Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਦੀਘਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Dīghanikāya (ṭīkā)

    ੨. ਮਹਾਨਿਦਾਨਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ

    2. Mahānidānasuttavaṇṇanā

    ਨਿਦਾਨવਣ੍ਣਨਾ

    Nidānavaṇṇanā

    ੯੫. ਜਨਪਦਿਨੋਤਿ ਜਨਪਦવਨ੍ਤੋ, ਜਨਪਦਸ੍ਸ વਾ ਇਸ੍ਸਰਸਾਮਿਨੋ ਰਾਜਕੁਮਾਰਾ ਗੋਤ੍ਤવਸੇਨ ਕੁਰੂ ਨਾਮ। ਤੇਸਂ ਨਿવਾਸੋ ਯਦਿ ਏਕੋ ਜਨਪਦੋ, ਕਥਂ ਬਹੁવਚਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਰੁਲ਼੍ਹਿਸਦ੍ਦੇਨਾ’’ਤਿ। ਅਕ੍ਖਰਚਿਨ੍ਤਕਾ ਹਿ ਈਦਿਸੇਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਯੁਤ੍ਤੇ વਿਯ ਈਦਿਸਲਿਙ੍ਗવਚਨਾਨਿ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਰੁਲ਼੍ਹਿ ਯਥਾ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥਾਪਿ ‘‘ਅਙ੍ਗੇਸੁ વਿਹਰਤਿ, ਮਲ੍ਲੇਸੁ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ ਚ। ਤਬ੍ਬਿਸੇਸਨੇਪਿ ਜਨਪਦਸਦ੍ਦੇ ਜਾਤਿਸਦ੍ਦੇ ਏਕવਚਨਮੇવ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਚਰਿਯਾ ਪਨਾਤਿ ਪਨ-ਸਦ੍ਦੋ વਿਸੇਸਤ੍ਥਜੋਤਨੋ, ਤੇਨ ‘‘ਪੁਥੁਅਤ੍ਥવਿਸਯਤਾਯ ਏવੇਤਂ ਪੁਥੁવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ ‘‘ਬਹੁਕੇ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વਕ੍ਖਮਾਨਂ વਿਸੇਸਂ ਜੋਤੇਤਿ। ਸੁਤ੍વਾਤਿ ਮਨ੍ਧਾਤੁਮਹਾਰਾਜਸ੍ਸ ਆਨੁਭਾવਦਸ੍ਸਨਾਨੁਸਾਰੇਨ ਪਰਮ੍ਪਰਾਨੁਗਤਂ ਕਥਂ ਸੁਤ੍વਾ। ਅਨੁਸਂਯਾਯਨ੍ਤੇਨਾਤਿ ਅਨੁવਿਚਰਨ੍ਤੇਨ। ਏਤੇਸਂ ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਚਨ੍ਦਿਮਸੂਰਿਯਮੁਖੇਨ ਚਾਤੁਮਹਾਰਾਜਿਕਭવਨਮਾਹ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਅਗਮਾਸੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਸੋਤਿ ਮਨ੍ਧਾਤੁਮਹਾਰਾਜਾ। ਤਨ੍ਤਿ ਚਾਤੁਮਹਾਰਾਜਿਕਰਜ੍ਜਂ। ਗਹੇਤ੍વਾਤਿ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤ੍વਾ। ਪੁਨ ਪੁਚ੍ਛਿ ਪਰਿਣਾਯਕਰਤਨਂ।

    95.Janapadinoti janapadavanto, janapadassa vā issarasāmino rājakumārā gottavasena kurū nāma. Tesaṃ nivāso yadi eko janapado, kathaṃ bahuvacananti āha ‘‘ruḷhisaddenā’’ti. Akkharacintakā hi īdisesu ṭhānesu yutte viya īdisaliṅgavacanāni icchanti. Ayamettha ruḷhi yathā aññatthāpi ‘‘aṅgesu viharati, mallesu viharatī’’ti ca. Tabbisesanepi janapadasadde jātisadde ekavacanameva. Aṭṭhakathācariyā panāti pana-saddo visesatthajotano, tena ‘‘puthuatthavisayatāya evetaṃ puthuvacana’’nti ‘‘bahuke panā’’tiādinā vakkhamānaṃ visesaṃ joteti. Sutvāti mandhātumahārājassa ānubhāvadassanānusārena paramparānugataṃ kathaṃ sutvā. Anusaṃyāyantenāti anuvicarantena. Etesaṃ ṭhānanti candimasūriyamukhena cātumahārājikabhavanamāha. Tenāha ‘‘tattha agamāsī’’tiādi. Soti mandhātumahārājā. Tanti cātumahārājikarajjaṃ. Gahetvāti sampaṭicchitvā. Puna pucchi pariṇāyakaratanaṃ.

    ਦੋવਾਰਿਕਭੂਮਿਯਂ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਸੁਧਮ੍ਮਾਯ ਦੇવਸਭਾਯ, ਦੇવਪੁਰਸ੍ਸ ਚ ਚਤੂਸੁ ਦ੍વਾਰੇਸੁ ਆਰਕ੍ਖਾਯ ਅਧਿਗਤਤ੍ਤਾ। ‘‘ਦਿਬ੍ਬਰੁਕ੍ਖਸਹਸ੍ਸਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤ’’ਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ‘‘ਚਿਤ੍ਤਲਤਾવਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁਪਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ।

    Dovārikabhūmiyaṃ tiṭṭhanti sudhammāya devasabhāya, devapurassa ca catūsu dvāresu ārakkhāya adhigatattā. ‘‘Dibbarukkhasahassapaṭimaṇḍita’’nti idaṃ ‘‘cittalatāvana’’ntiādīsupi yojetabbaṃ.

    ਪਥવਿਯਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾਸੀਤਿ ਭਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਪਥવਿਯਾ ਆਸਨ੍ਨਟ੍ਠਾਨੇ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਨ ਹਿ ਚਕ੍ਕਰਤਨਂ ਭੂਮਿਯਂ ਪਤਤਿ, ਤਥਾਠਿਤਞ੍ਚ ਨਚਿਰਸ੍ਸੇવ ਅਨ੍ਤਰਧਾਯਿ ਤੇਨਤ੍ਤਭਾવੇਨ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਇਸ੍ਸਰਿਯਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ। ‘‘ਚਿਰਤਰਂ ਕਾਲਂ ਠਤ੍વਾ’’ਤਿ ਅਪਰੇ। ਰਾਜਾ ਏਕਕੋવ ਅਗਮਾਸਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਆਨੁਭਾવੇਨ। ਮਨੁਸ੍ਸਭਾવੋਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸਗਨ੍ਧਸਰੀਰਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦਾਦਿਮਨੁਸ੍ਸਭਾવੋ। ਪਾਤੁਰਹੋਸੀਤਿ ਦੇવਲੋਕੇ ਪવਤ੍ਤਿવਿਪਾਕਦਾਯਿਨੋ ਅਪਰਾਪਰਿਯਾਯ વੇਦਨੀਯਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਤੋਕਾਸਤ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬਦਾ ਸੋਲ਼ਸવਸ੍ਸੁਦ੍ਦੇਸਿਕਤਾ ਮਾਲਾਮਿਲਾਯਨਾਦਿ ਦਿਬ੍ਬਭਾવੋ ਪਾਤੁਰਹੋਸਿ। ਤਦਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਅਸਙ੍ਖੇਯ੍ਯਾਯੁਕਤਾਯ ਸਕ੍ਕਰਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾ। ‘‘ਕਿਂ ਮੇ ਇਮਿਨਾ ਉਪਦ੍ਧਰਜ੍ਜੇਨਾ’’ਤਿ ਅਤ੍ਰਿਚ੍ਛਤਾਯ ਅਤਿਤ੍ਤੋવ। ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕੇ ਉਤੁਨੋ ਕਕ੍ਖਲ਼ਤਾਯ વਾਤਾਤਪੇਨ ਫੁਟ੍ਠਗਤ੍ਤੋ ਕਾਲਮਕਾਸਿ।

    Pathaviyaṃ patiṭṭhāsīti bhassitvā pathaviyā āsannaṭṭhāne aṭṭhāsi. Na hi cakkaratanaṃ bhūmiyaṃ patati, tathāṭhitañca nacirasseva antaradhāyi tenattabhāvena cakkavattiissariyassa abhāvato. ‘‘Cirataraṃ kālaṃ ṭhatvā’’ti apare. Rājā ekakova agamāsi attano ānubhāvena. Manussabhāvoti manussagandhasarīranissandādimanussabhāvo. Pāturahosīti devaloke pavattivipākadāyino aparāpariyāya vedanīyassa kammassa katokāsattā sabbadā soḷasavassuddesikatā mālāmilāyanādi dibbabhāvo pāturahosi. Tadā manussānaṃ asaṅkheyyāyukatāya sakkarajjaṃ kāretvā. ‘‘Kiṃ me iminā upaddharajjenā’’ti atricchatāya atittova. Manussaloke utuno kakkhaḷatāya vātātapena phuṭṭhagatto kālamakāsi.

    ਅવਯવੇਸੁ ਸਿਦ੍ਧੋ વਿਸੇਸੋ ਸਮੁਦਾਯਸ੍ਸ વਿਸੇਸਕੋ ਹੋਤੀਤਿ ਏਕਮ੍ਪਿ ਰਟ੍ਠਂ ਬਹੁવਚਨੇਨ વੋਹਰਿਯਤਿ।

    Avayavesu siddho viseso samudāyassa visesako hotīti ekampi raṭṭhaṃ bahuvacanena vohariyati.

    ਦ-ਕਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥਂ વਣ੍ਣਯਨ੍ਤਿ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਨਯੇਨ। ਕਮ੍ਮਾਸੋਤਿ ਕਮ੍ਮਾਸਪਾਦੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਉਤ੍ਤਰਪਦਲੋਪੇਨ ਯਥਾ ‘‘ਰੂਪਭવੋ ਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ। ਕਥਂ ਪਨ ਸੋ ‘‘ਕਮ੍ਮਾਸਪਾਦੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਸ੍ਸ ਕਿਰਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਦਮਿਤੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕੀਦਿਸਂ ਦਮਨਂ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਪੋਰਿਸਾਦਭਾવਤੋ ਪਟਿਸੇਧਿਤੋ’’ਤਿ। ‘‘ਇਮੇ ਪਨ ਥੇਰਾਤਿ ਮਜ੍ਝਿਮਭਾਣਕਾ’’ਤਿ ਕੇਚਿ। ਅਪਰੇ ਪਨ ‘‘ਅਟ੍ਠਕਥਾਚਰਿਯਾ’’ਤਿ, ‘‘ਦੀਘਭਾਣਕਾ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਉਭਯਥਾਪਿ ਚੂਲ਼ਕਮ੍ਮਾਸਦਮ੍ਮਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਤਥਾ વਦਨ੍ਤਿ। ਯਕ੍ਖਿਨਿਪੁਤ੍ਤੋ ਹਿ ਕਮ੍ਮਾਸਪਾਦੋ ਅਲੀਨਸਤ੍ਤੁਕੁਮਾਰਕਾਲੇ (ਚਰਿਯਾ॰ ੨.੭੫) ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੇਨ ਤਤ੍ਥ ਦਮਿਤੋ। ਸੁਤਸੋਮਕਾਲੇ (ਜਾ॰ ੨.੨੧.੩੭੧) ਪਨ ਬਾਰਾਣਸਿਰਾਜਾ ਪੋਰਿਸਾਦਭਾવਪਟਿਸੇਧਨੇਨ ਯਤ੍ਥ ਦਮਿਤੋ, ਤਂ ਮਹਾਕਮ੍ਮਾਸਦਮ੍ਮਂ ਨਾਮ। ‘‘ਪੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਅਤ੍ਰਜੋ’’ਤਿ વਚਨਂ ਓਰਸਪੁਤ੍ਤਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ।

    Da-kārena atthaṃ vaṇṇayanti niruttinayena. Kammāsoti kammāsapādo vuccati uttarapadalopena yathā ‘‘rūpabhavo rūpa’’nti. Kathaṃ pana so ‘‘kammāsapādo’’ti vuccatīti āha ‘‘tassa kirā’’tiādi. Damitoti ettha kīdisaṃ damanaṃ adhippetanti āha ‘‘porisādabhāvato paṭisedhito’’ti. ‘‘Ime pana therāti majjhimabhāṇakā’’ti keci. Apare pana ‘‘aṭṭhakathācariyā’’ti, ‘‘dīghabhāṇakā’’ti vadanti. Ubhayathāpi cūḷakammāsadammaṃ sandhāya tathā vadanti. Yakkhiniputto hi kammāsapādo alīnasattukumārakāle (cariyā. 2.75) bodhisattena tattha damito. Sutasomakāle (jā. 2.21.371) pana bārāṇasirājā porisādabhāvapaṭisedhanena yattha damito, taṃ mahākammāsadammaṃ nāma. ‘‘Putto’’ti vatvā ‘‘atrajo’’ti vacanaṃ orasaputtabhāvadassanatthaṃ.

    ਯੇਹਿ ਆવਸਿਤਪ੍ਪਦੇਸੋ ‘‘ਕੁਰੁਰਟ੍ਠ’’ਨ੍ਤਿ ਨਾਮਂ ਲਭਿ, ਤੇ ਉਤ੍ਤਰਕੁਰੁਤੋ ਆਗਤਮਨੁਸ੍ਸਾ ਤਤ੍ਥ ਰਕ੍ਖਿਤਨਿਯਾਮੇਨੇવ ਪਞ੍ਚ ਸੀਲਾਨਿ ਰਕ੍ਖਿਂਸੁ। ਤੇਸਂ ਦਿਟ੍ਠਾਨੁਗਤਿਯਾ ਪਚ੍ਛਿਮਜਨਤਾਤਿ ਸੋ ਦੇਸਧਮ੍ਮવਸੇਨ ਅવਿਚ੍ਛੇਦਤੋ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੋ ਕੁਰੁવਤ੍ਤਧਮ੍ਮੋਤਿ ਪਞ੍ਞਾਯਿਤ੍ਥ। ਅਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥੋ ਕੁਰੁਧਮ੍ਮਜਾਤਕੇਨ ਦੀਪੇਤਬ੍ਬੋ। ਸੋ ਅਪਰਭਾਗੇ ਪਠਮਂ ਯਤ੍ਥ ਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠੋ ਜਾਤੋ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਕੁਰੁਰਟ੍ਠવਾਸੀਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਤ੍ਥ ਭਗવਤੋ વਸਨੋਕਾਸਭੂਤੋ ਕੋਚਿ વਿਹਾਰੋ ਨ ਹੋਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਕੇવਲਂ ਗੋਚਰਗਾਮਕਿਤ੍ਤਨਂ ਨਿਦਾਨਕਥਾਯ ਪਕਤਿ ਯਥਾ ਤਂ ਸਕ੍ਕੇਸੁ વਿਹਰਤਿ ਦੇવਦਹਂ ਨਾਮ ਸਕ੍ਯਾਨਂ ਨਿਗਮੋਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅવਸਨੋਕਾਸਤੋ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।

    Yehi āvasitappadeso ‘‘kururaṭṭha’’nti nāmaṃ labhi, te uttarakuruto āgatamanussā tattha rakkhitaniyāmeneva pañca sīlāni rakkhiṃsu. Tesaṃ diṭṭhānugatiyā pacchimajanatāti so desadhammavasena avicchedato pavattamāno kuruvattadhammoti paññāyittha. Ayañca attho kurudhammajātakena dīpetabbo. So aparabhāge paṭhamaṃ yattha saṃkiliṭṭho jāto, taṃ dassetuṃ ‘‘kururaṭṭhavāsīna’’ntiādi vuttaṃ. Yattha bhagavato vasanokāsabhūto koci vihāro na hoti, tattha kevalaṃ gocaragāmakittanaṃ nidānakathāya pakati yathā taṃ sakkesu viharati devadahaṃ nāma sakyānaṃ nigamoti imamatthaṃ dassento ‘‘avasanokāsato’’tiādimāha.

    ‘‘ਆਯਸ੍ਮਾ’’ਤਿ વਾ ‘‘ਦੇવਾਨਂ ਪਿਯਾ’’ਤਿ વਾ ‘‘ਤਤ੍ਰ ਭવ’’ਨ੍ਤਿ વਾ ਪਿਯਸਮੁਦਾਹਾਰੋ ਏਸੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਆਯਸ੍ਮਾਤਿ ਪਿਯવਚਨਮੇਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਯਿਦਂ ਪਿਯવਚਨਂ ਗਰੁਗਾਰવવਸੇਨ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਗਾਰવવਚਨਮੇਤ’’ਨ੍ਤਿ।

    ‘‘Āyasmā’’ti vā ‘‘devānaṃ piyā’’ti vā ‘‘tatra bhava’’nti vā piyasamudāhāro esoti āha ‘‘āyasmāti piyavacanameta’’nti. Tayidaṃ piyavacanaṃ garugāravavasena vuccatīti āha ‘‘gāravavacanameta’’nti.

    ਅਤਿਦੂਰਅਚ੍ਚਾਸਨ੍ਨવਜ੍ਜਨੇਨ ਨਾਤਿਦੂਰਨਾਚ੍ਚਾਸਨ੍ਨਂ ਨਾਮ ਗਹਿਤਂ, ਤਂ ਪਨ ਅવਕਂਸਤੋ ਉਭਿਨ੍ਨਂ ਪਸਾਰਿਤਹਤ੍ਥਾਨਂ ਸਙ੍ਘਟ੍ਟਨੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਚਕ੍ਖੁਂ ਆਹਚ੍ਚ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ ਹੋਤਿ, ਤੇਨਾਪਿ ਅਗਾਰવਮੇવ ਕਤਂ ਹੋਤਿ। ਗੀવਂ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਤ੍વਾਤਿ ਪਰਿવਤ੍ਤਨવਸੇਨ ਗੀવਂ ਪਸਾਰੇਤ੍વਾ।

    Atidūraaccāsannavajjanena nātidūranāccāsannaṃ nāma gahitaṃ, taṃ pana avakaṃsato ubhinnaṃ pasāritahatthānaṃ saṅghaṭṭanena veditabbaṃ. Cakkhunā cakkhuṃ āhacca daṭṭhabbaṃ hoti, tenāpi agāravameva kataṃ hoti. Gīvaṃ parivattetvāti parivattanavasena gīvaṃ pasāretvā.

    ਕੁਲਸਙ੍ਗਹਤ੍ਥਾਯਾਤਿ ਕੁਲਾਨੁਦ੍ਦਯਤਾવਸੇਨ ਕੁਲਾਨਂ ਅਨੁਗ੍ਗਣ੍ਹਨਤ੍ਥਾਯ ਸਹਸ੍ਸਭਣ੍ਡਿਕਂ ਨਿਕ੍ਖਿਪਨ੍ਤੋ વਿਯ ਭਿਕ੍ਖਪਟਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨੇਨ ਤੇਸਂ ਮਹਤੋ ਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਨ੍ਦਸ੍ਸ ਜਨਨੇਨ। ਪਟਿਸਮ੍ਮਜ੍ਜਿਤ੍વਾਤਿ ਅਨ੍ਤੇવਾਸਿਕੇਹਿ ਸਮ੍ਮਜ੍ਜਨਟ੍ਠਾਨਂ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਕਾਰਿਤਾਯ ਪੁਨ ਸਮ੍ਮਜ੍ਜਿਤ੍વਾ। ਤਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਨ੍ਤਿ ‘‘ਆਦਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਅਨ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਚਤੁਰਾਕਾਰੂਪਸਞ੍ਹਿਤੇ ਤਯੋ વਾਰੇ, ਤੇਨਸ੍ਸ ਦ੍વਾਦਸਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਸਮ੍ਮਸਿਤਭਾવਮਾਹ।

    Kulasaṅgahatthāyāti kulānuddayatāvasena kulānaṃ anuggaṇhanatthāya sahassabhaṇḍikaṃ nikkhipanto viya bhikkhapaṭiggaṇhanena tesaṃ mahato puññābhisandassa jananena. Paṭisammajjitvāti antevāsikehi sammajjanaṭṭhānaṃ sakkaccakāritāya puna sammajjitvā. Tikkhattunti ‘‘ādito paṭṭhāya anta’’ntiādinā vuttacaturākārūpasañhite tayo vāre, tenassa dvādasakkhattuṃ sammasitabhāvamāha.

    ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਭਗવਤੋ ਗਮ੍ਭੀਰਭਾવੇਨੇવ ਕਥਿਤਤ੍ਤਾ ਸੇਸਬੁਦ੍ਧੇਹਿਪਿ ਏવਮੇવ ਕਥਿਤੋਤਿ ਧਮ੍ਮਨ੍વਯੇ ਠਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਬ੍ਬਬੁਦ੍ਧੇਹਿ…ਪੇ॰… ਕਥਿਤੋ’’ਤਿ। ਸਾਲਿਨ੍ਦਨ੍ਤਿ ਸਪਰਿਭਣ੍ਡਂ। ‘‘ਸਿਨੇਰੁਂ ਉਕ੍ਖਿਪਨ੍ਤੋ વਿਯਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਤਾਦਿਸਾਯ ਦੇਸਨਾਯ ਸੁਦੁਕ੍ਕਰਭਾવਮਾਹ। ਸੁਤ੍ਤਮੇવ ‘‘ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਕਥ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ ਧਮ੍ਮਕ੍ਖਨ੍ਧਭਾવਤੋ। ਯਥਾ વਿਨਯਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿਭੂਮਨ੍ਤਰਸਮਯਨ੍ਤਰਾਨਂ વਿਜਾਨਨਂ ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣਂ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞਾਣਸ੍ਸੇવ વਿਸਯੋ, ਏવਂ ਅਨ੍ਤਦ੍વਯવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕਾਰਕવੇਦਕਰਹਿਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਾਕਾਰਸ੍ਸ વਿਭਜਨਂ ਪੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਬੁਦ੍ਧਾਨਞ੍ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਤਤ੍ਥ ਠਾਨਾਨੀਤਿ ਕਾਰਣਾਨਿ। ਗਜ੍ਜਿਤਂ ਮਹਨ੍ਤਂ ਹੋਤੀਤਿ ਤਂ ਦੇਸੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸੇવ ਅਨੇਕવਿਧਤਾਯ, ਦੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤਾਯ ਚ ਨਾਨਾਨਯੇਹਿ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਂ ਦੇਸਨਾਗਜ੍ਜਿਤਂ ਮਹਨ੍ਤਂ વਿਪੁਲਂ, ਬਹੁਭੇਦਞ੍ਚ ਹੋਤਿ। ਞਾਣਂ ਅਨੁਪવਿਸਤੀਤਿ ਤਤੋ ਏવ ਦੇਸਨਾਞਾਣਂ ਦੇਸੇਤਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇ વਿਭਾਗਸੋ ਕੁਰੁਮਾਨਂ ਅਨੁ ਅਨੁ ਪવਿਸਤਿ, ਤੇਨ ਅਨੁਪવਿਸ੍ਸ ਠਿਤਂ વਿਯ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਬੁਦ੍ਧਞਾਣਸ੍ਸ ਮਹਨ੍ਤਭਾવੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿ ਏવਂવਿਧਸ੍ਸ ਨਾਮ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਦੇਸਕਂ, ਪਟਿવੇਧਕਞ੍ਚਾਤਿ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਦੇਸਨਾਞਾਣਸ੍ਸ, ਪਟਿવੇਧਞਾਣਸ੍ਸ ਚ ਉਲ਼ਾਰਭਾવੋ ਪਾਕਟੋ ਹੋਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ‘‘ਸਬ੍ਬਂ વਚੀਕਮ੍ਮਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਞਾਣਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਂ ਞਾਣਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ (ਮਹਾਨਿ॰ ੬੯, ੧੬੯; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ੮੫; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੩.੫; ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੧੪) વਚਨਤੋ ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਭਗવਤੋ ਦੇਸਨਾ ਞਾਣਰਹਿਤਾ ਨਤ੍ਥਿ, ਸੀਹਸਮਾਨવੁਤ੍ਤਿਤਾਯ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਸਮਾਨਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ। ਦੇਸੇਤਬ੍ਬવਸੇਨ ਪਨ ਦੇਸਨਾ વਿਸੇਸਤੋ ਞਾਣੇਨ ਅਨੁਪવਿਟ੍ਠਾ, ਗਮ੍ਭੀਰਤਰਾ ਚ ਹੋਤੀਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਕਥਂ ਪਨ વਿਨਯਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਂ ਪਤ੍વਾ ਦੇਸਨਾ ਤਿਲਕ੍ਖਣਬ੍ਭਾਹਤਾ ਸੁਞ੍ਞਤਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਾ ਹੋਤੀਤਿ? ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਸਨ੍ਨਿਸਿਨ੍ਨਪਰਿਸਾਯ ਅਜ੍ਝਾਸਯਾਨੁਰੂਪਂ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਾ ਦੇਸਨਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਅਨਿਚ੍ਚਤਾਦਿવਿਭਾવਨਂ, ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਤ੍ਤਤ੍ਤਨਿਯਤਾਭਾવਪ੍ਪਕਾਸਨਞ੍ਚ ਹੋਤਿ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਅਨੇਕਪਰਿਯਾਯੇਨ ਧਮ੍ਮਿਂ ਕਥਂ ਕਤ੍વਾ’’ਤਿਆਦਿ।

    Amhākaṃ bhagavato gambhīrabhāveneva kathitattā sesabuddhehipi evameva kathitoti dhammanvaye ṭhatvā vuttaṃ ‘‘sabbabuddhehi…pe… kathito’’ti. Sālindanti saparibhaṇḍaṃ. ‘‘Sineruṃ ukkhipantoviyā’’ti iminā tādisāya desanāya sudukkarabhāvamāha. Suttameva ‘‘suttantakatha’’nti āha dhammakkhandhabhāvato. Yathā vinayapaṇṇattibhūmantarasamayantarānaṃ vijānanaṃ anaññasādhāraṇaṃ sabbaññutañāṇasseva visayo, evaṃ antadvayavinimuttassa kārakavedakarahitassa paccayākārassa vibhajanaṃ pīti dassetuṃ ‘‘buddhānañhī’’tiādi āraddhaṃ. Tattha ṭhānānīti kāraṇāni. Gajjitaṃ mahantaṃ hotīti taṃ desetabbasseva anekavidhatāya, duviññeyyatāya ca nānānayehi pavattamānaṃ desanāgajjitaṃ mahantaṃ vipulaṃ, bahubhedañca hoti. Ñāṇaṃ anupavisatīti tato eva desanāñāṇaṃ desetabbadhamme vibhāgaso kurumānaṃ anu anu pavisati, tena anupavissa ṭhitaṃ viya hotīti attho. Buddhañāṇassa mahantabhāvo paññāyatīti evaṃvidhassa nāma dhammassa desakaṃ, paṭivedhakañcāti buddhānaṃ desanāñāṇassa, paṭivedhañāṇassa ca uḷārabhāvo pākaṭo hoti. Ettha ca kiñcāpi ‘‘sabbaṃ vacīkammaṃ buddhassa bhagavato ñāṇapubbaṅgamaṃ ñāṇānuparivatta’’nti (mahāni. 69, 169; cūḷani. 85; paṭi. ma. 3.5; netti. 14) vacanato sabbāpi bhagavato desanā ñāṇarahitā natthi, sīhasamānavuttitāya sabbattha samānappavatti. Desetabbavasena pana desanā visesato ñāṇena anupaviṭṭhā, gambhīratarā ca hotīti daṭṭhabbaṃ. Kathaṃ pana vinayapaññattiṃ patvā desanā tilakkhaṇabbhāhatā suññatapaṭisaṃyuttā hotīti? Tatthāpi sannisinnaparisāya ajjhāsayānurūpaṃ pavattamānā desanā saṅkhārānaṃ aniccatādivibhāvanaṃ, sabbadhammānaṃ attattaniyatābhāvappakāsanañca hoti. Tenevāha ‘‘anekapariyāyena dhammiṃ kathaṃ katvā’’tiādi.

    ਆਪਜ੍ਜਾਤਿ ਪਤ੍વਾ ਯਥਾ ਞਾਣਕੋਞ੍ਚਨਾਦਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤਿ, ਏવਂ ਪਾਪੁਣਿਤ੍વਾ।

    Āpajjāti patvā yathā ñāṇakoñcanādaṃ vissajjeti, evaṃ pāpuṇitvā.

    ਪਮਾਣਾਤਿਕ੍ਕਮੇਤਿ ਅਪਰਿਮਾਣਤ੍ਥੇ ‘‘ਯਾવਞ੍ਚਿਦਂ ਤੇਨ ਭਗવਤਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੪) વਿਯ। ਅਪਰਿਮੇਯ੍ਯਭਾવਜੋਤਨੋ ਹਿ ਅਯਂ ਯਾવ-ਸਦ੍ਦੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਤਿਗਮ੍ਭੀਰੋ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ। ਅવਭਾਸਤੀਤਿ ਞਾਯਤਿ ਉਪਟ੍ਠਾਤਿ। ਞਾਣਸ੍ਸ ਤਥਾ ਉਪਟ੍ਠਾਨਞ੍ਹਿ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਦਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਨਨੁ ਏਸ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੋ ਏਕਨ੍ਤਗਮ੍ਭੀਰੋવ, ਤਤ੍ਥ ਕਸ੍ਮਾ ਗਮ੍ਭੀਰਾવਭਾਸਤਾ ਜੋਤਿਤਾਤਿ? ਸਚ੍ਚਮੇਤਂ, ਏਕਨ੍ਤਗਮ੍ਭੀਰਤਾਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਮੇવ ਪਨਸ੍ਸ ਗਮ੍ਭੀਰਾવਭਾਸਗ੍ਗਹਣਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਲਬ੍ਭਮਾਨਂ ਚਤੁਕੋਟਿਕਂ ਬ੍ਯਤਿਰੇਕਮੁਖੇਨ ਨਿਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਤਂ ਏવਸ੍ਸ ਏਕਨ੍ਤਗਮ੍ਭੀਰਤਂ વਿਭਾવੇਤੁਂ ‘‘ਏਕਞ੍ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਏਤਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅਗਮ੍ਭੀਰੋ, ਅਗਮ੍ਭੀਰਾવਭਾਸੋ ਚਾਤਿ ਏਤਂ ਦ੍વਯਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਤੇਨ ਯਥਾਦਸ੍ਸਿਤੇ ਚਤੁਕੋਟਿਕੇ ਪਚ੍ਛਿਮਾ ਏਕ ਕੋਟਿ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਯਞ੍ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ।

    Pamāṇātikkameti aparimāṇatthe ‘‘yāvañcidaṃ tena bhagavatā’’tiādīsu (dī. ni. 1.4) viya. Aparimeyyabhāvajotano hi ayaṃ yāva-saddo. Tenāha ‘‘atigambhīro attho’’ti. Avabhāsatīti ñāyati upaṭṭhāti. Ñāṇassa tathā upaṭṭhānañhi sandhāya ‘‘dissatī’’ti vuttaṃ. Nanu esa paṭiccasamuppādo ekantagambhīrova, tattha kasmā gambhīrāvabhāsatā jotitāti? Saccametaṃ, ekantagambhīratādassanatthameva panassa gambhīrāvabhāsaggahaṇaṃ. Tasmā aññattha labbhamānaṃ catukoṭikaṃ byatirekamukhena nidassetvā taṃ evassa ekantagambhīrataṃ vibhāvetuṃ ‘‘ekañhī’’tiādi vuttaṃ. Etaṃ natthīti agambhīro, agambhīrāvabhāso cāti etaṃ dvayaṃ natthi, tena yathādassite catukoṭike pacchimā eka koṭi labbhatīti dasseti. Tenāha ‘‘ayañhī’’tiādi.

    ਯੇਹਿ ਗਮ੍ਭੀਰਭਾવੇਹਿ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੋ ‘‘ਗਮ੍ਭੀਰੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤੇ ਚਤੂਹਿ ਉਪਮਾਹਿ ਉਲ੍ਲਿਙ੍ਗੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਭવਗ੍ਗਗ੍ਗਹਣਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਯਥਾ ਭવਗ੍ਗਂ ਹਤ੍ਥਂ ਪਸਾਰੇਤ੍વਾ ਗਹੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਦੂਰਭਾવਤੋ, ਏવਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾਦੀਨਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਦਿਪਚ੍ਚਯਸਮ੍ਭੂਤਸਮੁਦਾਗਤਟ੍ਠੋ ਪਾਕਤਿਕਞਾਣੇਨ ਗਹੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ। ਯਥਾ ਸਿਨੇਰੁਂ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਮਿਞ੍ਜਂ ਪਬ੍ਬਤਰਸਂ ਪਾਕਤਿਕਪੁਰਿਸੇਨ ਨੀਹਰਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ, ਏવਂ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਗਤੇ ਧਮ੍ਮਤ੍ਥਾਦਿਕੇ ਪਾਕਤਿਕਞਾਣੇਨ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ વਿਭਜ੍ਜ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨવਸੇਨ ਜਾਨਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ। ਯਥਾ ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦਂ ਪਾਕਤਿਕਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਬਾਹੁਦ੍વਯੇਨ ਪਧਾਰਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ, ਏવਂ વੇਪੁਲ੍ਲਟ੍ਠੇਨ ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦਸਦਿਸਂ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਂ ਪਾਕਤਿਕਞਾਣੇਨ ਦੇਸਨਾવਸੇਨ ਪਧਾਰਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ। ਯਥਾ ਮਹਾਪਥવਿਂ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਪਾਕਤਿਕਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਪਥવੋਜਂ ਗਹੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ, ਏવਂ ‘‘ਇਤ੍ਥਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਦਯੋ ਸਙ੍ਖਾਰਾਦੀਨਂ ਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਤੇਸਂ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਪਾਕਤਿਕਞਾਣੇਨ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਗਹੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾਤਿ। ਏવਂ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਗਮ੍ਭੀਰਤਾવਸੇਨ ਚਤਸ੍ਸੋ ਉਪਮਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ। ਪਾਕਤਿਕਞਾਣવਸੇਨ ਚਾਯਮਤ੍ਥਯੋਜਨਾ ਕਤਾ ਦਿਟ੍ਠਸਚ੍ਚਾਨਂ ਤਤ੍ਥ ਪਟਿવੇਧਸਭਾવਤੋ, ਤਥਾਪਿ ਯਸ੍ਮਾ ਸਾવਕਾਨਂ, ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾਨਞ੍ਚ ਤਤ੍ਥ ਸਪ੍ਪਦੇਸਮੇવ ਞਾਣਂ, ਬੁਦ੍ਧਾਨਂਯੇવ ਨਿਪ੍ਪਦੇਸਂ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਬੁਦ੍ਧવਿਸਯਂ ਪਞ੍ਹ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ।

    Yehi gambhīrabhāvehi paṭiccasamuppādo ‘‘gambhīro’’ti vuccati, te catūhi upamāhi ulliṅgento ‘‘bhavaggaggahaṇāyā’’tiādimāha. Yathā bhavaggaṃ hatthaṃ pasāretvā gahetuṃ na sakkā dūrabhāvato, evaṃ saṅkhārādīnaṃ avijjādipaccayasambhūtasamudāgataṭṭho pākatikañāṇena gahetuṃ na sakkā. Yathā sineruṃ bhinditvā miñjaṃ pabbatarasaṃ pākatikapurisena nīharituṃ na sakkā, evaṃ paṭiccasamuppādagate dhammatthādike pākatikañāṇena bhinditvā vibhajja paṭivijjhanavasena jānituṃ na sakkā. Yathā mahāsamuddaṃ pākatikapurisassa bāhudvayena padhārituṃ na sakkā, evaṃ vepullaṭṭhena mahāsamuddasadisaṃ paṭiccasamuppādaṃ pākatikañāṇena desanāvasena padhārituṃ na sakkā. Yathā mahāpathaviṃ parivattetvā pākatikapurisassa pathavojaṃ gahetuṃ na sakkā, evaṃ ‘‘itthaṃ avijjādayo saṅkhārādīnaṃ paccayā hontī’’ti tesaṃ paccayabhāvo pākatikañāṇena nīharitvā gahetuṃ na sakkāti. Evaṃ catubbidhagambhīratāvasena catasso upamā yojetabbā. Pākatikañāṇavasena cāyamatthayojanā katā diṭṭhasaccānaṃ tattha paṭivedhasabhāvato, tathāpi yasmā sāvakānaṃ, paccekabuddhānañca tattha sappadesameva ñāṇaṃ, buddhānaṃyeva nippadesaṃ, tasmā vuttaṃ ‘‘buddhavisayaṃ pañha’’ntiādi.

    ਉਸ੍ਸਾਦੇਨ੍ਤੋਤਿ ਪਞ੍ਞਾਯ ਉਕ੍ਕਂਸੇਨ੍ਤੋ, ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਪਸਾਦੇਨ੍ਤੋਤਿ ਨਿਬ੍ਭਚ੍ਛਨ੍ਤੋ, ਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Ussādentoti paññāya ukkaṃsento, uggaṇhantoti attho. Apasādentoti nibbhacchanto, niggaṇhantoti attho.

    ਉਸ੍ਸਾਦਨਾવਣ੍ਣਨਾ

    Ussādanāvaṇṇanā

    ਤੇਨਾਤਿ ਮਹਾਪਞ੍ਞਾਭਾવੇਨ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਥੇਰਸ੍ਸ ਸਤਿਪਿ ਉਤ੍ਤਾਨਭਾવੇ, ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਸ੍ਸਅਞ੍ਞੇਸਂ ਗਮ੍ਭੀਰਭਾવੇ। ਸੁਭੋਜਨਰਸਪੁਟ੍ਠਸ੍ਸਾਤਿ ਸੁਨ੍ਦਰੇਨ ਭੋਜਨਰਸੇਨ ਪੋਸਿਤਸ੍ਸ। ਕਤਯੋਗਸ੍ਸਾਤਿ ਨਿਬਦ੍ਧਪਯੋਗੇਨ ਕਤਪਰਿਚਯਸ੍ਸ। ਮਲ੍ਲਪਾਸਾਣਨ੍ਤਿ ਮਲ੍ਲੇਹਿ ਮਹਬ੍ਬਲੇਹੇવ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤਬ੍ਬਪਾਸਾਣਂ। ਕੁਹਿਂ ਇਮਸ੍ਸ ਭਾਰਿਯਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਕਸ੍ਮਿਂ ਪਸ੍ਸੇ ਇਮਸ੍ਸ ਪਾਸਾਣਸ੍ਸ ਗਰੁਤਰਪ੍ਪਦੇਸੋਤਿ ਤਸ੍ਸ ਸਲ੍ਲਹੁਕਭਾવਂ ਦੀਪੇਨ੍ਤੋ વਦਤਿ।

    Tenāti mahāpaññābhāvena. Tatthāti therassa satipi uttānabhāve, paṭiccasamuppādassaaññesaṃ gambhīrabhāve. Subhojanarasapuṭṭhassāti sundarena bhojanarasena positassa. Katayogassāti nibaddhapayogena kataparicayassa. Mallapāsāṇanti mallehi mahabbaleheva ukkhipitabbapāsāṇaṃ. Kuhiṃ imassa bhāriyaṭṭhānanti kasmiṃ passe imassa pāsāṇassa garutarappadesoti tassa sallahukabhāvaṃ dīpento vadati.

    ਤਿਮਿਰਪਿਙ੍ਗਲੇਨੇવ ਦੀਪੇਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਮਹਾવਿਪ੍ਫਾਰਭਾવਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤਸ੍ਸ ਕਿਰਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਪਕ੍ਕੁਥਤੀਤਿ ਪਕ੍ਕੁਥਨ੍ਤਂ વਿਯ ਪਰਿવਤ੍ਤਤਿ ਪਰਿਤੋ વਿવਤ੍ਤਤਿ। ਲਕ੍ਖਣવਚਨਞ੍ਹੇਤਂ। ਪਿਟ੍ਠਿਯਂ ਸਕਲਿਨਪਦਕਾਪਿਟ੍ਠਂ। ਕਾਯੂਪਪਨ੍ਨਸ੍ਸਾਤਿ ਮਹਤਾ ਕਾਯੇਨ ਉਪੇਤਸ੍ਸ, ਮਹਾਕਾਯਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Timirapiṅgaleneva dīpenti tassa mahāvipphārabhāvato. Tenāha ‘‘tassa kirā’’tiādi. Pakkuthatīti pakkuthantaṃ viya parivattati parito vivattati. Lakkhaṇavacanañhetaṃ. Piṭṭhiyaṃ sakalinapadakāpiṭṭhaṃ. Kāyūpapannassāti mahatā kāyena upetassa, mahākāyassāti attho.

    ਪਿਞ੍ਛવਟ੍ਟੀਤਿ ਪਿਞ੍ਛਕਲਾਪੋ। ਸੁਪਣ੍ਣવਾਤਨ੍ਤਿ ਨਾਗਗ੍ਗਹਣਾਦੀਸੁ ਪਕ੍ਖਪਪ੍ਫੋਟਨવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕવਾਤਂ।

    Piñchavaṭṭīti piñchakalāpo. Supaṇṇavātanti nāgaggahaṇādīsu pakkhapapphoṭanavasena uppajjanakavātaṃ.

    ਪੁਬ੍ਬੂਪਨਿਸ੍ਸਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Pubbūpanissayasampattikathāvaṇṇanā

    ‘‘ਪੁਬ੍ਬੂਪਨਿਸ੍ਸਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠਕਾਰਣਾਨਿ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ વਿવਰਿਤੁਂ ‘‘ਇਤੋ ਕਿਰਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਇਤੋਤਿ ਇਤੋ ਕਪ੍ਪਤੋ । ਸਤਸਹਸ੍ਸਿਮੇਤਿ ਸਤਸਹਸ੍ਸਮੇ। ਹਂਸਾવਤੀ ਨਾਮ ਨਗਰਂ ਅਹੋਸਿ ਜਾਤਨਗਰਂ। ਧੁਰਪਤ੍ਤਾਨੀਤਿ ਬਾਹਿਰਪਤ੍ਤਾਨਿ, ਯਾਨਿ ਦੀਘਤਮਾਨਿ।

    ‘‘Pubbūpanissayasampattiyā’’tiādinā uddiṭṭhakāraṇāni vitthārato vivarituṃ ‘‘ito kirā’’tiādi vuttaṃ. Tattha itoti ito kappato . Satasahassimeti satasahassame. Haṃsāvatī nāma nagaraṃ ahosi jātanagaraṃ. Dhurapattānīti bāhirapattāni, yāni dīghatamāni.

    ਕਨਿਟ੍ਠਭਾਤਾਤਿ વੇਮਾਤਿਕਭਾਤਾ ਕਨਿਟ੍ਠੋ ਯਥਾ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਭਗવਤੋ ਨਨ੍ਦਤ੍ਥੇਰੋ। ਬੁਦ੍ਧਾਨਞ੍ਹਿ ਸਹੋਦਰਾ ਭਾਤਰੋ ਨਾਮ ਨ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਕਥਂ ਜੇਟ੍ਠਾ ਤਾવ ਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਕਨਿਟ੍ਠਾਨਂ ਪਨ ਅਸਮ੍ਭવੋ ਏવ। ਭੋਗਨ੍ਤਿ વਿਭવਂ। ਉਪਸਨ੍ਤੋਤਿ ਚੋਰਜਨਿਤਸਙ੍ਖੋਭવੂਪਸਮੇਨ ਉਪਸਨ੍ਤੋ ਜਨਪਦੋ।

    Kaniṭṭhabhātāti vemātikabhātā kaniṭṭho yathā amhākaṃ bhagavato nandatthero. Buddhānañhi sahodarā bhātaro nāma na honti. Kathaṃ jeṭṭhā tāva na uppajjanti, kaniṭṭhānaṃ pana asambhavo eva. Bhoganti vibhavaṃ. Upasantoti corajanitasaṅkhobhavūpasamena upasanto janapado.

    ਦ੍વੇ ਸਾਟਕੇ ਨਿવਾਸੇਤ੍વਾਤਿ ਸਾਟਕਦ੍વਯਮੇવ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਾਯਪਰਿਹਾਰਿਕਂ ਕਤ੍વਾ ਇਤਰਂ ਸਬ੍ਬਸਮ੍ਭਾਰਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਮੋਚੇਤ੍વਾ।

    Dve sāṭake nivāsetvāti sāṭakadvayameva attano kāyaparihārikaṃ katvā itaraṃ sabbasambhāraṃ attato mocetvā.

    ਪਤ੍ਤਗ੍ਗਹਣਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਅਨ੍ਤੋਪਕ੍ਖਿਤ੍ਤਉਣ੍ਹਭੋਜਨਤ੍ਤਾ ਅਪਰਾਪਰਂ ਹਤ੍ਥੇ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਤ੍ਤਗ੍ਗਹਣਤ੍ਥਂ। ਉਤ੍ਤਰਿਸਾਟਕਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਉਤ੍ਤਰਿਸਾਟਕਂ। ਏਤਾਨਿ ਪਾਕਟਟ੍ਠਾਨਾਨੀਤਿ ਏਤਾਨਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਨਿ ਭਗવਤੋ ਦੇਸਨਾਯ ਪਾਕਟਾਨਿ ਥੇਰਸ੍ਸ ਪੁਞ੍ਞਕਰਣਟ੍ਠਾਨਾਨਿ।

    Pattaggahaṇatthanti antopakkhittauṇhabhojanattā aparāparaṃ hatthe parivattentassa pattaggahaṇatthaṃ. Uttarisāṭakanti attano uttarisāṭakaṃ. Etānipākaṭaṭṭhānānīti etāni yathāvuttāni bhagavato desanāya pākaṭāni therassa puññakaraṇaṭṭhānāni.

    ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਂ ਗਹੇਤ੍વਾਤਿ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਮਹਾਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਗ੍ਗਹਣਦਿવਸੇ ਏવ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਂ ਗਹੇਤ੍વਾ।

    Paṭisandhiṃgahetvāti amhākaṃ mahābodhisattassa paṭisandhiggahaṇadivase eva paṭisandhiṃ gahetvā.

    ਤਿਤ੍ਥવਾਸਾਦਿવਣ੍ਣਨਾ

    Titthavāsādivaṇṇanā

    ਉਗ੍ਗਹਣਂ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਨਂ। ਸવਨਂ ਅਤ੍ਥਸવਨਂ। ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਨਂ ਗਣ੍ਠਿਟ੍ਠਾਨੇਸੁ ਅਤ੍ਥਪਰਿਪੁਚ੍ਛਨਂ। ਧਾਰਣਂ ਪਾਲ਼ਿਯਾਪਿ ਪਾਲ਼ਿਅਤ੍ਥਸ੍ਸਪਿ ਚਿਤ੍ਤੇ ਠਪਨਂ। ਸਬ੍ਬਞ੍ਚੇਤਂ ਇਧ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦવਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।

    Uggahaṇaṃ pāḷiyā uggaṇhanaṃ. Savanaṃ atthasavanaṃ. Paripucchanaṃ gaṇṭhiṭṭhānesu atthaparipucchanaṃ. Dhāraṇaṃ pāḷiyāpi pāḷiatthassapi citte ṭhapanaṃ. Sabbañcetaṃ idha paṭiccasamuppādavasena veditabbaṃ.

    ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਾਨਞ੍ਚ…ਪੇ॰.. ਉਪਟ੍ਠਾਤਿਤਤ੍ਥ ਸਮ੍ਮੋਹવਿਦ੍ਧਂਸਨੇਨ ‘‘ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਂ, ਸਬ੍ਬਂ ਤਂ ਨਿਰੋਧਧਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੯੮; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੦੮੧; ਮਹਾવ॰ ੧੬; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ੪, ੭, ੮) ਅਤ੍ਤਪਚ੍ਚਕ੍ਖવਸੇਨ ਉਪਟ੍ਠਾਨਤੋ। ਨਾਮਰੂਪਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋਤਿ ਸਹ ਪਚ੍ਚਯੇਨ ਨਾਮਰੂਪਸ੍ਸ ਪਰਿਚ੍ਛਿਜ੍ਜ ਅવਬੋਧੋ।

    Sotāpannānañca…pe... upaṭṭhātitattha sammohaviddhaṃsanena ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti (dī. ni. 1.298; saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 16; cūḷani. 4, 7, 8) attapaccakkhavasena upaṭṭhānato. Nāmarūpaparicchedoti saha paccayena nāmarūpassa paricchijja avabodho.

    ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਗਮ੍ਭੀਰਤਾવਣ੍ਣਨਾ

    Paṭiccasamuppādagambhīratāvaṇṇanā

    ‘‘ਅਤ੍ਥਗਮ੍ਭੀਰਤਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ વਿવਰਿਤੁਂ ‘‘ਤਤ੍ਥਾ’’ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਸਮ੍ਭੂਤਸਮੁਦਾਗਤਟ੍ਠੋਤਿ ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਤੋ ਸਮ੍ਭੂਤਂ ਹੁਤ੍વਾ ਸਹਿਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਚ੍ਚਯਾਨੁਰੂਪਸ੍ਸ ਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸ ਉਦ੍ਧਂ ਉਦ੍ਧਂ ਆਗਤਭਾવੋ, ਅਨੁਪવਤ੍ਤਤ੍ਥੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਸਮ੍ਭੂਤਟ੍ਠੋ ਚ ਸਮੁਦਾਗਤਟ੍ਠੋ ਚ ਸਮ੍ਭੂਤਸਮੁਦਾਗਤਟ੍ਠੋ। ‘‘ਨ ਜਾਤਿਤੋ ਜਰਾਮਰਣਂ ਨ ਹੋਤਿ,’’ ਨ ਚ ਜਾਤਿਂ વਿਨਾ ‘‘ਅਞ੍ਞਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਹਿ ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਸਮ੍ਭੂਤਟ੍ਠੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਇਤ੍ਥਞ੍ਚ ਜਾਤਿਤੋ ਸਮੁਦਾਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਸਮੁਦਾਗਤਟ੍ਠੋ, ਯਾ ਯਾ ਜਾਤਿ ਯਥਾ ਯਥਾ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ, ਤਦਨੁਰੂਪਪਾਤੁਭਾવੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੋ ਅਨੁਪਚਿਤਕੁਸਲਸਮ੍ਭਾਰਾਨਂ ਞਾਣਸ੍ਸ ਤਤ੍ਥ ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਤਾਯ ਅਗਾਧਟ੍ਠੇਨ ਗਮ੍ਭੀਰੋ। ਸੇਸਪਦੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।

    ‘‘Atthagambhīratāyā’’tiādinā saṅkhepato vuttamatthaṃ vivarituṃ ‘‘tatthā’’tiādi āraddhaṃ. Jātipaccayasambhūtasamudāgataṭṭhoti jātipaccayato sambhūtaṃ hutvā sahitassa attano paccayānurūpassa jarāmaraṇassa uddhaṃ uddhaṃ āgatabhāvo, anupavattatthoti attho. Atha vā sambhūtaṭṭho ca samudāgataṭṭho ca sambhūtasamudāgataṭṭho. ‘‘Na jātito jarāmaraṇaṃ na hoti,’’ na ca jātiṃ vinā ‘‘aññato hotī’’ti hi jātipaccayasambhūtaṭṭho vutto, itthañca jātito samudāgacchatīti jātipaccayasamudāgataṭṭho, yā yā jāti yathā yathā paccayo hoti, tadanurūpapātubhāvoti attho. So anupacitakusalasambhārānaṃ ñāṇassa tattha appatiṭṭhatāya agādhaṭṭhena gambhīro. Sesapadesupi eseva nayo.

    ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯਟ੍ਠੋਤਿ ਯੇਨਾਕਾਰੇਨ ਯਦવਤ੍ਥਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਯੇਨ ਹਿ ਪવਤ੍ਤਿਆਕਾਰੇਨ, ਯਾਯ ਚ ਅવਤ੍ਥਾਯ ਅવਤ੍ਥਿਤਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ, ਤਦੁਭਯਸ੍ਸਪਿ ਦੁਰવਬੋਧਨੀਯਤੋ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਨવਹਿ ਆਕਾਰੇਹਿ ਪਚ੍ਚਯਟ੍ਠੋ ਅਨੁਪਚਿਤਕੁਸਲਸਮ੍ਭਾਰਾਨਂ ਞਾਣਸ੍ਸ ਤਤ੍ਥ ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਤਾਯ ਅਗਾਧਟ੍ਠੇਨ ਗਮ੍ਭੀਰੋ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸਪਦੇਸੁਪਿ।

    Avijjāya saṅkhārānaṃ paccayaṭṭhoti yenākārena yadavatthā avijjā saṅkhārānaṃ paccayo hoti. Yena hi pavattiākārena, yāya ca avatthāya avatthitā avijjā tesaṃ tesaṃ saṅkhārānaṃ paccayo hoti, tadubhayassapi duravabodhanīyato avijjā saṅkhārānaṃ navahi ākārehi paccayaṭṭho anupacitakusalasambhārānaṃ ñāṇassa tattha appatiṭṭhatāya agādhaṭṭhena gambhīro. Esa nayo sesapadesupi.

    ਕਤ੍ਥਚਿ ਅਨੁਲੋਮਤੋ ਦੇਸੀਯਤਿ, ਕਤ੍ਥਚਿ ਪਟਿਲੋਮਤੋਤਿ ਇਧ ਪਨ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਾਦਾ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨੁਪ੍ਪਾਦਸਙ੍ਖਾਤੋ ਅਨੁਲੋਮੋ, ਪਚ੍ਚਯਨਿਰੋਧਾ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਨਿਰੋਧਸਙ੍ਖਾਤੋ ਚ ਪਟਿਲੋਮੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਆਦਿਤੋ ਪਨ ਪਟ੍ਠਾਯ ਅਨ੍ਤਗਮਨਂ ਅਨੁਲੋਮੋ, ਅਨ੍ਤਤੋ ਚ ਆਦਿਗਮਨਂ ਪਟਿਲੋਮੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਆਦਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਅਨੁਲੋਮਦੇਸਨਾਯ, ਅਨ੍ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਪਟਿਲੋਮਦੇਸਨਾਯ ਚ ਤਿਸਨ੍ਧਿ ਚਤੁਸਙ੍ਖੇਪੋ। ‘‘ਇਮੇ ਭਿਕ੍ਖવੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਆਹਾਰਾ ਕਿਂ ਨਿਦਾਨਾ’’ਤਿਆਦਿਕਾਯ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੧) ਚ વੇਮਜ੍ਝਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਪਟਿਲੋਮਦੇਸਨਾਯ, ‘‘ਚਕ੍ਖੁਞ੍ਚ ਪਟਿਚ੍ਚ ਰੂਪੇ ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਤਿਣ੍ਣਂ ਸਙ੍ਗਤਿ ਫਸ੍ਸੋ, ਫਸ੍ਸਪਚ੍ਚਯਾ વੇਦਨਾ’’ਤਿਆਦਿਕਾਯ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੪੩, ੪੫) ਅਨੁਲੋਮਦੇਸਨਾਯ ਚ ਦ੍વਿਸਨ੍ਧਿ ਤਿਸਙ੍ਖੇਪੋ। ‘‘ਸਂਯੋਜਨਿਯੇਸੁ ਭਿਕ੍ਖવੇ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਅਸ੍ਸਾਦਾਨੁਪਸ੍ਸਿਨੋ વਿਹਰਤੋ ਤਣ੍ਹਾ ਪવਡ੍ਢਤਿ, ਤਣ੍ਹਾਪਚ੍ਚਯਾ ਉਪਾਦਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੫੩, ੫੭) ਏਕਸਨ੍ਧਿ ਦ੍વਿਸਙ੍ਖੇਪੋ। ਏਕਙ੍ਗੋ ਹਿ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੋ ਦੇਸਿਤੋ। ਲਬ੍ਭਤੇવ ਹਿ ਸੋ ‘‘ਤਤ੍ਰ ਭਿਕ੍ਖવੇ ਸੁਤવਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਂਯੇવ ਸਾਧੁਕਂ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਰੋਤਿ ‘ਇਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸਤਿ ਇਦਂ ਹੋਤਿ…ਪੇ॰… ਨਿਰੁਜ੍ਝਤੀ’ਤਿ। ਸੁਖવੇਦਨਿਯਂ ਭਿਕ੍ਖવੇ ਫਸ੍ਸਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਸੁਖવੇਦਨਾ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੬੨) ਇਮਸ੍ਸ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ વਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਇਤਿ ਤੇਨ ਤੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਤਥਾ ਤਥਾ ਪવਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੋ ਦੇਸਨਾਯ ਗਮ੍ਭੀਰੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਯਂ ਦੇਸਨਾਗਮ੍ਭੀਰਤਾ’’ਤਿ। ਨ ਹਿ ਤਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞਾਣਤੋ ਅਞ੍ਞਂ ਞਾਣਂ ਪਤਿਟ੍ਠਂ ਲਭਤਿ।

    Katthacianulomato desīyati, katthaci paṭilomatoti idha pana paccayuppādā paccayuppannuppādasaṅkhāto anulomo, paccayanirodhā paccayuppannanirodhasaṅkhāto ca paṭilomo adhippeto. Ādito pana paṭṭhāya antagamanaṃ anulomo, antato ca ādigamanaṃ paṭilomoti adhippeto. Ādito paṭṭhāya anulomadesanāya, antato paṭṭhāya paṭilomadesanāya ca tisandhi catusaṅkhepo. ‘‘Ime bhikkhave cattāro āhārā kiṃ nidānā’’tiādikāya (saṃ. ni. 2.11) ca vemajjhato paṭṭhāya paṭilomadesanāya, ‘‘cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇaṃ, tiṇṇaṃ saṅgati phasso, phassapaccayā vedanā’’tiādikāya (saṃ. ni. 2.43, 45) anulomadesanāya ca dvisandhi tisaṅkhepo. ‘‘Saṃyojaniyesu bhikkhave dhammesu assādānupassino viharato taṇhā pavaḍḍhati, taṇhāpaccayā upādāna’’ntiādīsu (saṃ. ni. 2.53, 57) ekasandhi dvisaṅkhepo. Ekaṅgo hi paṭiccasamuppādo desito. Labbhateva hi so ‘‘tatra bhikkhave sutavā ariyasāvako paṭiccasamuppādaṃyeva sādhukaṃ yoniso manasi karoti ‘iti imasmiṃ sati idaṃ hoti…pe… nirujjhatī’ti. Sukhavedaniyaṃ bhikkhave phassaṃ paṭicca uppajjati sukhavedanā’’ti (saṃ. ni. 2.62) imassa suttassa vasena veditabbo. Iti tena tena kāraṇena tathā tathā pavattetabbattā paṭiccasamuppādo desanāya gambhīro. Tenāha ‘‘ayaṃ desanāgambhīratā’’ti. Na hi tattha sabbaññutañāṇato aññaṃ ñāṇaṃ patiṭṭhaṃ labhati.

    ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਜਾਨਨਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਞਾਣਸ੍ਸ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭੂਤੋ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਅਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠੋ। ਆਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਕਰਣੇਨ ਦਸ੍ਸਨਭੂਤਸ੍ਸ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭੂਤੋ ਅਦਸ੍ਸਨਟ੍ਠੋ। ਯੇਨੇਸਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਭਾવੇਨ ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਨਂ ਯਾਥਾવਸਰਸਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤੁਂ ਨ ਦੇਤਿ ਛਾਦੇਤ੍વਾ ਪਰਿਯੋਨਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਸੋ ਤਸ੍ਸਾ ਸਚ੍ਚਾਸਮ੍ਪਟਿવੇਧਟ੍ਠੋ। ਅਭਿਸਙ੍ਖਰਣਂ ਸਂવਿਧਾਨਂ, ਪਕਪ੍ਪਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਆਯੂਹਨਂ ਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡਨਂ, ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਿਚ੍ਚਾਨੁਰੂਪਤਾਯ ਰਾਸੀਕਰਣਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੇਕਦੇਸੋ ਸਰਾਗੋ। ਅਞ੍ਞੋ વਿਰਾਗੋ। ਰਾਗਸ੍ਸ વਾ ਅਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવਤੋ ਰਾਗਪ੍ਪવਡ੍ਢਕੋ, ਰਾਗੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਪਚ੍ਚਯੋ ਚ ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਅਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੋ ਸਰਾਗੋ। ਇਤਰੋ ਤਬ੍ਬਿਦੂਰਭਾવਤੋ વਿਰਾਗੋ। ‘‘ਦੀਘਰਤ੍ਤਂ ਹੇਤਂ ਭਿਕ੍ਖવੇ ਅਸ੍ਸੁਤવਤੋ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਸ੍ਸ ਅਜ੍ਝੋਸਿਤਂ ਮਮਾਯਿਤਂ ਪਰਾਮਟ੍ਠਂ ‘ਏਤਂ ਮਮ, ਏਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਏਸੋ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ’’ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੬੧) ਅਤ੍ਤਪਰਾਮਾਸਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣਂ વਿਸੇਸਤੋ વਤ੍ਥੁ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਸੁਞ੍ਞਤਟ੍ਠੋ ਗਮ੍ਭੀਰੋ। ਅਤ੍ਤਾ વਿਜਾਨਾਤਿ ਸਂਸਰਤੀਤਿ ਸਬ੍ਯਾਪਾਰਤਾਸਙ੍ਕਨ੍ਤਿਅਭਿਨਿવੇਸਬਲવਤਾਯ ਅਬ੍ਯਾਪਾਰਅਸਙ੍ਕਨ੍ਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧਿਪਾਤੁਭਾવਟ੍ਠਾ ਚ ਗਮ੍ਭੀਰਾ। ਨਾਮਰੂਪਸ੍ਸ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕ੍ਖਣੇ ਏਕਤੋવ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਏਕੁਪ੍ਪਾਦੋ, ਪવਤ੍ਤਿਯਂ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ ਯਥਾਰਹਂ ਏਕੁਪ੍ਪਾਦੋ। ਨਾਮਸ੍ਸ ਰੂਪੇਨ, ਰੂਪਸ੍ਸ ਚ ਨਾਮੇਨ ਅਸਮ੍ਪਯੋਗਤੋ વਿਨਿਬ੍ਭੋਗੋ ਨਾਮਸ੍ਸ ਨਾਮੇਨ , ਰੂਪਸ੍ਸ ਚ ਰੂਪੇਨ ਏਕਚ੍ਚਸ੍ਸ ਏਕਚ੍ਚੇਨ ਅવਿਨਿਬ੍ਭੋਗੋ (ਨਾਮਸ੍ਸ ਨਾਮੇਨ ਅવਿਨਿਬ੍ਭੋਗੋ વਿਭ॰ ਮੂਲਟੀ॰ ੨੪੨) ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ। ਏਕੁਪ੍ਪਾਦੇਕਨਿਰੋਧੇਹਿ ਅવਿਨਿਬ੍ਭੋਗੇ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੇ ਸੋ ਰੂਪਸ੍ਸ ਚ ਏਕਕਲਾਪਪવਤ੍ਤਿਨੋ ਰੂਪੇਨ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ। ਅਥ વਾ ਏਕਚਤੁવੋਕਾਰਭવੇਸੁ ਨਾਮਰੂਪਾਨਂ ਅਸਹવਤ੍ਤਨਤੋ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ વਿਨਿਬ੍ਭੋਗੋ, ਪਞ੍ਚવੋਕਾਰਭવੇ ਸਹવਤ੍ਤਨਤੋ ਅવਿਨਿਬ੍ਭੋਗੋ ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    ‘‘Avijjāya panā’’tiādīsu jānanalakkhaṇassa ñāṇassa paṭipakkhabhūto avijjāya aññāṇaṭṭho. Ārammaṇassa paccakkhakaraṇena dassanabhūtassa paṭipakkhabhūto adassanaṭṭho. Yenesā attano sabhāvena dukkhādīnaṃ yāthāvasarasaṃ paṭivijjhituṃ na deti chādetvā pariyonandhitvā tiṭṭhati, so tassā saccāsampaṭivedhaṭṭho. Abhisaṅkharaṇaṃ saṃvidhānaṃ, pakappananti attho. Āyūhanaṃ sampiṇḍanaṃ, sampayuttadhammānaṃ attano kiccānurūpatāya rāsīkaraṇanti attho. Apuññābhisaṅkhārekadeso sarāgo. Añño virāgo. Rāgassa vā appaṭipakkhabhāvato rāgappavaḍḍhako, rāguppattipaccayo ca sabbopi apuññābhisaṅkhāro sarāgo. Itaro tabbidūrabhāvato virāgo. ‘‘Dīgharattaṃ hetaṃ bhikkhave assutavato puthujjanassa ajjhositaṃ mamāyitaṃ parāmaṭṭhaṃ ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’ti’’ (saṃ. ni. 2.61) attaparāmāsassa viññāṇaṃ visesato vatthu vuttanti viññāṇassa suññataṭṭho gambhīro. Attā vijānāti saṃsaratīti sabyāpāratāsaṅkantiabhinivesabalavatāya abyāpāraasaṅkantipaṭisandhipātubhāvaṭṭhā ca gambhīrā. Nāmarūpassa paṭisandhikkhaṇe ekatova uppādo ekuppādo, pavattiyaṃ visuṃ visuṃ yathārahaṃ ekuppādo. Nāmassa rūpena, rūpassa ca nāmena asampayogato vinibbhogo nāmassa nāmena , rūpassa ca rūpena ekaccassa ekaccena avinibbhogo (nāmassa nāmena avinibbhogo vibha. mūlaṭī. 242) yojetabbo. Ekuppādekanirodhehi avinibbhoge adhippete so rūpassa ca ekakalāpapavattino rūpena labbhatīti. Atha vā ekacatuvokārabhavesu nāmarūpānaṃ asahavattanato aññamaññaṃ vinibbhogo, pañcavokārabhave sahavattanato avinibbhogo ca veditabbo.

    ਨਾਮਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਾਭਿਮੁਖਂ ਨਮਨਂ ਨਮਨਟ੍ਠੋ। ਰੂਪਸ੍ਸ વਿਰੋਧਿਪਚ੍ਚਯਸਮવਾਯੇ વਿਸਦਿਸੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਰੁਪ੍ਪਨਟ੍ਠੋ। ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਅਧਿਪਤਿਯਟ੍ਠੋ। ‘‘ਲੋਕੋਪੇਸੋ, ਦ੍વਾਰਾਪੇਸਾ, ਖੇਤ੍ਤਂ ਪੇਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਲੋਕਾਦਿਅਤ੍ਥੋ ਚਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਪਞ੍ਚਸੁ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ। ਮਨਾਯਤਨਸ੍ਸ ਪਨ ਲੁਜ੍ਜਨਤੋ, ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸਾਦੀਨਂ ਦ੍વਾਰਖੇਤ੍ਤਭਾવਤੋ ਚ ਏਤੇ ਅਤ੍ਥਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਆਪਾਥਗਤਾਨਂ ਰੂਪਾਦੀਨਂ ਪਕਾਸਨਯੋਗ੍ਯਤਾਲਕ੍ਖਣਂ ਓਭਾਸਨਂ ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਂ વਿਸਯਿਭਾવੋ, ਮਨਾਯਤਨਸ੍ਸ વਿਜਾਨਨਂ। ਸਙ੍ਘਟ੍ਟਨਟ੍ਠੋ વਿਸੇਸਤੋ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਾਦੀਨਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ, ਇਤਰੇ ਛਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ। ਫੁਸਨਞ੍ਚ ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਸਭਾવੋ। ਸਙ੍ਘਟ੍ਟਨਂ ਰਸੋ, ਇਤਰੇ ਉਪਟ੍ਠਾਨਾਕਾਰਾ। ਆਰਮ੍ਮਣਰਸਾਨੁਭવਨਟ੍ਠੋ ਰਸવਸੇਨ વੁਤ੍ਤੋ, વੇਦਯਿਤਟ੍ਠੋ ਲਕ੍ਖਣવਸੇਨ। ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਮ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਭਾવੋ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਤਿਸ੍ਸਨ੍ਨਂ વੇਦਨਾਨਂ ਸਭਾવવਸੇਨ વੁਤ੍ਤੋ। ‘‘ਅਤ੍ਤਾ વੇਦਯਤੀ’’ਤਿ ਅਭਿਨਿવੇਸਸ੍ਸ ਬਲવਭਾવਤੋ ਨਿਜ੍ਜੀવਟ੍ਠੋ વੇਦਨਾਯ ਗਮ੍ਭੀਰੋ। ਨਿਜ੍ਜੀવਾਯ વਾ વੇਦਨਾਯ વੇਦਯਿਤਂ ਨਿਜ੍ਜੀવવੇਦਯਿਤਂ, ਸੋ ਏવ ਅਤ੍ਥੋਤਿ ਨਿਜ੍ਜੀવવੇਦਯਿਤਟ੍ਠੋ।

    Nāmassa ārammaṇābhimukhaṃ namanaṃ namanaṭṭho. Rūpassa virodhipaccayasamavāye visadisuppatti ruppanaṭṭho. Indriyapaccayabhāvo adhipatiyaṭṭho. ‘‘Lokopeso, dvārāpesā, khettaṃ peta’’nti vuttalokādiattho cakkhādīsu pañcasu yojetabbo. Manāyatanassa pana lujjanato, manosamphassādīnaṃ dvārakhettabhāvato ca ete atthā veditabbā. Āpāthagatānaṃ rūpādīnaṃ pakāsanayogyatālakkhaṇaṃ obhāsanaṃ cakkhādīnaṃ visayibhāvo, manāyatanassa vijānanaṃ. Saṅghaṭṭanaṭṭho visesato cakkhusamphassādīnaṃ pañcannaṃ, itare channampi yojetabbā. Phusanañca phassassa sabhāvo. Saṅghaṭṭanaṃ raso, itare upaṭṭhānākārā. Ārammaṇarasānubhavanaṭṭho rasavasena vutto, vedayitaṭṭho lakkhaṇavasena. Sukhadukkhama ajjhattabhāvo yathākkamaṃ tissannaṃ vedanānaṃ sabhāvavasena vutto. ‘‘Attā vedayatī’’ti abhinivesassa balavabhāvato nijjīvaṭṭho vedanāya gambhīro. Nijjīvāya vā vedanāya vedayitaṃ nijjīvavedayitaṃ, so eva atthoti nijjīvavedayitaṭṭho.

    ਸਪ੍ਪੀਤਿਕਤਣ੍ਹਾਯ ਅਭਿਨਨ੍ਦਿਤਟ੍ਠੋ। ਬਲવਤਰਤਣ੍ਹਾਯ ਗਿਲਿਤ੍વਾ ਪਰਿਨਿਟ੍ਠਾਪਨਂ ਅਜ੍ਝੋਸਾਨਟ੍ਠੋ। ਇਤਰੇ ਪਨ ਜੇਟ੍ਠਭਾવਓਸਾਰਣਸਮੁਦ੍ਦਦੁਰਤਿਕ੍ਕਮਅਪਾਰਿਪੂਰਿવਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਆਦਾਨਗ੍ਗਹਣਾਭਿਨਿવੇਸਟ੍ਠਾ ਚਤੁਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਉਪਾਦਾਨਾਨਂ ਸਮਾਨਾ, ਪਰਾਮਾਸਟ੍ਠੋ ਦਿਟ੍ਠੁਪਾਦਾਨਾਦੀਨਮੇવ, ਤਥਾ ਦੁਰਤਿਕ੍ਕਮਟ੍ਠੋ। ‘‘ਦਿਟ੍ਠਿਕਨ੍ਤਾਰੋ’’ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ੩੯੨) ਹਿ વਚਨਤੋ ਦਿਟ੍ਠੀਨਂ ਦੁਰਤਿਕ੍ਕਮਤਾ। ਦਲ਼੍ਹਗ੍ਗਹਣਤ੍ਤਾ વਾ ਚਤੁਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਦੁਰਤਿਕ੍ਕਮਟ੍ਠੋ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ। ਯੋਨਿਗਤਿਠਿਤਿਨਿવਾਸੇਸੁਖਿਪਨਨ੍ਤਿ ਸਮਾਸੇ ਭੁਮ੍ਮવਚਨਸ੍ਸ ਅਲੋਪੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਏવਞ੍ਹਿ ਤੇਨ ਆਯੂਹਨਾਭਿਸਙ੍ਖਰਣਪਦਾਨਂ ਸਮਾਸੋ ਹੋਤਿ। ਯਥਾ ਤਥਾ ਜਾਯਨਂ ਜਾਤਿਅਤ੍ਥੋ। ਤਸ੍ਸਾ ਪਨ ਸਨ੍ਨਿਪਾਤਤੋ ਜਾਯਨਂ ਸਞ੍ਜਾਤਿਅਤ੍ਥੋ। ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਂ ਓਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ વਿਯ ਜਾਯਨਂ ਓਕ੍ਕਨ੍ਤਿਅਤ੍ਥੋ। ਸੋ ਜਾਤਿਤੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਅਤ੍ਥੋ। ਕੇવਲਂ ਪਾਤੁਭવਨਂ ਪਾਤੁਭਾવਟ੍ਠੋ।

    Sappītikataṇhāya abhinanditaṭṭho. Balavatarataṇhāya gilitvā pariniṭṭhāpanaṃ ajjhosānaṭṭho. Itare pana jeṭṭhabhāvaosāraṇasamuddaduratikkamaapāripūrivasena veditabbā. Ādānaggahaṇābhinivesaṭṭhā catunnampi upādānānaṃ samānā, parāmāsaṭṭho diṭṭhupādānādīnameva, tathā duratikkamaṭṭho. ‘‘Diṭṭhikantāro’’ti (dha. sa. 392) hi vacanato diṭṭhīnaṃ duratikkamatā. Daḷhaggahaṇattā vā catunnampi duratikkamaṭṭho yojetabbo. Yonigatiṭhitinivāsesukhipananti samāse bhummavacanassa alopo daṭṭhabbo. Evañhi tena āyūhanābhisaṅkharaṇapadānaṃ samāso hoti. Yathā tathā jāyanaṃ jātiattho. Tassā pana sannipātato jāyanaṃ sañjātiattho. Mātukucchiṃ okkamitvā viya jāyanaṃ okkantiattho. So jātito nibbattanaṃ nibbattiattho. Kevalaṃ pātubhavanaṃ pātubhāvaṭṭho.

    ਜਰਾਮਰਣਙ੍ਗਂ ਮਰਣਪ੍ਪਧਾਨਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਮਰਣਟ੍ਠਾ ਏવ ਖਯਾਦਯੋ ਗਮ੍ਭੀਰਾਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾ। ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਞ੍ਹਿ ਨવਨવਾਨਂ ਖਯੇਨ ਕਮੇਨ ਖਣ੍ਡਿਚ੍ਚਾਦਿਪਰਿਪਕ੍ਕਪવਤ੍ਤਿਯਂ ਲੋਕੇ ਜਰਾવੋਹਾਰੋਤਿ । ਖਯਟ੍ਠੋ વਾ ਜਰਾਯ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਨવਭਾવਾਪਗਮੋ ਹਿ ‘‘ਖਯੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤੋਤਿ વਿਪਰਿਣਾਮਟ੍ਠੋ ਦ੍વਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ વਸੇਨ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ, ਸਨ੍ਤਤਿવਸੇਨ વਾ ਜਰਾਯ ਖਯવਯਭਾવਾ, ਸਮ੍ਮੁਤਿਖਣਿਕવਸੇਨ ਮਰਣਸ੍ਸ ਭੇਦવਿਪਰਿਣਾਮਟ੍ਠਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ। ਅવਿਜ੍ਜਾਦੀਨਂ ਸਭਾવੋ ਪਟਿવਿਜ੍ਝੀਯਤੀਤਿ ਪਟਿવੇਧੋ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਨਿਦਾਨਕਥਾਯਂ ‘‘ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ વਾ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤਬ੍ਬੋ ਸਲਕ੍ਖਣਸਙ੍ਖਾਤੋ ਅવਿਪਰੀਤਸਭਾવੋ ਪਟਿવੇਧੋ’’ਤਿ। (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਪਠਮਮਹਾਸਙ੍ਗੀਤਿਕਥਾ; ਅਭਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਨਿਦਾਨਕਥਾ) ਸੋ ਹਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਦੀਨਂ ਸਭਾવੋ ਮਗ੍ਗਞਾਣੇਨੇવ ਅਸਮ੍ਮੋਹਪਟਿવੇਧવਸੇਨ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤਬ੍ਬਤੋ ਅਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਲਬ੍ਭਨੇਯ੍ਯਪਤਿਟ੍ਠਤਾਯ ਅਗਾਧਟ੍ਠੇਨ ਗਮ੍ਭੀਰੋ। ਸਾ ਸਬ੍ਬਾਪੀਤਿ ਸਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਾ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਅਨੇਕਪ੍ਪਭੇਦਾ ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਸ੍ਸ ਗਮ੍ਭੀਰਤਾ ਥੇਰਸ੍ਸ ਉਤ੍ਤਾਨਕਾ વਿਯ ਉਪਟ੍ਠਾਸਿ ਚਤੂਹਿ ਅਙ੍ਗੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਤ੍ਤਾ। ਉਦਾਹੁ ਅਞ੍ਞੇਸਮ੍ਪੀਤਿ ‘‘ਮਯ੍ਹਂ ਤਾવ ਏਸ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੋ ਉਤ੍ਤਾਨਕੋ ਹੁਤ੍વਾ ਉਪਟ੍ਠਾਤਿ, ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ ਅਞ੍ਞੇਸਮ੍ਪਿ ਏવਂ ਉਤ੍ਤਾਨਕੋ ਹੁਤ੍વਾ ਉਪਟ੍ਠਾਤੀ’’ਤਿ ਮਾ ਏવਂ ਅવਚ ਮਯਾવ ਦਿਨ੍ਨਨਯੇ ਚਤੁਸਚ੍ਚਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨવਿਧਿਮ੍ਹਿ ਠਤ੍વਾ।

    Jarāmaraṇaṅgaṃ maraṇappadhānanti tassa maraṇaṭṭhā eva khayādayo gambhīrāti dassitā. Uppannauppannānañhi navanavānaṃ khayena kamena khaṇḍiccādiparipakkapavattiyaṃ loke jarāvohāroti . Khayaṭṭho vā jarāya vuttoti daṭṭhabbo. Navabhāvāpagamo hi ‘‘khayo’’ti vattuṃ yuttoti vipariṇāmaṭṭho dvinnampi vasena yojetabbo, santativasena vā jarāya khayavayabhāvā, sammutikhaṇikavasena maraṇassa bhedavipariṇāmaṭṭhā yojetabbā. Avijjādīnaṃ sabhāvo paṭivijjhīyatīti paṭivedho. Vuttañhetaṃ nidānakathāyaṃ ‘‘tesaṃ tesaṃ vā tattha tattha vuttadhammānaṃ paṭivijjhitabbo salakkhaṇasaṅkhāto aviparītasabhāvo paṭivedho’’ti. (Dī. ni. aṭṭha. paṭhamamahāsaṅgītikathā; abhi. aṭṭha. nidānakathā) so hi avijjādīnaṃ sabhāvo maggañāṇeneva asammohapaṭivedhavasena paṭivijjhitabbato aññāṇassa alabbhaneyyapatiṭṭhatāya agādhaṭṭhena gambhīro. Sā sabbāpīti sā yathāvuttā saṅkhepato catubbidhā vitthārato anekappabhedā sabbāpi paṭiccasamuppādassa gambhīratā therassa uttānakā viya upaṭṭhāsi catūhi aṅgehi samannāgatattā. Udāhu aññesampīti ‘‘mayhaṃ tāva esa paṭiccasamuppādo uttānako hutvā upaṭṭhāti, kiṃ nu kho aññesampi evaṃ uttānako hutvā upaṭṭhātī’’ti mā evaṃ avaca mayāva dinnanaye catusaccakammaṭṭhānavidhimhi ṭhatvā.

    ਅਪਸਾਦਨਾવਣ੍ਣਨਾ

    Apasādanāvaṇṇanā

    ਓਲ਼ਾਰਿਕਨ੍ਤਿ વਤ੍ਥੁવੀਤਿਕ੍ਕਮਸਮਤ੍ਥਤਾવਸੇਨ ਥੂਲਂ। ਕਾਮਂ ਕਾਮਰਾਗਪਟਿਘਾਯੇવ ਅਤ੍ਥਤੋ ਕਾਮਰਾਗਪਟਿਘਸਂਯੋਜਨਾਨਿ, ਕਾਮਰਾਗਪਟਿਘਾਨੁਸਯਾ ਚ, ਤਥਾਪਿ ਅਞ੍ਞੋਯੇવ ਸਂਯੋਜਨਟ੍ਠੋ ਬਨ੍ਧਨਭਾવਤੋ, ਅਞ੍ਞੋ ਅਨੁਸਯਨਟ੍ਠੋ ਅਪ੍ਪਹੀਨਭਾવੇਨ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਥਾਮਗਮਨਨ੍ਤਿ ਕਤ੍વਾ, ਇਤਿ ਕਿਚ੍ਚવਿਸੇਸવਿਸਿਟ੍ਠਭੇਦੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਕਿਲੇਸੇ’’ਤਿ ਚ વੁਤ੍ਤਂ। ਏਸੇવ ਨਯੋ ਇਤਰੇਸੁਪਿ। ਅਣੁਸਹਗਤੇਤਿ ਅਣੁਸਭਾવਂ ਉਪਗਤੇ। ਤਬ੍ਭਾવਤ੍ਥੋ ਹਿ ਅਯਂ ਸਹਗਤ-ਸਦ੍ਦੋ ‘‘ਨਨ੍ਦਿਰਾਗਸਹਗਤਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੪੦੦; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੯੧, ੧੩੩, ੪੬੦; ੩.੩੭੪; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੦੮੧; ਮਹਾવ॰ ੧੪; વਿਭ॰ ੨੦੩; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੩੪; ੨.੩੦) વਿਯ।

    Oḷārikanti vatthuvītikkamasamatthatāvasena thūlaṃ. Kāmaṃ kāmarāgapaṭighāyeva atthato kāmarāgapaṭighasaṃyojanāni, kāmarāgapaṭighānusayā ca, tathāpi aññoyeva saṃyojanaṭṭho bandhanabhāvato, añño anusayanaṭṭho appahīnabhāvena santāne thāmagamananti katvā, iti kiccavisesavisiṭṭhabhede gahetvā ‘‘cattāro kilese’’ti ca vuttaṃ. Eseva nayo itaresupi. Aṇusahagateti aṇusabhāvaṃ upagate. Tabbhāvattho hi ayaṃ sahagata-saddo ‘‘nandirāgasahagatā’’tiādīsu (dī. ni. 2.400; ma. ni. 1.91, 133, 460; 3.374; saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 14; vibha. 203; paṭi. ma. 1.34; 2.30) viya.

    ਯਥਾ ਉਪਰਿਮਗ੍ਗਾਧਿਗਮਨવਸੇਨ ਸਚ੍ਚਸਮ੍ਪਟਿવੇਧੋ ਪਚ੍ਚਯਾਕਾਰਪਟਿવੇਧવਸੇਨ, ਏવਂ ਸਾવਕਬੋਧਿਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਅਧਿਗਮਨવਸੇਨਪਿ ਸਚ੍ਚਸਮ੍ਪਟਿવੇਧੋ ਪਚ੍ਚਯਾਕਾਰਪਟਿવੇਧવਸੇਨੇવਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਕਸ੍ਮਾ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਬ੍ਬਥਾવਾਤਿ ਸਬ੍ਬਪ੍ਪਕਾਰੇਨੇવ ਕਿਞ੍ਚਿਪਿ ਪਕਾਰਂ ਅਸੇਸੇਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯੇ ਕਤਾਭਿਨੀਹਾਰਾਨਂ ਮਹਾਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾਨਂ વੀਰਿਯਸ੍ਸ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਮਜ੍ਝਿਮਮੁਦੁਤਾવਸੇਨ ਬੋਧਿਸਮ੍ਭਾਰਸਮ੍ਭਰਣੇ ਕਾਲਭੇਦਾ ਇਚ੍ਛਿਤਾ, ਤੇ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰਿ, ਅਟ੍ਠ, ਸੋਲ਼ਸ વਾ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਾਨੀ’’ਤਿ ਆਹ, ਸ੍વਾਯਮਤ੍ਥੋ ਚਰਿਯਾਪਿਟਕવਣ੍ਣਨਾਯ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ। ਸਾવਕੋ ਪਦੇਸਞਾਣੇ ਠਿਤੋਤਿ ਸਾવਕੋ ਹੁਤ੍વਾ ਸੇਕ੍ਖਭਾવਤੋ ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਪਦੇਸਞਾਣੇ ਠਿਤੋ। ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਕਥਾਯ ‘‘ਤਂ ਤਥਾਗਤੋ ਅਭਿਸਮੇਤੀ’’ਤਿਆਦਿਕਾਯ ਪਚ੍ਚਨੀਕਂ ਹੋਤਿ। ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣਸ੍ਸ ਹਿ વਸੇਨ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਸੀਹਨਾਦੋ, ਨ ਅਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣਸ੍ਸ।

    Yathā uparimaggādhigamanavasena saccasampaṭivedho paccayākārapaṭivedhavasena, evaṃ sāvakabodhipaccekabodhisammāsambodhiadhigamanavasenapi saccasampaṭivedho paccayākārapaṭivedhavasenevāti dassetuṃ ‘‘kasmā cā’’tiādi vuttaṃ. Sabbathāvāti sabbappakāreneva kiñcipi pakāraṃ asesetvāti attho. Ye katābhinīhārānaṃ mahābodhisattānaṃ vīriyassa ukkaṭṭhamajjhimamudutāvasena bodhisambhārasambharaṇe kālabhedā icchitā, te dassento ‘‘cattāri, aṭṭha, soḷasa vā asaṅkhyeyyānī’’ti āha, svāyamattho cariyāpiṭakavaṇṇanāya gahetabbo. Sāvako padesañāṇeṭhitoti sāvako hutvā sekkhabhāvato tatthāpi padesañāṇe ṭhito. Buddhānaṃ kathāya ‘‘taṃ tathāgato abhisametī’’tiādikāya paccanīkaṃ hoti. Anaññasādhāraṇassa hi vasena buddhānaṃ sīhanādo, na aññasādhāraṇassa.

    ‘‘વਾਯਮਨ੍ਤਸ੍ਸੇવਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ વਿਸੇਸਤੋ ਞਾਣਸਮ੍ਭਾਰਸਮ੍ਭਰਣਂ ਪਞ੍ਞਾਪਾਰਮਿਤਾਪੂਰਣਂ વਦਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਚ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਪੁਞ੍ਞਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋ।

    ‘‘Vāyamantassevā’’ti iminā visesato ñāṇasambhārasambharaṇaṃ paññāpāramitāpūraṇaṃ vadati. Tassa ca sabbampi puññaṃ upanissayo.

    ‘‘ਏਸ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ, ਸਬ੍ਬਕਾਮਦਦੋ ਨਿਧਿ।

    ‘‘Esa devamanussānaṃ, sabbakāmadado nidhi;

    ਯਂ ਯਦੇવਾਭਿਪਤ੍ਥੇਨ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬਮੇਤੇਨ ਲਬ੍ਭਤੀ’’ਤਿ॥ (ਖੁ॰ ਪਾ॰ ੮.੧੦) –

    Yaṃ yadevābhipatthenti, sabbametena labbhatī’’ti. (khu. pā. 8.10) –

    ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਮਹਾਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ ਪੁਞ੍ਞਸਮ੍ਭਾਰੋ ਯਾવਦੇવ ਞਾਣਸਮ੍ਭਾਰਤ੍ਥੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਸਮਧਿਗਮਸਮਤ੍ਥਤ੍ਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਚ੍ਚਯਾਕਾਰਂ …ਪੇ॰… ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ। ਇਦਾਨਿ ਪਚ੍ਚਯਾਕਾਰਪਟਿવੇਧਸ੍ਸੇવ વਾ ਮਹਾਨੁਭਾવਤਾਦਸ੍ਸਨਮੁਖੇਨ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਸ੍ਸੇવ ਪਰਮਗਮ੍ਭੀਰਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਨવਹਿ ਆਕਾਰੇਹੀਤਿ ਉਪ੍ਪਾਦਾਦੀਹਿ ਨવਹਿ ਆਕਾਰੇਹਿ। ਅવਿਜ੍ਜਾ ਹਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਹੁਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ, ਪવਤ੍ਤਂ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ, ਆਯੂਹਨਂ, ਸਂਯੋਗੋ, ਪਲਿਬੋਧੋ, ਸਮੁਦਯੋ, ਹੇਤੁ, ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੁਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਏવਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾਦਯੋ વਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਨਂ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗੇ ‘‘ਕਥਂ ਪਚ੍ਚਯਪਰਿਗ੍ਗਹੇ ਪਞ੍ਞਾ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣਂ? ਅવਿਜ੍ਜਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦਟ੍ਠਿਤਿ ਚ ਪવਤ੍ਤਟ੍ਠਿਤਿ ਚ ਨਿਮਿਤ੍ਤਟ੍ਠਿਤਿ ਚ ਆਯੂਹਨਟ੍ਠਿਤਿ ਚ ਸਞ੍ਞੋਗਟ੍ਠਿਤਿ ਚ ਪਲਿਬੋਧਟ੍ਠਿਤਿ ਚ ਸਮੁਦਯਟ੍ਠਿਤਿ ਚ ਹੇਤੁਟ੍ਠਿਤਿ ਚ ਪਚ੍ਚਯਟ੍ਠਿਤਿ ਚ ਇਮੇਹਿ ਨવਹਾਕਾਰੇਹਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਪਚ੍ਚਯਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ’’ਤਿਆਦਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੪੫)।

    Hi vuttaṃ. Tasmā mahābodhisattānaṃ sabbesampi puññasambhāro yāvadeva ñāṇasambhārattho sammāsambodhisamadhigamasamatthattāti āha ‘‘paccayākāraṃ…pe… natthī’’ti. Idāni paccayākārapaṭivedhasseva vā mahānubhāvatādassanamukhena paṭiccasamuppādasseva paramagambhīrataṃ dassetuṃ ‘‘avijjā’’tiādi vuttaṃ. Navahi ākārehīti uppādādīhi navahi ākārehi. Avijjā hi saṅkhārānaṃ uppādo hutvā paccayo hoti, pavattaṃ hutvā nimittaṃ, āyūhanaṃ, saṃyogo, palibodho, samudayo, hetu, paccayo hutvā paccayo hoti. Evaṃ saṅkhārādayo viññāṇādīnaṃ. Vuttañhetaṃ paṭisambhidāmagge ‘‘kathaṃ paccayapariggahe paññā dhammaṭṭhitiñāṇaṃ? Avijjā saṅkhārānaṃ uppādaṭṭhiti ca pavattaṭṭhiti ca nimittaṭṭhiti ca āyūhanaṭṭhiti ca saññogaṭṭhiti ca palibodhaṭṭhiti ca samudayaṭṭhiti ca hetuṭṭhiti ca paccayaṭṭhiti ca imehi navahākārehi avijjāpaccayā saṅkhārā paccayasamuppannā’’tiādi (paṭi. ma. 1.45).

    ਤਤ੍ਥ ਨવਹਾਕਾਰੇਹੀਤਿ ਨવਹਿ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੂਪਗਮਨਾਕਾਰੇਹਿ। ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਏਤਸ੍ਮਾ ਫਲਨ੍ਤਿ ਉਪ੍ਪਾਦੋ, ਫਲੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਕਾਰਣਭਾવੋ। ਸਤਿ ਚ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਨਾਸਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਹੁਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਤਥਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਸਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਨੀਯਨ੍ਤਿ ਚ। ਯਥਾ ਚ ਭવਾਦੀਸੁ ਖਿਪਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਤੇਸਂ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਤਥਾ ਆਯੂਹਨ੍ਤਿ ਫਲੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਘਟੇਨ੍ਤਿ, ਸਂਯੁਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਫਲੇਨ। ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਸਯਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ, ਤਂ ਪਲਿਬੁਨ੍ਧਨ੍ਤਿ। ਪਚ੍ਚਯਨ੍ਤਰਸਮવਾਯੇ ਉਦਯਨ੍ਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਹਿਨੋਤਿ ਚ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਕਾਰਣਭਾવਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਪਟਿਚ੍ਚ ਅવਿਜ੍ਜਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਯਨ੍ਤਿ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ ਏવਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਕਾਰਣਭਾવੂਪਗਮਨવਿਸੇਸਾ ਉਪ੍ਪਾਦਾਦਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਤਤ੍ਥ ਤਥਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾਦੀਨਂ વਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਸੁ ਉਪ੍ਪਾਦਟ੍ਠਿਤਿਆਦੀਸੁਪਿ। ਤਿਟ੍ਠਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਠਿਤਿ, ਕਾਰਣਂ। ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਏવ ਠਿਤਿ ਉਪ੍ਪਾਦਟ੍ਠਿਤਿ । ਏਸੇવ ਨਯੋ ਸੇਸੇਸੁਪਿ। ‘‘ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਇਦਂ ਇਧ ਲੋਕਨਾਥੇਨ ਤਦਾ ਪਚ੍ਚਯਪਰਿਗ੍ਗਹਸ੍ਸ ਆਰਦ੍ਧਭਾવਦਸ੍ਸਨਂ। ਸੋ ਚ ਆਰਮ੍ਭੋ ਞਾਯਾਰੁਲ਼੍ਹੋ ‘‘ਯਥਾ ਚ ਪੁਰਿਮੇਹਿ ਮਹਾਬੋਧਿਸਤ੍ਤੇਹਿ ਬੋਧਿਮੂਲੇ ਪવਤ੍ਤਿਤੋ, ਤਥੇવ ਚ ਪવਤ੍ਤਿਤੋ’’ਤਿ। ਅਚ੍ਛਰਿਯવੇਗਾਭਿਹਤਾ ਦਸਸਹਸ੍ਸਿਲੋਕਧਾਤੁ ਸਙ੍ਕਮ੍ਪਿ ਸਮ੍ਪਕਮ੍ਪੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਦਿਟ੍ਠਮਤ੍ਤੇવਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।

    Tattha navahākārehīti navahi paccayabhāvūpagamanākārehi. Uppajjati etasmā phalanti uppādo, phaluppattiyā kāraṇabhāvo. Sati ca avijjāya saṅkhārā uppajjanti, nāsati, tasmā avijjā saṅkhārānaṃ uppādo hutvā paccayo hoti. Tathā avijjāya sati saṅkhārā pavattanti, nīyanti ca. Yathā ca bhavādīsu khipanti, evaṃ tesaṃ avijjā paccayo hoti. Tathā āyūhanti phaluppattiyā ghaṭenti, saṃyujjanti attano phalena. Yasmiṃ santāne sayaṃ uppannā, taṃ palibundhanti. Paccayantarasamavāye udayanti uppajjanti. Hinoti ca saṅkhārānaṃ kāraṇabhāvaṃ gacchati. Paṭicca avijjaṃ saṅkhārā ayanti pavattantīti evaṃ avijjāya saṅkhārānaṃ kāraṇabhāvūpagamanavisesā uppādādayo veditabbā. Tattha tathā saṅkhārādīnaṃ viññāṇādīsu uppādaṭṭhitiādīsupi. Tiṭṭhati etenāti ṭhiti, kāraṇaṃ. Uppādo eva ṭhiti uppādaṭṭhiti. Eseva nayo sesesupi. ‘‘Paccayo hotī’’ti idaṃ idha lokanāthena tadā paccayapariggahassa āraddhabhāvadassanaṃ. So ca ārambho ñāyāruḷho ‘‘yathā ca purimehi mahābodhisattehi bodhimūle pavattito, tatheva ca pavattito’’ti. Acchariyavegābhihatā dasasahassilokadhātu saṅkampi sampakampīti dassento ‘‘diṭṭhamattevā’’tiādimāha.

    ਏਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸਾਤਿ ਏਤਸ੍ਸ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਸਞ੍ਞਿਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ। ਸੋ ਪਨ ਯਸ੍ਮਾ ਅਤ੍ਥਤੋ ਹੇਤੁਪਭવਾਨਂ ਹੇਤੁ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਏਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸਾ’’ਤਿ, ਜਾਤਿਆਦੀਨਂ ਜਰਾਮਰਣਾਦਿਪਚ੍ਚਯਤਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨਾਮਰੂਪਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ, ਤਸ੍ਸ ਚ ਪਚ੍ਚਯਪਰਿਗ੍ਗਹੋ ਨ ਪਠਮਾਭਿਨਿવੇਸਮਤ੍ਤੇਨ ਹੋਤਿ , ਅਥ ਖੋ ਤਤ੍ਥ ਅਪਰਾਪਰਂ ਞਾਣੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਸਞ੍ਞਿਤੇਨ ਅਨੁ ਅਨੁ ਬੁਜ੍ਝਨੇਨ, ਤਦੁਭਯਾਭਾવਂ ਪਨ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਞਾਤਪਰਿਞ੍ਞਾવਸੇਨ ਅਨਨੁਬੁਜ੍ਝਨਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਾਦੀਨਂ ਪਜਹਨવਸੇਨ વਤ੍ਤਮਾਨਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਧਮ੍ਮੇ ਚ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤੀ ਏવ ਨਾਮ ਹੋਤਿ ਪਟਿਪਕ੍ਖવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨੇਨ ਤਿਕ੍ਖવਿਸਦਭਾવਾਪਤ੍ਤਿਤੋ, ਤਦਧਿਟ੍ਠਾਨਭੂਤਾ ਚ ਤੀਰਣਪਰਿਞ੍ਞਾ, ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ ਚ ਪਰਿਞ੍ਞਾਪਹਾਨਾਭਿਸਮਯવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਤੀਰਣਪਹਾਨਪਰਿਞ੍ਞਾਸਙ੍ਗਹੋ ਚਾਤਿ ਤਦੁਭਯਪਟਿવੇਧਾਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਤੀਰਣ…ਪੇ॰… ਅਪ੍ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਤਨ੍ਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ વਤ੍ਥવੀਨਨਤ੍ਥਂ ਤਨ੍ਤવਾਯੇਹਿ ਦਣ੍ਡਕੇ ਆਸਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਪਸਾਰਿਤਸੁਤ੍ਤਪਟ੍ਟੀ ਤਨੀਯਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ। ਤਂ ਪਨ ਸੁਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਾਕੁਲਤਾਯ ਨਿਦਸ੍ਸਨਭਾવੇਨ ਆਕੁਲਮੇવ ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਨ੍ਤਂ વਿਯ ਆਕੁਲਕਜਾਤਾ’’ਤਿ। ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯਥਾ ਨਾਮਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਮਾਨੇਤੁਨ੍ਤਿ ਪੁਬ੍ਬੇਨ ਪਰਂ ਸਮਂ ਕਤ੍વਾ ਆਨੇਤੁਂ, ਅવਿਸਮਂ ਉਜੁਂ ਕਾਤੁਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਨ੍ਤਮੇવ વਾ ਆਕੁਲਂ ਤਨ੍ਤਾਕੁਲਂ, ਤਨ੍ਤਾਕੁਲਂ વਿਯ ਜਾਤਾ ਭੂਤਾਤਿ ਤਨ੍ਤਾਕੁਲਜਾਤਾ। ਮਜ੍ਝਿਮਂ ਪਟਿਪਦਂ ਅਨੁਪਗਨ੍ਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤਦ੍વਯਪਤਨੇਨ ਪਚ੍ਚਯਾਕਾਰੇ ਖਲਿਤਾ ਆਕੁਲਾ ਬ੍ਯਾਕੁਲਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤੇਨੇવ ਅਨ੍ਤਦ੍વਯਪਤਨੇਨ ਤਂਤਂਦਿਟ੍ਠਿਗਾਹવਸੇਨ ਪਰਿਬ੍ਭਮਨ੍ਤਾ ਉਜੁਕਂ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿ ਕਥਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਿਤੁਂ ਨ ਜਾਨਨ੍ਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਿ ਤਂ ਪਚ੍ਚਯਾਕਾਰਂ ਉਜੁਂ ਕਾਤੁ’’ਨ੍ਤਿ। ਦ੍વੇ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੇਤਿ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਸਤ੍ਤਮਹਾਬੋਧਿਸਤ੍ਤੇ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਧਮ੍ਮਤਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਭਾવੇਨ, ਪਰੋਪਦੇਸੇਨ વਿਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਗੁਲ਼ਕਜਾਤਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ ਜਾਤਗੁਲ਼ਕਮ੍ਪਿ ਗਣ੍ਠੀਤਿ ਸੁਤ੍ਤਗਣ੍ਠਿ। ਤਤੋ ਏવ ਗਣ੍ਠਿਬਦ੍ਧਂ ਬਦ੍ਧਗਣ੍ਠਿਕਂ। ਪਚ੍ਚਯੇਸੁ ਪਕ੍ਖਲਿਤ੍વਾਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਦੁਕ੍ਖਾਨਤ੍ਤਾਦਿਸਭਾવੇਸੁ ਪਚ੍ਚਯਧਮ੍ਮੇਸੁ ਨਿਚ੍ਚਾਦਿਗ੍ਗਾਹવਸੇਨ ਪਕ੍ਖਲਿਤ੍વਾ। ਪਚ੍ਚਯੇ ਉਜੁਂ ਕਾਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਾਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ ਨਿਚ੍ਚਾਦਿਗ੍ਗਾਹਸ੍ਸ ਅવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਤੋ ਪਚ੍ਚਯਧਮ੍ਮਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਦਸ੍ਸਨਂ ਉਜੁਂ ਕਾਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਾ ਇਦਂਸਚ੍ਚਾਭਿਨਿવੇਸਕਾਯਗਨ੍ਥવਸੇਨ ਗਣ੍ਠਿਕਜਾਤਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਦ੍વਾਸਟ੍ਠਿ…ਪੇ॰… ਗਣ੍ਠਿਬਦ੍ਧਾ’’ਤਿ। ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਸਸ੍ਸਤਦਿਟ੍ਠਿਆਦਿਦਿਟ੍ਠਿਯੋ ਨਿਸ੍ਸਿਤਾ ਅਲ੍ਲੀਨਾ।

    Etassa dhammassāti etassa paṭiccasamuppādasaññitassa dhammassa. So pana yasmā atthato hetupabhavānaṃ hetu. Tenāha ‘‘etassa paccayadhammassā’’ti, jātiādīnaṃ jarāmaraṇādipaccayatāyāti attho. Nāmarūpaparicchedo, tassa ca paccayapariggaho na paṭhamābhinivesamattena hoti , atha kho tattha aparāparaṃ ñāṇuppattisaññitena anu anu bujjhanena, tadubhayābhāvaṃ pana dassento ‘‘ñātapariññāvasena ananubujjhanā’’ti āha. Niccasaññādīnaṃ pajahanavasena vattamānā vipassanā dhamme ca paṭivijjhantī eva nāma hoti paṭipakkhavikkhambhanena tikkhavisadabhāvāpattito, tadadhiṭṭhānabhūtā ca tīraṇapariññā, ariyamaggo ca pariññāpahānābhisamayavasena pavattiyā tīraṇapahānapariññāsaṅgaho cāti tadubhayapaṭivedhābhāvaṃ dassento ‘‘tīraṇa…pe… appaṭivijjhanā’’ti āha. Tantaṃ vuccati vatthavīnanatthaṃ tantavāyehi daṇḍake āsañjitvā pasāritasuttapaṭṭī tanīyatīti katvā. Taṃ pana suttasantānākulatāya nidassanabhāvena ākulameva gahitanti āha ‘‘tantaṃ viya ākulakajātā’’ti. Saṅkhepato vuttamatthaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘yathā nāmā’’tiādi vuttaṃ. Samānetunti pubbena paraṃ samaṃ katvā ānetuṃ, avisamaṃ ujuṃ kātunti attho. Tantameva vā ākulaṃ tantākulaṃ, tantākulaṃ viya jātā bhūtāti tantākulajātā. Majjhimaṃ paṭipadaṃ anupagantvā antadvayapatanena paccayākāre khalitā ākulā byākulā honti. Teneva antadvayapatanena taṃtaṃdiṭṭhigāhavasena paribbhamantā ujukaṃ dhammaṭṭhiti kathaṃ paṭipajjituṃ na jānanti. Tenāha ‘‘na sakkonti taṃ paccayākāraṃ ujuṃ kātu’’nti. Dve bodhisatteti paccekabodhisattamahābodhisatte. Attano dhammatāyāti attano sabhāvena, paropadesena vināti attho. Tattha tattha guḷakajātanti tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne jātaguḷakampi gaṇṭhīti suttagaṇṭhi. Tato eva gaṇṭhibaddhaṃ baddhagaṇṭhikaṃ. Paccayesu pakkhalitvāti aniccadukkhānattādisabhāvesu paccayadhammesu niccādiggāhavasena pakkhalitvā. Paccaye ujuṃ kātuṃ asakkontāti tasseva niccādiggāhassa avissajjanato paccayadhammanimittaṃ attano dassanaṃ ujuṃ kātuṃ asakkontā idaṃsaccābhinivesakāyaganthavasena gaṇṭhikajātā hontīti āha ‘‘dvāsaṭṭhi…pe… gaṇṭhibaddhā’’ti. Ye hi keci samaṇā vā brāhmaṇā vā sassatadiṭṭhiādidiṭṭhiyo nissitā allīnā.

    વਿਨਨਤੋ ‘‘ਕੁਲਾ’’ਤਿ ਇਤ੍ਥਿਲਿਙ੍ਗવਸੇਨ ਲਦ੍ਧਨਾਮਸ੍ਸ ਤਨ੍ਤવਾਯਸ੍ਸ ਗਣ੍ਠਿਕਂ ਨਾਮ ਆਕੁਲਭਾવੇਨ ਅਗ੍ਗਤੋ વਾ ਮੂਲਤੋ વਾ ਦੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾਯੇવ ਖਲਿਤਤਨ੍ਤਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਕੁਲਾਗਣ੍ਠਿਕਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਪੇਸਕਾਰਕਞ੍ਜਿਯਸੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਸਕੁਣਿਕਾਤਿ ਕੁਲਾવਕਸਕੁਣਿਕਾ। ਸਾ ਹਿ ਰੁਕ੍ਖਸਾਖਾਸੁ ਓਲਮ੍ਬਨਕੁਲਾવਕਾ ਹੋਤਿ। ਤਞ੍ਹਿ ਸਾ ਕੁਲਾવਕਂ ਤਤੋ ਤਤੋ ਤਿਣਹੀਰਾਦਿਕੇ ਆਨੇਤ੍વਾ ਤਥਾ વਿਨਨ੍ਧਤਿ, ਯਥਾ ਤੇਸਂ ਪੇਸਕਾਰਕਞ੍ਜਿਯਸੁਤ੍ਤਂ વਿਯ ਅਗ੍ਗੇਨ વਾ ਅਗ੍ਗਂ ਮੂਲੇਨ વਾ ਮੂਲਂ ਸਮਾਨੇਤੁਂ વਿવੇਚੇਤੁਂ વਾ ਨ ਸਕ੍ਕਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਯਥਾ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਦੁਭਯਮ੍ਪੀਤਿ ‘‘ਕੁਲਾਗਣ੍ਠਿਕ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਕਞ੍ਜਿਯਸੁਤ੍ਤਂ, ਕੁਲਾવਕਞ੍ਚ। ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવਾਤਿ ‘‘ਏવਮੇવ ਸਤ੍ਤਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ।

    Vinanato ‘‘kulā’’ti itthiliṅgavasena laddhanāmassa tantavāyassa gaṇṭhikaṃ nāma ākulabhāvena aggato vā mūlato vā duviññeyyāyeva khalitatantasuttanti āha ‘‘kulāgaṇṭhikaṃ vuccati pesakārakañjiyasutta’’nti. Sakuṇikāti kulāvakasakuṇikā. Sā hi rukkhasākhāsu olambanakulāvakā hoti. Tañhi sā kulāvakaṃ tato tato tiṇahīrādike ānetvā tathā vinandhati, yathā tesaṃ pesakārakañjiyasuttaṃ viya aggena vā aggaṃ mūlena vā mūlaṃ samānetuṃ vivecetuṃ vā na sakkā. Tenāha ‘‘yathā hī’’tiādi. Tadubhayampīti ‘‘kulāgaṇṭhika’’nti vuttaṃ kañjiyasuttaṃ, kulāvakañca. Purimanayenevāti ‘‘evameva sattā’’tiādinā pubbe vuttanayeneva.

    ਕਾਮਂ ਮੁਞ੍ਜਪਬ੍ਬਜਤਿਣਾਨਿ ਯਥਾਜਾਤਾਨਿਪਿ ਦੀਘਭਾવੇਨ ਪਤਿਤ੍વਾ ਅਰਞ੍ਞਟ੍ਠਾਨੇ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ વਿਨਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਆਕੁਲਬ੍ਯਾਕੁਲਾਨਿ ਹੁਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ, ਤਾਨਿ ਪਨ ਨ ਤਥਾ ਦੁਬ੍ਬਿવੇਚਿਯਾਨਿ, ਯਥਾ ਰਜ੍ਜੁਭੂਤਾਨੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯਥਾ ਤਾਨੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸੇਸਮੇਤ੍ਥ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ।

    Kāmaṃ muñjapabbajatiṇāni yathājātānipi dīghabhāvena patitvā araññaṭṭhāne aññamaññaṃ vinandhitvā ākulabyākulāni hutvā tiṭṭhanti, tāni pana na tathā dubbiveciyāni, yathā rajjubhūtānīti dassetuṃ ‘‘yathā tānī’’tiādi vuttaṃ. Sesamettha heṭṭhā vuttanayameva.

    ਅਪਾਯਾਤਿ ਅવਡ੍ਢਿਤਾ, ਸੁਖੇਨ, ਸੁਖਹੇਤੁਨਾ વਾ વਿਰਹਿਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਗਤਿਭਾવਤੋਤਿ ਆਪਾਯਿਕਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਭਾવਤੋ। ਸੁਖਸਮੁਸ੍ਸਯਤੋਤਿ ਅਬ੍ਭੁਦਯਤੋ। વਿਨਿਪਤਿਤਤ੍ਤਾਤਿ વਿਰੂਪਂ ਨਿਪਤਿਤਤ੍ਤਾ ਯਥਾ ਤੇਨਤ੍ਤਭਾવੇਨ ਸੁਖਸਮੁਸ੍ਸਯੋ ਨ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਨਿਪਤਿਤਤ੍ਤਾ। ਇਤਰੋਤਿ ਸਂਸਾਰੋ। ਨਨੁ ‘‘ਅਪਾਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤੋਪਿ ਸਂਸਾਰੋ ਏવਾਤਿ? ਸਚ੍ਚਮੇਤਂ, ਨਿਰਯਾਦੀਨਂ ਪਨ ਅਧਿਮਤ੍ਤਦੁਕ੍ਖਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਅਪਾਯਾਦਿਗ੍ਗਹਣਂ। ਗੋਬਲੀਬਦ੍ਦਞਾਯੇਨਾਯਮਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਖਨ੍ਧਾਨਞ੍ਚ ਪਟਿਪਾਟੀਤਿ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਹੇਤੁਫਲਭਾવੇਨ ਅਪਰਾਪਰਂ ਪવਤ੍ਤਿ। ਅਬ੍ਬੋਚ੍ਛਿਨ੍ਨਂ વਤ੍ਤਮਾਨਾਤਿ ਅવਿਚ੍ਛੇਦੇਨ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਾ। ਤਂ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪੀਤਿ ਤਂ ‘‘ਅਪਾਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਅਪਾਯਦੁਕ੍ਖਞ੍ਚੇવ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਞ੍ਚ। ‘‘ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦੇ વਾਤੁਕ੍ਖਿਤ੍ਤਨਾવਾ વਿਯਾ’’ਤਿ ਇਦਂ ਪਰਿਬ੍ਭਮਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਮਹਨ੍ਤਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਞ੍ਚੇવ ਪਰਿਬ੍ਭਮਨਸ੍ਸ ਅਨવਟ੍ਠਿਤਤਾਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਞ੍ਚ ‘‘ਉਪਮਾਯ। ਯਨ੍ਤੇਸੁ ਯੁਤ੍ਤਗੋਣੋ વਿਯਾ’’ਤਿ ਇਦਂ ਪਨ ਅવਸਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਞ੍ਚੇવ ਦੁਪ੍ਪਮੋਕ੍ਖਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਞ੍ਚਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।

    Apāyāti avaḍḍhitā, sukhena, sukhahetunā vā virahitāti attho. Dukkhassa gatibhāvatoti āpāyikassa dukkhassa pavattiṭṭhānabhāvato. Sukhasamussayatoti abbhudayato. Vinipatitattāti virūpaṃ nipatitattā yathā tenattabhāvena sukhasamussayo na hoti, evaṃ nipatitattā. Itaroti saṃsāro. Nanu ‘‘apāya’’ntiādinā vuttopi saṃsāro evāti? Saccametaṃ, nirayādīnaṃ pana adhimattadukkhabhāvadassanatthaṃ apāyādiggahaṇaṃ. Gobalībaddañāyenāyamattho veditabbo. Khandhānañca paṭipāṭīti pañcannaṃ khandhānaṃ hetuphalabhāvena aparāparaṃ pavatti. Abbocchinnaṃ vattamānāti avicchedena pavattamānā. Taṃ sabbampīti taṃ ‘‘apāya’’ntiādinā vuttaṃ sabbaṃ apāyadukkhañceva vaṭṭadukkhañca. ‘‘Mahāsamudde vātukkhittanāvā viyā’’ti idaṃ paribbhamaṭṭhānassa mahantadassanatthañceva paribbhamanassa anavaṭṭhitatādassanatthañca ‘‘upamāya. Yantesu yuttagoṇo viyā’’ti idaṃ pana avasabhāvadassanatthañceva duppamokkhabhāvadassanatthañcāti veditabbaṃ.

    ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦવਣ੍ਣਨਾ

    Paṭiccasamuppādavaṇṇanā

    ਇਮਿਨਾ ਤਾવਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਤਾવ-ਸਦ੍ਦੋ ਕਮਤ੍ਥੋ, ਤੇਨ ‘‘ਤਨ੍ਤਾਕੁਲਕਜਾਤਾ’’ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਅਨੁਸਨ੍ਧਿ ਪਰਤੋ ਆવਿਭવਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਦੀਪੇਤਿ। ਅਤ੍ਥਿ ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਯਂ ਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ, ਇਮਸ੍ਮਾ ਪਚ੍ਚਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ‘‘ਇਮਸ੍ਮਾ ਨਾਮ ਪਚ੍ਚਯਾ ਜਰਾਮਰਣ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ ਅਤ੍ਥਿ ਨੁ ਖੋ ਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਨੁ ਖੋ…ਪੇ॰… ਭવੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਹਿ ‘‘ਕਿਂ ਪਚ੍ਚਯਾ ਜਰਾਮਰਣਂ? ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਾ ਜਰਾਮਰਣ’’ਨ੍ਤਿ ਉਪਰਿ ਜਾਤਿਸਦ੍ਦਪਚ੍ਚਯਸਦ੍ਦਸਮਾਨਾਧਿਕਰਣੇਨ ਕਿਂ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਇਦਂ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਸਮਾਨਾਧਿਕਰਣਤਾਦਸ੍ਸਨਤੋ ਕਮ੍ਮਧਾਰਯਸਮਾਸਤਾ ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਯੁਜ੍ਜਤਿ। ਨ ਹੇਤ੍ਥ ‘‘ਇਮਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਾ ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ’’ਤਿ ਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸ, ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ વਾ ਪਚ੍ਚਯਤੋ ਜਰਾਮਰਣਸਮ੍ਭવਪੁਚ੍ਛਾ ਸਮ੍ਭવਤਿ વਿਞ੍ਞਾਤਭਾવਤੋ, ਅਸਮ੍ਭવਤੋ ਚ, ਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸ ਪਨ ਪਚ੍ਚਯਪੁਚ੍ਛਾ ਸਮ੍ਭવਤਿ। ਪਚ੍ਚਯਸਦ੍ਦਸਮਾਨਾਧਿਕਰਣਤਾਯਞ੍ਚ ਇਦਂ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ‘‘ਇਮਸ੍ਮਾ ਪਚ੍ਚਯਾ’’ਤਿ ਪਚ੍ਚਯਪੁਚ੍ਛਾ ਯੁਜ੍ਜਤਿ।

    Iminā tāvāti ettha tāva-saddo kamattho, tena ‘‘tantākulakajātā’’ti padassa anusandhi parato āvibhavissatīti dīpeti. Atthi idappaccayāti ettha ayaṃ paccayoti idappaccayo, tasmā idappaccayā, imasmā paccayāti attho. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘imasmā nāma paccayā jarāmaraṇa’’nti evaṃ vattabbo atthi nu kho jarāmaraṇassa paccayoti. Tenāha ‘‘atthi nu kho…pe… bhaveyyā’’ti. Ettha hi ‘‘kiṃ paccayā jarāmaraṇaṃ? Jātipaccayā jarāmaraṇa’’nti upari jātisaddapaccayasaddasamānādhikaraṇena kiṃ-saddena idaṃ-saddassa samānādhikaraṇatādassanato kammadhārayasamāsatā idappaccayasaddassa yujjati. Na hettha ‘‘imassa paccayā idappaccayā’’ti jarāmaraṇassa, aññassa vā paccayato jarāmaraṇasambhavapucchā sambhavati viññātabhāvato, asambhavato ca, jarāmaraṇassa pana paccayapucchā sambhavati. Paccayasaddasamānādhikaraṇatāyañca idaṃ-saddassa ‘‘imasmā paccayā’’ti paccayapucchā yujjati.

    ਸਾ ਪਨ ਸਮਾਨਾਧਿਕਰਣਤਾ ਯਦਿਪਿ ਅਞ੍ਞਪਦਤ੍ਥਸਮਾਸੇਪਿ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਅਞ੍ਞਪਦਤ੍ਥવਚਨਿਚ੍ਛਾਭਾવਤੋ ਪਨੇਤ੍ਥ ਕਮ੍ਮਧਾਰਯਸਮਾਸੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਸਾਮਿવਚਨਸਮਾਸਪਕ੍ਖੇ ਪਨ ਨਤ੍ਥੇવ ਸਮਾਨਾਧਿਕਰਣਤਾਸਮ੍ਭવੋਤਿ। ਨਨੁ ਚ ‘‘ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਤਾ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੋ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯ-ਸਦ੍ਦੋ ਸਾਮਿવਚਨਸਮਾਸੋ ਇਚ੍ਛਿਤੋਤਿ? ਸਚ੍ਚਂ ਇਚ੍ਛਿਤੋ ਉਜੁਕਮੇવ ਤਤ੍ਥ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦવਚਨਿਚ੍ਛਾਤਿ ਕਤ੍વਾ, ਇਧ ਪਨ ਕੇવਲਂ ਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਪਰਿਪੁਚ੍ਛਾ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਯਥਾ ਤਤ੍ਥ ਇਦਂ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦવਿਸੇਸਨਤਾ, ਇਧ ਚ ‘‘ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਪਚ੍ਚਯਤ੍ਥਤਾ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ਤਥਾ ਤਤ੍ਥ, ਇਧ ਚ ਸਮਾਸਕਪ੍ਪਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਕਸ੍ਮਾ ਪਨ ਤਤ੍ਥ ਕਮ੍ਮਧਾਰਯਸਮਾਸੋ ਨ ਇਚ੍ਛਿਤੋਤਿ? ਹੇਤੁਪ੍ਪਭવਾਨਂ ਹੇਤੁ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੋਤਿ ਇਮਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਧਾਰਯਸਮਾਸੇ ਅਸਮ੍ਭવਤੋਤਿ ਇਮਸ੍ਸ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਚ੍ਚਯਾਨੁਰੂਪਸ੍ਸ ਅਨੁਰੂਪੋ ਪਚ੍ਚਯੋ ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਏਤਸ੍ਸ ਚ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਇਚ੍ਛਿਤਤ੍ਤਾ। ਯੋ ਪਨੇਤ੍ਥ ਇਦਂ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਗਹਿਤੋ ਅਤ੍ਥੋ, ਸੋ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ ਜਰਾਮਰਣ’’ਨ੍ਤਿ ਜਰਾਮਰਣਗ੍ਗਹਣੇਨੇવ ਗਹਿਤੋਤਿ ਇਦਂ-ਸਦ੍ਦੋ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਤੋ ਪਰਿਚ੍ਚਜਨਤੋ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਅਸਮ੍ਭવਤੋ ਪਚ੍ਚਯੇ ਅવਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਤੇਨੇਤ੍ਥ ਕਮ੍ਮਧਾਰਯਸਮਾਸੋ। ਤਤ੍ਥ ਪਨ ਇਦਂ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਤਤੋ ਪਰਿਚ੍ਚਜਨਕਾਰਣਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਸਾਮਿવਚਨਸਮਾਸੋ ਏવ ਇਚ੍ਛਿਤੋ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂਪਨ ਯਸ੍ਮਾ ਜਰਾਮਰਣਾਦੀਨਂ ਪਚ੍ਚਯਪੁਚ੍ਛਾਮੁਖੇਨਾਯਂ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਦੇਸਨਾ ਆਰਦ੍ਧਾ, ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੋ ਚ ਨਾਮ ਅਤ੍ਥਤੋ ਹੇਤੁਪ੍ਪਭવਾਨਂ ਹੇਤੂਤਿ વੁਤ੍ਤੋ વਾਯਮਤ੍ਥੋ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਇਮਸ੍ਸ ਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿ ਏવਮਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾ ਕਤਾ।

    Sā pana samānādhikaraṇatā yadipi aññapadatthasamāsepi labbhati, aññapadatthavacanicchābhāvato panettha kammadhārayasamāso veditabbo. Sāmivacanasamāsapakkhe pana nattheva samānādhikaraṇatāsambhavoti. Nanu ca ‘‘idappaccayatā paṭiccasamuppādo’’ti ettha idappaccaya-saddo sāmivacanasamāso icchitoti? Saccaṃ icchito ujukameva tattha paṭiccasamuppādavacanicchāti katvā, idha pana kevalaṃ jarāmaraṇassa paccayaparipucchā adhippetā, tasmā yathā tattha idaṃ-saddassa paṭiccasamuppādavisesanatā, idha ca ‘‘pucchitabbapaccayatthatā sambhavati, tathā tattha, idha ca samāsakappanā veditabbā. Kasmā pana tattha kammadhārayasamāso na icchitoti? Hetuppabhavānaṃ hetu paṭiccasamuppādoti imassa atthassa kammadhārayasamāse asambhavatoti imassa, attano paccayānurūpassa anurūpo paccayo idappaccayoti etassa ca atthassa icchitattā. Yo panettha idaṃ-saddena gahito attho, so ‘‘atthi idappaccayā jarāmaraṇa’’nti jarāmaraṇaggahaṇeneva gahitoti idaṃ-saddo paṭiccasamuppādato pariccajanato aññassa asambhavato paccaye avatiṭṭhati, tenettha kammadhārayasamāso. Tattha pana idaṃ-saddassa tato pariccajanakāraṇaṃ natthīti sāmivacanasamāso eva icchito. Aṭṭhakathāyaṃpana yasmā jarāmaraṇādīnaṃ paccayapucchāmukhenāyaṃ paṭiccasamuppādadesanā āraddhā, paṭiccasamuppādo ca nāma atthato hetuppabhavānaṃ hetūti vutto vāyamattho, tasmā ‘‘imassa jarāmaraṇassa paccayo’’ti evamatthavaṇṇanā katā.

    ਪਣ੍ਡਿਤੇਨਾਤਿ ਏਕਂਸਬ੍ਯਾਕਰਣੀਯਾਦਿਪਞ੍ਹਾવਿਸੇਸਜਾਨਨਸਮਤ੍ਥਾਯ ਪਞ੍ਞਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੇਨ। ਤਮੇવ ਹਿਸ੍ਸ ਪਣ੍ਡਿਚ੍ਚਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯਥਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ । ਯਾਦਿਸਸ੍ਸ ਜੀવਸ੍ਸ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਿਕੋ ਸਰੀਰਤੋ ਅਨਞ੍ਞਤ੍ਤਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ ‘‘ਤਂ ਜੀવਂ ਤਂ ਸਰੀਰ’’ਨ੍ਤਿ, ਸੋ ਏવਂ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਨੁਪਲਬ੍ਭਤਿ, ਕਥਂ ਤਸ੍ਸ વਞ੍ਝਾਤਨਯਸ੍ਸ વਿਯ ਦੀਘਰਸ੍ਸਤਾ ਸਰੀਰਤੋ ਅਞ੍ਞਤਾ વਾ ਅਨਞ੍ਞਤਾ વਾ ਬ੍ਯਾਕਾਤਬ੍ਬਾ ਸਿਯਾ, ਤਸ੍ਮਾਸ੍ਸ ਪਞ੍ਹਸ੍ਸ ਠਪਨੀਯਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਤੁਣ੍ਹੀਭਾવੋ ਨਾਮੇਸ ਪੁਚ੍ਛਤੋ ਅਨਾਦਰੋ વਿਹੇਸਾ વਿਯ ਹੋਤੀਤਿ ‘‘ਅਬ੍ਯਾਕਤਮੇਤ’’ਨ੍ਤਿ ਪਕਾਰਨ੍ਤਰਮਾਹ। ਏવਂ ਅਬ੍ਯਾਕਰਣਕਾਰਣਂ ਞਾਤੁਕਾਮਸ੍ਸ ਕਥੇਤਬ੍ਬਂ ਹੋਤਿ, ਕਥਿਤੇ ਚ ਜਾਨਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਮਾਦੋਪਿ ਏવਂ ਸਿਯਾ, ਕਥਨવਿਧਿ ਪਨ ‘‘ਯਾਦਿਸਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਦਸ੍ਸਿਤੋ ਏવ। ਏવਂ ਅਪ੍ਪਟਿਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾਤਿ ਏવਂ ਠਪਨੀਯਪਞ੍ਹੇ વਿਯ ਤੁਣ੍ਹੀਭਾવਾਦਿਂ ਅਨਾਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਏવ। ‘‘ਅਪ੍ਪਟਿਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ’’ਤਿ વਚਨਂ ਨਿਦਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤਮੇਤਂ। ‘‘ਕਿਂ ਸਬ੍ਬਂ ਅਨਿਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਕਿਂ ਸਙ੍ਖਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਪੁਚ੍ਛਸਿ, ਉਦਾਹੁ ਅਸਙ੍ਖਤ’’ਨ੍ਤਿ ਪਟਿਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਬ੍ਯਾਕਾਤਬ੍ਬਂ ਹੋਤਿ ‘‘ਕਿਂ ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕਂ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਟ੍ਠੇ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਤਤ੍ਥ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਂ, ਅਤ੍ਥਿ ਨ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ વਿਭਜ੍ਜ ਬ੍ਯਾਕਾਤਬ੍ਬਂ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਅਪ੍ਪਟਿਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾਤਿ ਚ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ਇਚ੍ਛਿਤੋਤਿ। ਪੁਬ੍ਬੇ ਯਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਿਤਾਮਤ੍ਤਂ ਚੋਦਿਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥਿਤਾਮਤ੍ਤਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤਂ। ਪੁਚ੍ਛਾਸਭਾਗੇਨ ਹਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਨ੍ਤਿ। ਇਦਾਨਿ ਤਸ੍ਸੇવ ਸਰੂਪਪੁਚ੍ਛਾ ਕਰੀਯਤੀਤਿ ‘‘ਪੁਨ ਕਿ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਧਾਪਿ ‘‘ਯਥਾ’’ਤਿਆਦਿ ਸਬ੍ਬਂ ਆਨੇਤ੍વਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ।

    Paṇḍitenāti ekaṃsabyākaraṇīyādipañhāvisesajānanasamatthāya paññāya samannāgatena. Tameva hissa paṇḍiccaṃ dassetuṃ ‘‘yathā’’tiādi vuttaṃ . Yādisassa jīvassa diṭṭhigatiko sarīrato anaññattaṃ pucchati ‘‘taṃ jīvaṃ taṃ sarīra’’nti, so evaṃ paramatthato nupalabbhati, kathaṃ tassa vañjhātanayassa viya dīgharassatā sarīrato aññatā vā anaññatā vā byākātabbā siyā, tasmāssa pañhassa ṭhapanīyatā veditabbā. Tuṇhībhāvo nāmesa pucchato anādaro vihesā viya hotīti ‘‘abyākatameta’’nti pakārantaramāha. Evaṃ abyākaraṇakāraṇaṃ ñātukāmassa kathetabbaṃ hoti, kathite ca jānantassa pamādopi evaṃ siyā, kathanavidhi pana ‘‘yādisassā’’tiādinā dassito eva. Evaṃ appaṭipajjitvāti evaṃ ṭhapanīyapañhe viya tuṇhībhāvādiṃ anāpajjitvā eva. ‘‘Appaṭipajjitvā’’ti vacanaṃ nidassanamattametaṃ. ‘‘Kiṃ sabbaṃ anicca’’nti vutte ‘‘kiṃ saṅkhataṃ sandhāya pucchasi, udāhu asaṅkhata’’nti paṭipucchitvā byākātabbaṃ hoti ‘‘kiṃ khandhapañcakaṃ pariññeyya’’nti puṭṭhe ‘‘atthi tattha pariññeyyaṃ, atthi na pariññeyya’’nti vibhajja byākātabbaṃ hoti, evaṃ appaṭipajjitvāti ca ayamettha attho icchitoti. Pubbe yassa paccayassa atthitāmattaṃ coditanti atthitāmattaṃ vissajjitaṃ. Pucchāsabhāgena hi vissajjananti. Idāni tasseva sarūpapucchā karīyatīti ‘‘puna ki’’nti vuttaṃ. Idhāpi ‘‘yathā’’tiādi sabbaṃ ānetvā vattabbaṃ.

    ‘‘ਏਸ ਨਯੋ ਸਬ੍ਬਪਦੇਸੂ’’ਤਿ ਅਤਿਦੇਸવਸੇਨ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਨਾਮਰੂਪਪਚ੍ਚਯਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਤਤ੍ਥ ਅਪવਾਦੋ ਆਰਦ੍ਧੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਕਾਮੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਛਨ੍ਨਂ વਿਪਾਕਸਮ੍ਫਸ੍ਸਾਨਂਯੇવ ਗਹਣਂ ਹੋਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਾਦਿ વੇਦਨਾਪਰਿਯੋਸਾਨਾ વਿਪਾਕવਿਧੀਤਿ ਕਤ੍વਾ ਅਨੇਕੇਸੁ ਸੁਤ੍ਤਪਦੇਸੁ, (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੨੬; ਉਦਾ॰ ੧) ਅਭਿਧਮ੍ਮੇ (વਿਭ॰ ੨੨੫) ਚ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਤੇਸਂਯੇવ ਗਹਣਸ੍ਸ ਨਿਰੁਲ਼੍ਹਤ੍ਤਾ। ਇਧਾਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸੁਤ੍ਤੇ। ਚ-ਸਦ੍ਦੋ ਬ੍ਯਤਿਰੇਕਤ੍ਥੋ, ਤੇਨੇਤ੍ਥ ‘‘ਗਹਿਤਮ੍ਪੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਚ੍ਚਮਾਨਂਯੇવ વਿਸੇਸਂ ਜੋਤੇਤਿ। ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਨਾਮ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਪੇਕ੍ਖੋ ਤੇਨ વਿਨਾ ਤਸ੍ਸ ਅਸਮ੍ਭવਤੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਸਲ਼ਾਯਤਨਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾਤਿ ‘‘ਸਲ਼ਾਯਤਨਪਚ੍ਚਯਾ ਫਸ੍ਸੋ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਦੇਨਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਅવਯવੇਨ વਾ ਸਮੁਦਾਯੋਪਲਕ੍ਖਣਮੇਤਂ ‘‘ਸਲ਼ਾਯਤਨਪਚ੍ਚਯਾ’’ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਸਲ਼ਾਯਤਨਪਚ੍ਚਯਾ ਫਸ੍ਸੋ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਦੇਨਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਗਹਿਤਮ੍ਪੀਤਿ ਛਬ੍ਬਿਧਂ વਿਪਾਕਫਸ੍ਸਮ੍ਪਿ। ਅਗ੍ਗਹਿਤਮ੍ਪੀਤਿ ਅવਿਪਾਕਫਸ੍ਸਮ੍ਪਿ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਕਿਰਿਯਾਫਸ੍ਸਮ੍ਪਿ। ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨવਿਸੇਸਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਕਾਮੋਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਨ ਚੇਤ੍ਥ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋવ ਉਪਾਦਿਨ੍ਨੋ ਇਚ੍ਛਿਤੋ, ਅਥ ਖੋ ਪਚ੍ਚਯੋਪਿ ਉਪਾਦਿਨ੍ਨੋ ਇਚ੍ਛਿਤੋਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾਯਤਨਸ੍ਸੇવ ਸਲ਼ਾਯਤਨਗ੍ਗਹਣੇਨ ਗਹਣਨ੍ਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਲ਼ਾਯਤਨਤੋ…ਪੇ॰… ਦਸ੍ਸੇਤੁਕਾਮੋ’’ਤਿ। ਨ ਹਿ ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਚਕ੍ਖਾਦਿਸਲ਼ਾਯਤਨਮੇવ ਪਚ੍ਚਯੋ, ਅਥ ਖੋ ‘‘ਚਕ੍ਖੁਞ੍ਚ ਪਟਿਚ੍ਚ ਰੂਪੇ ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਤਿਣ੍ਣਂ ਸਙ੍ਗਤਿ ਫਸ੍ਸੋ’’ਤਿਆਦਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੪੨੧, ੪੨੫, ੪੨੬; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੪੪, ੪੫; ੨.੪.੬੦; ਕਥਾ॰ ੪੬੫, ੪੬੭) વਚਨਤੋ ਰੂਪਾਯਤਨਾਦਿਰੂਪਞ੍ਚ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦਿਨਾਮਞ੍ਚ ਪਚ੍ਚਯੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਇਮਂ ਚਕ੍ਖਾਦਿਸਲ਼ਾਯਤਨਤੋ ਅਤਿਰਿਤ੍ਤਂ ਆવਜ੍ਜਨਾਦਿ વਿਯ ਸਾਧਾਰਣਂ ਅਹੁਤ੍વਾ, ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਸਾਧਾਰਣਤਾਯ ਅਞ੍ਞਂ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯਂ ਪਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਅવਿਸਿਟ੍ਠਂ ਸਾਧਾਰਣਪਚ੍ਚਯਂ ਪਿਦਸ੍ਸੇਤੁਕਾਮੋ ਭਗવਾ, ‘‘ਨਾਮਰੂਪਪਚ੍ਚਯਾ ਫਸ੍ਸੋ’’ਤਿ ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯੇਪਿ ਇਮਮੇવ ਪਚ੍ਚਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਨਾਮਰੂਪਪਚ੍ਚਯਾ ਫਸ੍ਸੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਤਦਟ੍ਠਕਥਾਯਂ (વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨੪੩) ‘‘ਪਚ੍ਚਯવਿਸੇਸਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਞ੍ਚੇવ ਮਹਾਨਿਦਾਨਦੇਸਨਾਸਙ੍ਗਹਤ੍ਥਞ੍ਚਾ’’ਤਿ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾ ਕਤਾ। ਪਚ੍ਚਯਾਨਨ੍ਤਿ ਜਾਤਿਆਦੀਨਂ ਪਚ੍ਚਯਧਮ੍ਮਾਨਂ। ਨਿਦਾਨਂ ਕਥਿਤਨ੍ਤਿ ਜਰਾਮਰਣਾਦਿਕਸ੍ਸ ਨਿਦਾਨਤ੍ਤਂ ਕਥਿਤਂ ਏਕਂਸਿਕੋ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਕਥਿਤੋ। ਤਞ੍ਹਿ ਤੇਸਂ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੇ ਅਬ੍ਯਭਿਚਾਰੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਇਤਿ ਖੋ ਪਨੇਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਉਪਰਿ ਦੇਸਨਾ ਪવਤ੍ਤਾ। ਨਿਜ੍ਜਟੇਤਿ ਨਿਜ੍ਜਾਲਕੇ। ਨਿਗ੍ਗੁਮ੍ਬੇਤਿ ਨਿਕ੍ਖੇਪੇ। ਪਦਦ੍વਯੇਨਾਪਿ ਆਕੁਲਾਭਾવਮੇવ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਨਾਕੁਲਂ ਅਬ੍ਯਾਕੁਲਂ ਮਹਨ੍ਤਂ ਪਚ੍ਚਯਨਿਦਾਨਮੇਤ੍ਥ ਕਥਿਤਨ੍ਤਿ ਮਹਾਨਿਦਾਨਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਅਞ੍ਞਥਾਭਾવਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ।

    ‘‘Esa nayo sabbapadesū’’ti atidesavasena ussukkaṃ katvā ‘‘nāmarūpapaccayā’’tiādinā tattha apavādo āraddho. Yasmā dassetukāmo, tasmā idaṃ vuttanti yojanā. Channaṃ vipākasamphassānaṃyeva gahaṇaṃ hoti viññāṇādi vedanāpariyosānā vipākavidhīti katvā anekesu suttapadesu, (ma. ni. 3.126; udā. 1) abhidhamme (vibha. 225) ca yebhuyyena tesaṃyeva gahaṇassa niruḷhattā. Idhāti imasmiṃ sutte. Ca-saddo byatirekattho, tenettha ‘‘gahitampī’’tiādinā vuccamānaṃyeva visesaṃ joteti. Paccayabhāvo nāma paccayuppannāpekkho tena vinā tassa asambhavato. Tasmā saḷāyatanappaccayāti ‘‘saḷāyatanapaccayā phasso’’ti iminā padenāti yojanā. Avayavena vā samudāyopalakkhaṇametaṃ ‘‘saḷāyatanapaccayā’’ti, tasmā ‘‘saḷāyatanapaccayā phasso’’ti iminā padenāti vuttaṃ hoti. Gahitampīti chabbidhaṃ vipākaphassampi. Aggahitampīti avipākaphassampi kusalākusalakiriyāphassampi. Paccayuppannavisesaṃ dassetukāmoti yojanā. Na cettha paccayuppannova upādinno icchito, atha kho paccayopi upādinno icchitoti ajjhattikāyatanasseva saḷāyatanaggahaṇena gahaṇanti katvā vuttaṃ ‘‘saḷāyatanato…pe… dassetukāmo’’ti. Na hi phassassa cakkhādisaḷāyatanameva paccayo, atha kho ‘‘cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇaṃ, tiṇṇaṃ saṅgati phasso’’tiādi (ma. ni. 3.421, 425, 426; saṃ. ni. 2.44, 45; 2.4.60; kathā. 465, 467) vacanato rūpāyatanādirūpañca cakkhuviññāṇādināmañca paccayo, tasmā imaṃ cakkhādisaḷāyatanato atirittaṃ āvajjanādi viya sādhāraṇaṃ ahutvā, tassa tassa phassassa sādhāraṇatāya aññaṃ visesapaccayaṃ pi-saddena avisiṭṭhaṃ sādhāraṇapaccayaṃ pidassetukāmo bhagavā, ‘‘nāmarūpapaccayā phasso’’ti idaṃ vuttanti yojanā. Abhidhammabhājanīyepi imameva paccayaṃ sandhāya ‘‘nāmarūpapaccayā phasso’’ti vuttanti tadaṭṭhakathāyaṃ (vibha. aṭṭha. 243) ‘‘paccayavisesadassanatthañceva mahānidānadesanāsaṅgahatthañcā’’ti atthavaṇṇanā katā. Paccayānanti jātiādīnaṃ paccayadhammānaṃ. Nidānaṃ kathitanti jarāmaraṇādikassa nidānattaṃ kathitaṃ ekaṃsiko paccayabhāvo kathito. Tañhi tesaṃ paccayabhāve abyabhicārīti dassetuṃ ‘‘iti kho paneta’’ntiādinā upari desanā pavattā. Nijjaṭeti nijjālake. Niggumbeti nikkhepe. Padadvayenāpi ākulābhāvameva dasseti, tasmā anākulaṃ abyākulaṃ mahantaṃ paccayanidānamettha kathitanti mahānidānaṃ suttaṃ aññathābhāvassa abhāvato.

    ੯੮. ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਪਚ੍ਚਯਾਨਨ੍ਤਿ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਜਾਤਿਆਦੀਨਂ ਪਚ੍ਚਯਾਨਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਨਾਮ ਤੇਹਿ ਤੇਹਿ ਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਅਨੂਨਾਧਿਕੇਹੇવ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਫਲਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭવਤੋ ਤਥੋ ਤਚ੍ਛੋ, ਤਪ੍ਪਕਾਰੋ વਾ ਸਾਮਗ੍ਗਿਉਪਗਤੇਸੁ ਪਚ੍ਚਯੇਸੁ ਮੁਹੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਤਥੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਸਮ੍ਭવਾਭਾવਤੋ। ਅવਿਤਥੋ ਅવਿਸਂવਾਦਨਕੋ વਿਸਂવਾਦਨਾਕਾਰવਿਰਹਿਤੋ ਅਞ੍ਞਧਮ੍ਮਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਅਞ੍ਞਧਮ੍ਮਾਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ। ‘‘ਅਨਞ੍ਞਥਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਅਞ੍ਞਥਾਭਾવਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ। ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਤਥਂ ਅવਿਤਥਂ ਅਨਞ੍ਞਥਂ ਪਚ੍ਚਯਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਰਿਯਾਯਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਫਲਂ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ વਤ੍ਤਤੀਤਿ ਪਰਿਯਾਯੋ, ਹੇਤੂਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਰਿਯਾਯੇਨਾਤਿ ਕਾਰਣੇਨਾ’’ਤਿ। ਸਬ੍ਬੇਨ ਸਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਦੇવਤ੍ਤਾਦਿਨਾ ਸਬ੍ਬਭਾવੇਨ ਸਬ੍ਬਾ ਜਾਤਿ। ਸਬ੍ਬਥਾ ਸਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਚਾਤੁਮਹਾਰਾਜਿਕਾਦਿਸਬ੍ਬਾਕਾਰੇਨ ਸਬ੍ਬਾ, ਨਿਪਾਤਦ੍વਯਮੇਤਂ, ਨਿਪਾਤਞ੍ਚ ਅਬ੍ਯਯਂ, ਤਞ੍ਚ ਸਬ੍ਬਲਿਙ੍ਗવਿਭਤ੍ਤਿવਚਨੇਸੁ ਏਕਾਕਾਰਮੇવ ਹੋਤੀਤਿ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ‘‘ਸਬ੍ਬੇਨ ਸਬ੍ਬਂ ਸਬ੍ਬਥਾ ਸਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਤ੍ਥવਚਨੇ ਪਨ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਜਾਤਿਸਦ੍ਦਾਪੇਕ੍ਖਾਯ ਇਤ੍ਥਿਅਤ੍ਥવੁਤ੍ਤਿਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸਬ੍ਬਾਕਾਰੇਨ ਸਬ੍ਬਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਮਿਨਾવ ਨਯੇਨਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਜਾਤਿવਾਰੇ વੁਤ੍ਤੇਨੇવ ਨਯੇਨ। ਦੇવਾਦੀਸੂਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਗਨ੍ਧਬ੍ਬਯਕ੍ਖਾਦਿਕੇ ਪਾਲ਼ਿਯਂ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੯੮) ਆਗਤੇ, ਤਦਨ੍ਤਰਭੇਦੇ ਚ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ।

    98.Tesaṃ tesaṃ paccayānanti tesaṃ tesaṃ jātiādīnaṃ paccayānaṃ. Yasmā paccayabhāvo nāma tehi tehi paccayehi anūnādhikeheva tassa tassa phalassa sambhavato tatho taccho, tappakāro vā sāmaggiupagatesu paccayesu muhuttampi tatho nibbattanadhammānaṃ asambhavābhāvato. Avitatho avisaṃvādanako visaṃvādanākāravirahito aññadhammapaccayehi aññadhammānuppattito. ‘‘Anaññathā’’ti vuccati aññathābhāvassa abhāvato. Tasmā ‘‘tathaṃ avitathaṃ anaññathaṃ paccayabhāvaṃ dassetu’’nti vuttaṃ. Pariyāyati attano phalaṃ pariggahetvā vattatīti pariyāyo, hetūti āha ‘‘pariyāyenāti kāraṇenā’’ti. Sabbena sabbanti devattādinā sabbabhāvena sabbā jāti. Sabbathā sabbanti tatthāpi cātumahārājikādisabbākārena sabbā, nipātadvayametaṃ, nipātañca abyayaṃ, tañca sabbaliṅgavibhattivacanesu ekākārameva hotīti pāḷiyaṃ ‘‘sabbena sabbaṃ sabbathā sabba’’nti vuttaṃ. Atthavacane pana tassa tassa jātisaddāpekkhāya itthiatthavuttitaṃ dassetuṃ ‘‘sabbākārena sabbā’’tiādi vuttaṃ. Imināva nayenāti iminā jātivāre vutteneva nayena. Devādīsūti ādi-saddena gandhabbayakkhādike pāḷiyaṃ (dī. ni. 2.98) āgate, tadantarabhede ca saṅgaṇhāti.

    ਇਧ ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਅਤ੍ਥવਿਭਜਨਤ੍ਥੇਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ‘‘ਕਸ੍ਸਚਿ ਕਿਮ੍ਹਿਚੀ’’ਤਿ ਅਨਿਯਮਤੋ ਉਦ੍ਦੇਸવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਸ੍ਸ ਨਿਦ੍ਦਿਸਨਤ੍ਥੇ ਜੋਤੇਤਬ੍ਬੇ ਨਿਪਾਤੋ, ਤਦਤ੍ਥਜੋਤਨਂ ਨਿਪਾਤਪਦਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਤਸ੍ਸ ਪਦਸ੍ਸ। ਤੇਤਿ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਯ ਸਮ੍ਪਦਾਨਭੂਤਂ ਥੇਰਂ વਦਤਿ। ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਨ੍ਤਿ વਾ ਤੇ ਕਤਮੇਤਿ ਚੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯੇ ਹਿ ‘‘ਕਸ੍ਸਚੀ’’ਤਿ, ‘‘ਕਿਮ੍ਹਿਚੀ’’ਤਿ ਚ ਅਨਿਯਮਤੋ વੁਤ੍ਤੋ ਅਤ੍ਥੋ, ਤੇ ਕਤਮੇਤਿ। ਕਥੇਤੁਕਮ੍ਯਤਾਪੁਚ੍ਛਾ ਹੇਸਾ। ਦੇવਭਾવਾਯਾਤਿ ਦੇવਭਾવਤ੍ਥਂ। ਖਨ੍ਧਜਾਤੀਤਿ ਖਨ੍ਧਪਾਤੁਭਾવੋ, ਯਥਾ ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ ‘‘ਦੇવਾ’’ਤਿ ਸਮਞ੍ਞਾ ਹੋਤਿ, ਤਥਾ ਤੇਸਂ ਉਪ੍ਪਾਦੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਯਾਯਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਸਬ੍ਬਪਦੇਸੂਤਿ ‘‘ਗਨ੍ਧਬ੍ਬਾਨਂ ਗਨ੍ਧਬ੍ਬਤ੍ਥਾਯਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਸਬ੍ਬੇਸੁ ਜਾਤਿਨਿਦ੍ਦੇਸਪਦੇਸੁ , ਭવਾਦਿਪਦੇਸੁ ਚ। ਯੇਨ ਹਿ ਨਯੇਨ ਸਚੇ ਹਿ ਜਾਤੀਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥਯੋਜਨਾ ਕਤਾ, ਜਾਤਿਨਿਦ੍ਦੇਸਪਦੇਸੋવ ‘‘ਭવੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਭવਾਦਿਪਦੇਸੁਪਿ ਸੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋਤਿ। ਦੇવਾਤਿ ਉਪਪਤ੍ਤਿਦੇવਾ ਚਾਤੁਮਹਾਰਾਜਿਕਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਯਾવ ਭવਗ੍ਗਾ ਦਿਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਕਾਮਗੁਣਾਦੀਹਿ ਕੀਲ਼ਨ੍ਤਿ ਲਲ਼ਨ੍ਤਿ વਿਹਰਨ੍ਤਿ ਜੋਤਨ੍ਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ। ਗਨ੍ਧਂ ਅਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਗਨ੍ਧਬ੍ਬਾ, ਧਤਰਟ੍ਠਸ੍ਸ ਮਹਾਰਾਜਸ੍ਸ ਪਰਿવਾਰਭੂਤਾ। ਯਜਨ੍ਤਿ વੇਸ੍ਸવਣਸਕ੍ਕਾਦਿਕੇ ਪੂਜੇਨ੍ਤੀਤਿ ਯਕ੍ਖਾ, ਤੇਨ ਤੇਨ વਾ ਪਣਿਧਿਕਮ੍ਮਾਦਿਨਾ ਯਜਿਤਬ੍ਬਾ ਪੂਜੇਤਬ੍ਬਾਤਿ ਯਕ੍ਖਾ, વੇਸ੍ਸવਣਸ੍ਸ ਮਹਾਰਾਜਸ੍ਸ ਪਰਿવਾਰਭੂਤਾ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ‘‘ਅਮਨੁਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਅવਿਸੇਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਭੂਤਾਤਿ ਕੁਮ੍ਭਣ੍ਡਾ, વਿਰੂਲ਼੍ਹਕਸ੍ਸ ਮਹਾਰਾਜਸ੍ਸ ਪਰਿવਾਰਭੂਤਾ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ‘‘ਯੇ ਕੇਚਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਸਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਅવਿਸੇਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਟ੍ਠਿਪਕ੍ਖਾ ਭਮਰਤੁਪ੍ਪਲ਼ਾਦਯੋ। ਚਮ੍ਮਪਕ੍ਖਾ ਜਤੁਸਿਙ੍ਗਾਲਾਦਯੋ। ਲੋਮਪਕ੍ਖਾ ਹਂਸਮੋਰਾਦਯੋ। ਸਰੀਸਪਾ ਅਹਿવਿਚ੍ਛਿਕਸਤਪਦਿਆਦਯੋ।

    Idha nikkhittaatthavibhajanattheti imasmiṃ ‘‘kassaci kimhicī’’ti aniyamato uddesavasena vuttatthassa niddisanatthe jotetabbe nipāto, tadatthajotanaṃ nipātapadanti attho. Tassāti tassa padassa. Teti dhammadesanāya sampadānabhūtaṃ theraṃ vadati. Seyyathidanti vā te katameti ceti attho. Ye hi ‘‘kassacī’’ti, ‘‘kimhicī’’ti ca aniyamato vutto attho, te katameti. Kathetukamyatāpucchā hesā. Devabhāvāyāti devabhāvatthaṃ. Khandhajātīti khandhapātubhāvo, yathā khandhesu uppannesu ‘‘devā’’ti samaññā hoti, tathā tesaṃ uppādoti attho. Tenāha ‘‘yāyā’’ti āha. Sabbapadesūti ‘‘gandhabbānaṃ gandhabbatthāyā’’tiādīsu sabbesu jātiniddesapadesu , bhavādipadesu ca. Yena hi nayena sace hi jātīti ayamatthayojanā katā, jātiniddesapadesova ‘‘bhavo’’tiādinā bhavādipadesupi so kātabboti. Devāti upapattidevā cātumahārājikato paṭṭhāya yāva bhavaggā dibbanti kāmaguṇādīhi kīḷanti laḷanti viharanti jotantīti katvā. Gandhaṃ abbanti paribhuñjantīti gandhabbā, dhataraṭṭhassa mahārājassa parivārabhūtā. Yajanti vessavaṇasakkādike pūjentīti yakkhā, tena tena vā paṇidhikammādinā yajitabbā pūjetabbāti yakkhā, vessavaṇassa mahārājassa parivārabhūtā. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘amanussā’’ti avisesena vuttaṃ. Bhūtāti kumbhaṇḍā, virūḷhakassa mahārājassa parivārabhūtā. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘ye keci nibbattasattā’’ti avisesena vuttaṃ. Aṭṭhipakkhā bhamaratuppaḷādayo. Cammapakkhā jatusiṅgālādayo. Lomapakkhā haṃsamorādayo. Sarīsapā ahivicchikasatapadiādayo.

    ‘‘ਤੇਸਂ ਤੇਸ’’ਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਨ ਯੇવਾਪਨਕਨਿਦ੍ਦੇਸੋ વਿਯ ਅવੁਤ੍ਤਸਙ੍ਗਹਤ੍ਥਂ વਚਨਂ, ਅਥ ਖੋ ਅਯੇવਾਪਨਕਨਿਦ੍ਦੇਸੋ વਿਯ વੁਤ੍ਤਸਙ੍ਗਹਤ੍ਥਨ੍ਤਿ। ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨੇવ ਚ ਆਮੇਡਿਤਤ੍ਥੋ ਸਙ੍ਗਯ੍ਹਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਦੇવਗਨ੍ਧਬ੍ਬਾਦੀਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਦਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਤਂਭਾવਾਯ, ਯਥਾਰੂਪੇਸੁ ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੇਸੁ ‘‘ਦੇવਾ ਗਨ੍ਧਬ੍ਬਾ’’ਤਿ ਲੋਕਸਮਞ੍ਞਾ ਹੋਤਿ, ਤਥਾਰੂਪਤਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਦੇવਗਨ੍ਧਬ੍ਬਾਦਿਭਾવਾਯਾ’’ਤਿ। ‘‘ਨਿਰੋਧੋ, વਿਗਮੋ’’ਤਿ ਚ ਪਟਿਲਦ੍ਧਤ੍ਤਾਲਾਭਸ੍ਸ ਭਾવੋ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਇਧ ਪਨ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਾਭਾવੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ ‘‘ਸਬ੍ਬਸੋ ਜਾਤਿਯਾ ਅਸਤੀ’’ਤਿ ਅવਤ੍વਾ ‘‘ਜਾਤਿਨਿਰੋਧਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਭਾવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ।

    ‘‘Tesaṃtesa’’nti idaṃ na yevāpanakaniddeso viya avuttasaṅgahatthaṃ vacanaṃ, atha kho ayevāpanakaniddeso viya vuttasaṅgahatthanti. Ādi-saddeneva ca āmeḍitattho saṅgayhatīti āha ‘‘tesaṃ tesaṃ devagandhabbādīna’’nti. Tadattāyāti taṃbhāvāya, yathārūpesu khandhesu pavattamānesu ‘‘devā gandhabbā’’ti lokasamaññā hoti, tathārūpatāyāti attho. Tenāha ‘‘devagandhabbādibhāvāyā’’ti. ‘‘Nirodho, vigamo’’ti ca paṭiladdhattālābhassa bhāvo vuccati, idha pana accantābhāvo adhippeto ‘‘sabbaso jātiyā asatī’’ti avatvā ‘‘jātinirodhā’’ti vuttattāti āha ‘‘abhāvāti attho’’ti.

    ਫਲਤ੍ਥਾਯ ਹਿਨੋਤੀਤਿ ਯਥਾ ਫਲਂ ਤਤੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤਿ, ਏવਂ ਹਿਨੋਤਿ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਹੇਤੁਭਾવਂ ਉਪਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਦਂ ਗਣ੍ਹਥ ਨਨ੍ਤਿ ‘‘ਇਦਂ ਮੇ ਫਲਂ, ਗਣ੍ਹਥ ਨ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਅਪ੍ਪੇਤਿ વਿਯ ਨਿਯ੍ਯਾਤੇਤਿ વਿਯ। ‘‘ਏਸ ਨਯੋ’’ਤਿ ਅવਿਸੇਸਂ ਅਤਿਦਿਸਿਤ੍વਾ વਿਸੇਸਮਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਪਿਚਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਨਨੁ ਚਾਯਂ ਜਾਤਿ ਪਰਿਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਾ, ਸਙ੍ਖਤਭਾવਾ ਚ ਨ ਹੋਤਿ વਿਕਾਰਭਾવਤੋ, ਤਥਾ ਜਰਾਮਰਣਂ, ਤਸ੍ਸ ਕਥਂ ਸਾ ਹੇਤੁ ਹੋਤੀਤਿ ਚੋਦਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਬ੍ਭਾવੇ ਭਾવੋ, ਤਦਭਾવੇ ਚ ਅਭਾવੋ ਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸ ਜਾਤਿਯਾ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਤਾ।

    Phalatthāya hinotīti yathā phalaṃ tato nibbattati, evaṃ hinoti pavattati, tassa hetubhāvaṃ upagacchatīti attho. Idaṃ gaṇhatha nanti ‘‘idaṃ me phalaṃ, gaṇhatha na’’nti evaṃ appeti viya niyyāteti viya. ‘‘Esa nayo’’ti avisesaṃ atidisitvā visesamattassa atthaṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Nanu cāyaṃ jāti parinipphannā, saṅkhatabhāvā ca na hoti vikārabhāvato, tathā jarāmaraṇaṃ, tassa kathaṃ sā hetu hotīti codanaṃ sandhāyāha ‘‘jarāmaraṇassa hī’’tiādi. Tabbhāve bhāvo, tadabhāve ca abhāvo jarāmaraṇassa jātiyā upanissayatā.

    ੯੯. ਓਕਾਸਪਰਿਗ੍ਗਹੋਤਿ ਪવਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਪਰਿਗ੍ਗਹੋ। ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવੇ ਯੁਜ੍ਜਤਿ ਉਪਪਤ੍ਤਿਕ੍ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨਤੋ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਅਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨਤੋ। ਇਧ ਪਨਾਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਕਾਮਭવੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਆਗਤੇ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ। ਕਮ੍ਮਭવੇ ਯੁਜ੍ਜਤਿ ਕਾਮਭવਾਦਿਜੋਤਨਾ વਿਸੇਸਤੋ ਤਸ੍ਸ ਜਾਤਿਯਾ ਪਚ੍ਚਯਭਾવਤੋਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸੋ ਹਿ ਜਾਤਿਯਾ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਕੋਟਿਯਾવ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿ। ਨਨੁ ਚ ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવੋਪਿ ਜਾਤਿਯਾ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯવਸੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀਤਿ? ਸਚ੍ਚਂ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਪਨ ਨ ਤਥਾ ਪਧਾਨਭੂਤੋ, ਕਮ੍ਮਭવੋ ਪਨ ਪਧਾਨਭੂਤੋ ਪਚ੍ਚਯੋ ਜਨਕਭਾવਤੋਤਿ। ‘‘ਸੋ ਹਿ ਜਾਤਿਯਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ ਕਾਮਭવੂਪਗਂ ਕਮ੍ਮਂ ਕਾਮਭવੋ। ਏਸ ਨਯੋ ਰੂਪਾਰੂਪਭવੇਸੁਪਿ। ਓਕਾਸਪਰਿਗ੍ਗਹੋવ ਕਤੋ‘‘ਕਿਮ੍ਹਿਚੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਤ੍ਤਪਰਿਗ੍ਗਹਸ੍ਸ ਕਤਤ੍ਤਾ।

    99.Okāsapariggahoti pavattiṭṭhānapariggaho. Upapattibhave yujjati upapattikkhandhānaṃ yathāvuttaṭṭhānato aññattha anuppajjanato. Idha panāti imasmiṃ sutte ‘‘kāmabhavo’’tiādinā āgate imasmiṃ ṭhāne. Kammabhave yujjati kāmabhavādijotanā visesato tassa jātiyā paccayabhāvatoti. Tenāha ‘‘so hi jātiyā upanissayakoṭiyāva paccayo’’ti. Nanu ca upapattibhavopi jātiyā upanissayavasena paccayo hotīti? Saccaṃ hoti, so pana na tathā padhānabhūto, kammabhavo pana padhānabhūto paccayo janakabhāvatoti. ‘‘So hi jātiyā’’tiādi vuttaṃ kāmabhavūpagaṃ kammaṃ kāmabhavo. Esa nayo rūpārūpabhavesupi. Okāsapariggahova kato‘‘kimhicī’’ti iminā sattapariggahassa katattā.

    ੧੦੦. ਤਿਣ੍ਣਮ੍ਪਿ ਕਮ੍ਮਭવਾਨਨ੍ਤਿ ਕਾਮਕਮ੍ਮਭવਾਦੀਨਂ ਤਿਣ੍ਣਮ੍ਪਿ ਕਮ੍ਮਭવਾਨਂ। ਤਿਣ੍ਣਞ੍ਚ ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવਾਨਨ੍ਤਿ ਕਾਮੁਪਪਤ੍ਤਿਭવਾਦੀਨਂ ਤਿਣ੍ਣਞ੍ਚ ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવਾਨਂ। ਤਥਾ ਸੇਸਾਨਿਪੀਤਿ ਦਿਟ੍ਠੁਪਾਦਾਨਾਦੀਨਿ ਸੇਸੁਪਾਦਾਨਾਨਿਪਿ ਤਿਣ੍ਣਮ੍ਪਿ ਕਮ੍ਮਭવਾਨਂ, ਤਿਣ੍ਣਞ੍ਚ ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਤੀਤਿ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ। ਦ੍વਾਦਸ ਕਮ੍ਮਭવਾ ਦ੍વਾਦਸ ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવਾਤਿ ਚਤੁવੀਸਤਿਭવਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਯਸ੍ਮਾ ਕਮ੍ਮਭવਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭਾવਮੁਖੇਨੇવ ਉਪਾਦਾਨਂ ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਨ ਅਞ੍ਞਥਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਉਪਾਦਾਨਂ ਕਮ੍ਮਭવਸ੍ਸ ਉਜੁਕਮੇવ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨੇਤ੍ਥ ਦ੍વਾਦਸ ਕਮ੍ਮਭવਾ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਤੇਸਨ੍ਤਿ ਕਮ੍ਮਭવਾਨਂ। ਸਹਜਾਤਕੋਟਿਯਾਤਿ ਅਕੁਸਲਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਭવਸ੍ਸ ਸਹਜਾਤਂ ਉਪਾਦਾਨਂ ਸਹਜਾਤਕੋਟਿਯਾ, ਇਤਰਂ ਅਨਨ੍ਤਰੂਪਨਿਸ੍ਸਯਾਦਿવਸੇਨ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਕੋਟਿਯਾ, ਕੁਸਲਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਭવਸ੍ਸ ਪਨ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਕੋਟਿਯਾવ ਪਚ੍ਚਯੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਯਥਾ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਨਿਸ੍ਸਯਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਅਤ੍ਥਿਅવਿਗਤਾਦਿਪਚ੍ਚਯਾਨਂ ਸਹਜਾਤਪਚ੍ਚਯੇਨ ਏਕਸਙ੍ਗਹਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸਹਜਾਤਕੋਟਿਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਏવਂ ਆਰਮ੍ਮਣੂਪਨਿਸ੍ਸਯਅਨਨ੍ਤਰੂਪਨਿਸ੍ਸਯਪਕਤੂਪਨਿਸ੍ਸਯਾਨਂ ਏਕਜ੍ਝਂ ਗਹਣવਸੇਨ ‘‘ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਕੋਟਿਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

    100.Tiṇṇampi kammabhavānanti kāmakammabhavādīnaṃ tiṇṇampi kammabhavānaṃ. Tiṇṇañca upapattibhavānanti kāmupapattibhavādīnaṃ tiṇṇañca upapattibhavānaṃ. Tathāsesānipīti diṭṭhupādānādīni sesupādānānipi tiṇṇampi kammabhavānaṃ, tiṇṇañca upapattibhavānaṃ paccayoti attho. Itīti evaṃ vuttanayena. Dvādasa kammabhavā dvādasa upapattibhavāti catuvīsatibhavā veditabbā. Yasmā kammabhavassa paccayabhāvamukheneva upādānaṃ upapattibhavassa paccayo nāma hoti, na aññathā, tasmā upādānaṃ kammabhavassa ujukameva paccayabhāvoti āha ‘‘nippariyāyenettha dvādasa kammabhavā labbhantī’’ti. Tesanti kammabhavānaṃ. Sahajātakoṭiyāti akusalassa kammabhavassa sahajātaṃ upādānaṃ sahajātakoṭiyā, itaraṃ anantarūpanissayādivasena upanissayakoṭiyā, kusalassa kammabhavassa pana upanissayakoṭiyāva paccayo. Ettha ca yathā aññamaññanissayasampayuttaatthiavigatādipaccayānaṃ sahajātapaccayena ekasaṅgahataṃ dassetuṃ ‘‘sahajātakoṭiyā’’ti vuttaṃ, evaṃ ārammaṇūpanissayaanantarūpanissayapakatūpanissayānaṃ ekajjhaṃ gahaṇavasena ‘‘upanissayakoṭiyā’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ.

    ੧੦੧. ਉਪਾਦਾਨਸ੍ਸਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਸ੍ਸ ਤਣ੍ਹਾ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਕੋਟਿਯਾવ ਪਚ੍ਚਯੋ, ਸੇਸੁਪਾਦਾਨਾਨਂ ਸਹਜਾਤਕੋਟਿਯਾਪਿ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਕੋਟਿਯਾਪਿ વਿਞ੍ਞਾਣਾਦਿ ਚ વੇਦਨਾਪਰਿਯੋਸਾਨਾ વਿਪਾਕવਿਧੀਤਿ ਕਤ੍વਾ।

    101.Upādānassāti ettha kāmupādānassa taṇhā upanissayakoṭiyāva paccayo, sesupādānānaṃ sahajātakoṭiyāpi upanissayakoṭiyāpi viññāṇādi ca vedanāpariyosānā vipākavidhīti katvā.

    ੧੦੨. ਯਦਿਦਂ વੇਦਨਾਤਿ ਏਤ੍ਥ વਿਪਾਕવੇਦਨਾਤਿ ਤਮੇવ ਤਾવ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਕੋਟਿਯਾ ਪਚ੍ਚਯੋ ਇਤਰਕੋਟਿਯਾ ਅਸਮ੍ਭવਤੋ। ਅਞ੍ਞਾਤਿ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਕਿਰਿਯવੇਦਨਾ। ਅਞ੍ਞਥਾਪੀਤਿ ਸਹਜਾਤਕੋਟਿਯਾਪਿ।

    102.Yadidaṃ vedanāti ettha vipākavedanāti tameva tāva upanissayakoṭiyā paccayo itarakoṭiyā asambhavato. Aññāti kusalākusalakiriyavedanā. Aññathāpīti sahajātakoṭiyāpi.

    ੧੦੩. ਏਤ੍ਤਾવਤਾਤਿ ਜਰਾਮਰਣਾਦੀਨਂ ਪਚ੍ਚਯਪਰਮ੍ਪਰਾਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾਯ ਏਤ੍ਤਕਾਯ ਦੇਸਨਾਯ। ਪੁਰਿਮਤਣ੍ਹਨ੍ਤਿ ਪੁਰਿਮਭવਸਿਦ੍ਧਂ ਤਣ੍ਹਂ। ‘‘ਏਸ ਪਚ੍ਚਯੋ ਤਣ੍ਹਾਯ, ਯਦਿਦਂ વੇਦਨਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ‘‘ਫਸ੍ਸਪਚ੍ਚਯਾ વੇਦਨਾਤਿ ਇਤਿ ਖੋ ਪਨੇਤਂ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ વੇਦਨਾਯ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਸ੍ਸ ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਉਦ੍ਧਰਣਂ ਅਞ੍ਞੇਸੁ ਸੁਤ੍ਤੇਸੁ ਆਗਤਨਯੇਨ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਸ੍ਸ ਦੇਸਨਾਮਗ੍ਗੋ , ਤਂ ਪਨ ਅਨੋਤਰਿਤ੍વਾ ਸਮੁਦਾਚਾਰਤਣ੍ਹਾਦਸ੍ਸਨਮੁਖੇਨੇવ ਤਣ੍ਹਾਮੂਲਕਧਮ੍ਮੇ ਦੇਸੇਨ੍ਤੋ ਆਚਿਣ੍ਣਦੇਸਨਾਮਗ੍ਗਤੋ ਓਕ੍ਕਮਨ੍ਤੋ વਿਯ, ਤਞ੍ਚ ਦੇਸਨਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਪਸਯ੍ਹ ਬਲਕ੍ਕਾਰੇਨ ਦੇਸੇਨ੍ਤੋ વਿਯ ਚ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਇਦਾਨੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਦ੍વੇ ਤਣ੍ਹਾਤਿ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤਤਣ੍ਹਾ ਏવ ਦ੍વਿਧਾ ਭਿਨ੍ਦਨ੍ਤੋ ਆਹ। ਏਸਨਤਣ੍ਹਾਤਿ ਭੋਗਾਨਂ ਪਰਿਯੇਸਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਤਣ੍ਹਾ। ਏਸਿਤਤਣ੍ਹਾਤਿ ਪਰਿਯਿਟ੍ਠੇਸੁ ਭੋਗੇਸੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਤਣ੍ਹਾ। ਸਮੁਦਾਚਾਰਤਣ੍ਹਾਯਾਤਿ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਤਣ੍ਹਾਯ। ਦੁવਿਧਾਪੇਸਾ વੇਦਨਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਤਣ੍ਹਾ ਨਾਮ વੇਦਨਾਪਚ੍ਚਯਾ ਚ ਅਪ੍ਪਟਿਲਦ੍ਧਾਨਂ ਭੋਗਾਨਂ ਪਟਿਲਾਭਾਯ ਪਰਿਯੇਸਨਾ, ਲਦ੍ਧੇਸੁ ਚ ਤੇਸੁਪਾਤਬ੍ਯਤਾਪਤ੍ਤਿਆਦਿ ਹੋਤੀਤਿ।

    103.Ettāvatāti jarāmaraṇādīnaṃ paccayaparamparādassanavasena pavattāya ettakāya desanāya. Purimataṇhanti purimabhavasiddhaṃ taṇhaṃ. ‘‘Esa paccayo taṇhāya, yadidaṃ vedanā’’ti vatvā tadanantaraṃ ‘‘phassapaccayā vedanāti iti kho panetaṃ vutta’’ntiādinā vedanāya paccayabhūtassa phassassa uddharaṇaṃ aññesu suttesu āgatanayena paṭiccasamuppādassa desanāmaggo , taṃ pana anotaritvā samudācārataṇhādassanamukheneva taṇhāmūlakadhamme desento āciṇṇadesanāmaggato okkamanto viya, tañca desanaṃ passato appavattanti pasayha balakkārena desento viya ca hotīti āha ‘‘idānī’’tiādi. Dve taṇhāti idhādhippetataṇhā eva dvidhā bhindanto āha. Esanataṇhāti bhogānaṃ pariyesanavasena pavattataṇhā. Esitataṇhāti pariyiṭṭhesu bhogesu uppajjamānataṇhā. Samudācārataṇhāyāti pariyuṭṭhānavasena pavattataṇhāya. Duvidhāpesā vedanaṃ paṭicca taṇhānāma vedanāpaccayā ca appaṭiladdhānaṃ bhogānaṃ paṭilābhāya pariyesanā, laddhesu ca tesupātabyatāpattiādi hotīti.

    ਪਰਿਤਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਪਰਿਯੇਸਤਿ ਏਤਾਯਾਤਿ ਪਰਿਯੇਸਨਾ। ਆਸਯਤੋ, ਪਯੋਗਤੋ ਚ ਪਰਿਯੇਸਨਾ ਤਥਾਪવਤ੍ਤੋ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤਣ੍ਹਾਯ ਸਤਿ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਰੂਪਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣਪਟਿਲਾਭੋਤਿ ਸવਤ੍ਥੁਕਾਨਂ ਰੂਪਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣਾਨਂ ਗવੇਸਨવਸੇਨ, ਪવਤ੍ਤਿਯਂ ਪਨ ਅਪਰਿਯਿਟ੍ਠਂਯੇવ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਤਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਰਿਯੇਸਨਾਯ ਲਦ੍ਧਮੇવ ਨਾਮ ਤਥਾਰੂਪਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬੇਕਤਤ੍ਤਾ ਏવ ਲਬ੍ਭਨਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸੋ ਹਿ ਪਰਿਯੇਸਨਾਯ ਸਤਿ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਸੁਖવਿਨਿਚ੍ਛਯਨ੍ਤਿ ਸੁਖਂ વਿਸੇਸਤੋ ਨਿਚ੍ਛਿਨੋਤੀਤਿ ਸੁਖવਿਨਿਚ੍ਛਯੋ, ਸੁਖਂ ਸਭਾવਤੋ, ਸਮੁਦਯਤੋ, ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਨਤੋ, ਨਿਸ੍ਸਰਣਤੋ ਚ ਯਾਥਾવਤੋ ਜਾਨਿਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਞਾਣਂ, ਤਂ ਸੁਖવਿਨਿਚ੍ਛਯਂ। ਜਞ੍ਞਾਤਿ ਜਾਨੇਯ੍ਯ। ‘‘ਸੁਭਸੁਖ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਕਂ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਅਭੂਤਾਕਾਰਂ વਿવਿਧਂ ਨਿਨ੍ਨਭਾવੇਨ ਨਿਚ੍ਛਿਨੋਤਿ ਆਰੋਪੇਤੀਤਿ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ। ਅਸ੍ਸਾਦਾਨੁਪਸ੍ਸਨਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾਪਿ ਏવਮੇવ વਿਨਿਚ੍ਛਯਭਾવੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਸੁਤ੍ਤੇ વਿਤਕ੍ਕੋਯੇવ ਆਗਤੋਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਸੁਤ੍ਤੇਤਿ ਸਕ੍ਕਪਞ੍ਹਸੁਤ੍ਤੇ। (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੫੮) ਤਤ੍ਥ ਹਿ ‘‘ਛਨ੍ਦੋ ਖੋ, ਦੇવਾਨਂ ਇਨ੍ਦ, વਿਤਕ੍ਕਨਿਦਾਨੋ’’ਤਿ ਆਗਤਂ। ਇਧਾਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਮਹਾਨਿਦਾਨਸੁਤ੍ਤੇ। ‘‘વਿਤਕ੍ਕੇਨੇવ વਿਨਿਚ੍ਛਿਨਾਤੀ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ‘‘વਿਨਿਚ੍ਛੀਯਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ’’ਤਿ વਿਨਿਚ੍ਛਯ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਕਰਣਸਾਧਨਮਾਹ। ‘‘ਏਤ੍ਤਕ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વਿਨਿਚ੍ਛਯਨਾਕਾਰਦਸ੍ਸਨਂ।

    Paritassanavasena pariyesati etāyāti pariyesanā. Āsayato, payogato ca pariyesanā tathāpavatto cittuppādo. Tenāha ‘‘taṇhāya sati hotī’’ti. Rūpādiārammaṇapaṭilābhoti savatthukānaṃ rūpādiārammaṇānaṃ gavesanavasena, pavattiyaṃ pana apariyiṭṭhaṃyeva labbhati, tampi atthato pariyesanāya laddhameva nāma tathārūpassa kammassa pubbekatattā eva labbhanato. Tenāha ‘‘so hi pariyesanāya sati hotī’’ti. Sukhavinicchayanti sukhaṃ visesato nicchinotīti sukhavinicchayo, sukhaṃ sabhāvato, samudayato, atthaṅgamanato, nissaraṇato ca yāthāvato jānitvā pavattañāṇaṃ, taṃ sukhavinicchayaṃ. Jaññāti jāneyya. ‘‘Subhasukha’’ntiādikaṃ ārammaṇe abhūtākāraṃ vividhaṃ ninnabhāvena nicchinoti āropetīti vinicchayo. Assādānupassanataṇhādiṭṭhiyāpi evameva vinicchayabhāvo veditabbo. Imasmiṃ pana sutte vitakkoyeva āgatoti yojanā. Imasmiṃ pana sutteti sakkapañhasutte. (Dī. ni. 2.358) tattha hi ‘‘chando kho, devānaṃ inda, vitakkanidāno’’ti āgataṃ. Idhāti imasmiṃ mahānidānasutte.‘‘Vitakkeneva vinicchinātī’’ti etena ‘‘vinicchīyati etenāti vinicchayo’’ti vinicchaya-saddassa karaṇasādhanamāha. ‘‘Ettaka’’ntiādi vinicchayanākāradassanaṃ.

    ਛਨ੍ਦਨਟ੍ਠੇਨ ਛਨ੍ਦੋ, ਏવਂ ਰਞ੍ਜਨਟ੍ਠੇਨ ਰਾਗੋ, ਸ੍વਾਯਂ ਅਨਾਸੇવਨਤਾਯ ਮਨ੍ਦੋ ਹੁਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤੋ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਦੁਬ੍ਬਲਰਾਗਸ੍ਸਾਧਿવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਜ੍ਝੋਸਾਨਨ੍ਤਿ ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠਿવਸੇਨ ਅਭਿਨਿવਿਸਨਂ। ‘‘ਮਯ੍ਹਂ ਇਦ’’ਨ੍ਤਿ ਹਿ ਤਣ੍ਹਾਗਾਹੋ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਅਤ੍ਤਗ੍ਗਾਹਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯੋવ ਹੋਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਹਂ ਮਮ’’ਨ੍ਤਿ, ‘‘ਬਲવਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਚ ਤੇਸਂ ਗਾਹਾਨਂ ਥਿਰਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤਿਮਾਹ। ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠਿવਸੇਨ ਪਰਿਗ੍ਗਹਕਰਣਨ੍ਤਿ ‘‘ਅਹਂ ਮਮ’’ਨ੍ਤਿ ਬਲવਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਅਭਿਨਿવਿਟ੍ਠਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਤ੍ਤਨਿਯਗ੍ਗਾਹવਤ੍ਥੁਨੋ ਅਞ੍ਞਾਸਾਧਾਰਣਂ વਿਯ ਕਤ੍વਾ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਠਾਨਂ, ਤਥਾਪવਤ੍ਤੋ ਲੋਭਸਹਗਤਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੋ। ਅਤ੍ਤਨਾ ਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁਨੋ ਯਸ੍ਸ વਸੇਨ ਪਰੇਹਿ ਸਾਧਾਰਣਭਾવਸ੍ਸ ਅਸਹਮਾਨੋ ਹੋਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ, ਸੋ ਧਮ੍ਮੋ ਅਸਹਨਤਾ। ਏવਂ વਚਨਤ੍ਥਂ વਦਨ੍ਤਿ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਨਯੇਨ। ਸਦ੍ਦਲਕ੍ਖਣੇ ਪਨ ਯਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ વਸੇਨ ਮਚ੍ਛਰਿਯਯੋਗਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਮਚ੍ਛਰੋ, ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ, ਕਮ੍ਮਂ વਾ ਮਚ੍ਛਰਿਯਂ, ਮਚ੍ਛੇਰੋ ਧਮ੍ਮੋ। ਮਚ੍ਛਰਿਯਸ੍ਸ ਬਲવਭਾવਤੋ ਆਦਰੇਨ ਰਕ੍ਖਣਂ ਆਰਕ੍ਖੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਦ੍વਾਰ…ਪੇ॰… ਸੁਟ੍ਠੁ ਰਕ੍ਖਣ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਫਲਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਕਰਣਂ, ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਕਾਰਣਂ, ਅਧਿਕਂ ਕਰਣਨ੍ਤਿ ਅਧਿਕਰਣਂ, વਿਸੇਸਕਾਰਣਂ। વਿਸੇਸਕਾਰਣਞ੍ਚ ਭੋਗਾਨਂ ਆਰਕ੍ਖਦਣ੍ਡਾਦਾਨਾਦਿਅਨਤ੍ਥਸਮ੍ਭવਸ੍ਸਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਆਰਕ੍ਖਾਧਿਕਰਣ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਪਰਨਿਸੇਧਨਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਮਾਰਣਾਦਿਨਾ ਪਰੇਸਂ વਿਬਾਧਨਤ੍ਥਂ। ਆਦੀਯਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਆਦਾਨਂ, ਦਣ੍ਡਸ੍ਸ ਆਦਾਨਂ ਦਣ੍ਡਾਦਾਨਂ, ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾ ਪਰવਿਹੇਠਨਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੋ। ਸਤ੍ਥਾਦਾਨੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਹਤ੍ਥਪਰਾਮਾਸਾਦਿવਸੇਨ ਕਾਯੇਨ ਕਾਤਬ੍ਬਕਲਹੋ ਕਾਯਕਲਹੋ। ਮਮ੍ਮਘਟ੍ਟਨਾਦਿવਸੇਨ વਾਚਾਯ ਕਾਤਬ੍ਬਕਲਹੋ વਾਚਾਕਲਹੋ। વਿਰੁਜ੍ਝਨવਸੇਨ વਿਰੂਪਂ ਗਣ੍ਹਾਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ વਿਗ੍ਗਹੋ। વਿਰੁਦ੍ਧਂ વਦਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ વਿવਾਦੋ। ਤੁવਂ ਤੁવਨ੍ਤਿ ਅਗਾਰવવਚਨਸਹਚਰਣਤੋ ਤੁવਂ ਤੁવਂ, ਸਬ੍ਬੇਤੇ ਤਥਾਪવਤ੍ਤਾ ਦੋਸਸਹਗਤਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ ‘‘ਅਨੇਕੇ ਪਾਪਕਾ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੦੪)।

    Chandanaṭṭhena chando, evaṃ rañjanaṭṭhena rāgo, svāyaṃ anāsevanatāya mando hutvā pavatto idhādhippetoti āha ‘‘dubbalarāgassādhivacana’’nti. Ajjhosānanti taṇhādiṭṭhivasena abhinivisanaṃ. ‘‘Mayhaṃ ida’’nti hi taṇhāgāho yebhuyyena attaggāhasannissayova hoti. Tenāha ‘‘ahaṃ mama’’nti, ‘‘balavasanniṭṭhāna’’nti ca tesaṃ gāhānaṃ thirabhāvappattimāha. Taṇhādiṭṭhivasena pariggahakaraṇanti ‘‘ahaṃ mama’’nti balavasanniṭṭhānavasena abhiniviṭṭhassa attattaniyaggāhavatthuno aññāsādhāraṇaṃ viya katvā pariggahetvā ṭhānaṃ, tathāpavatto lobhasahagatacittuppādo. Attanā pariggahitassa vatthuno yassa vasena parehi sādhāraṇabhāvassa asahamāno hoti puggalo, so dhammo asahanatā. Evaṃ vacanatthaṃ vadanti niruttinayena. Saddalakkhaṇe pana yassa dhammassa vasena macchariyayogato puggalo maccharo, tassa bhāvo, kammaṃ vā macchariyaṃ, macchero dhammo. Macchariyassa balavabhāvato ādarena rakkhaṇaṃ ārakkhoti āha ‘‘dvāra…pe… suṭṭhu rakkhaṇa’’nti. Attano phalaṃ karotīti karaṇaṃ, yaṃ kiñci kāraṇaṃ, adhikaṃ karaṇanti adhikaraṇaṃ, visesakāraṇaṃ. Visesakāraṇañca bhogānaṃ ārakkhadaṇḍādānādianatthasambhavassāti vuttaṃ ‘‘ārakkhādhikaraṇa’’ntiādi. Paranisedhanatthanti māraṇādinā paresaṃ vibādhanatthaṃ. Ādīyati etenāti ādānaṃ, daṇḍassa ādānaṃ daṇḍādānaṃ, abhibhavitvā paraviheṭhanacittuppādo. Satthādānepi eseva nayo. Hatthaparāmāsādivasena kāyena kātabbakalaho kāyakalaho. Mammaghaṭṭanādivasena vācāya kātabbakalaho vācākalaho. Virujjhanavasena virūpaṃ gaṇhāti etenāti viggaho. Viruddhaṃ vadati etenāti vivādo. Tuvaṃ tuvanti agāravavacanasahacaraṇato tuvaṃ tuvaṃ, sabbete tathāpavattā dosasahagatacittuppādā veditabbā. Tenāha bhagavā ‘‘aneke pāpakā akusalā dhammā sambhavantī’’ti (dī. ni. 2.104).

    ੧੧੨. ਦੇਸਨਂ ਨਿવਤ੍ਤੇਸੀਤਿ ‘‘ਤਣ੍ਹਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਪਰਿਯੇਸਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਨੁਲੋਮਨਯੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਤਂ ਦੇਸਨਂ ਪਟਿਲੋਮਨਯੇਨ ਪੁਨ ‘‘ਆਰਕ੍ਖਾਧਿਕਰਣ’’ਨ੍ਤਿ ਆਰਭਨ੍ਤੋ ਨਿવਤ੍ਤੇਸਿ। ਪਞ੍ਚਕਾਮਗੁਣਿਕਰਾਗવਸੇਨਾਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਭੂਤਾ ਪਞ੍ਚ ਕਾਮਗੁਣਾ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਪਞ੍ਚਕਾਮਗੁਣਿਕੋ, ਤਤ੍ਥ ਰਞ੍ਜਨવਸੇਨ ਅਭਿਰਮਣવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਰਾਗੋ, ਤਸ੍ਸ વਸੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਰਞ੍ਜਨવਸੇਨ ਤਣ੍ਹਾਯਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾ ਰੂਪਾਦਿਤਣ੍ਹਾવ ਕਾਮੇਸੁ ਤਣ੍ਹਾਤਿ ਕਾਮਤਣ੍ਹਾ। ਭવਤਿ ਅਤ੍ਥਿ ਸਬ੍ਬਕਾਲਂ ਤਿਟ੍ਠਤੀਤਿ ਪવਤ੍ਤਾ ਭવਦਿਟ੍ਠਿ ਉਤ੍ਤਰਪਦਲੋਪੇਨ ਭવੋ, ਤਂਸਹਗਤਾ ਤਣ੍ਹਾ ਭવਤਣ੍ਹਾ। વਿਭવਤਿ વਿਨਸ੍ਸਤਿ ਉਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤੀਤਿ ਪવਤ੍ਤਾ વਿਭવਦਿਟ੍ਠਿ વਿਭવੋ ਉਤ੍ਤਰਪਦਲੋਪੇਨ, ਤਂਸਹਗਤਾ ਤਣ੍ਹਾ વਿਭવਤਣ੍ਹਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਸ੍ਸਤਦਿਟ੍ਠੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਇਮੇ ਦ੍વੇ ਧਮ੍ਮਾਤਿ ‘‘ਏਸ ਪਚ੍ਚਯੋ ਉਪਾਦਾਨਸ੍ਸ, ਯਦਿਦਂ ਤਣ੍ਹਾ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੦੧) ਏવਂ વੁਤ੍ਤਾ વਟ੍ਟਮੂਲਤਣ੍ਹਾ ਚ ‘‘ਤਣ੍ਹਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਪਰਿਯੇਸਨਾ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੦੩) ਏવਂ વੁਤ੍ਤਾ ਸਮੁਦਾਚਾਰਤਣ੍ਹਾ ਚਾਤਿ ਇਮੇ ਦ੍વੇ ਧਮ੍ਮਾ। વਟ੍ਟਮੂਲਸਮੁਦਾਚਾਰવਸੇਨਾਤਿ વਟ੍ਟਮੂਲવਸੇਨ ਚੇવ ਸਮੁਦਾਚਾਰવਸੇਨ ਚ। ਦ੍વੀਹਿ ਕੋਟ੍ਠਾਸੇਹੀਤਿ ਦ੍વੀਹਿ ਭਾਗੇਹਿ। ਦ੍વੀਹਿ ਅવਯવੇਹਿ ਸਮੋਸਰਨ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨવਸੇਨ ਸਮਂ વਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਇਤੋਤਿ ਸਮੋਸਰਣਂ, ਪਚ੍ਚਯੋ, ਏਕਂ ਸਮੋਸਰਣਂ ਏਤਾਸਨ੍ਤਿ ਏਕਸਮੋਸਰਣਾ। ਕੇਨ ਪਨ ਏਕਸਮੋਸਰਣਾਤਿ ਆਹ ‘‘વੇਦਨਾਯਾ’’ਤਿ। ਦ੍વੇਪਿ ਹਿ ਤਣ੍ਹਾ વੇਦਨਾਪਚ੍ਚਯਾ ਏવਾਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘વੇਦਨਾਪਚ੍ਚਯੇਨ ਏਕਪਚ੍ਚਯਾ’’ਤਿ। ਤਤੋ ਤਤੋ ਓਸਰਿਤ੍વਾ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਮવਸਨਟ੍ਠਾਨਂ ਓਸਰਣ ਸਮੋਸਰਣਂ। વੇਦਨਾਯ ਸਮਂ ਸਹ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਓਸਰਣਕਪવਤ੍ਤਨਕਾ વੇਦਨਾ ਸਮੋਸਰਣਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਇਦਂ ਸਹਜਾਤਸਮੋਸਰਣਂ ਨਾਮਾ’’ਤਿ।

    112.Desanaṃ nivattesīti ‘‘taṇhaṃ paṭicca pariyesanā’’tiādinā anulomanayena pavattitaṃ desanaṃ paṭilomanayena puna ‘‘ārakkhādhikaraṇa’’nti ārabhanto nivattesi. Pañcakāmaguṇikarāgavasenāti ārammaṇabhūtā pañca kāmaguṇā etassa atthīti pañcakāmaguṇiko, tattha rañjanavasena abhiramaṇavasena pavattarāgo, tassa vasena uppannā rañjanavasena taṇhāyanavasena pavattā rūpāditaṇhāva kāmesu taṇhāti kāmataṇhā. Bhavati atthi sabbakālaṃ tiṭṭhatīti pavattā bhavadiṭṭhi uttarapadalopena bhavo, taṃsahagatā taṇhā bhavataṇhā. Vibhavati vinassati ucchijjatīti pavattā vibhavadiṭṭhi vibhavo uttarapadalopena, taṃsahagatā taṇhā vibhavataṇhāti āha ‘‘sassatadiṭṭhī’’tiādi. Ime dve dhammāti ‘‘esa paccayo upādānassa, yadidaṃ taṇhā’’ti (dī. ni. 2.101) evaṃ vuttā vaṭṭamūlataṇhā ca ‘‘taṇhaṃ paṭicca pariyesanā’’ti (dī. ni. 2.103) evaṃ vuttā samudācārataṇhā cāti ime dve dhammā. Vaṭṭamūlasamudācāravasenāti vaṭṭamūlavasena ceva samudācāravasena ca. Dvīhi koṭṭhāsehīti dvīhi bhāgehi. Dvīhi avayavehi samosaranti nibbattanavasena samaṃ vattanti itoti samosaraṇaṃ, paccayo, ekaṃ samosaraṇaṃ etāsanti ekasamosaraṇā. Kena pana ekasamosaraṇāti āha ‘‘vedanāyā’’ti. Dvepi hi taṇhā vedanāpaccayā evāti. Tenāha ‘‘vedanāpaccayena ekapaccayā’’ti. Tato tato osaritvā āgantvā samavasanaṭṭhānaṃ osaraṇa samosaraṇaṃ. Vedanāya samaṃ saha ekasmiṃ ārammaṇe osaraṇakapavattanakā vedanā samosaraṇāti āha ‘‘idaṃ sahajātasamosaraṇaṃ nāmā’’ti.

    ੧੧੩. ਸਬ੍ਬੇਤਿ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਦ੍વਾਰવਸੇਨ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਾ ਸવਿਪਾਕਫਸ੍ਸਾ ਏવ વਿਞ੍ਞਾਣਾਦਿ વੇਦਨਾਪਰਿਯੋਸਾਨਾ વਿਪਾਕવਿਥੀਤਿ ਕਤ੍વਾ। ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਕਥਾ ਨਾਮ વਟ੍ਟਕਥਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਠਪੇਤ੍વਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰવਿਪਾਕਫਸ੍ਸੇ’’ਤਿ। ਬਹੁਧਾਤਿ ਬਹੁਪ੍ਪਕਾਰੇਨ। ਅਯਞ੍ਹਿ ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰੇ ਚਕ੍ਖੁਪਸਾਦਾਦਿવਤ੍ਥੁਕਾਨਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ વੇਦਨਾਨਂ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਾਦਿਕੋ ਫਸ੍ਸੋ ਸਹਜਾਤਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਨਿਸ੍ਸਯવਿਪਾਕਆਹਾਰਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਅਤ੍ਥਿਅવਿਗਤવਸੇਨ ਅਟ੍ਠਧਾ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਸੇਸਾਨਂ ਪਨ ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂ ਦ੍વਾਰੇ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨਸਨ੍ਤੀਰਣਤਦਾਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾਨਂ ਕਾਮਾવਚਰવਿਪਾਕવੇਦਨਾਨਂ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਾਦਿਕੋ ਫਸ੍ਸੋ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯવਸੇਨ ਏਕਧਾવ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਮਨੋਦ੍વਾਰੇਪਿ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾਨਂ ਕਾਮਾવਚਰવਿਪਾਕવੇਦਨਾਨਂ ਸਹਜਾਤਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਤਥੇવ ਅਟ੍ਠਧਾ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ, ਤਥਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਭવਙ੍ਗਚੁਤਿવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾਨਂ ਤੇਭੂਮਕવਿਪਾਕવੇਦਨਾਨਂ। ਯਾ ਪਨ ਤਾ ਮਨੋਦ੍વਾਰੇ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾ ਕਾਮਾવਚਰવੇਦਨਾ, ਤਾਸਂ ਮਨੋਦ੍વਾਰਾવਜ੍ਜਨਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯવਸੇਨ ਏਕਧਾવ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀਤਿ ਏવਂ ਫਸ੍ਸੋ ਬਹੁਧਾ વੇਦਨਾਯ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।

    113.Sabbeti uppattidvāravasena bhinditvā vuttā savipākaphassā eva viññāṇādi vedanāpariyosānā vipākavithīti katvā. Paṭiccasamuppādakathā nāma vaṭṭakathāti āha ‘‘ṭhapetvā cattāro lokuttaravipākaphasse’’ti. Bahudhāti bahuppakārena. Ayañhi pañcadvāre cakkhupasādādivatthukānaṃ pañcannaṃ vedanānaṃ cakkhusamphassādiko phasso sahajātaaññamaññanissayavipākaāhārasampayuttaatthiavigatavasena aṭṭhadhā paccayo hoti. Sesānaṃ pana ekekasmiṃ dvāre sampaṭicchanasantīraṇatadārammaṇavasena pavattānaṃ kāmāvacaravipākavedanānaṃ cakkhusamphassādiko phasso upanissayavasena ekadhāva paccayo hoti. Manodvārepi tadārammaṇavasena pavattānaṃ kāmāvacaravipākavedanānaṃ sahajātamanosamphasso tatheva aṭṭhadhā paccayo hoti, tathā paṭisandhibhavaṅgacutivasena pavattānaṃ tebhūmakavipākavedanānaṃ. Yā pana tā manodvāre tadārammaṇavasena pavattā kāmāvacaravedanā, tāsaṃ manodvārāvajjanasampayutto manosamphasso upanissayavasena ekadhāva paccayo hotīti evaṃ phasso bahudhā vedanāya paccayo hotīti veditabbaṃ.

    ੧੧੪. વੇਦਨਾਦੀਨਨ੍ਤਿ વੇਦਨਾਸਞ੍ਞਾਸਙ੍ਖਾਰવਿਞ੍ਞਾਣਾਨਂ। ਅਸਦਿਸਭਾવਾਤਿ ਅਨੁਭવਨਸਞ੍ਜਾਨਨਾਭਿਸਙ੍ਖਰਣવਿਜਾਨਨਭਾવਾ। ਤੇ ਹਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞવਿਧੁਰੇਨ વੇਦਯਿਤਾਦਿਰੂਪੇਨ ਆਕਿਰਿਯਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਞਾਯਨ੍ਤੀਤਿ ਆਕਾਰਾਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਤੇਯੇવਾਤਿ વੇਦਨਾਦੀਨਂ ਤੇ ਏવ વੇਦਯਿਤਾਦਿਆਕਾਰਾ। ਸਾਧੁਕਂ ਦਸ੍ਸਿਯਮਾਨਾਤਿ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਤੋ વਿਯ ਪਕਾਸਿਯਮਾਨਾ। ਤਂ ਤਂ ਲੀਨਮਤ੍ਥਂ ਗਮੇਨ੍ਤੀਤਿ ‘‘ਅਰੂਪਟ੍ਠੋ ਆਰਮ੍ਮਣਾਭਿਮੁਖਨਮਨਟ੍ਠੋ’’ਤਿ ਏવਮਾਦਿਕਂ ਤਂ ਤਂ ਲੀਨਂ ਅਪਾਕਟਮਤ੍ਥਂ ਗਮੇਨ੍ਤਿ ਞਾਪੇਨ੍ਤੀਤਿ ਲਿਙ੍ਗਾਨਿ। ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਸਞ੍ਜਾਨਨਹੇਤੁਤੋਤਿ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਅਰੂਪਟ੍ਠਾਦਿਕਸ੍ਸ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਕਾਰਣਤ੍ਤਾ। ਨਿਮੀਯਨ੍ਤਿ ਅਨੁਮੀਯਨ੍ਤਿ ਏਤੇਹੀਤਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਿ। ਤਥਾ ਤਥਾ ਅਰੂਪਭਾવਾਦਿਪ੍ਪਕਾਰੇਨ, વੇਦਯਿਤਾਦਿਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਚ ਉਦ੍ਦਿਸਿਤਬ੍ਬਤੋ ਕਥੇਤਬ੍ਬਤੋ ਉਦ੍ਦੇਸਾ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ‘‘ਅਸਦਿਸਭਾવਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਕਾਰਣਭਾવੇਨ ਪਚ੍ਚਾਮਸਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ વੇਦਨਾਦੀਨਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਅਸਦਿਸਭਾવਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨਤ੍ਥੇਨ ਆਕਾਰਾਦਯੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਯਂ ਇਦਾਨਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨੋ ਏਤ੍ਥ ਪਾਲ਼ਿਪਦੇ ਅਤ੍ਥੋ।

    114.Vedanādīnanti vedanāsaññāsaṅkhāraviññāṇānaṃ. Asadisabhāvāti anubhavanasañjānanābhisaṅkharaṇavijānanabhāvā. Te hi aññamaññavidhurena vedayitādirūpena ākiriyanti paññāyantīti ākārāti vuccanti. Teyevāti vedanādīnaṃ te eva vedayitādiākārā. Sādhukaṃ dassiyamānāti sakkaccaṃ paccakkhato viya pakāsiyamānā. Taṃ taṃ līnamatthaṃ gamentīti ‘‘arūpaṭṭho ārammaṇābhimukhanamanaṭṭho’’ti evamādikaṃ taṃ taṃ līnaṃ apākaṭamatthaṃ gamenti ñāpentīti liṅgāni. Tassa tassa sañjānanahetutoti tassa tassa arūpaṭṭhādikassa sallakkhaṇassa kāraṇattā. Nimīyanti anumīyanti etehīti nimittāni. Tathā tathā arūpabhāvādippakārena, vedayitādippakārena ca uddisitabbato kathetabbato uddesā. Tasmāti ‘‘asadisabhāvā’’tiādinā vuttamevatthaṃ kāraṇabhāvena paccāmasati. Yasmā vedanādīnaṃ aññamaññaasadisabhāvā yathāvuttenatthena ākārādayo, tasmā ayaṃ idāni vuccamāno ettha pāḷipade attho.

    ਨਾਮਸਮੂਹਸ੍ਸਾਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਾਭਿਮੁਖਂ ਨਮਨਟ੍ਠੇਨ ‘‘ਨਾਮ’’ਨ੍ਤਿ ਲਦ੍ਧਸਮਞ੍ਞਸ੍ਸ વੇਦਨਾਦਿਚਤੁਕ੍ਖਨ੍ਧਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਅਰੂਪਧਮ੍ਮਪੁਞ੍ਜਸ੍ਸ। ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੀਤਿ ‘‘ਨਾਮਕਾਯੋ ਅਰੂਪਕਲਾਪੋ ਅਰੂਪਿਨੋ ਖਨ੍ਧਾ’’ਤਿਆਦਿਕਾ ਪਞ੍ਞਾਪਨਾ ਹੋਤਿ। ਚੇਤਨਾਪਧਾਨਤ੍ਤਾ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧਧਮ੍ਮਾਨਂ ‘‘ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਚੇਤਨਾਕਾਰੇ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਥਾ ਹਿ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯੇ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧવਿਭਜਨੇ ‘‘ਯਾ ਚੇਤਨਾ ਸਞ੍ਚੇਤਨਾ ਸਞ੍ਚੇਤਯਿਤਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ (વਿਭ॰ ੨੪੯ ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯੇ) ਚੇਤਨਾવ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ। ਅਸਤੀਤਿ ਅਸਨ੍ਤੇਸੁ। વਚਨવਿਪਲ੍ਲਾਸੇਨ ਹਿ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਖਨ੍ਧੇ વਤ੍ਥੁਂ ਕਤ੍વਾਤਿ વੇਦਨਾ ਸਞ੍ਞਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਚੇਤਨਾਦਯੋਤਿ ਇਮੇ ਚਤੁਕ੍ਖਨ੍ਧਸਞ੍ਞਿਤੇ ਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯਭੂਤੇ ਧਮ੍ਮੇ વਤ੍ਥੁਂ ਕਤ੍વਾ। ਅਯਞ੍ਚ ਨਯੋ ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰੇਪਿ ਸਮ੍ਭવਤੀਤਿ ‘‘ਮਨੋਦ੍વਾਰੇ’’ਤਿ વਿਸੇਸਿਤਂ। ਅਧਿવਚਨਸਮ੍ਫਸ੍ਸવੇવਚਨੋਤਿ ਅਧਿવਚਨਮੁਖੇਨ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਮੁਖੇਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਅਧਿવਚਨਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ’’ਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮੋ। ਸੋਤਿ ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ। ਪਞ੍ਚવੋਕਾਰੇ ਚ ਹਦਯવਤ੍ਥੁਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਲਬ੍ਭਨਤੋ ਰੂਪਕਾਯੇ ਪਞ੍ਞਾਯਤੇવ, ਅਯਂ ਪਨ ਨਯੋ ਇਧ ਨ ਇਚ੍ਛਿਤੋ વੇਦਨਾਦਿਪਟਿਕ੍ਖੇਪવਸੇਨ ਅਸਮ੍ਭવਪਰਿਯਾਯਸ੍ਸ ਜੋਤਿਤਤ੍ਤਾਤਿ ‘‘ਪਞ੍ਚਪਸਾਦੇ વਤ੍ਥੁਂ ਕਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਨ ਹਿ વੇਦਨਾਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯੇਨ વਿਨਾ ਪਞ੍ਚਪਸਾਦੇ વਤ੍ਥੁਂ ਕਤ੍વਾ ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭવੋ ਅਤ੍ਥਿ। ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨੇ ਅਸਤਿ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਤੋ ਫਲਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਨਾਮ ਕਦਾਚਿਪਿ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਯਥਾਧਿਗਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਨਿਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਮ੍ਬਰੁਕ੍ਖੇ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ । ਰੂਪਕਾਯਤੋਤਿ ਕੇવਲਂ ਰੂਪਕਾਯਤੋ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ।

    Nāmasamūhassāti ārammaṇābhimukhaṃ namanaṭṭhena ‘‘nāma’’nti laddhasamaññassa vedanādicatukkhandhasaṅkhātassa arūpadhammapuñjassa. Paññattīti ‘‘nāmakāyo arūpakalāpo arūpino khandhā’’tiādikā paññāpanā hoti. Cetanāpadhānattā saṅkhārakkhandhadhammānaṃ ‘‘saṅkhārānaṃ cetanākāre’’tiādi vuttaṃ. Tathā hi suttantabhājanīye saṅkhārakkhandhavibhajane ‘‘yā cetanā sañcetanā sañcetayitatta’’nti (vibha. 249 abhidhammabhājanīye) cetanāva niddiṭṭhā. Asatīti asantesu. Vacanavipallāsena hi evaṃ vuttaṃ. Cattāro khandhe vatthuṃ katvāti vedanā saññā cittaṃ cetanādayoti ime catukkhandhasaññite nissayapaccayabhūte dhamme vatthuṃ katvā. Ayañca nayo pañcadvārepi sambhavatīti ‘‘manodvāre’’ti visesitaṃ. Adhivacanasamphassavevacanoti adhivacanamukhena paññattimukhena gahetabbattā ‘‘adhivacanasamphasso’’ti laddhanāmo. Soti manosamphasso. Pañcavokāre ca hadayavatthuṃ nissāya labbhanato rūpakāye paññāyateva, ayaṃ pana nayo idha na icchito vedanādipaṭikkhepavasena asambhavapariyāyassa jotitattāti ‘‘pañcapasāde vatthuṃ katvā uppajjeyyā’’ti attho vutto. Na hi vedanāsannissayena vinā pañcapasāde vatthuṃ katvā manosamphassassa sambhavo atthi. Uppattiṭṭhāne asati anuppattiṭṭhānato phalassa uppatti nāma kadācipi natthīti imamatthaṃ yathādhigatassa atthassa nidassanavasena dassento ‘‘ambarukkhe’’tiādimāha . Rūpakāyatoti kevalaṃ rūpakāyato. Tassāti manosamphassassa.

    વਿਰੋਧਿਪਚ੍ਚਯਸਨ੍ਨਿਪਾਤੇ વਿਭੂਤਤਰਾ વਿਸਦਿਸੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਿਂ વਾ ਸਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਾਨੇ વਿਜ੍ਜਮਾਨਸ੍ਸੇવ વਿਸਦਿਸੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਹੇਤੁਭਾવੋ ਰੁਪ੍ਪਨਾਕਾਰੋ। ਸੋ ਏવ ਰੁਪ੍ਪਨਾਕਾਰੋ વਤ੍ਥੁਸਪ੍ਪਟਿਘਾਦਿਕਂ ਤਂ ਤਂ ਲੀਨਮਤ੍ਥਂ ਗਮੇਤੀਤਿ ਲਿਙ੍ਗਂ। ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਸਞ੍ਜਾਨਨਹੇਤੁਤੋ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ। ਤਥਾ ਤਥਾ ਉਦ੍ਦਿਸਿਤਬ੍ਬਤੋ ਉਦ੍ਦੇਸੋਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਆਕਾਰਾਦਯੋ ਅਤ੍ਥਤੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। વਤ੍ਥਾਰਮ੍ਮਣਾਨਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਪਟਿਹਨਨਂ ਪਟਿਘੋ, ਤਤੋ ਪਟਿਘਤੋ ਜਾਤੋ ਪਟਿਘਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸਪ੍ਪਟਿਘ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਨਾਮਕਾਯਤੋਤਿ ਕੇવਲਂ ਨਾਮਕਾਯਤੋ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਪਟਿਘਸਮ੍ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ। ਸੇਸਂ ਪਠਮਪਞ੍ਹੇ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ।

    Virodhipaccayasannipāte vibhūtatarā visadisuppatti, tasmiṃ vā sati attano santāne vijjamānasseva visadisuppattihetubhāvo ruppanākāro. So eva ruppanākāro vatthusappaṭighādikaṃ taṃ taṃ līnamatthaṃ gametīti liṅgaṃ. Tassa tassa sañjānanahetuto nimittaṃ. Tathā tathā uddisitabbato uddesoti evamettha ākārādayo atthato veditabbā. Vatthārammaṇānaṃ aññamaññapaṭihananaṃ paṭigho, tato paṭighato jāto paṭighasamphasso. Tenāha ‘‘sappaṭigha’’ntiādi. Nāmakāyatoti kevalaṃ nāmakāyato. Tassāti paṭighasamphassassa. Sesaṃ paṭhamapañhe vuttanayameva.

    ਉਭਯવਸੇਨਾਤਿ ਨਾਮਕਾਯੋ ਰੂਪਕਾਯੋਤਿ ਉਭਯਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਸ੍ਸ ਅਧਿવਚਨਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਪਟਿਘਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋਤਿ ਉਭਯਸਮ੍ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ વਸੇਨ।

    Ubhayavasenāti nāmakāyo rūpakāyoti ubhayasannissayassa adhivacanasamphasso paṭighasamphassoti ubhayasamphassassa vasena.

    વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ ਪਚ੍ਚਯਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾਤਿ ਬ੍ਯਤਿਰੇਕਮੁਖੇਨ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਨਾਮਕਾਯਰੂਪਕਾਯਸਞ੍ਞਿਤਂ ਪਚ੍ਚਯਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ। ਤੇਸਨ੍ਤਿ ਫਸ੍ਸਾਨਂ। ਅવਿਸੇਸਤੋਤਿ વਿਸੇਸਂ ਅਕਤ੍વਾ ਸਾਮਞ੍ਞਤੋ। ਦਸ੍ਸੇਤੁਨ੍ਤਿ ਬ੍ਯਤਿਰੇਕਮੁਖੇਨੇવ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ। ਏਸੇવ ਹੇਤੂਤਿ ਏਸ ਛਸੁਪਿ ਦ੍વਾਰੇਸੁ ਪવਤ੍ਤੋ ਨਾਮਰੂਪਸਙ੍ਖਾਤੋ ਹੇਤੁ ਯਥਾਰਹਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਫਸ੍ਸਾਨਂ। ਇਦਾਨਿ ਤਂ ਯਥਾਰਹਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਚਕ੍ਖੁਦ੍વਾਰਾਦੀਸੁ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Visuṃ visuṃ paccayaṃ dassetvāti byatirekamukhena paccekaṃ nāmakāyarūpakāyasaññitaṃ paccayaṃ dassetvā. Tesanti phassānaṃ. Avisesatoti visesaṃ akatvā sāmaññato. Dassetunti byatirekamukheneva dassetuṃ. Eseva hetūti esa chasupi dvāresu pavatto nāmarūpasaṅkhāto hetu yathārahaṃ dvinnampi phassānaṃ. Idāni taṃ yathārahaṃ pavattiṃ vibhajitvā dassetuṃ ‘‘cakkhudvārādīsu hī’’tiādi vuttaṃ.

    ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਕਾ ਖਨ੍ਧਾਤਿ ਫਸ੍ਸੇਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ વੇਦਨਾਦਯੋ ਖਨ੍ਧਾ। ਆવਜ੍ਜਨਸ੍ਸਾਪਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਕ੍ਖਨ੍ਧਗ੍ਗਹਣੇਨੇવੇਤ੍ਥ ਗਹਣਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ ਤਦવਿਨਾਭਾવਤੋ। ਪਰਤੋ ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਪਞ੍ਚવਿਧੋਪੀਤਿ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਾਦਿવਸੇਨ ਪਞ੍ਚવਿਧੋਪਿ। ਸੋ ਫਸ੍ਸੋਤਿ ਪਟਿਘਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ। ਬਹੁਧਾਤਿ ਬਹੁਪ੍ਪਕਾਰੇਨ। ਤਥਾ ਹਿ વਿਪਾਕਨਾਮਂ વਿਪਾਕਸ੍ਸ ਅਨੇਕਭੇਦਸ੍ਸ ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਸਹਜਾਤਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਨਿਸ੍ਸਯવਿਪਾਕਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਅਤ੍ਥਿਅવਿਗਤવਸੇਨ ਸਤ੍ਤਧਾ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਆਹਾਰਕਿਚ੍ਚਂ, ਤਂ ਆਹਾਰਪਚ੍ਚਯવਸੇਨ। ਯਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਕਿਚ੍ਚਂ, ਤਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਚ੍ਚਯવਸੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਅવਿਪਾਕਂ ਪਨ ਨਾਮਂ ਅવਿਪਾਕਸ੍ਸ ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਠਪੇਤ੍વਾ વਿਪਾਕਪਚ੍ਚਯਂ ਇਤਰੇਸਂ વਸੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਰੂਪਂ ਪਨ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਾਦਿਭੇਦਂ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਾਦਿਕਸ੍ਸ ਪਞ੍ਚવਿਧਸ੍ਸ ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਯਪੁਰੇਜਾਤਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਅਤ੍ਥਿਅવਿਗਤવਸੇਨ ਛਧਾ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਰੂਪਾਯਤਨਾਦਿਭੇਦਂ ਤਸ੍ਸ ਪਞ੍ਚવਿਧਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਪੁਰੇਜਾਤਅਤ੍ਥਿਅવਿਗਤવਸੇਨ ਚਤੁਧਾ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਪਨ ਤਾਨਿ ਰੂਪਾਯਤਨਾਦੀਨਿ, ਧਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣਞ੍ਚ ਤਥਾ ਚ ਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯਮਤ੍ਤੇਨੇવ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। વਤ੍ਥੁਰੂਪਂ ਪਨ ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਯਪੁਰੇਜਾਤવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਅਤ੍ਥਿਅવਿਗਤવਸੇਨ ਪਞ੍ਚਧਾ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਏવਂ ਨਾਮਰੂਪਂ ਅਸ੍ਸ ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਬਹੁਧਾ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।

    Sampayuttakākhandhāti phassena sampayuttā vedanādayo khandhā. Āvajjanassāpi sampayuttakkhandhaggahaṇenevettha gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ tadavinābhāvato. Parato manosamphassepi eseva nayo. Pañcavidhopīti cakkhusamphassādivasena pañcavidhopi. So phassoti paṭighasamphasso. Bahudhāti bahuppakārena. Tathā hi vipākanāmaṃ vipākassa anekabhedassa manosamphassassa sahajātaaññamaññanissayavipākasampayuttaatthiavigatavasena sattadhā paccayo hoti. Yaṃ panettha āhārakiccaṃ, taṃ āhārapaccayavasena. Yaṃ indriyakiccaṃ, taṃ indriyapaccayavasena paccayo hoti. Avipākaṃ pana nāmaṃ avipākassa manosamphassassa ṭhapetvā vipākapaccayaṃ itaresaṃ vasena paccayo hoti. Rūpaṃ pana cakkhāyatanādibhedaṃ cakkhusamphassādikassa pañcavidhassa phassassa nissayapurejātaindriyavippayuttaatthiavigatavasena chadhā paccayo hoti. Rūpāyatanādibhedaṃ tassa pañcavidhassa ārammaṇapurejātaatthiavigatavasena catudhā paccayo hoti. Manosamphassassa pana tāni rūpāyatanādīni, dhammārammaṇañca tathā ca ārammaṇapaccayamatteneva paccayo hoti. Vatthurūpaṃ pana manosamphassassa nissayapurejātavippayuttaatthiavigatavasena pañcadhā paccayo hoti. Evaṃ nāmarūpaṃ assa phassassa bahudhā paccayo hotīti veditabbaṃ.

    ੧੧੫. ਪਠਮੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਾਮਰੂਪਸ੍ਸ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਬ੍ਯਤਿਰੇਕਮੁਖੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ‘‘ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਮ੍ਹਿ ਨ ਓਕ੍ਕਮਿਸ੍ਸਥਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਗਬ੍ਭਸੇਯ੍ਯਕਪਟਿਸਨ੍ਧਿ ਹਿ ਬਾਹਿਰਤੋ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਂ ਓਕ੍ਕਮਨ੍ਤਸ੍ਸ વਿਯ ਹੋਨ੍ਤੀਪਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਯਥਾਪਚ੍ਚਯਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਤਤ੍ਥ ਪਠਮੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯੇવ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪવਿਸਿਤ੍વਾ…ਪੇ॰… ਨ વਤ੍ਤਿਸ੍ਸਥਾ’’ਤਿ। ਸੁਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਕੇવਲਂ વਿਞ੍ਞਾਣੇਨ ਅਮਿਸ੍ਸਿਤਂ વਿਰਹਿਤਂ। ‘‘ਅવਸੇਸ’’ਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਨਾਮਾਪੇਕ੍ਖਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਅવਸੇਸਂ ਨਾਮਰੂਪਨ੍ਤਿ ਇਮਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅવਸੇਸਂ ਨਾਮਰੂਪਂ વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਸੇਨ ਓਕ੍ਕਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਗ੍ਗਹਣવਸੇਨ, ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਂ ਓਕ੍ਕਮਨ੍ਤਸ੍ਸ વਾ ਪਠਮਾવਯવਭਾવੇਨ ਓਤਿਣ੍ਣਂ। વੋਕ੍ਕਮਿਸ੍ਸਥਾਤਿ ਸਨ੍ਤਤਿવਿਚ੍ਛੇਦਂ વਿਨਾਸਂ ਉਪਗਮਿਸ੍ਸਥ, ਤਂ ਪਨ ਮਰਣਂ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਚੁਤਿવਸੇਨਾ’’ਤਿ। ਅਸ੍ਸਾਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ, ਤਞ੍ਚ ਖੋ વਿਞ੍ਞਾਣਸਾਮਞ੍ਞવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤਸ੍ਸੇવ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧੇਨਾ’’ਤਿ, ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਨਿਰੋਧੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਤੋਤਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤਤੋ। ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਤਤੋ ਦੁਤਿਯਤਤਿਯਚਿਤ੍ਤਾਨਂ વਾ ਨਿਰੋਧੇਨ ਚੁਤਿ ਨ ਹੋਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ ਯੁਤ੍ਤਿਤੋ વਿਭਾવੇਤੁਂ ‘‘ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤੇਨ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਅਨ੍ਤਰੇਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਸੋਲ਼ਸਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣੇ ਕਾਲੇ। ਅਨ੍ਤਰਾਯੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਦਾਰਕਸ੍ਸ ਤਾવ ਮਰਣਨ੍ਤਰਾਯੋ ਮਾ ਹੋਤੁ ਤਦਾ ਚੁਤਿਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਸਮ੍ਭવਤੋ, ਮਾਤੁ ਪਨ ਕਥਂ ਤਦਾ ਮਰਣਨ੍ਤਰਾਯਾਭਾવੋਤਿ? ਤਂ ਤਂ ਕਾਲਂ ਅਨਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਤਦਨ੍ਤਰੇਯੇવ ਚવਨਧਮ੍ਮਾਯ ਗਬ੍ਭਗ੍ਗਹਣਸ੍ਸੇવ ਅਸਮ੍ਭવਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਯਞ੍ਹਿ ਅਨੋਕਾਸੋ ਨਾਮਾ’’ਤਿ, ਚੁਤਿਯਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।

    115. Paṭhamuppattiyaṃ viññāṇaṃ nāmarūpassa visesapaccayoti imamatthaṃ byatirekamukhena dassetuṃ pāḷiyaṃ ‘‘mātukucchimhi na okkamissathā’’tiādi vuttaṃ. Gabbhaseyyakapaṭisandhi hi bāhirato mātukucchiṃ okkamantassa viya hontīpi atthato yathāpaccayaṃ khandhānaṃ tattha paṭhamuppattiyeva. Tenāha ‘‘pavisitvā…pe… na vattissathā’’ti. Suddhanti kevalaṃ viññāṇena amissitaṃ virahitaṃ. ‘‘Avasesa’’nti idaṃ nāmāpekkhaṃ, tasmā avasesaṃ nāmarūpanti imaṃ viññāṇaṃ ṭhapetvā avasesaṃ nāmarūpaṃ vāti attho. Paṭisandhivasena okkantanti paṭisandhiggahaṇavasena, mātukucchiṃ okkamantassa vā paṭhamāvayavabhāvena otiṇṇaṃ. Vokkamissathāti santativicchedaṃ vināsaṃ upagamissatha, taṃ pana maraṇaṃ nāma hotīti āha ‘‘cutivasenā’’ti. Assāti viññāṇassa, tañca kho viññāṇasāmaññavasena vuttaṃ. Tenāha ‘‘tasseva cittassa nirodhenā’’ti, paṭisandhicittasseva nirodhenāti attho. Tatoti paṭisandhicittato. Paṭisandhicittassa, tato dutiyatatiyacittānaṃ vā nirodhena cuti na hotīti vuttamatthaṃ yuttito vibhāvetuṃ ‘‘paṭisandhicittena hī’’tiādi vuttaṃ. Etasmiṃ antareti etasmiṃ soḷasacittakkhaṇe kāle. Antarāyo natthīti ettha dārakassa tāva maraṇantarāyo mā hotu tadā cuticittassa asambhavato, mātu pana kathaṃ tadā maraṇantarāyābhāvoti? Taṃ taṃ kālaṃ anatikkamitvā tadantareyeva cavanadhammāya gabbhaggahaṇasseva asambhavato. Tenāha ‘‘ayañhi anokāso nāmā’’ti, cutiyāti adhippāyo.

    ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤਰੂਪਾਨੀਤਿ ਓਕ੍ਕਨ੍ਤਿਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਕਮ੍ਮਜਰੂਪਾਨਿ વਦਤਿ। ਤਾਨਿ ਹਿ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਤੋ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤਰੂਪਾਨਿ ਨਾਮ, ਨ ਉਤੁਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਨਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਤੋ ਪਚ੍ਛਾ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤਤ੍ਤਾ। ਚਿਤ੍ਤਜਾਹਾਰਜਾਨਂ ਪਨ ਤਦਾ ਅਸਮ੍ਭવੋ ਏવ। ਯਾਨਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤਰੂਪਾਨਿ, ਤਾਨਿ ਤਿવਿਧਾਨਿ ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤਾਨਿ, ਠਿਤਿਕ੍ਖਣੇ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤਾਨਿ, ਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤਾਨੀਤਿ। ਤੇਸੁ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤਾਨਿ ਸਤ੍ਤਰਸਮਸ੍ਸ ਭવਙ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ, ਠਿਤਿਕ੍ਖਣੇ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤਾਨਿ ਠਿਤਿਕ੍ਖਣੇ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ, ਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤਾਨਿ ਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਭਞ੍ਜਮਾਨੋ ਧਮ੍ਮੋ ਭਞ੍ਜਮਾਨਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਨ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਂ, ਉਪ੍ਪਾਦੇ, ਪਨ ਠਿਤਿਯਞ੍ਚ ਨ ਨ ਸਕ੍ਕਾਤਿ ‘‘ਸਤ੍ਤਰਸਮਸ੍ਸ ਭવਙ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇ, ਠਿਤਿਕ੍ਖਣੇ ਚ ਧਰਨ੍ਤਾਨਂ વਸੇਨ ਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਮ੍ਪਿ ਦਾਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਰੂਪਕਾਯੂਪਤ੍ਥਮ੍ਭਿਤਸ੍ਸੇવ ਹਿ ਨਾਮਕਾਯਸ੍ਸ ਪਞ੍ਚવੋਕਾਰੇ ਪવਤ੍ਤੀਤਿ। ਤੇਹਿ ਰੂਪਧਮ੍ਮੇਹਿ ਤਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਬਲવਤਰਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਸਤ੍ਤਰਸਮਸ੍ਸ…ਪੇ॰… ਪવਤ੍ਤਿ ਪવਤ੍ਤਤੀ’’ਤਿ। ਪવੇਣੀ ਘਟਿਯਤੀਤਿ ਅਟ੍ਠਚਤ੍ਤਾਲੀਸਕਮ੍ਮਜਸ੍ਸ ਰੂਪਪવੇਣੀ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਾ ਹੁਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਪਠਮਞ੍ਹਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤਂ, ਤਤੋ ਯਾવ ਸੋਲ਼ਸਮਂ ਭવਙ੍ਗਚਿਤ੍ਤਂ, ਤੇਸੁ ਏਕੇਕਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਠਿਤਿਭਙ੍ਗવਸੇਨ ਤਯੋ ਤਯੋ ਖਣਾ। ਤਤ੍ਥ ਏਕੇਕਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਤੀਸੁ ਤੀਸੁ ਖਣੇਸੁ ਸਮਤਿਂਸ ਸਮਤਿਂਸ ਕਮ੍ਮਜਰੂਪਾਨਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਇਤਿ ਸੋਲ਼ਸਤਿਕਾ ਅਟ੍ਠਚਤ੍ਤਾਲੀਸਂ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਏਸ ਨਯੋ ਤਤੋ ਪਰੇਸੁਪਿ। ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਟ੍ਠਚਤ੍ਤਾਲੀਸਕਮ੍ਮਜਸ੍ਸ ਰੂਪਪવੇਣੀ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਾ ਹੁਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਤੀ’’ਤਿ। ਸਚੇ ਪਨ ਨ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੀਤਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤਰੂਪਾਨਿ ਸਤ੍ਤਰਸਮਸ੍ਸ ਭવਙ੍ਗਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਂ ਦਾਤੁਂ ਸਚੇ ਨ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਿ। ਯਦਿ ਹਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤਤੋ ਸਤ੍ਤਰਸਮਂ ਚੁਤਿਚਿਤ੍ਤਂ ਸਿਯਾ, ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਠਿਤਿਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣੇਸੁਪਿ ਕਮ੍ਮਜਰੂਪਂ ਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ, ਪਗੇવ ਭવਙ੍ਗਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣੇਸੁ। ਤਥਾ ਸਤਿ ਨਤ੍ਥੇવ ਤਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਲਾਭੋਤਿ ਪવਤ੍ਤਿ ਨਪ੍ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਪવੇਣੀ ਨ ਘਟਿਯਤੇવ, ਅਞ੍ਞਦਤ੍ਥੁ વਿਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘વੋਕ੍ਕਮਤਿਤਿ ਨਾਮ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦਿ।

    Paṭisandhicittena saddhiṃ samuṭṭhitarūpānīti okkantikkhaṇe uppannakammajarūpāni vadati. Tāni hi nippariyāyato paṭisandhicittena saddhiṃ samuṭṭhitarūpāni nāma, na utusamuṭṭhānāni paṭisandhicittassa uppādato pacchā samuṭṭhitattā. Cittajāhārajānaṃ pana tadā asambhavo eva. Yāni paṭisandhicittena saddhiṃ samuṭṭhitarūpāni, tāni tividhāni tassa uppādakkhaṇe samuṭṭhitāni, ṭhitikkhaṇe samuṭṭhitāni, bhaṅgakkhaṇe samuṭṭhitānīti. Tesu uppādakkhaṇe samuṭṭhitāni sattarasamassa bhavaṅgassa uppādakkhaṇe nirujjhanti, ṭhitikkhaṇe samuṭṭhitāni ṭhitikkhaṇe nirujjhanti, bhaṅgakkhaṇe samuṭṭhitāni bhaṅgakkhaṇe nirujjhanti. Tattha ‘‘bhañjamāno dhammo bhañjamānassa dhammassa paccayo hotī’’ti na sakkā vattuṃ, uppāde, pana ṭhitiyañca na na sakkāti ‘‘sattarasamassa bhavaṅgassa uppādakkhaṇe, ṭhitikkhaṇe ca dharantānaṃ vasena tassa paccayampi dātuṃ na sakkontī’’ti vuttaṃ. Rūpakāyūpatthambhitasseva hi nāmakāyassa pañcavokāre pavattīti. Tehi rūpadhammehi tassa cittassa balavataraṃ sandhāyāha ‘‘sattarasamassa…pe… pavatti pavattatī’’ti. Paveṇī ghaṭiyatīti aṭṭhacattālīsakammajassa rūpapaveṇī sambandhā hutvā pavattati. Paṭhamañhi paṭisandhicittaṃ, tato yāva soḷasamaṃ bhavaṅgacittaṃ, tesu ekekassa uppādaṭhitibhaṅgavasena tayo tayo khaṇā. Tattha ekekassa cittassa tīsu tīsu khaṇesu samatiṃsa samatiṃsa kammajarūpāni uppajjanti. Iti soḷasatikā aṭṭhacattālīsaṃ honti. Esa nayo tato paresupi. Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘aṭṭhacattālīsakammajassa rūpapaveṇī sambandhā hutvā pavattatī’’ti. Sace pana na sakkontīti paṭisandhicittena saddhiṃ samuṭṭhitarūpāni sattarasamassa bhavaṅgassa paccayaṃ dātuṃ sace na sakkonti. Yadi hi paṭisandhicittato sattarasamaṃ cuticittaṃ siyā, paṭisandhicittassa ṭhitibhaṅgakkhaṇesupi kammajarūpaṃ na uppajjeyya, pageva bhavaṅgacittakkhaṇesu. Tathā sati nattheva tassa cittassa paccayalābhoti pavatti nappavattati, paveṇī na ghaṭiyateva, aññadatthu vicchijjati. Tenāha ‘‘vokkamatitināma hotī’’tiādi.

    ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਇਤ੍ਥਂਪਕਾਰਤਾਯ। ਯਾਦਿਸੋ ਗਬ੍ਭਸੇਯ੍ਯਕਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਭਾવੋ, ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯੇਤਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਸ ਚ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਅਨੂਨਾ ਏવ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਏવਂ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਭਾવਾਯਾ’’ਤਿ। ਉਪਚ੍ਛਿਜ੍ਜਿਸ੍ਸਥਾਤਿ ਸਨ੍ਤਾਨવਿਚ੍ਛੇਦੇਨ વਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦੇਯ੍ਯ। ਸੁਦ੍ਧਂ ਨਾਮਰੂਪਮੇવਾਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣવਿਰਹਿਤਂ ਕੇવਲਂ ਨਾਮਰੂਪਮੇવ। ਅવਯવਾਨਂ ਪਾਰਿਪੂਰਿ વੁਡ੍ਢਿ। ਥਿਰਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤਿ વਿਰੂਲ਼੍ਹਿ। ਮਹਲ੍ਲਕਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤਿ વੇਪੁਲ੍ਲਂ। ਤਾਨਿ ਚ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਪਠਮਾਦਿવਯવਸੇਨ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਪਠਮવਯવਸੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। વਾ-ਸਦ੍ਦੋ ਅਨਿਯਮਤ੍ਥੋ, ਤੇਨ વਸ੍ਸਸਹਸ੍ਸਦ੍વਯਾਦੀਨਂ ਸਙ੍ਗਹੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।

    Itthattāyāti itthaṃpakāratāya. Yādiso gabbhaseyyakassa attabhāvo, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Tassa ca pañcakkhandhā anūnā eva hontīti āha ‘‘evaṃ paripuṇṇapañcakkhandhabhāvāyā’’ti. Upacchijjissathāti santānavicchedena vicchindeyya. Suddhaṃ nāmarūpamevāti viññāṇavirahitaṃ kevalaṃ nāmarūpameva. Avayavānaṃ pāripūri vuḍḍhi. Thirabhāvappatti virūḷhi. Mahallakabhāvappatti vepullaṃ. Tāni ca yathākkamaṃ paṭhamādivayavasena hontīti vuttaṃ ‘‘paṭhamavayavasenā’’tiādi. Vā-saddo aniyamattho, tena vassasahassadvayādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo.

    વਿਞ੍ਞਾਣਮੇવਾਤਿ ਨਿਯਮવਚਨਂ, ਇਤੋ ਬਾਹਿਰਕਪ੍ਪਿਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨੋ, ਇਸ੍ਸਰਾਦੀਨਞ੍ਚ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪਪਦਂ, ਨ ਅવਿਜ੍ਜਾਦਿਫਸ੍ਸਾਦਿਪਟਿਕ੍ਖੇਪਪਦਂ ਪਟਿਯੋਗੀਨਿવਤ੍ਤਨਪਦਤ੍ਤਾ ਅવਧਾਰਣਸ੍ਸ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਏਸੇવ ਹੇਤੂ’’ਤਿਆਦਿ। ਅਯਞ੍ਚ ਨਯੋ ਹੇਟ੍ਠਾਪਿ ਸਬ੍ਬਪਦੇਸੁ ਯਥਾਰਹਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ। ਇਦਾਨਿ વਿਞ੍ਞਾਣਮੇવ ਨਾਮਰੂਪਸ੍ਸ ਪਧਾਨਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਓਪਮ੍ਮવਸੇਨ વਿਭਾવੇਤੁਂ ‘‘ਯਥਾ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਚ੍ਚੇਕਂ વਿਯ ਸਮੁਦਿਤਸ੍ਸਾਪਿ ਨਾਮਰੂਪਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣੇਨ વਿਨਾ ਅਤ੍ਤਕਿਚ੍ਚਾਸਮਤ੍ਥਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤ੍વਂ ਨਾਮਰੂਪਂ ਨਾਮਾ’’ਤਿ ਏਕਜ੍ਝਂ ਗਹਣਂ। ਪੁਰੇਚਾਰਿਕੇਤਿ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮੇવ। વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਹਿ ਸਹਜਾਤਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਂ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ ‘‘ਮਨੋਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ। (ਧ॰ ਪ॰ ੧; ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੯੦, ੯੨; ਪੇਟਕੋ॰ ੧੩, ੮੩) ਬਹੁਧਾਤਿ ਅਨੇਕਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ।

    Viññāṇamevāti niyamavacanaṃ, ito bāhirakappitassa attano, issarādīnañca paṭikkhepapadaṃ, na avijjādiphassādipaṭikkhepapadaṃ paṭiyogīnivattanapadattā avadhāraṇassa. Tenāha ‘‘eseva hetū’’tiādi. Ayañca nayo heṭṭhāpi sabbapadesu yathārahaṃ vattabbo. Idāni viññāṇameva nāmarūpassa padhānakāraṇanti imamatthaṃ opammavasena vibhāvetuṃ ‘‘yathā hī’’tiādi vuttaṃ. Paccekaṃ viya samuditassāpi nāmarūpassa viññāṇena vinā attakiccāsamatthataṃ dassetuṃ ‘‘tvaṃ nāmarūpaṃ nāmā’’ti ekajjhaṃ gahaṇaṃ. Purecāriketi pubbaṅgameva. Viññāṇañhi sahajātadhammānaṃ pubbaṅgamaṃ. Tenāha bhagavā ‘‘manopubbaṅgamā dhammā’’ti. (Dha. pa. 1; netti. 90, 92; peṭako. 13, 83) bahudhāti anekappakārena paccayo hoti.

    ਕਥਂ? વਿਪਾਕਨਾਮਸ੍ਸ ਹਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਂ ਅਞ੍ਞਂ વਾ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਸਹਜਾਤਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਨਿਸ੍ਸਯવਿਪਾਕਆਹਾਰਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਅਤ੍ਥਿਅવਿਗਤਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਨવਧਾ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। વਤ੍ਥੁਰੂਪਸ੍ਸ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਂ ਸਹਜਾਤਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਨਿਸ੍ਸਯવਿਪਾਕਆਹਾਰਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਅਤ੍ਥਿਅવਿਗਤਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਨવਧਾ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਠਪੇਤ੍વਾ ਪਨ વਤ੍ਥੁਰੂਪਂ ਸੇਸਰੂਪਸ੍ਸ ਇਮੇਸੁ ਨવਸੁ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਪਚ੍ਚਯਂ ਅਪਨੇਤ੍વਾ ਸੇਸੇਹਿ ਅਟ੍ਠਹਿ ਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਪਨ ਅਸਞ੍ਞਸਤ੍ਤਰੂਪਸ੍ਸ, ਪਞ੍ਚવੋਕਾਰੇ વਾ ਕਮ੍ਮਜਸ੍ਸ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿਕਪਰਿਯਾਯਤੋ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯવਸੇਨ ਏਕਧਾવ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਅવਸੇਸਞ੍ਹਿ ਪਠਮਭવਙ੍ਗਤੋ ਪਭੁਤਿ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਤਸ੍ਸ ਨਾਮਰੂਪਸ੍ਸ ਯਥਾਰਹਂ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪੋ, વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਪਨ ਪਚ੍ਚਯਨਯੇ ਦਸ੍ਸਿਯਮਾਨੇ ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਮਹਾਪਕਰਣਕਥਾ ਆਨੇਤਬ੍ਬਾ ਹੋਤੀਤਿ ਨ વਿਤ੍ਥਾਰਿਤਾ। ਕਥਂ ਪਨੇਤਂ ਪਚ੍ਚੇਤਬ੍ਬਂ ‘‘ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਨਾਮਰੂਪਂ વਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਤੀ’’ਤਿ? ਸੁਤ੍ਤਤੋ, ਯੁਤ੍ਤਿਤੋ ਚ। ਪਾਲ਼ਿਯਞ੍ਹਿ ‘‘ਚਿਤ੍ਤਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿਨੋ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਧ॰ ਸ॰ ਮਾਤਿਕਾ ੬੨) ਨਯੇਨ ਬਹੁਧਾ વੇਦਨਾਦੀਨਂ વਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਤਾ ਆਗਤਾ। ਯੁਤ੍ਤਿਤੋ ਪਨ ਇਧ ਚਿਤ੍ਤਜੇਨ ਰੂਪੇਨ ਦਿਟ੍ਠੇਨ ਅਦਿਟ੍ਠਸ੍ਸਾਪਿ ਰੂਪਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀਤਿ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ। ਚਿਤ੍ਤੇਹਿ ਪਸਨ੍ਨੇ, ਅਪ੍ਪਸਨ੍ਨੇ વਾ ਤਦਨੁਰੂਪਾਨਿ ਰੂਪਾਨਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾਨਿ ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ, ਦਿਟ੍ਠੇਨ ਚ ਅਦਿਟ੍ਠਸ੍ਸ ਅਨੁਮਾਨਂ ਹੋਤੀਤਿ। ਇਮਿਨਾ ਇਧ ‘‘ਦਿਟ੍ਠੇਨ ਚਿਤ੍ਤਜਰੂਪੇਨ ਅਦਿਟ੍ਠਸ੍ਸਾਪਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਰੂਪਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਪਚ੍ਚੇਤਬ੍ਬਮੇਤਂ । ਕਮ੍ਮਸਮੁਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸਾਪਿ ਹਿ ਰੂਪਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ વਿਯ વਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਤਾ ਪਟ੍ਠਾਨੇ ਆਗਤਾਤਿ।

    Kathaṃ? Vipākanāmassa hi paṭisandhiyaṃ aññaṃ vā viññāṇaṃ sahajātaaññamaññanissayavipākaāhāraindriyasampayuttaatthiavigatapaccayehi navadhā paccayo hoti. Vatthurūpassa paṭisandhiyaṃ sahajātaaññamaññanissayavipākaāhāraindriyavippayuttaatthiavigatapaccayehi navadhā paccayo hoti. Ṭhapetvā pana vatthurūpaṃ sesarūpassa imesu navasu aññamaññapaccayaṃ apanetvā sesehi aṭṭhahi paccayehi paccayo hoti. Abhisaṅkhāraviññāṇaṃ pana asaññasattarūpassa, pañcavokāre vā kammajassa suttantikapariyāyato upanissayavasena ekadhāva paccayo hoti. Avasesañhi paṭhamabhavaṅgato pabhuti sabbampi viññāṇaṃ tassa nāmarūpassa yathārahaṃ paccayo hotīti veditabbaṃ. Ayamettha saṅkhepo, vitthārato pana paccayanaye dassiyamāne sabbāpi mahāpakaraṇakathā ānetabbā hotīti na vitthāritā. Kathaṃ panetaṃ paccetabbaṃ ‘‘paṭisandhināmarūpaṃ viññāṇapaccayā hotī’’ti? Suttato, yuttito ca. Pāḷiyañhi ‘‘cittānuparivattino dhammā’’tiādinā (dha. sa. mātikā 62) nayena bahudhā vedanādīnaṃ viññāṇapaccayatā āgatā. Yuttito pana idha cittajena rūpena diṭṭhena adiṭṭhassāpi rūpassa viññāṇaṃ paccayo hotīti viññāyati. Cittehi pasanne, appasanne vā tadanurūpāni rūpāni uppajjamānāni diṭṭhāni, diṭṭhena ca adiṭṭhassa anumānaṃ hotīti. Iminā idha ‘‘diṭṭhena cittajarūpena adiṭṭhassāpi paṭisandhirūpassa viññāṇaṃ paccayo hotī’’ti paccetabbametaṃ . Kammasamuṭṭhānassāpi hi rūpassa cittasamuṭṭhānassa viya viññāṇapaccayatā paṭṭhāne āgatāti.

    ੧੧੬. ਇਧ ਸਮੁਦਯ-ਸਦ੍ਦੋ ਸਮੁਦਾਯ-ਸਦ੍ਦੋ વਿਯ ਸਮੂਹਪਰਿਯਾਯੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਦੁਕ੍ਖਰਾਸਿਸਮ੍ਭવੋ’’ਤਿ। ਏਕਕੋਤਿ ਅਸਹਾਯੋ ਰਾਜਪਰਿਸਾਰਹਿਤੋ। ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯਾਮ ਤੇ ਰਾਜਭਾવਂ ਅਮ੍ਹੇਹਿ વਿਨਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਯਥਾਰਹਂ ਪਰਿਸਂ ਰਞ੍ਜੇਤੀਤਿ ਹਿ ਰਾਜਾ। ਅਤ੍ਥਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥਸਿਦ੍ਧਿਤੋ ਅવਦਨ੍ਤਮ੍ਪਿ વਦਤਿ વਿਯ। ‘‘ਹਦਯવਤ੍ਥੁ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾવ ਤਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯੋਪਿ ਗਹਿਤੋ વਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਆਨਨ੍ਤਰਿਯਭਾવਤੋ ਨਿਸ੍ਸਯਨਿਸ੍ਸਯੋਪਿ ‘‘ਨਿਸ੍ਸਯੋ’’ ਤ੍વੇવ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ। ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਾਮ ਭવੇਯ੍ਯਾਸਿ, ਨੇਤਂ ਠਾਨਂ વਿਜ੍ਜਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯਾਮਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਬਹੁਧਾਤਿ ਅਨੇਕਧਾ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਕਥਂ? ਨਾਮਂ ਤਾવ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਂ ਸਹਜਾਤਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਨਿਸ੍ਸਯવਿਪਾਕਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਅਤ੍ਥਿਅવਿਗਤਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਸਤ੍ਤਧਾ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀਤਿ। ਕਿਞ੍ਚਿ ਪਨੇਤ੍ਥ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯੇਨ, ਕਿਞ੍ਚਿ ਆਹਾਰਪਚ੍ਚਯੇਨਾਤਿ ਏવਂ ਅਞ੍ਞਥਾਪਿ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਅવਿਪਾਕਂ ਪਨ ਨਾਮਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਸੁ ਪਚ੍ਚਯੇਸੁ ਠਪੇਤ੍વਾ વਿਪਾਕਪਚ੍ਚਯਂ ਇਤਰੇਹਿ ਛਹਿ ਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਕਿਞ੍ਚਿ ਪਨੇਤ੍ਥ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯੇਨ, ਕਿਞ੍ਚਿ ਆਹਾਰਪਚ੍ਚਯੇਨਾਤਿ ਅਞ੍ਞਥਾਪਿ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ, ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਪવਤ੍ਤਿਯਂਯੇવ, ਨ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਂ। ਰੂਪਤੋ ਪਨ ਹਦਯવਤ੍ਥੁ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਂ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਸਹਜਾਤਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਨਿਸ੍ਸਯવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਅਤ੍ਥਿ ਅવਿਗਤਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਛਧਾવ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਪવਤ੍ਤਿਯਂ ਪਨ ਸਹਜਾਤਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਪਚ੍ਚਯવਜ੍ਜਿਤੇਹਿ ਪਞ੍ਚਹਿ ਪੁਰੇਜਾਤਪਚ੍ਚਯੇਨ ਸਹ ਤੇਹੇવ ਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਾਦਿਭੇਦਂ ਪਨ ਪਞ੍ਚવਿਧਮ੍ਪਿ ਰੂਪਂ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦਿਭੇਦਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਯਪੁਰੇਜਾਤਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਅਤ੍ਥਿਅવਿਗਤਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀਤਿ ਏવਂ ਨਾਮਰੂਪਂ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਬਹੁਧਾ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।

    116. Idha samudaya-saddo samudāya-saddo viya samūhapariyāyoti āha ‘‘dukkharāsisambhavo’’ti. Ekakoti asahāyo rājaparisārahito. Passeyyāma te rājabhāvaṃ amhehi vināti adhippāyo. Yathārahaṃ parisaṃ rañjetīti hi rājā. Atthatoti atthasiddhito avadantampi vadati viya. ‘‘Hadayavatthu’’nti imināva tannissayopi gahito vāti daṭṭhabbaṃ. Ānantariyabhāvato nissayanissayopi ‘‘nissayo’’ tveva vuccatīti. Paṭisandhiviññāṇaṃ nāma bhaveyyāsi, netaṃ ṭhānaṃ vijjatīti attho. Tenāha ‘‘passeyyāmā’’tiādi. Bahudhāti anekadhā paccayo hoti. Kathaṃ? Nāmaṃ tāva paṭisandhiyaṃ sahajātaaññamaññanissayavipākasampayuttaatthiavigatapaccayehi sattadhā viññāṇassa paccayo hotīti. Kiñci panettha hetupaccayena, kiñci āhārapaccayenāti evaṃ aññathāpi paccayo hoti. Avipākaṃ pana nāmaṃ yathāvuttesu paccayesu ṭhapetvā vipākapaccayaṃ itarehi chahi paccayehi paccayo hoti. Kiñci panettha hetupaccayena, kiñci āhārapaccayenāti aññathāpi paccayo hoti, tañca kho pavattiyaṃyeva, na paṭisandhiyaṃ. Rūpato pana hadayavatthu paṭisandhiyaṃ viññāṇassa sahajātaaññamaññanissayavippayuttaatthi avigatapaccayehi chadhāva paccayo hoti. Pavattiyaṃ pana sahajātaaññamaññapaccayavajjitehi pañcahi purejātapaccayena saha teheva paccayehi paccayo hoti. Cakkhāyatanādibhedaṃ pana pañcavidhampi rūpaṃ yathākkamaṃ cakkhuviññāṇādibhedassa viññāṇassa nissayapurejātaindriyavippayuttaatthiavigatapaccayehi paccayo hotīti evaṃ nāmarūpaṃ viññāṇassa bahudhā paccayo hotīti veditabbaṃ.

    ਯ੍વਾਯਮਨੁਕ੍ਕਮੇਨ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਾਮਰੂਪਂ, ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਨਾਮਰੂਪਸ੍ਸ , ਚ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਪਤਿ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ, ਸੋ ਕਦਾਚਿ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਸਾਤਿਸਯੋ, ਕਦਾਚਿ ਨਾਮਰੂਪਸ੍ਸ, ਕਦਾਚਿ ਉਭਿਨ੍ਨਂ ਸਦਿਸੋਤਿ ਤਿવਿਧੋਪਿ ਸੋ ‘‘ਏਤ੍ਤਾવਤਾ’’ਤਿ ਪਦੇਨ ਏਕਜ੍ਝਂ ਗਹਿਤੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘વਿਞ੍ਞਾਣੇ…ਪੇ॰… ਪવਤ੍ਤੇਸੂ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਪੁਨ ਯਮਿਦਮ੍ਪਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਾਮਰੂਪਸਞ੍ਞਿਤਾਨਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਨਿਸ੍ਸਯੇਨ ਪવਤ੍ਤਾਨਂ ਏਤ੍ਤਕੇਨ ਸਬ੍ਬਾ ਸਂਸਾਰવਟ੍ਟਪ੍ਪવਤ੍ਤੀਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਏਤ੍ਤਕੇਨ…ਪੇ॰… ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯੋ’’ਤਿ ਆਹ। ਤਤ੍ਥ ਏਤ੍ਤਕੇਨਾਤਿ ਏਤ੍ਤਕੇਨੇવ, ਨ ਇਤੋ ਅਞ੍ਞੇਨ ਕੇਨਚਿ ਕਾਰਕવੇਦਕਸਭਾવੇਨ ਅਤ੍ਤਨਾ, ਇਸ੍ਸਰਾਦਿਨਾ વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਨ੍ਤੋਗਧਾવਧਾਰਣਞ੍ਹੇਤਂ ਪਦਂ।

    Yvāyamanukkamena viññāṇassa nāmarūpaṃ, paṭisandhināmarūpassa , ca viññāṇaṃ pati paccayabhāvo, so kadāci viññāṇassa sātisayo, kadāci nāmarūpassa, kadāci ubhinnaṃ sadisoti tividhopi so ‘‘ettāvatā’’ti padena ekajjhaṃ gahitoti dassento ‘‘viññāṇe…pe… pavattesū’’ti vatvā puna yamidampi viññāṇaṃ nāmarūpasaññitānaṃ pañcannaṃ khandhānaṃ aññamaññanissayena pavattānaṃ ettakena sabbā saṃsāravaṭṭappavattīti imamatthaṃ dassento ‘‘ettakena…pe… paṭisandhiyo’’ti āha. Tattha ettakenāti ettakeneva, na ito aññena kenaci kārakavedakasabhāvena attanā, issarādinā vāti attho. Antogadhāvadhāraṇañhetaṃ padaṃ.

    વਚਨਮਤ੍ਤਮੇવ ਅਧਿਕਿਚ੍ਚਾਤਿ ਦਾਸਾਦੀਸੁ ਸਿਰਿવਡ੍ਢਕਾਦਿ-ਸਦ੍ਦਾ વਿਯ ਅਤਥਤ੍ਤਾ વਚਨਮਤ੍ਤਮੇવ ਅਧਿਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਸ੍ਸ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਤ੍ਥਂ ਅਦਿਸ੍વਾ’’ਤਿ। વੋਹਾਰਸ੍ਸਾਤਿ વੋਹਰਣਮਤ੍ਤਸ੍ਸ। ਪਥੋਤਿ ਪવਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੋ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ વਿਸਯੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਸਰਣਕਿਰਿਯਾવਸੇਨ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ‘‘ਸਤੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਸਮ੍ਪਜਾਨਨਕਿਰਿਯਾવਸੇਨ ‘‘ਸਮ੍ਪਜਾਨੋ’’ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਕਾਰਣਾਪਦੇਸવਸੇਨਾ’’ਤਿ। ਕਾਰਣਂ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤ੍વਾ ਉਤ੍ਤਿ ਨਿਰੁਤ੍ਤੀਤਿ। ਏਕਮੇવ ਅਤ੍ਥਂ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਕਾਰਤੋ ਞਾਪਨਤੋ ‘‘ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਸੋ ਏવ ਹਿ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤੋ’’ਤਿ ਚ ‘‘ਬ੍ਯਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਚ ‘‘ਮੇਧਾવੀ’’ਤਿ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪੀਯਤੀਤਿ। ਪਣ੍ਡਿਚ੍ਚਪ੍ਪਕਾਰਤੋ ਪਨ ਪਣ੍ਡਿਤੋ, વੇਯ੍ਯਤ੍ਤਿਯਪ੍ਪਕਾਰਤੋ ਬ੍ਯਤ੍ਤੋਤਿ ਪਞ੍ਞਾਪੀਯਤੀਤਿ ਏવਂ ਪਕਾਰਤੋ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਇਧ ਅਧਿવਚਨਨਿਰੁਤ੍ਤਿਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਪਦਾਨਿ ਸਮਾਨਤ੍ਥਾਨਿ। ਸਬ੍ਬਞ੍ਚ વਚਨਂ ਅਧਿવਚਨਾਦਿਭਾવਂ ਭਜਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਕੇਸੁਚਿ વਚਨવਿਸੇਸੇਸੁ વਿਸੇਸੇਨ ਪવਤ੍ਤੇਹਿ ਅਧਿવਚਨਾਦਿਸਦ੍ਦੇਹਿ ਸਬ੍ਬਾਨਿ વਚਨਾਨਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਅਤ੍ਥਪ੍ਪਕਾਸਨਸਾਮਞ੍ਞੇਨ વੁਤ੍ਤਾਨੀਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਅਯਮਤ੍ਥਯੋਜਨਾ ਕਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    Vacanamattamevaadhikiccāti dāsādīsu sirivaḍḍhakādi-saddā viya atathattā vacanamattameva adhikāraṃ katvā pavattassa. Tenāha ‘‘atthaṃ adisvā’’ti. Vohārassāti voharaṇamattassa. Pathoti pavattimaggo pavattiyā visayo. Yasmā saraṇakiriyāvasena puggalo ‘‘sato’’ti vuccati, sampajānanakiriyāvasena ‘‘sampajāno’’ti, tasmā vuttaṃ ‘‘kāraṇāpadesavasenā’’ti. Kāraṇaṃ niddhāretvā utti niruttīti. Ekameva atthaṃ ‘‘paṇḍito’’tiādinā pakārato ñāpanato ‘‘paññattī’’ti vadanti. So eva hi ‘‘paṇḍito’’ti ca ‘‘byatto’’ti ca ‘‘medhāvī’’ti ca paññāpīyatīti. Paṇḍiccappakārato pana paṇḍito, veyyattiyappakārato byattoti paññāpīyatīti evaṃ pakārato paññāpanato paññatti. Yasmā idha adhivacananiruttipaññattipadāni samānatthāni. Sabbañca vacanaṃ adhivacanādibhāvaṃ bhajati, tasmā kesuci vacanavisesesu visesena pavattehi adhivacanādisaddehi sabbāni vacanāni paññattiatthappakāsanasāmaññena vuttānīti iminā adhippāyena ayamatthayojanā katāti veditabbā.

    ਅਥ વਾ ਅਧਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਉਪਰਿਭਾવੇ, ਉਪਰਿ વਚਨਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਕਸ੍ਸ ਉਪਰਿ? ਪਕਾਸੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸਾਤਿ ਪਾਕਟੋ ਯਮਤ੍ਥੋ। ਅਧੀਨਂ વਾ વਚਨਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਕੇਨ ਅਧੀਨਂ? ਅਤ੍ਥੇਨ। ਤਥਾ ਤਂਤਂਅਤ੍ਥਪ੍ਪਕਾਸੇਨ ਨਿਚ੍ਛਿਤਂ, ਨਿਯਤਂ વਾ વਚਨਂ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿ। ਪਥવੀਧਾਤੁਪੁਰਿਸਾਦਿਤਂਤਂਪਕਾਰੇਨ ਞਾਪਨਤੋ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੀਤਿ ਏવਂ ਅਧਿવਚਨਾਦਿਪਦਾਨਂ ਸਬ੍ਬવਚਨੇਸੁ ਪવਤ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ, ਅਞ੍ਞਥਾ ਸਿਰਿવਡ੍ਢਕਧਨવਡ੍ਢਕਪ੍ਪਕਾਰਾਨਮੇવ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਤਾ, ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤੋ વਿਯਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਏવਂ ਪਕਾਰਾਨਮੇવ ਏਕਮੇવ ਅਤ੍ਥਂ ਤੇਨ ਤੇਨ ਪਕਾਰੇਨ ਞਾਪੇਨ੍ਤਾਨਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਤਾ ਚ ਆਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾਤਿ। ਏવਂ ਤੀਹਿਪਿ ਨਾਮੇਹਿ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ વੋਹਾਰਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੋਪਿ ਸਹ વਿਞ੍ਞਾਣੇਨ ਨਾਮਰੂਪਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਤਾવਤਾવ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਇਤੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਪਞ੍ਞਾਯ ਅવਚਰਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਞਾਯ ਪવਤ੍ਤਿਤਬ੍ਬਂ, ਞੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਜਾਨਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ। વਟ੍ਟਨ੍ਤਿ ਕਿਲੇਸવਟ੍ਟਂ, ਕਮ੍ਮવਟ੍ਟਂ, વਿਪਾਕવਟ੍ਟਨ੍ਤਿ ਤਿવਿਧਮ੍ਪਿ વਟ੍ਟਂ। વਤ੍ਤਤੀਤਿ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਤਯਿਦਂ ‘‘ਜਾਯੇਥਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਞ੍ਚਹਿ ਪਦੇਹਿ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਨਿਗਮਨવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਇਤ੍ਥੀਤਿਪੁਰਿਸਾਤਿਆਦੀਨਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਗਹੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਨਾਮਪਞ੍ਞਤ੍ਤਤ੍ਥਾਯਾਤਿ ਖਨ੍ਧਾਦਿਫਸ੍ਸਾਦਿਸਤ੍ਤਾਦਿਇਤ੍ਥਾਦਿਨਾਮਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤ੍ਥਾਯ। વਤ੍ਥੁਪਿ ਏਤ੍ਤਾવਤਾવ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕਮ੍ਪਿ ਏਤ੍ਤਾવਤਾવ ਪਞ੍ਞਾਯਤੀ’’ਤਿ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਏਤ੍ਤਕੇਨ, ਸਹ વਿਞ੍ਞਾਣੇਨ ਨਾਮਰੂਪਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Atha vā adhi-saddo uparibhāve, upari vacanaṃ adhivacanaṃ. Kassa upari? Pakāsetabbassa atthassāti pākaṭo yamattho. Adhīnaṃ vā vacanaṃ adhivacanaṃ. Kena adhīnaṃ? Atthena. Tathā taṃtaṃatthappakāsena nicchitaṃ, niyataṃ vā vacanaṃ nirutti. Pathavīdhātupurisāditaṃtaṃpakārena ñāpanato paññattīti evaṃ adhivacanādipadānaṃ sabbavacanesu pavatti veditabbā, aññathā sirivaḍḍhakadhanavaḍḍhakappakārānameva niruttitā, ‘‘paṇḍito viyatto’’ti evaṃ pakārānameva ekameva atthaṃ tena tena pakārena ñāpentānaṃ paññattitā ca āpajjeyyāti. Evaṃ tīhipi nāmehi vuttassa vohārassa pavattimaggopi saha viññāṇena nāmarūpanti ettāvatāva icchitabbo. Tenāha ‘‘itī’’tiādi. Paññāya avacaritabbanti paññāya pavattitabbaṃ, ñeyyanti attho. Tenāha ‘‘jānitabba’’nti. Vaṭṭanti kilesavaṭṭaṃ, kammavaṭṭaṃ, vipākavaṭṭanti tividhampi vaṭṭaṃ. Vattatīti pavattati. Tayidaṃ ‘‘jāyethā’’tiādinā pañcahi padehi vuttassa atthassa nigamanavasena vuttaṃ. Ādi-saddena itthītipurisātiādīnampi saṅgaho daṭṭhabbo. Nāmapaññattatthāyāti khandhādiphassādisattādiitthādināmassa paññāpanatthāya. Vatthupi ettāvatāva. Tenāha ‘‘khandhapañcakampi ettāvatāva paññāyatī’’ti. Ettāvatā ettakena, saha viññāṇena nāmarūpappavattiyāti attho.

    ਅਤ੍ਤਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿવਣ੍ਣਨਾ

    Attapaññattivaṇṇanā

    ੧੧੭. ਅਨੁਸਨ੍ਧਿਯਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਅਨੁਸਨ੍ਧਿ, ਹੇਟ੍ਠਾ ਆਗਤਦੇਸਨਾਯ ਅਨੁਸਨ੍ਧਾਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾ ਉਪਰਿਦੇਸਨਾ, ਸਾ ਪਠਮਪਦਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਿਤਾ, ਇਦਾਨਿ ਦੁਤਿਯਪਦਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸੇਤਬ੍ਬਾਤਿ ਤਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਇਤਿ ਭਗવਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਰੂਪਿਨ੍ਤਿ ਰੂਪવਨ੍ਤਂ। ਪਰਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਨ વਿਪੁਲਂ, ਅਪ੍ਪਕਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਅਤ੍ਤਾ ਨਾਮ ਕੋਚਿ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਨਤ੍ਥਿ। ਕੇવਲਂ ਪਨ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਿਕਾਨਂ ਪਰਿਕਪ੍ਪਿਤਮਤ੍ਤਂ , ਤਸ੍ਮਾ ਯਤ੍ਥ ਨੇਸਂ ਅਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾ, ਯਥਾ ਚਸ੍ਸ ਰੂਪਿਭਾવਾਦਿਪਰਿਕਪ੍ਪਨਾ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਯੋ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਰੂਪਿਂ ਪਰਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਉਪਟ੍ਠਿਤਕਸਿਣਰੂਪવਸੇਨ ਰੂਪਿਂ, ਤਸ੍ਸ ਅવਡ੍ਢਿਤਭਾવੇਨ ਪਰਿਤ੍ਤਂ। ਪਞ੍ਞਪੇਤਿ ਨੀਲਕਸਿਣਾਦਿવਸੇਨ ਨਾਨਾਕਸਿਣਲਾਭੀ। ਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਾਨਂ । ਅਨਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਕਸਿਣਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪਮਾਣਤਾਯ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਸ੍ਸ ਅਨੁਪਟ੍ਠਾਨਤੋ ਅਨ੍ਤਰਹਿਤਂ। ਉਗ੍ਘਾਟੇਤ੍વਾਤਿ ਭਾવਨਾਯ ਅਪਨੇਤ੍વਾ। ਨਿਮਿਤ੍ਤਫੁਟ੍ਠੋਕਾਸਨ੍ਤਿ ਤੇਨ ਕਸਿਣਨਿਮਿਤ੍ਤੇਨ ਫੁਟ੍ਠਪ੍ਪਦੇਸਂ। ਤੇਸੂਤਿ ਚਤੂਸੁ ਅਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ। વਿਞ੍ਞਾਣਮਤ੍ਤਮੇવਾਤਿ ‘‘વਿਞ੍ਞਾਣਮਯੋ ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਏવਂવਾਦੀ।

    117. Anusandhiyati etenāti anusandhi, heṭṭhā āgatadesanāya anusandhānavasena pavattā uparidesanā, sā paṭhamapadassa dassitā, idāni dutiyapadassa dassetabbāti tamatthaṃ dassento ‘‘iti bhagavā’’tiādimāha. Rūpinti rūpavantaṃ. Parittanti na vipulaṃ, appakanti attho. Yasmā attā nāma koci paramatthato natthi. Kevalaṃ pana diṭṭhigatikānaṃ parikappitamattaṃ , tasmā yattha nesaṃ attasaññā, yathā cassa rūpibhāvādiparikappanā hoti, taṃ dassento ‘‘yo’’tiādimāha. Rūpiṃ parittanti attano upaṭṭhitakasiṇarūpavasena rūpiṃ, tassa avaḍḍhitabhāvena parittaṃ. Paññapeti nīlakasiṇādivasena nānākasiṇalābhī. Tanti attānaṃ . Anantanti kasiṇanimittassa appamāṇatāya paricchedassa anupaṭṭhānato antarahitaṃ. Ugghāṭetvāti bhāvanāya apanetvā. Nimittaphuṭṭhokāsanti tena kasiṇanimittena phuṭṭhappadesaṃ. Tesūti catūsu arūpakkhandhesu. Viññāṇamattamevāti ‘‘viññāṇamayo attā’’ti evaṃvādī.

    ੧੧੮. ‘‘ਏਤਰਹੀ’’ਤਿ ਸਾવਧਾਰਣਮਿਦਂ ਪਦਨ੍ਤਿ ਤਦਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਇਦਾਨੇવਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਅવਧਾਰਣੇਨ ਨਿવਤ੍ਤਿਤਮਤ੍ਥਂ ਆਹ ‘‘ਨ ਇਤੋ ਪਰ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥੇવ ਸਤ੍ਤਾ ਉਚ੍ਛਿਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਉਚ੍ਛੇਦવਾਦੀ, ਤੇਨਾਹ ‘‘ਉਚ੍ਛੇਦવਸੇਨੇਤਂ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਭਾવਿਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਂ ਸਦਾ ਭਾવਿਂ ਅવਿਨਸ੍ਸਨਕਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸਸ੍ਸਤવਸੇਨੇਤਂ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਤਥਾਸਭਾવਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਪਰવਾਦੀ વਦਨ੍ਤਿ, ਨ ਤਥਾ ਸਭਾવਂ। ਤਥਭਾવਾਯਾਤਿ ਉਚ੍ਛੇਦਭਾવਾਯ વਾ ਸਸ੍ਸਤਭਾવਾਯ વਾ। ਅਨਿਯਮવਚਨਞ੍ਹੇਤਂ વੁਤ੍ਤਂ ਸਾਮਞ੍ਞਜੋਤਨਾવਸੇਨ। ਸਮ੍ਪਾਦੇਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਤਥਭਾવਂ ਅਸ੍ਸ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ ਕਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਯਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਥਾ ਹਿ વਕ੍ਖਤਿ ‘‘ਸਸ੍ਸਤવਾਦਞ੍ਚ ਜਾਨਾਪੇਤ੍વਾ’’ਤਿਆਦਿ। (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੧੧੮) ਇਮਿਨਾਤਿ ‘‘ਅਤਥਂ વਾ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વਚਨੇਨ, ਅਨੁਚ੍ਛੇਦਸਭਾવਮ੍ਪਿ ਸਮਾਨਂ ਸਸ੍ਸਤવਾਦਿਨੋ ਮਤਿવਸੇਨਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਉਪਕਪ੍ਪੇਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਉਪੇਚ੍ਚ ਸਮਤ੍ਥਯਿਸ੍ਸਾਮਿ।

    118.‘‘Etarahī’’ti sāvadhāraṇamidaṃ padanti tadatthaṃ dassento ‘‘idānevā’’ti vatvā avadhāraṇena nivattitamatthaṃ āha ‘‘na ito para’’nti. Tattha tattheva sattā ucchijjantīti ucchedavādī, tenāha ‘‘ucchedavasenetaṃ vutta’’nti. Bhāvinti sabbaṃ sadā bhāviṃ avinassanakaṃ. Tenāha ‘‘sassatavasenetaṃ vutta’’nti. Atathāsabhāvanti yathā paravādī vadanti, na tathā sabhāvaṃ. Tathabhāvāyāti ucchedabhāvāya vā sassatabhāvāya vā. Aniyamavacanañhetaṃ vuttaṃ sāmaññajotanāvasena. Sampādessāmīti tathabhāvaṃ assa sampannaṃ katvā dassayissāmi, patiṭṭhāpessāmīti attho. Tathā hi vakkhati ‘‘sassatavādañca jānāpetvā’’tiādi. (Dī. ni. aṭṭha. 2.118) imināti ‘‘atathaṃ vā panā’’tiādi vacanena, anucchedasabhāvampi samānaṃ sassatavādino mativasenāti adhippāyo. Upakappessāmīti upecca samatthayissāmi.

    ਏવਂ ਸਮਾਨਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਭੂਤਂ ਸਮਾਨਂ। ਰੂਪਕਸਿਣਜ੍ਝਾਨਂ ਰੂਪਂ ਉਤ੍ਤਰਪਦਲੋਪੇਨ, ਅਧਿਗਮਨવਸੇਨ ਤਂ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਰੂਪੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਰੂਪਿਨ੍ਤਿ ਰੂਪਕਸਿਣਲਾਭਿ’’ਨ੍ਤਿ। ਪਰਿਤ੍ਤਤ੍ਤਾਨੁਦਿਟ੍ਠੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਰੂਪੀ-ਸਦ੍ਦੋਪਿਆવੁਤ੍ਤਿਆਦਿਨਯੇਨ ਆਨੇਤ੍વਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ, ਰੂਪੀਭਾવਮ੍ਪਿ ਹਿ ਸੋ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਿਕੋ ਪਰਿਤ੍ਤਭਾવਂ વਿਯ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਭਿਨਿવਿਸ੍ਸ ਠਿਤੋਤਿ। ਅਰੂਪਿਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ‘‘ਪਤ੍ਤਪਲਾਸਬਹੁਲਗਚ੍ਛਸਙ੍ਖੇਪੇਨ ਘਨਗਹਨਜਟਾવਿਤਾਨਾ ਨਾਤਿਦੀਘਸਨ੍ਤਾਨਾ વਲ੍ਲਿ, ਤਬ੍ਬਿਪਰੀਤਾ ਲਤਾ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਅਪ੍ਪਹੀਨਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਮਗ੍ਗੇਨ ਅਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨਭਾવੇਨ। ਕਾਰਣਲਾਭੇ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਾਰਹਤਾ ਅਨੁਸਯਨਟ੍ਠੋ।

    Evaṃ samānanti evaṃ bhūtaṃ samānaṃ. Rūpakasiṇajjhānaṃ rūpaṃ uttarapadalopena, adhigamanavasena taṃ etassa atthīti rūpīti āha ‘‘rūpinti rūpakasiṇalābhi’’nti. Parittattānudiṭṭhīti ettha rūpī-saddopiāvuttiādinayena ānetvā vattabbo, rūpībhāvampi hi so diṭṭhigatiko parittabhāvaṃ viya attano abhinivissa ṭhitoti. Arūpinti etthāpi eseva nayo. ‘‘Pattapalāsabahulagacchasaṅkhepena ghanagahanajaṭāvitānā nātidīghasantānā valli, tabbiparītā latā’’ti vadanti. Appahīnaṭṭhenāti maggena asamucchinnabhāvena. Kāraṇalābhe sati uppajjanārahatā anusayanaṭṭho.

    ਅਰੂਪਕਸਿਣਂ ਨਾਮ ਕਸਿਣੁਗ੍ਘਾਟਿਂ ਆਕਾਸਂ, ਨ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾਕਾਸਕਸਿਣਂ। ‘‘ਉਭਯਮ੍ਪਿ ਅਰੂਪਕਸਿਣਮੇવਾ’’ਤਿ ਕੇਚਿ। ਅਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਗੋਚਰਂ વਾਤਿ વੇਦਨਾਦਯੋ ਅਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ‘‘ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਅਭਿਨਿવੇਸਸ੍ਸ ਗੋਚਰੋ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਗੋਚਰੋ, ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਿਕੋ, ਤਂ ਅਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਗੋਚਰਂ। વਾ-ਸਦ੍ਦੋ વੁਤ੍ਤવਿਕਪ੍ਪਤ੍ਥੋ। ਸਦ੍ਦਯੋਜਨਾ ਪਨ ਅਰੂਪਂ ਅਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਗੋਚਰਭੂਤਾ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਅਰੂਪੀ, ਤਂ ਅਰੂਪਿਂ। ਲਾਭਿਨੋ ਚਤ੍ਤਾਰੋਤਿ ਰੂਪਕਸਿਣਾਦਿਲਾਭવਸੇਨ ਤਂ ਤਂ ਦਿਟ੍ਠਿવਾਦਂ ਸਯਮੇવ ਪਰਿਕਪ੍ਪੇਤ੍વਾ ਤਂ ਆਦਾਯ ਪਗ੍ਗਯ੍ਹ ਪਞ੍ਞਾਪਨਕਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਿਕਾ। ਤੇਸਂ ਅਨ੍ਤੇવਾਸਿਕਾਤਿ ਤੇਸਂ ਲਾਭੀਨਂ વਾਦਂ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਤੋ, ਪਰਮ੍ਪਰਾਯ ਚ ਉਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਤਥੇવ ਨਂ ਖਮਿਤ੍વਾ ਰੋਚੇਤ੍વਾ ਪਞ੍ਞਾਪਨਕਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ। ਤਕ੍ਕਿਕਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋਤਿ ਕਸਿਣਜ੍ਝਾਨਸ੍ਸ ਅਲਾਭਿਨੋ ਕੇવਲਂ ਤਕ੍ਕਨવਸੇਨੇવ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਦਿਟ੍ਠਿવਾਦੇ ਸਯਮੇવ ਅਭਿਨਿવਿਸ੍ਸ ਪਗ੍ਗਯ੍ਹ ਠਿਤਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ। ਤੇਸਂ ਅਨ੍ਤੇવਾਸਿਕਾ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    Arūpakasiṇaṃ nāma kasiṇugghāṭiṃ ākāsaṃ, na paricchinnākāsakasiṇaṃ. ‘‘Ubhayampi arūpakasiṇamevā’’ti keci. Arūpakkhandhagocaraṃ vāti vedanādayo arūpakkhandhā ‘‘attā’’ti abhinivesassa gocaro etassāti arūpakkhandhagocaro, diṭṭhigatiko, taṃ arūpakkhandhagocaraṃ. Vā-saddo vuttavikappattho. Saddayojanā pana arūpaṃ arūpakkhandhā gocarabhūtā etassa atthīti arūpī, taṃ arūpiṃ. Lābhino cattāroti rūpakasiṇādilābhavasena taṃ taṃ diṭṭhivādaṃ sayameva parikappetvā taṃ ādāya paggayha paññāpanakā cattāro diṭṭhigatikā. Tesaṃ antevāsikāti tesaṃ lābhīnaṃ vādaṃ paccakkhato, paramparāya ca uggahetvā tatheva naṃ khamitvā rocetvā paññāpanakā cattāro. Takkikā cattāroti kasiṇajjhānassa alābhino kevalaṃ takkanavaseneva yathāvutte cattāro diṭṭhivāde sayameva abhinivissa paggayha ṭhitā cattāro. Tesaṃ antevāsikā pubbe vuttanayena veditabbā.

    ਨਅਤ੍ਤਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿવਣ੍ਣਨਾ

    Naattapaññattivaṇṇanā

    ੧੧੯. ਆਰਦ੍ਧવਿਪਸ੍ਸਕੋਪੀਤਿ ਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕવਿਪਸ੍ਸਕੋਪਿ, ਤੇਨ ਬਲવવਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਠਿਤਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਨ ਪਞ੍ਞਪੇਤਿ ਏવ ਅਬਹੁਸ੍ਸੁਤੋ ਪੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਤਾਦਿਸੋ ਹਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਆਨੁਭਾવੋ। ਸਾਸਨਿਕੋਪਿ ਝਾਨਾਭਿਞ੍ਞਾਲਾਭੀ ‘‘ਨ ਪਞ੍ਞਪੇਤੀ’’ਤਿ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋਤਿ ਸੋ ਇਧ ਨ ਉਦ੍ਧਟੋ। ਇਦਾਨਿ ਨੇਸਂ ਅਪਞ੍ਞਾਪਨੇ ਕਾਰਣਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ‘‘ਏਤੇਸਞ੍ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ। ਇਚ੍ਚੇવ ਞਾਣਂ ਹੋਤਿ, ਨ વਿਪਰੀਤਗ੍ਗਾਹੋ ਤਸ੍ਸ ਕਾਰਣਸ੍ਸ ਦੂਰਸਮੁਸ੍ਸਾਰਿਤਤ੍ਤਾ। ਅਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਇਚ੍ਚੇવ ਞਾਣਂ ਹੋਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ।

    119.Āraddhavipassakopīti samparāyikavipassakopi, tena balavavipassanāya ṭhitaṃ puggalaṃ dasseti. Na paññapeti eva abahussuto pīti adhippāyo. Tādiso hi vipassanāya ānubhāvo. Sāsanikopi jhānābhiññālābhī ‘‘na paññapetī’’ti na vattabboti so idha na uddhaṭo. Idāni nesaṃ apaññāpane kāraṇaṃ dasseti ‘‘etesañhī’’tiādinā. Icceva ñāṇaṃ hoti, na viparītaggāho tassa kāraṇassa dūrasamussāritattā. Arūpakkhandhā icceva ñāṇaṃ hotīti yojanā.

    ਅਤ੍ਤਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਣ੍ਣਨਾ

    Attasamanupassanāvaṇṇanā

    ੧੨੧. ਦਿਟ੍ਠਿવਸੇਨ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਿਤ੍વਾ, ਨ ਞਾਣવਸੇਨ। ਸਾ ਚ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਅਤ੍ਥਤੋ ਦਿਟ੍ਠਿਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ।

    121.Diṭṭhivasena samanupassitvā, na ñāṇavasena. Sā ca samanupassanā atthato diṭṭhidassanavasena.

    ‘‘વੇਦਨਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਆਗਤਾ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧવਤ੍ਥੁਕਾ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿ। ਇਟ੍ਠਾਦਿਭੇਦਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਨ ਪਟਿਸਂવੇਦੇਤੀਤਿ ਅਪ੍ਪਟਿਸਂવੇਦਨੋਤਿ વੇਦਕਭਾવਪਟਿਕ੍ਖੇਪਮੁਖੇਨ ਸਞ੍ਜਾਨਨਾਦਿਭਾવੋਪਿ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ ਤਦવਿਨਾਭਾવਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਇਮਿਨਾ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧવਤ੍ਥੁਕਾ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿ ਕਥਿਤਾ’’ਤਿ। ‘‘ਅਤ੍ਤਾ ਮੇ વੇਦਿਯਤੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਪ੍ਪਟਿਸਂવੇਦਨਤ੍ਤਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨੋਪਿ ਅਪ੍ਪਟਿਸਂવੇਦਨੋ’’ਤਿ। ‘‘વੇਦਨਾਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿ ਪਨ ਇਮਿਨਾ ‘‘વੇਦਨਾ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਇਮਂ વਾਦਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ। વੇਦਨਾਸਙ੍ਖਾਤੋ ਧਮ੍ਮੋ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਹਿ વੇਦਨਾਧਮ੍ਮੋਤਿ વੇਦਨਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਭਾવਂ ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਏਤਸ੍ਸ ਚ વੇਦਨਾਧਮ੍ਮੋ ਅવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਸਭਾવੋ’’ਤਿ। ਸਞ੍ਞਾਸਙ੍ਖਾਰવਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧવਤ੍ਥੁਕਾ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿ ਕਥਿਤਾਤਿ ਆਨੇਤ੍વਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ‘‘વੇਦਨਾਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ વੇਦਿਯਤੀ’’ਤਿ ਤਂਸਮ੍ਪਯੋਗਤੋ ਤਂਕਿਚ੍ਚਕਤਮਾਹ ਯਥਾ ਚੇਤਨਾਯੋਗਤੋ ਚੇਤਨੋ ਪੁਰਿਸੋਤਿ। ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ ਤਂ ਸਾਰਮ੍ਮਣਧਮ੍ਮਾਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਾਨੁਭવਨਂ ਲਬ੍ਭਤੇવ, ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਏਕਦੇਸਤੋ ਫੁਟ੍ਠਤਾਮਤ੍ਤਤੋ , વੇਦਨਾਯ ਪਨ વਿਸ੍ਸવਿਤਾਯ ਸਾਮਿਭਾવੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣਰਸਾਨੁਭવਨਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਸਾ વਸੇਨ ਸਞ੍ਞਾਦਯੋਪਿ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ‘‘વੇਦਿਯਤੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ ਅਟ੍ਠਸਾਲਿਨਿਯਂ ‘‘ਆਰਮ੍ਮਣਰਸਾਨੁਭવਨਟ੍ਠਾਨਂ ਪਤ੍વਾ ਸੇਸਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾ ਏਕਦੇਸਮਤ੍ਤਕਮੇવ ਅਨੁਭવਨ੍ਤੀ’’ਤਿ, (ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧ ਧਮ੍ਮੁਦ੍ਦੇਸਕਥਾ) ਰਾਜਸੂਦਨਿਦਸ੍ਸਨੇਨ વਾਯਮਤ੍ਥੋ ਤਤ੍ਥ વਿਭਾવਿਤੋ ਏવ। ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਸਞ੍ਞਾਦਿਕ੍ਖਨ੍ਧਤ੍ਤਯਸ੍ਸ। ‘‘ਅવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਸਭਾવੋ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅવਿਸਂਯੋਗਜਨਿਤਂ ਕਞ੍ਚਿ વਿਸੇਸਂ ਠਾਨਂ ਦੀਪੇਤਿ।

    ‘‘Vedanaṃ attato samanupassatī’’ti evaṃ āgatā vedanākkhandhavatthukā sakkāyadiṭṭhi. Iṭṭhādibhedaṃ ārammaṇaṃ na paṭisaṃvedetīti appaṭisaṃvedanoti vedakabhāvapaṭikkhepamukhena sañjānanādibhāvopi paṭikkhitto hoti tadavinābhāvatoti āha ‘‘iminā rūpakkhandhavatthukā sakkāyadiṭṭhi kathitā’’ti. ‘‘Attā me vediyatī’’ti iminā appaṭisaṃvedanattaṃ paṭikkhipati. Tenāha ‘‘nopi appaṭisaṃvedano’’ti. ‘‘Vedanādhammo’’ti pana iminā ‘‘vedanā me attā’’ti imaṃ vādaṃ paṭikkhipati. Vedanāsaṅkhāto dhammo etassa atthīti hi vedanādhammoti vedanāya samannāgatabhāvaṃ tassa paṭijānāti. Tenāha ‘‘etassa ca vedanādhammo avippayuttasabhāvo’’ti. Saññāsaṅkhāraviññāṇakkhandhavatthukā sakkāyadiṭṭhi kathitāti ānetvā sambandho. ‘‘Vedanāsampayuttattā vediyatī’’ti taṃsampayogato taṃkiccakatamāha yathā cetanāyogato cetano purisoti. Sabbesampi taṃ sārammaṇadhammānaṃ ārammaṇānubhavanaṃ labbhateva, tañca kho ekadesato phuṭṭhatāmattato , vedanāya pana vissavitāya sāmibhāvena ārammaṇarasānubhavananti. Tassā vasena saññādayopi taṃsampayuttattā ‘‘vediyatī’’ti vuccanti. Tathā hi vuttaṃ aṭṭhasāliniyaṃ ‘‘ārammaṇarasānubhavanaṭṭhānaṃ patvā sesasampayuttadhammā ekadesamattakameva anubhavantī’’ti, (dha. sa. aṭṭha. 1 dhammuddesakathā) rājasūdanidassanena vāyamattho tattha vibhāvito eva. Etassāti saññādikkhandhattayassa. ‘‘Avippayuttasabhāvo’’ti iminā avisaṃyogajanitaṃ kañci visesaṃ ṭhānaṃ dīpeti.

    ੧੨੨. ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤੇਸੁ વਾਰੇਸੁ। ਤੀਸੁ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਿਕੇਸੂਤਿ ‘‘વੇਦਨਾ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿ, ‘‘ਅਪ੍ਪਟਿਸਂવੇਦਨੋ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿ, ‘‘વੇਦਨਾਧਮ੍ਮੋ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਚ ਏવਂવਾਦੇਸੁ ਤੀਸੁ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਿਕੇਸੁ। ਤਿਸ੍ਸਨ੍ਨਂ વੇਦਨਾਨਂ ਭਿਨ੍ਨਸਭਾવਤ੍ਤਾ ਸੁਖਂ વੇਦਨਂ ‘‘ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤੋ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਂ વਾ વੇਦਨਂ ‘‘ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਨ ਯੁਤ੍ਤਾ। ਏવਂ ਸੇਸਦ੍વਯੇ ਪੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਯੋ ਯੋ ਯਂ ਯਂ વੇਦਨਂ ਅਤ੍ਤਾਤਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ।

    122.Tatthāti tesu vāresu. Tīsu diṭṭhigatikesūti ‘‘vedanā me attā’’ti, ‘‘appaṭisaṃvedano me attā’’ti, ‘‘vedanādhammo me attā’’ti ca evaṃvādesu tīsu diṭṭhigatikesu. Tissannaṃ vedanānaṃ bhinnasabhāvattā sukhaṃ vedanaṃ ‘‘attā’’ti samanupassato dukkhaṃ, adukkhamasukhaṃ vā vedanaṃ ‘‘attā’’ti samanupassanā na yuttā. Evaṃ sesadvaye pīti āha ‘‘yo yo yaṃ yaṃ vedanaṃ attāti samanupassatī’’ti.

    ੧੨੩. ‘‘ਹੁਤ੍વਾ ਅਭਾવਤੋ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਉਦਯਬ੍ਬਯવਨ੍ਤਤਾਯ ਅਨਿਚ੍ਚਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ‘‘ਤੇਹਿ ਤੇਹੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਨੇਕਕਾਰਣਸਙ੍ਖਤਤ੍ਤਾ ਸਙ੍ਖਤਾਤਿ। ਤਂ ਤਂ ਪਚ੍ਚਯਨ੍ਤਿ ‘‘ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ, ਆਰਮ੍ਮਣਂ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਸੁਖ, વੇਦਨੀਯੋ ਫਸ੍ਸੋ’’ਤਿ ਏવਂ ਆਦਿਕਂ ਤਂ ਤਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਾਰਣਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਸਮ੍ਮਾ ਸਸ੍ਸਤਾਦਿਭਾવਸ੍ਸ, ਉਚ੍ਛੇਦਾਦਿਭਾવਸ੍ਸ ਚ ਅਭਾવੇਨ ਞਾਯੇਨ ਸਮਕਾਰਣੇਨ ਸਦਿਸਕਾਰਣੇਨ ਅਨੁਰੂਪਕਾਰਣੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ। ਖਯਸਭਾવਾਤਿ ਖਯਧਮ੍ਮਾ, વਯਸਭਾવਾਤਿ વਯਧਮ੍ਮਾ વਿਰਜ੍ਜਨਸਭਾવਾਤਿ વਿਰਾਗਧਮ੍ਮਾ, ਨਿਰੁਜ੍ਝਨਸਭਾવਾਤਿ ਨਿਰੋਧਧਮ੍ਮਾ, ਚਤੂਹਿਪਿ ਪਦੇਹਿ વੇਦਨਾਯ ਭਙ੍ਗਭਾવਮੇવ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਖਯੋਤਿ…ਪੇ॰… ਖਯਧਮ੍ਮਾਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ।

    123.‘‘Hutvā abhāvato’’ti iminā udayabbayavantatāya aniccāti dasseti, ‘‘tehi tehī’’tiādinā anekakāraṇasaṅkhatattā saṅkhatāti. Taṃ taṃ paccayanti ‘‘indriyaṃ, ārammaṇaṃ, viññāṇaṃ, sukha, vedanīyo phasso’’ti evaṃ ādikaṃ taṃ taṃ attano kāraṇaṃ paṭicca nissāya sammā sassatādibhāvassa, ucchedādibhāvassa ca abhāvena ñāyena samakāraṇena sadisakāraṇena anurūpakāraṇena uppannā. Khayasabhāvāti khayadhammā, vayasabhāvāti vayadhammā virajjanasabhāvāti virāgadhammā, nirujjhanasabhāvāti nirodhadhammā, catūhipi padehi vedanāya bhaṅgabhāvameva dasseti. Tenāha ‘‘khayoti…pe… khayadhammātiādi vutta’’nti.

    વਿਗਤੋਤਿ ਸਭਾવવਿਗਮੇਨ વਿਗਤੋ। ਏਕਸ੍ਸੇવਾਤਿ ਏਕਸ੍ਸੇવ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਿਕਸ੍ਸ। ਤੀਸੁਪਿ ਕਾਲੇਸੂਤਿ ਤਿਸ੍ਸਨ੍ਨਂ વੇਦਨਾਨਂ ਪવਤ੍ਤਿਕਾਲੇਸੁ। ਏਸੋ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾਤਿ ‘‘ਏਸੋ ਸੁਖવੇਦਨਾਸਭਾવੋ, ਦੁਕ੍ਖਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖવੇਦਨਾਸਭਾવੋ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਕਿਂ ਪਨ ਹੋਤੀ, ਏਕਸ੍ਸੇવ ਭਿਨ੍ਨਸਭਾવਤਂ ਅਨੁਮ੍ਮਤ੍ਤਕੋ ਕਥਂ ਪਚ੍ਚੇਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਪੁਚ੍ਛਤਿ। ਇਤਰੋ ਏવਮ੍ਪਿ ਤਸ੍ਸ ਨ ਹੋਤਿ ਯੇવਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਕਿਂ ਪਨ ਨ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। વਿਸੇਸੇਨਾਤਿ ਸੁਖਾਦਿવਿਭਾਗੇਨ। ਸੁਖਞ੍ਚ ਦੁਕ੍ਖਞ੍ਚਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਚ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਸੁਖਸਙ੍ਗਹਮੇવ વਾ ਤੇਨ ਕਤਂ ਸਨ੍ਤਸੁਖੁਮਭਾવਤੋ। ਅવਿਸੇਸੇਨਾਤਿ ਅવਿਭਾਗੇਨ વੇਦਨਾਸਾਮਞ੍ਞੇਨ। વੋਕਿਣ੍ਣਨ੍ਤਿ ਸੁਖਾਦਿਭੇਦੇਨ વੋਮਿਸ੍ਸਕਂ। ਤਂ ਤਿવਿਧਮ੍ਪਿ વੇਦਨਂ ਏਸ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਿਕੋ ਏਕਜ੍ਝਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਾਤਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ। ਏਕਕ੍ਖਣੇ ਚ ਬਹੂਨਂ વੇਦਨਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਆਪਜ੍ਜਤਿ ਅવਿਸੇਸੇਨ વੇਦਨਾਸਭਾવਤ੍ਤਾ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਹਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਤਿ ਸਦਾ ਸਬ੍ਬવੇਦਨਾਪવਤ੍ਤਿਪ੍ਪਸਙ੍ਗਤੋ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਿਕੋ ਅਗਤਿਯਾ ਏਕਕ੍ਖਣੇਪਿ ਬਹੂਨਮ੍ਪਿ વੇਦਨਾਨਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਪਟਿਜਾਨੇਯ੍ਯਾਤਿ ਤਸ੍ਸ ਅવਸਰਂ ਅਦੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਨ ਏਕਕ੍ਖਣੇ ਬਹੂਨਂ વੇਦਨਾਨਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਆਹ, ਪਚ੍ਚਕ੍ਖવਿਰੁਦ੍ਧਮੇਤਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਏਤੇਨ ਪੇਤਂ ਨਕ੍ਖਮਤੀਤਿ ਏਤੇਨ વਿਰੁਦ੍ਧਤ੍ਤਸਾਧਨੇਨਪਿ ਸਬ੍ਬੇਨ ਸਬ੍ਬਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਭਾવੇਨਪਿ ਪਣ੍ਡਿਤਾਨਂ ਨ ਰੁਚ੍ਚਤਿ, ਏਤਂ ਦਸ੍ਸਨਂ ਧੀਰਾ ਨਕ੍ਖਮਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Vigatoti sabhāvavigamena vigato. Ekassevāti ekasseva diṭṭhigatikassa. Tīsupi kālesūti tissannaṃ vedanānaṃ pavattikālesu. Eso me attāti ‘‘eso sukhavedanāsabhāvo, dukkhaadukkhamasukhavedanāsabhāvo me attā’’ti kiṃ pana hotī, ekasseva bhinnasabhāvataṃ anummattako kathaṃ paccetīti adhippāyena pucchati. Itaro evampi tassa na hoti yevāti dassento ‘‘kiṃ pana na bhavissatī’’tiādimāha. Visesenāti sukhādivibhāgena. Sukhañca dukkhañcāti ettha ca-saddena adukkhamasukhaṃ saṅgaṇhāti, sukhasaṅgahameva vā tena kataṃ santasukhumabhāvato. Avisesenāti avibhāgena vedanāsāmaññena. Vokiṇṇanti sukhādibhedena vomissakaṃ. Taṃ tividhampi vedanaṃ esa diṭṭhigatiko ekajjhaṃ gahetvā attāti samanupassati. Ekakkhaṇe ca bahūnaṃ vedanānaṃ uppādo āpajjati avisesena vedanāsabhāvattā. Attano hi tasmiṃ sati sadā sabbavedanāpavattippasaṅgato diṭṭhigatiko agatiyā ekakkhaṇepi bahūnampi vedanānaṃ uppattiṃ paṭijāneyyāti tassa avasaraṃ adento ‘‘na ekakkhaṇe bahūnaṃ vedanānaṃ uppatti atthī’’ti āha, paccakkhaviruddhametanti adhippāyo. Etena petaṃ nakkhamatīti etena viruddhattasādhanenapi sabbena sabbaṃ attano abhāvenapi paṇḍitānaṃ na ruccati, etaṃ dassanaṃ dhīrā nakkhamantīti attho.

    ੧੨੪. ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਬਦ੍ਧੇਪਿ ਰੂਪਪ੍ਪਬਨ੍ਧੇ વਾਯੋਧਾਤੁવਿਪ੍ਫਾਰવਸੇਨ ਕਾਚਿ ਕਿਰਿਯਾ ਨਾਮ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਸੁਦ੍ਧਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੇਪਿ ਯਤ੍ਥ ਕਦਾਚਿ વਾਯੋਧਾਤੁવਿਪ੍ਫਾਰੋ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਤਮੇવ ਨਿਦਸ੍ਸਨਭਾવੇਨ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ‘‘ਤਾਲવਣ੍ਟੇ વਾ વਾਤਪਾਨੇ વਾ’’ਤਿ ਆਹ। વੇਦਨਾਧਮ੍ਮੇਸੂਤਿ વੇਦਨਾਧਮ੍ਮવਨ੍ਤੇਸੁ। ‘‘ਅਹਮਸ੍ਮੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਤਯੋਪਿ ਖਨ੍ਧੇ ਏਕਜ੍ਝਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਹਂਕਾਰਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਾਕਾਰੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ। ‘‘ਅਯਮਹਮਸ੍ਮੀ’’ਤਿ ਪਨ ਇਮਿਨਾ ਤਤ੍ਥ ਏਕਂ ਏਕਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਹਂਕਾਰਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਾਕਾਰੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਏਕਧਮ੍ਮੋਪੀ’’ਤਿਆਦਿ । ਤਨ੍ਤਿ ‘‘ਅਹਮਸ੍ਮੀ’’ਤਿ ਅਹਂਕਾਰੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਂ। ਸਾ ਹਿ ਚਤੁਕ੍ਖਨ੍ਧਨਿਰੋਧੇਨ ਅਨੁਪਲਬ੍ਭਮਾਨਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਾ ਸਸવਿਸਾਣਤਿਖਿਣਤਾ વਿਯ ਨ ਭવੇਯ੍ਯਾવਾਤਿ।

    124. Indriyabaddhepi rūpappabandhe vāyodhātuvipphāravasena kāci kiriyā nāma labbhatīti suddharūpakkhandhepi yattha kadāci vāyodhātuvipphāro labbhati, tameva nidassanabhāvena gaṇhanto ‘‘tālavaṇṭe vā vātapāne vā’’ti āha. Vedanādhammesūti vedanādhammavantesu. ‘‘Ahamasmī’’ti iminā tayopi khandhe ekajjhaṃ gahetvā ahaṃkārassa uppajjanākāro vuttoti. ‘‘Ayamahamasmī’’ti pana iminā tattha ekaṃ ekaṃ gahetvā ahaṃkārassa uppajjanākāro vutto. Tenāha ‘‘ekadhammopī’’tiādi . Tanti ‘‘ahamasmī’’ti ahaṃkāruppattiṃ. Sā hi catukkhandhanirodhena anupalabbhamānasannissayā sasavisāṇatikhiṇatā viya na bhaveyyāvāti.

    ਏਤ੍ਤਾવਤਾਤਿ ‘‘ਕਿਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ ਆਨਨ੍ਦਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ‘‘ਤਨ੍ਤਾਕੁਲਕਜਾਤਾ’’ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਅਨੁਸਨ੍ਧਿਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤੇਨ ਏਤ੍ਤਕੇਨ ਦੇਸਨਾਧਮ੍ਮੇਨ। ਕਾਮਂ ਹੇਟ੍ਠਾਪਿ વਟ੍ਟਕਥਾવ ਕਥਿਤਾ, ਇਧ ਪਨ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਿਕਸ੍ਸ વਟ੍ਟਤੋ ਸੀਸੁਕ੍ਖਿਪਨਾਸਮਤ੍ਥਤਾવਿਭਾવਨવਸੇਨ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਮਹਾਸਾવਜ੍ਜਭਾવਦੀਪਨਿਯਕਥਾ ਪਕਾਸਿਤਾਤਿ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘વਟ੍ਟਕਥਾ ਕਥਿਤਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਨਨੁ વਟ੍ਟਮੂਲਂ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਤਣ੍ਹਾ, ਤਾ ਅਨਾਮਸਿਤ੍વਾ ਤਤੋ ਅਞ੍ਞਥਾ ਕਸ੍ਮਾ ਇਧ વਟ੍ਟਕਥਾ ਕਥਿਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਭਗવਾ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਅવਿਜ੍ਜਾਸੀਸੇਨਾਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਂ ਉਤ੍ਤਮਙ੍ਗਂ ਕਤ੍વਾ, ਅવਿਜ੍ਜਾਮੁਖੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕੋਟਿ ਨ ਪਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿ ‘‘ਅਸੁਕਸ੍ਸ ਨਾਮ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ, ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਨੋ વਾ ਕਾਲੇ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ, ਨ ਤਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਆਦਿ ਮਰਿਯਾਦਾ ਅਪ੍ਪਟਿਹਤਸ੍ਸ ਮਮ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸਾਪਿ ਨ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਤ੍ਤਾ ਏવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਯਂ ਪਚ੍ਚਯੋ ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ, ਇਮਸ੍ਮਾ ਆਸવਾਦਿਕਾਰਣਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਭવਤਣ੍ਹਾਯਾਤਿ ਭવਸਂਯੋਜਨਭੂਤਾਯ ਤਣ੍ਹਾਯ। ਭવਦਿਟ੍ਠਿਯਾਤਿ ਸਸ੍ਸਤਦਿਟ੍ਠਿਯਾ। ‘‘ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਉਪਪਜ੍ਜਨ੍ਤੋ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ‘‘ਇਤੋ ਏਤ੍ਥ ਏਤ੍ਤੋ ਇਧਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਅਪਰਿਯਨ੍ਤਂ ਅਪਰਾਪਰੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦੇ’’ਤਿਆਦਿ।

    Ettāvatāti ‘‘kittāvatā ca ānandā’’tiādinā ‘‘tantākulakajātā’’ti padassa anusandhidassanavasena pavattena ettakena desanādhammena. Kāmaṃ heṭṭhāpi vaṭṭakathāva kathitā, idha pana diṭṭhigatikassa vaṭṭato sīsukkhipanāsamatthatāvibhāvanavasena micchādiṭṭhiyā mahāsāvajjabhāvadīpaniyakathā pakāsitāti taṃ dassento ‘‘vaṭṭakathā kathitā’’ti āha. Nanu vaṭṭamūlaṃ avijjā taṇhā, tā anāmasitvā tato aññathā kasmā idha vaṭṭakathā kathitāti āha ‘‘bhagavāhī’’tiādi. Avijjāsīsenāti avijjaṃ uttamaṅgaṃ katvā, avijjāmukhenāti attho. Koṭi na paññāyatīti ‘‘asukassa nāma sammāsambuddhassa, cakkavattino vā kāle avijjā uppannā, na tato pubbe atthī’’ti avijjāya ādi mariyādā appaṭihatassa mama sabbaññutaññāṇassāpi na paññāyati avijjamānattā evāti attho. Ayaṃ paccayo idappaccayo, tasmā idappaccayā, imasmā āsavādikāraṇāti attho. Bhavataṇhāyāti bhavasaṃyojanabhūtāya taṇhāya. Bhavadiṭṭhiyāti sassatadiṭṭhiyā. ‘‘Tattha tattha upapajjanto’’ti iminā ‘‘ito ettha etto idhā’’ti evaṃ apariyantaṃ aparāparuppattiṃ dasseti. Tenāha ‘‘mahāsamudde’’tiādi.

    ੧੨੬. ਪਚ੍ਚਯਾਕਾਰਮੂਲ਼੍ਹਸ੍ਸਾਤਿ ਭੂਤਕਥਨਮੇਤਂ, ਨ વਿਸੇਸਨਂ। ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਹਿ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਿਕੋ ਪਚ੍ਚਯਾਕਾਰਮੂਲ਼੍ਹੋ ਏવਾਤਿ। વਿવਟ੍ਟਂ ਕਥੇਨ੍ਤੋਤਿ વਟ੍ਟਤੋ વਿਨਿਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ વਿવਟ੍ਟਂ, વਿਮੋਕ੍ਖੋ, ਤਂ ਕਥੇਨ੍ਤੋ । ਕਾਰਕਸ੍ਸਾਤਿ ਸਤ੍ਥੁਓવਾਦਕਾਰਕਸ੍ਸ, ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਜ੍ਜਨ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨવਿਹਾਰਿਨੋ’’ਤਿ। ਸੋ ਹਿ વੇਦਨਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ, ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਚ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ‘‘ਨੇવ વੇਦਨਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ ਅਰਹਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਏવਰੂਪੋ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇਸੂਤਿ ਸਬ੍ਬੇਸੁ ਤੇਭੂਮਕਧਮ੍ਮੇਸੁ। ਤੇ ਹਿ ਸਮ੍ਮਸਨੀਯਾ। ਨ ਅਞ੍ਞਨ੍ਤਿ વੇਦਨਾਯ ਅਞ੍ਞਂ ਸਞ੍ਞਾਦਿਧਮ੍ਮਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਨ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤੀਤਿ। ‘‘ਖਨ੍ਧਲੋਕਾਦਯੋ’’ਤਿ ਰੂਪਾਦਿਧਮ੍ਮਾ ਏવ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਸਮੂਹੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਰੂਪਾਦੀਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੂ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਨ ਉਪਾਦਿਯਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਤਣ੍ਹਾਗਾਹવਸੇਨ। ‘‘ਸੇਯ੍ਯੋਹਮਸ੍ਮੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੧੦੮; ਮਹਾਨਿ॰ ੨੧, ੧੭੮; ਧ॰ ਸ॰ ੧੧੨੧; વਿਭ॰ ੮੩੨, ੮੬੬) ਪવਤ੍ਤਮਾਨਮਞ੍ਞਨਾਪਿ ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠਿਮਞ੍ਞਨਾ વਿਯ ਪਰਿਤਸ੍ਸਨਰੂਪਾ ਏવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠਿਮਾਨਪਰਿਤਸ੍ਸਨਾਯਪੀ’’ਤਿ।

    126.Paccayākāramūḷhassāti bhūtakathanametaṃ, na visesanaṃ. Sabbopi hi diṭṭhigatiko paccayākāramūḷho evāti. Vivaṭṭaṃ kathentoti vaṭṭato vinimuttattā vivaṭṭaṃ, vimokkho, taṃ kathento . Kārakassāti satthuovādakārakassa, sammāpaṭipajjantassāti attho. Tenāha ‘‘satipaṭṭhānavihārino’’ti. So hi vedanānupassanāya, dhammānupassanāya ca sammāpaṭipattiyā ‘‘neva vedanaṃ attānaṃ samanupassatī’’tiādinā vattabbataṃ arahati. Tenāha ‘‘evarūpo hī’’tiādi. Sabbadhammesūti sabbesu tebhūmakadhammesu. Te hi sammasanīyā. Na aññanti vedanāya aññaṃ saññādidhammaṃ attānaṃ na samanupassatīti. ‘‘Khandhalokādayo’’ti rūpādidhammā eva vuccanti, tesaṃ samūhoti dassetuṃ ‘‘rūpādīsu dhammesū’’ti vuttaṃ. Na upādiyati diṭṭhitaṇhāgāhavasena. ‘‘Seyyohamasmī’’tiādinā (saṃ. ni. 4.108; mahāni. 21, 178; dha. sa. 1121; vibha. 832, 866) pavattamānamaññanāpi taṇhādiṭṭhimaññanā viya paritassanarūpā evāti āha ‘‘taṇhādiṭṭhimānaparitassanāyapī’’ti.

    ਸਾ ਏવਂ ਦਿਟ੍ਠੀਤਿ ਸਾ ਅਰਹਤੋ ਏવਂਪਕਾਰਾ ਦਿਟ੍ਠੀਤਿ ਯੋ વਦੇਯ੍ਯ , ਤਦਕਲ੍ਲਂ, ਤਂ ਨ ਯੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਮਸ੍ਸ ਦਿਟ੍ਠੀਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏવਂਪਕਾਰਾ ਅਸ੍ਸ ਅਰਹਤੋ ਦਿਟ੍ਠੀਤਿਆਦਿਨਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਏવਞ੍ਹਿ ਸਤੀਤਿ ਯੋ વਦੇਯ੍ਯ ‘‘ਹੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ ਪਰਂ ਮਰਣਾ ਇਤਿਸ੍ਸ ਦਿਟ੍ਠੀ’’ਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਚੇ વਚਨਂ ਤਥੇવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਅਰਹਾ ਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਭવੇਯ੍ਯ ਜਾਨਤੋ ਤਥਾ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਅਭਾવਤੋ। ਤੇਨੇવਾਤਿ ਤਥਾ વਤ੍ਤੁਮਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਏવ। ਚਤੁਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਨਯਾਨਨ੍ਤਿ ‘‘ਹੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਆਗਤਾਨਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ વਾਰਾਨਂ। ਆਦਿਤੋ ਤੀਸੁ વਾਰੇਸੁ ਸਙ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਪਰਿਯੋਸਾਨવਾਰੇ વਿਤ੍ਥਾਰਿਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਅવਸਾਨੇ ‘ਤਂ ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੂ’ਤਿਆਦਿਮਾਹਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਆਦਿਤੋ ਤੀਸੁ વਾਰੇਸੁ ਤਥੇવ ਦੇਸਨਾ ਪવਤ੍ਤਾ, ਯਥਾ ਪਰਿਯੋਸਾਨવਾਰੇ, ਪਾਲ਼ਿ ਪਨ ਸਙ੍ਖਿਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਕੇਚਿ।

    Sā evaṃ diṭṭhīti sā arahato evaṃpakārā diṭṭhīti yo vadeyya , tadakallaṃ, taṃ na yuttanti attho. Evamassa diṭṭhīti etthāpi evaṃpakārā assa arahato diṭṭhītiādinā yojetabbaṃ. Evañhi satīti yo vadeyya ‘‘hoti tathāgato paraṃ maraṇā itissa diṭṭhī’’ti, tassa ce vacanaṃ tathevāti attho. ‘‘Arahā na kiñci jānātī’’ti vuttaṃ bhaveyya jānato tathā diṭṭhiyā abhāvato. Tenevāti tathā vattumayuttattā eva. Catunnampi nayānanti ‘‘hoti tathāgato’’tiādinā āgatānaṃ catunnaṃ vārānaṃ. Ādito tīsu vāresu saṅkhipitvā pariyosānavāre vitthāritattā ‘‘avasāne ‘taṃ kissa hetū’tiādimāhā’’ti vuttaṃ. ‘‘Ādito tīsu vāresu tatheva desanā pavattā, yathā pariyosānavāre, pāḷi pana saṅkhittā’’ti keci.

    વੋਹਾਰੋਤਿ ‘‘ਸਤ੍ਤੋ ਇਤ੍ਥੀ ਪੁਰਿਸੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ, ‘‘ਖਨ੍ਧਾਆਯਤਨਾਨੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ, ‘‘ਫਸ੍ਸੋ વੇਦਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਚ વੋਹਾਰਿਤਬ੍ਬવੋਹਾਰੋ। ਤਸ੍ਸ ਪਨ વੋਹਾਰਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਂ ਨਾਮ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਇਮੇ ਏવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਖਨ੍ਧਾ ਆਯਤਨਾਨਿ ਧਾਤੁਯੋ’’ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਨਿਰੋਧਭਾવੇਨੇવ ਪਞ੍ਞਾਪਿਯਤਿ ਚ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਖਨ੍ਧਮੁਖੇਨ ਅવਚਰਿਤਬ੍ਬਤਾ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ‘‘ਪਞ੍ਞਾਯ ਅવਚਰਿਤਬ੍ਬਂ ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ ‘‘ਇਮਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਬ੍ਯਾਮਮਤ੍ਤੇ ਕਲ਼ੇવਰੇ ਸਸਞ੍ਞਿਮ੍ਹਿ ਸਮਨਕੇ ਲੋਕਞ੍ਚ ਪਞ੍ਞਪੇਮਿ ਲੋਕਸਮੁਦਯਞ੍ਚ ਲੋਕਨਿਰੋਧਞ੍ਚ ਲੋਕਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਞ੍ਚ ਪਟਿਪਦ’’ਨ੍ਤਿ। (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੦੭; ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੪੫) ਪਞ੍ਞਾવਚਰਨ੍ਤਿ વਾ ਤੇਭੂਮਕਧਮ੍ਮਾਨਮੇਤਂ ਗਹਣਨ੍ਤਿ ‘‘ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕ’’ਨ੍ਤ੍વੇવ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਯਾવਤਾ ਪਞ੍ਞਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਲੋਕਿਯਪਞ੍ਞਾਯ ਏવ ਗਹਣਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। વਟ੍ਟਕਥਾ ਹੇਸਾਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ ‘‘ਯਾવਤਾ વਟ੍ਟਂ વਟ੍ਟਤਿ’’ ਇਚ੍ਚੇવ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਤਨ੍ਤਾਕੁਲਕਪਦਸ੍ਸੇવ ਅਨੁਸਨ੍ਧਿ ਦਸ੍ਸਿਤੋ’’ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਭਗવਾ ਦਿਟ੍ਠਿਸੀਸੇਨੇਤ੍ਥ વਟ੍ਟਕਥਂ ਕਥੇਤ੍વਾ ਯਥਾਨੁਸਨ੍ਧਿਨਾਪਿ વਟ੍ਟਕਥਂ ਕਥੇਸਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਤਨ੍ਤਾਕੁਲਕਪਦਸ੍ਸੇવ ਅਨੁਸਨ੍ਧਿ ਦਸ੍ਸਿਤੋ’’ਤਿ ਸਾવਧਾਰਣਂ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਕਥਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ਯਾવਦੇવ ਤਸ੍ਸ ਗਮ੍ਭੀਰਭਾવવਿਭਾવਨਤ੍ਥਾਯ વਿਤ੍ਥਾਰਿਤਾ, વਿવਟ੍ਟਕਥਾਪਿ ਸਮਾਨਾ ਇਧ ਪਚ੍ਚਾਮਟ੍ਠਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

    Vohāroti ‘‘satto itthī puriso’’tiādinā, ‘‘khandhāāyatanānī’’tiādinā, ‘‘phasso vedanā’’tiādinā ca vohāritabbavohāro. Tassa pana vohārassa pavattiṭṭhānaṃ nāma saṅkhepato ime evāti āha ‘‘khandhā āyatanāni dhātuyo’’ti. Yasmā nibbānaṃ pubbabhāge saṅkhārānaṃ nirodhabhāveneva paññāpiyati ca, tasmā tassāpi khandhamukhena avacaritabbatā labbhatīti ‘‘paññāya avacaritabbaṃ khandhapañcaka’’nti vuttaṃ. Tenāha bhagavā ‘‘imasmiṃyeva byāmamatte kaḷevare sasaññimhi samanake lokañca paññapemi lokasamudayañca lokanirodhañca lokanirodhagāminiñca paṭipada’’nti. (Saṃ. ni. 1.107; a. ni. 4.45) paññāvacaranti vā tebhūmakadhammānametaṃ gahaṇanti ‘‘khandhapañcaka’’ntveva vuttaṃ, tasmā ‘‘yāvatā paññā’’ti etthāpi lokiyapaññāya eva gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Vaṭṭakathā hesāti. Tathā hi ‘‘yāvatā vaṭṭaṃ vaṭṭati’’ icceva vuttaṃ. Tenevāha ‘‘tantākulakapadasseva anusandhi dassito’’ti. Yasmā bhagavā diṭṭhisīsenettha vaṭṭakathaṃ kathetvā yathānusandhināpi vaṭṭakathaṃ kathesi, tasmā ‘‘tantākulakapadassevaanusandhi dassito’’ti sāvadhāraṇaṃ katvā vuttaṃ. Paṭiccasamuppādakathā panettha yāvadeva tassa gambhīrabhāvavibhāvanatthāya vitthāritā, vivaṭṭakathāpi samānā idha paccāmaṭṭhāti daṭṭhabbaṃ.

    ਸਤ੍ਤવਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤਿવਣ੍ਣਨਾ

    Sattaviññāṇaṭṭhitivaṇṇanā

    ੧੨੭. ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋਤਿ ਸਮਥਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਂ ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤੋ ਹੁਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਗਮਨੇਨ, ਮਗ੍ਗਗਮਨੇਨ ਚ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ। ਉਭੋਹਿ ਭਾਗੇਹਿ ਮੁਚ੍ਚਨਤੋ ਉਭਤੋਭਾਗવਿਮੁਤ੍ਤੋ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਸੋ ‘‘ਏવਂ ਅਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯਾਨਿਕੋਤਿ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਯੋ ਚ ਨ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤੋ ਸੋ ਯਸ੍ਮਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤੋ ਨਾਮ ਹੋਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ ‘‘ਕਿਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ, ਆਨਨ੍ਦ, ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਨ ਪਞ੍ਞਪੇਨ੍ਤੋ ਨ ਪਞ੍ਞਾਪੇਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੧੯), ‘‘ਯਤੋ ਖੋ, ਆਨਨ੍ਦ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਨੇવ વੇਦਨਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੨੫ ਆਦਯੋ) ਚ ਹੇਟ੍ਠਾ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਆਗਤਾਨਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਭਿਕ੍ਖੂਨਂ। ਨਿਗਮਨਨ੍ਤਿ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ। ਨਾਮਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਾਦਿਨਾਮਂ।

    127.Gacchantogacchantoti samathapaṭipattiyaṃ suppatiṭṭhito hutvā vipassanāgamanena, maggagamanena ca gacchanto gacchanto. Ubhohi bhāgehi muccanato ubhatobhāgavimutto nāma hoti. So ‘‘evaṃ asamanupassanto’’ti vutto vipassanāyānikoti katvā ‘‘yo ca na samanupassatīti vutto so yasmā gacchanto gacchanto paññāvimutto nāma hotī’’ti vuttaṃ. Heṭṭhā vuttānanti ‘‘kittāvatā ca, ānanda, attānaṃ na paññapento na paññāpetī’’tiādinā (dī. ni. 2.119), ‘‘yato kho, ānanda, bhikkhu neva vedanaṃ attānaṃ samanupassatī’’tiādinā (dī. ni. 2.125 ādayo) ca heṭṭhā pāḷiyaṃ āgatānaṃ dvinnaṃ puthujjanabhikkhūnaṃ. Nigamananti nissaraṇaṃ. Nāmanti paññāvimuttādināmaṃ.

    ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਨਾਨਤ੍ਤਕਾਯਨਾਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਿਤਾવਿਸੇਸવਿਸਿਟ੍ਠਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਾ ਸਤ੍ਤ વਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤਿਯੋ। ਤਂਤਂਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯਂ ਪਤਿ ਨਿਸ੍ਸਯਤੋ ਹਿ ਨਾਨਤ੍ਤਕਾਯਾਦਿਤਾ ਤਂਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਪਟਿਸਨ੍ਧਿਸਮੁਦਾਗਤਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ ਤਦਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕਕਮ੍ਮਭવਸ੍ਸ ਤਥਾ ਆਯੂਹਿਤਤ੍ਤਾ। ਚਤਸ੍ਸੋ ਆਗਮਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਰੂਪવੇਦਨਾਸਞ੍ਞਾਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧવਸੇਨ ਚਤਸ੍ਸੋ વਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤਿਯੋ ਆਗਮਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ‘‘ਰੂਪੁਪਾਯਂ વਾ ਆવੁਸੋ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਤਿਟ੍ਠਮਾਨਂ ਤਿਟ੍ਠਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੧੧)। વਿਞ੍ਞਾਣਪਤਿਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸਾਤਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਏਤਰਹਿ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਕਾਰਣਸ੍ਸ। ਅਤ੍ਥਤੋ વੁਤ੍ਤવਿਸੇਸવਿਸਿਟ੍ਠਾ ਪਞ੍ਚવੋਕਾਰੇ ਰੂਪવੇਦਨਾਸਞ੍ਞਾਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧਾ, ਚਤੁવੋਕਾਰੇ વੇਦਨਾਦਯੋ ਤਯੋ ਖਨ੍ਧਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸਤ੍ਤਾવਾਸਭਾવਂ ਉਪਾਦਾਯ ‘‘ਦ੍વੇ ਚ ਆਯਤਨਾਨੀਤਿ ਦ੍વੇ ਨਿવਾਸਟ੍ਠਾਨਾਨੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਨਿવਾਸਟ੍ਠਾਨਪਰਿਯਾਯੋਪਿ ਆਯਤਨਸਦ੍ਦੋ ਹੋਤਿ ਯਥਾ ‘‘ਦੇવਾਯਤਨਦ੍વਯ’’ਨ੍ਤਿ। ਸਬ੍ਬਨ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤਿ ਆਯਤਨਦ੍વਯਨ੍ਤਿ ਸਕਲਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਗਹਿਤਂ ਤਤ੍ਥ ਏਕਮੇવ ਅਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਪਰਿਯਾਦਾਨਂ ਅਨવਸੇਸਗ੍ਗਹਣਂ ਨ ਗਚ੍ਛਤਿ વਟ੍ਟਂ વਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤਿਆਯਤਨਦ੍વਯਾਨਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਅਨ੍ਤੋਗਧਤ੍ਤਾ।

    Paṭisandhivasena vuttāti nānattakāyanānattasaññitāvisesavisiṭṭhapaṭisandhivasena vuttā satta viññāṇaṭṭhitiyo. Taṃtaṃsattanikāyaṃ pati nissayato hi nānattakāyāditā taṃpariyāpannapaṭisandhisamudāgatāti daṭṭhabbā tadabhinibbattakakammabhavassa tathā āyūhitattā. Catasso āgamissantīti rūpavedanāsaññāsaṅkhārakkhandhavasena catasso viññāṇaṭṭhitiyo āgamissanti ‘‘rūpupāyaṃ vā āvuso viññāṇaṃ tiṭṭhamānaṃ tiṭṭhatī’’tiādinā (dī. ni. 3.311). Viññāṇapatiṭṭhānassāti paṭisandhiviññāṇassa etarahi patiṭṭhānakāraṇassa. Atthato vuttavisesavisiṭṭhā pañcavokāre rūpavedanāsaññāsaṅkhārakkhandhā, catuvokāre vedanādayo tayo khandhā veditabbā. Sattāvāsabhāvaṃ upādāya ‘‘dve ca āyatanānīti dve nivāsaṭṭhānānī’’ti vuttaṃ. Nivāsaṭṭhānapariyāyopi āyatanasaddo hoti yathā ‘‘devāyatanadvaya’’nti. Sabbanti viññāṇaṭṭhiti āyatanadvayanti sakalaṃ. Tasmā gahitaṃ tattha ekameva aggahetvāti adhippāyo. Pariyādānaṃ anavasesaggahaṇaṃ na gacchati vaṭṭaṃ viññāṇaṭṭhitiāyatanadvayānaṃ aññamaññaantogadhattā.

    ਨਿਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਮਨੁਸ੍ਸਾਤਿ ਯਥਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। વਿਸੇਸੋ ਹੋਤਿਯੇવ ਸਤਿਪਿ ਬਾਹਿਰਸ੍ਸ ਕਾਰਕਸ੍ਸ ਅਭੇਦੇ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਸ੍ਸ ਭਿਨ੍ਨਤ੍ਤਾ। ਨਾਨਤ੍ਤਂ ਕਾਯੇ ਏਤੇਸਂ, ਨਾਨਤ੍ਤੋ વਾ ਕਾਯੋ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਨਾਨਤ੍ਤਕਾਯਾ, ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਸੇਸਪਦੇਸੁਪਿ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਨੇਸਨ੍ਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ। ਨਾਨਤ੍ਤਾ ਸਞ੍ਞਾ ਏਤੇਸਂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਨਾਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਿਨੋ। ਸੁਖਸਮੁਸ੍ਸਯਤੋ વਿਨਿਪਾਤੋ ਏਤੇਸਂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ વਿਨਿਪਾਤਿਕਾ ਸਤਿਪਿ ਦੇવਭਾવੇ ਦਿਬ੍ਬਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਭਾવਤੋ, ਅਪਾਯੇਸੁ વਾ ਗਤੋ ਨਤ੍ਥਿ ਨਿਪਾਤੋ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ વਿਨਿਪਾਤਿਕਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਚਤੁਅਪਾਯવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਧਮ੍ਮਪਦਨ੍ਤਿ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਦਿਧਮ੍ਮਕੋਟ੍ਠਾਸਂ। વਿਜਾਨਿਯਾਤਿ ਸੁਤਮਯੇਨ ਤਾવ ਞਾਣੇਨ વਿਜਾਨਿਤ੍વਾ। ਤਦਨੁਸਾਰੇਨ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਂ ਪਰਿਬ੍ਰੂਹਨ੍ਤੋ ਸੀਲવਿਸੁਦ੍ਧਿਆਦਿਕਂ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ ਅਪਿ ਪਟਿਪਜ੍ਜੇਮ। ਸਾ ਚ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿ ਹਿਤਾਯ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਾਦਿਸਕਲਹਿਤਾਯ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਸਿਯਾ। ਇਦਾਨਿ ਤਤ੍ਥ ਸੀਲਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ ਤਾવ વਿਭਾਗੇਨ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਪਾਣੇਸੁ ਚਾ’’ਤਿ ਗਾਥਮਾਹ।

    Nidassanatthe nipāto, tasmā seyyathāpi manussāti yathā manussāti vuttaṃ hoti. Viseso hotiyeva satipi bāhirassa kārakassa abhede ajjhattikassa bhinnattā. Nānattaṃ kāye etesaṃ, nānatto vā kāyo etesanti nānattakāyā, iminā nayena sesapadesupi attho veditabbo. Nesanti manussānaṃ. Nānattā saññā etesaṃ atthīti nānattasaññino. Sukhasamussayato vinipāto etesaṃ atthīti vinipātikā satipi devabhāve dibbasampattiyā abhāvato, apāyesu vā gato natthi nipāto etesanti vinipātikā. Tenāha ‘‘catuapāyavinimuttā’’ti. Dhammapadanti satipaṭṭhānādidhammakoṭṭhāsaṃ. Vijāniyāti sutamayena tāva ñāṇena vijānitvā. Tadanusārena yonisomanasikāraṃ paribrūhanto sīlavisuddhiādikaṃ sammāpaṭipattiṃ api paṭipajjema. Sā ca paṭipatti hitāya diṭṭhadhammikādisakalahitāya amhākaṃ siyā. Idāni tattha sīlapaṭipattiṃ tāva vibhāgena dassento ‘‘pāṇesu cā’’ti gāthamāha.

    ਬ੍ਰਹ੍ਮਕਾਯੇ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇ ਬ੍ਰਹ੍ਮਸਮੂਹੇ, ਬ੍ਰਹ੍ਮਨਿਕਾਯੇ વਾ ਭવਾਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਕਾਯਿਕਾ। ਮਹਾਬ੍ਰਹ੍ਮੁਨੋ ਪਰਿਸਾਯ ਭવਾਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਪਾਰਿਸਜ੍ਜਾ ਤਸ੍ਸ ਪਰਿਚਾਰਕਟ੍ਠਾਨੇ ਠਿਤਤ੍ਤਾ। ਮਹਾਬ੍ਰਹ੍ਮੁਨੋ ਪੁਰੋਹਿਤਟ੍ਠਾਨੇ ਠਿਤਾਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਪੁਰੋਹਿਤਾ । ਆਯੁવਣ੍ਣਾਦੀਹਿ ਮਹਨ੍ਤੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਨੋਤਿ ਮਹਾਬ੍ਰਹ੍ਮੁਨੋ। ਸਤਿਪਿ ਤੇਸਂ ਤਿવਿਧਾਨਮ੍ਪਿ ਪਠਮੇਨ ਝਾਨੇਨ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਭਾવੇ ਝਾਨਸ੍ਸ ਪਨ ਪવਤ੍ਤਿਭੇਦੇਨ ਅਯਂ વਿਸੇਸੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਬ੍ਰਹ੍ਮਪਾਰਿਸਜ੍ਜਾ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਰਿਤ੍ਤੇਨਾਤਿ ਹੀਨੇਨ, ਸਾ ਚਸ੍ਸ ਹੀਨਤਾ ਛਨ੍ਦਾਦੀਨਂ ਹੀਨਤਾਯ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ, ਪਟਿਲਦ੍ਧਮਤ੍ਤਂ વਾ ਹੀਨਂ। ਕਪ੍ਪਸ੍ਸਾਤਿ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਕਪ੍ਪਸ੍ਸ। ਹੀਨਪਣੀਤਾਨਂ ਮਜ੍ਝੇ ਭવਤ੍ਤਾ ਮਜ੍ਝਿਮੇਨ, ਸਾ ਚਸ੍ਸ ਮਜ੍ਝਿਮਤਾ ਛਨ੍ਦਾਦੀਨਂ ਮਜ੍ਝਿਮਤਾਯ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ, ਪਟਿਲਭਿਤ੍વਾ ਨਾਤਿਸੁਭਾવਿਤਂ વਾ ਮਜ੍ਝਿਮਂ। ਉਪਡ੍ਢਕਪ੍ਪੋਤਿ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਕਪ੍ਪਸ੍ਸ ਉਪਡ੍ਢਕਪ੍ਪੋ। વਿਪ੍ਫਾਰਿਕਤਰੋਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਪਾਰਿਸਜ੍ਜੇਹਿ ਪਮਾਣਤੋ વਿਪੁਲਤਰੋ, ਸਭਾવਤੋ ਉਲ਼ਾਰਤਰੋ ਚ ਹੋਤਿ। ਸਭਾવੇਨਪਿ ਹਿ ਉਲ਼ਾਰਤਰੋવ, ਤਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅਪ੍ਪਮਾਣਂ। ਤਥਾ ਹਿ ਪਰਿਤ੍ਤਾਭਾਦੀਨਂ, ਪਰਿਤ੍ਤਸੁਭਾਦੀਨਞ੍ਚ ਕਾਯੇ ਸਤਿਪਿ ਸਭਾવવੇਮਤ੍ਤੇ ਏਕਤ੍ਤવਸੇਨੇવ વવਤ੍ਥਾਪੀਯਤੀਤਿ ‘‘ਏਕਤ੍ਤਕਾਯਾ’’ ਤ੍વੇવ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਪਣੀਤੇਨਾਤਿ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠੇਨ, ਸਾ ਚਸ੍ਸ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਤਾ ਛਨ੍ਦਾਦੀਨਂ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਤਾਯ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ, ਸੁਭਾવਿਤਂ વਾ ਸਮ੍ਮਦੇવ વਸਿਭਾવਂ ਪਾਪਿਤਂ ਪਣੀਤਂ ਪਧਾਨਭਾવਂ ਨੀਤਨ੍ਤਿ ਕਤ੍વਾ, ਇਧਾਪਿ ਕਪ੍ਪੋ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਕਪ੍ਪવਸੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਸ੍ਸ ਮਹਾਕਪ੍ਪਸ੍ਸ ਅਸਮ੍ਭવਤੋ। ਇਤੀਤਿ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇਨ। ਤੇਤਿ ‘‘ਬ੍ਰਹ੍ਮਕਾਯਿਕਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ ਤਿવਿਧਾਪਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਨੋ। ਸਞ੍ਞਾਯ ਏਕਤ੍ਤਾਤਿ ਤਿਹੇਤੁਕਭਾવੇਨ ਸਞ੍ਞਾਯ ਏਕਤ੍ਤਸਭਾવਤ੍ਤਾ । ਨ ਹਿ ਤਸ੍ਸਾ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮવਸੇਨ ਅਞ੍ਞੋਪਿ ਕੋਚਿ ਭੇਦੋ ਅਤ੍ਥਿ।

    Brahmakāye paṭhamajjhānanibbatte brahmasamūhe, brahmanikāye vā bhavāti brahmakāyikā. Mahābrahmuno parisāya bhavāti brahmapārisajjā tassa paricārakaṭṭhāne ṭhitattā. Mahābrahmuno purohitaṭṭhāne ṭhitāti brahmapurohitā. Āyuvaṇṇādīhi mahanto brahmānoti mahābrahmuno. Satipi tesaṃ tividhānampi paṭhamena jhānena abhinibbattabhāve jhānassa pana pavattibhedena ayaṃ visesoti dassetuṃ ‘‘brahmapārisajjā panā’’tiādi vuttaṃ. Parittenāti hīnena, sā cassa hīnatā chandādīnaṃ hīnatāya veditabbā, paṭiladdhamattaṃ vā hīnaṃ. Kappassāti asaṅkhyeyyakappassa. Hīnapaṇītānaṃ majjhe bhavattā majjhimena, sā cassa majjhimatā chandādīnaṃ majjhimatāya veditabbā, paṭilabhitvā nātisubhāvitaṃ vā majjhimaṃ. Upaḍḍhakappoti asaṅkhyeyyakappassa upaḍḍhakappo. Vipphārikataroti brahmapārisajjehi pamāṇato vipulataro, sabhāvato uḷārataro ca hoti. Sabhāvenapi hi uḷāratarova, taṃ panettha appamāṇaṃ. Tathā hi parittābhādīnaṃ, parittasubhādīnañca kāye satipi sabhāvavematte ekattavaseneva vavatthāpīyatīti ‘‘ekattakāyā’’ tveva vuccanti. Paṇītenāti ukkaṭṭhena, sā cassa ukkaṭṭhatā chandādīnaṃ ukkaṭṭhatāya veditabbā, subhāvitaṃ vā sammadeva vasibhāvaṃ pāpitaṃ paṇītaṃ padhānabhāvaṃ nītanti katvā, idhāpi kappo asaṅkhyeyyakappavaseneva veditabbo paripuṇṇassa mahākappassa asambhavato. Itīti evaṃ vuttappakārena. Teti ‘‘brahmakāyikā’’ti vuttā tividhāpi brahmāno. Saññāya ekattāti tihetukabhāvena saññāya ekattasabhāvattā . Na hi tassā sampayuttadhammavasena aññopi koci bhedo atthi.

    ਏવਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਨਾਨਤ੍ਤਕਾਯਏਕਤ੍ਤਸਞ੍ਞਿਨੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

    Evanti iminā nānattakāyaekattasaññinoti dasseti.

    ਦਣ੍ਡਉਕ੍ਕਾਯਾਤਿ ਦਣ੍ਡਦੀਪਿਕਾਯ। ਸਰਤੀਤਿ ਧਾવਤਿ વਿਯ। વਿਸ੍ਸਰਤੀਤਿ વਿਪ੍ਪਕਿਣ੍ਣਾ વਿਯ ਧਾવਤਿ । ਦ੍વੇ ਕਪ੍ਪਾਤਿ ਦ੍વੇ ਮਹਾਕਪ੍ਪਾ। ਇਤੋ ਪਰੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਇਧਾਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸੁਤ੍ਤੇ। ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਪਰਿਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ ਆਭਸ੍ਸਰਗ੍ਗਹਣੇਨੇવ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਤੇ ਪਰਿਤ੍ਤਾਭਾ, ਅਪ੍ਪਮਾਣਾਭਾਪਿ ਗਹਿਤਾ।

    Daṇḍaukkāyāti daṇḍadīpikāya. Saratīti dhāvati viya. Vissaratīti vippakiṇṇā viya dhāvati . Dve kappāti dve mahākappā. Ito paresupi eseva nayo. Idhāti imasmiṃ sutte. Ukkaṭṭhaparicchedavasena ābhassaraggahaṇeneva sabbepi te parittābhā, appamāṇābhāpi gahitā.

    ਸੋਭਨਾ ਪਭਾ ਸੁਭਾ, ਸੁਭਾਯ ਕਿਣ੍ਣਾ ਸੁਭਾਕਿਣ੍ਣਾਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ ਆ-ਕਾਰਸ੍ਸ ਰਸ੍ਸਤ੍ਤਂ, ਅਨ੍ਤਿਮ-ਣ-ਕਾਰਸ੍ਸ ਹ-ਕਾਰਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਸੁਭਕਿਣ੍ਹਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ, ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂਪਨ ਨਿਚ੍ਚਲਾਯ ਏਕਗ੍ਘਨਾਯ ਪਭਾਯ ਸੁਭੋਤਿ ਪਰਿਯਾਯવਚਨਨ੍ਤਿ ‘‘ਸੁਭੇਨ ਓਕਿਣ੍ਣਾ વਿਕਿਣ੍ਣਾ’’ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਅਨ੍ਤਿਮ-ਣ-ਕਾਰਸ੍ਸ ਹ-ਕਾਰਕਰਣਂ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਮੇવ। ਨ ਛਿਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਛਿਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਪਭਾ ਗਚ੍ਛਤਿ ਏਕਗ੍ਘਨਤ੍ਤਾ। ਚਤੁਤ੍ਥવਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤਿਮੇવ ਭਜਨ੍ਤਿ ਕਾਯਸ੍ਸ, ਸਞ੍ਞਾਯ ਚ ਏਕਰੂਪਤ੍ਤਾ। વਿਪੁਲਸਨ੍ਤਸੁਖਾਯੁવਣ੍ਣਾਦਿਫਲਤ੍ਤਾ વੇਹਪ੍ਫਲਾ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤਿਯਂ।

    Sobhanā pabhā subhā, subhāya kiṇṇā subhākiṇṇāti vattabbe ā-kārassa rassattaṃ, antima-ṇa-kārassa ha-kārañca katvā ‘‘subhakiṇhā’’ti vuttā, aṭṭhakathāyaṃpana niccalāya ekagghanāya pabhāya subhoti pariyāyavacananti ‘‘subhena okiṇṇā vikiṇṇā’’ti attho vutto, etthāpi antima-ṇa-kārassa ha-kārakaraṇaṃ icchitabbameva. Na chijjitvā chijjitvā pabhā gacchati ekagghanattā. Catutthaviññāṇaṭṭhitimeva bhajanti kāyassa, saññāya ca ekarūpattā. Vipulasantasukhāyuvaṇṇādiphalattā vehapphalā. Etthāti viññāṇaṭṭhitiyaṃ.

    વਿવਟ੍ਟਪਕ੍ਖੇ ਠਿਤਾ ਨਪੁਨਰਾવਤ੍ਤਨਤੋ। ‘‘ਨ ਸਬ੍ਬਕਾਲਿਕਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤਮੇવ ਅਸਬ੍ਬਕਾਲਿਕਤ੍ਤਂ વਿਭਾવੇਤੁਂ ‘‘ਕਪ੍ਪਸਤਸਹਸ੍ਸਮ੍ਪੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸੋਲ਼ਸਕਪ੍ਪਸਹਸ੍ਸਚ੍ਚਯੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਸੁਦ੍ਧਾવਾਸਬ੍ਰਹ੍ਮਾਨਂ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਨਤੋ, ਅਞ੍ਞੇਸਞ੍ਚ ਤਤ੍ਥ ਅਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨਤੋ ਬੁਦ੍ਧਸੁਞ੍ਞੇ ਲੋਕੇ ਸੁਞ੍ਞਂ ਤਂ ਠਾਨਂ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਸੁਦ੍ਧਾવਾਸਾ ਨ ਸਬ੍ਬਕਾਲਿਕਾ, ਖਨ੍ਧਾવਾਰਟ੍ਠਾਨਸਦਿਸਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਸੁਦ੍ਧਾવਾਸਭੂਮਿਯੋ। ਇਮਿਨਾ ਸੁਤ੍ਤੇਨ ਸੁਦ੍ਧਾવਾਸਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾવਾਸਭਾવਦੀਪਨੇਨੇવ વਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤਿਭਾવੋ ਦੀਪਿਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਸੁਦ੍ਧਾવਾਸਾਪਿ ਸਤ੍ਤਸੁ વਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤੀਸੁ ਚਤੁਤ੍ਥવਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤਿਂ ਨવਸੁ ਸਤ੍ਤਾવਾਸੇਸੁ ਚਤੁਤ੍ਥਸਤ੍ਤਾવਾਸਂਯੇવ ਭਜਨ੍ਤਿ।

    Vivaṭṭapakkhe ṭhitā napunarāvattanato. ‘‘Na sabbakālikā’’ti vatvā tameva asabbakālikattaṃ vibhāvetuṃ ‘‘kappasatasahassampī’’tiādi vuttaṃ. Soḷasakappasahassaccayena uppannānaṃ suddhāvāsabrahmānaṃ parinibbāyanato, aññesañca tattha anuppajjanato buddhasuññeloke suññaṃ taṃ ṭhānaṃ hoti, tasmā suddhāvāsā na sabbakālikā, khandhāvāraṭṭhānasadisā honti suddhāvāsabhūmiyo. Iminā suttena suddhāvāsānaṃ sattāvāsabhāvadīpaneneva viññāṇaṭṭhitibhāvo dīpito, tasmā suddhāvāsāpi sattasu viññāṇaṭṭhitīsu catutthaviññāṇaṭṭhitiṃ navasu sattāvāsesu catutthasattāvāsaṃyeva bhajanti.

    ਸੁਖੁਮਤ੍ਤਾਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾવਸੇਸਸੁਖੁਮਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਪਰਿਬ੍ਯਤ੍ਤવਿਞ੍ਞਾਣਕਿਚ੍ਚਾਭਾવਤੋ ਨੇવ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਸਬ੍ਬਸੋ ਅવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਨਾવਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਰਿਪ੍ਫੁਟવਿਞ੍ਞਾਣਕਿਚ੍ਚવਨ੍ਤੀਸੁ વਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤੀਸੁ ਅવਤ੍વਾ।

    Sukhumattāti saṅkhārāvasesasukhumabhāvappattattā. Paribyattaviññāṇakiccābhāvato neva viññāṇaṃ, sabbaso aviññāṇaṃ na hotīti nāviññāṇaṃ, tasmā paripphuṭaviññāṇakiccavantīsu viññāṇaṭṭhitīsu avatvā.

    ੧੨੮. ਤਞ੍ਚ વਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤਿਨ੍ਤਿ ਪਠਮਂ વਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤਿਂ। ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਸਰੂਪਤੋ, ਮਨੁਸ੍ਸਾਦਿવਿਭਾਗਤੋ, ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ, ‘‘ਨਾਮਞ੍ਚ ਰੂਪਞ੍ਚਾ’’ਤਿ ਭੇਦਤੋ ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਤਸ੍ਸਾ ਸਮੁਦਯਞ੍ਚਾਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਪਠਮਾਯ વਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤਿਯਾ ਪਞ੍ਚવੀਸਤਿવਿਧਂ ਸਮੁਦਯਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਅਸ੍ਸਾਦੇਤਬ੍ਬਤੋ, ਅਸ੍ਸਾਦਤੋ ਚ ਅਸ੍ਸਾਦਂ। ਅਯਂ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਭਾવੋ ਆਦੀਨવੋ। ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ વਿਨੀਯਤਿ ਏਤੇਨ, ਏਤ੍ਥ વਾਤਿ ਛਨ੍ਦਰਾਗવਿਨਯੋ, ਸਹ ਮਗ੍ਗੇਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ। ਛਨ੍ਦਰਾਗਪ੍ਪਹਾਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਮਾਨਦਿਟ੍ਠੀਨਂ વਸੇਨਾਹਨ੍ਤਿ વਾ, ਤਣ੍ਹਾવਸੇਨ ਮਮਨ੍ਤਿ વਾ ਅਭਿਨਨ੍ਦਨਾਪਿ ਮਾਨਸ੍ਸ ਪਰਿਤਸ੍ਸਨਾ વਿਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਾਤਿ ਸਬ੍ਬੇਸੁ ਸੇਸੇਸੁ ਅਟ੍ਠਸੁਪਿ વਾਰੇਸੁ । ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਉਪਰਿ ਤੀਸੁ વਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤੀਸੁ ਦੁਤਿਯਾਯਤਨੇਸੁ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਰੂਪਂ ਨਤ੍ਥਿ। ਪੁਨ ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਪਠਮਾਯਤਨੇ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਏਕੋ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋવ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਚ ਤਮੇવ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਰੂਪਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸਮੁਟ੍ਠਾਨਤ੍ਤਾ ਆਹਾਰવਸੇਨ ਯੋਜਨਾ ਨ ਸਮ੍ਭવਤਿ।

    128.Tañca viññāṇaṭṭhitinti paṭhamaṃ viññāṇaṭṭhitiṃ. Heṭṭhā vuttanayena sarūpato, manussādivibhāgato, saṅkhepato, ‘‘nāmañca rūpañcā’’ti bhedato ca pajānāti. Tassā samudayañcāti tassā paṭhamāya viññāṇaṭṭhitiyā pañcavīsatividhaṃ samudayañca pajānāti. Atthaṅgamepi eseva nayo. Assādetabbato, assādato ca assādaṃ. Ayaṃ aniccādibhāvo ādīnavo. Chandarāgo vinīyati etena, ettha vāti chandarāgavinayo, saha maggena nibbānaṃ. Chandarāgappahānanti etthāpi eseva nayo. Mānadiṭṭhīnaṃ vasenāhanti vā, taṇhāvasena mamanti vā abhinandanāpi mānassa paritassanā viya daṭṭhabbā. Sabbatthāti sabbesu sesesu aṭṭhasupi vāresu . Tatthāti upari tīsu viññāṇaṭṭhitīsu dutiyāyatanesu. Tattha hi rūpaṃ natthi. Puna tatthāti paṭhamāyatane. Tattha hi eko rūpakkhandhova. Etthāti ca tameva sandhāya vuttaṃ. Tattha hi rūpassa kammasamuṭṭhānattā āhāravasena yojanā na sambhavati.

    ਯਤੋ ਖੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਤੋ-ਸਦ੍ਦੋ ਦਾ-ਸਦ੍ਦੋ વਿਯ ਕਾਲવਚਨੋ ‘‘ਯਤੋ ਖੋ, ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਪਾਰਾ॰ ੨੧) વਿਯਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਯਦਾ ਖੋ’’ਤਿ। ਅਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾਤਿ ਕਞ੍ਚਿਪਿ ਸਙ੍ਖਾਰਂ ‘‘ਏਤਂ ਮਮਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ। ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤੋਤਿ ਅਟ੍ਠਨ੍ਨਂ વਿਮੋਕ੍ਖਾਨਂ ਅਨਧਿਗਤਤ੍ਤਾ ਸਾਤਿਸਯਸ੍ਸ ਸਮਾਧਿਬਲਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ ਪਞ੍ਞਾਬਲੇਨੇવ વਿਮੁਤ੍ਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਟ੍ਠ વਿਮੋਕ੍ਖੇ ਅਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਪਞ੍ਞਾਬਲੇਨੇવਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਨ੍ਤਿ ਆਯਤਿਂ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਂ ਕਤ੍વਾ। ਪਜਾਨਨ੍ਤੋ વਿਮੁਤ੍ਤੋਤਿ વਾ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤੋ, ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਫਸ੍ਸੇਨ વਿਨਾ ਪਰਿਜਾਨਨਾਦਿਪ੍ਪਕਾਰੇਹਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਜਾਨਨ੍ਤੋ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤੋ ਤੇਸਂ ਕਿਚ੍ਚਾਨਂ ਮਤ੍ਥਕਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਕਿਚ੍ਚਤਾਯ વਿਸੇਸੇਨ ਮੁਤ੍ਤੋਤਿ વਿਮੁਤ੍ਤੋ। ਸੋ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤੋ। ਸੁਕ੍ਖવਿਪਸ੍ਸਕੋਤਿ ਸਮਥਭਾવਨਾਸਿਨੇਹਾਭਾવੇਨ ਸੁਕ੍ਖਾ ਲੂਖਾ, ਅਸਿਨਿਦ੍ਧਾ વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਸੁਕ੍ਖવਿਪਸ੍ਸਕੋ। ਠਤ੍વਾਤਿ ਪਾਦਕਕਰਣવਸੇਨ ਠਤ੍વਾ। ਅਞ੍ਞਤਰਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਚ ਅਞ੍ਞਤਰਅਞ੍ਞਤਰਸ੍ਮਿਂ, ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਞ੍ਹਿਸ੍ਸ ਪਞ੍ਚવਿਧਤਾ ਸਿਯਾ। ‘‘ਨ ਹੇવ ਖੋ ਅਟ੍ਠ વਿਮੋਕ੍ਖੇ ਕਾਯੇਨ ਫੁਸਿਤ੍વਾ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਾਤਿਸਯਸ੍ਸ ਸਮਾਧਿਬਲਸ੍ਸ ਅਭਾવੋ ਦੀਪਿਤੋ। ‘‘ਪਞ੍ਞਾਯ ਚਸ੍ਸ ਦਿਸ੍વਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਸਾਤਿਸਯਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾਬਲਸ੍ਸ ਭਾવੋ। ਪਞ੍ਞਾਯ ਚਸ੍ਸ ਦਿਸ੍વਾ ਆਸવਾ ਪਰਿਕ੍ਖੀਣਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਨ ਆਸવਾ ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਦਸ੍ਸਨਕਾਰਣਾ ਪਨ ਪਰਿਕ੍ਖੀਣਾ ‘‘ਦਿਸ੍વਾ ਪਰਿਕ੍ਖੀਣਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਦਸ੍ਸਨਾਯਤ੍ਤਪਰਿਕ੍ਖਯਤ੍ਤਾ ਏવ ਹਿ ਦਸ੍ਸਨਂ ਆਸવਾਨਂ ਖਯਸ੍ਸ ਪੁਰਿਮਕਿਰਿਯਾ ਹੋਤਿ।

    Yato khoti ettha to-saddo dā-saddo viya kālavacano ‘‘yato kho, sāriputta, bhikkhusaṅgho’’tiādīsu (pārā. 21) viyāti vuttaṃ ‘‘yadā kho’’ti. Aggahetvāti kañcipi saṅkhāraṃ ‘‘etaṃ mamā’’tiādinā aggahetvā. Paññāvimuttoti aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ anadhigatattā sātisayassa samādhibalassa abhāvato paññābaleneva vimutto. Tenāha ‘‘aṭṭha vimokkhe asacchikatvā paññābalenevā’’tiādi. Appavattinti āyatiṃ appavattiṃ katvā. Pajānanto vimuttoti vā paññāvimutto, paṭhamajjhānaphassena vinā parijānanādippakārehi cattāri saccāni jānanto paṭivijjhanto tesaṃ kiccānaṃ matthakappattiyā niṭṭhitakiccatāya visesena muttoti vimutto. So paññāvimutto. Sukkhavipassakoti samathabhāvanāsinehābhāvena sukkhā lūkhā, asiniddhā vā vipassanā etassāti sukkhavipassako. Ṭhatvāti pādakakaraṇavasena ṭhatvā. Aññatarasminti ca aññataraaññatarasmiṃ, ekekasminti attho. Evañhissa pañcavidhatā siyā. ‘‘Na heva kho aṭṭha vimokkhe kāyena phusitvā viharatī’’ti iminā sātisayassa samādhibalassa abhāvo dīpito. ‘‘Paññāya cassa disvā’’tiādinā sātisayassa paññābalassa bhāvo. Paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā hontīti na āsavā paññāya passanti, dassanakāraṇā pana parikkhīṇā ‘‘disvā parikkhīṇā’’ti vuttā. Dassanāyattaparikkhayattā eva hi dassanaṃ āsavānaṃ khayassa purimakiriyā hoti.

    ਅਟ੍ਠવਿਮੋਕ੍ਖવਣ੍ਣਨਾ

    Aṭṭhavimokkhavaṇṇanā

    ੧੨੯. ਏਕਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋਤਿ ਸਤ੍ਤਸੁ ਅਰਿਯਪੁਗ੍ਗਲੇਸੁ ਏਕਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ। વਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤਿਆਦਿਨਾ ਪਰਿਜਾਨਨਾਦਿવਸਪ੍ਪ વਤ੍ਤਨਿਗ੍ਗਮਨਞ੍ਚ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਨਾਮਞ੍ਚ। ਇਤਰਸ੍ਸਾਤਿ ਉਭਤੋਭਾਗવਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ। ਇਮੇ ਸਨ੍ਧਾਯ ਹਿ ਪੁਬ੍ਬੇ ‘‘ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਕੇਨਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਕੇਨ ਸਭਾવੇਨ। ਸਭਾવੋ ਹਿ ਞਾਣੇਨ ਯਾਥਾવਤੋ ਅਰਣੀਯਤੋ ਞਾਤਬ੍ਬਤੋ ‘‘ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਸੋ ਏવ ਤ੍ਥ-ਕਾਰਸ੍ਸ ਟ੍ਠ-ਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਅਟ੍ਠੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਨਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਅਧਿਕਂ ਸવਿਸੇਸਂ ਮੁਚ੍ਚਨਟ੍ਠੇਨ, ਏਤੇਨ ਸਤਿਪਿ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸਾਪਿ ਰੂਪਾવਚਰਜ੍ਝਾਨਸ੍ਸ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਸੇਨ ਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ વਿਮੁਤ੍ਤਭਾવੇ ਯੇਨ ਭਾવਨਾવਿਸੇਸੇਨ ਤਂ ਝਾਨਂ ਸਾਤਿਸਯਂ ਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ વਿਮੁਚ੍ਚਿਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਸੋ ਭਾવਨਾવਿਸੇਸੋ ਦੀਪਿਤੋ। ਭવਤਿ ਹਿ ਸਮਾਨਜਾਤਿਯੁਤ੍ਤੋਪਿ ਭਾવਨਾવਿਸੇਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਆਕਾਰવਿਸੇਸੋ, ਯਥਾ ਤਂ ਸਦ੍ਧਾવਿਮੁਤ੍ਤਤਾ ਦਿਟ੍ਠਿਪ੍ਪਤ੍ਤਸ੍ਸ। ਤਥਾ ਪਚ੍ਚਨੀਕਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸੁਟ੍ਠੁ વਿਮੁਤ੍ਤਤਾਯ , ਏવਂ ਅਨਿਗ੍ਗਹਿਤਭਾવੇਨ ਨਿਰਾਸਙ੍ਕਤਾਯ ਅਭਿਰਤਿવਸੇਨ ਸੁਟ੍ਠੁ ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਨਟ੍ਠੇਨਪਿ વਿਮੋਕ੍ਖੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਅਯਂ ਪਨਤ੍ਥੋਤਿ ਅਯਂ ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਨਟ੍ਠੋ ਪਚ੍ਛਿਮੇ વਿਮੋਕ੍ਖੇ ਨਿਰੋਧੇ ਨਤ੍ਥਿ, ਕੇવਲੋ વਿਮੁਤ੍ਤਟ੍ਠੋ ਏવ ਤਤ੍ਥ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਤਂ ਸਯਮੇવ ਪਰਤੋ વਕ੍ਖਤਿ।

    129.Ekassabhikkhunoti sattasu ariyapuggalesu ekassa bhikkhuno. Viññāṇaṭṭhitiādinā parijānanādivasappa vattaniggamanañca paññāvimuttanāmañca. Itarassāti ubhatobhāgavimuttassa. Ime sandhāya hi pubbe ‘‘dvinnaṃ bhikkhūna’’nti vuttaṃ. Kenaṭṭhenāti kena sabhāvena. Sabhāvo hi ñāṇena yāthāvato araṇīyato ñātabbato ‘‘attho’’ti vuccati, so eva ttha-kārassa ṭṭha-kāraṃ katvā ‘‘aṭṭho’’ti vutto. Adhimuccanaṭṭhenāti adhikaṃ savisesaṃ muccanaṭṭhena, etena satipi sabbassāpi rūpāvacarajjhānassa vikkhambhanavasena paṭipakkhato vimuttabhāve yena bhāvanāvisesena taṃ jhānaṃ sātisayaṃ paṭipakkhato vimuccitvā pavattati, so bhāvanāviseso dīpito. Bhavati hi samānajātiyuttopi bhāvanāvisesena pavattiākāraviseso, yathā taṃ saddhāvimuttatā diṭṭhippattassa. Tathā paccanīkadhammehi suṭṭhu vimuttatāya , evaṃ aniggahitabhāvena nirāsaṅkatāya abhirativasena suṭṭhu adhimuccanaṭṭhenapi vimokkho. Tenāha ‘‘ārammaṇe cā’’tiādi. Ayaṃ panatthoti ayaṃ adhimuccanaṭṭho pacchime vimokkhe nirodhe natthi, kevalo vimuttaṭṭho eva tattha labbhati, taṃ sayameva parato vakkhati.

    ਰੂਪੀਤਿ ਯੇਨਾਯਂ ਸਸਨ੍ਤਤਿਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨੇਨ ਰੂਪੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ, ਤਂ ਯਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸ ਹੇਤੁਭਾવੇਨ વਿਸਿਟ੍ਠਂ ਰੂਪਂ ਹੋਤਿ, ਯੇਨ વਿਸਿਟ੍ਠੇਨ ਰੂਪੇਨ ‘‘ਰੂਪੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚੇਯ੍ਯ ਰੂਪੀ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਤਿਸਯਤ੍ਥਦੀਪਨਤੋ, ਤਦੇવ ਸਸਨ੍ਤਤਿਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਰੂਪવਸੇਨ ਪਟਿਲਦ੍ਧਂ ਝਾਨਂ ਇਧ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਰੂਪੀਭਾવਸਾਧਕਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਜ੍ਝਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਰੂਪਜ੍ਝਾਨਂ ਰੂਪਂ ਉਤ੍ਤਰਪਦਲੋਪੇਨ। ਰੂਪਾਨੀਤਿ ਪਨੇਤ੍ਥ ਪੁਰਿਮਪਦਲੋਪੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਨੀਲਕਸਿਣਾਦਿਰੂਪਾਨੀ’’ਤਿ। ਰੂਪੇ ਕਸਿਣਰੂਪੇ ਸਞ੍ਞਾ ਰੂਪਸਞ੍ਞਾ, ਸਾ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਰੂਪਸਞ੍ਞੀ, ਸਞ੍ਞਾਸੀਸੇਨ ਝਾਨਂ વਦਤਿ। ਤਪ੍ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੇਨ ਅਰੂਪਸਞ੍ਞੀ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਨ ਰੂਪਸਞ੍ਞੀ’’ਤਿਆਦਿ।

    Rūpīti yenāyaṃ sasantatipariyāpannena rūpena samannāgato, taṃ yassa jhānassa hetubhāvena visiṭṭhaṃ rūpaṃ hoti, yena visiṭṭhena rūpena ‘‘rūpī’’ti vucceyya rūpī-saddassa atisayatthadīpanato, tadeva sasantatipariyāpannarūpavasena paṭiladdhaṃ jhānaṃ idha paramatthato rūpībhāvasādhakanti daṭṭhabbaṃ. Tenāha ‘‘ajjhatta’’ntiādi. Rūpajjhānaṃ rūpaṃ uttarapadalopena. Rūpānīti panettha purimapadalopo daṭṭhabbo. Tena vuttaṃ ‘‘nīlakasiṇādirūpānī’’ti. Rūpe kasiṇarūpe saññā rūpasaññā, sā etassa atthīti rūpasaññī, saññāsīsena jhānaṃ vadati. Tappaṭikkhepena arūpasaññī. Tenāha ‘‘ajjhattaṃ na rūpasaññī’’tiādi.

    ‘‘ਅਨ੍ਤੋ ਅਪ੍ਪਨਾਯਂ ਸੁਭਨ੍ਤਿ ਆਭੋਗੋ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪੁਬ੍ਬਾਭੋਗવਸੇਨ ਤਥਾ ਅਧਿਮੁਤ੍ਤਿ ਸਿਯਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਏવਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਤਥਾવਤ੍ਤਬ੍ਬਤਾਪਤ੍ਤਿਚੋਦਨਾ ਸਮਤ੍ਥਿਤਾ ਹੋਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਸੁવਿਸੁਦ੍ਧੇਸੁ ਨੀਲਾਦੀਸੁ વਣ੍ਣਕਸਿਣੇਸੁ ਤਤ੍ਥ ਕਤਾਧਿਕਾਰਾਨਂ ਅਭਿਰਤਿવਸੇਨ ਸੁਟ੍ਠੁ ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਨਟ੍ਠੋ ਸਮ੍ਭવਤਿ , ਤਸ੍ਮਾ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਤਥਾ ਤਤਿਯੋ વਿਮੋਕ੍ਖੋ ਸਂવਣ੍ਣਿਤੋ, ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਮੇਤ੍ਤਾવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਾ ਭਾવਨਾ ਸਤ੍ਤੇ ਅਪ੍ਪਟਿਕੂਲਤੋ ਦਹਨ੍ਤਿ ਤੇਸੁ ਤਤੋ ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਿਤ੍વਾવ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗੇ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੨੧੨) ‘‘ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰਭਾવਨਾ ਸੁਭવਿਮੋਕ੍ਖੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ, ਤਯਿਦਂ ਉਭਯਮ੍ਪਿ ਤੇਨ ਤੇਨ ਪਰਿਯਾਯੇਨ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਨ વਿਰੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

    ‘‘Anto appanāyaṃ subhanti ābhogo natthī’’ti iminā pubbābhogavasena tathā adhimutti siyāti dasseti. Evañhettha tathāvattabbatāpatticodanā samatthitā hoti. Yasmā suvisuddhesu nīlādīsu vaṇṇakasiṇesu tattha katādhikārānaṃ abhirativasena suṭṭhu adhimuccanaṭṭho sambhavati , tasmā aṭṭhakathāyaṃ tathā tatiyo vimokkho saṃvaṇṇito, yasmā pana mettāvasena pavattamānā bhāvanā satte appaṭikūlato dahanti tesu tato adhimuccitvāva pavattati, tasmā paṭisambhidāmagge (paṭi. ma. 212) ‘‘brahmavihārabhāvanā subhavimokkho’’ti vuttā, tayidaṃ ubhayampi tena tena pariyāyena vuttattā na virujjhatīti daṭṭhabbaṃ.

    ਸਬ੍ਬਸੋਤਿ ਅਨવਸੇਸਤੋ। ਨ ਹਿ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਅਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਏਕਦੇਸੋਪਿ ਤਤ੍ਥ ਅવਸ੍ਸਿਸ੍ਸਤਿ। વਿਸੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾਤਿ ਯਥਾਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਕਾਲੇ ਨਿਰੋਧਿਤਤ੍ਤਾ। ਉਤ੍ਤਮੋ વਿਮੋਕ੍ਖੋ ਨਾਮ ਅਰਿਯੇਹੇવ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਤੋ, ਅਰਿਯਫਲਪਰਿਯੋਸਾਨਤ੍ਤਾ ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਨਿਬ੍ਬਾਨਪ੍ਪਤ੍ਤਿਭਾવਤੋ ਚ।

    Sabbasoti anavasesato. Na hi catunnaṃ arūpakkhandhānaṃ ekadesopi tattha avassissati. Visuddhattāti yathāparicchinnakāle nirodhitattā. Uttamo vimokkho nāma ariyeheva samāpajjitabbato, ariyaphalapariyosānattā diṭṭheva dhamme nibbānappattibhāvato ca.

    ੧੩੦. ਆਦਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯਾਤਿ ਪਠਮਸਮਾਪਤ੍ਤਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ। ਯਾવ ਪਰਿਯੋਸਾਨਾ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿ, ਤਾવ। ਅਟ੍ਠਤ੍વਾਤਿ ਕਤ੍ਥਚਿ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਂ ਅਟ੍ਠਿਤੋ ਏવ, ਨਿਰਨ੍ਤਰਮੇવ ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ, ਉਪ੍ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਚ ਸਮਾਪਜ੍ਜਤੇવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਇਤੋ ਚਿਤੋ ਚ ਸਞ੍ਚਰਣવਸੇਨ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਇਚ੍ਛਤਿ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤੁਂ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਸਮਾਪਜ੍ਜਤਿ ਪવਿਸਤੀ’’ਤਿ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਸਮਙ੍ਗੀਪੁਗ੍ਗਲੋ ਤਂ ਤਂ ਪવਿਟ੍ਠੋ વਿਯ ਹੋਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ।

    130.Ādito paṭṭhāyāti paṭhamasamāpattito paṭṭhāya. Yāva pariyosānā samāpatti, tāva. Aṭṭhatvāti katthaci samāpattiyaṃ aṭṭhito eva, nirantarameva paṭipāṭiyā, uppaṭipāṭiyā ca samāpajjatevāti attho. Tenāha ‘‘ito cito ca sañcaraṇavasena vutta’’nti. Icchati samāpajjituṃ. Tattha ‘‘samāpajjati pavisatī’’ti samāpattisamaṅgīpuggalo taṃ taṃ paviṭṭho viya hotīti katvā vuttaṃ.

    ਦ੍વੀਹਿ ਭਾਗੇਹਿ વਿਮੁਤ੍ਤੋਤਿ ਅਰੂਪਜ੍ਝਾਨੇਨ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਿਮੋਕ੍ਖੇਨ, ਮਗ੍ਗੇਨ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਿਮੋਕ੍ਖੇਨਾਤਿ ਦ੍વੀਹਿ વਿਮੁਚ੍ਚਨਭਾਗੇਹਿ, ਅਰੂਪਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਾ ਰੂਪਕਾਯਤੋ, ਮਗ੍ਗੇਨ ਨਾਮਕਾਯਤੋਤਿ ਦ੍વੀਹਿ વਿਮੁਚ੍ਚਿਤਬ੍ਬਭਾਗੇਹਿ ਚ વਿਮੁਤ੍ਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਰੂਪਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਾ’’ਤਿਆਦਿ । વਿਮੁਤ੍ਤੋਤਿ ਹਿ ਕਿਲੇਸੇਹਿ વਿਮੁਤ੍ਤੋ, વਿਮੁਚ੍ਚਨ੍ਤੋ ਚ ਕਿਲੇਸਾਨਂ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨੇਹਿ ਕਾਯਦ੍વਯਤੋ વਿਮੁਤ੍ਤੋਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ। ਗਾਥਾਯ ਚ ਆਕਿਞ੍ਚਞ੍ਞਾਯਤਨਲਾਭਿਨੋ ਉਪਸਿવਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਭਗવਤਾ ‘‘ਨਾਮਕਾਯਾ વਿਮੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਉਭਤੋਭਾਗવਿਮੁਤ੍ਤੋ ਮੁਨਿ ਅਕ੍ਖਾਤੋ। ਤਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਂ ਪਲੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਨ ਉਪੇਤਿ ਸਙ੍ਖਨ੍ਤਿ ‘‘ਅਸੁਕਂ ਨਾਮ ਦਿਸਂ ਗਤੋ’’ਤਿ વੋਹਾਰਂ ਨ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਏવਂ ਮੁਨਿ ਨਾਮਕਾਯਾ વਿਮੁਤ੍ਤੋਤਿ ਏવਂ ਅਰੂਪਂ ਉਪਪਨ੍ਨੋ ਸੇਕ੍ਖਮੁਨਿ ਪਕਤਿਯਾ ਪੁਬ੍ਬੇવ ਰੂਪਕਾਯਾ વਿਮੁਤ੍ਤੋ, ਤਤ੍ਥ ਚ ਚਤੁਤ੍ਥਮਗ੍ਗਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਨਾਮਕਾਯਸ੍ਸ ਪਰਿਞ੍ਞਾਤਤ੍ਤਾ ਪੁਨ ਨਾਮਕਾਯਾਪਿ વਿਮੁਤ੍ਤੋ। ਉਭਤੋਭਾਗવਿਮੁਤ੍ਤੋ ਖੀਣਾਸવੋ ਹੁਤ੍વਾ ਅਨੁਪਾਦਾਯ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਸਙ੍ਖਾਤਂ ਅਤ੍ਥਂ ਪਲੇਤਿ ਨ ਉਪੇਤਿ ਸਙ੍ਖਂ, ‘‘ਖਤ੍ਤਿਯੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ’’ਤਿ ਏવਂ ਆਦਿਕਂ ਸਮਞ੍ਞਂ ਨ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Dvīhibhāgehi vimuttoti arūpajjhānena vikkhambhanavimokkhena, maggena samucchedavimokkhenāti dvīhi vimuccanabhāgehi, arūpasamāpattiyā rūpakāyato, maggena nāmakāyatoti dvīhi vimuccitabbabhāgehi ca vimutto. Tenāha ‘‘arūpasamāpattiyā’’tiādi . Vimuttoti hi kilesehi vimutto, vimuccanto ca kilesānaṃ vikkhambhanasamucchindanehi kāyadvayato vimuttoti ayamettha attho. Gāthāya ca ākiñcaññāyatanalābhino upasivabrāhmaṇassa bhagavatā ‘‘nāmakāyā vimutto’’ti ubhatobhāgavimutto muni akkhāto. Tattha atthaṃ paletīti atthaṃ gacchati. Na upeti saṅkhanti ‘‘asukaṃ nāma disaṃ gato’’ti vohāraṃ na gacchati. Evaṃ muni nāmakāyā vimuttoti evaṃ arūpaṃ upapanno sekkhamuni pakatiyā pubbeva rūpakāyā vimutto, tattha ca catutthamaggaṃ nibbattetvā nāmakāyassa pariññātattā puna nāmakāyāpi vimutto. Ubhatobhāgavimutto khīṇāsavo hutvā anupādāya parinibbānasaṅkhātaṃ atthaṃ paleti na upeti saṅkhaṃ, ‘‘khattiyo brāhmaṇo’’ti evaṃ ādikaṃ samaññaṃ na gacchatīti attho.

    ‘‘ਅਞ੍ਞਤਰਤੋ વੁਟ੍ਠਾਯਾ’’ਤਿ ਇਦਂ ਕਿਂ ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨਾਦੀਸੁ ਅਞ੍ਞਤਰਲਾਭੀવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਉਦਾਹੁ ਸਬ੍ਬਾਰੁਪ੍ਪਲਾਭੀવਸੇਨਾਤਿ ਯਥਿਚ੍ਛਸਿ, ਤਥਾ ਹੋਤੁ, ਯਦਿ ਸਬ੍ਬਾਰੁਪ੍ਪਲਾਭੀવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਕੋਚਿ વਿਰੋਧੋ। ਅਥ ਤਤ੍ਥ ਅਞ੍ਞਤਰਲਾਭੀવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ‘‘ਯਤੋ ਖੋ, ਆਨਨ੍ਦ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਇਮੇ ਅਟ੍ਠ વਿਮੋਕ੍ਖੇ ਅਨੁਲੋਮਮ੍ਪਿ ਸਮਾਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿਆਦਿવਚਨੇਨ વਿਰੁਜ੍ਝੇਯ੍ਯਾਤਿ? ਯਸ੍ਮਾ ਅਰੂਪਾવਚਰਜ੍ਝਾਨੇਸੁ ਏਕਸ੍ਸਾਪਿ ਲਾਭੀ ‘‘ਅਟ੍ਠવਿਮੋਕ੍ਖਲਾਭੀ’’ ਤ੍વੇવ વੁਚ੍ਚਤਿ ਅਟ੍ਠવਿਮੋਕ੍ਖੇ ਏਕਦੇਸਸ੍ਸਾਪਿ ਤਂਨਾਮਦਾਨਸਮਤ੍ਥਤਾਸਮ੍ਭવਤੋ। ਅਯਞ੍ਹਿ ਅਟ੍ਠવਿਮੋਕ੍ਖਸਮਞ੍ਞਾ ਸਮੁਦਾਯੇ વਿਯ ਤਦੇਕਦੇਸੇਪਿ ਨਿਰੁਲ਼੍ਹਾਪਤ੍ਤਿਸਮਞ੍ਞਾ વਿਯਾਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨਾਦੀਸੁ ਅਞ੍ਞਤਰਤੋ વੁਟ੍ਠਾਯਾ’’ਤਿ। ‘‘ਪਞ੍ਚવਿਧੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਛਬ੍ਬਿਧਤਂਪਿਸ੍ਸ ਕੇਚਿ ਪਰਿਕਪ੍ਪੇਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਤੇਸਂ ਮਤਿਮਤ੍ਤਂ, ਨਿਚ੍ਛਿਤੋવਾਯਂ ਪਞ੍ਹੋ ਪੁਬ੍ਬਾਚਰਿਯੇਹੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਕੇਚਿ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਕੇਚੀਤਿ ਉਤ੍ਤਰવਿਹਾਰવਾਸਿਨੋ, ਸਾਰਸਮਾਸਾਚਰਿਯਾ ਚ। ਤੇ ਹਿ ‘‘ਉਭਤੋਭਾਗવਿਮੁਤ੍ਤੋਤਿ ਉਭਯਭਾਗવਿਮੁਤ੍ਤੋ ਸਮਾਧਿવਿਪਸ੍ਸਨਾਤੋ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਰੂਪਾવਚਰਸਮਾਧਿਨਾਪਿ ਸਮਾਧਿਪਰਿਪਨ੍ਥਤੋ વਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਮਞ੍ਞਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਰੂਪਜ੍ਝਾਨਭਾਗੇਨ, ਅਰੂਪਜ੍ਝਾਨਭਾਗੇਨ ਚ ਉਭਤੋ વਿਮੁਤ੍ਤੋਤਿ ਪਾਯਸਮਾਨੋ। ‘‘ਤਾਦਿਸਮੇવਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਯਾਦਿਸਂ ਅਰੂਪਾવਚਰਜ੍ਝਾਨਂ ਕਿਲੇਸવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨੇ, ਤਾਦਿਸਂ ਰੂਪਾવਚਰਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਂ ਪੀਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਉਲ੍ਲਙ੍ਗੇਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤਸ੍ਮਾ’’ਤਿਆਦਿ।

    ‘‘Aññatarato vuṭṭhāyā’’ti idaṃ kiṃ ākāsānañcāyatanādīsu aññataralābhīvasena vuttaṃ, udāhu sabbāruppalābhīvasenāti yathicchasi, tathā hotu, yadi sabbāruppalābhīvasena vuttaṃ, na koci virodho. Atha tattha aññataralābhīvasena vuttaṃ, ‘‘yato kho, ānanda, bhikkhu ime aṭṭha vimokkhe anulomampi samāpajjatī’’tiādivacanena virujjheyyāti? Yasmā arūpāvacarajjhānesu ekassāpi lābhī ‘‘aṭṭhavimokkhalābhī’’ tveva vuccati aṭṭhavimokkhe ekadesassāpi taṃnāmadānasamatthatāsambhavato. Ayañhi aṭṭhavimokkhasamaññā samudāye viya tadekadesepi niruḷhāpattisamaññā viyāti. Tena vuttaṃ ‘‘ākāsānañcāyatanādīsu aññatarato vuṭṭhāyā’’ti. ‘‘Pañcavidho hotī’’ti vatvā chabbidhataṃpissa keci parikappenti, taṃ tesaṃ matimattaṃ, nicchitovāyaṃ pañho pubbācariyehīti dassetuṃ ‘‘keci panā’’tiādi vuttaṃ. Tattha kecīti uttaravihāravāsino, sārasamāsācariyā ca. Te hi ‘‘ubhatobhāgavimuttoti ubhayabhāgavimutto samādhivipassanāto’’ti vatvā rūpāvacarasamādhināpi samādhiparipanthato vimuttiṃ maññanti. Evaṃ rūpajjhānabhāgena, arūpajjhānabhāgena ca ubhato vimuttoti pāyasamāno. ‘‘Tādisamevā’’ti iminā yādisaṃ arūpāvacarajjhānaṃ kilesavikkhambhane, tādisaṃ rūpāvacaracatutthajjhānaṃ pīti imamatthaṃ ullaṅgeti. Tenāha ‘‘tasmā’’tiādi.

    ਉਭਤੋਭਾਗવਿਮੁਤ੍ਤਪਞ੍ਹੋਤਿ ਉਭਤੋਭਾਗવਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਛਬ੍ਬਿਧਤਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਪਞ੍ਹੋ। વਣ੍ਣਨਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯਾਤਿ ਤਸ੍ਸ ਪਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥવਚਨਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ। ਚਿਰੇਨਾਤਿ ਥੇਰਸ੍ਸ ਅਪਰਭਾਗੇ ਚਿਰੇਨ ਕਾਲੇਨ। વਿਨਿਚ੍ਛਯਨ੍ਤਿ ਸਂਸਯਛੇਦਕਂ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਂ ਪਤ੍ਤੋ। ਤਂ ਪਞ੍ਹਨ੍ਤਿ ਤਮਤ੍ਥਂ। ਞਾਤੁਂ ਇਚ੍ਛਿਤੋ ਹਿ ਅਤ੍ਥੋ ਪਞ੍ਹੋ। ਨ ਕੇਨਚਿ ਸੁਤਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਕੇਨਚਿ ਕਿਞ੍ਚਿ ਨ ਸੁਤਪੁਬ੍ਬਂ, ਇਦਂ ਅਤ੍ਥਜਾਤਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਹਗਤਂ, ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਕਿਲੇਸੇ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭੇਤੀਤਿ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ। ਸਮੁਦਾਚਰਤੀਤਿ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਕਾਰਣਮਾਹ ‘‘ਇਮੇ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ, ਤੇਨ ਰੂਪਾવਚਰਭਾવਨਤੋ ਆਰੁਪ੍ਪਭਾવਨਾ ਸવਿਸੇਸਂ ਕਿਲੇਸੇ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭੇਤਿ ਰੂਪવਿਰਾਗਭਾવਨਾਭਾવਤੋ , ਉਪਰਿਭਾવਨਾਭਾવਤੋ ਚਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੀਤਿ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਆਰੁਪ੍ਪਭਾવਨਾਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਯਂ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਤਸ੍ਸੇવਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਚਾਰੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਨੀવਰਣਾਨਿ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨ੍ਤਿ ਸਤਿ ਸਨ੍ਤਿਟ੍ਠਤੀ’’ਤਿਆਦਿ, (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੧.੨੮੧) ਤਂ ਸਮਤ੍ਥਤਂ ਹੋਤੀਤਿ। ਇਦਂ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਪਾਠਮਾਹ (ਪੁ॰ ਪ॰ ਨਿਦ੍ਦੇਸ ੨੭)। ਸਬ੍ਬਞ੍ਹਿ ਬੁਦ੍ਧવਚਨਂ ਅਤ੍ਥਸੂਚਨਾਦਿਅਤ੍ਥੇਨ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ વਾਯਮਤ੍ਥੋ। ਯਂ ਪਨ ਤਤ੍ਥ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਮੇવ। ਅਟ੍ਠਨ੍ਨਂ વਿਮੋਕ੍ਖਾਨਂ ਅਨੁਲੋਮਾਦਿਤੋ ਸਮਾਪਜ੍ਜਨੇਨ ਸਾਤਿਸਯਂ ਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸ ਅਭਿਸਙ੍ਖਤਤ੍ਤਾ, ਅਟ੍ਠਮਞ੍ਚ ਉਤ੍ਤਮਂ વਿਮੋਕ੍ਖਂ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ ਕਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਂ વਡ੍ਢੇਤ੍વਾ ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗਾਧਿਗਮੇਨ ਉਭਤੋਭਾਗવਿਮੁਚ੍ਚਨਤੋ ਚ ਇਮਾਯ ਉਭਤੋਭਾਗવਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾ ਸਬ੍ਬਸੇਟ੍ਠਤਾ વੇਦਿਤਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ।

    Ubhatobhāgavimuttapañhoti ubhatobhāgavimuttassa chabbidhataṃ nissāya uppannapañho. Vaṇṇanaṃ nissāyāti tassa padassa atthavacanaṃ nissāya. Cirenāti therassa aparabhāge cirena kālena. Vinicchayanti saṃsayachedakaṃ sanniṭṭhānaṃ patto.Taṃ pañhanti tamatthaṃ. Ñātuṃ icchito hi attho pañho. Na kenaci sutapubbanti kenaci kiñci na sutapubbaṃ, idaṃ atthajātanti adhippāyo. Kiñcāpi upekkhāsahagataṃ, kiñcāpi kilese vikkhambhetīti paccekaṃ kiñcāpi-saddo yojetabbo. Samudācaratīti pavattati. Tattha kāraṇamāha ‘‘ime hī’’tiādinā, tena rūpāvacarabhāvanato āruppabhāvanā savisesaṃ kilese vikkhambheti rūpavirāgabhāvanābhāvato , uparibhāvanābhāvato cāti dassetīti. Evañca katvā aṭṭhakathāyaṃ āruppabhāvanāniddese yaṃ vuttaṃ ‘‘tassevaṃ tasmiṃ nimitte punappunaṃ cittaṃ cārentassa nīvaraṇāni vikkhambhanti sati santiṭṭhatī’’tiādi, (visuddhi. 1.281) taṃ samatthataṃ hotīti. Idaṃ suttanti puggalapaññattipāṭhamāha (pu. pa. niddesa 27). Sabbañhi buddhavacanaṃ atthasūcanādiatthena suttanti vutto vāyamattho. Yaṃ pana tattha vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva. Aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ anulomādito samāpajjanena sātisayaṃ santānassa abhisaṅkhatattā, aṭṭhamañca uttamaṃ vimokkhaṃ padaṭṭhānaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā aggamaggādhigamena ubhatobhāgavimuccanato ca imāya ubhatobhāgavimuttiyā sabbaseṭṭhatā veditāti daṭṭhabbā.

    ਮਹਾਨਿਦਾਨਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾਯ ਲੀਨਤ੍ਥਪ੍ਪਕਾਸਨਾ।

    Mahānidānasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.




    Next: ੩. ਮਹਾਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 3. Mahāparinibbānasuttavaṇṇanā




    Related texts:



    ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਦੀਘਨਿਕਾਯ • Dīghanikāya / ੨. ਮਹਾਨਿਦਾਨਸੁਤ੍ਤਂ • 2. Mahānidānasuttaṃ

    ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਦੀਘ ਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ੨. ਮਹਾਨਿਦਾਨਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 2. Mahānidānasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact