཛཱཏིཔཙྩཡསམུདཱགཏཊྛོ, ཡཱ ཡཱ ཛཱཏི ཡཐཱ ཡཐཱ པཙྩཡོ ཧོཏི, ཏདནུརཱུཔཔཱཏུབྷཱཝོཏི ཨཏྠོ། སོ ཨནུཔཙིཏཀུསལསམྦྷཱརཱནཾ ཉཱཎསྶ ཏཏྠ ཨཔྤཏིཊྛཏཱཡ ཨགཱདྷཊྛེན གམྦྷཱིརོ། སེསཔདེསུཔི ཨེསེཝ ནཡོ།

    ‘‘Atthagambhīratāyā’’tiādinā saṅkhepato vuttamatthaṃ vivarituṃ ‘‘tatthā’’tiādi āraddhaṃ. Jātipaccayasambhūtasamudāgataṭṭhoti jātipaccayato sambhūtaṃ hutvā sahitassa attano paccayānurūpassa jarāmaraṇassa uddhaṃ uddhaṃ āgatabhāvo, anupavattatthoti attho. Atha vā sambhūtaṭṭho ca samudāgataṭṭho ca sambhūtasamudāgataṭṭho. ‘‘Na jātito jarāmaraṇaṃ na hoti,’’ na ca jātiṃ vinā ‘‘aññato hotī’’ti hi jātipaccayasambhūtaṭṭho vutto, itthañca jātito samudāgacchatīti jātipaccayasamudāgataṭṭho, yā yā jāti yathā yathā paccayo hoti, tadanurūpapātubhāvoti attho. So anupacitakusalasambhārānaṃ ñāṇassa tattha appatiṭṭhatāya agādhaṭṭhena gambhīro. Sesapadesupi eseva nayo.

    ཨཝིཛྫཱཡ སངྑཱརཱནཾ པཙྩཡཊྛོཏི ཡེནཱཀཱརེན ཡདཝཏྠཱ ཨཝིཛྫཱ སངྑཱརཱནཾ པཙྩཡོ ཧོཏི། ཡེན ཧི པཝཏྟིཨཱཀཱརེན, ཡཱཡ ཙ ཨཝཏྠཱཡ ཨཝཏྠིཏཱ ཨཝིཛྫཱ ཏེསཾ ཏེསཾ སངྑཱརཱནཾ པཙྩཡོ ཧོཏི, ཏདུབྷཡསྶཔི དུརཝབོདྷནཱིཡཏོ ཨཝིཛྫཱ སངྑཱརཱནཾ ནཝཧི ཨཱཀཱརེཧི པཙྩཡཊྛོ ཨནུཔཙིཏཀུསལསམྦྷཱརཱནཾ ཉཱཎསྶ ཏཏྠ ཨཔྤཏིཊྛཏཱཡ ཨགཱདྷཊྛེན གམྦྷཱིརོ། ཨེས ནཡོ སེསཔདེསུཔི།

    Avijjāya saṅkhārānaṃ paccayaṭṭhoti yenākārena yadavatthā avijjā saṅkhārānaṃ paccayo hoti. Yena hi pavattiākārena, yāya ca avatthāya avatthitā avijjā tesaṃ tesaṃ saṅkhārānaṃ paccayo hoti, tadubhayassapi duravabodhanīyato avijjā saṅkhārānaṃ navahi ākārehi paccayaṭṭho anupacitakusalasambhārānaṃ ñāṇassa tattha appatiṭṭhatāya agādhaṭṭhena gambhīro. Esa nayo sesapadesupi.

    ཀཏྠཙི ཨནུལོམཏོ དེསཱིཡཏི, ཀཏྠཙི པཊིལོམཏོཏི ཨིདྷ པན པཙྩཡུཔྤཱདཱ པཙྩཡུཔྤནྣུཔྤཱདསངྑཱཏོ ཨནུལོམོ, པཙྩཡནིརོདྷཱ པཙྩཡུཔྤནྣནིརོདྷསངྑཱཏོ ཙ པཊིལོམོ ཨདྷིཔྤེཏོ། ཨཱདིཏོ པན པཊྛཱཡ ཨནྟགམནཾ ཨནུལོམོ, ཨནྟཏོ ཙ ཨཱདིགམནཾ པཊིལོམོཏི ཨདྷིཔྤེཏོ། ཨཱདིཏོ པཊྛཱཡ ཨནུལོམདེསནཱཡ, ཨནྟཏོ པཊྛཱཡ པཊིལོམདེསནཱཡ ཙ ཏིསནྡྷི ཙཏུསངྑེཔོ། ‘‘ཨིམེ བྷིཀྑཝེ ཙཏྟཱརོ ཨཱཧཱརཱ ཀིཾ ནིདཱནཱ’’ཏིཨཱདིཀཱཡ (སཾ॰ ནི॰ ༢.༡༡) ཙ ཝེམཛ྄ཛྷཏོ པཊྛཱཡ པཊིལོམདེསནཱཡ, ‘‘ཙཀྑུཉྩ པཊིཙྩ རཱུཔེ ཙ ཨུཔྤཛྫཏི ཙཀྑུཝིཉྙཱཎཾ, ཏིཎྞཾ སངྒཏི ཕསྶོ, ཕསྶཔཙྩཡཱ ཝེདནཱ’’ཏིཨཱདིཀཱཡ (སཾ॰ ནི॰ ༢.༤༣, ༤༥) ཨནུལོམདེསནཱཡ ཙ དྭིསནྡྷི ཏིསངྑེཔོ། ‘‘སཾཡོཛནིཡེསུ བྷིཀྑཝེ དྷམྨེསུ ཨསྶཱདཱནུཔསྶིནོ ཝིཧརཏོ ཏཎྷཱ པཝཌྜྷཏི, ཏཎྷཱཔཙྩཡཱ ཨུཔཱདཱན’’ནྟིཨཱདཱིསུ (སཾ॰ ནི॰ ༢.༥༣, ༥༧) ཨེཀསནྡྷི དྭིསངྑེཔོ། ཨེཀངྒོ ཧི པཊིཙྩསམུཔྤཱདོ དེསིཏོ། ལབྦྷཏེཝ ཧི སོ ‘‘ཏཏྲ བྷིཀྑཝེ སུཏཝཱ ཨརིཡསཱཝཀོ པཊིཙྩསམུཔྤཱདཾཡེཝ སཱདྷུཀཾ ཡོནིསོ མནསི ཀརོཏི ‘ཨིཏི ཨིམསྨིཾ སཏི ཨིདཾ ཧོཏི…པེ॰… ནིརུཛ྄ཛྷཏཱི’ཏི། སུཁཝེདནིཡཾ བྷིཀྑཝེ ཕསྶཾ པཊིཙྩ ཨུཔྤཛྫཏི སུཁཝེདནཱ’’ཏི (སཾ॰ ནི॰ ༢.༦༢) ཨིམསྶ སུཏྟསྶ ཝསེན ཝེདིཏབྦོ། ཨིཏི ཏེན ཏེན ཀཱརཎེན ཏཐཱ ཏཐཱ པཝཏྟེཏབྦཏྟཱ པཊིཙྩསམུཔྤཱདོ དེསནཱཡ གམྦྷཱིརོ། ཏེནཱཧ ‘‘ཨཡཾ དེསནཱགམྦྷཱིརཏཱ’’ཏི། ན ཧི ཏཏྠ སབྦཉྙུཏཉཱཎཏོ ཨཉྙཾ ཉཱཎཾ པཏིཊྛཾ ལབྷཏི།

    Katthacianulomato desīyati, katthaci paṭilomatoti idha pana paccayuppādā paccayuppannuppādasaṅkhāto anulomo, paccayanirodhā paccayuppannanirodhasaṅkhāto ca paṭilomo adhippeto. Ādito pana paṭṭhāya antagamanaṃ anulomo, antato ca ādigamanaṃ paṭilomoti adhippeto. Ādito paṭṭhāya anulomadesanāya, antato paṭṭhāya paṭilomadesanāya ca tisandhi catusaṅkhepo. ‘‘Ime bhikkhave cattāro āhārā kiṃ nidānā’’tiādikāya (saṃ. ni. 2.11) ca vemajjhato paṭṭhāya paṭilomadesanāya, ‘‘cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇaṃ, tiṇṇaṃ saṅgati phasso, phassapaccayā vedanā’’tiādikāya (saṃ. ni. 2.43, 45) anulomadesanāya ca dvisandhi tisaṅkhepo. ‘‘Saṃyojaniyesu bhikkhave dhammesu assādānupassino viharato taṇhā pavaḍḍhati, taṇhāpaccayā upādāna’’ntiādīsu (saṃ. ni. 2.53, 57) ekasandhi dvisaṅkhepo. Ekaṅgo hi paṭiccasamuppādo desito. Labbhateva hi so ‘‘tatra bhikkhave sutavā ariyasāvako paṭiccasamuppādaṃyeva sādhukaṃ yoniso manasi karoti ‘iti imasmiṃ sati idaṃ hoti…pe… nirujjhatī’ti. Sukhavedaniyaṃ bhikkhave phassaṃ paṭicca uppajjati sukhavedanā’’ti (saṃ. ni. 2.62) imassa suttassa vasena veditabbo. Iti tena tena kāraṇena tathā tathā pavattetabbattā paṭiccasamuppādo desanāya gambhīro. Tenāha ‘‘ayaṃ desanāgambhīratā’’ti. Na hi tattha sabbaññutañāṇato aññaṃ ñāṇaṃ patiṭṭhaṃ labhati.

    ‘‘ཨཝིཛྫཱཡ པནཱ’’ཏིཨཱདཱིསུ ཛཱནནལཀྑཎསྶ ཉཱཎསྶ པཊིཔཀྑབྷཱུཏོ ཨཝིཛྫཱཡ ཨཉྙཱཎཊྛོ། ཨཱརམྨཎསྶ པཙྩཀྑཀརཎེན དསྶནབྷཱུཏསྶ པཊིཔཀྑབྷཱུཏོ ཨདསྶནཊྛོ། ཡེནེསཱ ཨཏྟནོ སབྷཱཝེན དུཀྑཱདཱིནཾ ཡཱཐཱཝསརསཾ པཊིཝིཛ྄ཛྷིཏུཾ ན དེཏི ཚཱདེཏྭཱ པརིཡོནནྡྷིཏྭཱ ཏིཊྛཏི, སོ ཏསྶཱ སཙྩཱསམྤཊིཝེདྷཊྛོ། ཨབྷིསངྑརཎཾ སཾཝིདྷཱནཾ, པཀཔྤནནྟི ཨཏྠོ། ཨཱཡཱུཧནཾ སམྤིཎྜནཾ, སམྤཡུཏྟདྷམྨཱནཾ ཨཏྟནོ ཀིཙྩཱནུརཱུཔཏཱཡ རཱསཱིཀརཎནྟི ཨཏྠོ། ཨཔུཉྙཱབྷིསངྑཱརེཀདེསོ སརཱགོ། ཨཉྙོ ཝིརཱགོ། རཱགསྶ ཝཱ ཨཔྤཊིཔཀྑབྷཱཝཏོ རཱགཔྤཝཌྜྷཀོ, རཱགུཔྤཏྟིཔཙྩཡོ ཙ སབྦོཔི ཨཔུཉྙཱབྷིསངྑཱརོ སརཱགོ། ཨིཏརོ ཏབྦིདཱུརབྷཱཝཏོ ཝིརཱགོ། ‘‘དཱིགྷརཏྟཾ ཧེཏཾ བྷིཀྑཝེ ཨསྶུཏཝཏོ པུཐུཛྫནསྶ ཨཛ྄ཛྷོསིཏཾ མམཱཡིཏཾ པརཱམཊྛཾ ‘ཨེཏཾ མམ, ཨེསོཧམསྨི, ཨེསོ མེ ཨཏྟཱ’ཏི’’ (སཾ॰ ནི॰ ༢.༦༡) ཨཏྟཔརཱམཱསསྶ ཝིཉྙཱཎཾ ཝིསེསཏོ ཝཏྠུ ཝུཏྟནྟི ཝིཉྙཱཎསྶ སུཉྙཏཊྛོ གམྦྷཱིརོ། ཨཏྟཱ ཝིཛཱནཱཏི སཾསརཏཱིཏི སབྱཱཔཱརཏཱསངྐནྟིཨབྷིནིཝེསབལཝཏཱཡ ཨབྱཱཔཱརཨསངྐནྟིཔཊིསནྡྷིཔཱཏུབྷཱཝཊྛཱ ཙ གམྦྷཱིརཱ། ནཱམརཱུཔསྶ པཊིསནྡྷིཀྑཎེ ཨེཀཏོཝ ཨུཔྤཱདོ ཨེཀུཔྤཱདོ, པཝཏྟིཡཾ ཝིསུཾ ཝིསུཾ ཡཐཱརཧཾ ཨེཀུཔྤཱདོ། ནཱམསྶ རཱུཔེན, རཱུཔསྶ ཙ ནཱམེན ཨསམྤཡོགཏོ ཝིནིབྦྷོགོ ནཱམསྶ ནཱམེན , རཱུཔསྶ ཙ རཱུཔེན ཨེཀཙྩསྶ ཨེཀཙྩེན ཨཝིནིབྦྷོགོ (ནཱམསྶ ནཱམེན ཨཝིནིབྦྷོགོ ཝིབྷ॰ མཱུལཊཱི॰ ༢༤༢) ཡོཛེཏབྦོ། ཨེཀུཔྤཱདེཀནིརོདྷེཧི ཨཝིནིབྦྷོགེ ཨདྷིཔྤེཏེ སོ རཱུཔསྶ ཙ ཨེཀཀལཱཔཔཝཏྟིནོ རཱུཔེན ལབྦྷཏཱིཏི། ཨཐ ཝཱ ཨེཀཙཏུཝོཀཱརབྷཝེསུ ནཱམརཱུཔཱནཾ ཨསཧཝཏྟནཏོ ཨཉྙམཉྙཾ ཝིནིབྦྷོགོ, པཉྩཝོཀཱརབྷཝེ སཧཝཏྟནཏོ ཨཝིནིབྦྷོགོ ཙ ཝེདིཏབྦོ།

    ‘‘Avijjāya panā’’tiādīsu jānanalakkhaṇassa ñāṇassa paṭipakkhabhūto avijjāya aññāṇaṭṭho. Ārammaṇassa paccakkhakaraṇena dassanabhūtassa paṭipakkhabhūto adassanaṭṭho. Yenesā attano sabhāvena dukkhādīnaṃ yāthāvasarasaṃ paṭivijjhituṃ na deti chādetvā pariyonandhitvā tiṭṭhati, so tassā saccāsampaṭivedhaṭṭho. Abhisaṅkharaṇaṃ saṃvidhānaṃ, pakappananti attho. Āyūhanaṃ sampiṇḍanaṃ, sampayuttadhammānaṃ attano kiccānurūpatāya rāsīkaraṇanti attho. Apuññābhisaṅkhārekadeso sarāgo. Añño virāgo. Rāgassa vā appaṭipakkhabhāvato rāgappavaḍḍhako, rāguppattipaccayo ca sabbopi apuññābhisaṅkhāro sarāgo. Itaro tabbidūrabhāvato virāgo. ‘‘Dīgharattaṃ hetaṃ bhikkhave assutavato puthujjanassa ajjhositaṃ mamāyitaṃ parāmaṭṭhaṃ ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’ti’’ (saṃ. ni. 2.61) attaparāmāsassa viññāṇaṃ visesato vatthu vuttanti viññāṇassa suññataṭṭho gambhīro. Attā vijānāti saṃsaratīti sabyāpāratāsaṅkantiabhinivesabalavatāya abyāpāraasaṅkantipaṭisandhipātubhāvaṭṭhā ca gambhīrā. Nāmarūpassa paṭisandhikkhaṇe ekatova uppādo ekuppādo, pavattiyaṃ visuṃ visuṃ yathārahaṃ ekuppādo. Nāmassa rūpena, rūpassa ca nāmena asampayogato vinibbhogo nāmassa nāmena , rūpassa ca rūpena ekaccassa ekaccena avinibbhogo (nāmassa nāmena avinibbhogo vibha. mūlaṭī. 242) yojetabbo. Ekuppādekanirodhehi avinibbhoge adhippete so rūpassa ca ekakalāpapavattino rūpena labbhatīti. Atha vā ekacatuvokārabhavesu nāmarūpānaṃ asahavattanato aññamaññaṃ vinibbhogo, pañcavokārabhave sahavattanato avinibbhogo ca veditabbo.

    ནཱམསྶ ཨཱརམྨཎཱབྷིམུཁཾ ནམནཾ ནམནཊྛོ། རཱུཔསྶ ཝིརོདྷིཔཙྩཡསམཝཱཡེ ཝིསདིསུཔྤཏྟི རུཔྤནཊྛོ། ཨིནྡྲིཡཔཙྩཡབྷཱཝོ ཨདྷིཔཏིཡཊྛོ། ‘‘ལོཀོཔེསོ, དྭཱརཱཔེསཱ, ཁེཏྟཾ པེཏ’’ནྟི ཝུཏྟལོཀཱདིཨཏྠོ ཙཀྑཱདཱིསུ པཉྩསུ ཡོཛེཏབྦོ། མནཱཡཏནསྶ པན ལུཛྫནཏོ, མནོསམྥསྶཱདཱིནཾ དྭཱརཁེཏྟབྷཱཝཏོ ཙ ཨེཏེ ཨཏྠཱ ཝེདིཏབྦཱ། ཨཱཔཱཐགཏཱནཾ རཱུཔཱདཱིནཾ པཀཱསནཡོགྱཏཱལཀྑཎཾ ཨོབྷཱསནཾ ཙཀྑཱདཱིནཾ ཝིསཡིབྷཱཝོ, མནཱཡཏནསྶ ཝིཛཱནནཾ། སངྒྷཊྚནཊྛོ ཝིསེསཏོ ཙཀྑུསམྥསྶཱདཱིནཾ པཉྩནྣཾ, ཨིཏརེ ཚནྣམྤི ཡོཛེཏབྦཱ། ཕུསནཉྩ ཕསྶསྶ སབྷཱཝོ། སངྒྷཊྚནཾ རསོ, ཨིཏརེ ཨུཔཊྛཱནཱཀཱརཱ། ཨཱརམྨཎརསཱནུབྷཝནཊྛོ རསཝསེན ཝུཏྟོ, ཝེདཡིཏཊྛོ ལཀྑཎཝསེན། སུཁདུཀྑམ ཨཛ྄ཛྷཏྟབྷཱཝོ ཡཐཱཀྐམཾ ཏིསྶནྣཾ ཝེདནཱནཾ སབྷཱཝཝསེན ཝུཏྟོ། ‘‘ཨཏྟཱ ཝེདཡཏཱི’’ཏི ཨབྷིནིཝེསསྶ བལཝབྷཱཝཏོ ནིཛྫཱིཝཊྛོ ཝེདནཱཡ གམྦྷཱིརོ། ནིཛྫཱིཝཱཡ ཝཱ ཝེདནཱཡ ཝེདཡིཏཾ ནིཛྫཱིཝཝེདཡིཏཾ, སོ ཨེཝ ཨཏྠོཏི ནིཛྫཱིཝཝེདཡིཏཊྛོ།

    Nāmassa ārammaṇābhimukhaṃ namanaṃ namanaṭṭho. Rūpassa virodhipaccayasamavāye visadisuppatti ruppanaṭṭho. Indriyapaccayabhāvo adhipatiyaṭṭho. ‘‘Lokopeso, dvārāpesā, khettaṃ peta’’nti vuttalokādiattho cakkhādīsu pañcasu yojetabbo. Manāyatanassa pana lujjanato, manosamphassādīnaṃ dvārakhettabhāvato ca ete atthā veditabbā. Āpāthagatānaṃ rūpādīnaṃ pakāsanayogyatālakkhaṇaṃ obhāsanaṃ cakkhādīnaṃ visayibhāvo, manāyatanassa vijānanaṃ. Saṅghaṭṭanaṭṭho visesato cakkhusamphassādīnaṃ pañcannaṃ, itare channampi yojetabbā. Phusanañca phassassa sabhāvo. Saṅghaṭṭanaṃ raso, itare upaṭṭhānākārā. Ārammaṇarasānubhavanaṭṭho rasavasena vutto, vedayitaṭṭho lakkhaṇavasena. Sukhadukkhama ajjhattabhāvo yathākkamaṃ tissannaṃ vedanānaṃ sabhāvavasena vutto. ‘‘Attā vedayatī’’ti abhinivesassa balavabhāvato nijjīvaṭṭho vedanāya gambhīro. Nijjīvāya vā vedanāya vedayitaṃ nijjīvavedayitaṃ, so eva atthoti nijjīvavedayitaṭṭho.

    སཔྤཱིཏིཀཏཎྷཱཡ ཨབྷིནནྡིཏཊྛོ། བལཝཏརཏཎྷཱཡ གིལིཏྭཱ པརིནིཊྛཱཔནཾ ཨཛ྄ཛྷོསཱནཊྛོ། ཨིཏརེ པན ཛེཊྛབྷཱཝཨོསཱརཎསམུདྡདུརཏིཀྐམཨཔཱརིཔཱུརིཝསེན ཝེདིཏབྦཱ། ཨཱདཱནགྒཧཎཱབྷིནིཝེསཊྛཱ ཙཏུནྣམྤི ཨུཔཱདཱནཱནཾ སམཱནཱ, པརཱམཱསཊྛོ དིཊྛུཔཱདཱནཱདཱིནམེཝ, ཏཐཱ དུརཏིཀྐམཊྛོ། ‘‘དིཊྛིཀནྟཱརོ’’ཏི (དྷ॰ ས॰ ༣༩༢) ཧི ཝཙནཏོ དིཊྛཱིནཾ དུརཏིཀྐམཏཱ། དལ༹ྷགྒཧཎཏྟཱ ཝཱ ཙཏུནྣམྤི དུརཏིཀྐམཊྛོ ཡོཛེཏབྦོ། ཡོནིགཏིཋིཏིནིཝཱསེསུཁིཔནནྟི སམཱསེ བྷུམྨཝཙནསྶ ཨལོཔོ དཊྛབྦོ། ཨེཝཉྷི ཏེན ཨཱཡཱུཧནཱབྷིསངྑརཎཔདཱནཾ སམཱསོ ཧོཏི། ཡཐཱ ཏཐཱ ཛཱཡནཾ ཛཱཏིཨཏྠོ། ཏསྶཱ པན སནྣིཔཱཏཏོ ཛཱཡནཾ སཉྫཱཏིཨཏྠོ། མཱཏུཀུཙྪིཾ ཨོཀྐམིཏྭཱ ཝིཡ ཛཱཡནཾ ཨོཀྐནྟིཨཏྠོ། སོ ཛཱཏིཏོ ནིབྦཏྟནཾ ནིབྦཏྟིཨཏྠོ། ཀེཝལཾ པཱཏུབྷཝནཾ པཱཏུབྷཱཝཊྛོ།

    Sappītikataṇhāya abhinanditaṭṭho. Balavatarataṇhāya gilitvā pariniṭṭhāpanaṃ ajjhosānaṭṭho. Itare pana jeṭṭhabhāvaosāraṇasamuddaduratikkamaapāripūrivasena veditabbā. Ādānaggahaṇābhinivesaṭṭhā catunnampi upādānānaṃ samānā, parāmāsaṭṭho diṭṭhupādānādīnameva, tathā duratikkamaṭṭho. ‘‘Diṭṭhikantāro’’ti (dha. sa. 392) hi vacanato diṭṭhīnaṃ duratikkamatā. Daḷhaggahaṇattā vā catunnampi duratikkamaṭṭho yojetabbo. Yonigatiṭhitinivāsesukhipananti samāse bhummavacanassa alopo daṭṭhabbo. Evañhi tena āyūhanābhisaṅkharaṇapadānaṃ samāso hoti. Yathā tathā jāyanaṃ jātiattho. Tassā pana sannipātato jāyanaṃ sañjātiattho. Mātukucchiṃ okkamitvā viya jāyanaṃ okkantiattho. So jātito nibbattanaṃ nibbattiattho. Kevalaṃ pātubhavanaṃ pātubhāvaṭṭho.

    ཛརཱམརཎངྒཾ མརཎཔྤདྷཱནནྟི ཏསྶ མརཎཊྛཱ ཨེཝ ཁཡཱདཡོ གམྦྷཱིརཱཏི དསྶིཏཱ། ཨུཔྤནྣཨུཔྤནྣཱནཉྷི ནཝནཝཱནཾ ཁཡེན ཀམེན ཁཎྜིཙྩཱདིཔརིཔཀྐཔཝཏྟིཡཾ ལོཀེ ཛརཱཝོཧཱརོཏི ། ཁཡཊྛོ ཝཱ ཛརཱཡ ཝུཏྟོཏི དཊྛབྦོ། ནཝབྷཱཝཱཔགམོ ཧི ‘‘ཁཡོ’’ཏི ཝཏྟུཾ ཡུཏྟོཏི ཝིཔརིཎཱམཊྛོ དྭིནྣམྤི ཝསེན ཡོཛེཏབྦོ, སནྟཏིཝསེན ཝཱ ཛརཱཡ ཁཡཝཡབྷཱཝཱ, སམྨུཏིཁཎིཀཝསེན མརཎསྶ བྷེདཝིཔརིཎཱམཊྛཱ ཡོཛེཏབྦཱ། ཨཝིཛྫཱདཱིནཾ སབྷཱཝོ པཊིཝིཛ྄ཛྷཱིཡཏཱིཏི པཊིཝེདྷོ། ཝུཏྟཉྷེཏཾ ནིདཱནཀཐཱཡཾ ‘‘ཏེསཾ ཏེསཾ ཝཱ ཏཏྠ ཏཏྠ ཝུཏྟདྷམྨཱནཾ པཊིཝིཛ྄ཛྷིཏབྦོ སལཀྑཎསངྑཱཏོ ཨཝིཔརཱིཏསབྷཱཝོ པཊིཝེདྷོ’’ཏི། (དཱི॰ ནི॰ ཨཊྛ॰ པཋམམཧཱསངྒཱིཏིཀཐཱ; ཨབྷི॰ ཨཊྛ॰ ནིདཱནཀཐཱ) སོ ཧི ཨཝིཛྫཱདཱིནཾ སབྷཱཝོ མགྒཉཱཎེནེཝ ཨསམྨོཧཔཊིཝེདྷཝསེན པཊིཝིཛ྄ཛྷིཏབྦཏོ ཨཉྙཱཎསྶ ཨལབྦྷནེཡྻཔཏིཊྛཏཱཡ ཨགཱདྷཊྛེན གམྦྷཱིརོ། སཱ སབྦཱཔཱིཏི སཱ ཡཐཱཝུཏྟཱ སངྑེཔཏོ ཙཏུབྦིདྷཱ ཝིཏྠཱརཏོ ཨནེཀཔྤབྷེདཱ སབྦཱཔི པཊིཙྩསམུཔྤཱདསྶ གམྦྷཱིརཏཱ ཐེརསྶ ཨུཏྟཱནཀཱ ཝིཡ ཨུཔཊྛཱསི ཙཏཱུཧི ཨངྒེཧི སམནྣཱགཏཏྟཱ། ཨུདཱཧུ ཨཉྙེསམྤཱིཏི ‘‘མཡ྄ཧཾ ཏཱཝ ཨེས པཊིཙྩསམུཔྤཱདོ ཨུཏྟཱནཀོ ཧུཏྭཱ ཨུཔཊྛཱཏི, ཀིཾ ནུ ཁོ ཨཉྙེསམྤི ཨེཝཾ ཨུཏྟཱནཀོ ཧུཏྭཱ ཨུཔཊྛཱཏཱི’’ཏི མཱ ཨེཝཾ ཨཝཙ མཡཱཝ དིནྣནཡེ ཙཏུསཙྩཀམྨཊྛཱནཝིདྷིམྷི ཋཏྭཱ།

    Jarāmaraṇaṅgaṃ maraṇappadhānanti tassa maraṇaṭṭhā eva khayādayo gambhīrāti dassitā. Uppannauppannānañhi navanavānaṃ khayena kamena khaṇḍiccādiparipakkapavattiyaṃ loke jarāvohāroti . Khayaṭṭho vā jarāya vuttoti daṭṭhabbo. Navabhāvāpagamo hi ‘‘khayo’’ti vattuṃ yuttoti vipariṇāmaṭṭho dvinnampi vasena yojetabbo, santativasena vā jarāya khayavayabhāvā, sammutikhaṇikavasena maraṇassa bhedavipariṇāmaṭṭhā yojetabbā. Avijjādīnaṃ sabhāvo paṭivijjhīyatīti paṭivedho. Vuttañhetaṃ nidānakathāyaṃ ‘‘tesaṃ tesaṃ vā tattha tattha vuttadhammānaṃ paṭivijjhitabbo salakkhaṇasaṅkhāto aviparītasabhāvo paṭivedho’’ti. (Dī. ni. aṭṭha. paṭhamamahāsaṅgītikathā; abhi. aṭṭha. nidānakathā) so hi avijjādīnaṃ sabhāvo maggañāṇeneva asammohapaṭivedhavasena paṭivijjhitabbato aññāṇassa alabbhaneyyapatiṭṭhatāya agādhaṭṭhena gambhīro. Sā sabbāpīti sā yathāvuttā saṅkhepato catubbidhā vitthārato anekappabhedā sabbāpi paṭiccasamuppādassa gambhīratā therassa uttānakā viya upaṭṭhāsi catūhi aṅgehi samannāgatattā. Udāhu aññesampīti ‘‘mayhaṃ tāva esa paṭiccasamuppādo uttānako hutvā upaṭṭhāti, kiṃ nu kho aññesampi evaṃ uttānako hutvā upaṭṭhātī’’ti mā evaṃ avaca mayāva dinnanaye catusaccakammaṭṭhānavidhimhi ṭhatvā.

    ཨཔསཱདནཱཝཎྞནཱ

    Apasādanāvaṇṇanā

    ཨོལཱ༹རིཀནྟི ཝཏྠུཝཱིཏིཀྐམསམཏྠཏཱཝསེན ཐཱུལཾ། ཀཱམཾ ཀཱམརཱགཔཊིགྷཱཡེཝ ཨཏྠཏོ ཀཱམརཱགཔཊིགྷསཾཡོཛནཱནི, ཀཱམརཱགཔཊིགྷཱནུསཡཱ ཙ, ཏཐཱཔི ཨཉྙོཡེཝ སཾཡོཛནཊྛོ བནྡྷནབྷཱཝཏོ, ཨཉྙོ ཨནུསཡནཊྛོ ཨཔྤཧཱིནབྷཱཝེན སནྟཱནེ ཐཱམགམནནྟི ཀཏྭཱ, ཨིཏི ཀིཙྩཝིསེསཝིསིཊྛབྷེདེ གཧེཏྭཱ ‘‘ཙཏྟཱརོ ཀིལེསེ’’ཏི ཙ ཝུཏྟཾ། ཨེསེཝ ནཡོ ཨིཏརེསུཔི། ཨཎུསཧགཏེཏི ཨཎུསབྷཱཝཾ ཨུཔགཏེ། ཏབྦྷཱཝཏྠོ ཧི ཨཡཾ སཧགཏ-སདྡོ ‘‘ནནྡིརཱགསཧགཏཱ’’ཏིཨཱདཱིསུ (དཱི॰ ནི॰ ༢.༤༠༠; མ॰ ནི॰ ༡.༩༡, ༡༣༣, ༤༦༠; ༣.༣༧༤; སཾ॰ ནི॰ ༥.༡༠༨༡; མཧཱཝ॰ ༡༤; ཝིབྷ॰ ༢༠༣; པཊི॰ མ॰ ༡.༣༤; ༢.༣༠) ཝིཡ།

    Oḷārikanti vatthuvītikkamasamatthatāvasena thūlaṃ. Kāmaṃ kāmarāgapaṭighāyeva atthato kāmarāgapaṭighasaṃyojanāni, kāmarāgapaṭighānusayā ca, tathāpi aññoyeva saṃyojanaṭṭho bandhanabhāvato, añño anusayanaṭṭho appahīnabhāvena santāne thāmagamananti katvā, iti kiccavisesavisiṭṭhabhede gahetvā ‘‘cattāro kilese’’ti ca vuttaṃ. Eseva nayo itaresupi. Aṇusahagateti aṇusabhāvaṃ upagate. Tabbhāvattho hi ayaṃ sahagata-saddo ‘‘nandirāgasahagatā’’tiādīsu (dī. ni. 2.400; ma. ni. 1.91, 133, 460; 3.374; saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 14; vibha. 203; paṭi. ma. 1.34; 2.30) viya.

    ཡཐཱ ཨུཔརིམགྒཱདྷིགམནཝསེན སཙྩསམྤཊིཝེདྷོ པཙྩཡཱཀཱརཔཊིཝེདྷཝསེན, ཨེཝཾ སཱཝཀབོདྷིཔཙྩེཀབོདྷིསམྨཱསམྦོདྷིཨདྷིགམནཝསེནཔི སཙྩསམྤཊིཝེདྷོ པཙྩཡཱཀཱརཔཊིཝེདྷཝསེནེཝཱཏི དསྶེཏུཾ ‘‘ཀསྨཱ ཙཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། སབྦཐཱཝཱཏི སབྦཔྤཀཱརེནེཝ ཀིཉྩིཔི པཀཱརཾ ཨསེསེཏྭཱཏི ཨཏྠོ། ཡེ ཀཏཱབྷིནཱིཧཱརཱནཾ མཧཱབོདྷིསཏྟཱནཾ ཝཱིརིཡསྶ ཨུཀྐཊྛམཛ྄ཛྷིམམུདུཏཱཝསེན བོདྷིསམྦྷཱརསམྦྷརཎེ ཀཱལབྷེདཱ ཨིཙྪིཏཱ, ཏེ དསྶེནྟོ ‘‘ཙཏྟཱརི, ཨཊྛ, སོལ༹ས ཝཱ ཨསངྑྱེཡྻཱནཱི’’ཏི ཨཱཧ, སྭཱཡམཏྠོ ཙརིཡཱཔིཊཀཝཎྞནཱཡ གཧེཏབྦོ། སཱཝཀོ པདེསཉཱཎེ ཋིཏོཏི སཱཝཀོ ཧུཏྭཱ སེཀྑབྷཱཝཏོ ཏཏྠཱཔི པདེསཉཱཎེ ཋིཏོ། བུདྡྷཱནཾ ཀཐཱཡ ‘‘ཏཾ ཏཐཱགཏོ ཨབྷིསམེཏཱི’’ཏིཨཱདིཀཱཡ པཙྩནཱིཀཾ ཧོཏི། ཨནཉྙསཱདྷཱརཎསྶ ཧི ཝསེན བུདྡྷཱནཾ སཱིཧནཱདོ, ན ཨཉྙསཱདྷཱརཎསྶ།

    Yathā uparimaggādhigamanavasena saccasampaṭivedho paccayākārapaṭivedhavasena, evaṃ sāvakabodhipaccekabodhisammāsambodhiadhigamanavasenapi saccasampaṭivedho paccayākārapaṭivedhavasenevāti dassetuṃ ‘‘kasmā cā’’tiādi vuttaṃ. Sabbathāvāti sabbappakāreneva kiñcipi pakāraṃ asesetvāti attho. Ye katābhinīhārānaṃ mahābodhisattānaṃ vīriyassa ukkaṭṭhamajjhimamudutāvasena bodhisambhārasambharaṇe kālabhedā icchitā, te dassento ‘‘cattāri, aṭṭha, soḷasa vā asaṅkhyeyyānī’’ti āha, svāyamattho cariyāpiṭakavaṇṇanāya gahetabbo. Sāvako padesañāṇeṭhitoti sāvako hutvā sekkhabhāvato tatthāpi padesañāṇe ṭhito. Buddhānaṃ kathāya ‘‘taṃ tathāgato abhisametī’’tiādikāya paccanīkaṃ hoti. Anaññasādhāraṇassa hi vasena buddhānaṃ sīhanādo, na aññasādhāraṇassa.

    ‘‘ཝཱཡམནྟསྶེཝཱ’’ཏི ཨིམིནཱ ཝིསེསཏོ ཉཱཎསམྦྷཱརསམྦྷརཎཾ པཉྙཱཔཱརམིཏཱཔཱུརཎཾ ཝདཏི། ཏསྶ ཙ སབྦམྤི པུཉྙཾ ཨུཔནིསྶཡོ།

    ‘‘Vāyamantassevā’’ti iminā visesato ñāṇasambhārasambharaṇaṃ paññāpāramitāpūraṇaṃ vadati. Tassa ca sabbampi puññaṃ upanissayo.

    ‘‘ཨེས དེཝམནུསྶཱནཾ, སབྦཀཱམདདོ ནིདྷི།

    ‘‘Esa devamanussānaṃ, sabbakāmadado nidhi;

    ཡཾ ཡདེཝཱབྷིཔཏྠེནྟི, སབྦམེཏེན ལབྦྷཏཱི’’ཏི༎ (ཁུ॰ པཱ॰ ༨.༡༠) –

    Yaṃ yadevābhipatthenti, sabbametena labbhatī’’ti. (khu. pā. 8.10) –

    ཧི ཝུཏྟཾ། ཏསྨཱ མཧཱབོདྷིསཏྟཱནཾ སབྦེསམྤི པུཉྙསམྦྷཱརོ ཡཱཝདེཝ ཉཱཎསམྦྷཱརཏྠོ སམྨཱསམྦོདྷིསམདྷིགམསམཏྠཏྟཱཏི ཨཱཧ ‘‘པཙྩཡཱཀཱརཾ …པེ॰… ནཏྠཱི’’ཏི། ཨིདཱནི པཙྩཡཱཀཱརཔཊིཝེདྷསྶེཝ ཝཱ མཧཱནུབྷཱཝཏཱདསྶནམུཁེན པཊིཙྩསམུཔྤཱདསྶེཝ པརམགམྦྷཱིརཏཾ དསྶེཏུཾ ‘‘ཨཝིཛྫཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ནཝཧི ཨཱཀཱརེཧཱིཏི ཨུཔྤཱདཱདཱིཧི ནཝཧི ཨཱཀཱརེཧི། ཨཝིཛྫཱ ཧི སངྑཱརཱནཾ ཨུཔྤཱདོ ཧུཏྭཱ པཙྩཡོ ཧོཏི, པཝཏྟཾ ཧུཏྭཱ ནིམིཏྟཾ, ཨཱཡཱུཧནཾ, སཾཡོགོ, པལིབོདྷོ, སམུདཡོ, ཧེཏུ, པཙྩཡོ ཧུཏྭཱ པཙྩཡོ ཧོཏི། ཨེཝཾ སངྑཱརཱདཡོ ཝིཉྙཱཎཱདཱིནཾ། ཝུཏྟཉྷེཏཾ པཊིསམྦྷིདཱམགྒེ ‘‘ཀཐཾ པཙྩཡཔརིགྒཧེ པཉྙཱ དྷམྨཊྛིཏིཉཱཎཾ? ཨཝིཛྫཱ སངྑཱརཱནཾ ཨུཔྤཱདཊྛིཏི ཙ པཝཏྟཊྛིཏི ཙ ནིམིཏྟཊྛིཏི ཙ ཨཱཡཱུཧནཊྛིཏི ཙ སཉྙོགཊྛིཏི ཙ པལིབོདྷཊྛིཏི ཙ སམུདཡཊྛིཏི ཙ ཧེཏུཊྛིཏི ཙ པཙྩཡཊྛིཏི ཙ ཨིམེཧི ནཝཧཱཀཱརེཧི ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ སངྑཱརཱ པཙྩཡསམུཔྤནྣཱ’’ཏིཨཱདི (པཊི॰ མ॰ ༡.༤༥)།

    Hi vuttaṃ. Tasmā mahābodhisattānaṃ sabbesampi puññasambhāro yāvadeva ñāṇasambhārattho sammāsambodhisamadhigamasamatthattāti āha ‘‘paccayākāraṃ…pe… natthī’’ti. Idāni paccayākārapaṭivedhasseva vā mahānubhāvatādassanamukhena paṭiccasamuppādasseva paramagambhīrataṃ dassetuṃ ‘‘avijjā’’tiādi vuttaṃ. Navahi ākārehīti uppādādīhi navahi ākārehi. Avijjā hi saṅkhārānaṃ uppādo hutvā paccayo hoti, pavattaṃ hutvā nimittaṃ, āyūhanaṃ, saṃyogo, palibodho, samudayo, hetu, paccayo hutvā paccayo hoti. Evaṃ saṅkhārādayo viññāṇādīnaṃ. Vuttañhetaṃ paṭisambhidāmagge ‘‘kathaṃ paccayapariggahe paññā dhammaṭṭhitiñāṇaṃ? Avijjā saṅkhārānaṃ uppādaṭṭhiti ca pavattaṭṭhiti ca nimittaṭṭhiti ca āyūhanaṭṭhiti ca saññogaṭṭhiti ca palibodhaṭṭhiti ca samudayaṭṭhiti ca hetuṭṭhiti ca paccayaṭṭhiti ca imehi navahākārehi avijjāpaccayā saṅkhārā paccayasamuppannā’’tiādi (paṭi. ma. 1.45).

    ཏཏྠ ནཝཧཱཀཱརེཧཱིཏི ནཝཧི པཙྩཡབྷཱཝཱུཔགམནཱཀཱརེཧི། ཨུཔྤཛྫཏི ཨེཏསྨཱ ཕལནྟི ཨུཔྤཱདོ, ཕལུཔྤཏྟིཡཱ ཀཱརཎབྷཱཝོ། སཏི ཙ ཨཝིཛྫཱཡ སངྑཱརཱ ཨུཔྤཛྫནྟི, ནཱསཏི, ཏསྨཱ ཨཝིཛྫཱ སངྑཱརཱནཾ ཨུཔྤཱདོ ཧུཏྭཱ པཙྩཡོ ཧོཏི། ཏཐཱ ཨཝིཛྫཱཡ སཏི སངྑཱརཱ པཝཏྟནྟི, ནཱིཡནྟི ཙ། ཡཐཱ ཙ བྷཝཱདཱིསུ ཁིཔནྟི, ཨེཝཾ ཏེསཾ ཨཝིཛྫཱ པཙྩཡོ ཧོཏི། ཏཐཱ ཨཱཡཱུཧནྟི ཕལུཔྤཏྟིཡཱ གྷཊེནྟི, སཾཡུཛྫནྟི ཨཏྟནོ ཕལེན། ཡསྨིཾ སནྟཱནེ སཡཾ ཨུཔྤནྣཱ, ཏཾ པལིབུནྡྷནྟི། པཙྩཡནྟརསམཝཱཡེ ཨུདཡནྟི ཨུཔྤཛྫནྟི། ཧིནོཏི ཙ སངྑཱརཱནཾ ཀཱརཎབྷཱཝཾ གཙྪཏི། པཊིཙྩ ཨཝིཛྫཾ སངྑཱརཱ ཨཡནྟི པཝཏྟནྟཱིཏི ཨེཝཾ ཨཝིཛྫཱཡ སངྑཱརཱནཾ ཀཱརཎབྷཱཝཱུཔགམནཝིསེསཱ ཨུཔྤཱདཱདཡོ ཝེདིཏབྦཱ། ཏཏྠ ཏཐཱ སངྑཱརཱདཱིནཾ ཝིཉྙཱཎཱདཱིསུ ཨུཔྤཱདཊྛིཏིཨཱདཱིསུཔི། ཏིཊྛཏི ཨེཏེནཱཏི ཋིཏི, ཀཱརཎཾ། ཨུཔྤཱདོ ཨེཝ ཋིཏི ཨུཔྤཱདཊྛིཏི ། ཨེསེཝ ནཡོ སེསེསུཔི། ‘‘པཙྩཡོ ཧོཏཱི’’ཏི ཨིདཾ ཨིདྷ ལོཀནཱཐེན ཏདཱ པཙྩཡཔརིགྒཧསྶ ཨཱརདྡྷབྷཱཝདསྶནཾ། སོ ཙ ཨཱརམྦྷོ ཉཱཡཱརུལ༹ྷོ ‘‘ཡཐཱ ཙ པུརིམེཧི མཧཱབོདྷིསཏྟེཧི བོདྷིམཱུལེ པཝཏྟིཏོ, ཏཐེཝ ཙ པཝཏྟིཏོ’’ཏི། ཨཙྪརིཡཝེགཱབྷིཧཏཱ དསསཧསྶིལོཀདྷཱཏུ སངྐམྤི སམྤཀམྤཱིཏི དསྶེནྟོ ‘‘དིཊྛམཏྟེཝཱ’’ཏིཨཱདིམཱཧ།

    Tattha navahākārehīti navahi paccayabhāvūpagamanākārehi. Uppajjati etasmā phalanti uppādo, phaluppattiyā kāraṇabhāvo. Sati ca avijjāya saṅkhārā uppajjanti, nāsati, tasmā avijjā saṅkhārānaṃ uppādo hutvā paccayo hoti. Tathā avijjāya sati saṅkhārā pavattanti, nīyanti ca. Yathā ca bhavādīsu khipanti, evaṃ tesaṃ avijjā paccayo hoti. Tathā āyūhanti phaluppattiyā ghaṭenti, saṃyujjanti attano phalena. Yasmiṃ santāne sayaṃ uppannā, taṃ palibundhanti. Paccayantarasamavāye udayanti uppajjanti. Hinoti ca saṅkhārānaṃ kāraṇabhāvaṃ gacchati. Paṭicca avijjaṃ saṅkhārā ayanti pavattantīti evaṃ avijjāya saṅkhārānaṃ kāraṇabhāvūpagamanavisesā uppādādayo veditabbā. Tattha tathā saṅkhārādīnaṃ viññāṇādīsu uppādaṭṭhitiādīsupi. Tiṭṭhati etenāti ṭhiti, kāraṇaṃ. Uppādo eva ṭhiti uppādaṭṭhiti. Eseva nayo sesesupi. ‘‘Paccayo hotī’’ti idaṃ idha lokanāthena tadā paccayapariggahassa āraddhabhāvadassanaṃ. So ca ārambho ñāyāruḷho ‘‘yathā ca purimehi mahābodhisattehi bodhimūle pavattito, tatheva ca pavattito’’ti. Acchariyavegābhihatā dasasahassilokadhātu saṅkampi sampakampīti dassento ‘‘diṭṭhamattevā’’tiādimāha.

    ཨེཏསྶ དྷམྨསྶཱཏི ཨེཏསྶ པཊིཙྩསམུཔྤཱདསཉྙིཏསྶ དྷམྨསྶ། སོ པན ཡསྨཱ ཨཏྠཏོ ཧེཏུཔབྷཝཱནཾ ཧེཏུ། ཏེནཱཧ ‘‘ཨེཏསྶ པཙྩཡདྷམྨསྶཱ’’ཏི, ཛཱཏིཨཱདཱིནཾ ཛརཱམརཎཱདིཔཙྩཡཏཱཡཱཏི ཨཏྠོ། ནཱམརཱུཔཔརིཙྪེདོ, ཏསྶ ཙ པཙྩཡཔརིགྒཧོ ན པཋམཱབྷིནིཝེསམཏྟེན ཧོཏི , ཨཐ ཁོ ཏཏྠ ཨཔརཱཔརཾ ཉཱཎུཔྤཏྟིསཉྙིཏེན ཨནུ ཨནུ བུཛ྄ཛྷནེན, ཏདུབྷཡཱབྷཱཝཾ པན དསྶེནྟོ ‘‘ཉཱཏཔརིཉྙཱཝསེན ཨནནུབུཛ྄ཛྷནཱ’’ཏི ཨཱཧ། ནིཙྩསཉྙཱདཱིནཾ པཛཧནཝསེན ཝཏྟམཱནཱ ཝིཔསྶནཱ དྷམྨེ ཙ པཊིཝིཛ྄ཛྷནྟཱི ཨེཝ ནཱམ ཧོཏི པཊིཔཀྑཝིཀྑམྦྷནེན ཏིཀྑཝིསདབྷཱཝཱཔཏྟིཏོ, ཏདདྷིཊྛཱནབྷཱུཏཱ ཙ ཏཱིརཎཔརིཉྙཱ, ཨརིཡམགྒོ ཙ པརིཉྙཱཔཧཱནཱབྷིསམཡཝསེན པཝཏྟིཡཱ ཏཱིརཎཔཧཱནཔརིཉྙཱསངྒཧོ ཙཱཏི ཏདུབྷཡཔཊིཝེདྷཱབྷཱཝཾ དསྶེནྟོ ‘‘ཏཱིརཎ…པེ॰… ཨཔྤཊིཝིཛ྄ཛྷནཱ’’ཏི ཨཱཧ། ཏནྟཾ ཝུཙྩཏི ཝཏྠཝཱིནནཏྠཾ ཏནྟཝཱཡེཧི དཎྜཀེ ཨཱསཉྫིཏྭཱ པསཱརིཏསུཏྟཔཊྚཱི ཏནཱིཡཏཱིཏི ཀཏྭཱ། ཏཾ པན སུཏྟསནྟཱནཱཀུལཏཱཡ ནིདསྶནབྷཱཝེན ཨཱཀུལམེཝ གཧིཏནྟི ཨཱཧ ‘‘ཏནྟཾ ཝིཡ ཨཱཀུལཀཛཱཏཱ’’ཏི། སངྑེཔཏོ ཝུཏྟམཏྠཾ ཝིཏྠཱརཏོ དསྶེཏུཾ ‘‘ཡཐཱ ནཱམཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། སམཱནེཏུནྟི པུབྦེན པརཾ སམཾ ཀཏྭཱ ཨཱནེཏུཾ, ཨཝིསམཾ ཨུཛུཾ ཀཱཏུནྟི ཨཏྠོ། ཏནྟམེཝ ཝཱ ཨཱཀུལཾ ཏནྟཱཀུལཾ, ཏནྟཱཀུལཾ ཝིཡ ཛཱཏཱ བྷཱུཏཱཏི ཏནྟཱཀུལཛཱཏཱ། མཛ྄ཛྷིམཾ པཊིཔདཾ ཨནུཔགནྟྭཱ ཨནྟདྭཡཔཏནེན པཙྩཡཱཀཱརེ ཁལིཏཱ ཨཱཀུལཱ བྱཱཀུལཱ ཧོནྟི། ཏེནེཝ ཨནྟདྭཡཔཏནེན ཏཾཏཾདིཊྛིགཱཧཝསེན པརིབྦྷམནྟཱ ཨུཛུཀཾ དྷམྨཊྛིཏི ཀཐཾ པཊིཔཛྫིཏུཾ ན ཛཱནནྟི། ཏེནཱཧ ‘‘ན སཀྐོནྟི ཏཾ པཙྩཡཱཀཱརཾ ཨུཛུཾ ཀཱཏུ’’ནྟི། དྭེ བོདྷིསཏྟེཏི པཙྩེཀབོདྷིསཏྟམཧཱབོདྷིསཏྟེ། ཨཏྟནོ དྷམྨཏཱཡཱཏི ཨཏྟནོ སབྷཱཝེན, པརོཔདེསེན ཝིནཱཏི ཨཏྠོ། ཏཏྠ ཏཏྠ གུལ༹ཀཛཱཏནྟི ཏསྨིཾ ཏསྨིཾ ཋཱནེ ཛཱཏགུལ༹ཀམྤི གཎྛཱིཏི སུཏྟགཎྛི། ཏཏོ ཨེཝ གཎྛིབདྡྷཾ བདྡྷགཎྛིཀཾ། པཙྩཡེསུ པཀྑལིཏྭཱཏི ཨནིཙྩདུཀྑཱནཏྟཱདིསབྷཱཝེསུ པཙྩཡདྷམྨེསུ ནིཙྩཱདིགྒཱཧཝསེན པཀྑལིཏྭཱ། པཙྩཡེ ཨུཛུཾ ཀཱཏུཾ ཨསཀྐོནྟཱཏི ཏསྶེཝ ནིཙྩཱདིགྒཱཧསྶ ཨཝིསྶཛྫནཏོ པཙྩཡདྷམྨནིམིཏྟཾ ཨཏྟནོ དསྶནཾ ཨུཛུཾ ཀཱཏུཾ ཨསཀྐོནྟཱ ཨིདཾསཙྩཱབྷིནིཝེསཀཱཡགནྠཝསེན གཎྛིཀཛཱཏཱ ཧོནྟཱིཏི ཨཱཧ ‘‘དྭཱསཊྛི…པེ॰… གཎྛིབདྡྷཱ’’ཏི། ཡེ ཧི ཀེཙི སམཎཱ ཝཱ བྲཱཧྨཎཱ ཝཱ སསྶཏདིཊྛིཨཱདིདིཊྛིཡོ ནིསྶིཏཱ ཨལླཱིནཱ།

    Etassa dhammassāti etassa paṭiccasamuppādasaññitassa dhammassa. So pana yasmā atthato hetupabhavānaṃ hetu. Tenāha ‘‘etassa paccayadhammassā’’ti, jātiādīnaṃ jarāmaraṇādipaccayatāyāti attho. Nāmarūpaparicchedo, tassa ca paccayapariggaho na paṭhamābhinivesamattena hoti , atha kho tattha aparāparaṃ ñāṇuppattisaññitena anu anu bujjhanena, tadubhayābhāvaṃ pana dassento ‘‘ñātapariññāvasena ananubujjhanā’’ti āha. Niccasaññādīnaṃ pajahanavasena vattamānā vipassanā dhamme ca paṭivijjhantī eva nāma hoti paṭipakkhavikkhambhanena tikkhavisadabhāvāpattito, tadadhiṭṭhānabhūtā ca tīraṇapariññā, ariyamaggo ca pariññāpahānābhisamayavasena pavattiyā tīraṇapahānapariññāsaṅgaho cāti tadubhayapaṭivedhābhāvaṃ dassento ‘‘tīraṇa…pe… appaṭivijjhanā’’ti āha. Tantaṃ vuccati vatthavīnanatthaṃ tantavāyehi daṇḍake āsañjitvā pasāritasuttapaṭṭī tanīyatīti katvā. Taṃ pana suttasantānākulatāya nidassanabhāvena ākulameva gahitanti āha ‘‘tantaṃ viya ākulakajātā’’ti. Saṅkhepato vuttamatthaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘yathā nāmā’’tiādi vuttaṃ. Samānetunti pubbena paraṃ samaṃ katvā ānetuṃ, avisamaṃ ujuṃ kātunti attho. Tantameva vā ākulaṃ tantākulaṃ, tantākulaṃ viya jātā bhūtāti tantākulajātā. Majjhimaṃ paṭipadaṃ anupagantvā antadvayapatanena paccayākāre khalitā ākulā byākulā honti. Teneva antadvayapatanena taṃtaṃdiṭṭhigāhavasena paribbhamantā ujukaṃ dhammaṭṭhiti kathaṃ paṭipajjituṃ na jānanti. Tenāha ‘‘na sakkonti taṃ paccayākāraṃ ujuṃ kātu’’nti. Dve bodhisatteti paccekabodhisattamahābodhisatte. Attano dhammatāyāti attano sabhāvena, paropadesena vināti attho. Tattha tattha guḷakajātanti tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne jātaguḷakampi gaṇṭhīti suttagaṇṭhi. Tato eva gaṇṭhibaddhaṃ baddhagaṇṭhikaṃ. Paccayesu pakkhalitvāti aniccadukkhānattādisabhāvesu paccayadhammesu niccādiggāhavasena pakkhalitvā. Paccaye ujuṃ kātuṃ asakkontāti tasseva niccādiggāhassa avissajjanato paccayadhammanimittaṃ attano dassanaṃ ujuṃ kātuṃ asakkontā idaṃsaccābhinivesakāyaganthavasena gaṇṭhikajātā hontīti āha ‘‘dvāsaṭṭhi…pe… gaṇṭhibaddhā’’ti. Ye hi keci samaṇā vā brāhmaṇā vā sassatadiṭṭhiādidiṭṭhiyo nissitā allīnā.

    ཝིནནཏོ ‘‘ཀུལཱ’’ཏི ཨིཏྠིལིངྒཝསེན ལདྡྷནཱམསྶ ཏནྟཝཱཡསྶ གཎྛིཀཾ ནཱམ ཨཱཀུལབྷཱཝེན ཨགྒཏོ ཝཱ མཱུལཏོ ཝཱ དུཝིཉྙེཡྻཱཡེཝ ཁལིཏཏནྟསུཏྟནྟི ཨཱཧ ‘‘ཀུལཱགཎྛིཀཾ ཝུཙྩཏི པེསཀཱརཀཉྫིཡསུཏྟ’’ནྟི། སཀུཎིཀཱཏི ཀུལཱཝཀསཀུཎིཀཱ། སཱ ཧི རུཀྑསཱཁཱསུ ཨོལམྦནཀུལཱཝཀཱ ཧོཏི། ཏཉྷི སཱ ཀུལཱཝཀཾ ཏཏོ ཏཏོ ཏིཎཧཱིརཱདིཀེ ཨཱནེཏྭཱ ཏཐཱ ཝིནནྡྷཏི, ཡཐཱ ཏེསཾ པེསཀཱརཀཉྫིཡསུཏྟཾ ཝིཡ ཨགྒེན ཝཱ ཨགྒཾ མཱུལེན ཝཱ མཱུལཾ སམཱནེཏུཾ ཝིཝེཙེཏུཾ ཝཱ ན སཀྐཱ། ཏེནཱཧ ‘‘ཡཐཱ ཧཱི’’ཏིཨཱདི། ཏདུབྷཡམྤཱིཏི ‘‘ཀུལཱགཎྛིཀ’’ནྟི ཝུཏྟཾ ཀཉྫིཡསུཏྟཾ, ཀུལཱཝཀཉྩ། པུརིམནཡེནེཝཱཏི ‘‘ཨེཝམེཝ སཏྟཱ’’ཏིཨཱདིནཱ པུབྦེ ཝུཏྟནཡེནེཝ།

    Vinanato ‘‘kulā’’ti itthiliṅgavasena laddhanāmassa tantavāyassa gaṇṭhikaṃ nāma ākulabhāvena aggato vā mūlato vā duviññeyyāyeva khalitatantasuttanti āha ‘‘kulāgaṇṭhikaṃ vuccati pesakārakañjiyasutta’’nti. Sakuṇikāti kulāvakasakuṇikā. Sā hi rukkhasākhāsu olambanakulāvakā hoti. Tañhi sā kulāvakaṃ tato tato tiṇahīrādike ānetvā tathā vinandhati, yathā tesaṃ pesakārakañjiyasuttaṃ viya aggena vā aggaṃ mūlena vā mūlaṃ samānetuṃ vivecetuṃ vā na sakkā. Tenāha ‘‘yathā hī’’tiādi. Tadubhayampīti ‘‘kulāgaṇṭhika’’nti vuttaṃ kañjiyasuttaṃ, kulāvakañca. Purimanayenevāti ‘‘evameva sattā’’tiādinā pubbe vuttanayeneva.

    ཀཱམཾ མུཉྫཔབྦཛཏིཎཱནི ཡཐཱཛཱཏཱནིཔི དཱིགྷབྷཱཝེན པཏིཏྭཱ ཨརཉྙཊྛཱནེ ཨཉྙམཉྙཾ ཝིནནྡྷིཏྭཱ ཨཱཀུལབྱཱཀུལཱནི ཧུཏྭཱ ཏིཊྛནྟི, ཏཱནི པན ན ཏཐཱ དུབྦིཝེཙིཡཱནི, ཡཐཱ རཛྫུབྷཱུཏཱནཱིཏི དསྶེཏུཾ ‘‘ཡཐཱ ཏཱནཱི’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། སེསམེཏྠ ཧེཊྛཱ ཝུཏྟནཡམེཝ།

    Kāmaṃ muñjapabbajatiṇāni yathājātānipi dīghabhāvena patitvā araññaṭṭhāne aññamaññaṃ vinandhitvā ākulabyākulāni hutvā tiṭṭhanti, tāni pana na tathā dubbiveciyāni, yathā rajjubhūtānīti dassetuṃ ‘‘yathā tānī’’tiādi vuttaṃ. Sesamettha heṭṭhā vuttanayameva.

    ཨཔཱཡཱཏི ཨཝཌྜྷིཏཱ, སུཁེན, སུཁཧེཏུནཱ ཝཱ ཝིརཧིཏཱཏི ཨཏྠོ། དུཀྑསྶ གཏིབྷཱཝཏོཏི ཨཱཔཱཡིཀསྶ དུཀྑསྶ པཝཏྟིཊྛཱནབྷཱཝཏོ། སུཁསམུསྶཡཏོཏི ཨབྦྷུདཡཏོ། ཝིནིཔཏིཏཏྟཱཏི ཝིརཱུཔཾ ནིཔཏིཏཏྟཱ ཡཐཱ ཏེནཏྟབྷཱཝེན སུཁསམུསྶཡོ ན ཧོཏི, ཨེཝཾ ནིཔཏིཏཏྟཱ། ཨིཏརོཏི སཾསཱརོ། ནནུ ‘‘ཨཔཱཡ’’ནྟིཨཱདིནཱ ཝུཏྟོཔི སཾསཱརོ ཨེཝཱཏི? སཙྩམེཏཾ, ནིརཡཱདཱིནཾ པན ཨདྷིམཏྟདུཀྑབྷཱཝདསྶནཏྠཾ ཨཔཱཡཱདིགྒཧཎཾ། གོབལཱིབདྡཉཱཡེནཱཡམཏྠོ ཝེདིཏབྦོ། ཁནྡྷཱནཉྩ པཊིཔཱཊཱིཏི པཉྩནྣཾ ཁནྡྷཱནཾ ཧེཏུཕལབྷཱཝེན ཨཔརཱཔརཾ པཝཏྟི། ཨབྦོཙྪིནྣཾ ཝཏྟམཱནཱཏི ཨཝིཙྪེདེན པཝཏྟམཱནཱ། ཏཾ སབྦམྤཱིཏི ཏཾ ‘‘ཨཔཱཡ’’ནྟིཨཱདིནཱ ཝུཏྟཾ སབྦཾ ཨཔཱཡདུཀྑཉྩེཝ ཝཊྚདུཀྑཉྩ། ‘‘མཧཱསམུདྡེ ཝཱཏུཀྑིཏྟནཱཝཱ ཝིཡཱ’’ཏི ཨིདཾ པརིབྦྷམཊྛཱནསྶ མཧནྟདསྶནཏྠཉྩེཝ པརིབྦྷམནསྶ ཨནཝཊྛིཏཏཱདསྶནཏྠཉྩ ‘‘ཨུཔམཱཡ། ཡནྟེསུ ཡུཏྟགོཎོ ཝིཡཱ’’ཏི ཨིདཾ པན ཨཝསབྷཱཝདསྶནཏྠཉྩེཝ དུཔྤམོཀྑབྷཱཝདསྶནཏྠཉྩཱཏི ཝེདིཏབྦཾ།

    Apāyāti avaḍḍhitā, sukhena, sukhahetunā vā virahitāti attho. Dukkhassa gatibhāvatoti āpāyikassa dukkhassa pavattiṭṭhānabhāvato. Sukhasamussayatoti abbhudayato. Vinipatitattāti virūpaṃ nipatitattā yathā tenattabhāvena sukhasamussayo na hoti, evaṃ nipatitattā. Itaroti saṃsāro. Nanu ‘‘apāya’’ntiādinā vuttopi saṃsāro evāti? Saccametaṃ, nirayādīnaṃ pana adhimattadukkhabhāvadassanatthaṃ apāyādiggahaṇaṃ. Gobalībaddañāyenāyamattho veditabbo. Khandhānañca paṭipāṭīti pañcannaṃ khandhānaṃ hetuphalabhāvena aparāparaṃ pavatti. Abbocchinnaṃ vattamānāti avicchedena pavattamānā. Taṃ sabbampīti taṃ ‘‘apāya’’ntiādinā vuttaṃ sabbaṃ apāyadukkhañceva vaṭṭadukkhañca. ‘‘Mahāsamudde vātukkhittanāvā viyā’’ti idaṃ paribbhamaṭṭhānassa mahantadassanatthañceva paribbhamanassa anavaṭṭhitatādassanatthañca ‘‘upamāya. Yantesu yuttagoṇo viyā’’ti idaṃ pana avasabhāvadassanatthañceva duppamokkhabhāvadassanatthañcāti veditabbaṃ.

    པཊིཙྩསམུཔྤཱདཝཎྞནཱ

    Paṭiccasamuppādavaṇṇanā

    ཨིམིནཱ ཏཱཝཱཏི ཨེཏྠ ཏཱཝ-སདྡོ ཀམཏྠོ, ཏེན ‘‘ཏནྟཱཀུལཀཛཱཏཱ’’ཏི པདསྶ ཨནུསནྡྷི པརཏོ ཨཱཝིབྷཝིསྶཏཱིཏི དཱིཔེཏི། ཨཏྠི ཨིདཔྤཙྩཡཱཏི ཨེཏྠ ཨཡཾ པཙྩཡོཏི ཨིདཔྤཙྩཡོ, ཏསྨཱ ཨིདཔྤཙྩཡཱ, ཨིམསྨཱ པཙྩཡཱཏི ཨཏྠོ། ཨིདཾ ཝུཏྟཾ ཧོཏི – ‘‘ཨིམསྨཱ ནཱམ པཙྩཡཱ ཛརཱམརཎ’’ནྟི ཨེཝཾ ཝཏྟབྦོ ཨཏྠི ནུ ཁོ ཛརཱམརཎསྶ པཙྩཡོཏི། ཏེནཱཧ ‘‘ཨཏྠི ནུ ཁོ…པེ॰… བྷཝེཡྻཱ’’ཏི། ཨེཏྠ ཧི ‘‘ཀིཾ པཙྩཡཱ ཛརཱམརཎཾ? ཛཱཏིཔཙྩཡཱ ཛརཱམརཎ’’ནྟི ཨུཔརི ཛཱཏིསདྡཔཙྩཡསདྡསམཱནཱདྷིཀརཎེན ཀིཾ-སདྡེན ཨིདཾ-སདྡསྶ སམཱནཱདྷིཀརཎཏཱདསྶནཏོ ཀམྨདྷཱརཡསམཱསཏཱ ཨིདཔྤཙྩཡསདྡསྶ ཡུཛྫཏི། ན ཧེཏྠ ‘‘ཨིམསྶ པཙྩཡཱ ཨིདཔྤཙྩཡཱ’’ཏི ཛརཱམརཎསྶ, ཨཉྙསྶ ཝཱ པཙྩཡཏོ ཛརཱམརཎསམྦྷཝཔུཙྪཱ སམྦྷཝཏི ཝིཉྙཱཏབྷཱཝཏོ, ཨསམྦྷཝཏོ ཙ, ཛརཱམརཎསྶ པན པཙྩཡཔུཙྪཱ སམྦྷཝཏི། པཙྩཡསདྡསམཱནཱདྷིཀརཎཏཱཡཉྩ ཨིདཾ-སདྡསྶ ‘‘ཨིམསྨཱ པཙྩཡཱ’’ཏི པཙྩཡཔུཙྪཱ ཡུཛྫཏི།

    Iminā tāvāti ettha tāva-saddo kamattho, tena ‘‘tantākulakajātā’’ti padassa anusandhi parato āvibhavissatīti dīpeti. Atthi idappaccayāti ettha ayaṃ paccayoti idappaccayo, tasmā idappaccayā, imasmā paccayāti attho. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘imasmā nāma paccayā jarāmaraṇa’’nti evaṃ vattabbo atthi nu kho jarāmaraṇassa paccayoti. Tenāha ‘‘atthi nu kho…pe… bhaveyyā’’ti. Ettha hi ‘‘kiṃ paccayā jarāmaraṇaṃ? Jātipaccayā jarāmaraṇa’’nti upari jātisaddapaccayasaddasamānādhikaraṇena kiṃ-saddena idaṃ-saddassa samānādhikaraṇatādassanato kammadhārayasamāsatā idappaccayasaddassa yujjati. Na hettha ‘‘imassa paccayā idappaccayā’’ti jarāmaraṇassa, aññassa vā paccayato jarāmaraṇasambhavapucchā sambhavati viññātabhāvato, asambhavato ca, jarāmaraṇassa pana paccayapucchā sambhavati. Paccayasaddasamānādhikaraṇatāyañca idaṃ-saddassa ‘‘imasmā paccayā’’ti paccayapucchā yujjati.

    སཱ པན སམཱནཱདྷིཀརཎཏཱ ཡདིཔི ཨཉྙཔདཏྠསམཱསེཔི ལབྦྷཏི, ཨཉྙཔདཏྠཝཙནིཙྪཱབྷཱཝཏོ པནེཏྠ ཀམྨདྷཱརཡསམཱསོ ཝེདིཏབྦོ། སཱམིཝཙནསམཱསཔཀྑེ པན ནཏྠེཝ སམཱནཱདྷིཀརཎཏཱསམྦྷཝོཏི། ནནུ ཙ ‘‘ཨིདཔྤཙྩཡཏཱ པཊིཙྩསམུཔྤཱདོ’’ཏི ཨེཏྠ ཨིདཔྤཙྩཡ-སདྡོ སཱམིཝཙནསམཱསོ ཨིཙྪིཏོཏི? སཙྩཾ ཨིཙྪིཏོ ཨུཛུཀམེཝ ཏཏྠ པཊིཙྩསམུཔྤཱདཝཙནིཙྪཱཏི ཀཏྭཱ, ཨིདྷ པན ཀེཝལཾ ཛརཱམརཎསྶ པཙྩཡཔརིཔུཙྪཱ ཨདྷིཔྤེཏཱ, ཏསྨཱ ཡཐཱ ཏཏྠ ཨིདཾ-སདྡསྶ པཊིཙྩསམུཔྤཱདཝིསེསནཏཱ, ཨིདྷ ཙ ‘‘པུཙྪིཏབྦཔཙྩཡཏྠཏཱ སམྦྷཝཏི, ཏཐཱ ཏཏྠ, ཨིདྷ ཙ སམཱསཀཔྤནཱ ཝེདིཏབྦཱ། ཀསྨཱ པན ཏཏྠ ཀམྨདྷཱརཡསམཱསོ ན ཨིཙྪིཏོཏི? ཧེཏུཔྤབྷཝཱནཾ ཧེཏུ པཊིཙྩསམུཔྤཱདོཏི ཨིམསྶ ཨཏྠསྶ ཀམྨདྷཱརཡསམཱསེ ཨསམྦྷཝཏོཏི ཨིམསྶ, ཨཏྟནོ པཙྩཡཱནུརཱུཔསྶ ཨནུརཱུཔོ པཙྩཡོ ཨིདཔྤཙྩཡོཏི ཨེཏསྶ ཙ ཨཏྠསྶ ཨིཙྪིཏཏྟཱ། ཡོ པནེཏྠ ཨིདཾ-སདྡེན གཧིཏོ ཨཏྠོ, སོ ‘‘ཨཏྠི ཨིདཔྤཙྩཡཱ ཛརཱམརཎ’’ནྟི ཛརཱམརཎགྒཧཎེནེཝ གཧིཏོཏི ཨིདཾ-སདྡོ པཊིཙྩསམུཔྤཱདཏོ པརིཙྩཛནཏོ ཨཉྙསྶ ཨསམྦྷཝཏོ པཙྩཡེ ཨཝཏིཊྛཏི, ཏེནེཏྠ ཀམྨདྷཱརཡསམཱསོ། ཏཏྠ པན ཨིདཾ-སདྡསྶ ཏཏོ པརིཙྩཛནཀཱརཎཾ ནཏྠཱིཏི སཱམིཝཙནསམཱསོ ཨེཝ ཨིཙྪིཏོ། ཨཊྛཀཐཱཡཾཔན ཡསྨཱ ཛརཱམརཎཱདཱིནཾ པཙྩཡཔུཙྪཱམུཁེནཱཡཾ པཊིཙྩསམུཔྤཱདདེསནཱ ཨཱརདྡྷཱ, པཊིཙྩསམུཔྤཱདོ ཙ ནཱམ ཨཏྠཏོ ཧེཏུཔྤབྷཝཱནཾ ཧེཏཱུཏི ཝུཏྟོ ཝཱཡམཏྠོ, ཏསྨཱ ‘‘ཨིམསྶ ཛརཱམརཎསྶ པཙྩཡོ’’ཏི ཨེཝམཏྠཝཎྞནཱ ཀཏཱ།

    Sā pana samānādhikaraṇatā yadipi aññapadatthasamāsepi labbhati, aññapadatthavacanicchābhāvato panettha kammadhārayasamāso veditabbo. Sāmivacanasamāsapakkhe pana nattheva samānādhikaraṇatāsambhavoti. Nanu ca ‘‘idappaccayatā paṭiccasamuppādo’’ti ettha idappaccaya-saddo sāmivacanasamāso icchitoti? Saccaṃ icchito ujukameva tattha paṭiccasamuppādavacanicchāti katvā, idha pana kevalaṃ jarāmaraṇassa paccayaparipucchā adhippetā, tasmā yathā tattha idaṃ-saddassa paṭiccasamuppādavisesanatā, idha ca ‘‘pucchitabbapaccayatthatā sambhavati, tathā tattha, idha ca samāsakappanā veditabbā. Kasmā pana tattha kammadhārayasamāso na icchitoti? Hetuppabhavānaṃ hetu paṭiccasamuppādoti imassa atthassa kammadhārayasamāse asambhavatoti imassa, attano paccayānurūpassa anurūpo paccayo idappaccayoti etassa ca atthassa icchitattā. Yo panettha idaṃ-saddena gahito attho, so ‘‘atthi idappaccayā jarāmaraṇa’’nti jarāmaraṇaggahaṇeneva gahitoti idaṃ-saddo paṭiccasamuppādato pariccajanato aññassa asambhavato paccaye avatiṭṭhati, tenettha kammadhārayasamāso. Tattha pana idaṃ-saddassa tato pariccajanakāraṇaṃ natthīti sāmivacanasamāso eva icchito. Aṭṭhakathāyaṃpana yasmā jarāmaraṇādīnaṃ paccayapucchāmukhenāyaṃ paṭiccasamuppādadesanā āraddhā, paṭiccasamuppādo ca nāma atthato hetuppabhavānaṃ hetūti vutto vāyamattho, tasmā ‘‘imassa jarāmaraṇassa paccayo’’ti evamatthavaṇṇanā katā.

    པཎྜིཏེནཱཏི ཨེཀཾསབྱཱཀརཎཱིཡཱདིཔཉྷཱཝིསེསཛཱནནསམཏྠཱཡ པཉྙཱཡ སམནྣཱགཏེན། ཏམེཝ ཧིསྶ པཎྜིཙྩཾ དསྶེཏུཾ ‘‘ཡཐཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ ། ཡཱདིསསྶ ཛཱིཝསྶ དིཊྛིགཏིཀོ སརཱིརཏོ ཨནཉྙཏྟཾ པུཙྪཏི ‘‘ཏཾ ཛཱིཝཾ ཏཾ སརཱིར’’ནྟི, སོ ཨེཝཾ པརམཏྠཏོ ནུཔལབྦྷཏི, ཀཐཾ ཏསྶ ཝཉྫྷཱཏནཡསྶ ཝིཡ དཱིགྷརསྶཏཱ སརཱིརཏོ ཨཉྙཏཱ ཝཱ ཨནཉྙཏཱ ཝཱ བྱཱཀཱཏབྦཱ སིཡཱ, ཏསྨཱསྶ པཉྷསྶ ཋཔནཱིཡཏཱ ཝེདིཏབྦཱ། ཏུཎྷཱིབྷཱཝོ ནཱམེས པུཙྪཏོ ཨནཱདརོ ཝིཧེསཱ ཝིཡ ཧོཏཱིཏི ‘‘ཨབྱཱཀཏམེཏ’’ནྟི པཀཱརནྟརམཱཧ། ཨེཝཾ ཨབྱཱཀརཎཀཱརཎཾ ཉཱཏུཀཱམསྶ ཀཐེཏབྦཾ ཧོཏི, ཀཐིཏེ ཙ ཛཱནནྟསྶ པམཱདོཔི ཨེཝཾ སིཡཱ, ཀཐནཝིདྷི པན ‘‘ཡཱདིསསྶཱ’’ཏིཨཱདིནཱ དསྶིཏོ ཨེཝ། ཨེཝཾ ཨཔྤཊིཔཛྫིཏྭཱཏི ཨེཝཾ ཋཔནཱིཡཔཉྷེ ཝིཡ ཏུཎྷཱིབྷཱཝཱདིཾ ཨནཱཔཛྫིཏྭཱ ཨེཝ། ‘‘ཨཔྤཊིཔཛྫིཏྭཱ’’ཏི ཝཙནཾ ནིདསྶནམཏྟམེཏཾ། ‘‘ཀིཾ སབྦཾ ཨནིཙྩ’’ནྟི ཝུཏྟེ ‘‘ཀིཾ སངྑཏཾ སནྡྷཱཡ པུཙྪསི, ཨུདཱཧུ ཨསངྑཏ’’ནྟི པཊིཔུཙྪིཏྭཱ བྱཱཀཱཏབྦཾ ཧོཏི ‘‘ཀིཾ ཁནྡྷཔཉྩཀཾ པརིཉྙེཡྻ’’ནྟི པུཊྛེ ‘‘ཨཏྠི ཏཏྠ པརིཉྙེཡྻཾ, ཨཏྠི ན པརིཉྙེཡྻ’’ནྟི ཝིབྷཛྫ བྱཱཀཱཏབྦཾ ཧོཏི, ཨེཝཾ ཨཔྤཊིཔཛྫིཏྭཱཏི ཙ ཨཡམེཏྠ ཨཏྠོ ཨིཙྪིཏོཏི། པུབྦེ ཡསྶ པཙྩཡསྶ ཨཏྠིཏཱམཏྟཾ ཙོདིཏནྟི ཨཏྠིཏཱམཏྟཾ ཝིསྶཛྫིཏཾ། པུཙྪཱསབྷཱགེན ཧི ཝིསྶཛྫནནྟི། ཨིདཱནི ཏསྶེཝ སརཱུཔཔུཙྪཱ ཀརཱིཡཏཱིཏི ‘‘པུན ཀི’’ནྟི ཝུཏྟཾ། ཨིདྷཱཔི ‘‘ཡཐཱ’’ཏིཨཱདི སབྦཾ ཨཱནེཏྭཱ ཝཏྟབྦཾ།

    Paṇḍitenāti ekaṃsabyākaraṇīyādipañhāvisesajānanasamatthāya paññāya samannāgatena. Tameva hissa paṇḍiccaṃ dassetuṃ ‘‘yathā’’tiādi vuttaṃ . Yādisassa jīvassa diṭṭhigatiko sarīrato anaññattaṃ pucchati ‘‘taṃ jīvaṃ taṃ sarīra’’nti, so evaṃ paramatthato nupalabbhati, kathaṃ tassa vañjhātanayassa viya dīgharassatā sarīrato aññatā vā anaññatā vā byākātabbā siyā, tasmāssa pañhassa ṭhapanīyatā veditabbā. Tuṇhībhāvo nāmesa pucchato anādaro vihesā viya hotīti ‘‘abyākatameta’’nti pakārantaramāha. Evaṃ abyākaraṇakāraṇaṃ ñātukāmassa kathetabbaṃ hoti, kathite ca jānantassa pamādopi evaṃ siyā, kathanavidhi pana ‘‘yādisassā’’tiādinā dassito eva. Evaṃ appaṭipajjitvāti evaṃ ṭhapanīyapañhe viya tuṇhībhāvādiṃ anāpajjitvā eva. ‘‘Appaṭipajjitvā’’ti vacanaṃ nidassanamattametaṃ. ‘‘Kiṃ sabbaṃ anicca’’nti vutte ‘‘kiṃ saṅkhataṃ sandhāya pucchasi, udāhu asaṅkhata’’nti paṭipucchitvā byākātabbaṃ hoti ‘‘kiṃ khandhapañcakaṃ pariññeyya’’nti puṭṭhe ‘‘atthi tattha pariññeyyaṃ, atthi na pariññeyya’’nti vibhajja byākātabbaṃ hoti, evaṃ appaṭipajjitvāti ca ayamettha attho icchitoti. Pubbe yassa paccayassa atthitāmattaṃ coditanti atthitāmattaṃ vissajjitaṃ. Pucchāsabhāgena hi vissajjananti. Idāni tasseva sarūpapucchā karīyatīti ‘‘puna ki’’nti vuttaṃ. Idhāpi ‘‘yathā’’tiādi sabbaṃ ānetvā vattabbaṃ.

    ‘‘ཨེས ནཡོ སབྦཔདེསཱུ’’ཏི ཨཏིདེསཝསེན ཨུསྶུཀྐཾ ཀཏྭཱ ‘‘ནཱམརཱུཔཔཙྩཡཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཏཏྠ ཨཔཝཱདོ ཨཱརདྡྷོ། ཡསྨཱ དསྶེཏུཀཱམོ, ཏསྨཱ ཨིདཾ ཝུཏྟནྟི ཡོཛནཱ། ཚནྣཾ ཝིཔཱཀསམྥསྶཱནཾཡེཝ གཧཎཾ ཧོཏི ཝིཉྙཱཎཱདི ཝེདནཱཔརིཡོསཱནཱ ཝིཔཱཀཝིདྷཱིཏི ཀཏྭཱ ཨནེཀེསུ སུཏྟཔདེསུ, (མ॰ ནི॰ ༣.༡༢༦; ཨུདཱ॰ ༡) ཨབྷིདྷམྨེ (ཝིབྷ॰ ༢༢༥) ཙ ཡེབྷུཡྻེན ཏེསཾཡེཝ གཧཎསྶ ནིརུལ༹ྷཏྟཱ། ཨིདྷཱཏི ཨིམསྨིཾ སུཏྟེ། ཙ-སདྡོ བྱཏིརེཀཏྠོ, ཏེནེཏྠ ‘‘གཧིཏམྤཱི’’ཏིཨཱདིནཱ ཝུཙྩམཱནཾཡེཝ ཝིསེསཾ ཛོཏེཏི། པཙྩཡབྷཱཝོ ནཱམ པཙྩཡུཔྤནྣཱཔེཀྑོ ཏེན ཝིནཱ ཏསྶ ཨསམྦྷཝཏོ། ཏསྨཱ སལཱ༹ཡཏནཔྤཙྩཡཱཏི ‘‘སལཱ༹ཡཏནཔཙྩཡཱ ཕསྶོ’’ཏི ཨིམིནཱ པདེནཱཏི ཡོཛནཱ། ཨཝཡཝེན ཝཱ སམུདཱཡོཔལཀྑཎམེཏཾ ‘‘སལཱ༹ཡཏནཔཙྩཡཱ’’ཏི, ཏསྨཱ ‘‘སལཱ༹ཡཏནཔཙྩཡཱ ཕསྶོ’’ཏི ཨིམིནཱ པདེནཱཏི ཝུཏྟཾ ཧོཏི། གཧིཏམྤཱིཏི ཚབྦིདྷཾ ཝིཔཱཀཕསྶམྤི། ཨགྒཧིཏམྤཱིཏི ཨཝིཔཱཀཕསྶམྤི ཀུསལཱཀུསལཀིརིཡཱཕསྶམྤི། པཙྩཡུཔྤནྣཝིསེསཾ དསྶེཏུཀཱམོཏི ཡོཛནཱ། ན ཙེཏྠ པཙྩཡུཔྤནྣོཝ ཨུཔཱདིནྣོ ཨིཙྪིཏོ, ཨཐ ཁོ པཙྩཡོཔི ཨུཔཱདིནྣོ ཨིཙྪིཏོཏི ཨཛ྄ཛྷཏྟིཀཱཡཏནསྶེཝ སལཱ༹ཡཏནགྒཧཎེན གཧཎནྟི ཀཏྭཱ ཝུཏྟཾ ‘‘སལཱ༹ཡཏནཏོ…པེ॰… དསྶེཏུཀཱམོ’’ཏི། ན ཧི ཕསྶསྶ ཙཀྑཱདིསལཱ༹ཡཏནམེཝ པཙྩཡོ, ཨཐ ཁོ ‘‘ཙཀྑུཉྩ པཊིཙྩ རཱུཔེ ཙ ཨུཔྤཛྫཏི ཙཀྑུཝིཉྙཱཎཾ, ཏིཎྞཾ སངྒཏི ཕསྶོ’’ཏིཨཱདི (མ॰ ནི॰ ༣.༤༢༡, ༤༢༥, ༤༢༦; སཾ॰ ནི॰ ༢.༤༤, ༤༥; ༢.༤.༦༠; ཀཐཱ॰ ༤༦༥, ༤༦༧) ཝཙནཏོ རཱུཔཱཡཏནཱདིརཱུཔཉྩ ཙཀྑུཝིཉྙཱཎཱདིནཱམཉྩ པཙྩཡོ, ཏསྨཱ ཨིམཾ ཙཀྑཱདིསལཱ༹ཡཏནཏོ ཨཏིརིཏྟཾ ཨཱཝཛྫནཱདི ཝིཡ སཱདྷཱརཎཾ ཨཧུཏྭཱ, ཏསྶ ཏསྶ ཕསྶསྶ སཱདྷཱརཎཏཱཡ ཨཉྙཾ ཝིསེསཔཙྩཡཾ པི-སདྡེན ཨཝིསིཊྛཾ སཱདྷཱརཎཔཙྩཡཾ པིདསྶེཏུཀཱམོ བྷགཝཱ, ‘‘ནཱམརཱུཔཔཙྩཡཱ ཕསྶོ’’ཏི ཨིདཾ ཝུཏྟནྟི ཡོཛནཱ། ཨབྷིདྷམྨབྷཱཛནཱིཡེཔི ཨིམམེཝ པཙྩཡཾ སནྡྷཱཡ ‘‘ནཱམརཱུཔཔཙྩཡཱ ཕསྶོ’’ཏི ཝུཏྟནྟི ཏདཊྛཀཐཱཡཾ (ཝིབྷ॰ ཨཊྛ॰ ༢༤༣) ‘‘པཙྩཡཝིསེསདསྶནཏྠཉྩེཝ མཧཱནིདཱནདེསནཱསངྒཧཏྠཉྩཱ’’ཏི ཨཏྠཝཎྞནཱ ཀཏཱ། པཙྩཡཱནནྟི ཛཱཏིཨཱདཱིནཾ པཙྩཡདྷམྨཱནཾ། ནིདཱནཾ ཀཐིཏནྟི ཛརཱམརཎཱདིཀསྶ ནིདཱནཏྟཾ ཀཐིཏཾ ཨེཀཾསིཀོ པཙྩཡབྷཱཝོ ཀཐིཏོ། ཏཉྷི ཏེསཾ པཙྩཡབྷཱཝེ ཨབྱབྷིཙཱརཱིཏི དསྶེཏུཾ ‘‘ཨིཏི ཁོ པནེཏ’’ནྟིཨཱདིནཱ ཨུཔརི དེསནཱ པཝཏྟཱ། ནིཛྫཊེཏི ནིཛྫཱལཀེ། ནིགྒུམྦེཏི ནིཀྑེཔེ། པདདྭཡེནཱཔི ཨཱཀུལཱབྷཱཝམེཝ དསྶེཏི, ཏསྨཱ ཨནཱཀུལཾ ཨབྱཱཀུལཾ མཧནྟཾ པཙྩཡནིདཱནམེཏྠ ཀཐིཏནྟི མཧཱནིདཱནཾ སུཏྟཾ ཨཉྙཐཱབྷཱཝསྶ ཨབྷཱཝཏོ།

    ‘‘Esa nayo sabbapadesū’’ti atidesavasena ussukkaṃ katvā ‘‘nāmarūpapaccayā’’tiādinā tattha apavādo āraddho. Yasmā dassetukāmo, tasmā idaṃ vuttanti yojanā. Channaṃ vipākasamphassānaṃyeva gahaṇaṃ hoti viññāṇādi vedanāpariyosānā vipākavidhīti katvā anekesu suttapadesu, (ma. ni. 3.126; udā. 1) abhidhamme (vibha. 225) ca yebhuyyena tesaṃyeva gahaṇassa niruḷhattā. Idhāti imasmiṃ sutte. Ca-saddo byatirekattho, tenettha ‘‘gahitampī’’tiādinā vuccamānaṃyeva visesaṃ joteti. Paccayabhāvo nāma paccayuppannāpekkho tena vinā tassa asambhavato. Tasmā saḷāyatanappaccayāti ‘‘saḷāyatanapaccayā phasso’’ti iminā padenāti yojanā. Avayavena vā samudāyopalakkhaṇametaṃ ‘‘saḷāyatanapaccayā’’ti, tasmā ‘‘saḷāyatanapaccayā phasso’’ti iminā padenāti vuttaṃ hoti. Gahitampīti chabbidhaṃ vipākaphassampi. Aggahitampīti avipākaphassampi kusalākusalakiriyāphassampi. Paccayuppannavisesaṃ dassetukāmoti yojanā. Na cettha paccayuppannova upādinno icchito, atha kho paccayopi upādinno icchitoti ajjhattikāyatanasseva saḷāyatanaggahaṇena gahaṇanti katvā vuttaṃ ‘‘saḷāyatanato…pe… dassetukāmo’’ti. Na hi phassassa cakkhādisaḷāyatanameva paccayo, atha kho ‘‘cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇaṃ, tiṇṇaṃ saṅgati phasso’’tiādi (ma. ni. 3.421, 425, 426; saṃ. ni. 2.44, 45; 2.4.60; kathā. 465, 467) vacanato rūpāyatanādirūpañca cakkhuviññāṇādināmañca paccayo, tasmā imaṃ cakkhādisaḷāyatanato atirittaṃ āvajjanādi viya sādhāraṇaṃ ahutvā, tassa tassa phassassa sādhāraṇatāya aññaṃ visesapaccayaṃ pi-saddena avisiṭṭhaṃ sādhāraṇapaccayaṃ pidassetukāmo bhagavā, ‘‘nāmarūpapaccayā phasso’’ti idaṃ vuttanti yojanā. Abhidhammabhājanīyepi imameva paccayaṃ sandhāya ‘‘nāmarūpapaccayā phasso’’ti vuttanti tadaṭṭhakathāyaṃ (vibha. aṭṭha. 243) ‘‘paccayavisesadassanatthañceva mahānidānadesanāsaṅgahatthañcā’’ti atthavaṇṇanā katā. Paccayānanti jātiādīnaṃ paccayadhammānaṃ. Nidānaṃ kathitanti jarāmaraṇādikassa nidānattaṃ kathitaṃ ekaṃsiko paccayabhāvo kathito. Tañhi tesaṃ paccayabhāve abyabhicārīti dassetuṃ ‘‘iti kho paneta’’ntiādinā upari desanā pavattā. Nijjaṭeti nijjālake. Niggumbeti nikkhepe. Padadvayenāpi ākulābhāvameva dasseti, tasmā anākulaṃ abyākulaṃ mahantaṃ paccayanidānamettha kathitanti mahānidānaṃ suttaṃ aññathābhāvassa abhāvato.

    ༩༨. ཏེསཾ ཏེསཾ པཙྩཡཱནནྟི ཏེསཾ ཏེསཾ ཛཱཏིཨཱདཱིནཾ པཙྩཡཱནཾ། ཡསྨཱ པཙྩཡབྷཱཝོ ནཱམ ཏེཧི ཏེཧི པཙྩཡེཧི ཨནཱུནཱདྷིཀེཧེཝ ཏསྶ ཏསྶ ཕལསྶ སམྦྷཝཏོ ཏཐོ ཏཙྪོ, ཏཔྤཀཱརོ ཝཱ སཱམགྒིཨུཔགཏེསུ པཙྩཡེསུ མུཧུཏྟམྤི ཏཐོ ནིབྦཏྟནདྷམྨཱནཾ ཨསམྦྷཝཱབྷཱཝཏོ། ཨཝིཏཐོ ཨཝིསཾཝཱདནཀོ ཝིསཾཝཱདནཱཀཱརཝིརཧིཏོ ཨཉྙདྷམྨཔཙྩཡེཧི ཨཉྙདྷམྨཱནུཔྤཏྟིཏོ། ‘‘ཨནཉྙཐཱ’’ཏི ཝུཙྩཏི ཨཉྙཐཱབྷཱཝསྶ ཨབྷཱཝཏོ། ཏསྨཱ ‘‘ཏཐཾ ཨཝིཏཐཾ ཨནཉྙཐཾ པཙྩཡབྷཱཝཾ དསྶེཏུ’’ནྟི ཝུཏྟཾ། པརིཡཱཡཏི ཨཏྟནོ ཕལཾ པརིགྒཧེཏྭཱ ཝཏྟཏཱིཏི པརིཡཱཡོ, ཧེཏཱུཏི ཨཱཧ ‘‘པརིཡཱཡེནཱཏི ཀཱརཎེནཱ’’ཏི། སབྦེན སབྦནྟི དེཝཏྟཱདིནཱ སབྦབྷཱཝེན སབྦཱ ཛཱཏི། སབྦཐཱ སབྦནྟི ཏཏྠཱཔི ཙཱཏུམཧཱརཱཛིཀཱདིསབྦཱཀཱརེན སབྦཱ, ནིཔཱཏདྭཡམེཏཾ, ནིཔཱཏཉྩ ཨབྱཡཾ, ཏཉྩ སབྦལིངྒཝིབྷཏྟིཝཙནེསུ ཨེཀཱཀཱརམེཝ ཧོཏཱིཏི པཱལི༹ཡཾ ‘‘སབྦེན སབྦཾ སབྦཐཱ སབྦ’’ནྟི ཝུཏྟཾ། ཨཏྠཝཙནེ པན ཏསྶ ཏསྶ ཛཱཏིསདྡཱཔེཀྑཱཡ ཨིཏྠིཨཏྠཝུཏྟིཏཾ དསྶེཏུཾ ‘‘སབྦཱཀཱརེན སབྦཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཨིམིནཱཝ ནཡེནཱཏི ཨིམིནཱ ཛཱཏིཝཱརེ ཝུཏྟེནེཝ ནཡེན། དེཝཱདཱིསཱུཏི ཨཱདི-སདྡེན གནྡྷབྦཡཀྑཱདིཀེ པཱལི༹ཡཾ (དཱི॰ ནི॰ ༢.༩༨) ཨཱགཏེ, ཏདནྟརབྷེདེ ཙ སངྒཎྷཱཏི།

    98.Tesaṃ tesaṃ paccayānanti tesaṃ tesaṃ jātiādīnaṃ paccayānaṃ. Yasmā paccayabhāvo nāma tehi tehi paccayehi anūnādhikeheva tassa tassa phalassa sambhavato tatho taccho, tappakāro vā sāmaggiupagatesu paccayesu muhuttampi tatho nibbattanadhammānaṃ asambhavābhāvato. Avitatho avisaṃvādanako visaṃvādanākāravirahito aññadhammapaccayehi aññadhammānuppattito. ‘‘Anaññathā’’ti vuccati aññathābhāvassa abhāvato. Tasmā ‘‘tathaṃ avitathaṃ anaññathaṃ paccayabhāvaṃ dassetu’’nti vuttaṃ. Pariyāyati attano phalaṃ pariggahetvā vattatīti pariyāyo, hetūti āha ‘‘pariyāyenāti kāraṇenā’’ti. Sabbena sabbanti devattādinā sabbabhāvena sabbā jāti. Sabbathā sabbanti tatthāpi cātumahārājikādisabbākārena sabbā, nipātadvayametaṃ, nipātañca abyayaṃ, tañca sabbaliṅgavibhattivacanesu ekākārameva hotīti pāḷiyaṃ ‘‘sabbena sabbaṃ sabbathā sabba’’nti vuttaṃ. Atthavacane pana tassa tassa jātisaddāpekkhāya itthiatthavuttitaṃ dassetuṃ ‘‘sabbākārena sabbā’’tiādi vuttaṃ. Imināva nayenāti iminā jātivāre vutteneva nayena. Devādīsūti ādi-saddena gandhabbayakkhādike pāḷiyaṃ (dī. ni. 2.98) āgate, tadantarabhede ca saṅgaṇhāti.

    ཨིདྷ ནིཀྑིཏྟཨཏྠཝིབྷཛནཏྠེཏི ཨིམསྨིཾ ‘‘ཀསྶཙི ཀིམྷིཙཱི’’ཏི ཨནིཡམཏོ ཨུདྡེསཝསེན ཝུཏྟཏྠསྶ ནིདྡིསནཏྠེ ཛོཏེཏབྦེ ནིཔཱཏོ, ཏདཏྠཛོཏནཾ ནིཔཱཏཔདནྟི ཨཏྠོ། ཏསྶཱཏི ཏསྶ པདསྶ། ཏེཏི དྷམྨདེསནཱཡ སམྤདཱནབྷཱུཏཾ ཐེརཾ ཝདཏི། སེཡྻཐིདནྟི ཝཱ ཏེ ཀཏམེཏི ཙེཏི ཨཏྠོ། ཡེ ཧི ‘‘ཀསྶཙཱི’’ཏི, ‘‘ཀིམྷིཙཱི’’ཏི ཙ ཨནིཡམཏོ ཝུཏྟོ ཨཏྠོ, ཏེ ཀཏམེཏི། ཀཐེཏུཀམྱཏཱཔུཙྪཱ ཧེསཱ། དེཝབྷཱཝཱཡཱཏི དེཝབྷཱཝཏྠཾ། ཁནྡྷཛཱཏཱིཏི ཁནྡྷཔཱཏུབྷཱཝོ, ཡཐཱ ཁནྡྷེསུ ཨུཔྤནྣེསུ ‘‘དེཝཱ’’ཏི སམཉྙཱ ཧོཏི, ཏཐཱ ཏེསཾ ཨུཔྤཱདོཏི ཨཏྠོ། ཏེནཱཧ ‘‘ཡཱཡཱ’’ཏི ཨཱཧ། སབྦཔདེསཱུཏི ‘‘གནྡྷབྦཱནཾ གནྡྷབྦཏྠཱཡཱ’’ཏིཨཱདཱིསུ སབྦེསུ ཛཱཏིནིདྡེསཔདེསུ , བྷཝཱདིཔདེསུ ཙ། ཡེན ཧི ནཡེན སཙེ ཧི ཛཱཏཱིཏི ཨཡམཏྠཡོཛནཱ ཀཏཱ, ཛཱཏིནིདྡེསཔདེསོཝ ‘‘བྷཝོ’’ཏིཨཱདིནཱ བྷཝཱདིཔདེསུཔི སོ ཀཱཏབྦོཏི། དེཝཱཏི ཨུཔཔཏྟིདེཝཱ ཙཱཏུམཧཱརཱཛིཀཏོ པཊྛཱཡ ཡཱཝ བྷཝགྒཱ དིབྦནྟི ཀཱམགུཎཱདཱིཧི ཀཱིལ༹ནྟི ལལ༹ནྟི ཝིཧརནྟི ཛོཏནྟཱིཏི ཀཏྭཱ། གནྡྷཾ ཨབྦནྟི པརིབྷུཉྫནྟཱིཏི གནྡྷབྦཱ, དྷཏརཊྛསྶ མཧཱརཱཛསྶ པརིཝཱརབྷཱུཏཱ། ཡཛནྟི ཝེསྶཝཎསཀྐཱདིཀེ པཱུཛེནྟཱིཏི ཡཀྑཱ, ཏེན ཏེན ཝཱ པཎིདྷིཀམྨཱདིནཱ ཡཛིཏབྦཱ པཱུཛེཏབྦཱཏི ཡཀྑཱ, ཝེསྶཝཎསྶ མཧཱརཱཛསྶ པརིཝཱརབྷཱུཏཱ། ཨཊྛཀཐཱཡཾ པན ‘‘ཨམནུསྶཱ’’ཏི ཨཝིསེསེན ཝུཏྟཾ། བྷཱུཏཱཏི ཀུམྦྷཎྜཱ, ཝིརཱུལ༹ྷཀསྶ མཧཱརཱཛསྶ པརིཝཱརབྷཱུཏཱ། ཨཊྛཀཐཱཡཾ པན ‘‘ཡེ ཀེཙི ནིབྦཏྟསཏྟཱ’’ཏི ཨཝིསེསེན ཝུཏྟཾ། ཨཊྛིཔཀྑཱ བྷམརཏུཔྤལཱ༹དཡོ། ཙམྨཔཀྑཱ ཛཏུསིངྒཱལཱདཡོ། ལོམཔཀྑཱ ཧཾསམོརཱདཡོ། སརཱིསཔཱ ཨཧིཝིཙྪིཀསཏཔདིཨཱདཡོ།

    Idha nikkhittaatthavibhajanattheti imasmiṃ ‘‘kassaci kimhicī’’ti aniyamato uddesavasena vuttatthassa niddisanatthe jotetabbe nipāto, tadatthajotanaṃ nipātapadanti attho. Tassāti tassa padassa. Teti dhammadesanāya sampadānabhūtaṃ theraṃ vadati. Seyyathidanti vā te katameti ceti attho. Ye hi ‘‘kassacī’’ti, ‘‘kimhicī’’ti ca aniyamato vutto attho, te katameti. Kathetukamyatāpucchā hesā. Devabhāvāyāti devabhāvatthaṃ. Khandhajātīti khandhapātubhāvo, yathā khandhesu uppannesu ‘‘devā’’ti samaññā hoti, tathā tesaṃ uppādoti attho. Tenāha ‘‘yāyā’’ti āha. Sabbapadesūti ‘‘gandhabbānaṃ gandhabbatthāyā’’tiādīsu sabbesu jātiniddesapadesu , bhavādipadesu ca. Yena hi nayena sace hi jātīti ayamatthayojanā katā, jātiniddesapadesova ‘‘bhavo’’tiādinā bhavādipadesupi so kātabboti. Devāti upapattidevā cātumahārājikato paṭṭhāya yāva bhavaggā dibbanti kāmaguṇādīhi kīḷanti laḷanti viharanti jotantīti katvā. Gandhaṃ abbanti paribhuñjantīti gandhabbā, dhataraṭṭhassa mahārājassa parivārabhūtā. Yajanti vessavaṇasakkādike pūjentīti yakkhā, tena tena vā paṇidhikammādinā yajitabbā pūjetabbāti yakkhā, vessavaṇassa mahārājassa parivārabhūtā. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘amanussā’’ti avisesena vuttaṃ. Bhūtāti kumbhaṇḍā, virūḷhakassa mahārājassa parivārabhūtā. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘ye keci nibbattasattā’’ti avisesena vuttaṃ. Aṭṭhipakkhā bhamaratuppaḷādayo. Cammapakkhā jatusiṅgālādayo. Lomapakkhā haṃsamorādayo. Sarīsapā ahivicchikasatapadiādayo.

    ‘‘ཏེསཾ ཏེས’’ནྟི ཨིདཾ ན ཡེཝཱཔནཀནིདྡེསོ ཝིཡ ཨཝུཏྟསངྒཧཏྠཾ ཝཙནཾ, ཨཐ ཁོ ཨཡེཝཱཔནཀནིདྡེསོ ཝིཡ ཝུཏྟསངྒཧཏྠནྟི། ཨཱདི-སདྡེནེཝ ཙ ཨཱམེཌིཏཏྠོ སངྒཡ྄ཧཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཏེསཾ ཏེསཾ དེཝགནྡྷབྦཱདཱིན’’ནྟི། ཏདཏྟཱཡཱཏི ཏཾབྷཱཝཱཡ, ཡཐཱརཱུཔེསུ ཁནྡྷེསུ པཝཏྟམཱནེསུ ‘‘དེཝཱ གནྡྷབྦཱ’’ཏི ལོཀསམཉྙཱ ཧོཏི, ཏཐཱརཱུཔཏཱཡཱཏི ཨཏྠོ། ཏེནཱཧ ‘‘དེཝགནྡྷབྦཱདིབྷཱཝཱཡཱ’’ཏི། ‘‘ནིརོདྷོ, ཝིགམོ’’ཏི ཙ པཊིལདྡྷཏྟཱལཱབྷསྶ བྷཱཝོ ཝུཙྩཏི, ཨིདྷ པན ཨཙྩནྟཱབྷཱཝོ ཨདྷིཔྤེཏོ ‘‘སབྦསོ ཛཱཏིཡཱ ཨསཏཱི’’ཏི ཨཝཏྭཱ ‘‘ཛཱཏིནིརོདྷཱ’’ཏི ཝུཏྟཏྟཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཨབྷཱཝཱཏི ཨཏྠོ’’ཏི།

    ‘‘Tesaṃtesa’’nti idaṃ na yevāpanakaniddeso viya avuttasaṅgahatthaṃ vacanaṃ, atha kho ayevāpanakaniddeso viya vuttasaṅgahatthanti. Ādi-saddeneva ca āmeḍitattho saṅgayhatīti āha ‘‘tesaṃ tesaṃ devagandhabbādīna’’nti. Tadattāyāti taṃbhāvāya, yathārūpesu khandhesu pavattamānesu ‘‘devā gandhabbā’’ti lokasamaññā hoti, tathārūpatāyāti attho. Tenāha ‘‘devagandhabbādibhāvāyā’’ti. ‘‘Nirodho, vigamo’’ti ca paṭiladdhattālābhassa bhāvo vuccati, idha pana accantābhāvo adhippeto ‘‘sabbaso jātiyā asatī’’ti avatvā ‘‘jātinirodhā’’ti vuttattāti āha ‘‘abhāvāti attho’’ti.

    ཕལཏྠཱཡ ཧིནོཏཱིཏི ཡཐཱ ཕལཾ ཏཏོ ནིབྦཏྟཏི, ཨེཝཾ ཧིནོཏི པཝཏྟཏི, ཏསྶ ཧེཏུབྷཱཝཾ ཨུཔགཙྪཏཱིཏི ཨཏྠོ། ཨིདཾ གཎྷཐ ནནྟི ‘‘ཨིདཾ མེ ཕལཾ, གཎྷཐ ན’’ནྟི ཨེཝཾ ཨཔྤེཏི ཝིཡ ནིཡྻཱཏེཏི ཝིཡ། ‘‘ཨེས ནཡོ’’ཏི ཨཝིསེསཾ ཨཏིདིསིཏྭཱ ཝིསེསམཏྟསྶ ཨཏྠཾ དསྶེཏུཾ ‘‘ཨཔིཙཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ནནུ ཙཱཡཾ ཛཱཏི པརིནིཔྥནྣཱ, སངྑཏབྷཱཝཱ ཙ ན ཧོཏི ཝིཀཱརབྷཱཝཏོ, ཏཐཱ ཛརཱམརཎཾ, ཏསྶ ཀཐཾ སཱ ཧེཏུ ཧོཏཱིཏི ཙོདནཾ སནྡྷཱཡཱཧ ‘‘ཛརཱམརཎསྶ ཧཱི’’ཏིཨཱདི། ཏབྦྷཱཝེ བྷཱཝོ, ཏདབྷཱཝེ ཙ ཨབྷཱཝོ ཛརཱམརཎསྶ ཛཱཏིཡཱ ཨུཔནིསྶཡཏཱ།

    Phalatthāya hinotīti yathā phalaṃ tato nibbattati, evaṃ hinoti pavattati, tassa hetubhāvaṃ upagacchatīti attho. Idaṃ gaṇhatha nanti ‘‘idaṃ me phalaṃ, gaṇhatha na’’nti evaṃ appeti viya niyyāteti viya. ‘‘Esa nayo’’ti avisesaṃ atidisitvā visesamattassa atthaṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Nanu cāyaṃ jāti parinipphannā, saṅkhatabhāvā ca na hoti vikārabhāvato, tathā jarāmaraṇaṃ, tassa kathaṃ sā hetu hotīti codanaṃ sandhāyāha ‘‘jarāmaraṇassa hī’’tiādi. Tabbhāve bhāvo, tadabhāve ca abhāvo jarāmaraṇassa jātiyā upanissayatā.

    ༩༩. ཨོཀཱསཔརིགྒཧོཏི པཝཏྟིཊྛཱནཔརིགྒཧོ། ཨུཔཔཏྟིབྷཝེ ཡུཛྫཏི ཨུཔཔཏྟིཀྑནྡྷཱནཾ ཡཐཱཝུཏྟཊྛཱནཏོ ཨཉྙཏྠ ཨནུཔྤཛྫནཏོ། ཨིདྷ པནཱཏི ཨིམསྨིཾ སུཏྟེ ‘‘ཀཱམབྷཝོ’’ཏིཨཱདིནཱ ཨཱགཏེ ཨིམསྨིཾ ཋཱནེ། ཀམྨབྷཝེ ཡུཛྫཏི ཀཱམབྷཝཱདིཛོཏནཱ ཝིསེསཏོ ཏསྶ ཛཱཏིཡཱ པཙྩཡབྷཱཝཏོཏི། ཏེནཱཧ ‘‘སོ ཧི ཛཱཏིཡཱ ཨུཔནིསྶཡཀོཊིཡཱཝ པཙྩཡོ’’ཏི། ནནུ ཙ ཨུཔཔཏྟིབྷཝོཔི ཛཱཏིཡཱ ཨུཔནིསྶཡཝསེན པཙྩཡོ ཧོཏཱིཏི? སཙྩཾ ཧོཏི, སོ པན ན ཏཐཱ པདྷཱནབྷཱུཏོ, ཀམྨབྷཝོ པན པདྷཱནབྷཱུཏོ པཙྩཡོ ཛནཀབྷཱཝཏོཏི། ‘‘སོ ཧི ཛཱཏིཡཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ ཀཱམབྷཝཱུཔགཾ ཀམྨཾ ཀཱམབྷཝོ། ཨེས ནཡོ རཱུཔཱརཱུཔབྷཝེསུཔི། ཨོཀཱསཔརིགྒཧོཝ ཀཏོ‘‘ཀིམྷིཙཱི’’ཏི ཨིམིནཱ སཏྟཔརིགྒཧསྶ ཀཏཏྟཱ།

    99.Okāsapariggahoti pavattiṭṭhānapariggaho. Upapattibhave yujjati upapattikkhandhānaṃ yathāvuttaṭṭhānato aññattha anuppajjanato. Idha panāti imasmiṃ sutte ‘‘kāmabhavo’’tiādinā āgate imasmiṃ ṭhāne. Kammabhave yujjati kāmabhavādijotanā visesato tassa jātiyā paccayabhāvatoti. Tenāha ‘‘so hi jātiyā upanissayakoṭiyāva paccayo’’ti. Nanu ca upapattibhavopi jātiyā upanissayavasena paccayo hotīti? Saccaṃ hoti, so pana na tathā padhānabhūto, kammabhavo pana padhānabhūto paccayo janakabhāvatoti. ‘‘So hi jātiyā’’tiādi vuttaṃ kāmabhavūpagaṃ kammaṃ kāmabhavo. Esa nayo rūpārūpabhavesupi. Okāsapariggahova kato‘‘kimhicī’’ti iminā sattapariggahassa katattā.

    ༡༠༠. ཏིཎྞམྤི ཀམྨབྷཝཱནནྟི ཀཱམཀམྨབྷཝཱདཱིནཾ ཏིཎྞམྤི ཀམྨབྷཝཱནཾ། ཏིཎྞཉྩ ཨུཔཔཏྟིབྷཝཱནནྟི ཀཱམུཔཔཏྟིབྷཝཱདཱིནཾ ཏིཎྞཉྩ ཨུཔཔཏྟིབྷཝཱནཾ། ཏཐཱ སེསཱནིཔཱིཏི དིཊྛུཔཱདཱནཱདཱིནི སེསུཔཱདཱནཱནིཔི ཏིཎྞམྤི ཀམྨབྷཝཱནཾ, ཏིཎྞཉྩ ཨུཔཔཏྟིབྷཝཱནཾ པཙྩཡོཏི ཨཏྠོ། ཨིཏཱིཏི ཨེཝཾ ཝུཏྟནཡེན། དྭཱདས ཀམྨབྷཝཱ དྭཱདས ཨུཔཔཏྟིབྷཝཱཏི ཙཏུཝཱིསཏིབྷཝཱ ཝེདིཏབྦཱ། ཡསྨཱ ཀམྨབྷཝསྶ པཙྩཡབྷཱཝམུཁེནེཝ ཨུཔཱདཱནཾ ཨུཔཔཏྟིབྷཝསྶ པཙྩཡོ ནཱམ ཧོཏི, ན ཨཉྙཐཱ, ཏསྨཱ ཨུཔཱདཱནཾ ཀམྨབྷཝསྶ ཨུཛུཀམེཝ པཙྩཡབྷཱཝོཏི ཨཱཧ ‘‘ནིཔྤརིཡཱཡེནེཏྠ དྭཱདས ཀམྨབྷཝཱ ལབྦྷནྟཱི’’ཏི། ཏེསནྟི ཀམྨབྷཝཱནཾ། སཧཛཱཏཀོཊིཡཱཏི ཨཀུསལསྶ ཀམྨབྷཝསྶ སཧཛཱཏཾ ཨུཔཱདཱནཾ སཧཛཱཏཀོཊིཡཱ, ཨིཏརཾ ཨནནྟརཱུཔནིསྶཡཱདིཝསེན ཨུཔནིསྶཡཀོཊིཡཱ, ཀུསལསྶ ཀམྨབྷཝསྶ པན ཨུཔནིསྶཡཀོཊིཡཱཝ པཙྩཡོ། ཨེཏྠ ཙ ཡཐཱ ཨཉྙམཉྙནིསྶཡསམྤཡུཏྟཨཏྠིཨཝིགཏཱདིཔཙྩཡཱནཾ སཧཛཱཏཔཙྩཡེན ཨེཀསངྒཧཏཾ དསྶེཏུཾ ‘‘སཧཛཱཏཀོཊིཡཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ, ཨེཝཾ ཨཱརམྨཎཱུཔནིསྶཡཨནནྟརཱུཔནིསྶཡཔཀཏཱུཔནིསྶཡཱནཾ ཨེཀཛ྄ཛྷཾ གཧཎཝསེན ‘‘ཨུཔནིསྶཡཀོཊིཡཱ’’ཏི ཝུཏྟནྟི དཊྛབྦཾ།

    100.Tiṇṇampi kammabhavānanti kāmakammabhavādīnaṃ tiṇṇampi kammabhavānaṃ. Tiṇṇañca upapattibhavānanti kāmupapattibhavādīnaṃ tiṇṇañca upapattibhavānaṃ. Tathāsesānipīti diṭṭhupādānādīni sesupādānānipi tiṇṇampi kammabhavānaṃ, tiṇṇañca upapattibhavānaṃ paccayoti attho. Itīti evaṃ vuttanayena. Dvādasa kammabhavā dvādasa upapattibhavāti catuvīsatibhavā veditabbā. Yasmā kammabhavassa paccayabhāvamukheneva upādānaṃ upapattibhavassa paccayo nāma hoti, na aññathā, tasmā upādānaṃ kammabhavassa ujukameva paccayabhāvoti āha ‘‘nippariyāyenettha dvādasa kammabhavā labbhantī’’ti. Tesanti kammabhavānaṃ. Sahajātakoṭiyāti akusalassa kammabhavassa sahajātaṃ upādānaṃ sahajātakoṭiyā, itaraṃ anantarūpanissayādivasena upanissayakoṭiyā, kusalassa kammabhavassa pana upanissayakoṭiyāva paccayo. Ettha ca yathā aññamaññanissayasampayuttaatthiavigatādipaccayānaṃ sahajātapaccayena ekasaṅgahataṃ dassetuṃ ‘‘sahajātakoṭiyā’’ti vuttaṃ, evaṃ ārammaṇūpanissayaanantarūpanissayapakatūpanissayānaṃ ekajjhaṃ gahaṇavasena ‘‘upanissayakoṭiyā’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ.

    ༡༠༡. ཨུཔཱདཱནསྶཱཏི ཨེཏྠ ཀཱམུཔཱདཱནསྶ ཏཎྷཱ ཨུཔནིསྶཡཀོཊིཡཱཝ པཙྩཡོ, སེསུཔཱདཱནཱནཾ སཧཛཱཏཀོཊིཡཱཔི ཨུཔནིསྶཡཀོཊིཡཱཔི ཝིཉྙཱཎཱདི ཙ ཝེདནཱཔརིཡོསཱནཱ ཝིཔཱཀཝིདྷཱིཏི ཀཏྭཱ།

    101.Upādānassāti ettha kāmupādānassa taṇhā upanissayakoṭiyāva paccayo, sesupādānānaṃ sahajātakoṭiyāpi upanissayakoṭiyāpi viññāṇādi ca vedanāpariyosānā vipākavidhīti katvā.

    ༡༠༢. ཡདིདཾ ཝེདནཱཏི ཨེཏྠ ཝིཔཱཀཝེདནཱཏི ཏམེཝ ཏཱཝ ཨུཔནིསྶཡཀོཊིཡཱ པཙྩཡོ ཨིཏརཀོཊིཡཱ ཨསམྦྷཝཏོ། ཨཉྙཱཏི ཀུསལཱཀུསལཀིརིཡཝེདནཱ། ཨཉྙཐཱཔཱིཏི སཧཛཱཏཀོཊིཡཱཔི།

    102.Yadidaṃ vedanāti ettha vipākavedanāti tameva tāva upanissayakoṭiyā paccayo itarakoṭiyā asambhavato. Aññāti kusalākusalakiriyavedanā. Aññathāpīti sahajātakoṭiyāpi.

    ༡༠༣. ཨེཏྟཱཝཏཱཏི ཛརཱམརཎཱདཱིནཾ པཙྩཡཔརམྤརཱདསྶནཝསེན པཝཏྟཱཡ ཨེཏྟཀཱཡ དེསནཱཡ། པུརིམཏཎྷནྟི པུརིམབྷཝསིདྡྷཾ ཏཎྷཾ། ‘‘ཨེས པཙྩཡོ ཏཎྷཱཡ, ཡདིདཾ ཝེདནཱ’’ཏི ཝཏྭཱ ཏདནནྟརཾ ‘‘ཕསྶཔཙྩཡཱ ཝེདནཱཏི ཨིཏི ཁོ པནེཏཾ ཝུཏྟ’’ནྟིཨཱདིནཱ ཝེདནཱཡ པཙྩཡབྷཱུཏསྶ ཕསྶསྶ ཨུདྡྷརཎཾ ཨཉྙེསུ སུཏྟེསུ ཨཱགཏནཡེན པཊིཙྩསམུཔྤཱདསྶ དེསནཱམགྒོ , ཏཾ པན ཨནོཏརིཏྭཱ སམུདཱཙཱརཏཎྷཱདསྶནམུཁེནེཝ ཏཎྷཱམཱུལཀདྷམྨེ དེསེནྟོ ཨཱཙིཎྞདེསནཱམགྒཏོ ཨོཀྐམནྟོ ཝིཡ, ཏཉྩ དེསནཾ པསྶཏོ ཨཔྤཝཏྟནྟི པསཡ྄ཧ བལཀྐཱརེན དེསེནྟོ ཝིཡ ཙ ཧོཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཨིདཱནཱི’’ཏིཨཱདི། དྭེ ཏཎྷཱཏི ཨིདྷཱདྷིཔྤེཏཏཎྷཱ ཨེཝ དྭིདྷཱ བྷིནྡནྟོ ཨཱཧ། ཨེསནཏཎྷཱཏི བྷོགཱནཾ པརིཡེསནཝསེན པཝཏྟཏཎྷཱ། ཨེསིཏཏཎྷཱཏི པརིཡིཊྛེསུ བྷོགེསུ ཨུཔྤཛྫམཱནཏཎྷཱ། སམུདཱཙཱརཏཎྷཱཡཱཏི པརིཡུཊྛཱནཝསེན པཝཏྟཏཎྷཱཡ། དུཝིདྷཱཔེསཱ ཝེདནཾ པཊིཙྩ ཏཎྷཱ ནཱམ ཝེདནཱཔཙྩཡཱ ཙ ཨཔྤཊིལདྡྷཱནཾ བྷོགཱནཾ པཊིལཱབྷཱཡ པརིཡེསནཱ, ལདྡྷེསུ ཙ ཏེསུཔཱཏབྱཏཱཔཏྟིཨཱདི ཧོཏཱིཏི།

    103.Ettāvatāti jarāmaraṇādīnaṃ paccayaparamparādassanavasena pavattāya ettakāya desanāya. Purimataṇhanti purimabhavasiddhaṃ taṇhaṃ. ‘‘Esa paccayo taṇhāya, yadidaṃ vedanā’’ti vatvā tadanantaraṃ ‘‘phassapaccayā vedanāti iti kho panetaṃ vutta’’ntiādinā vedanāya paccayabhūtassa phassassa uddharaṇaṃ aññesu suttesu āgatanayena paṭiccasamuppādassa desanāmaggo , taṃ pana anotaritvā samudācārataṇhādassanamukheneva taṇhāmūlakadhamme desento āciṇṇadesanāmaggato okkamanto viya, tañca desanaṃ passato appavattanti pasayha balakkārena desento viya ca hotīti āha ‘‘idānī’’tiādi. Dve taṇhāti idhādhippetataṇhā eva dvidhā bhindanto āha. Esanataṇhāti bhogānaṃ pariyesanavasena pavattataṇhā. Esitataṇhāti pariyiṭṭhesu bhogesu uppajjamānataṇhā. Samudācārataṇhāyāti pariyuṭṭhānavasena pavattataṇhāya. Duvidhāpesā vedanaṃ paṭicca taṇhānāma vedanāpaccayā ca appaṭiladdhānaṃ bhogānaṃ paṭilābhāya pariyesanā, laddhesu ca tesupātabyatāpattiādi hotīti.

    པརིཏསྶནཝསེན པརིཡེསཏི ཨེཏཱཡཱཏི པརིཡེསནཱ། ཨཱསཡཏོ, པཡོགཏོ ཙ པརིཡེསནཱ ཏཐཱཔཝཏྟོ ཙིཏྟུཔྤཱདོ། ཏེནཱཧ ‘‘ཏཎྷཱཡ སཏི ཧོཏཱི’’ཏི། རཱུཔཱདིཨཱརམྨཎཔཊིལཱབྷོཏི སཝཏྠུཀཱནཾ རཱུཔཱདིཨཱརམྨཎཱནཾ གཝེསནཝསེན, པཝཏྟིཡཾ པན ཨཔརིཡིཊྛཾཡེཝ ལབྦྷཏི, ཏམྤི ཨཏྠཏོ པརིཡེསནཱཡ ལདྡྷམེཝ ནཱམ ཏཐཱརཱུཔསྶ ཀམྨསྶ པུབྦེཀཏཏྟཱ ཨེཝ ལབྦྷནཏོ། ཏེནཱཧ ‘‘སོ ཧི པརིཡེསནཱཡ སཏི ཧོཏཱི’’ཏི། སུཁཝིནིཙྪཡནྟི སུཁཾ ཝིསེསཏོ ནིཙྪིནོཏཱིཏི སུཁཝིནིཙྪཡོ, སུཁཾ སབྷཱཝཏོ, སམུདཡཏོ, ཨཏྠངྒམནཏོ, ནིསྶརཎཏོ ཙ ཡཱཐཱཝཏོ ཛཱནིཏྭཱ པཝཏྟཉཱཎཾ, ཏཾ སུཁཝིནིཙྪཡཾ། ཛཉྙཱཏི ཛཱནེཡྻ། ‘‘སུབྷསུཁ’’ནྟིཨཱདིཀཾ ཨཱརམྨཎེ ཨབྷཱུཏཱཀཱརཾ ཝིཝིདྷཾ ནིནྣབྷཱཝེན ནིཙྪིནོཏི ཨཱརོཔེཏཱིཏི ཝིནིཙྪཡོ། ཨསྶཱདཱནུཔསྶནཏཎྷཱདིཊྛིཡཱཔི ཨེཝམེཝ ཝིནིཙྪཡབྷཱཝོ ཝེདིཏབྦོ། ཨིམསྨིཾ པན སུཏྟེ ཝིཏཀྐོཡེཝ ཨཱགཏོཏི ཡོཛནཱ། ཨིམསྨིཾ པན སུཏྟེཏི སཀྐཔཉྷསུཏྟེ། (དཱི॰ ནི॰ ༢.༣༥༨) ཏཏྠ ཧི ‘‘ཚནྡོ ཁོ, དེཝཱནཾ ཨིནྡ, ཝིཏཀྐནིདཱནོ’’ཏི ཨཱགཏཾ། ཨིདྷཱཏི ཨིམསྨིཾ མཧཱནིདཱནསུཏྟེ། ‘‘ཝིཏཀྐེནེཝ ཝིནིཙྪིནཱཏཱི’’ཏི ཨེཏེན ‘‘ཝིནིཙྪཱིཡཏི ཨེཏེནཱཏི ཝིནིཙྪཡོ’’ཏི ཝིནིཙྪཡ-སདྡསྶ ཀརཎསཱདྷནམཱཧ། ‘‘ཨེཏྟཀ’’ནྟིཨཱདི ཝིནིཙྪཡནཱཀཱརདསྶནཾ།

    Paritassanavasena pariyesati etāyāti pariyesanā. Āsayato, payogato ca pariyesanā tathāpavatto cittuppādo. Tenāha ‘‘taṇhāya sati hotī’’ti. Rūpādiārammaṇapaṭilābhoti savatthukānaṃ rūpādiārammaṇānaṃ gavesanavasena, pavattiyaṃ pana apariyiṭṭhaṃyeva labbhati, tampi atthato pariyesanāya laddhameva nāma tathārūpassa kammassa pubbekatattā eva labbhanato. Tenāha ‘‘so hi pariyesanāya sati hotī’’ti. Sukhavinicchayanti sukhaṃ visesato nicchinotīti sukhavinicchayo, sukhaṃ sabhāvato, samudayato, atthaṅgamanato, nissaraṇato ca yāthāvato jānitvā pavattañāṇaṃ, taṃ sukhavinicchayaṃ. Jaññāti jāneyya. ‘‘Subhasukha’’ntiādikaṃ ārammaṇe abhūtākāraṃ vividhaṃ ninnabhāvena nicchinoti āropetīti vinicchayo. Assādānupassanataṇhādiṭṭhiyāpi evameva vinicchayabhāvo veditabbo. Imasmiṃ pana sutte vitakkoyeva āgatoti yojanā. Imasmiṃ pana sutteti sakkapañhasutte. (Dī. ni. 2.358) tattha hi ‘‘chando kho, devānaṃ inda, vitakkanidāno’’ti āgataṃ. Idhāti imasmiṃ mahānidānasutte.‘‘Vitakkeneva vinicchinātī’’ti etena ‘‘vinicchīyati etenāti vinicchayo’’ti vinicchaya-saddassa karaṇasādhanamāha. ‘‘Ettaka’’ntiādi vinicchayanākāradassanaṃ.

    ཚནྡནཊྛེན ཚནྡོ, ཨེཝཾ རཉྫནཊྛེན རཱགོ, སྭཱཡཾ ཨནཱསེཝནཏཱཡ མནྡོ ཧུཏྭཱ པཝཏྟོ ཨིདྷཱདྷིཔྤེཏོཏི ཨཱཧ ‘‘དུབྦལརཱགསྶཱདྷིཝཙན’’ནྟི། ཨཛ྄ཛྷོསཱནནྟི ཏཎྷཱདིཊྛིཝསེན ཨབྷིནིཝིསནཾ། ‘‘མཡ྄ཧཾ ཨིད’’ནྟི ཧི ཏཎྷཱགཱཧོ ཡེབྷུཡྻེན ཨཏྟགྒཱཧསནྣིསྶཡོཝ ཧོཏི། ཏེནཱཧ ‘‘ཨཧཾ མམ’’ནྟི, ‘‘བལཝསནྣིཊྛཱན’’ནྟི ཙ ཏེསཾ གཱཧཱནཾ ཐིརབྷཱཝཔྤཏྟིམཱཧ། ཏཎྷཱདིཊྛིཝསེན པརིགྒཧཀརཎནྟི ‘‘ཨཧཾ མམ’’ནྟི བལཝསནྣིཊྛཱནཝསེན ཨབྷིནིཝིཊྛསྶ ཨཏྟཏྟནིཡགྒཱཧཝཏྠུནོ ཨཉྙཱསཱདྷཱརཎཾ ཝིཡ ཀཏྭཱ པརིགྒཧེཏྭཱ ཋཱནཾ, ཏཐཱཔཝཏྟོ ལོབྷསཧགཏཙིཏྟུཔྤཱདོ། ཨཏྟནཱ པརིགྒཧིཏསྶ ཝཏྠུནོ ཡསྶ ཝསེན པརེཧི སཱདྷཱརཎབྷཱཝསྶ ཨསཧམཱནོ ཧོཏི པུགྒལོ, སོ དྷམྨོ ཨསཧནཏཱ། ཨེཝཾ ཝཙནཏྠཾ ཝདནྟི ནིརུཏྟིནཡེན། སདྡལཀྑཎེ པན ཡསྶ དྷམྨསྶ ཝསེན མཙྪརིཡཡོགཏོ པུགྒལོ མཙྪརོ, ཏསྶ བྷཱཝོ, ཀམྨཾ ཝཱ མཙྪརིཡཾ, མཙྪེརོ དྷམྨོ། མཙྪརིཡསྶ བལཝབྷཱཝཏོ ཨཱདརེན རཀྑཎཾ ཨཱརཀྑོཏི ཨཱཧ ‘‘དྭཱར…པེ॰… སུཊྛུ རཀྑཎ’’ནྟི། ཨཏྟནོ ཕལཾ ཀརོཏཱིཏི ཀརཎཾ, ཡཾ ཀིཉྩི ཀཱརཎཾ, ཨདྷིཀཾ ཀརཎནྟི ཨདྷིཀརཎཾ, ཝིསེསཀཱརཎཾ། ཝིསེསཀཱརཎཉྩ བྷོགཱནཾ ཨཱརཀྑདཎྜཱདཱནཱདིཨནཏྠསམྦྷཝསྶཱཏི ཝུཏྟཾ ‘‘ཨཱརཀྑཱདྷིཀརཎ’’ནྟིཨཱདི། པརནིསེདྷནཏྠནྟི མཱརཎཱདིནཱ པརེསཾ ཝིབཱདྷནཏྠཾ། ཨཱདཱིཡཏི ཨེཏེནཱཏི ཨཱདཱནཾ, དཎྜསྶ ཨཱདཱནཾ དཎྜཱདཱནཾ, ཨབྷིབྷཝིཏྭཱ པརཝིཧེཋནཙིཏྟུཔྤཱདོ། སཏྠཱདཱནེཔི ཨེསེཝ ནཡོ། ཧཏྠཔརཱམཱསཱདིཝསེན ཀཱཡེན ཀཱཏབྦཀལཧོ ཀཱཡཀལཧོ། མམྨགྷཊྚནཱདིཝསེན ཝཱཙཱཡ ཀཱཏབྦཀལཧོ ཝཱཙཱཀལཧོ། ཝིརུཛ྄ཛྷནཝསེན ཝིརཱུཔཾ གཎྷཱཏི ཨེཏེནཱཏི ཝིགྒཧོ། ཝིརུདྡྷཾ ཝདཏི ཨེཏེནཱཏི ཝིཝཱདོ། ཏུཝཾ ཏུཝནྟི ཨགཱརཝཝཙནསཧཙརཎཏོ ཏུཝཾ ཏུཝཾ, སབྦེཏེ ཏཐཱཔཝཏྟཱ དོསསཧགཏཙིཏྟུཔྤཱདཱ ཝེདིཏབྦཱ། ཏེནཱཧ བྷགཝཱ ‘‘ཨནེཀེ པཱཔཀཱ ཨཀུསལཱ དྷམྨཱ སམྦྷཝནྟཱི’’ཏི (དཱི॰ ནི॰ ༢.༡༠༤)།

    Chandanaṭṭhena chando, evaṃ rañjanaṭṭhena rāgo, svāyaṃ anāsevanatāya mando hutvā pavatto idhādhippetoti āha ‘‘dubbalarāgassādhivacana’’nti. Ajjhosānanti taṇhādiṭṭhivasena abhinivisanaṃ. ‘‘Mayhaṃ ida’’nti hi taṇhāgāho yebhuyyena attaggāhasannissayova hoti. Tenāha ‘‘ahaṃ mama’’nti, ‘‘balavasanniṭṭhāna’’nti ca tesaṃ gāhānaṃ thirabhāvappattimāha. Taṇhādiṭṭhivasena pariggahakaraṇanti ‘‘ahaṃ mama’’nti balavasanniṭṭhānavasena abhiniviṭṭhassa attattaniyaggāhavatthuno aññāsādhāraṇaṃ viya katvā pariggahetvā ṭhānaṃ, tathāpavatto lobhasahagatacittuppādo. Attanā pariggahitassa vatthuno yassa vasena parehi sādhāraṇabhāvassa asahamāno hoti puggalo, so dhammo asahanatā. Evaṃ vacanatthaṃ vadanti niruttinayena. Saddalakkhaṇe pana yassa dhammassa vasena macchariyayogato puggalo maccharo, tassa bhāvo, kammaṃ vā macchariyaṃ, macchero dhammo. Macchariyassa balavabhāvato ādarena rakkhaṇaṃ ārakkhoti āha ‘‘dvāra…pe… suṭṭhu rakkhaṇa’’nti. Attano phalaṃ karotīti karaṇaṃ, yaṃ kiñci kāraṇaṃ, adhikaṃ karaṇanti adhikaraṇaṃ, visesakāraṇaṃ. Visesakāraṇañca bhogānaṃ ārakkhadaṇḍādānādianatthasambhavassāti vuttaṃ ‘‘ārakkhādhikaraṇa’’ntiādi. Paranisedhanatthanti māraṇādinā paresaṃ vibādhanatthaṃ. Ādīyati etenāti ādānaṃ, daṇḍassa ādānaṃ daṇḍādānaṃ, abhibhavitvā paraviheṭhanacittuppādo. Satthādānepi eseva nayo. Hatthaparāmāsādivasena kāyena kātabbakalaho kāyakalaho. Mammaghaṭṭanādivasena vācāya kātabbakalaho vācākalaho. Virujjhanavasena virūpaṃ gaṇhāti etenāti viggaho. Viruddhaṃ vadati etenāti vivādo. Tuvaṃ tuvanti agāravavacanasahacaraṇato tuvaṃ tuvaṃ, sabbete tathāpavattā dosasahagatacittuppādā veditabbā. Tenāha bhagavā ‘‘aneke pāpakā akusalā dhammā sambhavantī’’ti (dī. ni. 2.104).

    ༡༡༢. དེསནཾ ནིཝཏྟེསཱིཏི ‘‘ཏཎྷཾ པཊིཙྩ པརིཡེསནཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཨནུལོམནཡེན པཝཏྟིཏཾ དེསནཾ པཊིལོམནཡེན པུན ‘‘ཨཱརཀྑཱདྷིཀརཎ’’ནྟི ཨཱརབྷནྟོ ནིཝཏྟེསི། པཉྩཀཱམགུཎིཀརཱགཝསེནཱཏི ཨཱརམྨཎབྷཱུཏཱ པཉྩ ཀཱམགུཎཱ ཨེཏསྶ ཨཏྠཱིཏི པཉྩཀཱམགུཎིཀོ, ཏཏྠ རཉྫནཝསེན ཨབྷིརམཎཝསེན པཝཏྟརཱགོ, ཏསྶ ཝསེན ཨུཔྤནྣཱ རཉྫནཝསེན ཏཎྷཱཡནཝསེན པཝཏྟཱ རཱུཔཱདིཏཎྷཱཝ ཀཱམེསུ ཏཎྷཱཏི ཀཱམཏཎྷཱ། བྷཝཏི ཨཏྠི སབྦཀཱལཾ ཏིཊྛཏཱིཏི པཝཏྟཱ བྷཝདིཊྛི ཨུཏྟརཔདལོཔེན བྷཝོ, ཏཾསཧགཏཱ ཏཎྷཱ བྷཝཏཎྷཱ། ཝིབྷཝཏི ཝིནསྶཏི ཨུཙྪིཛྫཏཱིཏི པཝཏྟཱ ཝིབྷཝདིཊྛི ཝིབྷཝོ ཨུཏྟརཔདལོཔེན, ཏཾསཧགཏཱ ཏཎྷཱ ཝིབྷཝཏཎྷཱཏི ཨཱཧ ‘‘སསྶཏདིཊྛཱི’’ཏིཨཱདི། ཨིམེ དྭེ དྷམྨཱཏི ‘‘ཨེས པཙྩཡོ ཨུཔཱདཱནསྶ, ཡདིདཾ ཏཎྷཱ’’ཏི (དཱི॰ ནི॰ ༢.༡༠༡) ཨེཝཾ ཝུཏྟཱ ཝཊྚམཱུལཏཎྷཱ ཙ ‘‘ཏཎྷཾ པཊིཙྩ པརིཡེསནཱ’’ཏི (དཱི॰ ནི॰ ༢.༡༠༣) ཨེཝཾ ཝུཏྟཱ སམུདཱཙཱརཏཎྷཱ ཙཱཏི ཨིམེ དྭེ དྷམྨཱ། ཝཊྚམཱུལསམུདཱཙཱརཝསེནཱཏི ཝཊྚམཱུལཝསེན ཙེཝ སམུདཱཙཱརཝསེན ཙ། དྭཱིཧི ཀོཊྛཱསེཧཱིཏི དྭཱིཧི བྷཱགེཧི། དྭཱིཧི ཨཝཡཝེཧི སམོསརནྟི ནིབྦཏྟནཝསེན སམཾ ཝཏྟནྟི ཨིཏོཏི སམོསརཎཾ, པཙྩཡོ, ཨེཀཾ སམོསརཎཾ ཨེཏཱསནྟི ཨེཀསམོསརཎཱ། ཀེན པན ཨེཀསམོསརཎཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཝེདནཱཡཱ’’ཏི། དྭེཔི ཧི ཏཎྷཱ ཝེདནཱཔཙྩཡཱ ཨེཝཱཏི། ཏེནཱཧ ‘‘ཝེདནཱཔཙྩཡེན ཨེཀཔཙྩཡཱ’’ཏི། ཏཏོ ཏཏོ ཨོསརིཏྭཱ ཨཱགནྟྭཱ སམཝསནཊྛཱནཾ ཨོསརཎ སམོསརཎཾ། ཝེདནཱཡ སམཾ སཧ ཨེཀསྨིཾ ཨཱརམྨཎེ ཨོསརཎཀཔཝཏྟནཀཱ ཝེདནཱ སམོསརཎཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཨིདཾ སཧཛཱཏསམོསརཎཾ ནཱམཱ’’ཏི།

    112.Desanaṃ nivattesīti ‘‘taṇhaṃ paṭicca pariyesanā’’tiādinā anulomanayena pavattitaṃ desanaṃ paṭilomanayena puna ‘‘ārakkhādhikaraṇa’’nti ārabhanto nivattesi. Pañcakāmaguṇikarāgavasenāti ārammaṇabhūtā pañca kāmaguṇā etassa atthīti pañcakāmaguṇiko, tattha rañjanavasena abhiramaṇavasena pavattarāgo, tassa vasena uppannā rañjanavasena taṇhāyanavasena pavattā rūpāditaṇhāva kāmesu taṇhāti kāmataṇhā. Bhavati atthi sabbakālaṃ tiṭṭhatīti pavattā bhavadiṭṭhi uttarapadalopena bhavo, taṃsahagatā taṇhā bhavataṇhā. Vibhavati vinassati ucchijjatīti pavattā vibhavadiṭṭhi vibhavo uttarapadalopena, taṃsahagatā taṇhā vibhavataṇhāti āha ‘‘sassatadiṭṭhī’’tiādi. Ime dve dhammāti ‘‘esa paccayo upādānassa, yadidaṃ taṇhā’’ti (dī. ni. 2.101) evaṃ vuttā vaṭṭamūlataṇhā ca ‘‘taṇhaṃ paṭicca pariyesanā’’ti (dī. ni. 2.103) evaṃ vuttā samudācārataṇhā cāti ime dve dhammā. Vaṭṭamūlasamudācāravasenāti vaṭṭamūlavasena ceva samudācāravasena ca. Dvīhi koṭṭhāsehīti dvīhi bhāgehi. Dvīhi avayavehi samosaranti nibbattanavasena samaṃ vattanti itoti samosaraṇaṃ, paccayo, ekaṃ samosaraṇaṃ etāsanti ekasamosaraṇā. Kena pana ekasamosaraṇāti āha ‘‘vedanāyā’’ti. Dvepi hi taṇhā vedanāpaccayā evāti. Tenāha ‘‘vedanāpaccayena ekapaccayā’’ti. Tato tato osaritvā āgantvā samavasanaṭṭhānaṃ osaraṇa samosaraṇaṃ. Vedanāya samaṃ saha ekasmiṃ ārammaṇe osaraṇakapavattanakā vedanā samosaraṇāti āha ‘‘idaṃ sahajātasamosaraṇaṃ nāmā’’ti.

    ༡༡༣. སབྦེཏི ཨུཔྤཏྟིདྭཱརཝསེན བྷིནྡིཏྭཱ ཝུཏྟཱ སཝིཔཱཀཕསྶཱ ཨེཝ ཝིཉྙཱཎཱདི ཝེདནཱཔརིཡོསཱནཱ ཝིཔཱཀཝིཐཱིཏི ཀཏྭཱ། པཊིཙྩསམུཔྤཱདཀཐཱ ནཱམ ཝཊྚཀཐཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཋཔེཏྭཱ ཙཏྟཱརོ ལོཀུཏྟརཝིཔཱཀཕསྶེ’’ཏི། བཧུདྷཱཏི བཧུཔྤཀཱརེན། ཨཡཉྷི པཉྩདྭཱརེ ཙཀྑུཔསཱདཱདིཝཏྠུཀཱནཾ པཉྩནྣཾ ཝེདནཱནཾ ཙཀྑུསམྥསྶཱདིཀོ ཕསྶོ སཧཛཱཏཨཉྙམཉྙནིསྶཡཝིཔཱཀཨཱཧཱརསམྤཡུཏྟཨཏྠིཨཝིགཏཝསེན ཨཊྛདྷཱ པཙྩཡོ ཧོཏི། སེསཱནཾ པན ཨེཀེཀསྨིཾ དྭཱརེ སམྤཊིཙྪནསནྟཱིརཎཏདཱརམྨཎཝསེན པཝཏྟཱནཾ ཀཱམཱཝཙརཝིཔཱཀཝེདནཱནཾ ཙཀྑུསམྥསྶཱདིཀོ ཕསྶོ ཨུཔནིསྶཡཝསེན ཨེཀདྷཱཝ པཙྩཡོ ཧོཏི། མནོདྭཱརེཔི ཏདཱརམྨཎཝསེན པཝཏྟཱནཾ ཀཱམཱཝཙརཝིཔཱཀཝེདནཱནཾ སཧཛཱཏམནོསམྥསྶོ ཏཐེཝ ཨཊྛདྷཱ པཙྩཡོ ཧོཏི, ཏཐཱ པཊིསནྡྷིབྷཝངྒཙུཏིཝསེན པཝཏྟཱནཾ ཏེབྷཱུམཀཝིཔཱཀཝེདནཱནཾ། ཡཱ པན ཏཱ མནོདྭཱརེ ཏདཱརམྨཎཝསེན པཝཏྟཱ ཀཱམཱཝཙརཝེདནཱ, ཏཱསཾ མནོདྭཱརཱཝཛྫནསམྤཡུཏྟོ མནོསམྥསྶོ ཨུཔནིསྶཡཝསེན ཨེཀདྷཱཝ པཙྩཡོ ཧོཏཱིཏི ཨེཝཾ ཕསྶོ བཧུདྷཱ ཝེདནཱཡ པཙྩཡོ ཧོཏཱིཏི ཝེདིཏབྦཾ།

    113.Sabbeti uppattidvāravasena bhinditvā vuttā savipākaphassā eva viññāṇādi vedanāpariyosānā vipākavithīti katvā. Paṭiccasamuppādakathā nāma vaṭṭakathāti āha ‘‘ṭhapetvā cattāro lokuttaravipākaphasse’’ti. Bahudhāti bahuppakārena. Ayañhi pañcadvāre cakkhupasādādivatthukānaṃ pañcannaṃ vedanānaṃ cakkhusamphassādiko phasso sahajātaaññamaññanissayavipākaāhārasampayuttaatthiavigatavasena aṭṭhadhā paccayo hoti. Sesānaṃ pana ekekasmiṃ dvāre sampaṭicchanasantīraṇatadārammaṇavasena pavattānaṃ kāmāvacaravipākavedanānaṃ cakkhusamphassādiko phasso upanissayavasena ekadhāva paccayo hoti. Manodvārepi tadārammaṇavasena pavattānaṃ kāmāvacaravipākavedanānaṃ sahajātamanosamphasso tatheva aṭṭhadhā paccayo hoti, tathā paṭisandhibhavaṅgacutivasena pavattānaṃ tebhūmakavipākavedanānaṃ. Yā pana tā manodvāre tadārammaṇavasena pavattā kāmāvacaravedanā, tāsaṃ manodvārāvajjanasampayutto manosamphasso upanissayavasena ekadhāva paccayo hotīti evaṃ phasso bahudhā vedanāya paccayo hotīti veditabbaṃ.

    ༡༡༤. ཝེདནཱདཱིནནྟི ཝེདནཱསཉྙཱསངྑཱརཝིཉྙཱཎཱནཾ། ཨསདིསབྷཱཝཱཏི ཨནུབྷཝནསཉྫཱནནཱབྷིསངྑརཎཝིཛཱནནབྷཱཝཱ། ཏེ ཧི ཨཉྙམཉྙཝིདྷུརེན ཝེདཡིཏཱདིརཱུཔེན ཨཱཀིརིཡནྟི པཉྙཱཡནྟཱིཏི ཨཱཀཱརཱཏི ཝུཙྩནྟི། ཏེཡེཝཱཏི ཝེདནཱདཱིནཾ ཏེ ཨེཝ ཝེདཡིཏཱདིཨཱཀཱརཱ། སཱདྷུཀཾ དསྶིཡམཱནཱཏི སཀྐཙྩཾ པཙྩཀྑཏོ ཝིཡ པཀཱསིཡམཱནཱ། ཏཾ ཏཾ ལཱིནམཏྠཾ གམེནྟཱིཏི ‘‘ཨརཱུཔཊྛོ ཨཱརམྨཎཱབྷིམུཁནམནཊྛོ’’ཏི ཨེཝམཱདིཀཾ ཏཾ ཏཾ ལཱིནཾ ཨཔཱཀཊམཏྠཾ གམེནྟི ཉཱཔེནྟཱིཏི ལིངྒཱནི། ཏསྶ ཏསྶ སཉྫཱནནཧེཏུཏོཏི ཏསྶ ཏསྶ ཨརཱུཔཊྛཱདིཀསྶ སལླཀྑཎསྶ ཀཱརཎཏྟཱ། ནིམཱིཡནྟི ཨནུམཱིཡནྟི ཨེཏེཧཱིཏི ནིམིཏྟཱནི། ཏཐཱ ཏཐཱ ཨརཱུཔབྷཱཝཱདིཔྤཀཱརེན, ཝེདཡིཏཱདིཔྤཀཱརེན ཙ ཨུདྡིསིཏབྦཏོ ཀཐེཏབྦཏོ ཨུདྡེསཱ། ཏསྨཱཏི ‘‘ཨསདིསབྷཱཝཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཝུཏྟམེཝཏྠཾ ཀཱརཎབྷཱཝེན པཙྩཱམསཏི། ཡསྨཱ ཝེདནཱདཱིནཾ ཨཉྙམཉྙཨསདིསབྷཱཝཱ ཡཐཱཝུཏྟེནཏྠེན ཨཱཀཱརཱདཡོ, ཏསྨཱ ཨཡཾ ཨིདཱནི ཝུཙྩམཱནོ ཨེཏྠ པཱལི༹པདེ ཨཏྠོ།

    114.Vedanādīnanti vedanāsaññāsaṅkhāraviññāṇānaṃ. Asadisabhāvāti anubhavanasañjānanābhisaṅkharaṇavijānanabhāvā. Te hi aññamaññavidhurena vedayitādirūpena ākiriyanti paññāyantīti ākārāti vuccanti. Teyevāti vedanādīnaṃ te eva vedayitādiākārā. Sādhukaṃ dassiyamānāti sakkaccaṃ paccakkhato viya pakāsiyamānā. Taṃ taṃ līnamatthaṃ gamentīti ‘‘arūpaṭṭho ārammaṇābhimukhanamanaṭṭho’’ti evamādikaṃ taṃ taṃ līnaṃ apākaṭamatthaṃ gamenti ñāpentīti liṅgāni. Tassa tassa sañjānanahetutoti tassa tassa arūpaṭṭhādikassa sallakkhaṇassa kāraṇattā. Nimīyanti anumīyanti etehīti nimittāni. Tathā tathā arūpabhāvādippakārena, vedayitādippakārena ca uddisitabbato kathetabbato uddesā. Tasmāti ‘‘asadisabhāvā’’tiādinā vuttamevatthaṃ kāraṇabhāvena paccāmasati. Yasmā vedanādīnaṃ aññamaññaasadisabhāvā yathāvuttenatthena ākārādayo, tasmā ayaṃ idāni vuccamāno ettha pāḷipade attho.

    ནཱམསམཱུཧསྶཱཏི ཨཱརམྨཎཱབྷིམུཁཾ ནམནཊྛེན ‘‘ནཱམ’’ནྟི ལདྡྷསམཉྙསྶ ཝེདནཱདིཙཏུཀྑནྡྷསངྑཱཏསྶ ཨརཱུཔདྷམྨཔུཉྫསྶ། པཉྙཏྟཱིཏི ‘‘ནཱམཀཱཡོ ཨརཱུཔཀལཱཔོ ཨརཱུཔིནོ ཁནྡྷཱ’’ཏིཨཱདིཀཱ པཉྙཱཔནཱ ཧོཏི། ཙེཏནཱཔདྷཱནཏྟཱ སངྑཱརཀྑནྡྷདྷམྨཱནཾ ‘‘སངྑཱརཱནཾ ཙེཏནཱཀཱརེ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཏཐཱ ཧི སུཏྟནྟབྷཱཛནཱིཡེ སངྑཱརཀྑནྡྷཝིབྷཛནེ ‘‘ཡཱ ཙེཏནཱ སཉྩེཏནཱ སཉྩེཏཡིཏཏྟ’’ནྟི (ཝིབྷ॰ ༢༤༩ ཨབྷིདྷམྨབྷཱཛནཱིཡེ) ཙེཏནཱཝ ནིདྡིཊྛཱ། ཨསཏཱིཏི ཨསནྟེསུ། ཝཙནཝིཔལླཱསེན ཧི ཨེཝཾ ཝུཏྟཾ། ཙཏྟཱརོ ཁནྡྷེ ཝཏྠུཾ ཀཏྭཱཏི ཝེདནཱ སཉྙཱ ཙིཏྟཾ ཙེཏནཱདཡོཏི ཨིམེ ཙཏུཀྑནྡྷསཉྙིཏེ ནིསྶཡཔཙྩཡབྷཱུཏེ དྷམྨེ ཝཏྠུཾ ཀཏྭཱ། ཨཡཉྩ ནཡོ པཉྩདྭཱརེཔི སམྦྷཝཏཱིཏི ‘‘མནོདྭཱརེ’’ཏི ཝིསེསིཏཾ། ཨདྷིཝཙནསམྥསྶཝེཝཙནོཏི ཨདྷིཝཙནམུཁེན པཉྙཏྟིམུཁེན གཧེཏབྦཏྟཱ ‘‘ཨདྷིཝཙནསམྥསྶོ’’ཏི ལདྡྷནཱམོ། སོཏི མནོསམྥསྶོ། པཉྩཝོཀཱརེ ཙ ཧདཡཝཏྠུཾ ནིསྶཱཡ ལབྦྷནཏོ རཱུཔཀཱཡེ པཉྙཱཡཏེཝ, ཨཡཾ པན ནཡོ ཨིདྷ ན ཨིཙྪིཏོ ཝེདནཱདིཔཊིཀྑེཔཝསེན ཨསམྦྷཝཔརིཡཱཡསྶ ཛོཏིཏཏྟཱཏི ‘‘པཉྩཔསཱདེ ཝཏྠུཾ ཀཏྭཱ ཨུཔྤཛྫེཡྻཱ’’ཏི ཨཏྠོ ཝུཏྟོ། ན ཧི ཝེདནཱསནྣིསྶཡེན ཝིནཱ པཉྩཔསཱདེ ཝཏྠུཾ ཀཏྭཱ མནོསམྥསྶསྶ སམྦྷཝོ ཨཏྠི། ཨུཔྤཏྟིཊྛཱནེ ཨསཏི ཨནུཔྤཏྟིཊྛཱནཏོ ཕལསྶ ཨུཔྤཏྟི ནཱམ ཀདཱཙིཔི ནཏྠཱིཏི ཨིམམཏྠཾ ཡཐཱདྷིགཏསྶ ཨཏྠསྶ ནིདསྶནཝསེན དསྶེནྟོ ‘‘ཨམྦརུཀྑེ’’ཏིཨཱདིམཱཧ ། རཱུཔཀཱཡཏོཏི ཀེཝལཾ རཱུཔཀཱཡཏོ། ཏསྶཱཏི མནོསམྥསྶསྶ།

    Nāmasamūhassāti ārammaṇābhimukhaṃ namanaṭṭhena ‘‘nāma’’nti laddhasamaññassa vedanādicatukkhandhasaṅkhātassa arūpadhammapuñjassa. Paññattīti ‘‘nāmakāyo arūpakalāpo arūpino khandhā’’tiādikā paññāpanā hoti. Cetanāpadhānattā saṅkhārakkhandhadhammānaṃ ‘‘saṅkhārānaṃ cetanākāre’’tiādi vuttaṃ. Tathā hi suttantabhājanīye saṅkhārakkhandhavibhajane ‘‘yā cetanā sañcetanā sañcetayitatta’’nti (vibha. 249 abhidhammabhājanīye) cetanāva niddiṭṭhā. Asatīti asantesu. Vacanavipallāsena hi evaṃ vuttaṃ. Cattāro khandhe vatthuṃ katvāti vedanā saññā cittaṃ cetanādayoti ime catukkhandhasaññite nissayapaccayabhūte dhamme vatthuṃ katvā. Ayañca nayo pañcadvārepi sambhavatīti ‘‘manodvāre’’ti visesitaṃ. Adhivacanasamphassavevacanoti adhivacanamukhena paññattimukhena gahetabbattā ‘‘adhivacanasamphasso’’ti laddhanāmo. Soti manosamphasso. Pañcavokāre ca hadayavatthuṃ nissāya labbhanato rūpakāye paññāyateva, ayaṃ pana nayo idha na icchito vedanādipaṭikkhepavasena asambhavapariyāyassa jotitattāti ‘‘pañcapasāde vatthuṃ katvā uppajjeyyā’’ti attho vutto. Na hi vedanāsannissayena vinā pañcapasāde vatthuṃ katvā manosamphassassa sambhavo atthi. Uppattiṭṭhāne asati anuppattiṭṭhānato phalassa uppatti nāma kadācipi natthīti imamatthaṃ yathādhigatassa atthassa nidassanavasena dassento ‘‘ambarukkhe’’tiādimāha . Rūpakāyatoti kevalaṃ rūpakāyato. Tassāti manosamphassassa.

    ཝིརོདྷིཔཙྩཡསནྣིཔཱཏེ ཝིབྷཱུཏཏརཱ ཝིསདིསུཔྤཏྟི, ཏསྨིཾ ཝཱ སཏི ཨཏྟནོ སནྟཱནེ ཝིཛྫམཱནསྶེཝ ཝིསདིསུཔྤཏྟིཧེཏུབྷཱཝོ རུཔྤནཱཀཱརོ། སོ ཨེཝ རུཔྤནཱཀཱརོ ཝཏྠུསཔྤཊིགྷཱདིཀཾ ཏཾ ཏཾ ལཱིནམཏྠཾ གམེཏཱིཏི ལིངྒཾ། ཏསྶ ཏསྶ སཉྫཱནནཧེཏུཏོ ནིམིཏྟཾ། ཏཐཱ ཏཐཱ ཨུདྡིསིཏབྦཏོ ཨུདྡེསོཏི ཨེཝམེཏྠ ཨཱཀཱརཱདཡོ ཨཏྠཏོ ཝེདིཏབྦཱ། ཝཏྠཱརམྨཎཱནཾ ཨཉྙམཉྙཔཊིཧནནཾ པཊིགྷོ, ཏཏོ པཊིགྷཏོ ཛཱཏོ པཊིགྷསམྥསྶོ། ཏེནཱཧ ‘‘སཔྤཊིགྷ’’ནྟིཨཱདི། ནཱམཀཱཡཏོཏི ཀེཝལཾ ནཱམཀཱཡཏོ། ཏསྶཱཏི པཊིགྷསམྥསྶསྶ། སེསཾ པཋམཔཉྷེ ཝུཏྟནཡམེཝ།

    Virodhipaccayasannipāte vibhūtatarā visadisuppatti, tasmiṃ vā sati attano santāne vijjamānasseva visadisuppattihetubhāvo ruppanākāro. So eva ruppanākāro vatthusappaṭighādikaṃ taṃ taṃ līnamatthaṃ gametīti liṅgaṃ. Tassa tassa sañjānanahetuto nimittaṃ. Tathā tathā uddisitabbato uddesoti evamettha ākārādayo atthato veditabbā. Vatthārammaṇānaṃ aññamaññapaṭihananaṃ paṭigho, tato paṭighato jāto paṭighasamphasso. Tenāha ‘‘sappaṭigha’’ntiādi. Nāmakāyatoti kevalaṃ nāmakāyato. Tassāti paṭighasamphassassa. Sesaṃ paṭhamapañhe vuttanayameva.

    ཨུབྷཡཝསེནཱཏི ནཱམཀཱཡོ རཱུཔཀཱཡོཏི ཨུབྷཡསནྣིསྶཡསྶ ཨདྷིཝཙནསམྥསྶོ པཊིགྷསམྥསྶོཏི ཨུབྷཡསམྥསྶསྶ ཝསེན།

    Ubhayavasenāti nāmakāyo rūpakāyoti ubhayasannissayassa adhivacanasamphasso paṭighasamphassoti ubhayasamphassassa vasena.

    ཝིསུཾ ཝིསུཾ པཙྩཡཾ དསྶེཏྭཱཏི བྱཏིརེཀམུཁེན པཙྩེཀཾ ནཱམཀཱཡརཱུཔཀཱཡསཉྙིཏཾ པཙྩཡཾ དསྶེཏྭཱ། ཏེསནྟི ཕསྶཱནཾ། ཨཝིསེསཏོཏི ཝིསེསཾ ཨཀཏྭཱ སཱམཉྙཏོ། དསྶེཏུནྟི བྱཏིརེཀམུཁེནེཝ དསྶེཏུཾ། ཨེསེཝ ཧེཏཱུཏི ཨེས ཚསུཔི དྭཱརེསུ པཝཏྟོ ནཱམརཱུཔསངྑཱཏོ ཧེཏུ ཡཐཱརཧཾ དྭིནྣམྤི ཕསྶཱནཾ། ཨིདཱནི ཏཾ ཡཐཱརཧཾ པཝཏྟིཾ ཝིབྷཛིཏྭཱ དསྶེཏུཾ ‘‘ཙཀྑུདྭཱརཱདཱིསུ ཧཱི’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ།

    Visuṃ visuṃ paccayaṃ dassetvāti byatirekamukhena paccekaṃ nāmakāyarūpakāyasaññitaṃ paccayaṃ dassetvā. Tesanti phassānaṃ. Avisesatoti visesaṃ akatvā sāmaññato. Dassetunti byatirekamukheneva dassetuṃ. Eseva hetūti esa chasupi dvāresu pavatto nāmarūpasaṅkhāto hetu yathārahaṃ dvinnampi phassānaṃ. Idāni taṃ yathārahaṃ pavattiṃ vibhajitvā dassetuṃ ‘‘cakkhudvārādīsu hī’’tiādi vuttaṃ.

    སམྤཡུཏྟཀཱ ཁནྡྷཱཏི ཕསྶེན སམྤཡུཏྟཱ ཝེདནཱདཡོ ཁནྡྷཱ། ཨཱཝཛྫནསྶཱཔི སམྤཡུཏྟཀྑནྡྷགྒཧཎེནེཝེཏྠ གཧཎཾ དཊྛབྦཾ ཏདཝིནཱབྷཱཝཏོ། པརཏོ མནོསམྥསྶེཔི ཨེསེཝ ནཡོ། པཉྩཝིདྷོཔཱིཏི ཙཀྑུསམྥསྶཱདིཝསེན པཉྩཝིདྷོཔི། སོ ཕསྶོཏི པཊིགྷསམྥསྶོ། བཧུདྷཱཏི བཧུཔྤཀཱརེན། ཏཐཱ ཧི ཝིཔཱཀནཱམཾ ཝིཔཱཀསྶ ཨནེཀབྷེདསྶ མནོསམྥསྶསྶ སཧཛཱཏཨཉྙམཉྙནིསྶཡཝིཔཱཀསམྤཡུཏྟཨཏྠིཨཝིགཏཝསེན སཏྟདྷཱ པཙྩཡོ ཧོཏི། ཡཾ པནེཏྠ ཨཱཧཱརཀིཙྩཾ, ཏཾ ཨཱཧཱརཔཙྩཡཝསེན། ཡཾ ཨིནྡྲིཡཀིཙྩཾ, ཏཾ ཨིནྡྲིཡཔཙྩཡཝསེན པཙྩཡོ ཧོཏི། ཨཝིཔཱཀཾ པན ནཱམཾ ཨཝིཔཱཀསྶ མནོསམྥསྶསྶ ཋཔེཏྭཱ ཝིཔཱཀཔཙྩཡཾ ཨིཏརེསཾ ཝསེན པཙྩཡོ ཧོཏི། རཱུཔཾ པན ཙཀྑཱཡཏནཱདིབྷེདཾ ཙཀྑུསམྥསྶཱདིཀསྶ པཉྩཝིདྷསྶ ཕསྶསྶ ནིསྶཡཔུརེཛཱཏཨིནྡྲིཡཝིཔྤཡུཏྟཨཏྠིཨཝིགཏཝསེན ཚདྷཱ པཙྩཡོ ཧོཏི། རཱུཔཱཡཏནཱདིབྷེདཾ ཏསྶ པཉྩཝིདྷསྶ ཨཱརམྨཎཔུརེཛཱཏཨཏྠིཨཝིགཏཝསེན ཙཏུདྷཱ པཙྩཡོ ཧོཏི། མནོསམྥསྶསྶ པན ཏཱནི རཱུཔཱཡཏནཱདཱིནི, དྷམྨཱརམྨཎཉྩ ཏཐཱ ཙ ཨཱརམྨཎཔཙྩཡམཏྟེནེཝ པཙྩཡོ ཧོཏི། ཝཏྠུརཱུཔཾ པན མནོསམྥསྶསྶ ནིསྶཡཔུརེཛཱཏཝིཔྤཡུཏྟཨཏྠིཨཝིགཏཝསེན པཉྩདྷཱ པཙྩཡོ ཧོཏི། ཨེཝཾ ནཱམརཱུཔཾ ཨསྶ ཕསྶསྶ བཧུདྷཱ པཙྩཡོ ཧོཏཱིཏི ཝེདིཏབྦཾ།

    Sampayuttakākhandhāti phassena sampayuttā vedanādayo khandhā. Āvajjanassāpi sampayuttakkhandhaggahaṇenevettha gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ tadavinābhāvato. Parato manosamphassepi eseva nayo. Pañcavidhopīti cakkhusamphassādivasena pañcavidhopi. So phassoti paṭighasamphasso. Bahudhāti bahuppakārena. Tathā hi vipākanāmaṃ vipākassa anekabhedassa manosamphassassa sahajātaaññamaññanissayavipākasampayuttaatthiavigatavasena sattadhā paccayo hoti. Yaṃ panettha āhārakiccaṃ, taṃ āhārapaccayavasena. Yaṃ indriyakiccaṃ, taṃ indriyapaccayavasena paccayo hoti. Avipākaṃ pana nāmaṃ avipākassa manosamphassassa ṭhapetvā vipākapaccayaṃ itaresaṃ vasena paccayo hoti. Rūpaṃ pana cakkhāyatanādibhedaṃ cakkhusamphassādikassa pañcavidhassa phassassa nissayapurejātaindriyavippayuttaatthiavigatavasena chadhā paccayo hoti. Rūpāyatanādibhedaṃ tassa pañcavidhassa ārammaṇapurejātaatthiavigatavasena catudhā paccayo hoti. Manosamphassassa pana tāni rūpāyatanādīni, dhammārammaṇañca tathā ca ārammaṇapaccayamatteneva paccayo hoti. Vatthurūpaṃ pana manosamphassassa nissayapurejātavippayuttaatthiavigatavasena pañcadhā paccayo hoti. Evaṃ nāmarūpaṃ assa phassassa bahudhā paccayo hotīti veditabbaṃ.

    ༡༡༥. པཋམུཔྤཏྟིཡཾ ཝིཉྙཱཎཾ ནཱམརཱུཔསྶ ཝིསེསཔཙྩཡོཏི ཨིམམཏྠཾ བྱཏིརེཀམུཁེན དསྶེཏུཾ པཱལི༹ཡཾ ‘‘མཱཏུཀུཙྪིམྷི ན ཨོཀྐམིསྶཐཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། གབྦྷསེཡྻཀཔཊིསནྡྷི ཧི བཱཧིརཏོ མཱཏུཀུཙྪིཾ ཨོཀྐམནྟསྶ ཝིཡ ཧོནྟཱིཔི ཨཏྠཏོ ཡཐཱཔཙྩཡཾ ཁནྡྷཱནཾ ཏཏྠ པཋམུཔྤཏྟིཡེཝ། ཏེནཱཧ ‘‘པཝིསིཏྭཱ…པེ॰… ན ཝཏྟིསྶཐཱ’’ཏི། སུདྡྷནྟི ཀེཝལཾ ཝིཉྙཱཎེན ཨམིསྶིཏཾ ཝིརཧིཏཾ། ‘‘ཨཝསེས’’ནྟི ཨིདཾ ནཱམཱཔེཀྑཾ, ཏསྨཱ ཨཝསེསཾ ནཱམརཱུཔནྟི ཨིམཾ ཝིཉྙཱཎཾ ཋཔེཏྭཱ ཨཝསེསཾ ནཱམརཱུཔཾ ཝཱཏི ཨཏྠོ། པཊིསནྡྷིཝསེན ཨོཀྐནྟནྟི པཊིསནྡྷིགྒཧཎཝསེན, མཱཏུཀུཙྪིཾ ཨོཀྐམནྟསྶ ཝཱ པཋམཱཝཡཝབྷཱཝེན ཨོཏིཎྞཾ། ཝོཀྐམིསྶཐཱཏི སནྟཏིཝིཙྪེདཾ ཝིནཱསཾ ཨུཔགམིསྶཐ, ཏཾ པན མརཎཾ ནཱམ ཧོཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཙུཏིཝསེནཱ’’ཏི། ཨསྶཱཏི ཝིཉྙཱཎསྶ, ཏཉྩ ཁོ ཝིཉྙཱཎསཱམཉྙཝསེན ཝུཏྟཾ། ཏེནཱཧ ‘‘ཏསྶེཝ ཙིཏྟསྶ ནིརོདྷེནཱ’’ཏི, པཊིསནྡྷིཙིཏྟསྶེཝ ནིརོདྷེནཱཏི ཨཏྠོ། ཏཏོཏི པཊིསནྡྷིཙིཏྟཏོ། པཊིསནྡྷིཙིཏྟསྶ, ཏཏོ དུཏིཡཏཏིཡཙིཏྟཱནཾ ཝཱ ནིརོདྷེན ཙུཏི ན ཧོཏཱིཏི ཝུཏྟམཏྠཾ ཡུཏྟིཏོ ཝིབྷཱཝེཏུཾ ‘‘པཊིསནྡྷིཙིཏྟེན ཧཱི’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཨེཏསྨིཾ ཨནྟརེཏི ཨེཏསྨིཾ སོལ༹སཙིཏྟཀྑཎེ ཀཱལེ། ཨནྟརཱཡོ ནཏྠཱིཏི ཨེཏྠ དཱརཀསྶ ཏཱཝ མརཎནྟརཱཡོ མཱ ཧོཏུ ཏདཱ ཙུཏིཙིཏྟསྶ ཨསམྦྷཝཏོ, མཱཏུ པན ཀཐཾ ཏདཱ མརཎནྟརཱཡཱབྷཱཝོཏི? ཏཾ ཏཾ ཀཱལཾ ཨནཏིཀྐམིཏྭཱ ཏདནྟརེཡེཝ ཙཝནདྷམྨཱཡ གབྦྷགྒཧཎསྶེཝ ཨསམྦྷཝཏོ། ཏེནཱཧ ‘‘ཨཡཉྷི ཨནོཀཱསོ ནཱམཱ’’ཏི, ཙུཏིཡཱཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ།

    115. Paṭhamuppattiyaṃ viññāṇaṃ nāmarūpassa visesapaccayoti imamatthaṃ byatirekamukhena dassetuṃ pāḷiyaṃ ‘‘mātukucchimhi na okkamissathā’’tiādi vuttaṃ. Gabbhaseyyakapaṭisandhi hi bāhirato mātukucchiṃ okkamantassa viya hontīpi atthato yathāpaccayaṃ khandhānaṃ tattha paṭhamuppattiyeva. Tenāha ‘‘pavisitvā…pe… na vattissathā’’ti. Suddhanti kevalaṃ viññāṇena amissitaṃ virahitaṃ. ‘‘Avasesa’’nti idaṃ nāmāpekkhaṃ, tasmā avasesaṃ nāmarūpanti imaṃ viññāṇaṃ ṭhapetvā avasesaṃ nāmarūpaṃ vāti attho. Paṭisandhivasena okkantanti paṭisandhiggahaṇavasena, mātukucchiṃ okkamantassa vā paṭhamāvayavabhāvena otiṇṇaṃ. Vokkamissathāti santativicchedaṃ vināsaṃ upagamissatha, taṃ pana maraṇaṃ nāma hotīti āha ‘‘cutivasenā’’ti. Assāti viññāṇassa, tañca kho viññāṇasāmaññavasena vuttaṃ. Tenāha ‘‘tasseva cittassa nirodhenā’’ti, paṭisandhicittasseva nirodhenāti attho. Tatoti paṭisandhicittato. Paṭisandhicittassa, tato dutiyatatiyacittānaṃ vā nirodhena cuti na hotīti vuttamatthaṃ yuttito vibhāvetuṃ ‘‘paṭisandhicittena hī’’tiādi vuttaṃ. Etasmiṃ antareti etasmiṃ soḷasacittakkhaṇe kāle. Antarāyo natthīti ettha dārakassa tāva maraṇantarāyo mā hotu tadā cuticittassa asambhavato, mātu pana kathaṃ tadā maraṇantarāyābhāvoti? Taṃ taṃ kālaṃ anatikkamitvā tadantareyeva cavanadhammāya gabbhaggahaṇasseva asambhavato. Tenāha ‘‘ayañhi anokāso nāmā’’ti, cutiyāti adhippāyo.

    པཊིསནྡྷིཙིཏྟེན སདྡྷིཾ སམུཊྛིཏརཱུཔཱནཱིཏི ཨོཀྐནྟིཀྑཎེ ཨུཔྤནྣཀམྨཛརཱུཔཱནི ཝདཏི། ཏཱནི ཧི ནིཔྤརིཡཱཡཏོ པཊིསནྡྷིཙིཏྟེན སདྡྷིཾ སམུཊྛིཏརཱུཔཱནི ནཱམ, ན ཨུཏུསམུཊྛཱནཱནི པཊིསནྡྷིཙིཏྟསྶ ཨུཔྤཱདཏོ པཙྪཱ སམུཊྛིཏཏྟཱ། ཙིཏྟཛཱཧཱརཛཱནཾ པན ཏདཱ ཨསམྦྷཝོ ཨེཝ། ཡཱནི པཊིསནྡྷིཙིཏྟེན སདྡྷིཾ སམུཊྛིཏརཱུཔཱནི, ཏཱནི ཏིཝིདྷཱནི ཏསྶ ཨུཔྤཱདཀྑཎེ སམུཊྛིཏཱནི, ཋིཏིཀྑཎེ སམུཊྛིཏཱནི, བྷངྒཀྑཎེ སམུཊྛིཏཱནཱིཏི། ཏེསུ ཨུཔྤཱདཀྑཎེ སམུཊྛིཏཱནི སཏྟརསམསྶ བྷཝངྒསྶ ཨུཔྤཱདཀྑཎེ ནིརུཛ྄ཛྷནྟི, ཋིཏིཀྑཎེ སམུཊྛིཏཱནི ཋིཏིཀྑཎེ ནིརུཛ྄ཛྷནྟི, བྷངྒཀྑཎེ སམུཊྛིཏཱནི བྷངྒཀྑཎེ ནིརུཛ྄ཛྷནྟི། ཏཏྠ ‘‘བྷཉྫམཱནོ དྷམྨོ བྷཉྫམཱནསྶ དྷམྨསྶ པཙྩཡོ ཧོཏཱི’’ཏི ན སཀྐཱ ཝཏྟུཾ, ཨུཔྤཱདེ, པན ཋིཏིཡཉྩ ན ན སཀྐཱཏི ‘‘སཏྟརསམསྶ བྷཝངྒསྶ ཨུཔྤཱདཀྑཎེ, ཋིཏིཀྑཎེ ཙ དྷརནྟཱནཾ ཝསེན ཏསྶ པཙྩཡམྤི དཱཏུཾ ན སཀྐོནྟཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ། རཱུཔཀཱཡཱུཔཏྠམྦྷིཏསྶེཝ ཧི ནཱམཀཱཡསྶ པཉྩཝོཀཱརེ པཝཏྟཱིཏི། ཏེཧི རཱུཔདྷམྨེཧི ཏསྶ ཙིཏྟསྶ བལཝཏརཾ སནྡྷཱཡཱཧ ‘‘སཏྟརསམསྶ…པེ॰… པཝཏྟི པཝཏྟཏཱི’’ཏི། པཝེཎཱི གྷཊིཡཏཱིཏི ཨཊྛཙཏྟཱལཱིསཀམྨཛསྶ རཱུཔཔཝེཎཱི སམྦནྡྷཱ ཧུཏྭཱ པཝཏྟཏི། པཋམཉྷི པཊིསནྡྷིཙིཏྟཾ, ཏཏོ ཡཱཝ སོལ༹སམཾ བྷཝངྒཙིཏྟཾ, ཏེསུ ཨེཀེཀསྶ ཨུཔྤཱདཋིཏིབྷངྒཝསེན ཏཡོ ཏཡོ ཁཎཱ། ཏཏྠ ཨེཀེཀསྶ ཙིཏྟསྶ ཏཱིསུ ཏཱིསུ ཁཎེསུ སམཏིཾས སམཏིཾས ཀམྨཛརཱུཔཱནི ཨུཔྤཛྫནྟི། ཨིཏི སོལ༹སཏིཀཱ ཨཊྛཙཏྟཱལཱིསཾ ཧོནྟི། ཨེས ནཡོ ཏཏོ པརེསུཔི། ཏཾ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟཾ ‘‘ཨཊྛཙཏྟཱལཱིསཀམྨཛསྶ རཱུཔཔཝེཎཱི སམྦནྡྷཱ ཧུཏྭཱ པཝཏྟཏཱི’’ཏི། སཙེ པན ན སཀྐོནྟཱིཏི པཊིསནྡྷིཙིཏྟེན སདྡྷིཾ སམུཊྛིཏརཱུཔཱནི སཏྟརསམསྶ བྷཝངྒསྶ པཙྩཡཾ དཱཏུཾ སཙེ ན སཀྐོནྟི། ཡདི ཧི པཊིསནྡྷིཙིཏྟཏོ སཏྟརསམཾ ཙུཏིཙིཏྟཾ སིཡཱ, པཊིསནྡྷིཙིཏྟསྶ ཋིཏིབྷངྒཀྑཎེསུཔི ཀམྨཛརཱུཔཾ ན ཨུཔྤཛྫེཡྻ, པགེཝ བྷཝངྒཙིཏྟཀྑཎེསུ། ཏཐཱ སཏི ནཏྠེཝ ཏསྶ ཙིཏྟསྶ པཙྩཡལཱབྷོཏི པཝཏྟི ནཔྤཝཏྟཏི, པཝེཎཱི ན གྷཊིཡཏེཝ, ཨཉྙདཏྠུ ཝིཙྪིཛྫཏི། ཏེནཱཧ ‘‘ཝོཀྐམཏིཏི ནཱམ ཧོཏཱི’’ཏིཨཱདི།

    Paṭisandhicittena saddhiṃ samuṭṭhitarūpānīti okkantikkhaṇe uppannakammajarūpāni vadati. Tāni hi nippariyāyato paṭisandhicittena saddhiṃ samuṭṭhitarūpāni nāma, na utusamuṭṭhānāni paṭisandhicittassa uppādato pacchā samuṭṭhitattā. Cittajāhārajānaṃ pana tadā asambhavo eva. Yāni paṭisandhicittena saddhiṃ samuṭṭhitarūpāni, tāni tividhāni tassa uppādakkhaṇe samuṭṭhitāni, ṭhitikkhaṇe samuṭṭhitāni, bhaṅgakkhaṇe samuṭṭhitānīti. Tesu uppādakkhaṇe samuṭṭhitāni sattarasamassa bhavaṅgassa uppādakkhaṇe nirujjhanti, ṭhitikkhaṇe samuṭṭhitāni ṭhitikkhaṇe nirujjhanti, bhaṅgakkhaṇe samuṭṭhitāni bhaṅgakkhaṇe nirujjhanti. Tattha ‘‘bhañjamāno dhammo bhañjamānassa dhammassa paccayo hotī’’ti na sakkā vattuṃ, uppāde, pana ṭhitiyañca na na sakkāti ‘‘sattarasamassa bhavaṅgassa uppādakkhaṇe, ṭhitikkhaṇe ca dharantānaṃ vasena tassa paccayampi dātuṃ na sakkontī’’ti vuttaṃ. Rūpakāyūpatthambhitasseva hi nāmakāyassa pañcavokāre pavattīti. Tehi rūpadhammehi tassa cittassa balavataraṃ sandhāyāha ‘‘sattarasamassa…pe… pavatti pavattatī’’ti. Paveṇī ghaṭiyatīti aṭṭhacattālīsakammajassa rūpapaveṇī sambandhā hutvā pavattati. Paṭhamañhi paṭisandhicittaṃ, tato yāva soḷasamaṃ bhavaṅgacittaṃ, tesu ekekassa uppādaṭhitibhaṅgavasena tayo tayo khaṇā. Tattha ekekassa cittassa tīsu tīsu khaṇesu samatiṃsa samatiṃsa kammajarūpāni uppajjanti. Iti soḷasatikā aṭṭhacattālīsaṃ honti. Esa nayo tato paresupi. Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘aṭṭhacattālīsakammajassa rūpapaveṇī sambandhā hutvā pavattatī’’ti. Sace pana na sakkontīti paṭisandhicittena saddhiṃ samuṭṭhitarūpāni sattarasamassa bhavaṅgassa paccayaṃ dātuṃ sace na sakkonti. Yadi hi paṭisandhicittato sattarasamaṃ cuticittaṃ siyā, paṭisandhicittassa ṭhitibhaṅgakkhaṇesupi kammajarūpaṃ na uppajjeyya, pageva bhavaṅgacittakkhaṇesu. Tathā sati nattheva tassa cittassa paccayalābhoti pavatti nappavattati, paveṇī na ghaṭiyateva, aññadatthu vicchijjati. Tenāha ‘‘vokkamatitināma hotī’’tiādi.

    ཨིཏྠཏྟཱཡཱཏི ཨིཏྠཾཔཀཱརཏཱཡ། ཡཱདིསོ གབྦྷསེཡྻཀསྶ ཨཏྟབྷཱཝོ, ཏཾ སནྡྷཱཡེཏཾ ཝུཏྟཾ། ཏསྶ ཙ པཉྩཀྑནྡྷཱ ཨནཱུནཱ ཨེཝ ཧོནྟཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཨེཝཾ པརིཔུཎྞཔཉྩཀྑནྡྷབྷཱཝཱཡཱ’’ཏི། ཨུཔཙྪིཛྫིསྶཐཱཏི སནྟཱནཝིཙྪེདེན ཝིཙྪིནྡེཡྻ། སུདྡྷཾ ནཱམརཱུཔམེཝཱཏི ཝིཉྙཱཎཝིརཧིཏཾ ཀེཝལཾ ནཱམརཱུཔམེཝ། ཨཝཡཝཱནཾ པཱརིཔཱུརི ཝུཌྜྷི། ཐིརབྷཱཝཔྤཏྟི ཝིརཱུལ༹ྷི། མཧལླཀབྷཱཝཔྤཏྟི ཝེཔུལླཾ། ཏཱནི ཙ ཡཐཱཀྐམཾ པཋམཱདིཝཡཝསེན ཧོནྟཱིཏི ཝུཏྟཾ ‘‘པཋམཝཡཝསེནཱ’’ཏིཨཱདི། ཝཱ-སདྡོ ཨནིཡམཏྠོ, ཏེན ཝསྶསཧསྶདྭཡཱདཱིནཾ སངྒཧོ དཊྛབྦོ།

    Itthattāyāti itthaṃpakāratāya. Yādiso gabbhaseyyakassa attabhāvo, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Tassa ca pañcakkhandhā anūnā eva hontīti āha ‘‘evaṃ paripuṇṇapañcakkhandhabhāvāyā’’ti. Upacchijjissathāti santānavicchedena vicchindeyya. Suddhaṃ nāmarūpamevāti viññāṇavirahitaṃ kevalaṃ nāmarūpameva. Avayavānaṃ pāripūri vuḍḍhi. Thirabhāvappatti virūḷhi. Mahallakabhāvappatti vepullaṃ. Tāni ca yathākkamaṃ paṭhamādivayavasena hontīti vuttaṃ ‘‘paṭhamavayavasenā’’tiādi. Vā-saddo aniyamattho, tena vassasahassadvayādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo.

    ཝིཉྙཱཎམེཝཱཏི ནིཡམཝཙནཾ, ཨིཏོ བཱཧིརཀཔྤིཏསྶ ཨཏྟནོ, ཨིསྶརཱདཱིནཉྩ པཊིཀྑེཔཔདཾ, ན ཨཝིཛྫཱདིཕསྶཱདིཔཊིཀྑེཔཔདཾ པཊིཡོགཱིནིཝཏྟནཔདཏྟཱ ཨཝདྷཱརཎསྶ། ཏེནཱཧ ‘‘ཨེསེཝ ཧེཏཱུ’’ཏིཨཱདི། ཨཡཉྩ ནཡོ ཧེཊྛཱཔི སབྦཔདེསུ ཡཐཱརཧཾ ཝཏྟབྦོ། ཨིདཱནི ཝིཉྙཱཎམེཝ ནཱམརཱུཔསྶ པདྷཱནཀཱརཎནྟི ཨིམམཏྠཾ ཨོཔམྨཝསེན ཝིབྷཱཝེཏུཾ ‘‘ཡཐཱ ཧཱི’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། པཙྩེཀཾ ཝིཡ སམུདིཏསྶཱཔི ནཱམརཱུཔསྶ ཝིཉྙཱཎེན ཝིནཱ ཨཏྟཀིཙྩཱསམཏྠཏཾ དསྶེཏུཾ ‘‘ཏྭཾ ནཱམརཱུཔཾ ནཱམཱ’’ཏི ཨེཀཛ྄ཛྷཾ གཧཎཾ། པུརེཙཱརིཀེཏི པུབྦངྒམེཝ། ཝིཉྙཱཎཉྷི སཧཛཱཏདྷམྨཱནཾ པུབྦངྒམཾ། ཏེནཱཧ བྷགཝཱ ‘‘མནོཔུབྦངྒམཱ དྷམྨཱ’’ཏི། (དྷ॰ པ॰ ༡; ནེཏྟི॰ ༩༠, ༩༢; པེཊཀོ॰ ༡༣, ༨༣) བཧུདྷཱཏི ཨནེཀཔྤཀཱརེན པཙྩཡོ ཧོཏི།

    Viññāṇamevāti niyamavacanaṃ, ito bāhirakappitassa attano, issarādīnañca paṭikkhepapadaṃ, na avijjādiphassādipaṭikkhepapadaṃ paṭiyogīnivattanapadattā avadhāraṇassa. Tenāha ‘‘eseva hetū’’tiādi. Ayañca nayo heṭṭhāpi sabbapadesu yathārahaṃ vattabbo. Idāni viññāṇameva nāmarūpassa padhānakāraṇanti imamatthaṃ opammavasena vibhāvetuṃ ‘‘yathā hī’’tiādi vuttaṃ. Paccekaṃ viya samuditassāpi nāmarūpassa viññāṇena vinā attakiccāsamatthataṃ dassetuṃ ‘‘tvaṃ nāmarūpaṃ nāmā’’ti ekajjhaṃ gahaṇaṃ. Purecāriketi pubbaṅgameva. Viññāṇañhi sahajātadhammānaṃ pubbaṅgamaṃ. Tenāha bhagavā ‘‘manopubbaṅgamā dhammā’’ti. (Dha. pa. 1; netti. 90, 92; peṭako. 13, 83) bahudhāti anekappakārena paccayo hoti.

    ཀཐཾ? ཝིཔཱཀནཱམསྶ ཧི པཊིསནྡྷིཡཾ ཨཉྙཾ ཝཱ ཝིཉྙཱཎཾ སཧཛཱཏཨཉྙམཉྙནིསྶཡཝིཔཱཀཨཱཧཱརཨིནྡྲིཡསམྤཡུཏྟཨཏྠིཨཝིགཏཔཙྩཡེཧི ནཝདྷཱ པཙྩཡོ ཧོཏི། ཝཏྠུརཱུཔསྶ པཊིསནྡྷིཡཾ སཧཛཱཏཨཉྙམཉྙནིསྶཡཝིཔཱཀཨཱཧཱརཨིནྡྲིཡཝིཔྤཡུཏྟཨཏྠིཨཝིགཏཔཙྩཡེཧི ནཝདྷཱ པཙྩཡོ ཧོཏི། ཋཔེཏྭཱ པན ཝཏྠུརཱུཔཾ སེསརཱུཔསྶ ཨིམེསུ ནཝསུ ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡཾ ཨཔནེཏྭཱ སེསེཧི ཨཊྛཧི པཙྩཡེཧི པཙྩཡོ ཧོཏི། ཨབྷིསངྑཱརཝིཉྙཱཎཾ པན ཨསཉྙསཏྟརཱུཔསྶ, པཉྩཝོཀཱརེ ཝཱ ཀམྨཛསྶ སུཏྟནྟིཀཔརིཡཱཡཏོ ཨུཔནིསྶཡཝསེན ཨེཀདྷཱཝ པཙྩཡོ ཧོཏི། ཨཝསེསཉྷི པཋམབྷཝངྒཏོ པབྷུཏི སབྦམྤི ཝིཉྙཱཎཾ ཏསྶ ནཱམརཱུཔསྶ ཡཐཱརཧཾ པཙྩཡོ ཧོཏཱིཏི ཝེདིཏབྦཾ། ཨཡམེཏྠ སངྑེཔོ, ཝིཏྠཱརཏོ པན པཙྩཡནཡེ དསྶིཡམཱནེ སབྦཱཔི མཧཱཔཀརཎཀཐཱ ཨཱནེཏབྦཱ ཧོཏཱིཏི ན ཝིཏྠཱརིཏཱ། ཀཐཾ པནེཏཾ པཙྩེཏབྦཾ ‘‘པཊིསནྡྷིནཱམརཱུཔཾ ཝིཉྙཱཎཔཙྩཡཱ ཧོཏཱི’’ཏི? སུཏྟཏོ, ཡུཏྟིཏོ ཙ། པཱལི༹ཡཉྷི ‘‘ཙིཏྟཱནུཔརིཝཏྟིནོ དྷམྨཱ’’ཏིཨཱདིནཱ (དྷ॰ ས॰ མཱཏིཀཱ ༦༢) ནཡེན བཧུདྷཱ ཝེདནཱདཱིནཾ ཝིཉྙཱཎཔཙྩཡཏཱ ཨཱགཏཱ། ཡུཏྟིཏོ པན ཨིདྷ ཙིཏྟཛེན རཱུཔེན དིཊྛེན ཨདིཊྛསྶཱཔི རཱུཔསྶ ཝིཉྙཱཎཾ པཙྩཡོ ཧོཏཱིཏི ཝིཉྙཱཡཏི། ཙིཏྟེཧི པསནྣེ, ཨཔྤསནྣེ ཝཱ ཏདནུརཱུཔཱནི རཱུཔཱནི ཨུཔྤཛྫམཱནཱནི དིཊྛཱནི, དིཊྛེན ཙ ཨདིཊྛསྶ ཨནུམཱནཾ ཧོཏཱིཏི། ཨིམིནཱ ཨིདྷ ‘‘དིཊྛེན ཙིཏྟཛརཱུཔེན ཨདིཊྛསྶཱཔི པཊིསནྡྷིརཱུཔསྶ ཝིཉྙཱཎཾ པཙྩཡོ ཧོཏཱི’’ཏི པཙྩེཏབྦམེཏཾ ། ཀམྨསམུཊྛཱནསྶཱཔི ཧི རཱུཔསྶ ཙིཏྟསམུཊྛཱནསྶ ཝིཡ ཝིཉྙཱཎཔཙྩཡཏཱ པཊྛཱནེ ཨཱགཏཱཏི།

    Kathaṃ? Vipākanāmassa hi paṭisandhiyaṃ aññaṃ vā viññāṇaṃ sahajātaaññamaññanissayavipākaāhāraindriyasampayuttaatthiavigatapaccayehi navadhā paccayo hoti. Vatthurūpassa paṭisandhiyaṃ sahajātaaññamaññanissayavipākaāhāraindriyavippayuttaatthiavigatapaccayehi navadhā paccayo hoti. Ṭhapetvā pana vatthurūpaṃ sesarūpassa imesu navasu aññamaññapaccayaṃ apanetvā sesehi aṭṭhahi paccayehi paccayo hoti. Abhisaṅkhāraviññāṇaṃ pana asaññasattarūpassa, pañcavokāre vā kammajassa suttantikapariyāyato upanissayavasena ekadhāva paccayo hoti. Avasesañhi paṭhamabhavaṅgato pabhuti sabbampi viññāṇaṃ tassa nāmarūpassa yathārahaṃ paccayo hotīti veditabbaṃ. Ayamettha saṅkhepo, vitthārato pana paccayanaye dassiyamāne sabbāpi mahāpakaraṇakathā ānetabbā hotīti na vitthāritā. Kathaṃ panetaṃ paccetabbaṃ ‘‘paṭisandhināmarūpaṃ viññāṇapaccayā hotī’’ti? Suttato, yuttito ca. Pāḷiyañhi ‘‘cittānuparivattino dhammā’’tiādinā (dha. sa. mātikā 62) nayena bahudhā vedanādīnaṃ viññāṇapaccayatā āgatā. Yuttito pana idha cittajena rūpena diṭṭhena adiṭṭhassāpi rūpassa viññāṇaṃ paccayo hotīti viññāyati. Cittehi pasanne, appasanne vā tadanurūpāni rūpāni uppajjamānāni diṭṭhāni, diṭṭhena ca adiṭṭhassa anumānaṃ hotīti. Iminā idha ‘‘diṭṭhena cittajarūpena adiṭṭhassāpi paṭisandhirūpassa viññāṇaṃ paccayo hotī’’ti paccetabbametaṃ . Kammasamuṭṭhānassāpi hi rūpassa cittasamuṭṭhānassa viya viññāṇapaccayatā paṭṭhāne āgatāti.

    ༡༡༦. ཨིདྷ སམུདཡ-སདྡོ སམུདཱཡ-སདྡོ ཝིཡ སམཱུཧཔརིཡཱཡོཏི ཨཱཧ ‘‘དུཀྑརཱསིསམྦྷཝོ’’ཏི། ཨེཀཀོཏི ཨསཧཱཡོ རཱཛཔརིསཱརཧིཏོ། པསྶེཡྻཱམ ཏེ རཱཛབྷཱཝཾ ཨམྷེཧི ཝིནཱཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ། ཡཐཱརཧཾ པརིསཾ རཉྫེཏཱིཏི ཧི རཱཛཱ། ཨཏྠཏོཏི ཨཏྠསིདྡྷིཏོ ཨཝདནྟམྤི ཝདཏི ཝིཡ། ‘‘ཧདཡཝཏྠུ’’ནྟི ཨིམིནཱཝ ཏནྣིསྶཡོཔི གཧིཏོ ཝཱཏི དཊྛབྦཾ། ཨཱནནྟརིཡབྷཱཝཏོ ནིསྶཡནིསྶཡོཔི ‘‘ནིསྶཡོ’’ ཏྭེཝ ཝུཙྩཏཱིཏི། པཊིསནྡྷིཝིཉྙཱཎཾ ནཱམ བྷཝེཡྻཱསི, ནེཏཾ ཋཱནཾ ཝིཛྫཏཱིཏི ཨཏྠོ། ཏེནཱཧ ‘‘པསྶེཡྻཱམཱ’’ཏིཨཱདི། བཧུདྷཱཏི ཨནེཀདྷཱ པཙྩཡོ ཧོཏི། ཀཐཾ? ནཱམཾ ཏཱཝ པཊིསནྡྷིཡཾ སཧཛཱཏཨཉྙམཉྙནིསྶཡཝིཔཱཀསམྤཡུཏྟཨཏྠིཨཝིགཏཔཙྩཡེཧི སཏྟདྷཱ ཝིཉྙཱཎསྶ པཙྩཡོ ཧོཏཱིཏི། ཀིཉྩི པནེཏྠ ཧེཏུཔཙྩཡེན, ཀིཉྩི ཨཱཧཱརཔཙྩཡེནཱཏི ཨེཝཾ ཨཉྙཐཱཔི པཙྩཡོ ཧོཏི། ཨཝིཔཱཀཾ པན ནཱམཾ ཡཐཱཝུཏྟེསུ པཙྩཡེསུ ཋཔེཏྭཱ ཝིཔཱཀཔཙྩཡཾ ཨིཏརེཧི ཚཧི པཙྩཡེཧི པཙྩཡོ ཧོཏི། ཀིཉྩི པནེཏྠ ཧེཏུཔཙྩཡེན, ཀིཉྩི ཨཱཧཱརཔཙྩཡེནཱཏི ཨཉྙཐཱཔི པཙྩཡོ ཧོཏི, ཏཉྩ ཁོ པཝཏྟིཡཾཡེཝ, ན པཊིསནྡྷིཡཾ། རཱུཔཏོ པན ཧདཡཝཏྠུ པཊིསནྡྷིཡཾ ཝིཉྙཱཎསྶ སཧཛཱཏཨཉྙམཉྙནིསྶཡཝིཔྤཡུཏྟཨཏྠི ཨཝིགཏཔཙྩཡེཧི ཚདྷཱཝ པཙྩཡོ ཧོཏི། པཝཏྟིཡཾ པན སཧཛཱཏཨཉྙམཉྙཔཙྩཡཝཛྫིཏེཧི པཉྩཧི པུརེཛཱཏཔཙྩཡེན སཧ ཏེཧེཝ པཙྩཡེཧི པཙྩཡོ ཧོཏི། ཙཀྑཱཡཏནཱདིབྷེདཾ པན པཉྩཝིདྷམྤི རཱུཔཾ ཡཐཱཀྐམཾ ཙཀྑུཝིཉྙཱཎཱདིབྷེདསྶ ཝིཉྙཱཎསྶ ནིསྶཡཔུརེཛཱཏཨིནྡྲིཡཝིཔྤཡུཏྟཨཏྠིཨཝིགཏཔཙྩཡེཧི པཙྩཡོ ཧོཏཱིཏི ཨེཝཾ ནཱམརཱུཔཾ ཝིཉྙཱཎསྶ བཧུདྷཱ པཙྩཡོ ཧོཏཱིཏི ཝེདིཏབྦཾ།

    116. Idha samudaya-saddo samudāya-saddo viya samūhapariyāyoti āha ‘‘dukkharāsisambhavo’’ti. Ekakoti asahāyo rājaparisārahito. Passeyyāma te rājabhāvaṃ amhehi vināti adhippāyo. Yathārahaṃ parisaṃ rañjetīti hi rājā. Atthatoti atthasiddhito avadantampi vadati viya. ‘‘Hadayavatthu’’nti imināva tannissayopi gahito vāti daṭṭhabbaṃ. Ānantariyabhāvato nissayanissayopi ‘‘nissayo’’ tveva vuccatīti. Paṭisandhiviññāṇaṃ nāma bhaveyyāsi, netaṃ ṭhānaṃ vijjatīti attho. Tenāha ‘‘passeyyāmā’’tiādi. Bahudhāti anekadhā paccayo hoti. Kathaṃ? Nāmaṃ tāva paṭisandhiyaṃ sahajātaaññamaññanissayavipākasampayuttaatthiavigatapaccayehi sattadhā viññāṇassa paccayo hotīti. Kiñci panettha hetupaccayena, kiñci āhārapaccayenāti evaṃ aññathāpi paccayo hoti. Avipākaṃ pana nāmaṃ yathāvuttesu paccayesu ṭhapetvā vipākapaccayaṃ itarehi chahi paccayehi paccayo hoti. Kiñci panettha hetupaccayena, kiñci āhārapaccayenāti aññathāpi paccayo hoti, tañca kho pavattiyaṃyeva, na paṭisandhiyaṃ. Rūpato pana hadayavatthu paṭisandhiyaṃ viññāṇassa sahajātaaññamaññanissayavippayuttaatthi avigatapaccayehi chadhāva paccayo hoti. Pavattiyaṃ pana sahajātaaññamaññapaccayavajjitehi pañcahi purejātapaccayena saha teheva paccayehi paccayo hoti. Cakkhāyatanādibhedaṃ pana pañcavidhampi rūpaṃ yathākkamaṃ cakkhuviññāṇādibhedassa viññāṇassa nissayapurejātaindriyavippayuttaatthiavigatapaccayehi paccayo hotīti evaṃ nāmarūpaṃ viññāṇassa bahudhā paccayo hotīti veditabbaṃ.

    ཡྭཱཡམནུཀྐམེན ཝིཉྙཱཎསྶ ནཱམརཱུཔཾ, པཊིསནྡྷིནཱམརཱུཔསྶ , ཙ ཝིཉྙཱཎཾ པཏི པཙྩཡབྷཱཝོ, སོ ཀདཱཙི ཝིཉྙཱཎསྶ སཱཏིསཡོ, ཀདཱཙི ནཱམརཱུཔསྶ, ཀདཱཙི ཨུབྷིནྣཾ སདིསོཏི ཏིཝིདྷོཔི སོ ‘‘ཨེཏྟཱཝཏཱ’’ཏི པདེན ཨེཀཛ྄ཛྷཾ གཧིཏོཏི དསྶེནྟོ ‘‘ཝིཉྙཱཎེ…པེ॰… པཝཏྟེསཱུ’’ཏི ཝཏྭཱ པུན ཡམིདམྤི ཝིཉྙཱཎཾ ནཱམརཱུཔསཉྙིཏཱནཾ པཉྩནྣཾ ཁནྡྷཱནཾ ཨཉྙམཉྙནིསྶཡེན པཝཏྟཱནཾ ཨེཏྟཀེན སབྦཱ སཾསཱརཝཊྚཔྤཝཏྟཱིཏི ཨིམམཏྠཾ དསྶེནྟོ ‘‘ཨེཏྟཀེན…པེ॰… པཊིསནྡྷིཡོ’’ཏི ཨཱཧ། ཏཏྠ ཨེཏྟཀེནཱཏི ཨེཏྟཀེནེཝ, ན ཨིཏོ ཨཉྙེན ཀེནཙི ཀཱརཀཝེདཀསབྷཱཝེན ཨཏྟནཱ, ཨིསྶརཱདིནཱ ཝཱཏི ཨཏྠོ། ཨནྟོགདྷཱཝདྷཱརཎཉྷེཏཾ པདཾ།

    Yvāyamanukkamena viññāṇassa nāmarūpaṃ, paṭisandhināmarūpassa , ca viññāṇaṃ pati paccayabhāvo, so kadāci viññāṇassa sātisayo, kadāci nāmarūpassa, kadāci ubhinnaṃ sadisoti tividhopi so ‘‘ettāvatā’’ti padena ekajjhaṃ gahitoti dassento ‘‘viññāṇe…pe… pavattesū’’ti vatvā puna yamidampi viññāṇaṃ nāmarūpasaññitānaṃ pañcannaṃ khandhānaṃ aññamaññanissayena pavattānaṃ ettakena sabbā saṃsāravaṭṭappavattīti imamatthaṃ dassento ‘‘ettakena…pe… paṭisandhiyo’’ti āha. Tattha ettakenāti ettakeneva, na ito aññena kenaci kārakavedakasabhāvena attanā, issarādinā vāti attho. Antogadhāvadhāraṇañhetaṃ padaṃ.

    ཝཙནམཏྟམེཝ ཨདྷིཀིཙྩཱཏི དཱསཱདཱིསུ སིརིཝཌྜྷཀཱདི-སདྡཱ ཝིཡ ཨཏཐཏྟཱ ཝཙནམཏྟམེཝ ཨདྷིཀཱརཾ ཀཏྭཱ པཝཏྟསྶ། ཏེནཱཧ ‘‘ཨཏྠཾ ཨདིསྭཱ’’ཏི། ཝོཧཱརསྶཱཏི ཝོཧརཎམཏྟསྶ། པཐོཏི པཝཏྟིམགྒོ པཝཏྟིཡཱ ཝིསཡོ། ཡསྨཱ སརཎཀིརིཡཱཝསེན པུགྒལོ ‘‘སཏོ’’ཏི ཝུཙྩཏི, སམྤཛཱནནཀིརིཡཱཝསེན ‘‘སམྤཛཱནོ’’ཏི, ཏསྨཱ ཝུཏྟཾ ‘‘ཀཱརཎཱཔདེསཝསེནཱ’’ཏི། ཀཱརཎཾ ནིདྡྷཱརེཏྭཱ ཨུཏྟི ནིརུཏྟཱིཏི། ཨེཀམེཝ ཨཏྠཾ ‘‘པཎྜིཏོ’’ཏིཨཱདིནཱ པཀཱརཏོ ཉཱཔནཏོ ‘‘པཉྙཏྟཱི’’ཏི ཝདནྟི། སོ ཨེཝ ཧི ‘‘པཎྜིཏོ’’ཏི ཙ ‘‘བྱཏྟོ’’ཏི ཙ ‘‘མེདྷཱཝཱི’’ཏི ཙ པཉྙཱཔཱིཡཏཱིཏི། པཎྜིཙྩཔྤཀཱརཏོ པན པཎྜིཏོ, ཝེཡྻཏྟིཡཔྤཀཱརཏོ བྱཏྟོཏི པཉྙཱཔཱིཡཏཱིཏི ཨེཝཾ པཀཱརཏོ པཉྙཱཔནཏོ པཉྙཏྟི། ཡསྨཱ ཨིདྷ ཨདྷིཝཙནནིརུཏྟིཔཉྙཏྟིཔདཱནི སམཱནཏྠཱནི། སབྦཉྩ ཝཙནཾ ཨདྷིཝཙནཱདིབྷཱཝཾ བྷཛཏི, ཏསྨཱ ཀེསུཙི ཝཙནཝིསེསེསུ ཝིསེསེན པཝཏྟེཧི ཨདྷིཝཙནཱདིསདྡེཧི སབྦཱནི ཝཙནཱནི པཉྙཏྟིཨཏྠཔྤཀཱསནསཱམཉྙེན ཝུཏྟཱནཱིཏི ཨིམིནཱ ཨདྷིཔྤཱཡེན ཨཡམཏྠཡོཛནཱ ཀཏཱཏི ཝེདིཏབྦཱ།

    Vacanamattamevaadhikiccāti dāsādīsu sirivaḍḍhakādi-saddā viya atathattā vacanamattameva adhikāraṃ katvā pavattassa. Tenāha ‘‘atthaṃ adisvā’’ti. Vohārassāti voharaṇamattassa. Pathoti pavattimaggo pavattiyā visayo. Yasmā saraṇakiriyāvasena puggalo ‘‘sato’’ti vuccati, sampajānanakiriyāvasena ‘‘sampajāno’’ti, tasmā vuttaṃ ‘‘kāraṇāpadesavasenā’’ti. Kāraṇaṃ niddhāretvā utti niruttīti. Ekameva atthaṃ ‘‘paṇḍito’’tiādinā pakārato ñāpanato ‘‘paññattī’’ti vadanti. So eva hi ‘‘paṇḍito’’ti ca ‘‘byatto’’ti ca ‘‘medhāvī’’ti ca paññāpīyatīti. Paṇḍiccappakārato pana paṇḍito, veyyattiyappakārato byattoti paññāpīyatīti evaṃ pakārato paññāpanato paññatti. Yasmā idha adhivacananiruttipaññattipadāni samānatthāni. Sabbañca vacanaṃ adhivacanādibhāvaṃ bhajati, tasmā kesuci vacanavisesesu visesena pavattehi adhivacanādisaddehi sabbāni vacanāni paññattiatthappakāsanasāmaññena vuttānīti iminā adhippāyena ayamatthayojanā katāti veditabbā.

    ཨཐ ཝཱ ཨདྷི-སདྡོ ཨུཔརིབྷཱཝེ, ཨུཔརི ཝཙནཾ ཨདྷིཝཙནཾ། ཀསྶ ཨུཔརི? པཀཱསེཏབྦསྶ ཨཏྠསྶཱཏི པཱཀཊོ ཡམཏྠོ། ཨདྷཱིནཾ ཝཱ ཝཙནཾ ཨདྷིཝཙནཾ། ཀེན ཨདྷཱིནཾ? ཨཏྠེན། ཏཐཱ ཏཾཏཾཨཏྠཔྤཀཱསེན ནིཙྪིཏཾ, ནིཡཏཾ ཝཱ ཝཙནཾ ནིརུཏྟི། པཐཝཱིདྷཱཏུཔུརིསཱདིཏཾཏཾཔཀཱརེན ཉཱཔནཏོ པཉྙཏྟཱིཏི ཨེཝཾ ཨདྷིཝཙནཱདིཔདཱནཾ སབྦཝཙནེསུ པཝཏྟི ཝེདིཏབྦཱ, ཨཉྙཐཱ སིརིཝཌྜྷཀདྷནཝཌྜྷཀཔྤཀཱརཱནམེཝ ནིརུཏྟིཏཱ, ‘‘པཎྜིཏོ ཝིཡཏྟོ’’ཏི ཨེཝཾ པཀཱརཱནམེཝ ཨེཀམེཝ ཨཏྠཾ ཏེན ཏེན པཀཱརེན ཉཱཔེནྟཱནཾ པཉྙཏྟིཏཱ ཙ ཨཱཔཛྫེཡྻཱཏི། ཨེཝཾ ཏཱིཧིཔི ནཱམེཧི ཝུཏྟསྶ ཝོཧཱརསྶ པཝཏྟིམགྒོཔི སཧ ཝིཉྙཱཎེན ནཱམརཱུཔནྟི ཨེཏྟཱཝཏཱཝ ཨིཙྪིཏབྦོ། ཏེནཱཧ ‘‘ཨིཏཱི’’ཏིཨཱདི། པཉྙཱཡ ཨཝཙརིཏབྦནྟི པཉྙཱཡ པཝཏྟིཏབྦཾ, ཉེཡྻནྟི ཨཏྠོ། ཏེནཱཧ ‘‘ཛཱནིཏབྦ’’ནྟི། ཝཊྚནྟི ཀིལེསཝཊྚཾ, ཀམྨཝཊྚཾ, ཝིཔཱཀཝཊྚནྟི ཏིཝིདྷམྤི ཝཊྚཾ། ཝཏྟཏཱིཏི པཝཏྟཏི། ཏཡིདཾ ‘‘ཛཱཡེཐཱ’’ཏིཨཱདིནཱ པཉྩཧི པདེཧི ཝུཏྟསྶ ཨཏྠསྶ ནིགམནཝསེན ཝུཏྟཾ། ཨཱདི-སདྡེན ཨིཏྠཱིཏིཔུརིསཱཏིཨཱདཱིནམྤི སངྒཧོ དཊྛབྦོ། ནཱམཔཉྙཏྟཏྠཱཡཱཏི ཁནྡྷཱདིཕསྶཱདིསཏྟཱདིཨིཏྠཱདིནཱམསྶ པཉྙཱཔནཏྠཱཡ། ཝཏྠུཔི ཨེཏྟཱཝཏཱཝ། ཏེནཱཧ ‘‘ཁནྡྷཔཉྩཀམྤི ཨེཏྟཱཝཏཱཝ པཉྙཱཡཏཱི’’ཏི། ཨེཏྟཱཝཏཱ ཨེཏྟཀེན, སཧ ཝིཉྙཱཎེན ནཱམརཱུཔཔྤཝཏྟིཡཱཏི ཨཏྠོ།

    Atha vā adhi-saddo uparibhāve, upari vacanaṃ adhivacanaṃ. Kassa upari? Pakāsetabbassa atthassāti pākaṭo yamattho. Adhīnaṃ vā vacanaṃ adhivacanaṃ. Kena adhīnaṃ? Atthena. Tathā taṃtaṃatthappakāsena nicchitaṃ, niyataṃ vā vacanaṃ nirutti. Pathavīdhātupurisāditaṃtaṃpakārena ñāpanato paññattīti evaṃ adhivacanādipadānaṃ sabbavacanesu pavatti veditabbā, aññathā sirivaḍḍhakadhanavaḍḍhakappakārānameva niruttitā, ‘‘paṇḍito viyatto’’ti evaṃ pakārānameva ekameva atthaṃ tena tena pakārena ñāpentānaṃ paññattitā ca āpajjeyyāti. Evaṃ tīhipi nāmehi vuttassa vohārassa pavattimaggopi saha viññāṇena nāmarūpanti ettāvatāva icchitabbo. Tenāha ‘‘itī’’tiādi. Paññāya avacaritabbanti paññāya pavattitabbaṃ, ñeyyanti attho. Tenāha ‘‘jānitabba’’nti. Vaṭṭanti kilesavaṭṭaṃ, kammavaṭṭaṃ, vipākavaṭṭanti tividhampi vaṭṭaṃ. Vattatīti pavattati. Tayidaṃ ‘‘jāyethā’’tiādinā pañcahi padehi vuttassa atthassa nigamanavasena vuttaṃ. Ādi-saddena itthītipurisātiādīnampi saṅgaho daṭṭhabbo. Nāmapaññattatthāyāti khandhādiphassādisattādiitthādināmassa paññāpanatthāya. Vatthupi ettāvatāva. Tenāha ‘‘khandhapañcakampi ettāvatāva paññāyatī’’ti. Ettāvatā ettakena, saha viññāṇena nāmarūpappavattiyāti attho.

    ཨཏྟཔཉྙཏྟིཝཎྞནཱ

    Attapaññattivaṇṇanā

    ༡༡༧. ཨནུསནྡྷིཡཏི ཨེཏེནཱཏི ཨནུསནྡྷི, ཧེཊྛཱ ཨཱགཏདེསནཱཡ ཨནུསནྡྷཱནཝསེན པཝཏྟཱ ཨུཔརིདེསནཱ, སཱ པཋམཔདསྶ དསྶིཏཱ, ཨིདཱནི དུཏིཡཔདསྶ དསྶེཏབྦཱཏི ཏམཏྠཾ དསྶེནྟོ ‘‘ཨིཏི བྷགཝཱ’’ཏིཨཱདིམཱཧ། རཱུཔིནྟི རཱུཔཝནྟཾ། པརིཏྟནྟི ན ཝིཔུལཾ, ཨཔྤཀནྟི ཨཏྠོ། ཡསྨཱ ཨཏྟཱ ནཱམ ཀོཙི པརམཏྠཏོ ནཏྠི། ཀེཝལཾ པན དིཊྛིགཏིཀཱནཾ པརིཀཔྤིཏམཏྟཾ , ཏསྨཱ ཡཏྠ ནེསཾ ཨཏྟསཉྙཱ, ཡཐཱ ཙསྶ རཱུཔིབྷཱཝཱདིཔརིཀཔྤནཱ ཧོཏི, ཏཾ དསྶེནྟོ ‘‘ཡོ’’ཏིཨཱདིམཱཧ། རཱུཔིཾ པརིཏྟནྟི ཨཏྟནོ ཨུཔཊྛིཏཀསིཎརཱུཔཝསེན རཱུཔིཾ, ཏསྶ ཨཝཌྜྷིཏབྷཱཝེན པརིཏྟཾ། པཉྙཔེཏི ནཱིལཀསིཎཱདིཝསེན ནཱནཱཀསིཎལཱབྷཱི། ཏནྟི ཨཏྟཱནཾ ། ཨནནྟནྟི ཀསིཎནིམིཏྟསྶ ཨཔྤམཱཎཏཱཡ པརིཙྪེདསྶ ཨནུཔཊྛཱནཏོ ཨནྟརཧིཏཾ། ཨུགྒྷཱཊེཏྭཱཏི བྷཱཝནཱཡ ཨཔནེཏྭཱ། ནིམིཏྟཕུཊྛོཀཱསནྟི ཏེན ཀསིཎནིམིཏྟེན ཕུཊྛཔྤདེསཾ། ཏེསཱུཏི ཙཏཱུསུ ཨརཱུཔཀྑནྡྷེསུ། ཝིཉྙཱཎམཏྟམེཝཱཏི ‘‘ཝིཉྙཱཎམཡོ ཨཏྟཱ’’ཏི ཨེཝཾཝཱདཱི།

    117. Anusandhiyati etenāti anusandhi, heṭṭhā āgatadesanāya anusandhānavasena pavattā uparidesanā, sā paṭhamapadassa dassitā, idāni dutiyapadassa dassetabbāti tamatthaṃ dassento ‘‘iti bhagavā’’tiādimāha. Rūpinti rūpavantaṃ. Parittanti na vipulaṃ, appakanti attho. Yasmā attā nāma koci paramatthato natthi. Kevalaṃ pana diṭṭhigatikānaṃ parikappitamattaṃ , tasmā yattha nesaṃ attasaññā, yathā cassa rūpibhāvādiparikappanā hoti, taṃ dassento ‘‘yo’’tiādimāha. Rūpiṃ parittanti attano upaṭṭhitakasiṇarūpavasena rūpiṃ, tassa avaḍḍhitabhāvena parittaṃ. Paññapeti nīlakasiṇādivasena nānākasiṇalābhī. Tanti attānaṃ . Anantanti kasiṇanimittassa appamāṇatāya paricchedassa anupaṭṭhānato antarahitaṃ. Ugghāṭetvāti bhāvanāya apanetvā. Nimittaphuṭṭhokāsanti tena kasiṇanimittena phuṭṭhappadesaṃ. Tesūti catūsu arūpakkhandhesu. Viññāṇamattamevāti ‘‘viññāṇamayo attā’’ti evaṃvādī.

    ༡༡༨. ‘‘ཨེཏརཧཱི’’ཏི སཱཝདྷཱརཎམིདཾ པདནྟི ཏདཏྠཾ དསྶེནྟོ ‘‘ཨིདཱནེཝཱ’’ཏི ཝཏྭཱ ཨཝདྷཱརཎེན ནིཝཏྟིཏམཏྠཾ ཨཱཧ ‘‘ན ཨིཏོ པར’’ནྟི། ཏཏྠ ཏཏྠེཝ སཏྟཱ ཨུཙྪིཛྫནྟཱིཏི ཨུཙྪེདཝཱདཱི, ཏེནཱཧ ‘‘ཨུཙྪེདཝསེནེཏཾ ཝུཏྟ’’ནྟི། བྷཱཝིནྟི སབྦཾ སདཱ བྷཱཝིཾ ཨཝིནསྶནཀཾ། ཏེནཱཧ ‘‘སསྶཏཝསེནེཏཾ ཝུཏྟ’’ནྟི། ཨཏཐཱསབྷཱཝནྟི ཡཐཱ པརཝཱདཱི ཝདནྟི, ན ཏཐཱ སབྷཱཝཾ། ཏཐབྷཱཝཱཡཱཏི ཨུཙྪེདབྷཱཝཱཡ ཝཱ སསྶཏབྷཱཝཱཡ ཝཱ། ཨནིཡམཝཙནཉྷེཏཾ ཝུཏྟཾ སཱམཉྙཛོཏནཱཝསེན། སམྤཱདེསྶཱམཱིཏི ཏཐབྷཱཝཾ ཨསྶ སམྤནྣཾ ཀཏྭཱ དསྶཡིསྶཱམི, པཏིཊྛཱཔེསྶཱམཱིཏི ཨཏྠོ། ཏཐཱ ཧི ཝཀྑཏི ‘‘སསྶཏཝཱདཉྩ ཛཱནཱཔེཏྭཱ’’ཏིཨཱདི། (དཱི॰ ནི॰ ཨཊྛ॰ ༢.༡༡༨) ཨིམིནཱཏི ‘‘ཨཏཐཾ ཝཱ པནཱ’’ཏིཨཱདི ཝཙནེན, ཨནུཙྪེདསབྷཱཝམྤི སམཱནཾ སསྶཏཝཱདིནོ མཏིཝསེནཱཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ། ཨུཔཀཔྤེསྶཱམཱིཏི ཨུཔེཙྩ སམཏྠཡིསྶཱམི།

    118.‘‘Etarahī’’ti sāvadhāraṇamidaṃ padanti tadatthaṃ dassento ‘‘idānevā’’ti vatvā avadhāraṇena nivattitamatthaṃ āha ‘‘na ito para’’nti. Tattha tattheva sattā ucchijjantīti ucchedavādī, tenāha ‘‘ucchedavasenetaṃ vutta’’nti. Bhāvinti sabbaṃ sadā bhāviṃ avinassanakaṃ. Tenāha ‘‘sassatavasenetaṃ vutta’’nti. Atathāsabhāvanti yathā paravādī vadanti, na tathā sabhāvaṃ. Tathabhāvāyāti ucchedabhāvāya vā sassatabhāvāya vā. Aniyamavacanañhetaṃ vuttaṃ sāmaññajotanāvasena. Sampādessāmīti tathabhāvaṃ assa sampannaṃ katvā dassayissāmi, patiṭṭhāpessāmīti attho. Tathā hi vakkhati ‘‘sassatavādañca jānāpetvā’’tiādi. (Dī. ni. aṭṭha. 2.118) imināti ‘‘atathaṃ vā panā’’tiādi vacanena, anucchedasabhāvampi samānaṃ sassatavādino mativasenāti adhippāyo. Upakappessāmīti upecca samatthayissāmi.

    ཨེཝཾ སམཱནནྟི ཨེཝཾ བྷཱུཏཾ སམཱནཾ། རཱུཔཀསིཎཛ྄ཛྷཱནཾ རཱུཔཾ ཨུཏྟརཔདལོཔེན, ཨདྷིགམནཝསེན ཏཾ ཨེཏསྶ ཨཏྠཱིཏི རཱུཔཱིཏི ཨཱཧ ‘‘རཱུཔིནྟི རཱུཔཀསིཎལཱབྷི’’ནྟི། པརིཏྟཏྟཱནུདིཊྛཱིཏི ཨེཏྠ རཱུཔཱི-སདྡོཔིཨཱཝུཏྟིཨཱདིནཡེན ཨཱནེཏྭཱ ཝཏྟབྦོ, རཱུཔཱིབྷཱཝམྤི ཧི སོ དིཊྛིགཏིཀོ པརིཏྟབྷཱཝཾ ཝིཡ ཨཏྟནོ ཨབྷིནིཝིསྶ ཋིཏོཏི། ཨརཱུཔིནྟི ཨེཏྠཱཔི ཨེསེཝ ནཡོ། ‘‘པཏྟཔལཱསབཧུལགཙྪསངྑེཔེན གྷནགཧནཛཊཱཝིཏཱནཱ ནཱཏིདཱིགྷསནྟཱནཱ ཝལླི, ཏབྦིཔརཱིཏཱ ལཏཱ’’ཏི ཝདནྟི། ཨཔྤཧཱིནཊྛེནཱཏི མགྒེན ཨསམུཙྪིནྣབྷཱཝེན། ཀཱརཎལཱབྷེ སཏི ཨུཔྤཛྫནཱརཧཏཱ ཨནུསཡནཊྛོ།

    Evaṃ samānanti evaṃ bhūtaṃ samānaṃ. Rūpakasiṇajjhānaṃ rūpaṃ uttarapadalopena, adhigamanavasena taṃ etassa atthīti rūpīti āha ‘‘rūpinti rūpakasiṇalābhi’’nti. Parittattānudiṭṭhīti ettha rūpī-saddopiāvuttiādinayena ānetvā vattabbo, rūpībhāvampi hi so diṭṭhigatiko parittabhāvaṃ viya attano abhinivissa ṭhitoti. Arūpinti etthāpi eseva nayo. ‘‘Pattapalāsabahulagacchasaṅkhepena ghanagahanajaṭāvitānā nātidīghasantānā valli, tabbiparītā latā’’ti vadanti. Appahīnaṭṭhenāti maggena asamucchinnabhāvena. Kāraṇalābhe sati uppajjanārahatā anusayanaṭṭho.

    ཨརཱུཔཀསིཎཾ ནཱམ ཀསིཎུགྒྷཱཊིཾ ཨཱཀཱསཾ, ན པརིཙྪིནྣཱཀཱསཀསིཎཾ། ‘‘ཨུབྷཡམྤི ཨརཱུཔཀསིཎམེཝཱ’’ཏི ཀེཙི། ཨརཱུཔཀྑནྡྷགོཙརཾ ཝཱཏི ཝེདནཱདཡོ ཨརཱུཔཀྑནྡྷཱ ‘‘ཨཏྟཱ’’ཏི ཨབྷིནིཝེསསྶ གོཙརོ ཨེཏསྶཱཏི ཨརཱུཔཀྑནྡྷགོཙརོ, དིཊྛིགཏིཀོ, ཏཾ ཨརཱུཔཀྑནྡྷགོཙརཾ། ཝཱ-སདྡོ ཝུཏྟཝིཀཔྤཏྠོ། སདྡཡོཛནཱ པན ཨརཱུཔཾ ཨརཱུཔཀྑནྡྷཱ གོཙརབྷཱུཏཱ ཨེཏསྶ ཨཏྠཱིཏི ཨརཱུཔཱི, ཏཾ ཨརཱུཔིཾ། ལཱབྷིནོ ཙཏྟཱརོཏི རཱུཔཀསིཎཱདིལཱབྷཝསེན ཏཾ ཏཾ དིཊྛིཝཱདཾ སཡམེཝ པརིཀཔྤེཏྭཱ ཏཾ ཨཱདཱཡ པགྒཡ྄ཧ པཉྙཱཔནཀཱ ཙཏྟཱརོ དིཊྛིགཏིཀཱ། ཏེསཾ ཨནྟེཝཱསིཀཱཏི ཏེསཾ ལཱབྷཱིནཾ ཝཱདཾ པཙྩཀྑཏོ, པརམྤརཱཡ ཙ ཨུགྒཧེཏྭཱ ཏཐེཝ ནཾ ཁམིཏྭཱ རོཙེཏྭཱ པཉྙཱཔནཀཱ ཙཏྟཱརོ། ཏཀྐིཀཱ ཙཏྟཱརོཏི ཀསིཎཛ྄ཛྷཱནསྶ ཨལཱབྷིནོ ཀེཝལཾ ཏཀྐནཝསེནེཝ ཡཐཱཝུཏྟེ ཙཏྟཱརོ དིཊྛིཝཱདེ སཡམེཝ ཨབྷིནིཝིསྶ པགྒཡ྄ཧ ཋིཏཱ ཙཏྟཱརོ། ཏེསཾ ཨནྟེཝཱསིཀཱ པུབྦེ ཝུཏྟནཡེན ཝེདིཏབྦཱ།

    Arūpakasiṇaṃ nāma kasiṇugghāṭiṃ ākāsaṃ, na paricchinnākāsakasiṇaṃ. ‘‘Ubhayampi arūpakasiṇamevā’’ti keci. Arūpakkhandhagocaraṃ vāti vedanādayo arūpakkhandhā ‘‘attā’’ti abhinivesassa gocaro etassāti arūpakkhandhagocaro, diṭṭhigatiko, taṃ arūpakkhandhagocaraṃ. Vā-saddo vuttavikappattho. Saddayojanā pana arūpaṃ arūpakkhandhā gocarabhūtā etassa atthīti arūpī, taṃ arūpiṃ. Lābhino cattāroti rūpakasiṇādilābhavasena taṃ taṃ diṭṭhivādaṃ sayameva parikappetvā taṃ ādāya paggayha paññāpanakā cattāro diṭṭhigatikā. Tesaṃ antevāsikāti tesaṃ lābhīnaṃ vādaṃ paccakkhato, paramparāya ca uggahetvā tatheva naṃ khamitvā rocetvā paññāpanakā cattāro. Takkikā cattāroti kasiṇajjhānassa alābhino kevalaṃ takkanavaseneva yathāvutte cattāro diṭṭhivāde sayameva abhinivissa paggayha ṭhitā cattāro. Tesaṃ antevāsikā pubbe vuttanayena veditabbā.

    ནཨཏྟཔཉྙཏྟིཝཎྞནཱ

    Naattapaññattivaṇṇanā

    ༡༡༩. ཨཱརདྡྷཝིཔསྶཀོཔཱིཏི སམྤརཱཡིཀཝིཔསྶཀོཔི, ཏེན བལཝཝིཔསྶནཱཡ ཋིཏཾ པུགྒལཾ དསྶེཏི། ན པཉྙཔེཏི ཨེཝ ཨབཧུསྶུཏོ པཱིཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ། ཏཱདིསོ ཧི ཝིཔསྶནཱཡ ཨཱནུབྷཱཝོ། སཱསནིཀོཔི ཛྷཱནཱབྷིཉྙཱལཱབྷཱི ‘‘ན པཉྙཔེཏཱི’’ཏི ན ཝཏྟབྦོཏི སོ ཨིདྷ ན ཨུདྡྷཊོ། ཨིདཱནི ནེསཾ ཨཔཉྙཱཔནེ ཀཱརཎཾ དསྶེཏི ‘‘ཨེཏེསཉྷཱི’’ཏིཨཱདིནཱ། ཨིཙྩེཝ ཉཱཎཾ ཧོཏི, ན ཝིཔརཱིཏགྒཱཧོ ཏསྶ ཀཱརཎསྶ དཱུརསམུསྶཱརིཏཏྟཱ། ཨརཱུཔཀྑནྡྷཱ ཨིཙྩེཝ ཉཱཎཾ ཧོཏཱིཏི ཡོཛནཱ།

    119.Āraddhavipassakopīti samparāyikavipassakopi, tena balavavipassanāya ṭhitaṃ puggalaṃ dasseti. Na paññapeti eva abahussuto pīti adhippāyo. Tādiso hi vipassanāya ānubhāvo. Sāsanikopi jhānābhiññālābhī ‘‘na paññapetī’’ti na vattabboti so idha na uddhaṭo. Idāni nesaṃ apaññāpane kāraṇaṃ dasseti ‘‘etesañhī’’tiādinā. Icceva ñāṇaṃ hoti, na viparītaggāho tassa kāraṇassa dūrasamussāritattā. Arūpakkhandhā icceva ñāṇaṃ hotīti yojanā.

    ཨཏྟསམནུཔསྶནཱཝཎྞནཱ

    Attasamanupassanāvaṇṇanā

    ༡༢༡. དིཊྛིཝསེན སམནུཔསྶིཏྭཱ, ན ཉཱཎཝསེན། སཱ ཙ སམནུཔསྶནཱ ཨཏྠཏོ དིཊྛིདསྶནཝསེན།

    121.Diṭṭhivasena samanupassitvā, na ñāṇavasena. Sā ca samanupassanā atthato diṭṭhidassanavasena.

    ‘‘ཝེདནཾ ཨཏྟཏོ སམནུཔསྶཏཱི’’ཏི ཨེཝཾ ཨཱགཏཱ ཝེདནཱཀྑནྡྷཝཏྠུཀཱ སཀྐཱཡདིཊྛི། ཨིཊྛཱདིབྷེདཾ ཨཱརམྨཎཾ ན པཊིསཾཝེདེཏཱིཏི ཨཔྤཊིསཾཝེདནོཏི ཝེདཀབྷཱཝཔཊིཀྑེཔམུཁེན སཉྫཱནནཱདིབྷཱཝོཔི པཊིཀྑིཏྟོ ཧོཏི ཏདཝིནཱབྷཱཝཏོཏི ཨཱཧ ‘‘ཨིམིནཱ རཱུཔཀྑནྡྷཝཏྠུཀཱ སཀྐཱཡདིཊྛི ཀཐིཏཱ’’ཏི། ‘‘ཨཏྟཱ མེ ཝེདིཡཏཱི’’ཏི ཨིམིནཱ ཨཔྤཊིསཾཝེདནཏྟཾ པཊིཀྑིཔཏི། ཏེནཱཧ ‘‘ནོཔི ཨཔྤཊིསཾཝེདནོ’’ཏི། ‘‘ཝེདནཱདྷམྨོ’’ཏི པན ཨིམིནཱ ‘‘ཝེདནཱ མེ ཨཏྟཱ’’ཏི ཨིམཾ ཝཱདཾ པཊིཀྑིཔཏི། ཝེདནཱསངྑཱཏོ དྷམྨོ ཨེཏསྶ ཨཏྠཱིཏི ཧི ཝེདནཱདྷམྨོཏི ཝེདནཱཡ སམནྣཱགཏབྷཱཝཾ ཏསྶ པཊིཛཱནཱཏི། ཏེནཱཧ ‘‘ཨེཏསྶ ཙ ཝེདནཱདྷམྨོ ཨཝིཔྤཡུཏྟསབྷཱཝོ’’ཏི། སཉྙཱསངྑཱརཝིཉྙཱཎཀྑནྡྷཝཏྠུཀཱ སཀྐཱཡདིཊྛི ཀཐིཏཱཏི ཨཱནེཏྭཱ སམྦནྡྷོ། ‘‘ཝེདནཱསམྤཡུཏྟཏྟཱ ཝེདིཡཏཱི’’ཏི ཏཾསམྤཡོགཏོ ཏཾཀིཙྩཀཏམཱཧ ཡཐཱ ཙེཏནཱཡོགཏོ ཙེཏནོ པུརིསོཏི། སབྦེསམྤི ཏཾ སཱརམྨཎདྷམྨཱནཾ ཨཱརམྨཎཱནུབྷཝནཾ ལབྦྷཏེཝ, ཏཉྩ ཁོ ཨེཀདེསཏོ ཕུཊྛཏཱམཏྟཏོ , ཝེདནཱཡ པན ཝིསྶཝིཏཱཡ སཱམིབྷཱཝེན ཨཱརམྨཎརསཱནུབྷཝནནྟི། ཏསྶཱ ཝསེན སཉྙཱདཡོཔི ཏཾསམྤཡུཏྟཏྟཱ ‘‘ཝེདིཡཏཱི’’ཏི ཝུཙྩནྟི། ཏཐཱ ཧི ཝུཏྟཾ ཨཊྛསཱལིནིཡཾ ‘‘ཨཱརམྨཎརསཱནུབྷཝནཊྛཱནཾ པཏྭཱ སེསསམྤཡུཏྟདྷམྨཱ ཨེཀདེསམཏྟཀམེཝ ཨནུབྷཝནྟཱི’’ཏི, (དྷ॰ ས॰ ཨཊྛ॰ ༡ དྷམྨུདྡེསཀཐཱ) རཱཛསཱུདནིདསྶནེན ཝཱཡམཏྠོ ཏཏྠ ཝིབྷཱཝིཏོ ཨེཝ། ཨེཏསྶཱཏི སཉྙཱདིཀྑནྡྷཏྟཡསྶ། ‘‘ཨཝིཔྤཡུཏྟསབྷཱཝོ’’ཏི ཨིམིནཱ ཨཝིསཾཡོགཛནིཏཾ ཀཉྩི ཝིསེསཾ ཋཱནཾ དཱིཔེཏི།

    ‘‘Vedanaṃ attato samanupassatī’’ti evaṃ āgatā vedanākkhandhavatthukā sakkāyadiṭṭhi. Iṭṭhādibhedaṃ ārammaṇaṃ na paṭisaṃvedetīti appaṭisaṃvedanoti vedakabhāvapaṭikkhepamukhena sañjānanādibhāvopi paṭikkhitto hoti tadavinābhāvatoti āha ‘‘iminā rūpakkhandhavatthukā sakkāyadiṭṭhi kathitā’’ti. ‘‘Attā me vediyatī’’ti iminā appaṭisaṃvedanattaṃ paṭikkhipati. Tenāha ‘‘nopi appaṭisaṃvedano’’ti. ‘‘Vedanādhammo’’ti pana iminā ‘‘vedanā me attā’’ti imaṃ vādaṃ paṭikkhipati. Vedanāsaṅkhāto dhammo etassa atthīti hi vedanādhammoti vedanāya samannāgatabhāvaṃ tassa paṭijānāti. Tenāha ‘‘etassa ca vedanādhammo avippayuttasabhāvo’’ti. Saññāsaṅkhāraviññāṇakkhandhavatthukā sakkāyadiṭṭhi kathitāti ānetvā sambandho. ‘‘Vedanāsampayuttattā vediyatī’’ti taṃsampayogato taṃkiccakatamāha yathā cetanāyogato cetano purisoti. Sabbesampi taṃ sārammaṇadhammānaṃ ārammaṇānubhavanaṃ labbhateva, tañca kho ekadesato phuṭṭhatāmattato , vedanāya pana vissavitāya sāmibhāvena ārammaṇarasānubhavananti. Tassā vasena saññādayopi taṃsampayuttattā ‘‘vediyatī’’ti vuccanti. Tathā hi vuttaṃ aṭṭhasāliniyaṃ ‘‘ārammaṇarasānubhavanaṭṭhānaṃ patvā sesasampayuttadhammā ekadesamattakameva anubhavantī’’ti, (dha. sa. aṭṭha. 1 dhammuddesakathā) rājasūdanidassanena vāyamattho tattha vibhāvito eva. Etassāti saññādikkhandhattayassa. ‘‘Avippayuttasabhāvo’’ti iminā avisaṃyogajanitaṃ kañci visesaṃ ṭhānaṃ dīpeti.

    ༡༢༢. ཏཏྠཱཏི ཏེསུ ཝཱརེསུ། ཏཱིསུ དིཊྛིགཏིཀེསཱུཏི ‘‘ཝེདནཱ མེ ཨཏྟཱ’’ཏི, ‘‘ཨཔྤཊིསཾཝེདནོ མེ ཨཏྟཱ’’ཏི, ‘‘ཝེདནཱདྷམྨོ མེ ཨཏྟཱ’’ཏི ཙ ཨེཝཾཝཱདེསུ ཏཱིསུ དིཊྛིགཏིཀེསུ། ཏིསྶནྣཾ ཝེདནཱནཾ བྷིནྣསབྷཱཝཏྟཱ སུཁཾ ཝེདནཾ ‘‘ཨཏྟཱ’’ཏི སམནུཔསྶཏོ དུཀྑཾ, ཨདུཀྑམསུཁཾ ཝཱ ཝེདནཾ ‘‘ཨཏྟཱ’’ཏི སམནུཔསྶནཱ ན ཡུཏྟཱ། ཨེཝཾ སེསདྭཡེ པཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཡོ ཡོ ཡཾ ཡཾ ཝེདནཾ ཨཏྟཱཏི སམནུཔསྶཏཱི’’ཏི།

    122.Tatthāti tesu vāresu. Tīsu diṭṭhigatikesūti ‘‘vedanā me attā’’ti, ‘‘appaṭisaṃvedano me attā’’ti, ‘‘vedanādhammo me attā’’ti ca evaṃvādesu tīsu diṭṭhigatikesu. Tissannaṃ vedanānaṃ bhinnasabhāvattā sukhaṃ vedanaṃ ‘‘attā’’ti samanupassato dukkhaṃ, adukkhamasukhaṃ vā vedanaṃ ‘‘attā’’ti samanupassanā na yuttā. Evaṃ sesadvaye pīti āha ‘‘yo yo yaṃ yaṃ vedanaṃ attāti samanupassatī’’ti.

    ༡༢༣. ‘‘ཧུཏྭཱ ཨབྷཱཝཏོ’’ཏི ཨིམིནཱ ཨུདཡབྦཡཝནྟཏཱཡ ཨནིཙྩཱཏི དསྶེཏི, ‘‘ཏེཧི ཏེཧཱི’’ཏིཨཱདིནཱ ཨནེཀཀཱརཎསངྑཏཏྟཱ སངྑཏཱཏི། ཏཾ ཏཾ པཙྩཡནྟི ‘‘ཨིནྡྲིཡཾ, ཨཱརམྨཎཾ, ཝིཉྙཱཎཾ, སུཁ, ཝེདནཱིཡོ ཕསྶོ’’ཏི ཨེཝཾ ཨཱདིཀཾ ཏཾ ཏཾ ཨཏྟནོ ཀཱརཎཾ པཊིཙྩ ནིསྶཱཡ སམྨཱ སསྶཏཱདིབྷཱཝསྶ, ཨུཙྪེདཱདིབྷཱཝསྶ ཙ ཨབྷཱཝེན ཉཱཡེན སམཀཱརཎེན སདིསཀཱརཎེན ཨནུརཱུཔཀཱརཎེན ཨུཔྤནྣཱ། ཁཡསབྷཱཝཱཏི ཁཡདྷམྨཱ, ཝཡསབྷཱཝཱཏི ཝཡདྷམྨཱ ཝིརཛྫནསབྷཱཝཱཏི ཝིརཱགདྷམྨཱ, ནིརུཛ྄ཛྷནསབྷཱཝཱཏི ནིརོདྷདྷམྨཱ, ཙཏཱུཧིཔི པདེཧི ཝེདནཱཡ བྷངྒབྷཱཝམེཝ དསྶེཏི། ཏེནཱཧ ‘‘ཁཡོཏི…པེ॰… ཁཡདྷམྨཱཏིཨཱདི ཝུཏྟ’’ནྟི།

    123.‘‘Hutvā abhāvato’’ti iminā udayabbayavantatāya aniccāti dasseti, ‘‘tehi tehī’’tiādinā anekakāraṇasaṅkhatattā saṅkhatāti. Taṃ taṃ paccayanti ‘‘indriyaṃ, ārammaṇaṃ, viññāṇaṃ, sukha, vedanīyo phasso’’ti evaṃ ādikaṃ taṃ taṃ attano kāraṇaṃ paṭicca nissāya sammā sassatādibhāvassa, ucchedādibhāvassa ca abhāvena ñāyena samakāraṇena sadisakāraṇena anurūpakāraṇena uppannā. Khayasabhāvāti khayadhammā, vayasabhāvāti vayadhammā virajjanasabhāvāti virāgadhammā, nirujjhanasabhāvāti nirodhadhammā, catūhipi padehi vedanāya bhaṅgabhāvameva dasseti. Tenāha ‘‘khayoti…pe… khayadhammātiādi vutta’’nti.

    ཝིགཏོཏི སབྷཱཝཝིགམེན ཝིགཏོ། ཨེཀསྶེཝཱཏི ཨེཀསྶེཝ དིཊྛིགཏིཀསྶ། ཏཱིསུཔི ཀཱལེསཱུཏི ཏིསྶནྣཾ ཝེདནཱནཾ པཝཏྟིཀཱལེསུ། ཨེསོ མེ ཨཏྟཱཏི ‘‘ཨེསོ སུཁཝེདནཱསབྷཱཝོ, དུཀྑཨདུཀྑམསུཁཝེདནཱསབྷཱཝོ མེ ཨཏྟཱ’’ཏི ཀིཾ པན ཧོཏཱི, ཨེཀསྶེཝ བྷིནྣསབྷཱཝཏཾ ཨནུམྨཏྟཀོ ཀཐཾ པཙྩེཏཱིཏི ཨདྷིཔྤཱཡེན པུཙྪཏི། ཨིཏརོ ཨེཝམྤི ཏསྶ ན ཧོཏི ཡེཝཱཏི དསྶེནྟོ ‘‘ཀིཾ པན ན བྷཝིསྶཏཱི’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ཝིསེསེནཱཏི སུཁཱདིཝིབྷཱགེན། སུཁཉྩ དུཀྑཉྩཱཏི ཨེཏྠ ཙ-སདྡེན ཨདུཀྑམསུཁཾ སངྒཎྷཱཏི, སུཁསངྒཧམེཝ ཝཱ ཏེན ཀཏཾ སནྟསུཁུམབྷཱཝཏོ། ཨཝིསེསེནཱཏི ཨཝིབྷཱགེན ཝེདནཱསཱམཉྙེན། ཝོཀིཎྞནྟི སུཁཱདིབྷེདེན ཝོམིསྶཀཾ། ཏཾ ཏིཝིདྷམྤི ཝེདནཾ ཨེས དིཊྛིགཏིཀོ ཨེཀཛ྄ཛྷཾ གཧེཏྭཱ ཨཏྟཱཏི སམནུཔསྶཏི། ཨེཀཀྑཎེ ཙ བཧཱུནཾ ཝེདནཱནཾ ཨུཔྤཱདོ ཨཱཔཛྫཏི ཨཝིསེསེན ཝེདནཱསབྷཱཝཏྟཱ། ཨཏྟནོ ཧི ཏསྨིཾ སཏི སདཱ སབྦཝེདནཱཔཝཏྟིཔྤསངྒཏོ དིཊྛིགཏིཀོ ཨགཏིཡཱ ཨེཀཀྑཎེཔི བཧཱུནམྤི ཝེདནཱནཾ ཨུཔྤཏྟིཾ པཊིཛཱནེཡྻཱཏི ཏསྶ ཨཝསརཾ ཨདེནྟོ ‘‘ན ཨེཀཀྑཎེ བཧཱུནཾ ཝེདནཱནཾ ཨུཔྤཏྟི ཨཏྠཱི’’ཏི ཨཱཧ, པཙྩཀྑཝིརུདྡྷམེཏནྟི ཨདྷིཔྤཱཡོ། ཨེཏེན པེཏཾ ནཀྑམཏཱིཏི ཨེཏེན ཝིརུདྡྷཏྟསཱདྷནེནཔི སབྦེན སབྦཾ ཨཏྟནོ ཨབྷཱཝེནཔི པཎྜིཏཱནཾ ན རུཙྩཏི, ཨེཏཾ དསྶནཾ དྷཱིརཱ ནཀྑམནྟཱིཏི ཨཏྠོ།

    Vigatoti sabhāvavigamena vigato. Ekassevāti ekasseva diṭṭhigatikassa. Tīsupi kālesūti tissannaṃ vedanānaṃ pavattikālesu. Eso me attāti ‘‘eso sukhavedanāsabhāvo, dukkhaadukkhamasukhavedanāsabhāvo me attā’’ti kiṃ pana hotī, ekasseva bhinnasabhāvataṃ anummattako kathaṃ paccetīti adhippāyena pucchati. Itaro evampi tassa na hoti yevāti dassento ‘‘kiṃ pana na bhavissatī’’tiādimāha. Visesenāti sukhādivibhāgena. Sukhañca dukkhañcāti ettha ca-saddena adukkhamasukhaṃ saṅgaṇhāti, sukhasaṅgahameva vā tena kataṃ santasukhumabhāvato. Avisesenāti avibhāgena vedanāsāmaññena. Vokiṇṇanti sukhādibhedena vomissakaṃ. Taṃ tividhampi vedanaṃ esa diṭṭhigatiko ekajjhaṃ gahetvā attāti samanupassati. Ekakkhaṇe ca bahūnaṃ vedanānaṃ uppādo āpajjati avisesena vedanāsabhāvattā. Attano hi tasmiṃ sati sadā sabbavedanāpavattippasaṅgato diṭṭhigatiko agatiyā ekakkhaṇepi bahūnampi vedanānaṃ uppattiṃ paṭijāneyyāti tassa avasaraṃ adento ‘‘na ekakkhaṇe bahūnaṃ vedanānaṃ uppatti atthī’’ti āha, paccakkhaviruddhametanti adhippāyo. Etena petaṃ nakkhamatīti etena viruddhattasādhanenapi sabbena sabbaṃ attano abhāvenapi paṇḍitānaṃ na ruccati, etaṃ dassanaṃ dhīrā nakkhamantīti attho.

    ༡༢༤. ཨིནྡྲིཡབདྡྷེཔི རཱུཔཔྤབནྡྷེ ཝཱཡོདྷཱཏུཝིཔྥཱརཝསེན ཀཱཙི ཀིརིཡཱ ནཱམ ལབྦྷཏཱིཏི སུདྡྷརཱུཔཀྑནྡྷེཔི ཡཏྠ ཀདཱཙི ཝཱཡོདྷཱཏུཝིཔྥཱརོ ལབྦྷཏི, ཏམེཝ ནིདསྶནབྷཱཝེན གཎྷནྟོ ‘‘ཏཱལཝཎྚེ ཝཱ ཝཱཏཔཱནེ ཝཱ’’ཏི ཨཱཧ། ཝེདནཱདྷམྨེསཱུཏི ཝེདནཱདྷམྨཝནྟེསུ། ‘‘ཨཧམསྨཱི’’ཏི ཨིམིནཱ ཏཡོཔི ཁནྡྷེ ཨེཀཛ྄ཛྷཾ གཧེཏྭཱ ཨཧཾཀཱརསྶ ཨུཔྤཛྫནཱཀཱརོ ཝུཏྟོཏི། ‘‘ཨཡམཧམསྨཱི’’ཏི པན ཨིམིནཱ ཏཏྠ ཨེཀཾ ཨེཀཾ གཧེཏྭཱ ཨཧཾཀཱརསྶ ཨུཔྤཛྫནཱཀཱརོ ཝུཏྟོ། ཏེནཱཧ ‘‘ཨེཀདྷམྨོཔཱི’’ཏིཨཱདི ། ཏནྟི ‘‘ཨཧམསྨཱི’’ཏི ཨཧཾཀཱརུཔྤཏྟིཾ། སཱ ཧི ཙཏུཀྑནྡྷནིརོདྷེན ཨནུཔལབྦྷམཱནསནྣིསྶཡཱ སསཝིསཱཎཏིཁིཎཏཱ ཝིཡ ན བྷཝེཡྻཱཝཱཏི།

    124. Indriyabaddhepi rūpappabandhe vāyodhātuvipphāravasena kāci kiriyā nāma labbhatīti suddharūpakkhandhepi yattha kadāci vāyodhātuvipphāro labbhati, tameva nidassanabhāvena gaṇhanto ‘‘tālavaṇṭe vā vātapāne vā’’ti āha. Vedanādhammesūti vedanādhammavantesu. ‘‘Ahamasmī’’ti iminā tayopi khandhe ekajjhaṃ gahetvā ahaṃkārassa uppajjanākāro vuttoti. ‘‘Ayamahamasmī’’ti pana iminā tattha ekaṃ ekaṃ gahetvā ahaṃkārassa uppajjanākāro vutto. Tenāha ‘‘ekadhammopī’’tiādi . Tanti ‘‘ahamasmī’’ti ahaṃkāruppattiṃ. Sā hi catukkhandhanirodhena anupalabbhamānasannissayā sasavisāṇatikhiṇatā viya na bhaveyyāvāti.

    ཨེཏྟཱཝཏཱཏི ‘‘ཀིཏྟཱཝཏཱ ཙ ཨཱནནྡཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ‘‘ཏནྟཱཀུལཀཛཱཏཱ’’ཏི པདསྶ ཨནུསནྡྷིདསྶནཝསེན པཝཏྟེན ཨེཏྟཀེན དེསནཱདྷམྨེན། ཀཱམཾ ཧེཊྛཱཔི ཝཊྚཀཐཱཝ ཀཐིཏཱ, ཨིདྷ པན དིཊྛིགཏིཀསྶ ཝཊྚཏོ སཱིསུཀྑིཔནཱསམཏྠཏཱཝིབྷཱཝནཝསེན མིཙྪཱདིཊྛིཡཱ མཧཱསཱཝཛྫབྷཱཝདཱིཔནིཡཀཐཱ པཀཱསིཏཱཏི ཏཾ དསྶེནྟོ ‘‘ཝཊྚཀཐཱ ཀཐིཏཱ’’ཏི ཨཱཧ། ནནུ ཝཊྚམཱུལཾ ཨཝིཛྫཱ ཏཎྷཱ, ཏཱ ཨནཱམསིཏྭཱ ཏཏོ ཨཉྙཐཱ ཀསྨཱ ཨིདྷ ཝཊྚཀཐཱ ཀཐིཏཱཏི ཨཱཧ ‘‘བྷགཝཱ ཧཱི’’ཏིཨཱདི། ཨཝིཛྫཱསཱིསེནཱཏི ཨཝིཛྫཾ ཨུཏྟམངྒཾ ཀཏྭཱ, ཨཝིཛྫཱམུཁེནཱཏི ཨཏྠོ། ཀོཊི ན པཉྙཱཡཏཱིཏི ‘‘ཨསུཀསྶ ནཱམ སམྨཱསམྦུདྡྷསྶ, ཙཀྐཝཏྟིནོ ཝཱ ཀཱལེ ཨཝིཛྫཱ ཨུཔྤནྣཱ, ན ཏཏོ པུབྦེ ཨཏྠཱི’’ཏི ཨཝིཛྫཱཡ ཨཱདི མརིཡཱདཱ ཨཔྤཊིཧཏསྶ མམ སབྦཉྙུཏཉྙཱཎསྶཱཔི ན པཉྙཱཡཏི ཨཝིཛྫམཱནཏྟཱ ཨེཝཱཏི ཨཏྠོ། ཨཡཾ པཙྩཡོ ཨིདཔྤཙྩཡོ, ཏསྨཱ ཨིདཔྤཙྩཡཱ, ཨིམསྨཱ ཨཱསཝཱདིཀཱརཎཱཏི ཨཏྠོ། བྷཝཏཎྷཱཡཱཏི བྷཝསཾཡོཛནབྷཱུཏཱཡ ཏཎྷཱཡ། བྷཝདིཊྛིཡཱཏི སསྶཏདིཊྛིཡཱ། ‘‘ཏཏྠ ཏཏྠ ཨུཔཔཛྫནྟོ’’ཏི ཨིམིནཱ ‘‘ཨིཏོ ཨེཏྠ ཨེཏྟོ ཨིདྷཱ’’ཏི ཨེཝཾ ཨཔརིཡནྟཾ ཨཔརཱཔརུཔྤཏྟིཾ དསྶེཏི། ཏེནཱཧ ‘‘མཧཱསམུདྡེ’’ཏིཨཱདི།

    Ettāvatāti ‘‘kittāvatā ca ānandā’’tiādinā ‘‘tantākulakajātā’’ti padassa anusandhidassanavasena pavattena ettakena desanādhammena. Kāmaṃ heṭṭhāpi vaṭṭakathāva kathitā, idha pana diṭṭhigatikassa vaṭṭato sīsukkhipanāsamatthatāvibhāvanavasena micchādiṭṭhiyā mahāsāvajjabhāvadīpaniyakathā pakāsitāti taṃ dassento ‘‘vaṭṭakathā kathitā’’ti āha. Nanu vaṭṭamūlaṃ avijjā taṇhā, tā anāmasitvā tato aññathā kasmā idha vaṭṭakathā kathitāti āha ‘‘bhagavāhī’’tiādi. Avijjāsīsenāti avijjaṃ uttamaṅgaṃ katvā, avijjāmukhenāti attho. Koṭi na paññāyatīti ‘‘asukassa nāma sammāsambuddhassa, cakkavattino vā kāle avijjā uppannā, na tato pubbe atthī’’ti avijjāya ādi mariyādā appaṭihatassa mama sabbaññutaññāṇassāpi na paññāyati avijjamānattā evāti attho. Ayaṃ paccayo idappaccayo, tasmā idappaccayā, imasmā āsavādikāraṇāti attho. Bhavataṇhāyāti bhavasaṃyojanabhūtāya taṇhāya. Bhavadiṭṭhiyāti sassatadiṭṭhiyā. ‘‘Tattha tattha upapajjanto’’ti iminā ‘‘ito ettha etto idhā’’ti evaṃ apariyantaṃ aparāparuppattiṃ dasseti. Tenāha ‘‘mahāsamudde’’tiādi.

    ༡༢༦. པཙྩཡཱཀཱརམཱུལ༹ྷསྶཱཏི བྷཱུཏཀཐནམེཏཾ, ན ཝིསེསནཾ། སབྦོཔི ཧི དིཊྛིགཏིཀོ པཙྩཡཱཀཱརམཱུལ༹ྷོ ཨེཝཱཏི། ཝིཝཊྚཾ ཀཐེནྟོཏི ཝཊྚཏོ ཝིནིམུཏྟཏྟཱ ཝིཝཊྚཾ, ཝིམོཀྑོ, ཏཾ ཀཐེནྟོ ། ཀཱརཀསྶཱཏི སཏྠུཨོཝཱདཀཱརཀསྶ, སམྨཱཔཊིཔཛྫནྟསྶཱཏི ཨཏྠོ། ཏེནཱཧ ‘‘སཏིཔཊྛཱནཝིཧཱརིནོ’’ཏི། སོ ཧི ཝེདནཱནུཔསྶནཱཡ, དྷམྨཱནུཔསྶནཱཡ ཙ སམྨཱཔཊིཔཏྟིཡཱ ‘‘ནེཝ ཝེདནཾ ཨཏྟཱནཾ སམནུཔསྶཏཱི’’ཏིཨཱདིནཱ ཝཏྟབྦཏཾ ཨརཧཏི། ཏེནཱཧ ‘‘ཨེཝརཱུཔོ ཧཱི’’ཏིཨཱདི། སབྦདྷམྨེསཱུཏི སབྦེསུ ཏེབྷཱུམཀདྷམྨེསུ། ཏེ ཧི སམྨསནཱིཡཱ། ན ཨཉྙནྟི ཝེདནཱཡ ཨཉྙཾ སཉྙཱདིདྷམྨཾ ཨཏྟཱནཾ ན སམནུཔསྶཏཱིཏི། ‘‘ཁནྡྷལོཀཱདཡོ’’ཏི རཱུཔཱདིདྷམྨཱ ཨེཝ ཝུཙྩནྟི, ཏེསཾ སམཱུཧོཏི དསྶེཏུཾ ‘‘རཱུཔཱདཱིསུ དྷམྨེསཱུ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ན ཨུཔཱདིཡཏི དིཊྛིཏཎྷཱགཱཧཝསེན། ‘‘སེཡྻོཧམསྨཱི’’ཏིཨཱདིནཱ (སཾ॰ ནི॰ ༤.༡༠༨; མཧཱནི॰ ༢༡, ༡༧༨; དྷ॰ ས॰ ༡༡༢༡; ཝིབྷ॰ ༨༣༢, ༨༦༦) པཝཏྟམཱནམཉྙནཱཔི ཏཎྷཱདིཊྛིམཉྙནཱ ཝིཡ པརིཏསྶནརཱུཔཱ ཨེཝཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཏཎྷཱདིཊྛིམཱནཔརིཏསྶནཱཡཔཱི’’ཏི།

    126.Paccayākāramūḷhassāti bhūtakathanametaṃ, na visesanaṃ. Sabbopi hi diṭṭhigatiko paccayākāramūḷho evāti. Vivaṭṭaṃ kathentoti vaṭṭato vinimuttattā vivaṭṭaṃ, vimokkho, taṃ kathento . Kārakassāti satthuovādakārakassa, sammāpaṭipajjantassāti attho. Tenāha ‘‘satipaṭṭhānavihārino’’ti. So hi vedanānupassanāya, dhammānupassanāya ca sammāpaṭipattiyā ‘‘neva vedanaṃ attānaṃ samanupassatī’’tiādinā vattabbataṃ arahati. Tenāha ‘‘evarūpo hī’’tiādi. Sabbadhammesūti sabbesu tebhūmakadhammesu. Te hi sammasanīyā. Na aññanti vedanāya aññaṃ saññādidhammaṃ attānaṃ na samanupassatīti. ‘‘Khandhalokādayo’’ti rūpādidhammā eva vuccanti, tesaṃ samūhoti dassetuṃ ‘‘rūpādīsu dhammesū’’ti vuttaṃ. Na upādiyati diṭṭhitaṇhāgāhavasena. ‘‘Seyyohamasmī’’tiādinā (saṃ. ni. 4.108; mahāni. 21, 178; dha. sa. 1121; vibha. 832, 866) pavattamānamaññanāpi taṇhādiṭṭhimaññanā viya paritassanarūpā evāti āha ‘‘taṇhādiṭṭhimānaparitassanāyapī’’ti.

    སཱ ཨེཝཾ དིཊྛཱིཏི སཱ ཨརཧཏོ ཨེཝཾཔཀཱརཱ དིཊྛཱིཏི ཡོ ཝདེཡྻ , ཏདཀལླཾ, ཏཾ ན ཡུཏྟནྟི ཨཏྠོ། ཨེཝམསྶ དིཊྛཱིཏི ཨེཏྠཱཔི ཨེཝཾཔཀཱརཱ ཨསྶ ཨརཧཏོ དིཊྛཱིཏིཨཱདིནཱ ཡོཛེཏབྦཾ། ཨེཝཉྷི སཏཱིཏི ཡོ ཝདེཡྻ ‘‘ཧོཏི ཏཐཱགཏོ པརཾ མརཎཱ ཨིཏིསྶ དིཊྛཱི’’ཏི, ཏསྶ ཙེ ཝཙནཾ ཏཐེཝཱཏི ཨཏྠོ། ‘‘ཨརཧཱ ན ཀིཉྩི ཛཱནཱཏཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ བྷཝེཡྻ ཛཱནཏོ ཏཐཱ དིཊྛིཡཱ ཨབྷཱཝཏོ། ཏེནེཝཱཏི ཏཐཱ ཝཏྟུམཡུཏྟཏྟཱ ཨེཝ། ཙཏུནྣམྤི ནཡཱནནྟི ‘‘ཧོཏི ཏཐཱགཏོ’’ཏིཨཱདིནཱ ཨཱགཏཱནཾ ཙཏུནྣཾ ཝཱརཱནཾ། ཨཱདིཏོ ཏཱིསུ ཝཱརེསུ སངྑིཔིཏྭཱ པརིཡོསཱནཝཱརེ ཝིཏྠཱརིཏཏྟཱ ‘‘ཨཝསཱནེ ‘ཏཾ ཀིསྶ ཧེཏཱུ’ཏིཨཱདིམཱཧཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ‘‘ཨཱདིཏོ ཏཱིསུ ཝཱརེསུ ཏཐེཝ དེསནཱ པཝཏྟཱ, ཡཐཱ པརིཡོསཱནཝཱརེ, པཱལི༹ པན སངྑིཏྟཱ’’ཏི ཀེཙི།

    Sā evaṃ diṭṭhīti sā arahato evaṃpakārā diṭṭhīti yo vadeyya , tadakallaṃ, taṃ na yuttanti attho. Evamassa diṭṭhīti etthāpi evaṃpakārā assa arahato diṭṭhītiādinā yojetabbaṃ. Evañhi satīti yo vadeyya ‘‘hoti tathāgato paraṃ maraṇā itissa diṭṭhī’’ti, tassa ce vacanaṃ tathevāti attho. ‘‘Arahā na kiñci jānātī’’ti vuttaṃ bhaveyya jānato tathā diṭṭhiyā abhāvato. Tenevāti tathā vattumayuttattā eva. Catunnampi nayānanti ‘‘hoti tathāgato’’tiādinā āgatānaṃ catunnaṃ vārānaṃ. Ādito tīsu vāresu saṅkhipitvā pariyosānavāre vitthāritattā ‘‘avasāne ‘taṃ kissa hetū’tiādimāhā’’ti vuttaṃ. ‘‘Ādito tīsu vāresu tatheva desanā pavattā, yathā pariyosānavāre, pāḷi pana saṅkhittā’’ti keci.

    ཝོཧཱརོཏི ‘‘སཏྟོ ཨིཏྠཱི པུརིསོ’’ཏིཨཱདིནཱ, ‘‘ཁནྡྷཱཨཱཡཏནཱནཱི’’ཏིཨཱདིནཱ, ‘‘ཕསྶོ ཝེདནཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཙ ཝོཧཱརིཏབྦཝོཧཱརོ། ཏསྶ པན ཝོཧཱརསྶ པཝཏྟིཊྛཱནཾ ནཱམ སངྑེཔཏོ ཨིམེ ཨེཝཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཁནྡྷཱ ཨཱཡཏནཱནི དྷཱཏུཡོ’’ཏི། ཡསྨཱ ནིབྦཱནཾ པུབྦབྷཱགེ སངྑཱརཱནཾ ནིརོདྷབྷཱཝེནེཝ པཉྙཱཔིཡཏི ཙ, ཏསྨཱ ཏསྶཱཔི ཁནྡྷམུཁེན ཨཝཙརིཏབྦཏཱ ལབྦྷཏཱིཏི ‘‘པཉྙཱཡ ཨཝཙརིཏབྦཾ ཁནྡྷཔཉྩཀ’’ནྟི ཝུཏྟཾ། ཏེནཱཧ བྷགཝཱ ‘‘ཨིམསྨིཾཡེཝ བྱཱམམཏྟེ ཀལེ༹ཝརེ སསཉྙིམྷི སམནཀེ ལོཀཉྩ པཉྙཔེམི ལོཀསམུདཡཉྩ ལོཀནིརོདྷཉྩ ལོཀནིརོདྷགཱམིནིཉྩ པཊིཔད’’ནྟི། (སཾ॰ ནི॰ ༡.༡༠༧; ཨ॰ ནི॰ ༤.༤༥) པཉྙཱཝཙརནྟི ཝཱ ཏེབྷཱུམཀདྷམྨཱནམེཏཾ གཧཎནྟི ‘‘ཁནྡྷཔཉྩཀ’’ནྟྭེཝ ཝུཏྟཾ, ཏསྨཱ ‘‘ཡཱཝཏཱ པཉྙཱ’’ཏི ཨེཏྠཱཔི ལོཀིཡཔཉྙཱཡ ཨེཝ གཧཎཾ དཊྛབྦཾ། ཝཊྚཀཐཱ ཧེསཱཏི། ཏཐཱ ཧི ‘‘ཡཱཝཏཱ ཝཊྚཾ ཝཊྚཏི’’ ཨིཙྩེཝ ཝུཏྟཾ། ཏེནེཝཱཧ ‘‘ཏནྟཱཀུལཀཔདསྶེཝ ཨནུསནྡྷི དསྶིཏོ’’ཏི། ཡསྨཱ བྷགཝཱ དིཊྛིསཱིསེནེཏྠ ཝཊྚཀཐཾ ཀཐེཏྭཱ ཡཐཱནུསནྡྷིནཱཔི ཝཊྚཀཐཾ ཀཐེསི, ཏསྨཱ ‘‘ཏནྟཱཀུལཀཔདསྶེཝ ཨནུསནྡྷི དསྶིཏོ’’ཏི སཱཝདྷཱརཎཾ ཀཏྭཱ ཝུཏྟཾ། པཊིཙྩསམུཔྤཱདཀཐཱ པནེཏྠ ཡཱཝདེཝ ཏསྶ གམྦྷཱིརབྷཱཝཝིབྷཱཝནཏྠཱཡ ཝིཏྠཱརིཏཱ, ཝིཝཊྚཀཐཱཔི སམཱནཱ ཨིདྷ པཙྩཱམཊྛཱཏི དཊྛབྦཾ།

    Vohāroti ‘‘satto itthī puriso’’tiādinā, ‘‘khandhāāyatanānī’’tiādinā, ‘‘phasso vedanā’’tiādinā ca vohāritabbavohāro. Tassa pana vohārassa pavattiṭṭhānaṃ nāma saṅkhepato ime evāti āha ‘‘khandhā āyatanāni dhātuyo’’ti. Yasmā nibbānaṃ pubbabhāge saṅkhārānaṃ nirodhabhāveneva paññāpiyati ca, tasmā tassāpi khandhamukhena avacaritabbatā labbhatīti ‘‘paññāya avacaritabbaṃ khandhapañcaka’’nti vuttaṃ. Tenāha bhagavā ‘‘imasmiṃyeva byāmamatte kaḷevare sasaññimhi samanake lokañca paññapemi lokasamudayañca lokanirodhañca lokanirodhagāminiñca paṭipada’’nti. (Saṃ. ni. 1.107; a. ni. 4.45) paññāvacaranti vā tebhūmakadhammānametaṃ gahaṇanti ‘‘khandhapañcaka’’ntveva vuttaṃ, tasmā ‘‘yāvatā paññā’’ti etthāpi lokiyapaññāya eva gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Vaṭṭakathā hesāti. Tathā hi ‘‘yāvatā vaṭṭaṃ vaṭṭati’’ icceva vuttaṃ. Tenevāha ‘‘tantākulakapadasseva anusandhi dassito’’ti. Yasmā bhagavā diṭṭhisīsenettha vaṭṭakathaṃ kathetvā yathānusandhināpi vaṭṭakathaṃ kathesi, tasmā ‘‘tantākulakapadassevaanusandhi dassito’’ti sāvadhāraṇaṃ katvā vuttaṃ. Paṭiccasamuppādakathā panettha yāvadeva tassa gambhīrabhāvavibhāvanatthāya vitthāritā, vivaṭṭakathāpi samānā idha paccāmaṭṭhāti daṭṭhabbaṃ.

    སཏྟཝིཉྙཱཎཊྛིཏིཝཎྞནཱ

    Sattaviññāṇaṭṭhitivaṇṇanā

    ༡༢༧. གཙྪནྟོ གཙྪནྟོཏི སམཐཔཊིཔཏྟིཡཾ སུཔྤཏིཊྛིཏོ ཧུཏྭཱ ཝིཔསྶནཱགམནེན, མགྒགམནེན ཙ གཙྪནྟོ གཙྪནྟོ། ཨུབྷོཧི བྷཱགེཧི མུཙྩནཏོ ཨུབྷཏོབྷཱགཝིམུཏྟོ ནཱམ ཧོཏི། སོ ‘‘ཨེཝཾ ཨསམནུཔསྶནྟོ’’ཏི ཝུཏྟོ ཝིཔསྶནཱཡཱནིཀོཏི ཀཏྭཱ ‘‘ཡོ ཙ ན སམནུཔསྶཏཱིཏི ཝུཏྟོ སོ ཡསྨཱ གཙྪནྟོ གཙྪནྟོ པཉྙཱཝིམུཏྟོ ནཱམ ཧོཏཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཧེཊྛཱ ཝུཏྟཱནནྟི ‘‘ཀིཏྟཱཝཏཱ ཙ, ཨཱནནྡ, ཨཏྟཱནཾ ན པཉྙཔེནྟོ ན པཉྙཱཔེཏཱི’’ཏིཨཱདིནཱ (དཱི॰ ནི॰ ༢.༡༡༩), ‘‘ཡཏོ ཁོ, ཨཱནནྡ, བྷིཀྑུ ནེཝ ཝེདནཾ ཨཏྟཱནཾ སམནུཔསྶཏཱི’’ཏིཨཱདིནཱ (དཱི॰ ནི॰ ༢.༡༢༥ ཨཱདཡོ) ཙ ཧེཊྛཱ པཱལི༹ཡཾ ཨཱགཏཱནཾ དྭིནྣཾ པུཐུཛྫནབྷིཀྑཱུནཾ། ནིགམནནྟི ནིསྶརཎཾ། ནཱམནྟི པཉྙཱཝིམུཏྟཱདིནཱམཾ།

    127.Gacchantogacchantoti samathapaṭipattiyaṃ suppatiṭṭhito hutvā vipassanāgamanena, maggagamanena ca gacchanto gacchanto. Ubhohi bhāgehi muccanato ubhatobhāgavimutto nāma hoti. So ‘‘evaṃ asamanupassanto’’ti vutto vipassanāyānikoti katvā ‘‘yo ca na samanupassatīti vutto so yasmā gacchanto gacchanto paññāvimutto nāma hotī’’ti vuttaṃ. Heṭṭhā vuttānanti ‘‘kittāvatā ca, ānanda, attānaṃ na paññapento na paññāpetī’’tiādinā (dī. ni. 2.119), ‘‘yato kho, ānanda, bhikkhu neva vedanaṃ attānaṃ samanupassatī’’tiādinā (dī. ni. 2.125 ādayo) ca heṭṭhā pāḷiyaṃ āgatānaṃ dvinnaṃ puthujjanabhikkhūnaṃ. Nigamananti nissaraṇaṃ. Nāmanti paññāvimuttādināmaṃ.

    པཊིསནྡྷིཝསེན ཝུཏྟཱཏི ནཱནཏྟཀཱཡནཱནཏྟསཉྙིཏཱཝིསེསཝིསིཊྛཔཊིསནྡྷིཝསེན ཝུཏྟཱ སཏྟ ཝིཉྙཱཎཊྛིཏིཡོ། ཏཾཏཾསཏྟནིཀཱཡཾ པཏི ནིསྶཡཏོ ཧི ནཱནཏྟཀཱཡཱདིཏཱ ཏཾཔརིཡཱཔནྣཔཊིསནྡྷིསམུདཱགཏཱཏི དཊྛབྦཱ ཏདབྷིནིབྦཏྟཀཀམྨབྷཝསྶ ཏཐཱ ཨཱཡཱུཧིཏཏྟཱ། ཙཏསྶོ ཨཱགམིསྶནྟཱིཏི རཱུཔཝེདནཱསཉྙཱསངྑཱརཀྑནྡྷཝསེན ཙཏསྶོ ཝིཉྙཱཎཊྛིཏིཡོ ཨཱགམིསྶནྟི ‘‘རཱུཔུཔཱཡཾ ཝཱ ཨཱཝུསོ ཝིཉྙཱཎཾ ཏིཊྛམཱནཾ ཏིཊྛཏཱི’’ཏིཨཱདིནཱ (དཱི॰ ནི॰ ༣.༣༡༡)། ཝིཉྙཱཎཔཏིཊྛཱནསྶཱཏི པཊིསནྡྷིཝིཉྙཱཎསྶ ཨེཏརཧི པཏིཊྛཱནཀཱརཎསྶ། ཨཏྠཏོ ཝུཏྟཝིསེསཝིསིཊྛཱ པཉྩཝོཀཱརེ རཱུཔཝེདནཱསཉྙཱསངྑཱརཀྑནྡྷཱ, ཙཏུཝོཀཱརེ ཝེདནཱདཡོ ཏཡོ ཁནྡྷཱ ཝེདིཏབྦཱ། སཏྟཱཝཱསབྷཱཝཾ ཨུཔཱདཱཡ ‘‘དྭེ ཙ ཨཱཡཏནཱནཱིཏི དྭེ ནིཝཱསཊྛཱནཱནཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ། ནིཝཱསཊྛཱནཔརིཡཱཡོཔི ཨཱཡཏནསདྡོ ཧོཏི ཡཐཱ ‘‘དེཝཱཡཏནདྭཡ’’ནྟི། སབྦནྟི ཝིཉྙཱཎཊྛིཏི ཨཱཡཏནདྭཡནྟི སཀལཾ། ཏསྨཱ གཧིཏཾ ཏཏྠ ཨེཀམེཝ ཨགྒཧེཏྭཱཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ། པརིཡཱདཱནཾ ཨནཝསེསགྒཧཎཾ ན གཙྪཏི ཝཊྚཾ ཝིཉྙཱཎཊྛིཏིཨཱཡཏནདྭཡཱནཾ ཨཉྙམཉྙཨནྟོགདྷཏྟཱ།

    Paṭisandhivasena vuttāti nānattakāyanānattasaññitāvisesavisiṭṭhapaṭisandhivasena vuttā satta viññāṇaṭṭhitiyo. Taṃtaṃsattanikāyaṃ pati nissayato hi nānattakāyāditā taṃpariyāpannapaṭisandhisamudāgatāti daṭṭhabbā tadabhinibbattakakammabhavassa tathā āyūhitattā. Catasso āgamissantīti rūpavedanāsaññāsaṅkhārakkhandhavasena catasso viññāṇaṭṭhitiyo āgamissanti ‘‘rūpupāyaṃ vā āvuso viññāṇaṃ tiṭṭhamānaṃ tiṭṭhatī’’tiādinā (dī. ni. 3.311). Viññāṇapatiṭṭhānassāti paṭisandhiviññāṇassa etarahi patiṭṭhānakāraṇassa. Atthato vuttavisesavisiṭṭhā pañcavokāre rūpavedanāsaññāsaṅkhārakkhandhā, catuvokāre vedanādayo tayo khandhā veditabbā. Sattāvāsabhāvaṃ upādāya ‘‘dve ca āyatanānīti dve nivāsaṭṭhānānī’’ti vuttaṃ. Nivāsaṭṭhānapariyāyopi āyatanasaddo hoti yathā ‘‘devāyatanadvaya’’nti. Sabbanti viññāṇaṭṭhiti āyatanadvayanti sakalaṃ. Tasmā gahitaṃ tattha ekameva aggahetvāti adhippāyo. Pariyādānaṃ anavasesaggahaṇaṃ na gacchati vaṭṭaṃ viññāṇaṭṭhitiāyatanadvayānaṃ aññamaññaantogadhattā.

    ནིདསྶནཏྠེ ནིཔཱཏོ, ཏསྨཱ སེཡྻཐཱཔི མནུསྶཱཏི ཡཐཱ མནུསྶཱཏི ཝུཏྟཾ ཧོཏི། ཝིསེསོ ཧོཏིཡེཝ སཏིཔི བཱཧིརསྶ ཀཱརཀསྶ ཨབྷེདེ ཨཛ྄ཛྷཏྟིཀསྶ བྷིནྣཏྟཱ། ནཱནཏྟཾ ཀཱཡེ ཨེཏེསཾ, ནཱནཏྟོ ཝཱ ཀཱཡོ ཨེཏེསནྟི ནཱནཏྟཀཱཡཱ, ཨིམིནཱ ནཡེན སེསཔདེསུཔི ཨཏྠོ ཝེདིཏབྦོ། ནེསནྟི མནུསྶཱནཾ། ནཱནཏྟཱ སཉྙཱ ཨེཏེསཾ ཨཏྠཱིཏི ནཱནཏྟསཉྙིནོ། སུཁསམུསྶཡཏོ ཝིནིཔཱཏོ ཨེཏེསཾ ཨཏྠཱིཏི ཝིནིཔཱཏིཀཱ སཏིཔི དེཝབྷཱཝེ དིབྦསམྤཏྟིཡཱ ཨབྷཱཝཏོ, ཨཔཱཡེསུ ཝཱ གཏོ ནཏྠི ནིཔཱཏོ ཨེཏེསནྟི ཝིནིཔཱཏིཀཱ། ཏེནཱཧ ‘‘ཙཏུཨཔཱཡཝིནིམུཏྟཱ’’ཏི། དྷམྨཔདནྟི སཏིཔཊྛཱནཱདིདྷམྨཀོཊྛཱསཾ། ཝིཛཱནིཡཱཏི སུཏམཡེན ཏཱཝ ཉཱཎེན ཝིཛཱནིཏྭཱ། ཏདནུསཱརེན ཡོནིསོམནསིཀཱརཾ པརིབྲཱུཧནྟོ སཱིལཝིསུདྡྷིཨཱདིཀཾ སམྨཱཔཊིཔཏྟིཾ ཨཔི པཊིཔཛྫེམ། སཱ ཙ པཊིཔཏྟི ཧིཏཱཡ དིཊྛདྷམྨིཀཱདིསཀལཧིཏཱཡ ཨམྷཱཀཾ སིཡཱ། ཨིདཱནི ཏཏྠ སཱིལཔཊིཔཏྟིཾ ཏཱཝ ཝིབྷཱགེན དསྶེནྟོ ‘‘པཱཎེསུ ཙཱ’’ཏི གཱཐམཱཧ།

    Nidassanatthe nipāto, tasmā seyyathāpi manussāti yathā manussāti vuttaṃ hoti. Viseso hotiyeva satipi bāhirassa kārakassa abhede ajjhattikassa bhinnattā. Nānattaṃ kāye etesaṃ, nānatto vā kāyo etesanti nānattakāyā, iminā nayena sesapadesupi attho veditabbo. Nesanti manussānaṃ. Nānattā saññā etesaṃ atthīti nānattasaññino. Sukhasamussayato vinipāto etesaṃ atthīti vinipātikā satipi devabhāve dibbasampattiyā abhāvato, apāyesu vā gato natthi nipāto etesanti vinipātikā. Tenāha ‘‘catuapāyavinimuttā’’ti. Dhammapadanti satipaṭṭhānādidhammakoṭṭhāsaṃ. Vijāniyāti sutamayena tāva ñāṇena vijānitvā. Tadanusārena yonisomanasikāraṃ paribrūhanto sīlavisuddhiādikaṃ sammāpaṭipattiṃ api paṭipajjema. Sā ca paṭipatti hitāya diṭṭhadhammikādisakalahitāya amhākaṃ siyā. Idāni tattha sīlapaṭipattiṃ tāva vibhāgena dassento ‘‘pāṇesu cā’’ti gāthamāha.

    བྲཧྨཀཱཡེ པཋམཛ྄ཛྷཱནནིབྦཏྟེ བྲཧྨསམཱུཧེ, བྲཧྨནིཀཱཡེ ཝཱ བྷཝཱཏི བྲཧྨཀཱཡིཀཱ། མཧཱབྲཧྨུནོ པརིསཱཡ བྷཝཱཏི བྲཧྨཔཱརིསཛྫཱ ཏསྶ པརིཙཱརཀཊྛཱནེ ཋིཏཏྟཱ། མཧཱབྲཧྨུནོ པུརོཧིཏཊྛཱནེ ཋིཏཱཏི བྲཧྨཔུརོཧིཏཱ ། ཨཱཡུཝཎྞཱདཱིཧི མཧནྟོ བྲཧྨཱནོཏི མཧཱབྲཧྨུནོ། སཏིཔི ཏེསཾ ཏིཝིདྷཱནམྤི པཋམེན ཛྷཱནེན ཨབྷིནིབྦཏྟབྷཱཝེ ཛྷཱནསྶ པན པཝཏྟིབྷེདེན ཨཡཾ ཝིསེསོཏི དསྶེཏུཾ ‘‘བྲཧྨཔཱརིསཛྫཱ པནཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། པརིཏྟེནཱཏི ཧཱིནེན, སཱ ཙསྶ ཧཱིནཏཱ ཚནྡཱདཱིནཾ ཧཱིནཏཱཡ ཝེདིཏབྦཱ, པཊིལདྡྷམཏྟཾ ཝཱ ཧཱིནཾ། ཀཔྤསྶཱཏི ཨསངྑྱེཡྻཀཔྤསྶ། ཧཱིནཔཎཱིཏཱནཾ མཛ྄ཛྷེ བྷཝཏྟཱ མཛ྄ཛྷིམེན, སཱ ཙསྶ མཛ྄ཛྷིམཏཱ ཚནྡཱདཱིནཾ མཛ྄ཛྷིམཏཱཡ ཝེདིཏབྦཱ, པཊིལབྷིཏྭཱ ནཱཏིསུབྷཱཝིཏཾ ཝཱ མཛ྄ཛྷིམཾ། ཨུཔཌྜྷཀཔྤོཏི ཨསངྑྱེཡྻཀཔྤསྶ ཨུཔཌྜྷཀཔྤོ། ཝིཔྥཱརིཀཏརོཏི བྲཧྨཔཱརིསཛྫེཧི པམཱཎཏོ ཝིཔུལཏརོ, སབྷཱཝཏོ ཨུལཱ༹རཏརོ ཙ ཧོཏི། སབྷཱཝེནཔི ཧི ཨུལཱ༹རཏརོཝ, ཏཾ པནེཏྠ ཨཔྤམཱཎཾ། ཏཐཱ ཧི པརིཏྟཱབྷཱདཱིནཾ, པརིཏྟསུབྷཱདཱིནཉྩ ཀཱཡེ སཏིཔི སབྷཱཝཝེམཏྟེ ཨེཀཏྟཝསེནེཝ ཝཝཏྠཱཔཱིཡཏཱིཏི ‘‘ཨེཀཏྟཀཱཡཱ’’ ཏྭེཝ ཝུཙྩནྟི། པཎཱིཏེནཱཏི ཨུཀྐཊྛེན, སཱ ཙསྶ ཨུཀྐཊྛཏཱ ཚནྡཱདཱིནཾ ཨུཀྐཊྛཏཱཡ ཝེདིཏབྦཱ, སུབྷཱཝིཏཾ ཝཱ སམྨདེཝ ཝསིབྷཱཝཾ པཱཔིཏཾ པཎཱིཏཾ པདྷཱནབྷཱཝཾ ནཱིཏནྟི ཀཏྭཱ, ཨིདྷཱཔི ཀཔྤོ ཨསངྑྱེཡྻཀཔྤཝསེནེཝ ཝེདིཏབྦོ པརིཔུཎྞསྶ མཧཱཀཔྤསྶ ཨསམྦྷཝཏོ། ཨིཏཱིཏི ཨེཝཾ ཝུཏྟཔྤཀཱརེན། ཏེཏི ‘‘བྲཧྨཀཱཡིཀཱ’’ཏི ཝུཏྟཱ ཏིཝིདྷཱཔི བྲཧྨཱནོ། སཉྙཱཡ ཨེཀཏྟཱཏི ཏིཧེཏུཀབྷཱཝེན སཉྙཱཡ ཨེཀཏྟསབྷཱཝཏྟཱ ། ན ཧི ཏསྶཱ སམྤཡུཏྟདྷམྨཝསེན ཨཉྙོཔི ཀོཙི བྷེདོ ཨཏྠི།

    Brahmakāye paṭhamajjhānanibbatte brahmasamūhe, brahmanikāye vā bhavāti brahmakāyikā. Mahābrahmuno parisāya bhavāti brahmapārisajjā tassa paricārakaṭṭhāne ṭhitattā. Mahābrahmuno purohitaṭṭhāne ṭhitāti brahmapurohitā. Āyuvaṇṇādīhi mahanto brahmānoti mahābrahmuno. Satipi tesaṃ tividhānampi paṭhamena jhānena abhinibbattabhāve jhānassa pana pavattibhedena ayaṃ visesoti dassetuṃ ‘‘brahmapārisajjā panā’’tiādi vuttaṃ. Parittenāti hīnena, sā cassa hīnatā chandādīnaṃ hīnatāya veditabbā, paṭiladdhamattaṃ vā hīnaṃ. Kappassāti asaṅkhyeyyakappassa. Hīnapaṇītānaṃ majjhe bhavattā majjhimena, sā cassa majjhimatā chandādīnaṃ majjhimatāya veditabbā, paṭilabhitvā nātisubhāvitaṃ vā majjhimaṃ. Upaḍḍhakappoti asaṅkhyeyyakappassa upaḍḍhakappo. Vipphārikataroti brahmapārisajjehi pamāṇato vipulataro, sabhāvato uḷārataro ca hoti. Sabhāvenapi hi uḷāratarova, taṃ panettha appamāṇaṃ. Tathā hi parittābhādīnaṃ, parittasubhādīnañca kāye satipi sabhāvavematte ekattavaseneva vavatthāpīyatīti ‘‘ekattakāyā’’ tveva vuccanti. Paṇītenāti ukkaṭṭhena, sā cassa ukkaṭṭhatā chandādīnaṃ ukkaṭṭhatāya veditabbā, subhāvitaṃ vā sammadeva vasibhāvaṃ pāpitaṃ paṇītaṃ padhānabhāvaṃ nītanti katvā, idhāpi kappo asaṅkhyeyyakappavaseneva veditabbo paripuṇṇassa mahākappassa asambhavato. Itīti evaṃ vuttappakārena. Teti ‘‘brahmakāyikā’’ti vuttā tividhāpi brahmāno. Saññāya ekattāti tihetukabhāvena saññāya ekattasabhāvattā . Na hi tassā sampayuttadhammavasena aññopi koci bhedo atthi.

    ཨེཝནྟི ཨིམིནཱ ནཱནཏྟཀཱཡཨེཀཏྟསཉྙིནོཏི དསྶེཏི།

    Evanti iminā nānattakāyaekattasaññinoti dasseti.

    དཎྜཨུཀྐཱཡཱཏི དཎྜདཱིཔིཀཱཡ། སརཏཱིཏི དྷཱཝཏི ཝིཡ། ཝིསྶརཏཱིཏི ཝིཔྤཀིཎྞཱ ཝིཡ དྷཱཝཏི ། དྭེ ཀཔྤཱཏི དྭེ མཧཱཀཔྤཱ། ཨིཏོ པརེསུཔི ཨེསེཝ ནཡོ། ཨིདྷཱཏི ཨིམསྨིཾ སུཏྟེ། ཨུཀྐཊྛཔརིཙྪེདཝསེན ཨཱབྷསྶརགྒཧཎེནེཝ སབྦེཔི ཏེ པརིཏྟཱབྷཱ, ཨཔྤམཱཎཱབྷཱཔི གཧིཏཱ།

    Daṇḍaukkāyāti daṇḍadīpikāya. Saratīti dhāvati viya. Vissaratīti vippakiṇṇā viya dhāvati . Dve kappāti dve mahākappā. Ito paresupi eseva nayo. Idhāti imasmiṃ sutte. Ukkaṭṭhaparicchedavasena ābhassaraggahaṇeneva sabbepi te parittābhā, appamāṇābhāpi gahitā.

    སོབྷནཱ པབྷཱ སུབྷཱ, སུབྷཱཡ ཀིཎྞཱ སུབྷཱཀིཎྞཱཏི ཝཏྟབྦེ ཨཱ-ཀཱརསྶ རསྶཏྟཾ, ཨནྟིམ-ཎ-ཀཱརསྶ ཧ-ཀཱརཉྩ ཀཏྭཱ ‘‘སུབྷཀིཎྷཱ’’ཏི ཝུཏྟཱ, ཨཊྛཀཐཱཡཾཔན ནིཙྩལཱཡ ཨེཀགྒྷནཱཡ པབྷཱཡ སུབྷོཏི པརིཡཱཡཝཙནནྟི ‘‘སུབྷེན ཨོཀིཎྞཱ ཝིཀིཎྞཱ’’ཏི ཨཏྠོ ཝུཏྟོ, ཨེཏྠཱཔི ཨནྟིམ-ཎ-ཀཱརསྶ ཧ-ཀཱརཀརཎཾ ཨིཙྪིཏབྦམེཝ། ན ཚིཛྫིཏྭཱ ཚིཛྫིཏྭཱ པབྷཱ གཙྪཏི ཨེཀགྒྷནཏྟཱ། ཙཏུཏྠཝིཉྙཱཎཊྛིཏིམེཝ བྷཛནྟི ཀཱཡསྶ, སཉྙཱཡ ཙ ཨེཀརཱུཔཏྟཱ། ཝིཔུལསནྟསུཁཱཡུཝཎྞཱདིཕལཏྟཱ ཝེཧཔྥལཱ། ཨེཏྠཱཏི ཝིཉྙཱཎཊྛིཏིཡཾ།

    Sobhanā pabhā subhā, subhāya kiṇṇā subhākiṇṇāti vattabbe ā-kārassa rassattaṃ, antima-ṇa-kārassa ha-kārañca katvā ‘‘subhakiṇhā’’ti vuttā, aṭṭhakathāyaṃpana niccalāya ekagghanāya pabhāya subhoti pariyāyavacananti ‘‘subhena okiṇṇā vikiṇṇā’’ti attho vutto, etthāpi antima-ṇa-kārassa ha-kārakaraṇaṃ icchitabbameva. Na chijjitvā chijjitvā pabhā gacchati ekagghanattā. Catutthaviññāṇaṭṭhitimeva bhajanti kāyassa, saññāya ca ekarūpattā. Vipulasantasukhāyuvaṇṇādiphalattā vehapphalā. Etthāti viññāṇaṭṭhitiyaṃ.

    ཝིཝཊྚཔཀྑེ ཋིཏཱ ནཔུནརཱཝཏྟནཏོ། ‘‘ན སབྦཀཱལིཀཱ’’ཏི ཝཏྭཱ ཏམེཝ ཨསབྦཀཱལིཀཏྟཾ ཝིབྷཱཝེཏུཾ ‘‘ཀཔྤསཏསཧསྶམྤཱི’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། སོལ༹སཀཔྤསཧསྶཙྩཡེན ཨུཔྤནྣཱནཾ སུདྡྷཱཝཱསབྲཧྨཱནཾ པརིནིབྦཱཡནཏོ, ཨཉྙེསཉྩ ཏཏྠ ཨནུཔྤཛྫནཏོ བུདྡྷསུཉྙེ ལོཀེ སུཉྙཾ ཏཾ ཋཱནཾ ཧོཏི, ཏསྨཱ སུདྡྷཱཝཱསཱ ན སབྦཀཱལིཀཱ, ཁནྡྷཱཝཱརཊྛཱནསདིསཱ ཧོནྟི སུདྡྷཱཝཱསབྷཱུམིཡོ། ཨིམིནཱ སུཏྟེན སུདྡྷཱཝཱསཱནཾ སཏྟཱཝཱསབྷཱཝདཱིཔནེནེཝ ཝིཉྙཱཎཊྛིཏིབྷཱཝོ དཱིཔིཏོ, ཏསྨཱ སུདྡྷཱཝཱསཱཔི སཏྟསུ ཝིཉྙཱཎཊྛིཏཱིསུ ཙཏུཏྠཝིཉྙཱཎཊྛིཏིཾ ནཝསུ སཏྟཱཝཱསེསུ ཙཏུཏྠསཏྟཱཝཱསཾཡེཝ བྷཛནྟི།

    Vivaṭṭapakkhe ṭhitā napunarāvattanato. ‘‘Na sabbakālikā’’ti vatvā tameva asabbakālikattaṃ vibhāvetuṃ ‘‘kappasatasahassampī’’tiādi vuttaṃ. Soḷasakappasahassaccayena uppannānaṃ suddhāvāsabrahmānaṃ parinibbāyanato, aññesañca tattha anuppajjanato buddhasuññeloke suññaṃ taṃ ṭhānaṃ hoti, tasmā suddhāvāsā na sabbakālikā, khandhāvāraṭṭhānasadisā honti suddhāvāsabhūmiyo. Iminā suttena suddhāvāsānaṃ sattāvāsabhāvadīpaneneva viññāṇaṭṭhitibhāvo dīpito, tasmā suddhāvāsāpi sattasu viññāṇaṭṭhitīsu catutthaviññāṇaṭṭhitiṃ navasu sattāvāsesu catutthasattāvāsaṃyeva bhajanti.

    སུཁུམཏྟཱཏི སངྑཱརཱཝསེསསུཁུམབྷཱཝཔྤཏྟཏྟཱ། པརིབྱཏྟཝིཉྙཱཎཀིཙྩཱབྷཱཝཏོ ནེཝ ཝིཉྙཱཎཾ, སབྦསོ ཨཝིཉྙཱཎཾ ན ཧོཏཱིཏི ནཱཝིཉྙཱཎཾ, ཏསྨཱ པརིཔྥུཊཝིཉྙཱཎཀིཙྩཝནྟཱིསུ ཝིཉྙཱཎཊྛིཏཱིསུ ཨཝཏྭཱ།

    Sukhumattāti saṅkhārāvasesasukhumabhāvappattattā. Paribyattaviññāṇakiccābhāvato neva viññāṇaṃ, sabbaso aviññāṇaṃ na hotīti nāviññāṇaṃ, tasmā paripphuṭaviññāṇakiccavantīsu viññāṇaṭṭhitīsu avatvā.

    ༡༢༨. ཏཉྩ ཝིཉྙཱཎཊྛིཏིནྟི པཋམཾ ཝིཉྙཱཎཊྛིཏིཾ། ཧེཊྛཱ ཝུཏྟནཡེན སརཱུཔཏོ, མནུསྶཱདིཝིབྷཱགཏོ, སངྑེཔཏོ, ‘‘ནཱམཉྩ རཱུཔཉྩཱ’’ཏི བྷེདཏོ ཙ པཛཱནཱཏི། ཏསྶཱ སམུདཡཉྩཱཏི ཏསྶཱ པཋམཱཡ ཝིཉྙཱཎཊྛིཏིཡཱ པཉྩཝཱིསཏིཝིདྷཾ སམུདཡཉྩ པཛཱནཱཏི། ཨཏྠངྒམེཔི ཨེསེཝ ནཡོ། ཨསྶཱདེཏབྦཏོ, ཨསྶཱདཏོ ཙ ཨསྶཱདཾ། ཨཡཾ ཨནིཙྩཱདིབྷཱཝོ ཨཱདཱིནཝོ། ཚནྡརཱགོ ཝིནཱིཡཏི ཨེཏེན, ཨེཏྠ ཝཱཏི ཚནྡརཱགཝིནཡོ, སཧ མགྒེན ནིབྦཱནཾ། ཚནྡརཱགཔྤཧཱནནྟི ཨེཏྠཱཔི ཨེསེཝ ནཡོ། མཱནདིཊྛཱིནཾ ཝསེནཱཧནྟི ཝཱ, ཏཎྷཱཝསེན མམནྟི ཝཱ ཨབྷིནནྡནཱཔི མཱནསྶ པརིཏསྶནཱ ཝིཡ དཊྛབྦཱ། སབྦཏྠཱཏི སབྦེསུ སེསེསུ ཨཊྛསུཔི ཝཱརེསུ ། ཏཏྠཱཏི ཨུཔརི ཏཱིསུ ཝིཉྙཱཎཊྛིཏཱིསུ དུཏིཡཱཡཏནེསུ། ཏཏྠ ཧི རཱུཔཾ ནཏྠི། པུན ཏཏྠཱཏི པཋམཱཡཏནེ། ཏཏྠ ཧི ཨེཀོ རཱུཔཀྑནྡྷོཝ། ཨེཏྠཱཏི ཙ ཏམེཝ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟཾ། ཏཏྠ ཧི རཱུཔསྶ ཀམྨསམུཊྛཱནཏྟཱ ཨཱཧཱརཝསེན ཡོཛནཱ ན སམྦྷཝཏི།

    128.Tañca viññāṇaṭṭhitinti paṭhamaṃ viññāṇaṭṭhitiṃ. Heṭṭhā vuttanayena sarūpato, manussādivibhāgato, saṅkhepato, ‘‘nāmañca rūpañcā’’ti bhedato ca pajānāti. Tassā samudayañcāti tassā paṭhamāya viññāṇaṭṭhitiyā pañcavīsatividhaṃ samudayañca pajānāti. Atthaṅgamepi eseva nayo. Assādetabbato, assādato ca assādaṃ. Ayaṃ aniccādibhāvo ādīnavo. Chandarāgo vinīyati etena, ettha vāti chandarāgavinayo, saha maggena nibbānaṃ. Chandarāgappahānanti etthāpi eseva nayo. Mānadiṭṭhīnaṃ vasenāhanti vā, taṇhāvasena mamanti vā abhinandanāpi mānassa paritassanā viya daṭṭhabbā. Sabbatthāti sabbesu sesesu aṭṭhasupi vāresu . Tatthāti upari tīsu viññāṇaṭṭhitīsu dutiyāyatanesu. Tattha hi rūpaṃ natthi. Puna tatthāti paṭhamāyatane. Tattha hi eko rūpakkhandhova. Etthāti ca tameva sandhāya vuttaṃ. Tattha hi rūpassa kammasamuṭṭhānattā āhāravasena yojanā na sambhavati.

    ཡཏོ ཁོཏི ཨེཏྠ ཏོ-སདྡོ དཱ-སདྡོ ཝིཡ ཀཱལཝཙནོ ‘‘ཡཏོ ཁོ, སཱརིཔུཏྟ, བྷིཀྑུསངྒྷོ’’ཏིཨཱདཱིསུ (པཱརཱ॰ ༢༡) ཝིཡཱཏི ཝུཏྟཾ ‘‘ཡདཱ ཁོ’’ཏི། ཨགྒཧེཏྭཱཏི ཀཉྩིཔི སངྑཱརཾ ‘‘ཨེཏཾ མམཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཨགྒཧེཏྭཱ། པཉྙཱཝིམུཏྟོཏི ཨཊྛནྣཾ ཝིམོཀྑཱནཾ ཨནདྷིགཏཏྟཱ སཱཏིསཡསྶ སམཱདྷིབལསྶ ཨབྷཱཝཏོ པཉྙཱབལེནེཝ ཝིམུཏྟོ། ཏེནཱཧ ‘‘ཨཊྛ ཝིམོཀྑེ ཨསཙྪིཀཏྭཱ པཉྙཱབལེནེཝཱ’’ཏིཨཱདི། ཨཔྤཝཏྟིནྟི ཨཱཡཏིཾ ཨཔྤཝཏྟིཾ ཀཏྭཱ། པཛཱནནྟོ ཝིམུཏྟོཏི ཝཱ པཉྙཱཝིམུཏྟོ, པཋམཛ྄ཛྷཱནཕསྶེན ཝིནཱ པརིཛཱནནཱདིཔྤཀཱརེཧི ཙཏྟཱརི སཙྩཱནི ཛཱནནྟོ པཊིཝིཛ྄ཛྷནྟོ ཏེསཾ ཀིཙྩཱནཾ མཏྠཀཔྤཏྟིཡཱ ནིཊྛིཏཀིཙྩཏཱཡ ཝིསེསེན མུཏྟོཏི ཝིམུཏྟོ། སོ པཉྙཱཝིམུཏྟོ། སུཀྑཝིཔསྶཀོཏི སམཐབྷཱཝནཱསིནེཧཱབྷཱཝེན སུཀྑཱ ལཱུཁཱ, ཨསིནིདྡྷཱ ཝཱ ཝིཔསྶནཱ ཨེཏསྶཱཏི སུཀྑཝིཔསྶཀོ། ཋཏྭཱཏི པཱདཀཀརཎཝསེན ཋཏྭཱ། ཨཉྙཏརསྨིནྟི ཙ ཨཉྙཏརཨཉྙཏརསྨིཾ, ཨེཀེཀསྨིནྟི ཨཏྠོ། ཨེཝཉྷིསྶ པཉྩཝིདྷཏཱ སིཡཱ། ‘‘ན ཧེཝ ཁོ ཨཊྛ ཝིམོཀྑེ ཀཱཡེན ཕུསིཏྭཱ ཝིཧརཏཱི’’ཏི ཨིམིནཱ སཱཏིསཡསྶ སམཱདྷིབལསྶ ཨབྷཱཝོ དཱིཔིཏོ། ‘‘པཉྙཱཡ ཙསྶ དིསྭཱ’’ཏིཨཱདིནཱ སཱཏིསཡསྶ པཉྙཱབལསྶ བྷཱཝོ། པཉྙཱཡ ཙསྶ དིསྭཱ ཨཱསཝཱ པརིཀྑཱིཎཱ ཧོནྟཱིཏི ན ཨཱསཝཱ པཉྙཱཡ པསྶནྟི, དསྶནཀཱརཎཱ པན པརིཀྑཱིཎཱ ‘‘དིསྭཱ པརིཀྑཱིཎཱ’’ཏི ཝུཏྟཱ། དསྶནཱཡཏྟཔརིཀྑཡཏྟཱ ཨེཝ ཧི དསྶནཾ ཨཱསཝཱནཾ ཁཡསྶ པུརིམཀིརིཡཱ ཧོཏི།

    Yato khoti ettha to-saddo dā-saddo viya kālavacano ‘‘yato kho, sāriputta, bhikkhusaṅgho’’tiādīsu (pārā. 21) viyāti vuttaṃ ‘‘yadā kho’’ti. Aggahetvāti kañcipi saṅkhāraṃ ‘‘etaṃ mamā’’tiādinā aggahetvā. Paññāvimuttoti aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ anadhigatattā sātisayassa samādhibalassa abhāvato paññābaleneva vimutto. Tenāha ‘‘aṭṭha vimokkhe asacchikatvā paññābalenevā’’tiādi. Appavattinti āyatiṃ appavattiṃ katvā. Pajānanto vimuttoti vā paññāvimutto, paṭhamajjhānaphassena vinā parijānanādippakārehi cattāri saccāni jānanto paṭivijjhanto tesaṃ kiccānaṃ matthakappattiyā niṭṭhitakiccatāya visesena muttoti vimutto. So paññāvimutto. Sukkhavipassakoti samathabhāvanāsinehābhāvena sukkhā lūkhā, asiniddhā vā vipassanā etassāti sukkhavipassako. Ṭhatvāti pādakakaraṇavasena ṭhatvā. Aññatarasminti ca aññataraaññatarasmiṃ, ekekasminti attho. Evañhissa pañcavidhatā siyā. ‘‘Na heva kho aṭṭha vimokkhe kāyena phusitvā viharatī’’ti iminā sātisayassa samādhibalassa abhāvo dīpito. ‘‘Paññāya cassa disvā’’tiādinā sātisayassa paññābalassa bhāvo. Paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā hontīti na āsavā paññāya passanti, dassanakāraṇā pana parikkhīṇā ‘‘disvā parikkhīṇā’’ti vuttā. Dassanāyattaparikkhayattā eva hi dassanaṃ āsavānaṃ khayassa purimakiriyā hoti.

    ཨཊྛཝིམོཀྑཝཎྞནཱ

    Aṭṭhavimokkhavaṇṇanā

    ༡༢༩. ཨེཀསྶ བྷིཀྑུནོཏི སཏྟསུ ཨརིཡཔུགྒལེསུ ཨེཀསྶ བྷིཀྑུནོ། ཝིཉྙཱཎཊྛིཏིཨཱདིནཱ པརིཛཱནནཱདིཝསཔྤ ཝཏྟནིགྒམནཉྩ པཉྙཱཝིམུཏྟནཱམཉྩ། ཨིཏརསྶཱཏི ཨུབྷཏོབྷཱགཝིམུཏྟསྶ། ཨིམེ སནྡྷཱཡ ཧི པུབྦེ ‘‘དྭིནྣཾ བྷིཀྑཱུན’’ནྟི ཝུཏྟཾ། ཀེནཊྛེནཱཏི ཀེན སབྷཱཝེན། སབྷཱཝོ ཧི ཉཱཎེན ཡཱཐཱཝཏོ ཨརཎཱིཡཏོ ཉཱཏབྦཏོ ‘‘ཨཏྠོ’’ཏི ཝུཙྩཏི, སོ ཨེཝ ཏྠ-ཀཱརསྶ ཊྛ-ཀཱརཾ ཀཏྭཱ ‘‘ཨཊྛོ’’ཏི ཝུཏྟོ། ཨདྷིམུཙྩནཊྛེནཱཏི ཨདྷིཀཾ སཝིསེསཾ མུཙྩནཊྛེན, ཨེཏེན སཏིཔི སབྦསྶཱཔི རཱུཔཱཝཙརཛ྄ཛྷཱནསྶ ཝིཀྑམྦྷནཝསེན པཊིཔཀྑཏོ ཝིམུཏྟབྷཱཝེ ཡེན བྷཱཝནཱཝིསེསེན ཏཾ ཛྷཱནཾ སཱཏིསཡཾ པཊིཔཀྑཏོ ཝིམུཙྩིཏྭཱ པཝཏྟཏི, སོ བྷཱཝནཱཝིསེསོ དཱིཔིཏོ། བྷཝཏི ཧི སམཱནཛཱཏིཡུཏྟོཔི བྷཱཝནཱཝིསེསེན པཝཏྟིཨཱཀཱརཝིསེསོ, ཡཐཱ ཏཾ སདྡྷཱཝིམུཏྟཏཱ དིཊྛིཔྤཏྟསྶ། ཏཐཱ པཙྩནཱིཀདྷམྨེཧི སུཊྛུ ཝིམུཏྟཏཱཡ , ཨེཝཾ ཨནིགྒཧིཏབྷཱཝེན ནིརཱསངྐཏཱཡ ཨབྷིརཏིཝསེན སུཊྛུ ཨདྷིམུཙྩནཊྛེནཔི ཝིམོཀྑོ། ཏེནཱཧ ‘‘ཨཱརམྨཎེ ཙཱ’’ཏིཨཱདི། ཨཡཾ པནཏྠོཏི ཨཡཾ ཨདྷིམུཙྩནཊྛོ པཙྪིམེ ཝིམོཀྑེ ནིརོདྷེ ནཏྠི, ཀེཝལོ ཝིམུཏྟཊྛོ ཨེཝ ཏཏྠ ལབྦྷཏི, ཏཾ སཡམེཝ པརཏོ ཝཀྑཏི།

    129.Ekassabhikkhunoti sattasu ariyapuggalesu ekassa bhikkhuno. Viññāṇaṭṭhitiādinā parijānanādivasappa vattaniggamanañca paññāvimuttanāmañca. Itarassāti ubhatobhāgavimuttassa. Ime sandhāya hi pubbe ‘‘dvinnaṃ bhikkhūna’’nti vuttaṃ. Kenaṭṭhenāti kena sabhāvena. Sabhāvo hi ñāṇena yāthāvato araṇīyato ñātabbato ‘‘attho’’ti vuccati, so eva ttha-kārassa ṭṭha-kāraṃ katvā ‘‘aṭṭho’’ti vutto. Adhimuccanaṭṭhenāti adhikaṃ savisesaṃ muccanaṭṭhena, etena satipi sabbassāpi rūpāvacarajjhānassa vikkhambhanavasena paṭipakkhato vimuttabhāve yena bhāvanāvisesena taṃ jhānaṃ sātisayaṃ paṭipakkhato vimuccitvā pavattati, so bhāvanāviseso dīpito. Bhavati hi samānajātiyuttopi bhāvanāvisesena pavattiākāraviseso, yathā taṃ saddhāvimuttatā diṭṭhippattassa. Tathā paccanīkadhammehi suṭṭhu vimuttatāya , evaṃ aniggahitabhāvena nirāsaṅkatāya abhirativasena suṭṭhu adhimuccanaṭṭhenapi vimokkho. Tenāha ‘‘ārammaṇe cā’’tiādi. Ayaṃ panatthoti ayaṃ adhimuccanaṭṭho pacchime vimokkhe nirodhe natthi, kevalo vimuttaṭṭho eva tattha labbhati, taṃ sayameva parato vakkhati.

    རཱུཔཱིཏི ཡེནཱཡཾ སསནྟཏིཔརིཡཱཔནྣེན རཱུཔེན སམནྣཱགཏོ, ཏཾ ཡསྶ ཛྷཱནསྶ ཧེཏུབྷཱཝེན ཝིསིཊྛཾ རཱུཔཾ ཧོཏི, ཡེན ཝིསིཊྛེན རཱུཔེན ‘‘རཱུཔཱི’’ཏི ཝུཙྩེཡྻ རཱུཔཱི-སདྡསྶ ཨཏིསཡཏྠདཱིཔནཏོ, ཏདེཝ སསནྟཏིཔརིཡཱཔནྣརཱུཔཝསེན པཊིལདྡྷཾ ཛྷཱནཾ ཨིདྷ པརམཏྠཏོ རཱུཔཱིབྷཱཝསཱདྷཀནྟི དཊྛབྦཾ། ཏེནཱཧ ‘‘ཨཛ྄ཛྷཏྟ’’ནྟིཨཱདི། རཱུཔཛ྄ཛྷཱནཾ རཱུཔཾ ཨུཏྟརཔདལོཔེན། རཱུཔཱནཱིཏི པནེཏྠ པུརིམཔདལོཔོ དཊྛབྦོ། ཏེན ཝུཏྟཾ ‘‘ནཱིལཀསིཎཱདིརཱུཔཱནཱི’’ཏི། རཱུཔེ ཀསིཎརཱུཔེ སཉྙཱ རཱུཔསཉྙཱ, སཱ ཨེཏསྶ ཨཏྠཱིཏི རཱུཔསཉྙཱི, སཉྙཱསཱིསེན ཛྷཱནཾ ཝདཏི། ཏཔྤཊིཀྑེཔེན ཨརཱུཔསཉྙཱི། ཏེནཱཧ ‘‘ཨཛ྄ཛྷཏྟཾ ན རཱུཔསཉྙཱི’’ཏིཨཱདི།

    Rūpīti yenāyaṃ sasantatipariyāpannena rūpena samannāgato, taṃ yassa jhānassa hetubhāvena visiṭṭhaṃ rūpaṃ hoti, yena visiṭṭhena rūpena ‘‘rūpī’’ti vucceyya rūpī-saddassa atisayatthadīpanato, tadeva sasantatipariyāpannarūpavasena paṭiladdhaṃ jhānaṃ idha paramatthato rūpībhāvasādhakanti daṭṭhabbaṃ. Tenāha ‘‘ajjhatta’’ntiādi. Rūpajjhānaṃ rūpaṃ uttarapadalopena. Rūpānīti panettha purimapadalopo daṭṭhabbo. Tena vuttaṃ ‘‘nīlakasiṇādirūpānī’’ti. Rūpe kasiṇarūpe saññā rūpasaññā, sā etassa atthīti rūpasaññī, saññāsīsena jhānaṃ vadati. Tappaṭikkhepena arūpasaññī. Tenāha ‘‘ajjhattaṃ na rūpasaññī’’tiādi.

    ‘‘ཨནྟོ ཨཔྤནཱཡཾ སུབྷནྟི ཨཱབྷོགོ ནཏྠཱི’’ཏི ཨིམིནཱ པུབྦཱབྷོགཝསེན ཏཐཱ ཨདྷིམུཏྟི སིཡཱཏི དསྶེཏི། ཨེཝཉྷེཏྠ ཏཐཱཝཏྟབྦཏཱཔཏྟིཙོདནཱ སམཏྠིཏཱ ཧོཏི། ཡསྨཱ སུཝིསུདྡྷེསུ ནཱིལཱདཱིསུ ཝཎྞཀསིཎེསུ ཏཏྠ ཀཏཱདྷིཀཱརཱནཾ ཨབྷིརཏིཝསེན སུཊྛུ ཨདྷིམུཙྩནཊྛོ སམྦྷཝཏི , ཏསྨཱ ཨཊྛཀཐཱཡཾ ཏཐཱ ཏཏིཡོ ཝིམོཀྑོ སཾཝཎྞིཏོ, ཡསྨཱ པན མེཏྟཱཝསེན པཝཏྟམཱནཱ བྷཱཝནཱ སཏྟེ ཨཔྤཊིཀཱུལཏོ དཧནྟི ཏེསུ ཏཏོ ཨདྷིམུཙྩིཏྭཱཝ པཝཏྟཏི, ཏསྨཱ པཊིསམྦྷིདཱམགྒེ (པཊི॰ མ॰ ༢༡༢) ‘‘བྲཧྨཝིཧཱརབྷཱཝནཱ སུབྷཝིམོཀྑོ’’ཏི ཝུཏྟཱ, ཏཡིདཾ ཨུབྷཡམྤི ཏེན ཏེན པརིཡཱཡེན ཝུཏྟཏྟཱ ན ཝིརུཛ྄ཛྷཏཱིཏི དཊྛབྦཾ།

    ‘‘Anto appanāyaṃ subhanti ābhogo natthī’’ti iminā pubbābhogavasena tathā adhimutti siyāti dasseti. Evañhettha tathāvattabbatāpatticodanā samatthitā hoti. Yasmā suvisuddhesu nīlādīsu vaṇṇakasiṇesu tattha katādhikārānaṃ abhirativasena suṭṭhu adhimuccanaṭṭho sambhavati , tasmā aṭṭhakathāyaṃ tathā tatiyo vimokkho saṃvaṇṇito, yasmā pana mettāvasena pavattamānā bhāvanā satte appaṭikūlato dahanti tesu tato adhimuccitvāva pavattati, tasmā paṭisambhidāmagge (paṭi. ma. 212) ‘‘brahmavihārabhāvanā subhavimokkho’’ti vuttā, tayidaṃ ubhayampi tena tena pariyāyena vuttattā na virujjhatīti daṭṭhabbaṃ.

    སབྦསོཏི ཨནཝསེསཏོ། ན ཧི ཙཏུནྣཾ ཨརཱུཔཀྑནྡྷཱནཾ ཨེཀདེསོཔི ཏཏྠ ཨཝསྶིསྶཏི། ཝིསུདྡྷཏྟཱཏི ཡཐཱཔརིཙྪིནྣཀཱལེ ནིརོདྷིཏཏྟཱ། ཨུཏྟམོ ཝིམོཀྑོ ནཱམ ཨརིཡེཧེཝ སམཱཔཛྫིཏབྦཏོ, ཨརིཡཕལཔརིཡོསཱནཏྟཱ དིཊྛེཝ དྷམྨེ ནིབྦཱནཔྤཏྟིབྷཱཝཏོ ཙ།

    Sabbasoti anavasesato. Na hi catunnaṃ arūpakkhandhānaṃ ekadesopi tattha avassissati. Visuddhattāti yathāparicchinnakāle nirodhitattā. Uttamo vimokkho nāma ariyeheva samāpajjitabbato, ariyaphalapariyosānattā diṭṭheva dhamme nibbānappattibhāvato ca.

    ༡༣༠. ཨཱདིཏོ པཊྛཱཡཱཏི པཋམསམཱཔཏྟིཏོ པཊྛཱཡ། ཡཱཝ པརིཡོསཱནཱ སམཱཔཏྟི, ཏཱཝ། ཨཊྛཏྭཱཏི ཀཏྠཙི སམཱཔཏྟིཡཾ ཨཊྛིཏོ ཨེཝ, ནིརནྟརམེཝ པཊིཔཱཊིཡཱ, ཨུཔྤཊིཔཱཊིཡཱ ཙ སམཱཔཛྫཏེཝཱཏི ཨཏྠོ། ཏེནཱཧ ‘‘ཨིཏོ ཙིཏོ ཙ སཉྩརཎཝསེན ཝུཏྟ’’ནྟི། ཨིཙྪཏི སམཱཔཛྫིཏུཾ། ཏཏྠ ‘‘སམཱཔཛྫཏི པཝིསཏཱི’’ཏི སམཱཔཏྟིསམངྒཱིཔུགྒལོ ཏཾ ཏཾ པཝིཊྛོ ཝིཡ ཧོཏཱིཏི ཀཏྭཱ ཝུཏྟཾ།

    130.Ādito paṭṭhāyāti paṭhamasamāpattito paṭṭhāya. Yāva pariyosānā samāpatti, tāva. Aṭṭhatvāti katthaci samāpattiyaṃ aṭṭhito eva, nirantarameva paṭipāṭiyā, uppaṭipāṭiyā ca samāpajjatevāti attho. Tenāha ‘‘ito cito ca sañcaraṇavasena vutta’’nti. Icchati samāpajjituṃ. Tattha ‘‘samāpajjati pavisatī’’ti samāpattisamaṅgīpuggalo taṃ taṃ paviṭṭho viya hotīti katvā vuttaṃ.

    དྭཱིཧི བྷཱགེཧི ཝིམུཏྟོཏི ཨརཱུཔཛ྄ཛྷཱནེན ཝིཀྑམྦྷནཝིམོཀྑེན, མགྒེན སམུཙྪེདཝིམོཀྑེནཱཏི དྭཱིཧི ཝིམུཙྩནབྷཱགེཧི, ཨརཱུཔསམཱཔཏྟིཡཱ རཱུཔཀཱཡཏོ, མགྒེན ནཱམཀཱཡཏོཏི དྭཱིཧི ཝིམུཙྩིཏབྦབྷཱགེཧི ཙ ཝིམུཏྟོ། ཏེནཱཧ ‘‘ཨརཱུཔསམཱཔཏྟིཡཱ’’ཏིཨཱདི ། ཝིམུཏྟོཏི ཧི ཀིལེསེཧི ཝིམུཏྟོ, ཝིམུཙྩནྟོ ཙ ཀིལེསཱནཾ ཝིཀྑམྦྷནསམུཙྪིནྡནེཧི ཀཱཡདྭཡཏོ ཝིམུཏྟོཏི ཨཡམེཏྠ ཨཏྠོ། གཱཐཱཡ ཙ ཨཱཀིཉྩཉྙཱཡཏནལཱབྷིནོ ཨུཔསིཝབྲཱཧྨཎསྶ བྷགཝཏཱ ‘‘ནཱམཀཱཡཱ ཝིམུཏྟོ’’ཏི ཨུབྷཏོབྷཱགཝིམུཏྟོ མུནི ཨཀྑཱཏོ། ཏཏྠ ཨཏྠཾ པལེཏཱིཏི ཨཏྠཾ གཙྪཏི། ན ཨུཔེཏི སངྑནྟི ‘‘ཨསུཀཾ ནཱམ དིསཾ གཏོ’’ཏི ཝོཧཱརཾ ན གཙྪཏི། ཨེཝཾ མུནི ནཱམཀཱཡཱ ཝིམུཏྟོཏི ཨེཝཾ ཨརཱུཔཾ ཨུཔཔནྣོ སེཀྑམུནི པཀཏིཡཱ པུབྦེཝ རཱུཔཀཱཡཱ ཝིམུཏྟོ, ཏཏྠ ཙ ཙཏུཏྠམགྒཾ ནིབྦཏྟེཏྭཱ ནཱམཀཱཡསྶ པརིཉྙཱཏཏྟཱ པུན ནཱམཀཱཡཱཔི ཝིམུཏྟོ། ཨུབྷཏོབྷཱགཝིམུཏྟོ ཁཱིཎཱསཝོ ཧུཏྭཱ ཨནུཔཱདཱཡ པརིནིབྦཱནསངྑཱཏཾ ཨཏྠཾ པལེཏི ན ཨུཔེཏི སངྑཾ, ‘‘ཁཏྟིཡོ བྲཱཧྨཎོ’’ཏི ཨེཝཾ ཨཱདིཀཾ སམཉྙཾ ན གཙྪཏཱིཏི ཨཏྠོ།

    Dvīhibhāgehi vimuttoti arūpajjhānena vikkhambhanavimokkhena, maggena samucchedavimokkhenāti dvīhi vimuccanabhāgehi, arūpasamāpattiyā rūpakāyato, maggena nāmakāyatoti dvīhi vimuccitabbabhāgehi ca vimutto. Tenāha ‘‘arūpasamāpattiyā’’tiādi . Vimuttoti hi kilesehi vimutto, vimuccanto ca kilesānaṃ vikkhambhanasamucchindanehi kāyadvayato vimuttoti ayamettha attho. Gāthāya ca ākiñcaññāyatanalābhino upasivabrāhmaṇassa bhagavatā ‘‘nāmakāyā vimutto’’ti ubhatobhāgavimutto muni akkhāto. Tattha atthaṃ paletīti atthaṃ gacchati. Na upeti saṅkhanti ‘‘asukaṃ nāma disaṃ gato’’ti vohāraṃ na gacchati. Evaṃ muni nāmakāyā vimuttoti evaṃ arūpaṃ upapanno sekkhamuni pakatiyā pubbeva rūpakāyā vimutto, tattha ca catutthamaggaṃ nibbattetvā nāmakāyassa pariññātattā puna nāmakāyāpi vimutto. Ubhatobhāgavimutto khīṇāsavo hutvā anupādāya parinibbānasaṅkhātaṃ atthaṃ paleti na upeti saṅkhaṃ, ‘‘khattiyo brāhmaṇo’’ti evaṃ ādikaṃ samaññaṃ na gacchatīti attho.

    ‘‘ཨཉྙཏརཏོ ཝུཊྛཱཡཱ’’ཏི ཨིདཾ ཀིཾ ཨཱཀཱསཱནཉྩཱཡཏནཱདཱིསུ ཨཉྙཏརལཱབྷཱིཝསེན ཝུཏྟཾ, ཨུདཱཧུ སབྦཱརུཔྤལཱབྷཱིཝསེནཱཏི ཡཐིཙྪསི, ཏཐཱ ཧོཏུ, ཡདི སབྦཱརུཔྤལཱབྷཱིཝསེན ཝུཏྟཾ, ན ཀོཙི ཝིརོདྷོ། ཨཐ ཏཏྠ ཨཉྙཏརལཱབྷཱིཝསེན ཝུཏྟཾ, ‘‘ཡཏོ ཁོ, ཨཱནནྡ, བྷིཀྑུ ཨིམེ ཨཊྛ ཝིམོཀྑེ ཨནུལོམམྤི སམཱཔཛྫཏཱི’’ཏིཨཱདིཝཙནེན ཝིརུཛ྄ཛྷེཡྻཱཏི? ཡསྨཱ ཨརཱུཔཱཝཙརཛ྄ཛྷཱནེསུ ཨེཀསྶཱཔི ལཱབྷཱི ‘‘ཨཊྛཝིམོཀྑལཱབྷཱི’’ ཏྭེཝ ཝུཙྩཏི ཨཊྛཝིམོཀྑེ ཨེཀདེསསྶཱཔི ཏཾནཱམདཱནསམཏྠཏཱསམྦྷཝཏོ། ཨཡཉྷི ཨཊྛཝིམོཀྑསམཉྙཱ སམུདཱཡེ ཝིཡ ཏདེཀདེསེཔི ནིརུལ༹ྷཱཔཏྟིསམཉྙཱ ཝིཡཱཏི། ཏེན ཝུཏྟཾ ‘‘ཨཱཀཱསཱནཉྩཱཡཏནཱདཱིསུ ཨཉྙཏརཏོ ཝུཊྛཱཡཱ’’ཏི། ‘‘པཉྩཝིདྷོ ཧོཏཱི’’ཏི ཝཏྭཱ ཚབྦིདྷཏཾཔིསྶ ཀེཙི པརིཀཔྤེནྟི, ཏཾ ཏེསཾ མཏིམཏྟཾ, ནིཙྪིཏོཝཱཡཾ པཉྷོ པུབྦཱཙརིཡེཧཱིཏི དསྶེཏུཾ ‘‘ཀེཙི པནཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཏཏྠ ཀེཙཱིཏི ཨུཏྟརཝིཧཱརཝཱསིནོ, སཱརསམཱསཱཙརིཡཱ ཙ། ཏེ ཧི ‘‘ཨུབྷཏོབྷཱགཝིམུཏྟོཏི ཨུབྷཡབྷཱགཝིམུཏྟོ སམཱདྷིཝིཔསྶནཱཏོ’’ཏི ཝཏྭཱ རཱུཔཱཝཙརསམཱདྷིནཱཔི སམཱདྷིཔརིཔནྠཏོ ཝིམུཏྟིཾ མཉྙནྟི། ཨེཝཾ རཱུཔཛ྄ཛྷཱནབྷཱགེན, ཨརཱུཔཛ྄ཛྷཱནབྷཱགེན ཙ ཨུབྷཏོ ཝིམུཏྟོཏི པཱཡསམཱནོ། ‘‘ཏཱདིསམེཝཱ’’ཏི ཨིམིནཱ ཡཱདིསཾ ཨརཱུཔཱཝཙརཛ྄ཛྷཱནཾ ཀིལེསཝིཀྑམྦྷནེ, ཏཱདིསཾ རཱུཔཱཝཙརཙཏུཏྠཛ྄ཛྷཱནཾ པཱིཏི ཨིམམཏྠཾ ཨུལླངྒེཏི། ཏེནཱཧ ‘‘ཏསྨཱ’’ཏིཨཱདི།

    ‘‘Aññatarato vuṭṭhāyā’’ti idaṃ kiṃ ākāsānañcāyatanādīsu aññataralābhīvasena vuttaṃ, udāhu sabbāruppalābhīvasenāti yathicchasi, tathā hotu, yadi sabbāruppalābhīvasena vuttaṃ, na koci virodho. Atha tattha aññataralābhīvasena vuttaṃ, ‘‘yato kho, ānanda, bhikkhu ime aṭṭha vimokkhe anulomampi samāpajjatī’’tiādivacanena virujjheyyāti? Yasmā arūpāvacarajjhānesu ekassāpi lābhī ‘‘aṭṭhavimokkhalābhī’’ tveva vuccati aṭṭhavimokkhe ekadesassāpi taṃnāmadānasamatthatāsambhavato. Ayañhi aṭṭhavimokkhasamaññā samudāye viya tadekadesepi niruḷhāpattisamaññā viyāti. Tena vuttaṃ ‘‘ākāsānañcāyatanādīsu aññatarato vuṭṭhāyā’’ti. ‘‘Pañcavidho hotī’’ti vatvā chabbidhataṃpissa keci parikappenti, taṃ tesaṃ matimattaṃ, nicchitovāyaṃ pañho pubbācariyehīti dassetuṃ ‘‘keci panā’’tiādi vuttaṃ. Tattha kecīti uttaravihāravāsino, sārasamāsācariyā ca. Te hi ‘‘ubhatobhāgavimuttoti ubhayabhāgavimutto samādhivipassanāto’’ti vatvā rūpāvacarasamādhināpi samādhiparipanthato vimuttiṃ maññanti. Evaṃ rūpajjhānabhāgena, arūpajjhānabhāgena ca ubhato vimuttoti pāyasamāno. ‘‘Tādisamevā’’ti iminā yādisaṃ arūpāvacarajjhānaṃ kilesavikkhambhane, tādisaṃ rūpāvacaracatutthajjhānaṃ pīti imamatthaṃ ullaṅgeti. Tenāha ‘‘tasmā’’tiādi.

    ཨུབྷཏོབྷཱགཝིམུཏྟཔཉྷོཏི ཨུབྷཏོབྷཱགཝིམུཏྟསྶ ཚབྦིདྷཏཾ ནིསྶཱཡ ཨུཔྤནྣཔཉྷོ། ཝཎྞནཾ ནིསྶཱཡཱཏི ཏསྶ པདསྶ ཨཏྠཝཙནཾ ནིསྶཱཡ། ཙིརེནཱཏི ཐེརསྶ ཨཔརབྷཱགེ ཙིརེན ཀཱལེན། ཝིནིཙྪཡནྟི སཾསཡཚེདཀཾ སནྣིཊྛཱནཾ པཏྟོ། ཏཾ པཉྷནྟི ཏམཏྠཾ། ཉཱཏུཾ ཨིཙྪིཏོ ཧི ཨཏྠོ པཉྷོ། ན ཀེནཙི སུཏཔུབྦནྟི ཀེནཙི ཀིཉྩི ན སུཏཔུབྦཾ, ཨིདཾ ཨཏྠཛཱཏནྟི ཨདྷིཔྤཱཡོ། ཀིཉྩཱཔི ཨུཔེཀྑཱསཧགཏཾ, ཀིཉྩཱཔི ཀིལེསེ ཝིཀྑམྦྷེཏཱིཏི པཙྩེཀཾ ཀིཉྩཱཔི-སདྡོ ཡོཛེཏབྦོ། སམུདཱཙརཏཱིཏི པཝཏྟཏི། ཏཏྠ ཀཱརཎམཱཧ ‘‘ཨིམེ ཧཱི’’ཏིཨཱདིནཱ, ཏེན རཱུཔཱཝཙརབྷཱཝནཏོ ཨཱརུཔྤབྷཱཝནཱ སཝིསེསཾ ཀིལེསེ ཝིཀྑམྦྷེཏི རཱུཔཝིརཱགབྷཱཝནཱབྷཱཝཏོ , ཨུཔརིབྷཱཝནཱབྷཱཝཏོ ཙཱཏི དསྶེཏཱིཏི། ཨེཝཉྩ ཀཏྭཱ ཨཊྛཀཐཱཡཾ ཨཱརུཔྤབྷཱཝནཱནིདྡེསེ ཡཾ ཝུཏྟཾ ‘‘ཏསྶེཝཾ ཏསྨིཾ ནིམིཏྟེ པུནཔྤུནཾ ཙིཏྟཾ ཙཱརེནྟསྶ ནཱིཝརཎཱནི ཝིཀྑམྦྷནྟི སཏི སནྟིཊྛཏཱི’’ཏིཨཱདི, (ཝིསུདྡྷི॰ ༡.༢༨༡) ཏཾ སམཏྠཏཾ ཧོཏཱིཏི། ཨིདཾ སུཏྟནྟི པུགྒལཔཉྙཏྟིཔཱཋམཱཧ (པུ॰ པ॰ ནིདྡེས ༢༧)། སབྦཉྷི བུདྡྷཝཙནཾ ཨཏྠསཱུཙནཱདིཨཏྠེན སུཏྟནྟི ཝུཏྟོ ཝཱཡམཏྠོ། ཡཾ པན ཏཏྠ ཝཏྟབྦཾ, ཏཾ ཧེཊྛཱ ཝུཏྟམེཝ། ཨཊྛནྣཾ ཝིམོཀྑཱནཾ ཨནུལོམཱདིཏོ སམཱཔཛྫནེན སཱཏིསཡཾ སནྟཱནསྶ ཨབྷིསངྑཏཏྟཱ, ཨཊྛམཉྩ ཨུཏྟམཾ ཝིམོཀྑཾ པདཊྛཱནཾ ཀཏྭཱ ཝིཔསྶནཾ ཝཌྜྷེཏྭཱ ཨགྒམགྒཱདྷིགམེན ཨུབྷཏོབྷཱགཝིམུཙྩནཏོ ཙ ཨིམཱཡ ཨུབྷཏོབྷཱགཝིམུཏྟིཡཱ སབྦསེཊྛཏཱ ཝེདིཏཱཏི དཊྛབྦཱ།

    Ubhatobhāgavimuttapañhoti ubhatobhāgavimuttassa chabbidhataṃ nissāya uppannapañho. Vaṇṇanaṃ nissāyāti tassa padassa atthavacanaṃ nissāya. Cirenāti therassa aparabhāge cirena kālena. Vinicchayanti saṃsayachedakaṃ sanniṭṭhānaṃ patto.Taṃ pañhanti tamatthaṃ. Ñātuṃ icchito hi attho pañho. Na kenaci sutapubbanti kenaci kiñci na sutapubbaṃ, idaṃ atthajātanti adhippāyo. Kiñcāpi upekkhāsahagataṃ, kiñcāpi kilese vikkhambhetīti paccekaṃ kiñcāpi-saddo yojetabbo. Samudācaratīti pavattati. Tattha kāraṇamāha ‘‘ime hī’’tiādinā, tena rūpāvacarabhāvanato āruppabhāvanā savisesaṃ kilese vikkhambheti rūpavirāgabhāvanābhāvato , uparibhāvanābhāvato cāti dassetīti. Evañca katvā aṭṭhakathāyaṃ āruppabhāvanāniddese yaṃ vuttaṃ ‘‘tassevaṃ tasmiṃ nimitte punappunaṃ cittaṃ cārentassa nīvaraṇāni vikkhambhanti sati santiṭṭhatī’’tiādi, (visuddhi. 1.281) taṃ samatthataṃ hotīti. Idaṃ suttanti puggalapaññattipāṭhamāha (pu. pa. niddesa 27). Sabbañhi buddhavacanaṃ atthasūcanādiatthena suttanti vutto vāyamattho. Yaṃ pana tattha vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva. Aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ anulomādito samāpajjanena sātisayaṃ santānassa abhisaṅkhatattā, aṭṭhamañca uttamaṃ vimokkhaṃ padaṭṭhānaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā aggamaggādhigamena ubhatobhāgavimuccanato ca imāya ubhatobhāgavimuttiyā sabbaseṭṭhatā veditāti daṭṭhabbā.

    མཧཱནིདཱནསུཏྟཝཎྞནཱཡ ལཱིནཏྠཔྤཀཱསནཱ།

    Mahānidānasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.




    Next: ༣. མཧཱཔརིནིབྦཱནསུཏྟཝཎྞནཱ • 3. Mahāparinibbānasuttavaṇṇanā




    Related texts:



    ཏིཔིཊཀ (མཱུལ) • Tipiṭaka (Mūla) / སུཏྟཔིཊཀ • Suttapiṭaka / དཱིགྷནིཀཱཡ • Dīghanikāya / ༢. མཧཱནིདཱནསུཏྟཾ • 2. Mahānidānasuttaṃ

    ཨཊྛཀཐཱ • Aṭṭhakathā / སུཏྟཔིཊཀ (ཨཊྛཀཐཱ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / དཱིགྷ ནིཀཱཡ (ཨཊྛཀཐཱ) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ༢. མཧཱནིདཱནསུཏྟཝཎྞནཱ • 2. Mahānidānasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact