| Tipiṭaka / Tipiṭaka (English) / Dīgha Nikāya, English translation |
Show IAST transliterationදීඝ නිකාය 14
Long Discourses 14
මහාපදානසුත්ත
The Great Discourse on Traces Left Behind
1. පුබ්බේනිවාසපටිසංයුත්තකථා
1. On Past Lives
ඒවං මේ සුතං—ඒකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජේතවනේ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමේ කරේරිකුටිකායං.
So I have heard. At one time the Buddha was staying near Sāvatthī in Jeta’s Grove, Anāthapiṇḍika’s monastery, in the hut by the kareri tree.
අථ ඛෝ සම්බහුලානං භික්ඛූනං පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තානං කරේරිමණ්ඩලමාළේ සන්නිසින්නානං සන්නිපතිතානං පුබ්බේනිවාසපටිසංයුත්තා ධම්මී කථා උදපාදි: “ඉතිපි පුබ්බේනිවාසෝ, ඉතිපි පුබ්බේනිවාසෝ”ති.
Then after the meal, on return from almsround, several bhikkhus sat together in the pavilion by the kareri tree and this Dhamma talk on the subject of past lives came up among them, “So it was in a past life; such it was in a past life.”
අස්සෝසි ඛෝ භගවා දිබ්බාය සෝතධාතුයා විසුද්ධාය අතික්කන්තමානුසිකාය තේසං භික්ඛූනං ඉමං කථාසල්ලාපං. අථ ඛෝ භගවා උට්ඨායාසනා යේන කරේරිමණ්ඩලමාළෝ තේනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තේ ආසනේ නිසීදි, නිසජ්ජ ඛෝ භගවා භික්ඛූ ආමන්තේසි: “කාය නුත්ථ, භික්ඛවේ, ඒතරහි කථාය සන්නිසින්නා; කා ච පන වෝ අන්තරාකථා විප්පකතා”ති?
With clairaudience that is purified and superhuman, the Buddha heard that discussion among the bhikkhus. So he got up from his seat and went to the pavilion, where he sat on the seat spread out and addressed the bhikkhus, “Bhikkhus, what were you sitting talking about just now? What conversation was left unfinished?”
ඒවං වුත්තේ, තේ භික්ඛූ භගවන්තං ඒතදවෝචුං: “ඉධ, භන්තේ, අම්හාකං පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තානං කරේරිමණ්ඩලමාළේ සන්නිසින්නානං සන්නිපතිතානං පුබ්බේනිවාසපටිසංයුත්තා ධම්මී කථා උදපාදි: ‘ඉතිපි පුබ්බේනිවාසෝ ඉතිපි පුබ්බේනිවාසෝ(අ)ති. අයං ඛෝ නෝ, භන්තේ, අන්තරාකථා විප්පකතා. අථ භගවා අනුප්පත්තෝ”ති.
The bhikkhus told him what had happened, adding, “This is the conversation that was unfinished when the Buddha arrived.”
“ඉච්ඡේය්‍යාථ නෝ තුම්හේ, භික්ඛවේ, පුබ්බේනිවාසපටිසංයුත්තං ධම්මිං කථං සෝතුන්”ති?
“Would you like to hear a Dhamma talk on the subject of past lives?”
“ඒතස්ස, භගවා, කාලෝ; ඒතස්ස, සුගත, කාලෝ; යං භගවා පුබ්බේනිවාසපටිසංයුත්තං ධම්මිං කථං කරේය්‍ය, භගවතෝ සුත්වා භික්ඛූ ධාරේස්සන්තී”ති.
“Now is the time, Blessed One! Now is the time, Holy One! Let the Buddha give a Dhamma talk on the subject of past lives. The bhikkhus will listen and remember it.”
“තේන හි, භික්ඛවේ, සුණාථ සාධුකං මනසි කරෝථ භාසිස්සාමී”ති.
“Well then, bhikkhus, listen and apply your mind well, I will speak.”
“ඒවං, භන්තේ”ති ඛෝ තේ භික්ඛූ භගවතෝ පච්චස්සෝසුං. භගවා ඒතදවෝච:
“Yes, sir,” they replied. The Buddha said this:
“ඉතෝ සෝ, භික්ඛවේ, ඒකනවුතිකප්පේ යං විපස්සී භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ ලෝකේ උදපාදි. ඉතෝ සෝ, භික්ඛවේ, ඒකතිංසේ කප්පේ යං සිඛී භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ ලෝකේ උදපාදි. තස්මිඤ්ඤේව ඛෝ, භික්ඛවේ, ඒකතිංසේ කප්පේ වේස්සභූ භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ ලෝකේ උදපාදි. ඉමස්මිඤ්ඤේව ඛෝ, භික්ඛවේ, භද්දකප්පේ කකුසන්ධෝ භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ ලෝකේ උදපාදි. ඉමස්මිඤ්ඤේව ඛෝ, භික්ඛවේ, භද්දකප්පේ කෝණාගමනෝ භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ ලෝකේ උදපාදි. ඉමස්මිඤ්ඤේව ඛෝ, භික්ඛවේ, භද්දකප්පේ කස්සපෝ භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ ලෝකේ උදපාදි. ඉමස්මිඤ්ඤේව ඛෝ, භික්ඛවේ, භද්දකප්පේ අහං ඒතරහි අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ ලෝකේ උප්පන්නෝ.
“Ninety-one eons ago, the Buddha Vipassī arose in the world, perfected and fully awakened. Thirty-one eons ago, the Buddha Sikhī arose in the world, perfected and fully awakened. In the same thirty-first eon, the Buddha Vessabhū arose in the world, perfected and fully awakened. In the present fortunate eon, the Buddhas Kakusandha, Koṇāgamana, and Kassapa arose in the world, perfected and fully awakened. And in the present fortunate eon, I have arisen in the world, perfected and fully awakened.
විපස්සී, භික්ඛවේ, භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ ඛත්තියෝ ජාතියා අහෝසි, ඛත්තියකුලේ උදපාදි. සිඛී, භික්ඛවේ, භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ ඛත්තියෝ ජාතියා අහෝසි, ඛත්තියකුලේ උදපාදි. වේස්සභූ, භික්ඛවේ, භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ ඛත්තියෝ ජාතියා අහෝසි, ඛත්තියකුලේ උදපාදි. කකුසන්ධෝ, භික්ඛවේ, භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ බ්‍රාහ්මණෝ ජාතියා අහෝසි, බ්‍රාහ්මණකුලේ උදපාදි. කෝණාගමනෝ, භික්ඛවේ, භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ බ්‍රාහ්මණෝ ජාතියා අහෝසි, බ්‍රාහ්මණකුලේ උදපාදි. කස්සපෝ, භික්ඛවේ, භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ බ්‍රාහ්මණෝ ජාතියා අහෝසි, බ්‍රාහ්මණකුලේ උදපාදි. අහං, භික්ඛවේ, ඒතරහි අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ ඛත්තියෝ ජාතියා අහෝසිං, ඛත්තියකුලේ උප්පන්නෝ.
The Buddhas Vipassī, Sikhī, and Vessabhū were born as aristocrats into aristocrat families. The Buddhas Kakusandha, Koṇāgamana, and Kassapa were born as brahmins into brahmin families. I was born as an aristocrat into an aristocrat family.
විපස්සී, භික්ඛවේ, භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ කෝණ්ඩඤ්ඤෝ ගෝත්තේන අහෝසි. සිඛී, භික්ඛවේ, භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ කෝණ්ඩඤ්ඤෝ ගෝත්තේන අහෝසි. වේස්සභූ, භික්ඛවේ, භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ කෝණ්ඩඤ්ඤෝ ගෝත්තේන අහෝසි. කකුසන්ධෝ, භික්ඛවේ, භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ කස්සපෝ ගෝත්තේන අහෝසි. කෝණාගමනෝ, භික්ඛවේ, භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ කස්සපෝ ගෝත්තේන අහෝසි. කස්සපෝ, භික්ඛවේ, භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ කස්සපෝ ගෝත්තේන අහෝසි. අහං, භික්ඛවේ, ඒතරහි අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ ගෝතමෝ ගෝත්තේන අහෝසිං.
Koṇḍañña was the clan of Vipassī, Sikhī, and Vessabhū. Kassapa was the clan of Kakusandha, Koṇāgamana, and Kassapa. Gotama is my clan.
විපස්සිස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස අසීතිවස්සසහස්සානි ආයුප්පමාණං අහෝසි. සිඛිස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස සත්තතිවස්සසහස්සානි ආයුප්පමාණං අහෝසි. වේස්සභුස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස සට්ඨිවස්සසහස්සානි ආයුප්පමාණං අහෝසි. කකුසන්ධස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස චත්තාලීසවස්සසහස්සානි ආයුප්පමාණං අහෝසි. කෝණාගමනස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස තිංසවස්සසහස්සානි ආයුප්පමාණං අහෝසි. කස්සපස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස වීසතිවස්සසහස්සානි ආයුප්පමාණං අහෝසි. මය්හං, භික්ඛවේ, ඒතරහි අප්පකං ආයුප්පමාණං පරිත්තං ලහුකං; යෝ චිරං ජීවති, සෝ වස්සසතං අප්පං වා භිය්‍යෝ.
For Vipassī, the life-span was 80,000 years. For Sikhī, the life-span was 70,000 years. For Vessabhū, the life-span was 60,000 years. For Kakusandha, the life-span was 40,000 years. For Koṇāgamana, the life-span was 30,000 years. For Kassapa, the life-span was 20,000 years. For me at this time the life-span is short, brief, and fleeting. A long-lived person lives for a century or a little more.
විපස්සී, භික්ඛවේ, භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ පාටලියා මූලේ අභිසම්බුද්ධෝ. සිඛී, භික්ඛවේ, භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ පුණ්ඩරීකස්ස මූලේ අභිසම්බුද්ධෝ. වේස්සභූ, භික්ඛවේ, භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ සාලස්ස මූලේ අභිසම්බුද්ධෝ. කකුසන්ධෝ, භික්ඛවේ, භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ සිරීසස්ස මූලේ අභිසම්බුද්ධෝ. කෝණාගමනෝ, භික්ඛවේ, භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ උදුම්බරස්ස මූලේ අභිසම්බුද්ධෝ. කස්සපෝ, භික්ඛවේ, භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ නිග්‍රෝධස්ස මූලේ අභිසම්බුද්ධෝ. අහං, භික්ඛවේ, ඒතරහි අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ අස්සත්ථස්ස මූලේ අභිසම්බුද්ධෝ.
Vipassī was awakened at the root of a patala tree. Sikhī was awakened at the root of a white-mango tree. Vessabhū was awakened at the root of a sal tree. Kakusandha was awakened at the root of a sirisa tree. Koṇāgamana was awakened at the root of a cluster fig tree. Kassapa was awakened at the root of a banyan tree. I was awakened at the root of a peepal tree.
විපස්සිස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස ඛණ්ඩතිස්සං නාම සාවකයුගං අහෝසි අග්ගං භද්දයුගං. සිඛිස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස අභිභූසම්භවං නාම සාවකයුගං අහෝසි අග්ගං භද්දයුගං. වේස්සභුස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස සෝණුත්තරං නාම සාවකයුගං අහෝසි අග්ගං භද්දයුගං. කකුසන්ධස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස විධුරසඤ්ජීවං නාම සාවකයුගං අහෝසි අග්ගං භද්දයුගං. කෝණාගමනස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස භිය්‍යෝසුත්තරං නාම සාවකයුගං අහෝසි අග්ගං භද්දයුගං. කස්සපස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස තිස්සභාරද්වාජං නාම සාවකයුගං අහෝසි අග්ගං භද්දයුගං. මය්හං, භික්ඛවේ, ඒතරහි සාරිපුත්තමෝග්ගල්ලානං නාම සාවකයුගං අහෝසි අග්ගං භද්දයුගං.
Vipassī had a fine pair of chief disciples named Khaṇḍa and Tissa. Sikhī had a fine pair of chief disciples named Abhibhū and Sambhava. Vessabhū had a fine pair of chief disciples named Soṇa and Uttara. Kakusandha had a fine pair of chief disciples named Vidhura and Sañjīva. Koṇāgamana had a fine pair of chief disciples named Bhiyyosa and Uttara. Kassapa had a fine pair of chief disciples named Tissa and Bhāradvāja. I have a fine pair of chief disciples named Sāriputta and Moggallāna.
විපස්සිස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස තයෝ සාවකානං සන්නිපාතා අහේසුං. ඒකෝ සාවකානං සන්නිපාතෝ අහෝසි අට්ඨසට්ඨිභික්ඛුසතසහස්සං, ඒකෝ සාවකානං සන්නිපාතෝ අහෝසි භික්ඛුසතසහස්සං, ඒකෝ සාවකානං සන්නිපාතෝ අහෝසි අසීතිභික්ඛුසහස්සානි. විපස්සිස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස ඉමේ තයෝ සාවකානං සන්නිපාතා අහේසුං සබ්බේසංයේව ඛීණාසවානං.
Vipassī had three gatherings of disciples—one of 6,800,000, one of 100,000, and one of 80,000—all of them bhikkhus who had ended their defilements.
සිඛිස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස තයෝ සාවකානං සන්නිපාතා අහේසුං. ඒකෝ සාවකානං සන්නිපාතෝ අහෝසි භික්ඛුසතසහස්සං, ඒකෝ සාවකානං සන්නිපාතෝ අහෝසි අසීතිභික්ඛුසහස්සානි, ඒකෝ සාවකානං සන්නිපාතෝ අහෝසි සත්තතිභික්ඛුසහස්සානි. සිඛිස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස ඉමේ තයෝ සාවකානං සන්නිපාතා අහේසුං සබ්බේසංයේව ඛීණාසවානං.
Sikhī had three gatherings of disciples—one of 100,000, one of 80,000, and one of 70,000—all of them bhikkhus who had ended their defilements.
වේස්සභුස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස තයෝ සාවකානං සන්නිපාතා අහේසුං. ඒකෝ සාවකානං සන්නිපාතෝ අහෝසි අසීතිභික්ඛුසහස්සානි, ඒකෝ සාවකානං සන්නිපාතෝ අහෝසි සත්තතිභික්ඛුසහස්සානි, ඒකෝ සාවකානං සන්නිපාතෝ අහෝසි සට්ඨිභික්ඛුසහස්සානි. වේස්සභුස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස ඉමේ තයෝ සාවකානං සන්නිපාතා අහේසුං සබ්බේසංයේව ඛීණාසවානං.
Vessabhū had three gatherings of disciples—one of 80,000, one of 70,000, and one of 60,000—all of them bhikkhus who had ended their defilements.
කකුසන්ධස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස ඒකෝ සාවකානං සන්නිපාතෝ අහෝසි චත්තාලීසභික්ඛුසහස්සානි. කකුසන්ධස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස අයං ඒකෝ සාවකානං සන්නිපාතෝ අහෝසි සබ්බේසංයේව ඛීණාසවානං.
Kakusandha had one gathering of disciples—40,000 bhikkhus who had ended their defilements.
කෝණාගමනස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස ඒකෝ සාවකානං සන්නිපාතෝ අහෝසි තිංසභික්ඛුසහස්සානි. කෝණාගමනස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස අයං ඒකෝ සාවකානං සන්නිපාතෝ අහෝසි සබ්බේසංයේව ඛීණාසවානං.
Koṇāgamana had one gathering of disciples—30,000 bhikkhus who had ended their defilements.
කස්සපස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස ඒකෝ සාවකානං සන්නිපාතෝ අහෝසි වීසතිභික්ඛුසහස්සානි. කස්සපස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස අයං ඒකෝ සාවකානං සන්නිපාතෝ අහෝසි සබ්බේසංයේව ඛීණාසවානං.
Kassapa had one gathering of disciples—20,000 bhikkhus who had ended their defilements.
මය්හං, භික්ඛවේ, ඒතරහි ඒකෝ සාවකානං සන්නිපාතෝ අහෝසි අඩ්ඪතේළසානි භික්ඛුසතානි. මය්හං, භික්ඛවේ, අයං ඒකෝ සාවකානං සන්නිපාතෝ අහෝසි සබ්බේසංයේව ඛීණාසවානං.
I have had one gathering of disciples—1,250 bhikkhus who had ended their defilements.
විපස්සිස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස අසෝකෝ නාම භික්ඛු උපට්ඨාකෝ අහෝසි අග්ගුපට්ඨාකෝ. සිඛිස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස ඛේමඞ්කරෝ නාම භික්ඛු උපට්ඨාකෝ අහෝසි අග්ගුපට්ඨාකෝ. වේස්සභුස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස උපසන්තෝ නාම භික්ඛු උපට්ඨාකෝ අහෝසි අග්ගුපට්ඨාකෝ. කකුසන්ධස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස බුද්ධිජෝ නාම භික්ඛු උපට්ඨාකෝ අහෝසි අග්ගුපට්ඨාකෝ. කෝණාගමනස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස සෝත්ථිජෝ නාම භික්ඛු උපට්ඨාකෝ අහෝසි අග්ගුපට්ඨාකෝ. කස්සපස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස සබ්බමිත්තෝ නාම භික්ඛු උපට්ඨාකෝ අහෝසි අග්ගුපට්ඨාකෝ. මය්හං, භික්ඛවේ, ඒතරහි ආනන්දෝ නාම භික්ඛු උපට්ඨාකෝ අහෝසි අග්ගුපට්ඨාකෝ.
Vipassī had as chief attendant a bhikkhu named Asoka. Sikhī had as chief attendant a bhikkhu named Khemaṅkara. Vessabhū had as chief attendant a bhikkhu named Upasanta. Kakusandha had as chief attendant a bhikkhu named Buddhija. Koṇāgamana had as chief attendant a bhikkhu named Sotthija. Kassapa had as chief attendant a bhikkhu named Sabbamitta. I have as chief attendant a bhikkhu named Ānanda.
විපස්සිස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස බන්ධුමා නාම රාජා පිතා අහෝසි. බන්ධුමතී නාම දේවී මාතා අහෝසි ජනේත්ති. බන්ධුමස්ස රඤ්ඤෝ බන්ධුමතී නාම නගරං රාජධානී අහෝසි.
Vipassī’s father was King Bandhuma, his birth mother was Queen Bandhumatī, and their capital city was named Bandhumatī.
සිඛිස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස අරුණෝ නාම රාජා පිතා අහෝසි. පභාවතී නාම දේවී මාතා අහෝසි ජනේත්ති. අරුණස්ස රඤ්ඤෝ අරුණවතී නාම නගරං රාජධානී අහෝසි.
Sikhī’s father was King Aruṇa, his birth mother was Queen Pabhāvatī, and their capital city was named Aruṇavatī.
වේස්සභුස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස සුප්පතිතෝ නාම රාජා පිතා අහෝසි. වස්සවතී නාම දේවී මාතා අහෝසි ජනේත්ති. සුප්පතිතස්ස රඤ්ඤෝ අනෝමං නාම නගරං රාජධානී අහෝසි.
Vessabhū’s father was King Suppatita, his birth mother was Queen Vassavatī, and their capital city was named Anoma.
කකුසන්ධස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස අග්ගිදත්තෝ නාම බ්‍රාහ්මණෝ පිතා අහෝසි. විසාඛා නාම බ්‍රාහ්මණී මාතා අහෝසි ජනේත්ති. තේන ඛෝ පන, භික්ඛවේ, සමයේන ඛේමෝ නාම රාජා අහෝසි. ඛේමස්ස රඤ්ඤෝ ඛේමවතී නාම නගරං රාජධානී අහෝසි.
Kakusandha’s father was the brahmin Aggidatta, and his birth mother was the brahmin lady Visākhā. At that time the king was Khema, whose capital city was named Khemavatī.
කෝණාගමනස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස යඤ්ඤදත්තෝ නාම බ්‍රාහ්මණෝ පිතා අහෝසි. උත්තරා නාම බ්‍රාහ්මණී මාතා අහෝසි ජනේත්ති. තේන ඛෝ පන, භික්ඛවේ, සමයේන සෝභෝ නාම රාජා අහෝසි. සෝභස්ස රඤ්ඤෝ සෝභවතී නාම නගරං රාජධානී අහෝසි.
Koṇāgamana’s father was the brahmin Yaññadatta, and his birth mother was the brahmin lady Uttarā. At that time the king was Sobha, whose capital city was named Sobhavatī.
කස්සපස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස බ්‍රහ්මදත්තෝ නාම බ්‍රාහ්මණෝ පිතා අහෝසි. ධනවතී නාම බ්‍රාහ්මණී මාතා අහෝසි ජනේත්ති. තේන ඛෝ පන, භික්ඛවේ, සමයේන කිකී නාම රාජා අහෝසි. කිකිස්ස රඤ්ඤෝ බාරාණසී නාම නගරං රාජධානී අහෝසි.
Kassapa’s father was the brahmin Brahmadatta, and his birth mother was the brahmin lady Dhanavatī. At that time the king was Kikī, whose capital city was named Varanasi.
මය්හං, භික්ඛවේ, ඒතරහි සුද්ධෝදනෝ නාම රාජා පිතා අහෝසි. මායා නාම දේවී මාතා අහෝසි ජනේත්ති. කපිලවත්ථු නාම නගරං රාජධානී අහෝසී”ති.
In this life, my father was King Suddhodana, my birth mother was Queen Māyā, and our capital city was Kapilavatthu.”
ඉදමවෝච භගවා. ඉදං වත්වාන සුගතෝ උට්ඨායාසනා විහාරං පාවිසි.
That is what the Buddha said. When he had spoken, the Holy One got up from his seat and entered his dwelling.
අථ ඛෝ තේසං භික්ඛූනං අචිරපක්කන්තස්ස භගවතෝ අයමන්තරාකථා උදපාදි:
Soon after the Buddha left, those bhikkhus discussed among themselves:
“අච්ඡරියං, ආවුසෝ, අබ්භුතං, ආවුසෝ, තථාගතස්ස මහිද්ධිකතා මහානුභාවතා. යත්‍ර හි නාම තථාගතෝ අතීතේ බුද්ධේ පරිනිබ්බුතේ ඡින්නපපඤ්චේ ඡින්නවටුමේ පරියාදින්නවට්ටේ සබ්බදුක්ඛවීතිවත්තේ ජාතිතෝපි අනුස්සරිස්සති, නාමතෝපි අනුස්සරිස්සති, ගෝත්තතෝපි අනුස්සරිස්සති, ආයුප්පමාණතෝපි අනුස්සරිස්සති, සාවකයුගතෝපි අනුස්සරිස්සති, සාවකසන්නිපාතතෝපි අනුස්සරිස්සති: ‘ඒවංජච්චා තේ භගවන්තෝ අහේසුං ඉතිපි, ඒවංනාමා ඒවඞ්ගෝත්තා ඒවංසීලා ඒවංධම්මා ඒවංපඤ්ඤා ඒවංවිහාරී ඒවංවිමුත්තා තේ භගවන්තෝ අහේසුං ඉතිපී(අ)”ති.
“It’s incredible, friends, it’s amazing! The Realized One has such psychic power and might! For he is able to recollect the caste, names, clans, life-span, chief disciples, and gatherings of disciples of the Buddhas of the past who have become completely extinguished, cut off proliferation, cut off the track, finished off the cycle, and transcended suffering. He knows the caste they were born in, and also their names, clans, conduct, qualities, wisdom, meditation, and freedom.
“කිං නු ඛෝ, ආවුසෝ, තථාගතස්සේව නු ඛෝ ඒසා ධම්මධාතු සුප්පටිවිද්ධා, යස්සා ධම්මධාතුයා සුප්පටිවිද්ධත්තා තථාගතෝ අතීතේ බුද්ධේ පරිනිබ්බුතේ ඡින්නපපඤ්චේ ඡින්නවටුමේ පරියාදින්නවට්ටේ සබ්බදුක්ඛවීතිවත්තේ ජාතිතෝපි අනුස්සරති, නාමතෝපි අනුස්සරති, ගෝත්තතෝපි අනුස්සරති, ආයුප්පමාණතෝපි අනුස්සරති, සාවකයුගතෝපි අනුස්සරති, සාවකසන්නිපාතතෝපි අනුස්සරති: ‘ඒවංජච්චා තේ භගවන්තෝ අහේසුං ඉතිපි, ඒවංනාමා ඒවඞ්ගෝත්තා ඒවංසීලා ඒවංධම්මා ඒවංපඤ්ඤා ඒවංවිහාරී ඒවංවිමුත්තා තේ භගවන්තෝ අහේසුං ඉතිපී(අ)ති, උදාහු දේවතා තථාගතස්ස ඒතමත්ථං ආරෝචේසුං, යේන තථාගතෝ අතීතේ බුද්ධේ පරිනිබ්බුතේ ඡින්නපපඤ්චේ ඡින්නවටුමේ පරියාදින්නවට්ටේ සබ්බදුක්ඛවීතිවත්තේ ජාතිතෝපි අනුස්සරති, නාමතෝපි අනුස්සරති, ගෝත්තතෝපි අනුස්සරති, ආයුප්පමාණතෝපි අනුස්සරති, සාවකයුගතෝපි අනුස්සරති, සාවකසන්නිපාතතෝපි අනුස්සරති: ‘ඒවංජච්චා තේ භගවන්තෝ අහේසුං ඉතිපි, ඒවංනාමා ඒවඞ්ගෝත්තා ඒවංසීලා ඒවංධම්මා ඒවංපඤ්ඤා ඒවංවිහාරී ඒවංවිමුත්තා තේ භගවන්තෝ අහේසුං ඉතිපී(අ)”ති. අයඤ්ච හිදං තේසං භික්ඛූනං අන්තරාකථා විප්පකතා හෝති.
Is it because the Realized One has clearly comprehended the principle of the teachings that he can recollect all these things? Or did deities tell him?” But this conversation among those bhikkhus was left unfinished.
අථ ඛෝ භගවා සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතෝ යේන කරේරිමණ්ඩලමාළෝ තේනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තේ ආසනේ නිසීදි. නිසජ්ජ ඛෝ භගවා භික්ඛූ ආමන්තේසි: “කාය නුත්ථ, භික්ඛවේ, ඒතරහි කථාය සන්නිසින්නා; කා ච පන වෝ අන්තරාකථා විප්පකතා”ති?
Then in the late afternoon, the Buddha came out of retreat and went to the pavilion by the kareri tree, where he sat on the seat spread out and addressed the bhikkhus, “Bhikkhus, what were you sitting talking about just now? What conversation was left unfinished?”
ඒවං වුත්තේ, තේ භික්ඛූ භගවන්තං ඒතදවෝචුං: “ඉධ, භන්තේ, අම්හාකං අචිරපක්කන්තස්ස භගවතෝ අයං අන්තරාකථා උදපාදි: ‘අච්ඡරියං, ආවුසෝ, අබ්භුතං, ආවුසෝ, තථාගතස්ස මහිද්ධිකතා මහානුභාවතා. යත්‍ර හි නාම තථාගතෝ අතීතේ බුද්ධේ පරිනිබ්බුතේ ඡින්නපපඤ්චේ ඡින්නවටුමේ පරියාදින්නවට්ටේ සබ්බදුක්ඛවීතිවත්තේ ජාතිතෝපි අනුස්සරිස්සති, නාමතෝපි අනුස්සරිස්සති, ගෝත්තතෝපි අනුස්සරිස්සති, ආයුප්පමාණතෝපි අනුස්සරිස්සති, සාවකයුගතෝපි අනුස්සරිස්සති, සාවකසන්නිපාතතෝපි අනුස්සරිස්සති: “ඒවංජච්චා තේ භගවන්තෝ අහේසුං ඉතිපි, ඒවංනාමා ඒවඞ්ගෝත්තා ඒවංසීලා ඒවංධම්මා ඒවංපඤ්ඤා ඒවංවිහාරී ඒවංවිමුත්තා තේ භගවන්තෝ අහේසුං ඉතිපී”ති. කිං නු ඛෝ, ආවුසෝ, තථාගතස්සේව නු ඛෝ ඒසා ධම්මධාතු සුප්පටිවිද්ධා, යස්සා ධම්මධාතුයා සුප්පටිවිද්ධත්තා තථාගතෝ අතීතේ බුද්ධේ පරිනිබ්බුතේ ඡින්නපපඤ්චේ ඡින්නවටුමේ පරියාදින්නවට්ටේ සබ්බදුක්ඛවීතිවත්තේ ජාතිතෝපි අනුස්සරති, නාමතෝපි අනුස්සරති, ගෝත්තතෝපි අනුස්සරති, ආයුප්පමාණතෝපි අනුස්සරති, සාවකයුගතෝපි අනුස්සරති, සාවකසන්නිපාතතෝපි අනුස්සරති: “ඒවංජච්චා තේ භගවන්තෝ අහේසුං ඉතිපි, ඒවංනාමා ඒවඞ්ගෝත්තා ඒවංසීලා ඒවංධම්මා ඒවංපඤ්ඤා ඒවංවිහාරී ඒවංවිමුත්තා තේ භගවන්තෝ අහේසුං ඉතිපී”ති. උදාහු දේවතා තථාගතස්ස ඒතමත්ථං ආරෝචේසුං, යේන තථාගතෝ අතීතේ බුද්ධේ පරිනිබ්බුතේ ඡින්නපපඤ්චේ ඡින්නවටුමේ පරියාදින්නවට්ටේ සබ්බදුක්ඛවීතිවත්තේ ජාතිතෝපි අනුස්සරති, නාමතෝපි අනුස්සරති, ගෝත්තතෝපි අනුස්සරති, ආයුප්පමාණතෝපි අනුස්සරති, සාවකයුගතෝපි අනුස්සරති, සාවකසන්නිපාතතෝපි අනුස්සරති: “ඒවංජච්චා තේ භගවන්තෝ අහේසුං ඉතිපි, ඒවංනාමා ඒවඞ්ගෝත්තා ඒවංසීලා ඒවංධම්මා ඒවංපඤ්ඤා ඒවංවිහාරී ඒවංවිමුත්තා තේ භගවන්තෝ අහේසුං ඉතිපී”(අ)ති? අයං ඛෝ නෝ, භන්තේ, අන්තරාකථා විප්පකතා, අථ භගවා අනුප්පත්තෝ”ති.
The bhikkhus told him what had happened, adding, “This was our conversation that was unfinished when the Buddha arrived.”
“තථාගතස්සේවේසා, භික්ඛවේ, ධම්මධාතු සුප්පටිවිද්ධා, යස්සා ධම්මධාතුයා සුප්පටිවිද්ධත්තා තථාගතෝ අතීතේ බුද්ධේ පරිනිබ්බුතේ ඡින්නපපඤ්චේ ඡින්නවටුමේ පරියාදින්නවට්ටේ සබ්බදුක්ඛවීතිවත්තේ ජාතිතෝපි අනුස්සරති, නාමතෝපි අනුස්සරති, ගෝත්තතෝපි අනුස්සරති, ආයුප්පමාණතෝපි අනුස්සරති, සාවකයුගතෝපි අනුස්සරති, සාවකසන්නිපාතතෝපි අනුස්සරති: ‘ඒවංජච්චා තේ භගවන්තෝ අහේසුං ඉතිපි, ඒවංනාමා ඒවඞ්ගෝත්තා ඒවංසීලා ඒවංධම්මා ඒවංපඤ්ඤා ඒවංවිහාරී ඒවංවිමුත්තා තේ භගවන්තෝ අහේසුං ඉතිපී(අ)ති. දේවතාපි තථාගතස්ස ඒතමත්ථං ආරෝචේසුං, යේන තථාගතෝ අතීතේ බුද්ධේ පරිනිබ්බුතේ ඡින්නපපඤ්චේ ඡින්නවටුමේ පරියාදින්නවට්ටේ සබ්බදුක්ඛවීතිවත්තේ ජාතිතෝපි අනුස්සරති, නාමතෝපි අනුස්සරති, ගෝත්තතෝපි අනුස්සරති, ආයුප්පමාණතෝපි අනුස්සරති, සාවකයුගතෝපි අනුස්සරති, සාවකසන්නිපාතතෝපි අනුස්සරති: ‘ඒවංජච්චා තේ භගවන්තෝ අහේසුං ඉතිපි, ඒවංනාමා ඒවඞ්ගෝත්තා ඒවංසීලා ඒවංධම්මා ඒවංපඤ්ඤා ඒවංවිහාරී ඒවංවිමුත්තා තේ භගවන්තෝ අහේසුං ඉතිපී(අ)ති.
“It is because the Realized One has clearly comprehended the principle of the teachings that he can recollect all these things. And the deities also told me.
ඉච්ඡේය්‍යාථ නෝ තුම්හේ, භික්ඛවේ, භිය්‍යෝසෝ මත්තාය පුබ්බේනිවාසපටිසංයුත්තං ධම්මිං කථං සෝතුන්”ති?
Would you like to hear a further Dhamma talk on the subject of past lives?”
“ඒතස්ස, භගවා, කාලෝ; ඒතස්ස, සුගත, කාලෝ; යං භගවා භිය්‍යෝසෝ මත්තාය පුබ්බේනිවාසපටිසංයුත්තං ධම්මිං කථං කරේය්‍ය, භගවතෝ සුත්වා භික්ඛූ ධාරේස්සන්තී”ති.
“Now is the time, Blessed One! Now is the time, Holy One! Let the Buddha give a further Dhamma talk on the subject of past lives. The bhikkhus will listen and remember it.”
“තේන හි, භික්ඛවේ, සුණාථ, සාධුකං මනසි කරෝථ, භාසිස්සාමී”ති.
“Well then, bhikkhus, listen and apply your mind well, I will speak.”
“ඒවං, භන්තේ”ති ඛෝ තේ භික්ඛූ භගවතෝ පච්චස්සෝසුං. භගවා ඒතදවෝච:
“Yes, sir,” they replied. The Buddha said this:
“ඉතෝ සෝ, භික්ඛවේ, ඒකනවුතිකප්පේ යං විපස්සී භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ ලෝකේ උදපාදි. විපස්සී, භික්ඛවේ, භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ ඛත්තියෝ ජාතියා අහෝසි, ඛත්තියකුලේ උදපාදි. විපස්සී, භික්ඛවේ, භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ කෝණ්ඩඤ්ඤෝ ගෝත්තේන අහෝසි. විපස්සිස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස අසීතිවස්සසහස්සානි ආයුප්පමාණං අහෝසි. විපස්සී, භික්ඛවේ, භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ පාටලියා මූලේ අභිසම්බුද්ධෝ. විපස්සිස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස ඛණ්ඩතිස්සං නාම සාවකයුගං අහෝසි අග්ගං භද්දයුගං. විපස්සිස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස තයෝ සාවකානං සන්නිපාතා අහේසුං. ඒකෝ සාවකානං සන්නිපාතෝ අහෝසි අට්ඨසට්ඨිභික්ඛුසතසහස්සං, ඒකෝ සාවකානං සන්නිපාතෝ අහෝසි භික්ඛුසතසහස්සං, ඒකෝ සාවකානං සන්නිපාතෝ අහෝසි අසීතිභික්ඛුසහස්සානි. විපස්සිස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස ඉමේ තයෝ සාවකානං සන්නිපාතා අහේසුං සබ්බේසංයේව ඛීණාසවානං. විපස්සිස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස අසෝකෝ නාම භික්ඛු උපට්ඨාකෝ අහෝසි අග්ගුපට්ඨාකෝ. විපස්සිස්ස, භික්ඛවේ, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස බන්ධුමා නාම රාජා පිතා අහෝසි. බන්ධුමතී නාම දේවී මාතා අහෝසි ජනේත්ති. බන්ධුමස්ස රඤ්ඤෝ බන්ධුමතී නාම නගරං රාජධානී අහෝසි.
“Ninety-one eons ago, the Buddha Vipassī arose in the world, perfected and fully awakened. He was born as an aristocrat into an aristocrat family. His clan was Koṇḍañña. He lived for 80,000 years. He was awakened at the root of a patala tree. He had a fine pair of chief disciples named Khaṇḍa and Tissa. He had three gatherings of disciples—one of 6,800,000, one of 100,000, and one of 80,000—all of them bhikkhus who had ended their defilements. He had as chief attendant a bhikkhu named Asoka. His father was King Bandhuma, his birth mother was Queen Bandhumatī, and their capital city was named Bandhumatī.
2. බෝධිසත්තධම්මතා
2. What’s Normal For One Intent on Awakening
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සී බෝධිසත්තෝ තුසිතා කායා චවිත්වා සතෝ සම්පජානෝ මාතුකුච්ඡිං ඕක්කමි. අයමේත්ථ ධම්මතා.
When Vipassī, the being intent on awakening, passed away from the host of Joyful Gods, he was conceived in his mother’s womb, mindful and aware. This is normal in such a case.
ධම්මතා ඒසා, භික්ඛවේ, යදා බෝධිසත්තෝ තුසිතා කායා චවිත්වා මාතුකුච්ඡිං ඕක්කමති. අථ සදේවකේ ලෝකේ සමාරකේ සබ්‍රහ්මකේ සස්සමණබ්‍රාහ්මණියා පජාය සදේවමනුස්සාය අප්පමාණෝ උළාරෝ ඕභාසෝ පාතුභවති අතික්කම්මේව දේවානං දේවානුභාවං. යාපි තා ලෝකන්තරිකා අඝා අසංවුතා අන්ධකාරා අන්ධකාරතිමිසා, යත්ථපිමේ චන්දිමසූරියා ඒවංමහිද්ධිකා ඒවංමහානුභාවා ආභාය නානුභෝන්ති, තත්ථපි අප්පමාණෝ උළාරෝ ඕභාසෝ පාතුභවති අතික්කම්මේව දේවානං දේවානුභාවං. යේපි තත්ථ සත්තා උපපන්නා, තේපි තේනෝභාසේන අඤ්ඤමඤ්ඤං සඤ්ජානන්ති: ‘අඤ්ඤේපි කිර, භෝ, සන්ති සත්තා ඉධූපපන්නා(අ)ති. අයඤ්ච දසසහස්සී ලෝකධාතු සඞ්කම්පති සම්පකම්පති සම්පවේධති. අප්පමාණෝ ච උළාරෝ ඕභාසෝ ලෝකේ පාතුභවති අතික්කම්මේව දේවානං දේවානුභාවං. අයමේත්ථ ධම්මතා.
It’s normal that, when the being intent on awakening passes away from the host of Joyful Gods, he is conceived in his mother’s womb. And then—in this world with its gods, Māras and Brahmās, this population with its ascetics and brahmins, gods and humans—an immeasurable, magnificent light appears, surpassing the glory of the gods. Even in the boundless desolation of interstellar space—so utterly dark that even the light of the moon and the sun, so mighty and powerful, makes no impression—an immeasurable, magnificent light appears, surpassing the glory of the gods. And the sentient beings reborn there recognize each other by that light: ‘So, it seems other sentient beings have been reborn here!’ And this galaxy shakes and rocks and trembles. And an immeasurable, magnificent light appears in the world, surpassing the glory of the gods. This is normal in such a case.
ධම්මතා ඒසා, භික්ඛවේ, යදා බෝධිසත්තෝ මාතුකුච්ඡිං ඕක්කන්තෝ හෝති, චත්තාරෝ නං දේවපුත්තා චතුද්දිසං රක්ඛාය උපගච්ඡන්ති: ‘මා නං බෝධිසත්තං වා බෝධිසත්තමාතරං වා මනුස්සෝ වා අමනුස්සෝ වා කෝචි වා විහේඨේසී(අ)ති. අයමේත්ථ ධම්මතා.
It’s normal that, when the being intent on awakening is conceived in his mother’s belly, four gods approach to guard the four quarters, so that no human or non-human or anyone at all shall harm the being intent on awakening or his mother. This is normal in such a case.
ධම්මතා ඒසා, භික්ඛවේ, යදා බෝධිසත්තෝ මාතුකුච්ඡිං ඕක්කන්තෝ හෝති, පකතියා සීලවතී බෝධිසත්තමාතා හෝති, විරතා පාණාතිපාතා, විරතා අදින්නාදානා, විරතා කාමේසුමිච්ඡාචාරා, විරතා මුසාවාදා, විරතා සුරාමේරයමජ්ජප්පමාදට්ඨානා. අයමේත්ථ ධම්මතා.
It’s normal that, when the being intent on awakening is conceived in his mother’s belly, she becomes naturally ethical. She refrains from killing living creatures, stealing, sexual misconduct, lying, and alcoholic drinks that cause negligence. This is normal in such a case.
ධම්මතා ඒසා, භික්ඛවේ, යදා බෝධිසත්තෝ මාතුකුච්ඡිං ඕක්කන්තෝ හෝති, න බෝධිසත්තමාතු පුරිසේසු මානසං උප්පජ්ජති කාමගුණූපසංහිතං, අනතික්කමනීයා ච බෝධිසත්තමාතා හෝති කේනචි පුරිසේන රත්තචිත්තේන. අයමේත්ථ ධම්මතා.
It’s normal that, when the being intent on awakening is conceived in his mother’s belly, she no longer feels sexual desire for men, and she cannot be violated by a man of lustful intent. This is normal in such a case.
ධම්මතා ඒසා, භික්ඛවේ, යදා බෝධිසත්තෝ මාතුකුච්ඡිං ඕක්කන්තෝ හෝති, ලාභිනී බෝධිසත්තමාතා හෝති පඤ්චන්නං කාමගුණානං. සා පඤ්චහි කාමගුණේහි සමප්පිතා සමඞ්ගීභූතා පරිචාරේති. අයමේත්ථ ධම්මතා.
It’s normal that, when the being intent on awakening is conceived in his mother’s belly, she obtains the five kinds of sensual stimulation and amuses herself, supplied and provided with them. This is normal in such a case.
ධම්මතා ඒසා, භික්ඛවේ, යදා බෝධිසත්තෝ මාතුකුච්ඡිං ඕක්කන්තෝ හෝති, න බෝධිසත්තමාතු කෝචිදේව ආබාධෝ උප්පජ්ජති. සුඛිනී බෝධිසත්තමාතා හෝති අකිලන්තකායා, බෝධිසත්තඤ්ච බෝධිසත්තමාතා තිරෝකුච්ඡිගතං පස්සති සබ්බඞ්ගපච්චඞ්ගිං අහීනින්ද්‍රියං. සේය්‍යථාපි, භික්ඛවේ, මණි වේළුරියෝ සුභෝ ජාතිමා අට්ඨංසෝ සුපරිකම්මකතෝ අච්ඡෝ විප්පසන්නෝ අනාවිලෝ සබ්බාකාරසම්පන්නෝ. තත්‍රාස්ස සුත්තං ආවුතං නීලං වා පීතං වා ලෝහිතං වා ඕදාතං වා පණ්ඩුසුත්තං වා. තමේනං චක්ඛුමා පුරිසෝ හත්ථේ කරිත්වා පච්චවේක්ඛේය්‍ය: ‘අයං ඛෝ මණි වේළුරියෝ සුභෝ ජාතිමා අට්ඨංසෝ සුපරිකම්මකතෝ අච්ඡෝ විප්පසන්නෝ අනාවිලෝ සබ්බාකාරසම්පන්නෝ. තත්‍රිදං සුත්තං ආවුතං නීලං වා පීතං වා ලෝහිතං වා ඕදාතං වා පණ්ඩුසුත්තං වා(අ)ති.
It’s normal that, when the being intent on awakening is conceived in his mother’s belly, no afflictions beset her. She’s happy and free of bodily fatigue. And she sees the being intent on awakening in her womb, complete with all his various parts, not deficient in any faculty. Suppose there was a beryl gem that was naturally beautiful, eight-faceted, well-worked, transparent, clear, and unclouded, endowed with all good qualities. And it was strung with a thread of blue, yellow, red, white, or golden brown. And someone with clear eyes were to take it in their hand and examine it: ‘This beryl gem is naturally beautiful, eight-faceted, well-worked, transparent, clear, and unclouded, endowed with all good qualities. And it’s strung with a thread of blue, yellow, red, white, or golden brown.’
ඒවමේව ඛෝ, භික්ඛවේ, යදා බෝධිසත්තෝ මාතුකුච්ඡිං ඕක්කන්තෝ හෝති, න බෝධිසත්තමාතු කෝචිදේව ආබාධෝ උප්පජ්ජති, සුඛිනී බෝධිසත්තමාතා හෝති අකිලන්තකායා, බෝධිසත්තඤ්ච බෝධිසත්තමාතා තිරෝකුච්ඡිගතං පස්සති සබ්බඞ්ගපච්චඞ්ගිං අහීනින්ද්‍රියං. අයමේත්ථ ධම්මතා.
In the same way, when the being intent on awakening is conceived in his mother’s belly, no afflictions beset her. She’s happy and free of bodily fatigue. And she sees the being intent on awakening in her womb, complete with all his various parts, not deficient in any faculty. This is normal in such a case.
ධම්මතා ඒසා, භික්ඛවේ, සත්තාහජාතේ බෝධිසත්තේ බෝධිසත්තමාතා කාලං කරෝති තුසිතං කායං උපපජ්ජති. අයමේත්ථ ධම්මතා.
It’s normal that, seven days after the being intent on awakening is born, his mother passes away and is reborn in the host of Joyful Gods. This is normal in such a case.
ධම්මතා ඒසා, භික්ඛවේ, යථා අඤ්ඤා ඉත්ථිකා නව වා දස වා මාසේ ගබ්භං කුච්ඡිනා පරිහරිත්වා විජායන්ති, න හේවං බෝධිසත්තං බෝධිසත්තමාතා විජායති. දසේව මාසානි බෝධිසත්තං බෝධිසත්තමාතා කුච්ඡිනා පරිහරිත්වා විජායති. අයමේත්ථ ධම්මතා.
It’s normal that, while other women carry the infant in the womb for nine or ten months before giving birth, not so the mother of the being intent on awakening. She gives birth after exactly ten months. This is normal in such a case.
ධම්මතා ඒසා, භික්ඛවේ, යථා අඤ්ඤා ඉත්ථිකා නිසින්නා වා නිපන්නා වා විජායන්ති, න හේවං බෝධිසත්තං බෝධිසත්තමාතා විජායති. ඨිතාව බෝධිසත්තං බෝධිසත්තමාතා විජායති. අයමේත්ථ ධම්මතා.
It’s normal that, while other women give birth while sitting or lying down, not so the mother of the being intent on awakening. She only gives birth standing up. This is normal in such a case.
ධම්මතා ඒසා, භික්ඛවේ, යදා බෝධිසත්තෝ මාතුකුච්ඡිම්හා නික්ඛමති, දේවා පඨමං පටිග්ගණ්හන්ති, පච්ඡා මනුස්සා. අයමේත්ථ ධම්මතා.
It’s normal that, when the being intent on awakening emerges from his mother’s womb, gods receive him first, then humans. This is normal in such a case.
ධම්මතා ඒසා, භික්ඛවේ, යදා බෝධිසත්තෝ මාතුකුච්ඡිම්හා නික්ඛමති, අප්පත්තෝව බෝධිසත්තෝ පථවිං හෝති, චත්තාරෝ නං දේවපුත්තා පටිග්ගහේත්වා මාතු පුරතෝ ඨපේන්ති: ‘අත්තමනා, දේවි, හෝහි; මහේසක්ඛෝ තේ පුත්තෝ උප්පන්නෝ(අ)ති. අයමේත්ථ ධම්මතා.
It’s normal that, when the being intent on awakening emerges from his mother’s womb, before he reaches the ground, four gods receive him and place him before his mother, saying: ‘Rejoice, O Queen! An illustrious son is born to you.’ This is normal in such a case.
ධම්මතා ඒසා, භික්ඛවේ, යදා බෝධිසත්තෝ මාතුකුච්ඡිම්හා නික්ඛමති, විසදෝව නික්ඛමති අමක්ඛිතෝ උදේන අමක්ඛිතෝ සේම්හේන අමක්ඛිතෝ රුහිරේන අමක්ඛිතෝ කේනචි අසුචිනා සුද්ධෝ විසදෝ. සේය්‍යථාපි, භික්ඛවේ, මණිරතනං කාසිකේ වත්ථේ නික්ඛිත්තං නේව මණිරතනං කාසිකං වත්ථං මක්ඛේති, නාපි කාසිකං වත්ථං මණිරතනං මක්ඛේති. තං කිස්ස හේතු? උභින්නං සුද්ධත්තා.
It’s normal that, when the being intent on awakening emerges from his mother’s womb, he emerges already clean, unsoiled by waters, mucus, blood, or any other kind of impurity, pure and clean. Suppose a jewel-treasure was placed on a cloth from Kāsi. The jewel would not soil the cloth, nor would the cloth soil the jewel. Why is that? Because of the cleanliness of them both.
ඒවමේව ඛෝ, භික්ඛවේ, යදා බෝධිසත්තෝ මාතුකුච්ඡිම්හා නික්ඛමති, විසදෝව නික්ඛමති අමක්ඛිතෝ, උදේන අමක්ඛිතෝ සේම්හේන අමක්ඛිතෝ රුහිරේන අමක්ඛිතෝ කේනචි අසුචිනා සුද්ධෝ විසදෝ. අයමේත්ථ ධම්මතා.
In the same way, when the being intent on awakening emerges from his mother’s womb, he emerges already clean, unsoiled by waters, mucus, blood, or any other kind of impurity, pure and clean. This is normal in such a case.
ධම්මතා ඒසා, භික්ඛවේ, යදා බෝධිසත්තෝ මාතුකුච්ඡිම්හා නික්ඛමති, ද්වේ උදකස්ස ධාරා අන්තලික්ඛා පාතුභවන්ති—ඒකා සීතස්ස ඒකා උණ්හස්ස යේන බෝධිසත්තස්ස උදකකිච්චං කරෝන්ති මාතු ච. අයමේත්ථ ධම්මතා.
It’s normal that, when the being intent on awakening emerges from his mother’s womb, two streams of water appear in the sky, one cool, one warm, for bathing the being intent on awakening and his mother. This is normal in such a case.
ධම්මතා ඒසා, භික්ඛවේ, සම්පතිජාතෝ බෝධිසත්තෝ සමේහි පාදේහි පතිට්ඨහිත්වා උත්තරාභිමුඛෝ සත්තපදවීතිහාරේන ගච්ඡති සේතම්හි ඡත්තේ අනුධාරියමානේ, සබ්බා ච දිසා අනුවිලෝකේති, ආසභිං වාචං භාසති ‘අග්ගෝහමස්මි ලෝකස්ස, ජේට්ඨෝහමස්මි ලෝකස්ස, සේට්ඨෝහමස්මි ලෝකස්ස, අයමන්තිමා ජාති, නත්ථි දානි පුනබ්භවෝ(අ)ති. අයමේත්ථ ධම්මතා.
It’s normal that, as soon as he’s born, the being intent on awakening stands firm with his own feet on the ground. Facing north, he takes seven strides with a white parasol held above him, surveys all quarters, and makes this dramatic proclamation: ‘I am the foremost in the world! I am the eldest in the world! I am the first in the world! This is my last rebirth. Now there are no more future lives.’ This is normal in such a case.
ධම්මතා ඒසා, භික්ඛවේ, යදා බෝධිසත්තෝ මාතුකුච්ඡිම්හා නික්ඛමති, අථ සදේවකේ ලෝකේ සමාරකේ සබ්‍රහ්මකේ සස්සමණබ්‍රාහ්මණියා පජාය සදේවමනුස්සාය අප්පමාණෝ උළාරෝ ඕභාසෝ පාතුභවති, අතික්කම්මේව දේවානං දේවානුභාවං. යාපි තා ලෝකන්තරිකා අඝා අසංවුතා අන්ධකාරා අන්ධකාරතිමිසා, යත්ථපිමේ චන්දිමසූරියා ඒවංමහිද්ධිකා ඒවංමහානුභාවා ආභාය නානුභෝන්ති, තත්ථපි අප්පමාණෝ උළාරෝ ඕභාසෝ පාතුභවති අතික්කම්මේව දේවානං දේවානුභාවං. යේපි තත්ථ සත්තා උපපන්නා, තේපි තේනෝභාසේන අඤ්ඤමඤ්ඤං සඤ්ජානන්ති: ‘අඤ්ඤේපි කිර, භෝ, සන්ති සත්තා ඉධූපපන්නා(අ)ති. අයඤ්ච දසසහස්සී ලෝකධාතු සඞ්කම්පති සම්පකම්පති සම්පවේධති අප්පමාණෝ ච උළාරෝ ඕභාසෝ ලෝකේ පාතුභවති අතික්කම්මේව දේවානං දේවානුභාවං. අයමේත්ථ ධම්මතා.
It’s normal that, when the being intent on awakening emerges from his mother’s womb, then—in this world with its gods, Māras and Brahmās, this population with its ascetics and brahmins, gods and humans—an immeasurable, magnificent light appears, surpassing the glory of the gods. Even in the boundless desolation of interstellar space—so utterly dark that even the light of the moon and the sun, so mighty and powerful, makes no impression—an immeasurable, magnificent light appears, surpassing the glory of the gods. And the sentient beings reborn there recognize each other by that light: ‘So, it seems other sentient beings have been reborn here!’ And this galaxy shakes and rocks and trembles. And an immeasurable, magnificent light appears in the world, surpassing the glory of the gods. This is normal in such a case.
3. ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණා
3. The Thirty-Two Marks of a Great Man
ජාතේ ඛෝ පන, භික්ඛවේ, විපස්සිම්හි කුමාරේ බන්ධුමතෝ රඤ්ඤෝ පටිවේදේසුං: ‘පුත්තෝ තේ, දේව, ජාතෝ, තං දේවෝ පස්සතූ(අ)ති. අද්දසා ඛෝ, භික්ඛවේ, බන්ධුමා රාජා විපස්සිං කුමාරං, දිස්වා නේමිත්තේ බ්‍රාහ්මණේ ආමන්තාපේත්වා ඒතදවෝච: ‘පස්සන්තු භෝන්තෝ නේමිත්තා බ්‍රාහ්මණා කුමාරන්(අ)ති. අද්දසංසු ඛෝ, භික්ඛවේ, නේමිත්තා බ්‍රාහ්මණා විපස්සිං කුමාරං, දිස්වා බන්ධුමන්තං රාජානං ඒතදවෝචුං: ‘අත්තමනෝ, දේව, හෝහි, මහේසක්ඛෝ තේ පුත්තෝ උප්පන්නෝ, ලාභා තේ, මහාරාජ, සුලද්ධං තේ, මහාරාජ, යස්ස තේ කුලේ ඒවරූපෝ පුත්තෝ උප්පන්නෝ. අයඤ්හි, දේව, කුමාරෝ ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණේහි සමන්නාගතෝ, යේහි සමන්නාගතස්ස මහාපුරිසස්ස ද්වේව ගතියෝ භවන්ති අනඤ්ඤා. සචේ අගාරං අජ්ඣාවසති, රාජා හෝති චක්කවත්තී ධම්මිකෝ ධම්මරාජා චාතුරන්තෝ විජිතාවී ජනපදත්ථාවරියප්පත්තෝ සත්තරතනසමන්නාගතෝ. තස්සිමානි සත්තරතනානි භවන්ති. සේය්‍යථිදං—චක්කරතනං හත්ථිරතනං අස්සරතනං මණිරතනං ඉත්ථිරතනං ගහපතිරතනං පරිණායකරතනමේව සත්තමං. පරෝසහස්සං ඛෝ පනස්ස පුත්තා භවන්ති සූරා වීරඞ්ගරූපා පරසේනප්පමද්දනා. සෝ ඉමං පථවිං සාගරපරියන්තං අදණ්ඩේන අසත්ථේන ධම්මේන අභිවිජිය අජ්ඣාවසති. සචේ ඛෝ පන අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජති, අරහං හෝති සම්මාසම්බුද්ධෝ ලෝකේ විවටච්ඡදෝ.
When Prince Vipassī was born, they announced it to King Bandhuma, ‘Sire, your son is born! Let your majesty examine him!’ When the king had examined the prince, he had the brahmin soothsayers summoned and said to them, ‘Gentlemen, please examine the prince.’ When they had examined him they said to the king, ‘Rejoice, O King! An illustrious son is born to you. You are fortunate, so very fortunate, to have a son such as this born in this family! For the prince has the thirty-two marks of a great man. A great man who possesses these has only two possible destinies, no other. If he stays at home he becomes a king, a wheel-turning monarch, a just and principled king. His dominion extends to all four sides, he achieves stability in the country, and he possesses the seven treasures. He has the following seven treasures: the wheel, the elephant, the horse, the jewel, the woman, the treasurer, and the counselor as the seventh treasure. He has over a thousand sons who are valiant and heroic, crushing the armies of his enemies. After conquering this land girt by sea, he reigns by principle, without rod or sword. But if he goes forth from the lay life to homelessness, he becomes a perfected one, a fully awakened Buddha, who draws back the veil from the world.
කතමේහි චායං, දේව, කුමාරෝ ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණේහි සමන්නාගතෝ, යේහි සමන්නාගතස්ස මහාපුරිසස්ස ද්වේව ගතියෝ භවන්ති අනඤ්ඤා. සචේ අගාරං අජ්ඣාවසති, රාජා හෝති චක්කවත්තී ධම්මිකෝ ධම්මරාජා චාතුරන්තෝ විජිතාවී ජනපදත්ථාවරියප්පත්තෝ සත්තරතනසමන්නාගතෝ. තස්සිමානි සත්තරතනානි භවන්ති. සේය්‍යථිදං—චක්කරතනං හත්ථිරතනං අස්සරතනං මණිරතනං ඉත්ථිරතනං ගහපතිරතනං පරිණායකරතනමේව සත්තමං. පරෝසහස්සං ඛෝ පනස්ස පුත්තා භවන්ති සූරා වීරඞ්ගරූපා පරසේනප්පමද්දනා. සෝ ඉමං පථවිං සාගරපරියන්තං අදණ්ඩේන අසත්ථේන ධම්මේන අභිවිජිය අජ්ඣාවසති.
And what are the marks which he possesses?
සචේ ඛෝ පන අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජති, අරහං හෝති සම්මාසම්බුද්ධෝ ලෝකේ විවටච්ඡදෝ. අයඤ්හි, දේව, කුමාරෝ සුප්පතිට්ඨිතපාදෝ. යං පායං, දේව, කුමාරෝ සුප්පතිට්ඨිතපාදෝ. ඉදම්පිස්ස මහාපුරිසස්ස මහාපුරිසලක්ඛණං භවති.
He has well-planted feet.
ඉමස්ස, දේව, කුමාරස්ස හේට්ඨා පාදතලේසු චක්කානි ජාතානි සහස්සාරානි සනේමිකානි සනාභිකානි සබ්බාකාරපරිපූරානි. යම්පි ඉමස්ස, දේව, කුමාරස්ස හේට්ඨා පාදතලේසු චක්කානි ජාතානි සහස්සාරානි සනේමිකානි සනාභිකානි සබ්බාකාරපරිපූරානි, ඉදම්පිස්ස මහාපුරිසස්ස මහාපුරිසලක්ඛණං භවති.
On the soles of his feet there are thousand-spoked wheels, with rims and hubs, complete in every detail.
අයඤ්හි, දේව, කුමාරෝ ආයතපණ්හී …පේ…
He has stretched heels.
අයඤ්හි, දේව, කුමාරෝ දීඝඞ්ගුලී …පේ…
He has long fingers.
අයඤ්හි, දේව, කුමාරෝ මුදුතලුනහත්ථපාදෝ …පේ…
His hands and feet are tender.
අයඤ්හි, දේව කුමාරෝ ජාලහත්ථපාදෝ …පේ…
He has serried hands and feet.
අයඤ්හි, දේව, කුමාරෝ උස්සඞ්ඛපාදෝ …පේ…
The tops of his feet are arched.
අයඤ්හි, දේව, කුමාරෝ ඒණිජඞ්ඝෝ …පේ…
His calves are like those of an antelope.
අයඤ්හි, දේව, කුමාරෝ ඨිතකෝව අනෝනමන්තෝ උභෝහි පාණිතලේහි ජණ්ණුකානි පරිමසති පරිමජ්ජති …පේ…
When standing upright and not bending over, the palms of both hands touch the knees.
අයඤ්හි, දේව, කුමාරෝ කෝසෝහිතවත්ථගුය්හෝ …පේ…
His private parts are covered in a foreskin.
අයඤ්හි, දේව, කුමාරෝ සුවණ්ණවණ්ණෝ කඤ්චනසන්නිභත්තචෝ …පේ…
He is gold colored; his skin has a golden sheen.
අයඤ්හි, දේව, කුමාරෝ සුඛුමච්ඡවී; සුඛුමත්තා ඡවියා රජෝජල්ලං කායේ න උපලිම්පති …පේ…
He has delicate skin, so delicate that dust and dirt don’t stick to his body.
අයඤ්හි, දේව, කුමාරෝ ඒකේකලෝමෝ; ඒකේකානි ලෝමානි ලෝමකූපේසු ජාතානි …පේ…
His hairs grow one per pore.
අයඤ්හි, දේව, කුමාරෝ උද්ධග්ගලෝමෝ; උද්ධග්ගානි ලෝමානි ජාතානි නීලානි අඤ්ජනවණ්ණානි කුණ්ඩලාවට්ටානි දක්ඛිණාවට්ටකජාතානි …පේ…
His hairs stand up; they’re blue-black and curl clockwise.
අයඤ්හි, දේව, කුමාරෝ බ්‍රහ්මුජුගත්තෝ …පේ…
His body is tall and straight-limbed.
අයඤ්හි, දේව, කුමාරෝ සත්තුස්සදෝ …පේ…
He is rounded in seven places.
අයඤ්හි, දේව, කුමාරෝ සීහපුබ්බද්ධකායෝ …පේ…
His chest is like that of a lion.
අයඤ්හි, දේව, කුමාරෝ චිතන්තරංසෝ …පේ…
He is filled out between the shoulders.
අයඤ්හි, දේව, කුමාරෝ නිග්‍රෝධපරිමණ්ඩලෝ යාවතක්වස්ස කායෝ තාවතක්වස්ස බ්‍යාමෝ, යාවතක්වස්ස බ්‍යාමෝ, තාවතක්වස්ස කායෝ …පේ…
He has the proportional circumference of a banyan tree: the span of his arms equals the height of his body.
අයඤ්හි, දේව, කුමාරෝ සමවට්ටක්ඛන්ධෝ …පේ…
His torso is cylindrical.
අයඤ්හි, දේව, කුමාරෝ රසග්ගසග්ගී …පේ…
He has ridged taste buds.
අයඤ්හි, දේව, කුමාරෝ සීහහනු …පේ…
His jaw is like that of a lion.
අයඤ්හි, දේව, කුමාරෝ චත්තාලීසදන්තෝ …පේ…
He has forty teeth.
අයඤ්හි, දේව, කුමාරෝ සමදන්තෝ …පේ…
His teeth are even.
අයඤ්හි, දේව, කුමාරෝ අවිරළදන්තෝ …පේ…
His teeth have no gaps.
අයඤ්හි, දේව, කුමාරෝ සුසුක්කදාඨෝ …පේ…
His teeth are perfectly white.
අයඤ්හි, දේව, කුමාරෝ පහූතජිව්හෝ …පේ…
He has a large tongue.
අයඤ්හි, දේව, කුමාරෝ බ්‍රහ්මස්සරෝ කරවීකභාණී …පේ…
He has the voice of Brahmā, like a cuckoo’s call.
අයඤ්හි, දේව, කුමාරෝ අභිනීලනේත්තෝ …පේ…
His eyes are indigo.
අයඤ්හි, දේව, කුමාරෝ ගෝපඛුමෝ …පේ…
He has eyelashes like a cow’s.
ඉමස්ස, දේව, කුමාරස්ස උණ්ණා භමුකන්තරේ ජාතා ඕදාතා මුදුතූලසන්නිභා. යම්පි ඉමස්ස, දේව, කුමාරස්ස උණ්ණා භමුකන්තරේ ජාතා ඕදාතා මුදුතූලසන්නිභා, ඉදම්පිමස්ස මහාපුරිසස්ස මහාපුරිසලක්ඛණං භවති.
Between his eyebrows there grows a tuft, soft and white like cotton-wool.
අයඤ්හි, දේව, කුමාරෝ උණ්හීසසීසෝ. යං පායං, දේව, කුමාරෝ උණ්හීසසීසෝ, ඉදම්පිස්ස මහාපුරිසස්ස මහාපුරිසලක්ඛණං භවති.
The crown of his head is like a turban.
ඉමේහි ඛෝ අයං, දේව, කුමාරෝ ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණේහි සමන්නාගතෝ, යේහි සමන්නාගතස්ස මහාපුරිසස්ස ද්වේව ගතියෝ භවන්ති අනඤ්ඤා. සචේ අගාරං අජ්ඣාවසති, රාජා හෝති චක්කවත්තී ධම්මිකෝ ධම්මරාජා චාතුරන්තෝ විජිතාවී ජනපදත්ථාවරියප්පත්තෝ සත්තරතනසමන්නාගතෝ. තස්සිමානි සත්තරතනානි භවන්ති. සේය්‍යථිදං—චක්කරතනං හත්ථිරතනං අස්සරතනං මණිරතනං ඉත්ථිරතනං ගහපතිරතනං පරිණායකරතනමේව සත්තමං. පරෝසහස්සං ඛෝ පනස්ස පුත්තා භවන්ති සූරා වීරඞ්ගරූපා පරසේනප්පමද්දනා. සෝ ඉමං පථවිං සාගරපරියන්තං අදණ්ඩේන අසත්ථේන ධම්මේන අභිවිජිය අජ්ඣාවසති. සචේ ඛෝ පන අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජති, අරහං හෝති සම්මාසම්බුද්ධෝ ලෝකේ විවටච්ඡදෝ(අ)ති.
These are the thirty-two marks of a great man that the prince has. A great man who possesses these has only two possible destinies, no other. If he stays at home he becomes a king, a wheel-turning monarch. But if he goes forth from the lay life to homelessness, he becomes a perfected one, a fully awakened Buddha, who draws back the veil from the world.’
4. විපස්සීසමඤ්ඤා
4. How He Came to be Known as Vipassī
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, බන්ධුමා රාජා නේමිත්තේ බ්‍රාහ්මණේ අහතේහි වත්ථේහි අච්ඡාදාපේත්වා සබ්බකාමේහි සන්තප්පේසි. අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, බන්ධුමා රාජා විපස්සිස්ස කුමාරස්ස ධාතියෝ උපට්ඨාපේසි. අඤ්ඤා ඛීරං පායේන්ති, අඤ්ඤා න්හාපේන්ති, අඤ්ඤා ධාරේන්ති, අඤ්ඤා අඞ්කේන පරිහරන්ති. ජාතස්ස ඛෝ පන, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස කුමාරස්ස සේතච්ඡත්තං ධාරයිත්ථ දිවා චේව රත්තිඤ්ච: ‘මා නං සීතං වා උණ්හං වා තිණං වා රජෝ වා උස්සාවෝ වා බාධයිත්ථා(අ)ති. ජාතෝ ඛෝ පන, භික්ඛවේ, විපස්සී කුමාරෝ බහුනෝ ජනස්ස පියෝ අහෝසි මනාපෝ. සේය්‍යථාපි, භික්ඛවේ, උප්පලං වා පදුමං වා පුණ්ඩරීකං වා බහුනෝ ජනස්ස පියං මනාපං; ඒවමේව ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සී කුමාරෝ බහුනෝ ජනස්ස පියෝ අහෝසි මනාපෝ. ස්වාස්සුදං අඞ්කේනේව අඞ්කං පරිහරියති.
Then King Bandhuma had the brahmin soothsayers dressed in unworn clothes and satisfied all their needs. Then the king appointed nurses for Prince Vipassī. Some suckled him, some bathed him, some held him, and some carried him on their hip. From when he was born, a white parasol was held over him night and day, with the thought, ‘Don’t let cold, heat, grass, dust, or damp bother him.’ He was dear and beloved by many people, like a blue water lily, or a pink or white lotus. He was always passed from hip to hip.
ජාතෝ ඛෝ පන, භික්ඛවේ, විපස්සී කුමාරෝ මඤ්ජුස්සරෝ ච අහෝසි වග්ගුස්සරෝ ච මධුරස්සරෝ ච පේමනියස්සරෝ ච. සේය්‍යථාපි, භික්ඛවේ, හිමවන්තේ පබ්බතේ කරවීකා නාම සකුණජාති මඤ්ජුස්සරා ච වග්ගුස්සරා ච මධුරස්සරා ච පේමනියස්සරා ච; ඒවමේව ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සී කුමාරෝ මඤ්ජුස්සරෝ ච අහෝසි වග්ගුස්සරෝ ච මධුරස්සරෝ ච පේමනියස්සරෝ ච.
From when he was born, his voice was charming, graceful, sweet, and lovely. It was as sweet as the song of a cuckoo-bird found in the Himalayas.
ජාතස්ස ඛෝ පන, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස කුමාරස්ස කම්මවිපාකජං දිබ්බචක්ඛු පාතුරහෝසි යේන සුදං සමන්තා යෝජනං පස්සති දිවා චේව රත්තිඤ්ච.
From when he was born, Prince Vipassī had the power of clairvoyance which manifested as a result of past deeds, by which he could see for a league all around both by day and by night.
ජාතෝ ඛෝ පන, භික්ඛවේ, විපස්සී කුමාරෝ අනිමිසන්තෝ පේක්ඛති සේය්‍යථාපි දේවා තාවතිංසා. ‘අනිමිසන්තෝ කුමාරෝ පේක්ඛතී(අ)ති ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස කුමාරස්ස ‘විපස්සී විපස්සී(අ) ත්වේව සමඤ්ඤා උදපාදි.
And he was unblinkingly watchful, like the gods of the Thirty-Three. And because it was said that he was unblinkingly watchful, he came to be known as ‘Vipassī’.
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, බන්ධුමා රාජා අත්ථකරණේ නිසින්නෝ විපස්සිං කුමාරං අඞ්කේ නිසීදාපේත්වා අත්ථේ අනුසාසති. තත්‍ර සුදං, භික්ඛවේ, විපස්සී කුමාරෝ පිතුඅඞ්කේ නිසින්නෝ විචේය්‍ය විචේය්‍ය අත්ථේ පනායති ඤායේන. විචේය්‍ය විචේය්‍ය කුමාරෝ අත්ථේ පනායති ඤායේනාති ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස කුමාරස්ස භිය්‍යෝසෝ මත්තාය ‘විපස්සී විපස්සී(අ) ත්වේව සමඤ්ඤා උදපාදි.
Then while King Bandhuma was sitting in judgment, he’d sit Prince Vipassī in his lap and explain the case to him. And sitting there in his father’s lap, Vipassī would thoroughly consider the case and draw a conclusion using a logical procedure. So this was all the more reason for him to be known as ‘Vipassī’.
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, බන්ධුමා රාජා විපස්සිස්ස කුමාරස්ස තයෝ පාසාදේ කාරාපේසි, ඒකං වස්සිකං ඒකං හේමන්තිකං ඒකං ගිම්හිකං; පඤ්ච කාමගුණානි උපට්ඨාපේසි. තත්‍ර සුදං, භික්ඛවේ, විපස්සී කුමාරෝ වස්සිකේ පාසාදේ චත්තාරෝ මාසේ නිප්පුරිසේහි තූරියේහි පරිචාරයමානෝ න හේට්ඨාපාසාදං ඕරෝහතීති.
Then King Bandhuma had three stilt longhouses built for him—one for the winter, one for the summer, and one for the rainy season, and provided him with the five kinds of sensual stimulation. Prince Vipassī stayed in a stilt longhouse without coming downstairs for the four months of the rainy season, where he was entertained by musicians—none of them men.
පඨමභාණවාරෝ.
The first recitation section.
5. ජිණ්ණපුරිස
5. The Old Man
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සී කුමාරෝ බහූනං වස්සානං බහූනං වස්සසතානං බහූනං වස්සසහස්සානං අච්චයේන සාරථිං ආමන්තේසි: ‘යෝජේහි, සම්ම සාරථි, භද්දානි භද්දානි යානානි උය්‍යානභූමිං ගච්ඡාම සුභූමිදස්සනායා(අ)ති.
Then, after many thousand years had passed, Prince Vipassī addressed his charioteer, ‘My dear charioteer, harness the finest chariots. We will go to a park and see the scenery.’
‘ඒවං, දේවා(අ)ති ඛෝ, භික්ඛවේ, සාරථි විපස්සිස්ස කුමාරස්ස පටිස්සුත්වා භද්දානි භද්දානි යානානි යෝජේත්වා විපස්සිස්ස කුමාරස්ස පටිවේදේසි: ‘යුත්තානි ඛෝ තේ, දේව, භද්දානි භද්දානි යානානි, යස්සදානි කාලං මඤ්ඤසී(අ)ති. අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සී කුමාරෝ භද්දං භද්දං යානං අභිරුහිත්වා භද්දේහි භද්දේහි යානේහි උය්‍යානභූමිං නිය්‍යාසි.
‘Yes, sir,’ replied the charioteer. He harnessed the chariots and informed the prince, ‘Sire, the finest chariots are harnessed. Please go at your convenience.’ Then Prince Vipassī mounted a fine carriage and, along with other fine carriages, set out for the park.
අද්දසා ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සී කුමාරෝ උය්‍යානභූමිං නිය්‍යන්තෝ පුරිසං ජිණ්ණං ගෝපානසිවඞ්කං භෝග්ගං දණ්ඩපරායනං පවේධමානං ගච්ඡන්තං ආතුරං ගතයෝබ්බනං. දිස්වා සාරථිං ආමන්තේසි: ‘අයං පන, සම්ම සාරථි, පුරිසෝ කිඞ්කතෝ? කේසාපිස්ස න යථා අඤ්ඤේසං, කායෝපිස්ස න යථා අඤ්ඤේසන්(අ)ති.
Along the way he saw an elderly man, bent double, crooked, leaning on a staff, trembling as he walked, ailing, past his prime. He addressed his charioteer, ‘My dear charioteer, what has that man done? For his hair and his body are unlike those of other men.’
‘ඒසෝ ඛෝ, දේව, ජිණ්ණෝ නාමා(අ)ති.
‘That, Your Majesty, is called an old man.’
‘කිං පනේසෝ, සම්ම සාරථි, ජිණ්ණෝ නාමා(අ)ති?
‘But why is he called an old man?’
‘ඒසෝ ඛෝ, දේව, ජිණ්ණෝ නාම. න දානි තේන චිරං ජීවිතබ්බං භවිස්සතී(අ)ති.
‘He’s called an old man because now he has not long to live.’
‘කිං පන, සම්ම සාරථි, අහම්පි ජරාධම්මෝ, ජරං අනතීතෝ(අ)ති?
‘But my dear charioteer, am I liable to grow old? Am I not exempt from old age?’
‘ත්වඤ්ච, දේව, මයඤ්චම්හ සබ්බේ ජරාධම්මා, ජරං අනතීතා(අ)ති.
‘Everyone is liable to grow old, Your Majesty, including you. No-one is exempt from old age.’
‘තේන හි, සම්ම සාරථි, අලං දානජ්ජ උය්‍යානභූමියා. ඉතෝව අන්තේපුරං පච්චනිය්‍යාහී(අ)ති.
‘Well then, my dear charioteer, that’s enough of the park for today. Let’s return to the royal compound.’
‘ඒවං, දේවා(අ)ති ඛෝ, භික්ඛවේ, සාරථි විපස්සිස්ස කුමාරස්ස පටිස්සුත්වා තතෝව අන්තේපුරං පච්චනිය්‍යාසි.
‘Yes, Your Majesty,’ replied the charioteer and did so.
තත්‍ර සුදං, භික්ඛවේ, විපස්සී කුමාරෝ අන්තේපුරං ගතෝ දුක්ඛී දුම්මනෝ පජ්ඣායති: ‘ධිරත්ථු කිර, භෝ, ජාති නාම, යත්‍ර හි නාම ජාතස්ස ජරා පඤ්ඤායිස්සතී(අ)ති.
Back at the royal compound, the prince brooded, miserable and sad: ‘Damn this thing called rebirth, since old age will come to anyone who’s born.’
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, බන්ධුමා රාජා සාරථිං ආමන්තාපේත්වා ඒතදවෝච: ‘කච්චි, සම්ම සාරථි, කුමාරෝ උය්‍යානභූමියා අභිරමිත්ථ? කච්චි, සම්ම සාරථි, කුමාරෝ උය්‍යානභූමියා අත්තමනෝ අහෝසී(අ)ති?
Then King Bandhuma summoned the charioteer and said, ‘My dear charioteer, I hope the prince enjoyed himself at the park? I hope he was happy there?’
‘න ඛෝ, දේව, කුමාරෝ උය්‍යානභූමියා අභිරමිත්ථ, න ඛෝ, දේව, කුමාරෝ උය්‍යානභූමියා අත්තමනෝ අහෝසී(අ)ති.
‘No, Your Majesty, the prince didn’t enjoy himself at the park.’
‘කිං පන, සම්ම සාරථි, අද්දස කුමාරෝ උය්‍යානභූමිං නිය්‍යන්තෝ(අ)ති? ‘අද්දසා ඛෝ, දේව, කුමාරෝ උය්‍යානභූමිං නිය්‍යන්තෝ පුරිසං ජිණ්ණං ගෝපානසිවඞ්කං භෝග්ගං දණ්ඩපරායනං පවේධමානං ගච්ඡන්තං ආතුරං ගතයෝබ්බනං. දිස්වා මං ඒතදවෝච: “අයං පන, සම්ම සාරථි, පුරිසෝ කිඞ්කතෝ, කේසාපිස්ස න යථා අඤ්ඤේසං, කායෝපිස්ස න යථා අඤ්ඤේසන්”ති? “ඒසෝ ඛෝ, දේව, ජිණ්ණෝ නාමා”ති. “කිං පනේසෝ, සම්ම සාරථි, ජිණ්ණෝ නාමා”ති? “ඒසෝ ඛෝ, දේව, ජිණ්ණෝ නාම න දානි තේන චිරං ජීවිතබ්බං භවිස්සතී”ති. “කිං පන, සම්ම සාරථි, අහම්පි ජරාධම්මෝ, ජරං අනතීතෝ”ති? “ත්වඤ්ච, දේව, මයඤ්චම්හ සබ්බේ ජරාධම්මා, ජරං අනතීතා”ති.
‘But what did he see on the way to the park?’ And the charioteer told the king about seeing the old man and the prince’s reaction.
“තේන හි, සම්ම සාරථි, අලං දානජ්ජ උය්‍යානභූමියා, ඉතෝව අන්තේපුරං පච්චනිය්‍යාහී”ති. “ඒවං, දේවා”ති ඛෝ අහං, දේව, විපස්සිස්ස කුමාරස්ස පටිස්සුත්වා තතෝව අන්තේපුරං පච්චනිය්‍යාසිං. සෝ ඛෝ, දේව, කුමාරෝ අන්තේපුරං ගතෝ දුක්ඛී දුම්මනෝ පජ්ඣායති: “ධිරත්ථු කිර, භෝ, ජාති නාම, යත්‍ර හි නාම ජාතස්ස ජරා පඤ්ඤායිස්සතී”(අ)ති.
6. බ්‍යාධිතපුරිස
6. The Sick Man
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, බන්ධුමස්ස රඤ්ඤෝ ඒතදහෝසි: ‘මා හේව ඛෝ විපස්සී කුමාරෝ න රජ්ජං කාරේසි, මා හේව විපස්සී කුමාරෝ අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජි, මා හේව නේමිත්තානං බ්‍රාහ්මණානං සච්චං අස්ස වචනන්(අ)ති. අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, බන්ධුමා රාජා විපස්සිස්ස කුමාරස්ස භිය්‍යෝසෝ මත්තාය පඤ්ච කාමගුණානි උපට්ඨාපේසි: ‘යථා විපස්සී කුමාරෝ රජ්ජං කරේය්‍ය, යථා විපස්සී කුමාරෝ න අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජේය්‍ය, යථා නේමිත්තානං බ්‍රාහ්මණානං මිච්ඡා අස්ස වචනන්(අ)ති. තත්‍ර සුදං, භික්ඛවේ, විපස්සී කුමාරෝ පඤ්චහි කාමගුණේහි සමප්පිතෝ සමඞ්ගීභූතෝ පරිචාරේති.
Then King Bandhuma thought, ‘Prince Vipassī must not renounce the throne. He must not go forth from the lay life to homelessness. And the words of the brahmin soothsayers must not come true.’ To this end he provided the prince with even more of the five kinds of sensual stimulation, with which the prince amused himself.
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සී කුමාරෝ බහූනං වස්සානං …පේ…
Then, after many thousand years had passed, Prince Vipassī had his charioteer drive him to the park once more.
අද්දසා ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සී කුමාරෝ උය්‍යානභූමිං නිය්‍යන්තෝ පුරිසං ආබාධිකං දුක්ඛිතං බාළ්හගිලානං සකේ මුත්තකරීසේ පලිපන්නං සේමානං අඤ්ඤේහි වුට්ඨාපියමානං අඤ්ඤේහි සංවේසියමානං. දිස්වා සාරථිං ආමන්තේසි: ‘අයං පන, සම්ම සාරථි, පුරිසෝ කිඞ්කතෝ? අක්ඛීනිපිස්ස න යථා අඤ්ඤේසං, සරෝපිස්ස න යථා අඤ්ඤේසන්(අ)ති?
Along the way he saw a man who was ill, suffering, gravely ill, collapsed in his own urine and feces, being picked up by some and put down by others. He addressed his charioteer, ‘My dear charioteer, what has that man done? For his eyes and his voice are unlike those of other men.’
‘ඒසෝ ඛෝ, දේව, බ්‍යාධිතෝ නාමා(අ)ති.
‘That, Your Majesty, is called a sick man.’
‘කිං පනේසෝ, සම්ම සාරථි, බ්‍යාධිතෝ නාමා(අ)ති?
‘But why is he called a sick man?’
‘ඒසෝ ඛෝ, දේව, බ්‍යාධිතෝ නාම අප්පේව නාම තම්හා ආබාධා වුට්ඨහේය්‍යා(අ)ති.
‘He’s called an sick man; hopefully he will recover from that illness.’
‘කිං පන, සම්ම සාරථි, අහම්පි බ්‍යාධිධම්මෝ, බ්‍යාධිං අනතීතෝ(අ)ති?
‘But my dear charioteer, am I liable to fall sick? Am I not exempt from sickness?’
‘ත්වඤ්ච, දේව, මයඤ්චම්හ සබ්බේ බ්‍යාධිධම්මා, බ්‍යාධිං අනතීතා(අ)ති.
‘Everyone is liable to fall sick, Your Majesty, including you. No-one is exempt from sickness.’
‘තේන හි, සම්ම සාරථි, අලං දානජ්ජ උය්‍යානභූමියා, ඉතෝව අන්තේපුරං පච්චනිය්‍යාහී(අ)ති.
‘Well then, my dear charioteer, that’s enough of the park for today. Let’s return to the royal compound.’
‘ඒවං, දේවා(අ)ති ඛෝ, භික්ඛවේ, සාරථි විපස්සිස්ස කුමාරස්ස පටිස්සුත්වා තතෝව අන්තේපුරං පච්චනිය්‍යාසි.
‘Yes, Your Majesty,’ replied the charioteer and did so.
තත්‍ර සුදං, භික්ඛවේ, විපස්සී කුමාරෝ අන්තේපුරං ගතෝ දුක්ඛී දුම්මනෝ පජ්ඣායති: ‘ධිරත්ථු කිර, භෝ, ජාති නාම, යත්‍ර හි නාම ජාතස්ස ජරා පඤ්ඤායිස්සති, බ්‍යාධි පඤ්ඤායිස්සතී(අ)ති.
Back at the royal compound, the prince brooded, miserable and sad: ‘Damn this thing called rebirth, since old age and sickness will come to anyone who’s born.’
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, බන්ධුමා රාජා සාරථිං ආමන්තාපේත්වා ඒතදවෝච: ‘කච්චි, සම්ම සාරථි, කුමාරෝ උය්‍යානභූමියා අභිරමිත්ථ, කච්චි, සම්ම සාරථි, කුමාරෝ උය්‍යානභූමියා අත්තමනෝ අහෝසී(අ)ති?
Then King Bandhuma summoned the charioteer and said, ‘My dear charioteer, I hope the prince enjoyed himself at the park? I hope he was happy there?’
‘න ඛෝ, දේව, කුමාරෝ උය්‍යානභූමියා අභිරමිත්ථ, න ඛෝ, දේව, කුමාරෝ උය්‍යානභූමියා අත්තමනෝ අහෝසී(අ)ති.
‘No, Your Majesty, the prince didn’t enjoy himself at the park.’
‘කිං පන, සම්ම සාරථි, අද්දස කුමාරෝ උය්‍යානභූමිං නිය්‍යන්තෝ(අ)ති? ‘අද්දසා ඛෝ, දේව, කුමාරෝ උය්‍යානභූමිං නිය්‍යන්තෝ පුරිසං ආබාධිකං දුක්ඛිතං බාළ්හගිලානං සකේ මුත්තකරීසේ පලිපන්නං සේමානං අඤ්ඤේහි වුට්ඨාපියමානං අඤ්ඤේහි සංවේසියමානං. දිස්වා මං ඒතදවෝච: “අයං පන, සම්ම සාරථි, පුරිසෝ කිඞ්කතෝ, අක්ඛීනිපිස්ස න යථා අඤ්ඤේසං, සරෝපිස්ස න යථා අඤ්ඤේසන්”ති? “ඒසෝ ඛෝ, දේව, බ්‍යාධිතෝ නාමා”ති. “කිං පනේසෝ, සම්ම සාරථි, බ්‍යාධිතෝ නාමා”ති? “ඒසෝ ඛෝ, දේව, බ්‍යාධිතෝ නාම අප්පේව නාම තම්හා ආබාධා වුට්ඨහේය්‍යා”ති. “කිං පන, සම්ම සාරථි, අහම්පි බ්‍යාධිධම්මෝ, බ්‍යාධිං අනතීතෝ”ති? “ත්වඤ්ච, දේව, මයඤ්චම්හ සබ්බේ බ්‍යාධිධම්මා, බ්‍යාධිං අනතීතා”ති. “තේන හි, සම්ම සාරථි, අලං දානජ්ජ උය්‍යානභූමියා, ඉතෝව අන්තේපුරං පච්චනිය්‍යාහී”ති. “ඒවං, දේවා”ති ඛෝ අහං, දේව, විපස්සිස්ස කුමාරස්ස පටිස්සුත්වා තතෝව අන්තේපුරං පච්චනිය්‍යාසිං. සෝ ඛෝ, දේව, කුමාරෝ අන්තේපුරං ගතෝ දුක්ඛී දුම්මනෝ පජ්ඣායති: “ධිරත්ථු කිර, භෝ, ජාති නාම, යත්‍ර හි නාම ජාතස්ස ජරා පඤ්ඤායිස්සති, බ්‍යාධි පඤ්ඤායිස්සතී”(අ)ති.
‘But what did he see on the way to the park?’ And the charioteer told the king about seeing the sick man and the prince’s reaction.
7. කාලඞ්කතපුරිස
7. The Dead Man
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, බන්ධුමස්ස රඤ්ඤෝ ඒතදහෝසි: ‘මා හේව ඛෝ විපස්සී කුමාරෝ න රජ්ජං කාරේසි, මා හේව විපස්සී කුමාරෝ අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජි, මා හේව නේමිත්තානං බ්‍රාහ්මණානං සච්චං අස්ස වචනන්(අ)ති. අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, බන්ධුමා රාජා විපස්සිස්ස කුමාරස්ස භිය්‍යෝසෝ මත්තාය පඤ්ච කාමගුණානි උපට්ඨාපේසි: ‘යථා විපස්සී කුමාරෝ රජ්ජං කරේය්‍ය, යථා විපස්සී කුමාරෝ න අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජේය්‍ය, යථා නේමිත්තානං බ්‍රාහ්මණානං මිච්ඡා අස්ස වචනන්(අ)ති. තත්‍ර සුදං, භික්ඛවේ, විපස්සී කුමාරෝ පඤ්චහි කාමගුණේහි සමප්පිතෝ සමඞ්ගීභූතෝ පරිචාරේති.
Then King Bandhuma thought, ‘Prince Vipassī must not renounce the throne. He must not go forth from the lay life to homelessness. And the words of the brahmin soothsayers must not come true.’ To this end he provided the prince with even more of the five kinds of sensual stimulation, with which the prince amused himself.
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සී කුමාරෝ බහූනං වස්සානං …පේ…
Then, after many thousand years had passed, Prince Vipassī had his charioteer drive him to the park once more.
අද්දසා ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සී කුමාරෝ උය්‍යානභූමිං නිය්‍යන්තෝ මහාජනකායං සන්නිපතිතං නානාරත්තානඤ්ච දුස්සානං විලාතං කයිරමානං. දිස්වා සාරථිං ආමන්තේසි: ‘කිං නු ඛෝ සෝ, සම්ම සාරථි, මහාජනකායෝ සන්නිපතිතෝ නානාරත්තානඤ්ච දුස්සානං විලාතං කයිරතී(අ)ති?
Along the way he saw a large crowd gathered making a bier out of garments of different colors. He addressed his charioteer, ‘My dear charioteer, why is that crowd making a bier?’
‘ඒසෝ ඛෝ, දේව, කාලඞ්කතෝ නාමා(අ)ති.
‘That, Your Majesty, is for someone who’s departed.’
‘තේන හි, සම්ම සාරථි, යේන සෝ කාලඞ්කතෝ තේන රථං පේසේහී(අ)ති.
‘Well then, drive the chariot up to the departed.’
‘ඒවං, දේවා(අ)ති ඛෝ, භික්ඛවේ, සාරථි විපස්සිස්ස කුමාරස්ස පටිස්සුත්වා යේන සෝ කාලඞ්කතෝ තේන රථං පේසේසි.
‘Yes, Your Majesty,’ replied the charioteer, and did so.
අද්දසා ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සී කුමාරෝ පේතං කාලඞ්කතං, දිස්වා සාරථිං ආමන්තේසි: ‘කිං පනායං, සම්ම සාරථි, කාලඞ්කතෝ නාමා(අ)ති?
When the prince saw the corpse of the departed, he addressed the charioteer, ‘But why is he called departed?’
‘ඒසෝ ඛෝ, දේව, කාලඞ්කතෝ නාම. න දානි තං දක්ඛන්ති මාතා වා පිතා වා අඤ්ඤේ වා ඤාතිසාලෝහිතා, සෝපි න දක්ඛිස්සති මාතරං වා පිතරං වා අඤ්ඤේ වා ඤාතිසාලෝහිතේ(අ)ති.
‘He’s called departed because now his mother and father, his relatives and kin shall see him no more, and he shall never again see them.’
‘කිං පන, සම්ම සාරථි, අහම්පි මරණධම්මෝ මරණං අනතීතෝ; මම්පි න දක්ඛන්ති දේවෝ වා දේවී වා අඤ්ඤේ වා ඤාතිසාලෝහිතා; අහම්පි න දක්ඛිස්සාමි දේවං වා දේවිං වා අඤ්ඤේ වා ඤාතිසාලෝහිතේ(අ)ති?
‘But my dear charioteer, am I liable to die? Am I not exempt from death? Will the king and queen and my other relatives and kin see me no more? And shall I never again see them?’
‘ත්වඤ්ච, දේව, මයඤ්චම්හ සබ්බේ මරණධම්මා මරණං අනතීතා; තම්පි න දක්ඛන්ති දේවෝ වා දේවී වා අඤ්ඤේ වා ඤාතිසාලෝහිතා; ත්වම්පි න දක්ඛිස්සසි දේවං වා දේවිං වා අඤ්ඤේ වා ඤාතිසාලෝහිතේ(අ)ති.
‘Everyone is liable to die, Your Majesty, including you. No-one is exempt from death. The king and queen and your other relatives and kin shall see you no more, and you shall never again see them.’
‘තේන හි, සම්ම සාරථි, අලං දානජ්ජ උය්‍යානභූමියා, ඉතෝව අන්තේපුරං පච්චනිය්‍යාහී(අ)ති.
‘Well then, my dear charioteer, that’s enough of the park for today. Let’s return to the royal compound.’
‘ඒවං, දේවා(අ)ති ඛෝ, භික්ඛවේ, සාරථි විපස්සිස්ස කුමාරස්ස පටිස්සුත්වා තතෝව අන්තේපුරං පච්චනිය්‍යාසි.
‘Yes, Your Majesty,’ replied the charioteer and did so.
තත්‍ර සුදං, භික්ඛවේ, විපස්සී කුමාරෝ අන්තේපුරං ගතෝ දුක්ඛී දුම්මනෝ පජ්ඣායති: ‘ධිරත්ථු කිර, භෝ, ජාති නාම, යත්‍ර හි නාම ජාතස්ස ජරා පඤ්ඤායිස්සති, බ්‍යාධි පඤ්ඤායිස්සති, මරණං පඤ්ඤායිස්සතී(අ)ති.
Back at the royal compound, the prince brooded, miserable and sad: ‘Damn this thing called rebirth, since old age, sickness, and death will come to anyone who’s born.’
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, බන්ධුමා රාජා සාරථිං ආමන්තාපේත්වා ඒතදවෝච: ‘කච්චි, සම්ම සාරථි, කුමාරෝ උය්‍යානභූමියා අභිරමිත්ථ, කච්චි, සම්ම සාරථි, කුමාරෝ උය්‍යානභූමියා අත්තමනෝ අහෝසී(අ)ති?
Then King Bandhuma summoned the charioteer and said, ‘My dear charioteer, I hope the prince enjoyed himself at the park? I hope he was happy there?’
‘න ඛෝ, දේව, කුමාරෝ උය්‍යානභූමියා අභිරමිත්ථ, න ඛෝ, දේව, කුමාරෝ උය්‍යානභූමියා අත්තමනෝ අහෝසී(අ)ති.
‘No, Your Majesty, the prince didn’t enjoy himself at the park.’
‘කිං පන, සම්ම සාරථි, අද්දස කුමාරෝ උය්‍යානභූමිං නිය්‍යන්තෝ(අ)ති? ‘අද්දසා ඛෝ, දේව, කුමාරෝ උය්‍යානභූමිං නිය්‍යන්තෝ මහාජනකායං සන්නිපතිතං නානාරත්තානඤ්ච දුස්සානං විලාතං කයිරමානං. දිස්වා මං ඒතදවෝච: “කිං නු ඛෝ සෝ, සම්ම සාරථි, මහාජනකායෝ සන්නිපතිතෝ නානාරත්තානඤ්ච දුස්සානං විලාතං කයිරතී”ති? “ඒසෝ ඛෝ, දේව, කාලඞ්කතෝ නාමා”ති. “තේන හි, සම්ම සාරථි, යේන සෝ කාලඞ්කතෝ තේන රථං පේසේහී”ති. “ඒවං, දේවා”ති ඛෝ අහං, දේව, විපස්සිස්ස කුමාරස්ස පටිස්සුත්වා යේන සෝ කාලඞ්කතෝ තේන රථං පේසේසිං. අද්දසා ඛෝ, දේව, කුමාරෝ පේතං කාලඞ්කතං, දිස්වා මං ඒතදවෝච: “කිං පනායං, සම්ම සාරථි, කාලඞ්කතෝ නාමා”ති? “ඒසෝ ඛෝ, දේව, කාලඞ්කතෝ නාම. න දානි තං දක්ඛන්ති මාතා වා පිතා වා අඤ්ඤේ වා ඤාතිසාලෝහිතා, සෝපි න දක්ඛිස්සති මාතරං වා පිතරං වා අඤ්ඤේ වා ඤාතිසාලෝහිතේ”ති. “කිං පන, සම්ම සාරථි, අහම්පි මරණධම්මෝ මරණං අනතීතෝ; මම්පි න දක්ඛන්ති දේවෝ වා දේවී වා අඤ්ඤේ වා ඤාතිසාලෝහිතා; අහම්පි න දක්ඛිස්සාමි දේවං වා දේවිං වා අඤ්ඤේ වා ඤාතිසාලෝහිතේ”ති? “ත්වඤ්ච, දේව, මයඤ්චම්හ සබ්බේ මරණධම්මා මරණං අනතීතා; තම්පි න දක්ඛන්ති දේවෝ වා දේවී වා අඤ්ඤේ වා ඤාතිසාලෝහිතා, ත්වම්පි න දක්ඛිස්සසි දේවං වා දේවිං වා අඤ්ඤේ වා ඤාතිසාලෝහිතේ”ති. “තේන හි, සම්ම සාරථි, අලං දානජ්ජ උය්‍යානභූමියා, ඉතෝව අන්තේපුරං පච්චනිය්‍යාහී”ති. “ඒවං, දේවා”ති ඛෝ අහං, දේව, විපස්සිස්ස කුමාරස්ස පටිස්සුත්වා තතෝව අන්තේපුරං පච්චනිය්‍යාසිං. සෝ ඛෝ, දේව, කුමාරෝ අන්තේපුරං ගතෝ දුක්ඛී දුම්මනෝ පජ්ඣායති: “ධිරත්ථු කිර, භෝ, ජාති නාම, යත්‍ර හි නාම ජාතස්ස ජරා පඤ්ඤායිස්සති, බ්‍යාධි පඤ්ඤායිස්සති, මරණං පඤ්ඤායිස්සතී”(අ)ති.
‘But what did he see on the way to the park?’ And the charioteer told the king about seeing the dead man and the prince’s reaction.
8. පබ්බජිත
8. The Renunciate
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, බන්ධුමස්ස රඤ්ඤෝ ඒතදහෝසි: ‘මා හේව ඛෝ විපස්සී කුමාරෝ න රජ්ජං කාරේසි, මා හේව විපස්සී කුමාරෝ අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජි, මා හේව නේමිත්තානං බ්‍රාහ්මණානං සච්චං අස්ස වචනන්(අ)ති. අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, බන්ධුමා රාජා විපස්සිස්ස කුමාරස්ස භිය්‍යෝසෝ මත්තාය පඤ්ච කාමගුණානි උපට්ඨාපේසි: ‘යථා විපස්සී කුමාරෝ රජ්ජං කරේය්‍ය, යථා විපස්සී කුමාරෝ න අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජේය්‍ය, යථා නේමිත්තානං බ්‍රාහ්මණානං මිච්ඡා අස්ස වචනන්(අ)ති. තත්‍ර සුදං, භික්ඛවේ, විපස්සී කුමාරෝ පඤ්චහි කාමගුණේහි සමප්පිතෝ සමඞ්ගීභූතෝ පරිචාරේති.
Then King Bandhuma thought, ‘Prince Vipassī must not renounce the throne. He must not go forth from the lay life to homelessness. And the words of the brahmin soothsayers must not come true.’ To this end he provided the prince with even more of the five kinds of sensual stimulation, with which the prince amused himself.
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සී කුමාරෝ බහූනං වස්සානං බහූනං වස්සසතානං බහූනං වස්සසහස්සානං අච්චයේන සාරථිං ආමන්තේසි: ‘යෝජේහි, සම්ම සාරථි, භද්දානි භද්දානි යානානි, උය්‍යානභූමිං ගච්ඡාම සුභූමිදස්සනායා(අ)ති. ‘ඒවං, දේවා(අ)ති ඛෝ, භික්ඛවේ, සාරථි විපස්සිස්ස කුමාරස්ස පටිස්සුත්වා භද්දානි භද්දානි යානානි යෝජේත්වා විපස්සිස්ස කුමාරස්ස පටිවේදේසි: ‘යුත්තානි ඛෝ තේ, දේව, භද්දානි භද්දානි යානානි, යස්සදානි කාලං මඤ්ඤසී(අ)ති. අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සී කුමාරෝ භද්දං භද්දං යානං අභිරුහිත්වා භද්දේහි භද්දේහි යානේහි උය්‍යානභූමිං නිය්‍යාසි.
Then, after many thousand years had passed, Prince Vipassī had his charioteer drive him to the park once more.
අද්දසා ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සී කුමාරෝ උය්‍යානභූමිං නිය්‍යන්තෝ පුරිසං භණ්ඩුං පබ්බජිතං කාසායවසනං. දිස්වා සාරථිං ආමන්තේසි: ‘අයං පන, සම්ම සාරථි, පුරිසෝ කිඞ්කතෝ? සීසම්පිස්ස න යථා අඤ්ඤේසං, වත්ථානිපිස්ස න යථා අඤ්ඤේසන්(අ)ති?
Along the way he saw a man, a renunciate with shaven head, wearing an ocher robe. He addressed his charioteer, ‘My dear charioteer, what has that man done? For his head and his clothes are unlike those of other men.’
‘ඒසෝ ඛෝ, දේව, පබ්බජිතෝ නාමා(අ)ති.
‘That, Your Majesty, is called a renunciate.’
‘කිං පනේසෝ, සම්ම සාරථි, පබ්බජිතෝ නාමා(අ)ති?
‘But why is he called a renunciate?’
‘ඒසෝ ඛෝ, දේව, පබ්බජිතෝ නාම සාධු ධම්මචරියා සාධු සමචරියා සාධු කුසලකිරියා සාධු පුඤ්ඤකිරියා සාධු අවිහිංසා සාධු භූතානුකම්පා(අ)ති.
‘He is called a renunciate because he celebrates principled and fair conduct, skillful actions, good deeds, harmlessness, and compassion for living creatures.’
‘සාධු ඛෝ සෝ, සම්ම සාරථි, පබ්බජිතෝ නාම, සාධු ධම්මචරියා සාධු සමචරියා සාධු කුසලකිරියා සාධු පුඤ්ඤකිරියා සාධු අවිහිංසා සාධු භූතානුකම්පා. තේන හි, සම්ම සාරථි, යේන සෝ පබ්බජිතෝ තේන රථං පේසේහී(අ)ති.
‘Then I celebrate the one called a renunciate, who celebrates principled and fair conduct, skillful actions, good deeds, harmlessness, and compassion for living creatures! Well then, drive the chariot up to that renunciate.’
‘ඒවං, දේවා(අ)ති ඛෝ, භික්ඛවේ, සාරථි විපස්සිස්ස කුමාරස්ස පටිස්සුත්වා යේන සෝ පබ්බජිතෝ තේන රථං පේසේසි.
‘Yes, Your Majesty,’ replied the charioteer, and did so.
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සී කුමාරෝ තං පබ්බජිතං ඒතදවෝච: ‘ත්වං පන, සම්ම, කිඞ්කතෝ, සීසම්පි තේ න යථා අඤ්ඤේසං, වත්ථානිපි තේ න යථා අඤ්ඤේසන්(අ)ති?
Then Prince Vipassī said to that renunciate, ‘My good man, what have you done? For your head and your clothes are unlike those of other men.’
‘අහං ඛෝ, දේව, පබ්බජිතෝ නාමා(අ)ති.
‘Sire, I am what is called a renunciate.’
‘කිං පන ත්වං, සම්ම, පබ්බජිතෝ නාමා(අ)ති?
‘But why are you called a renunciate?’
‘අහං ඛෝ, දේව, පබ්බජිතෝ නාම, සාධු ධම්මචරියා සාධු සමචරියා සාධු කුසලකිරියා සාධු පුඤ්ඤකිරියා සාධු අවිහිංසා සාධු භූතානුකම්පා(අ)ති.
‘I am called a renunciate because I celebrate principled and fair conduct, skillful actions, good deeds, harmlessness, and compassion for living creatures.’
‘සාධු ඛෝ ත්වං, සම්ම, පබ්බජිතෝ නාම සාධු ධම්මචරියා සාධු සමචරියා සාධු කුසලකිරියා සාධු පුඤ්ඤකිරියා සාධු අවිහිංසා සාධු භූතානුකම්පා(අ)ති.
‘Then I celebrate the one called a renunciate, who celebrates principled and fair conduct, skillful actions, good deeds, harmlessness, and compassion for living creatures!’
9. බෝධිසත්තපබ්බජ්ජා
9. The Going Forth
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සී කුමාරෝ සාරථිං ආමන්තේසි: ‘තේන හි, සම්ම සාරථි, රථං ආදාය ඉතෝව අන්තේපුරං පච්චනිය්‍යාහි. අහං පන ඉධේව කේසමස්සුං ඕහාරේත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදේත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිස්සාමී(අ)ති.
Then the prince addressed the charioteer, ‘Well then, my dear charioteer, take the chariot and return to the royal compound. I shall shave off my hair and beard right here, dress in ocher robes, and go forth from the lay life to homelessness.’
‘ඒවං, දේවා(අ)ති ඛෝ, භික්ඛවේ, සාරථි විපස්සිස්ස කුමාරස්ස පටිස්සුත්වා රථං ආදාය තතෝව අන්තේපුරං පච්චනිය්‍යාසි.
‘Yes, Your Majesty,’ replied the charioteer and did so.
විපස්සී පන කුමාරෝ තත්ථේව කේසමස්සුං ඕහාරේත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදේත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජි.
Then Prince Vipassī shaved off his hair and beard, dressed in ocher robes, and went forth from the lay life to homelessness.
10. මහාජනකායඅනුපබ්බජ්ජා
10. A Great Crowd Goes Forth
අස්සෝසි ඛෝ, භික්ඛවේ, බන්ධුමතියා රාජධානියා මහාජනකායෝ චතුරාසීතිපාණසහස්සානි: ‘විපස්සී කිර කුමාරෝ කේසමස්සුං ඕහාරේත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදේත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතෝ(අ)ති. සුත්වාන තේසං ඒතදහෝසි: ‘න හි නූන සෝ ඕරකෝ ධම්මවිනයෝ, න සා ඕරකා පබ්බජ්ජා, යත්ථ විපස්සී කුමාරෝ කේසමස්සුං ඕහාරේත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදේත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතෝ. විපස්සීපි නාම කුමාරෝ කේසමස්සුං ඕහාරේත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදේත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිස්සති, කිමඞ්ගං පන මයන්(අ)ති.
A large crowd of 84,000 people in the capital of Bandhumatī heard that Vipassī had gone forth. It occurred to them, ‘This must be no ordinary teaching and training, no ordinary going forth in which Prince Vipassī has gone forth. If even the prince goes forth, why don’t we do the same?’
අථ ඛෝ, සෝ භික්ඛවේ, මහාජනකායෝ චතුරාසීතිපාණසහස්සානි කේසමස්සුං ඕහාරේත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදේත්වා විපස්සිං බෝධිසත්තං අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතං අනුපබ්බජිංසු. තාය සුදං, භික්ඛවේ, පරිසාය පරිවුතෝ විපස්සී බෝධිසත්තෝ ගාමනිගමජනපදරාජධානීසු චාරිකං චරති.
Then that great crowd of 84,000 people shaved off their hair and beard, dressed in ocher robes, and followed the one intent on awakening, Vipassī, by going forth from the lay life to homelessness. Escorted by that assembly, Vipassī wandered on tour among the villages, towns, and capital cities.
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස රහෝගතස්ස පටිසල්ලීනස්ස ඒවං චේතසෝ පරිවිතක්කෝ උදපාදි: ‘න ඛෝ මේතං පතිරූපං යෝහං ආකිණ්ණෝ විහරාමි, යන්නූනාහං ඒකෝ ගණම්හා වූපකට්ඨෝ විහරේය්‍යන්(අ)ති. අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සී බෝධිසත්තෝ අපරේන සමයේන ඒකෝ ගණම්හා වූපකට්ඨෝ විහාසි, අඤ්ඤේනේව තානි චතුරාසීතිපබ්බජිතසහස්සානි අගමංසු, අඤ්ඤේන මග්ගේන විපස්සී බෝධිසත්තෝ.
Then as he was in private retreat this thought came to his mind, ‘It’s not appropriate for me to live in a crowd. Why don’t I live alone, withdrawn from the group?’ After some time he withdrew from the group to live alone. The 84,000 went one way, but Vipassī went another.
11. බෝධිසත්තඅභිනිවේස
11. Vipassī’s Reflections
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස වාසූපගතස්ස රහෝගතස්ස පටිසල්ලීනස්ස ඒවං චේතසෝ පරිවිතක්කෝ උදපාදි: ‘කිච්ඡං වතායං ලෝකෝ ආපන්නෝ, ජායති ච ජීයති ච මීයති ච චවති ච උපපජ්ජති ච, අථ ච පනිමස්ස දුක්ඛස්ස නිස්සරණං නප්පජානාති ජරාමරණස්ස, කුදාස්සු නාම ඉමස්ස දුක්ඛස්ස නිස්සරණං පඤ්ඤායිස්සති ජරාමරණස්සා(අ)ති?
Then as Vipassī, the one intent on awakening, was in private retreat in his dwelling, this thought came to his mind, ‘Alas, this world has fallen into trouble. It’s born, grows old, dies, passes away, and is reborn, yet it doesn’t understand how to escape from this suffering, from old age and death. Oh, when will an escape be found from this suffering, from old age and death?’
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස ඒතදහෝසි: ‘කිම්හි නු ඛෝ සති ජරාමරණං හෝති, කිංපච්චයා ජරාමරණන්(අ)ති? අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස යෝනිසෝ මනසිකාරා අහු පඤ්ඤාය අභිසමයෝ: ‘ජාතියා ඛෝ සති ජරාමරණං හෝති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණන්(අ)ති.
Then Vipassī thought, ‘When what exists is there old age and death? What is a condition for old age and death?’ Then, through rational application of mind, Vipassī comprehended with wisdom, ‘When rebirth exists there’s old age and death. Rebirth is a condition for old age and death.’
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස ඒතදහෝසි: ‘කිම්හි නු ඛෝ සති ජාති හෝති, කිංපච්චයා ජාතී(අ)ති? අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස යෝනිසෝ මනසිකාරා අහු පඤ්ඤාය අභිසමයෝ: ‘භවේ ඛෝ සති ජාති හෝති, භවපච්චයා ජාතී(අ)ති.
Then Vipassī thought, ‘When what exists is there rebirth? What is a condition for rebirth?’ Then, through rational application of mind, Vipassī comprehended with wisdom, ‘When continued existence exists there’s rebirth. Continued existence is a condition for rebirth.’
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස ඒතදහෝසි: ‘කිම්හි නු ඛෝ සති භවෝ හෝති, කිංපච්චයා භවෝ(අ)ති? අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස යෝනිසෝ මනසිකාරා අහු පඤ්ඤාය අභිසමයෝ: ‘උපාදානේ ඛෝ සති භවෝ හෝති, උපාදානපච්චයා භවෝ(අ)ති.
Then Vipassī thought, ‘When what exists is there continued existence? What is a condition for continued existence?’ Then, through rational application of mind, Vipassī comprehended with wisdom, ‘When grasping exists there’s continued existence. Grasping is a condition for continued existence.’
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස ඒතදහෝසි: ‘කිම්හි නු ඛෝ සති උපාදානං හෝති, කිංපච්චයා උපාදානන්(අ)ති? අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස යෝනිසෝ මනසිකාරා අහු පඤ්ඤාය අභිසමයෝ: ‘තණ්හාය ඛෝ සති උපාදානං හෝති, තණ්හාපච්චයා උපාදානන්(අ)ති.
Then Vipassī thought, ‘When what exists is there grasping? What is a condition for grasping?’ Then, through rational application of mind, Vipassī comprehended with wisdom, ‘When craving exists there’s grasping. Craving is a condition for grasping.’
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස ඒතදහෝසි: ‘කිම්හි නු ඛෝ සති තණ්හා හෝති, කිංපච්චයා තණ්හා(අ)ති? අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස යෝනිසෝ මනසිකාරා අහු පඤ්ඤාය අභිසමයෝ: ‘වේදනාය ඛෝ සති තණ්හා හෝති, වේදනාපච්චයා තණ්හා(අ)ති.
Then Vipassī thought, ‘When what exists is there craving? What is a condition for craving?’ Then, through rational application of mind, Vipassī comprehended with wisdom, ‘When feeling exists there’s craving. Feeling is a condition for craving.’
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස ඒතදහෝසි: ‘කිම්හි නු ඛෝ සති වේදනා හෝති, කිංපච්චයා වේදනා(අ)ති? අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස යෝනිසෝ මනසිකාරා අහු පඤ්ඤාය අභිසමයෝ: ‘ඵස්සේ ඛෝ සති වේදනා හෝති, ඵස්සපච්චයා වේදනා(අ)ති.
Then Vipassī thought, ‘When what exists is there feeling? What is a condition for feeling?’ Then, through rational application of mind, Vipassī comprehended with wisdom, ‘When contact exists there’s feeling. Contact is a condition for feeling.’
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස ඒතදහෝසි: ‘කිම්හි නු ඛෝ සති ඵස්සෝ හෝති, කිංපච්චයා ඵස්සෝ(අ)ති? අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස යෝනිසෝ මනසිකාරා අහු පඤ්ඤාය අභිසමයෝ: ‘සළායතනේ ඛෝ සති ඵස්සෝ හෝති, සළායතනපච්චයා ඵස්සෝ(අ)ති.
Then Vipassī thought, ‘When what exists is there contact? What is a condition for contact?’ Then, through rational application of mind, Vipassī comprehended with wisdom, ‘When the six sense fields exist there’s contact. The six sense fields are a condition for contact.’
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස ඒතදහෝසි: ‘කිම්හි නු ඛෝ සති සළායතනං හෝති, කිංපච්චයා සළායතනන්(අ)ති? අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස යෝනිසෝ මනසිකාරා අහු පඤ්ඤාය අභිසමයෝ: ‘නාමරූපේ ඛෝ සති සළායතනං හෝති, නාමරූපපච්චයා සළායතනන්(අ)ති.
Then Vipassī thought, ‘When what exists are there the six sense fields? What is a condition for the six sense fields?’ Then, through rational application of mind, Vipassī comprehended with wisdom, ‘When name and form exist there are the six sense fields. Name and form are a condition for the six sense fields.’
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස ඒතදහෝසි: ‘කිම්හි නු ඛෝ සති නාමරූපං හෝති, කිංපච්චයා නාමරූපන්(අ)ති? අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස යෝනිසෝ මනසිකාරා අහු පඤ්ඤාය අභිසමයෝ: ‘විඤ්ඤාණේ ඛෝ සති නාමරූපං හෝති, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපන්(අ)ති.
Then Vipassī thought, ‘When what exists are there name and form? What is a condition for name and form?’ Then, through rational application of mind, Vipassī comprehended with wisdom, ‘When consciousness exists there are name and form. Consciousness is a condition for name and form.’
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස ඒතදහෝසි: ‘කිම්හි නු ඛෝ සති විඤ්ඤාණං හෝති, කිංපච්චයා විඤ්ඤාණන්(අ)ති? අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස යෝනිසෝ මනසිකාරා අහු පඤ්ඤාය අභිසමයෝ: ‘නාමරූපේ ඛෝ සති විඤ්ඤාණං හෝති, නාමරූපපච්චයා විඤ්ඤාණන්(අ)ති.
Then Vipassī thought, ‘When what exists is there consciousness? What is a condition for consciousness?’ Then, through rational application of mind, Vipassī comprehended with wisdom, ‘When name and form exist there’s consciousness. Name and form are a condition for consciousness.’
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස ඒතදහෝසි: ‘පච්චුදාවත්තති ඛෝ ඉදං විඤ්ඤාණං නාමරූපම්හා, නාපරං ගච්ඡති. ඒත්තාවතා ජායේථ වා ජිය්‍යේථ වා මිය්‍යේථ වා චවේථ වා උපපජ්ජේථ වා, යදිදං නාමරූපපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං, නාමරූපපච්චයා සළායතනං, සළායතනපච්චයා ඵස්සෝ, ඵස්සපච්චයා වේදනා, වේදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං, උපාදානපච්චයා භවෝ, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං සෝකපරිදේවදුක්ඛදෝමනස්සුපායාසා සම්භවන්ති. ඒවමේතස්ස කේවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයෝ හෝති(අ).
Then Vipassī thought, ‘This consciousness turns back from name and form, and doesn’t go beyond that.’ It is to this extent that one may be reborn, grow old, die, pass away, or reappear. That is: Name and form are conditions for consciousness. Consciousness is a condition for name and form. Name and form are conditions for the six sense fields. The six sense fields are conditions for contact. Contact is a condition for feeling. Feeling is a condition for craving. Craving is a condition for grasping. Grasping is a condition for continued existence. Continued existence is a condition for rebirth. Rebirth is a condition for old age and death, sorrow, lamentation, pain, sadness, and distress to come to be. That is how this entire mass of suffering originates.’
‘සමුදයෝ සමුදයෝ(අ)ති ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස පුබ්බේ අනනුස්සුතේසු ධම්මේසු චක්ඛුං උදපාදි, ඤාණං උදපාදි, පඤ්ඤා උදපාදි, විජ්ජා උදපාදි, ආලෝකෝ උදපාදි.
‘Origination, origination.’ Such was the vision, knowledge, wisdom, realization, and light that arose in Vipassī, the one intent on awakening, regarding teachings not learned before from another.
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස ඒතදහෝසි: ‘කිම්හි නු ඛෝ අසති ජරාමරණං න හෝති, කිස්ස නිරෝධා ජරාමරණනිරෝධෝ(අ)ති? අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස යෝනිසෝ මනසිකාරා අහු පඤ්ඤාය අභිසමයෝ: ‘ජාතියා ඛෝ අසති ජරාමරණං න හෝති, ජාතිනිරෝධා ජරාමරණනිරෝධෝ(අ)ති.
Then Vipassī thought, ‘When what doesn’t exist is there no old age and death? When what ceases do old age and death cease?’ Then, through rational application of mind, Vipassī comprehended with wisdom, ‘When rebirth doesn’t exist there’s no old age and death. When rebirth ceases, old age and death cease.’
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස ඒතදහෝසි: ‘කිම්හි නු ඛෝ අසති ජාති න හෝති, කිස්ස නිරෝධා ජාතිනිරෝධෝ(අ)ති? අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස යෝනිසෝ මනසිකාරා අහු පඤ්ඤාය අභිසමයෝ: ‘භවේ ඛෝ අසති ජාති න හෝති, භවනිරෝධා ජාතිනිරෝධෝ(අ)ති.
Then Vipassī thought, ‘When what doesn’t exist is there no rebirth? When what ceases does rebirth cease?’ Then, through rational application of mind, Vipassī comprehended with wisdom, ‘When continued existence doesn’t exist there’s no rebirth. When continued existence ceases, rebirth ceases.’
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස ඒතදහෝසි: ‘කිම්හි නු ඛෝ අසති භවෝ න හෝති, කිස්ස නිරෝධා භවනිරෝධෝ(අ)ති? අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස යෝනිසෝ මනසිකාරා අහු පඤ්ඤාය අභිසමයෝ: ‘උපාදානේ ඛෝ අසති භවෝ න හෝති, උපාදානනිරෝධා භවනිරෝධෝ(අ)ති.
Then Vipassī thought, ‘When what doesn’t exist is there no continued existence? When what ceases does continued existence cease?’ Then, through rational application of mind, Vipassī comprehended with wisdom, ‘When grasping doesn’t exist there’s no continued existence. When grasping ceases, continued existence ceases.’
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස ඒතදහෝසි: ‘කිම්හි නු ඛෝ අසති උපාදානං න හෝති, කිස්ස නිරෝධා උපාදානනිරෝධෝ(අ)ති? අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස යෝනිසෝ මනසිකාරා අහු පඤ්ඤාය අභිසමයෝ: ‘තණ්හාය ඛෝ අසති උපාදානං න හෝති, තණ්හානිරෝධා උපාදානනිරෝධෝ(අ)ති.
Then Vipassī thought, ‘When what doesn’t exist is there no grasping? When what ceases does grasping cease?’ Then, through rational application of mind, Vipassī comprehended with wisdom, ‘When craving doesn’t exist there’s no grasping. When craving ceases, grasping ceases.’
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස ඒතදහෝසි: ‘කිම්හි නු ඛෝ අසති තණ්හා න හෝති, කිස්ස නිරෝධා තණ්හානිරෝධෝ(අ)ති? අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස යෝනිසෝ මනසිකාරා අහු පඤ්ඤාය අභිසමයෝ: ‘වේදනාය ඛෝ අසති තණ්හා න හෝති, වේදනානිරෝධා තණ්හානිරෝධෝ(අ)ති.
Then Vipassī thought, ‘When what doesn’t exist is there no craving? When what ceases does craving cease?’ Then, through rational application of mind, Vipassī comprehended with wisdom, ‘When feeling doesn’t exist there’s no craving. When feeling ceases, craving ceases.’
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස ඒතදහෝසි: ‘කිම්හි නු ඛෝ අසති වේදනා න හෝති, කිස්ස නිරෝධා වේදනානිරෝධෝ(අ)ති? අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස යෝනිසෝ මනසිකාරා අහු පඤ්ඤාය අභිසමයෝ: ‘ඵස්සේ ඛෝ අසති වේදනා න හෝති, ඵස්සනිරෝධා වේදනානිරෝධෝ(අ)ති.
Then Vipassī thought, ‘When what doesn’t exist is there no feeling? When what ceases does feeling cease?’ Then, through rational application of mind, Vipassī comprehended with wisdom, ‘When contact doesn’t exist there’s no feeling. When contact ceases, feeling ceases.’
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස ඒතදහෝසි: ‘කිම්හි නු ඛෝ අසති ඵස්සෝ න හෝති, කිස්ස නිරෝධා ඵස්සනිරෝධෝ(අ)ති? අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස යෝනිසෝ මනසිකාරා අහු පඤ්ඤාය අභිසමයෝ: ‘සළායතනේ ඛෝ අසති ඵස්සෝ න හෝති, සළායතනනිරෝධා ඵස්සනිරෝධෝ(අ)ති.
Then Vipassī thought, ‘When what doesn’t exist is there no contact? When what ceases does contact cease?’ Then, through rational application of mind, Vipassī comprehended with wisdom, ‘When the six sense fields don’t exist there’s no contact. When the six sense fields cease, contact ceases.’
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස ඒතදහෝසි: ‘කිම්හි නු ඛෝ අසති සළායතනං න හෝති, කිස්ස නිරෝධා සළායතනනිරෝධෝ(අ)ති? අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස යෝනිසෝ මනසිකාරා අහු පඤ්ඤාය අභිසමයෝ: ‘නාමරූපේ ඛෝ අසති සළායතනං න හෝති, නාමරූපනිරෝධා සළායතනනිරෝධෝ(අ)ති.
Then Vipassī thought, ‘When what doesn’t exist are there no six sense fields? When what ceases do the six sense fields cease?’ Then, through rational application of mind, Vipassī comprehended with wisdom, ‘When name and form don’t exist there are no six sense fields. When name and form cease, the six sense fields cease.’
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස ඒතදහෝසි: ‘කිම්හි නු ඛෝ අසති නාමරූපං න හෝති, කිස්ස නිරෝධා නාමරූපනිරෝධෝ(අ)ති? අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස යෝනිසෝ මනසිකාරා අහු පඤ්ඤාය අභිසමයෝ: ‘විඤ්ඤාණේ ඛෝ අසති නාමරූපං න හෝති, විඤ්ඤාණනිරෝධා නාමරූපනිරෝධෝ(අ)ති.
Then Vipassī thought, ‘When what doesn’t exist are there no name and form? When what ceases do name and form cease?’ Then, through rational application of mind, Vipassī comprehended with wisdom, ‘When consciousness doesn’t exist there are no name and form. When consciousness ceases, name and form cease.’
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස ඒතදහෝසි: ‘කිම්හි නු ඛෝ අසති විඤ්ඤාණං න හෝති, කිස්ස නිරෝධා විඤ්ඤාණනිරෝධෝ(අ)ති? අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස යෝනිසෝ මනසිකාරා අහු පඤ්ඤාය අභිසමයෝ: ‘නාමරූපේ ඛෝ අසති විඤ්ඤාණං න හෝති, නාමරූපනිරෝධා විඤ්ඤාණනිරෝධෝ(අ)ති.
Then Vipassī thought, ‘When what doesn’t exist is there no consciousness? When what ceases does consciousness cease?’ Then, through rational application of mind, Vipassī comprehended with wisdom, ‘When name and form don’t exist there’s no consciousness. When name and form cease, consciousness ceases.’
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස ඒතදහෝසි: ‘අධිගතෝ ඛෝ ම්‍යායං මග්ගෝ සම්බෝධාය යදිදං—නාමරූපනිරෝධා විඤ්ඤාණනිරෝධෝ, විඤ්ඤාණනිරෝධා නාමරූපනිරෝධෝ, නාමරූපනිරෝධා සළායතනනිරෝධෝ, සළායතනනිරෝධා ඵස්සනිරෝධෝ, ඵස්සනිරෝධා වේදනානිරෝධෝ, වේදනානිරෝධා තණ්හානිරෝධෝ, තණ්හානිරෝධා උපාදානනිරෝධෝ, උපාදානනිරෝධා භවනිරෝධෝ, භවනිරෝධා ජාතිනිරෝධෝ, ජාතිනිරෝධා ජරාමරණං සෝකපරිදේවදුක්ඛදෝමනස්සුපායාසා නිරුජ්ඣන්ති. ඒවමේතස්ස කේවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස නිරෝධෝ හෝති(අ).
Then Vipassī thought, ‘I have discovered the path to awakening. That is: When name and form cease, consciousness ceases. When consciousness ceases, name and form cease. When name and form cease, the six sense fields cease. When the six sense fields cease, contact ceases. When contact ceases, feeling ceases. When feeling ceases, craving ceases. When craving ceases, grasping ceases. When grasping ceases, continued existence ceases. When continued existence ceases, rebirth ceases. When rebirth ceases, old age and death, sorrow, lamentation, pain, sadness, and distress cease. That is how this entire mass of suffering ceases.’
‘නිරෝධෝ නිරෝධෝ(අ)ති ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස බෝධිසත්තස්ස පුබ්බේ අනනුස්සුතේසු ධම්මේසු චක්ඛුං උදපාදි, ඤාණං උදපාදි, පඤ්ඤා උදපාදි, විජ්ජා උදපාදි, ආලෝකෝ උදපාදි.
‘Cessation, cessation.’ Such was the vision, knowledge, wisdom, realization, and light that arose in Vipassī, the one intent on awakening, regarding teachings not learned before from another.
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සී බෝධිසත්තෝ අපරේන සමයේන පඤ්චසු උපාදානක්ඛන්ධේසු උදයබ්බයානුපස්සී විහාසි: ‘ඉති රූපං, ඉති රූපස්ස සමුදයෝ, ඉති රූපස්ස අත්ථඞ්ගමෝ; ඉති වේදනා, ඉති වේදනාය සමුදයෝ, ඉති වේදනාය අත්ථඞ්ගමෝ; ඉති සඤ්ඤා, ඉති සඤ්ඤාය සමුදයෝ, ඉති සඤ්ඤාය අත්ථඞ්ගමෝ; ඉති සඞ්ඛාරා, ඉති සඞ්ඛාරානං සමුදයෝ, ඉති සඞ්ඛාරානං අත්ථඞ්ගමෝ; ඉති විඤ්ඤාණං, ඉති විඤ්ඤාණස්ස සමුදයෝ, ඉති විඤ්ඤාණස්ස අත්ථඞ්ගමෝ(අ)ති, තස්ස පඤ්චසු උපාදානක්ඛන්ධේසු උදයබ්බයානුපස්සිනෝ විහරතෝ න චිරස්සේව අනුපාදාය ආසවේහි චිත්තං විමුච්චීති.
After some time he meditated observing rise and fall in the five grasping aggregates. ‘Such is form, such is the origin of form, such is the ending of form. Such is feeling, such is the origin of feeling, such is the ending of feeling. Such is perception, such is the origin of perception, such is the ending of perception. Such are choices, such is the origin of choices, such is the ending of choices. Such is consciousness, such is the origin of consciousness, such is the ending of consciousness.’ Meditating like this his mind was soon freed from defilements by not grasping.
දුතියභාණවාරෝ.
The second recitation section.
12. බ්‍රහ්මයාචනකථා
12. The Appeal of Brahmā
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස ඒතදහෝසි: ‘යන්නූනාහං ධම්මං දේසේය්‍යන්(අ)ති.
Then the Blessed One Vipassī, the perfected one, the fully awakened Buddha, thought, ‘Why don’t I teach the Dhamma?’
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස ඒතදහෝසි: ‘අධිගතෝ ඛෝ ම්‍යායං ධම්මෝ ගම්භීරෝ දුද්දසෝ දුරනුබෝධෝ සන්තෝ පණීතෝ අතක්කාවචරෝ නිපුණෝ පණ්ඩිතවේදනීයෝ. ආලයරාමා ඛෝ පනායං පජා ආලයරතා ආලයසම්මුදිතා. ආලයරාමාය ඛෝ පන පජාය ආලයරතාය ආලයසම්මුදිතාය දුද්දසං ඉදං ඨානං යදිදං ඉදප්පච්චයතාපටිච්චසමුප්පාදෝ. ඉදම්පි ඛෝ ඨානං දුද්දසං යදිදං සබ්බසඞ්ඛාරසමථෝ සබ්බූපධිපටිනිස්සග්ගෝ තණ්හාක්ඛයෝ විරාගෝ නිරෝධෝ නිබ්බානං. අහඤ්චේව ඛෝ පන ධම්මං දේසේය්‍යං, පරේ ච මේ න ආජානේය්‍යුං; සෝ මමස්ස කිලමථෝ, සා මමස්ස විහේසා(අ)ති.
Then he thought, ‘This principle I have discovered is deep, hard to see, hard to understand, peaceful, sublime, beyond the scope of logic, subtle, comprehensible to the astute. But people like clinging, they love it and enjoy it. It’s hard for them to see this thing; that is, specific conditionality, dependent origination. It’s also hard for them to see this thing; that is, the stilling of all activities, the letting go of all attachments, the ending of craving, fading away, cessation, Nibbana. And if I were to teach the Dhamma, others might not understand me, which would be wearying and troublesome for me.’
අපිස්සු, භික්ඛවේ, විපස්සිං භගවන්තං අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං ඉමා අනච්ඡරියා ගාථායෝ පටිභංසු පුබ්බේ අස්සුතපුබ්බා:
And then these verses, which were neither supernaturally inspired, nor learned before in the past, occurred to him:
‘කිච්ඡේන මේ අධිගතං, හලං දානි පකාසිතුං; රාගදෝසපරේතේහි, නායං ධම්මෝ සුසම්බුධෝ.
‘I’ve struggled hard to realize this, enough with trying to explain it! Those mired in greed and hate can’t really understand this teaching.
පටිසෝතගාමිං නිපුණං, ගම්භීරං දුද්දසං අණුං; රාගරත්තා න දක්ඛන්ති, තමෝඛන්ධේන ආවුටා(අ)ති.
It goes against the stream, subtle, deep, obscure, and very fine. Those besotted by greed cannot see, for they’re shrouded in a mass of darkness.’
ඉතිහ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස පටිසඤ්චික්ඛතෝ අප්පෝස්සුක්කතාය චිත්තං නමි, නෝ ධම්මදේසනාය.
So, as the Buddha Vipassī reflected like this, his mind inclined to remaining passive, not to teaching the Dhamma.
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, අඤ්ඤතරස්ස මහාබ්‍රහ්මුනෝ විපස්සිස්ස භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස චේතසා චේතෝපරිවිතක්කමඤ්ඤාය ඒතදහෝසි: ‘නස්සති වත භෝ ලෝකෝ, විනස්සති වත භෝ ලෝකෝ, යත්‍ර හි නාම විපස්සිස්ස භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස අප්පෝස්සුක්කතාය චිත්තං නමති, නෝ ධම්මදේසනායා(අ)ති. අථ ඛෝ සෝ, භික්ඛවේ, මහාබ්‍රහ්මා සේය්‍යථාපි නාම බලවා පුරිසෝ සමිඤ්ජිතං වා බාහං පසාරේය්‍ය, පසාරිතං වා බාහං සමිඤ්ජේය්‍ය; ඒවමේව—බ්‍රහ්මලෝකේ අන්තරහිතෝ විපස්සිස්ස භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස පුරතෝ පාතුරහෝසි. අථ ඛෝ සෝ, භික්ඛවේ, මහාබ්‍රහ්මා ඒකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා දක්ඛිණං ජාණුමණ්ඩලං පථවියං නිහන්ත්වා යේන විපස්සී භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ තේනඤ්ජලිං පණාමේත්වා විපස්සිං භගවන්තං අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං ඒතදවෝච: ‘දේසේතු, භන්තේ, භගවා ධම්මං, දේසේතු සුගතෝ ධම්මං, සන්ති සත්තා අප්පරජක්ඛජාතිකා; අස්සවනතා ධම්මස්ස පරිහායන්ති, භවිස්සන්ති ධම්මස්ස අඤ්ඤාතාරෝ(අ)ති.
Then a certain Great Brahmā, knowing what the Buddha Vipassī was thinking, thought, ‘Alas! The world will be lost, the world will perish! For the mind of the Blessed One Vipassī, the perfected one, the fully awakened Buddha, inclines to remaining passive, not to teaching the Dhamma.’ Then, as easily as a strong person would extend or contract their arm, he vanished from the Brahmā realm and reappeared in front of the Buddha Vipassī. He arranged his robe over one shoulder, knelt on his right knee, raised his joined palms toward the Buddha Vipassī, and said, ‘Sir, let the Blessed One teach the Dhamma! Let the Holy One teach the Dhamma! There are beings with little dust in their eyes. They’re in decline because they haven’t heard the teaching. There will be those who understand the teaching!’
ඒවං වුත්තේ, භික්ඛවේ, විපස්සී භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ තං මහාබ්‍රහ්මානං ඒතදවෝච: ‘මය්හම්පි ඛෝ, බ්‍රහ්මේ, ඒතදහෝසි: “යන්නූනාහං ධම්මං දේසේය්‍යන්”ති. තස්ස මය්හං, බ්‍රහ්මේ, ඒතදහෝසි: “අධිගතෝ ඛෝ ම්‍යායං ධම්මෝ ගම්භීරෝ දුද්දසෝ දුරනුබෝධෝ සන්තෝ පණීතෝ අතක්කාවචරෝ නිපුණෝ පණ්ඩිතවේදනීයෝ. ආලයරාමා ඛෝ පනායං පජා ආලයරතා ආලයසම්මුදිතා. ආලයරාමාය ඛෝ පන පජාය ආලයරතාය ආලයසම්මුදිතාය දුද්දසං ඉදං ඨානං යදිදං ඉදප්පච්චයතාපටිච්චසමුප්පාදෝ. ඉදම්පි ඛෝ ඨානං දුද්දසං යදිදං සබ්බසඞ්ඛාරසමථෝ සබ්බූපධිපටිනිස්සග්ගෝ තණ්හාක්ඛයෝ විරාගෝ නිරෝධෝ නිබ්බානං. අහඤ්චේව ඛෝ පන ධම්මං දේසේය්‍යං, පරේ ච මේ න ආජානේය්‍යුං; සෝ මමස්ස කිලමථෝ, සා මමස්ස විහේසා”ති. අපිස්සු මං, බ්‍රහ්මේ, ඉමා අනච්ඡරියා ගාථායෝ පටිභංසු පුබ්බේ අස්සුතපුබ්බා:
When he said this, the Buddha Vipassī said to him, ‘I too thought this, Brahmā, “Why don’t I teach the Dhamma?” Then it occurred to me, “If I were to teach the Dhamma, others might not understand me, which would be wearying and troublesome for me.”
“කිච්ඡේන මේ අධිගතං, හලං දානි පකාසිතුං; රාගදෝසපරේතේහි, නායං ධම්මෝ සුසම්බුධෝ.
පටිසෝතගාමිං නිපුණං, ගම්භීරං දුද්දසං අණුං; රාගරත්තා න දක්ඛන්ති, තමෝඛන්ධේන ආවුටා”ති.
ඉතිහ මේ, බ්‍රහ්මේ, පටිසඤ්චික්ඛතෝ අප්පෝස්සුක්කතාය චිත්තං නමි, නෝ ධම්මදේසනායා(අ)ති.
So, as I reflected like this, my mind inclined to remaining passive, not to teaching the Dhamma.’
දුතියම්පි ඛෝ, භික්ඛවේ, සෝ මහාබ්‍රහ්මා …පේ… තතියම්පි ඛෝ, භික්ඛවේ, සෝ මහාබ්‍රහ්මා විපස්සිං භගවන්තං අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං ඒතදවෝච: ‘දේසේතු, භන්තේ, භගවා ධම්මං, දේසේතු සුගතෝ ධම්මං, සන්ති සත්තා අප්පරජක්ඛජාතිකා, අස්සවනතා ධම්මස්ස පරිහායන්ති, භවිස්සන්ති ධම්මස්ස අඤ්ඤාතාරෝ(අ)ති.
For a second time, and a third time that Great Brahmā begged the Buddha to teach.
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සී භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ බ්‍රහ්මුනෝ ච අජ්ඣේසනං විදිත්වා සත්තේසු ච කාරුඤ්ඤතං පටිච්ච බුද්ධචක්ඛුනා ලෝකං වෝලෝකේසි. අද්දසා ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සී භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ බුද්ධචක්ඛුනා ලෝකං වෝලෝකේන්තෝ සත්තේ අප්පරජක්ඛේ මහාරජක්ඛේ තික්ඛින්ද්‍රියේ මුදින්ද්‍රියේ ස්වාකාරේ ද්වාකාරේ සුවිඤ්ඤාපයේ දුවිඤ්ඤාපයේ අප්පේකච්චේ පරලෝකවජ්ජභයදස්සාවිනේ විහරන්තේ, අප්පේකච්චේ න පරලෝකවජ්ජභයදස්සාවිනේ විහරන්තේ. සේය්‍යථාපි නාම උප්පලිනියං වා පදුමිනියං වා පුණ්ඩරීකිනියං වා අප්පේකච්චානි උප්පලානි වා පදුමානි වා පුණ්ඩරීකානි වා උදකේ ජාතානි උදකේ සංවඩ්ඪානි උදකානුග්ගතානි අන්තෝ නිමුග්ගපෝසීනි. අප්පේකච්චානි උප්පලානි වා පදුමානි වා පුණ්ඩරීකානි වා උදකේ ජාතානි උදකේ සංවඩ්ඪානි සමෝදකං ඨිතානි. අප්පේකච්චානි උප්පලානි වා පදුමානි වා පුණ්ඩරීකානි වා උදකේ ජාතානි උදකේ සංවඩ්ඪානි උදකා අච්චුග්ගම්ම ඨිතානි අනුපලිත්තානි උදකේන.
Then, understanding Brahmā’s invitation, the Buddha Vipassī surveyed the world with the eye of a Buddha, out of his compassion for sentient beings. And he saw sentient beings with little dust in their eyes, and some with much dust in their eyes; with keen faculties and with weak faculties, with good qualities and with bad qualities, easy to teach and hard to teach. And some of them lived seeing the danger in the fault to do with the next world, while others did not. It’s like a pool with blue water lilies, or pink or white lotuses. Some of them sprout and grow in the water without rising above it, thriving underwater. Some of them sprout and grow in the water reaching the water’s surface. And some of them sprout and grow in the water but rise up above the water and stand with no water clinging to them.
ඒවමේව ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සී භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ බුද්ධචක්ඛුනා ලෝකං වෝලෝකේන්තෝ අද්දස සත්තේ අප්පරජක්ඛේ මහාරජක්ඛේ තික්ඛින්ද්‍රියේ මුදින්ද්‍රියේ ස්වාකාරේ ද්වාකාරේ සුවිඤ්ඤාපයේ දුවිඤ්ඤාපයේ අප්පේකච්චේ පරලෝකවජ්ජභයදස්සාවිනේ විහරන්තේ, අප්පේකච්චේ න පරලෝකවජ්ජභයදස්සාවිනේ විහරන්තේ.
In the same way, the Buddha Vipassī saw sentient beings with little dust in their eyes, and some with much dust in their eyes.
අථ ඛෝ සෝ, භික්ඛවේ, මහාබ්‍රහ්මා විපස්සිස්ස භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස චේතසා චේතෝපරිවිතක්කමඤ්ඤාය විපස්සිං භගවන්තං අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං ගාථාහි අජ්ඣභාසි:
Then that Great Brahmā, knowing what the Buddha Vipassī was thinking, addressed him in verse:
‘සේලේ යථා පබ්බතමුද්ධනිට්ඨිතෝ, යථාපි පස්සේ ජනතං සමන්තතෝ; තථූපමං ධම්මමයං සුමේධ, පාසාදමාරුය්හ සමන්තචක්ඛු; සෝකාවතිණ්ණං ජනතමපේතසෝකෝ, අවේක්ඛස්සු ජාතිජරාභිභූතං.
‘Standing high on a rocky mountain, you can see the people all around. In just the same way, All-seer, so intelligent, having ascended the Temple of Truth, rid of sorrow, look upon the people swamped with sorrow,
oppressed by rebirth and old age.
උට්ඨේහි වීර විජිතසඞ්ගාම, සත්ථවාහ අණණ විචර ලෝකේ; දේසස්සු භගවා ධම්මං, අඤ්ඤාතාරෝ භවිස්සන්තී(අ)ති.
Rise, hero! Victor in battle, leader of the caravan, wander the world free of debt. Let the Blessed One teach the Dhamma! There will be those who understand!’
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සී භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ තං මහාබ්‍රහ්මානං ගාථාය අජ්ඣභාසි:
Then the Buddha Vipassī addressed that Great Brahmā in verse:
‘අපාරුතා තේසං අමතස්ස ද්වාරා, යේ සෝතවන්තෝ පමුඤ්චන්තු සද්ධං; විහිංසසඤ්ඤී පගුණං න භාසිං, ධම්මං පණීතං මනුජේසු බ්‍රහ්මේ(අ)ති.
‘Flung open are the doors to the deathless! Let those with ears to hear commit to faith. Thinking it would be troublesome, Brahmā,
I did not teach the sophisticated, sublime Dhamma among humans.’
අථ ඛෝ සෝ, භික්ඛවේ, මහාබ්‍රහ්මා: ‘කතාවකාසෝ ඛෝම්හි විපස්සිනා භගවතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධේන ධම්මදේසනායා(අ)ති විපස්සිං භගවන්තං අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං අභිවාදේත්වා පදක්ඛිණං කත්වා තත්ථේව අන්තරධායි.
Then the Great Brahmā, knowing that his request for the Buddha Vipassī to teach the Dhamma had been granted, bowed and respectfully circled him, keeping him on his right, before vanishing right there.
13. අග්ගසාවකයුග
13. The Chief Disciples
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස ඒතදහෝසි: ‘කස්ස නු ඛෝ අහං පඨමං ධම්මං දේසේය්‍යං, කෝ ඉමං ධම්මං ඛිප්පමේව ආජානිස්සතී(අ)ති? අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස ඒතදහෝසි: ‘අයං ඛෝ ඛණ්ඩෝ ච රාජපුත්තෝ තිස්සෝ ච පුරෝහිතපුත්තෝ බන්ධුමතියා රාජධානියා පටිවසන්ති පණ්ඩිතා වියත්තා මේධාවිනෝ දීඝරත්තං අප්පරජක්ඛජාතිකා. යන්නූනාහං ඛණ්ඩස්ස ච රාජපුත්තස්ස, තිස්සස්ස ච පුරෝහිතපුත්තස්ස පඨමං ධම්මං දේසේය්‍යං, තේ ඉමං ධම්මං ඛිප්පමේව ආජානිස්සන්තී(අ)ති.
Then the Blessed One Vipassī, the perfected one, the fully awakened Buddha, thought, ‘Who should I teach first of all? Who will quickly understand this teaching?’ Then he thought, ‘That Khaṇḍa, the king’s son, and Tissa, the high priest’s son, are astute, competent, clever, and have long had little dust in their eyes. Why don’t I teach them first of all? They will quickly understand this teaching.’
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සී භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ සේය්‍යථාපි නාම බලවා පුරිසෝ සමිඤ්ජිතං වා බාහං පසාරේය්‍ය, පසාරිතං වා බාහං සමිඤ්ජේය්‍ය; ඒවමේව—බෝධිරුක්ඛමූලේ අන්තරහිතෝ බන්ධුමතියා රාජධානියා ඛේමේ මිගදායේ පාතුරහෝසි.
Then, as easily as a strong person would extend or contract their arm, he vanished from the tree of awakening and reappeared near the capital city of Bandhumatī, in the deer park named Sanctuary.
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සී භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ දායපාලං ආමන්තේසි: ‘ඒහි ත්වං, සම්ම දායපාල, බන්ධුමතිං රාජධානිං පවිසිත්වා ඛණ්ඩඤ්ච රාජපුත්තං තිස්සඤ්ච පුරෝහිතපුත්තං ඒවං වදේහි—විපස්සී, භන්තේ, භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ බන්ධුමතිං රාජධානිං අනුප්පත්තෝ ඛේමේ මිගදායේ විහරති, සෝ තුම්හාකං දස්සනකාමෝ(අ)ති.
Then the Buddha Vipassī addressed the park keeper, ‘My dear park keeper, please enter the city and say this to the king’s son Khaṇḍa and the high priest’s son Tissa: “Sirs, the Blessed One Vipassī, the perfected one, the fully awakened Buddha, has arrived at Bandhumatī and is staying in the deer park named Sanctuary. He wishes to see you.”’
‘ඒවං, භන්තේ(අ)ති ඛෝ, භික්ඛවේ, දායපාලෝ විපස්සිස්ස භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස පටිස්සුත්වා බන්ධුමතිං රාජධානිං පවිසිත්වා ඛණ්ඩඤ්ච රාජපුත්තං තිස්සඤ්ච පුරෝහිතපුත්තං ඒතදවෝච: ‘විපස්සී, භන්තේ, භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ බන්ධුමතිං රාජධානිං අනුප්පත්තෝ ඛේමේ මිගදායේ විහරති; සෝ තුම්හාකං දස්සනකාමෝ(අ)ති.
‘Yes, sir,’ replied the park keeper, and did as he was asked.
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, ඛණ්ඩෝ ච රාජපුත්තෝ තිස්සෝ ච පුරෝහිතපුත්තෝ භද්දානි භද්දානි යානානි යෝජාපේත්වා භද්දං භද්දං යානං අභිරුහිත්වා භද්දේහි භද්දේහි යානේහි බන්ධුමතියා රාජධානියා නිය්‍යිංසු. යේන ඛේමෝ මිගදායෝ තේන පායිංසු. යාවතිකා යානස්ස භූමි, යානේන ගන්ත්වා යානා පච්චෝරෝහිත්වා පත්තිකාව යේන විපස්සී භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ තේනුපසඞ්කමිංසු. උපසඞ්කමිත්වා විපස්සිං භගවන්තං අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං අභිවාදේත්වා ඒකමන්තං නිසීදිංසු.
Then the king’s son Khaṇḍa and the high priest’s son Tissa had the finest carriages harnessed. Then they mounted a fine carriage and, along with other fine carriages, set out from Bandhumatī for the Sanctuary. They went by carriage as far as the terrain allowed, then descended and approached the Buddha Vipassī on foot. They bowed and sat down to one side.
තේසං විපස්සී භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ අනුපුබ්බිං කථං කථේසි, සේය්‍යථිදං—දානකථං සීලකථං සග්ගකථං කාමානං ආදීනවං ඕකාරං සඞ්කිලේසං නේක්ඛම්මේ ආනිසංසං පකාසේසි. යදා තේ භගවා අඤ්ඤාසි කල්ලචිත්තේ මුදුචිත්තේ විනීවරණචිත්තේ උදග්ගචිත්තේ පසන්නචිත්තේ, අථ යා බුද්ධානං සාමුක්කංසිකා ධම්මදේසනා, තං පකාසේසි—දුක්ඛං සමුදයං නිරෝධං මග්ගං. සේය්‍යථාපි නාම සුද්ධං වත්ථං අපගතකාළකං සම්මදේව රජනං පටිග්ගණ්හේය්‍ය; ඒවමේව ඛණ්ඩස්ස ච රාජපුත්තස්ස තිස්සස්ස ච පුරෝහිතපුත්තස්ස තස්මිංයේව ආසනේ විරජං වීතමලං ධම්මචක්ඛුං උදපාදි: ‘යං කිඤ්චි සමුදයධම්මං සබ්බං තං නිරෝධධම්මන්(අ)ති.
The Buddha Vipassī taught them step by step, with a talk on giving, ethical conduct, and heaven. He explained the drawbacks of sensual pleasures, so sordid and corrupt, and the benefit of renunciation. And when he knew that their minds were ready, pliable, rid of hindrances, elated, and confident he explained the special teaching of the Buddhas: suffering, its origin, its cessation, and the path. Just as a clean cloth rid of stains would properly absorb dye, in that very seat the stainless, immaculate vision of the Dhamma arose in the king’s son Khaṇḍa and the high priest’s son Tissa: ‘Everything that has a beginning has an end.’
තේ දිට්ඨධම්මා පත්තධම්මා විදිතධම්මා පරියෝගාළ්හධම්මා තිණ්ණවිචිකිච්ඡා විගතකථඞ්කථා වේසාරජ්ජප්පත්තා අපරප්පච්චයා සත්ථුසාසනේ විපස්සිං භගවන්තං අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං ඒතදවෝචුං: ‘අභික්කන්තං, භන්තේ, අභික්කන්තං, භන්තේ. සේය්‍යථාපි, භන්තේ, නික්කුජ්ජිතං වා උක්කුජ්ජේය්‍ය, පටිච්ඡන්නං වා විවරේය්‍ය, මූළ්හස්ස වා මග්ගං ආචික්ඛේය්‍ය, අන්ධකාරේ වා තේලපජ්ජෝතං ධාරේය්‍ය: “චක්ඛුමන්තෝ රූපානි දක්ඛන්තී”ති; ඒවමේවං භගවතා අනේකපරියායේන ධම්මෝ පකාසිතෝ. ඒතේ මයං, භන්තේ, භගවන්තං සරණං ගච්ඡාම ධම්මඤ්ච. ලභේය්‍යාම මයං, භන්තේ, භගවතෝ සන්තිකේ පබ්බජ්ජං, ලභේය්‍යාම උපසම්පදන්(අ)ති.
They saw, attained, understood, and fathomed the Dhamma. They went beyond doubt, got rid of indecision, and became self-assured and independent of others regarding the Teacher’s instructions. They said to the Buddha Vipassī, ‘Excellent, sir! Excellent! As if he were righting the overturned, or revealing the hidden, or pointing out the path to the lost, or lighting a lamp in the dark so people with clear eyes can see what’s there, the Buddha has made the teaching clear in many ways. We go for refuge to the Blessed One and to the teaching. Sir, may we receive the going forth and ordination in the Buddha’s presence?’
අලත්ථුං ඛෝ, භික්ඛවේ, ඛණ්ඩෝ ච රාජපුත්තෝ, තිස්සෝ ච පුරෝහිතපුත්තෝ විපස්සිස්ස භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස සන්තිකේ පබ්බජ්ජං අලත්ථුං උපසම්පදං. තේ විපස්සී භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ ධම්මියා කථාය සන්දස්සේසි සමාදපේසි සමුත්තේජේසි සම්පහංසේසි; සඞ්ඛාරානං ආදීනවං ඕකාරං සඞ්කිලේසං නිබ්බානේ ආනිසංසං පකාසේසි. තේසං විපස්සිනා භගවතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධේන ධම්මියා කථාය සන්දස්සියමානානං සමාදපියමානානං සමුත්තේජියමානානං සම්පහංසියමානානං නචිරස්සේව අනුපාදාය ආසවේහි චිත්තානි විමුච්චිංසු.
And they received the going forth, the ordination in the Buddha Vipassī’s presence. Then the Buddha Vipassī educated, encouraged, fired up, and inspired them with a Dhamma talk. He explained the drawbacks of conditioned phenomena, so sordid and corrupt, and the benefit of Nibbana. Being taught like this their minds were soon freed from defilements by not grasping.
14. මහාජනකායපබ්බජ්ජා
14. The Going Forth of the Large Crowd
අස්සෝසි ඛෝ, භික්ඛවේ, බන්ධුමතියා රාජධානියා මහාජනකායෝ චතුරාසීතිපාණසහස්සානි: ‘විපස්සී කිර භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ බන්ධුමතිං රාජධානිං අනුප්පත්තෝ ඛේමේ මිගදායේ විහරති. ඛණ්ඩෝ ච කිර රාජපුත්තෝ තිස්සෝ ච පුරෝහිතපුත්තෝ විපස්සිස්ස භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස සන්තිකේ කේසමස්සුං ඕහාරේත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදේත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතා(අ)ති. සුත්වාන නේසං ඒතදහෝසි: ‘න හි නූන සෝ ඕරකෝ ධම්මවිනයෝ, න සා ඕරකා පබ්බජ්ජා, යත්ථ ඛණ්ඩෝ ච රාජපුත්තෝ තිස්සෝ ච පුරෝහිතපුත්තෝ කේසමස්සුං ඕහාරේත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදේත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතා. ඛණ්ඩෝ ච රාජපුත්තෝ තිස්සෝ ච පුරෝහිතපුත්තෝ කේසමස්සුං ඕහාරේත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදේත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිස්සන්ති, කිමඞ්ගං පන මයන්(අ)ති. අථ ඛෝ සෝ, භික්ඛවේ, මහාජනකායෝ චතුරාසීතිපාණසහස්සානි බන්ධුමතියා රාජධානියා නික්ඛමිත්වා යේන ඛේමෝ මිගදායෝ යේන විපස්සී භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ තේනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා විපස්සිං භගවන්තං අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං අභිවාදේත්වා ඒකමන්තං නිසීදිංසු.
A large crowd of 84,000 people in the capital of Bandhumatī heard that the Blessed One Vipassī, the perfected one, the fully awakened Buddha, had arrived at Bandhumatī and was staying in the deer park named Sanctuary. And they heard that the king’s son Khaṇḍa and the high priest’s son Tissa had shaved off their hair and beard, dressed in ocher robes, and gone forth from the lay life to homelessness in the Buddha’s presence. It occurred to them, ‘This must be no ordinary teaching and training, no ordinary going forth in which the king’s son Khaṇḍa and the high priest’s son Tissa have gone forth. If even they go forth, why don’t we do the same?’ Then those 84,000 people left Bandhumatī for the deer park named Sanctuary, where they approached the Buddha Vipassī, bowed and sat down to one side.
තේසං විපස්සී භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ අනුපුබ්බිං කථං කථේසි. සේය්‍යථිදං—දානකථං සීලකථං සග්ගකථං කාමානං ආදීනවං ඕකාරං සඞ්කිලේසං නේක්ඛම්මේ ආනිසංසං පකාසේසි. යදා තේ භගවා අඤ්ඤාසි කල්ලචිත්තේ මුදුචිත්තේ විනීවරණචිත්තේ උදග්ගචිත්තේ පසන්නචිත්තේ, අථ යා බුද්ධානං සාමුක්කංසිකා ධම්මදේසනා, තං පකාසේසි—දුක්ඛං සමුදයං නිරෝධං මග්ගං. සේය්‍යථාපි නාම සුද්ධං වත්ථං අපගතකාළකං සම්මදේව රජනං පටිග්ගණ්හේය්‍ය; ඒවමේව තේසං චතුරාසීතිපාණසහස්සානං තස්මිංයේව ආසනේ විරජං වීතමලං ධම්මචක්ඛුං උදපාදි: ‘යං කිඤ්චි සමුදයධම්මං සබ්බං තං නිරෝධධම්මන්(අ)ති.
The Buddha Vipassī taught them step by step, with a talk on giving, ethical conduct, and heaven. He explained the drawbacks of sensual pleasures, so sordid and corrupt, and the benefit of renunciation. And when he knew that their minds were ready, pliable, rid of hindrances, elated, and confident he explained the special teaching of the Buddhas: suffering, its origin, its cessation, and the path. Just as a clean cloth rid of stains would properly absorb dye, in that very seat the stainless, immaculate vision of the Dhamma arose in those 84,000 people: ‘Everything that has a beginning has an end.’
තේ දිට්ඨධම්මා පත්තධම්මා විදිතධම්මා පරියෝගාළ්හධම්මා තිණ්ණවිචිකිච්ඡා විගතකථඞ්කථා වේසාරජ්ජප්පත්තා අපරප්පච්චයා සත්ථුසාසනේ විපස්සිං භගවන්තං අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං ඒතදවෝචුං: ‘අභික්කන්තං, භන්තේ, අභික්කන්තං, භන්තේ. සේය්‍යථාපි, භන්තේ, නික්කුජ්ජිතං වා උක්කුජ්ජේය්‍ය, පටිච්ඡන්නං වා විවරේය්‍ය, මූළ්හස්ස වා මග්ගං ආචික්ඛේය්‍ය, අන්ධකාරේ වා තේලපජ්ජෝතං ධාරේය්‍ය: “චක්ඛුමන්තෝ රූපානි දක්ඛන්තී”ති; ඒවමේවං භගවතා අනේකපරියායේන ධම්මෝ පකාසිතෝ. ඒතේ මයං, භන්තේ, භගවන්තං සරණං ගච්ඡාම ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච. ලභේය්‍යාම මයං, භන්තේ, භගවතෝ සන්තිකේ පබ්බජ්ජං ලභේය්‍යාම උපසම්පදන්(අ)ති.
They saw, attained, understood, and fathomed the Dhamma. They went beyond doubt, got rid of indecision, and became self-assured and independent of others regarding the Teacher’s instructions. They said to the Buddha Vipassī, ‘Excellent, sir! Excellent!’ And just like Khaṇḍa and Tissa they asked for and received ordination. Then the Buddha taught them further.
අලත්ථුං ඛෝ, භික්ඛවේ, තානි චතුරාසීතිපාණසහස්සානි විපස්සිස්ස භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස සන්තිකේ පබ්බජ්ජං, අලත්ථුං උපසම්පදං. තේ විපස්සී භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ ධම්මියා කථාය සන්දස්සේසි සමාදපේසි සමුත්තේජේසි සම්පහංසේසි; සඞ්ඛාරානං ආදීනවං ඕකාරං සඞ්කිලේසං නිබ්බානේ ආනිසංසං පකාසේසි. තේසං විපස්සිනා භගවතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධේන ධම්මියා කථාය සන්දස්සියමානානං සමාදපියමානානං සමුත්තේජියමානානං සම්පහංසියමානානං නචිරස්සේව අනුපාදාය ආසවේහි චිත්තානි විමුච්චිංසු.
Being taught like this their minds were soon freed from defilements by not grasping.
15. පුරිමපබ්බජිතානං ධම්මාභිසමය
15. The 84,000 Who Had Gone Forth Previously
අස්සෝසුං ඛෝ, භික්ඛවේ, තානි පුරිමානි චතුරාසීතිපබ්බජිතසහස්සානි: ‘විපස්සී කිර භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ බන්ධුමතිං රාජධානිං අනුප්පත්තෝ ඛේමේ මිගදායේ විහරති, ධම්මඤ්ච කිර දේසේතී(අ)ති. අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, තානි චතුරාසීතිපබ්බජිතසහස්සානි යේන බන්ධුමතී රාජධානී යේන ඛේමෝ මිගදායෝ යේන විපස්සී භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ තේනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා විපස්සිං භගවන්තං අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං අභිවාදේත්වා ඒකමන්තං නිසීදිංසු.
The 84,000 people who had gone forth previously also heard: ‘It seems the Blessed One Vipassī, the perfected one, the fully awakened Buddha, has arrived at Bandhumatī and is staying in the deer park named Sanctuary. And he is teaching the Dhamma!’ Then they too went to see the Buddha Vipassī, realized the Dhamma, went forth, and became freed from defilements.
තේසං විපස්සී භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ අනුපුබ්බිං කථං කථේසි. සේය්‍යථිදං—දානකථං සීලකථං සග්ගකථං කාමානං ආදීනවං ඕකාරං සඞ්කිලේසං නේක්ඛම්මේ ආනිසංසං පකාසේසි. යදා තේ භගවා අඤ්ඤාසි කල්ලචිත්තේ මුදුචිත්තේ විනීවරණචිත්තේ උදග්ගචිත්තේ පසන්නචිත්තේ, අථ යා බුද්ධානං සාමුක්කංසිකා ධම්මදේසනා, තං පකාසේසි—දුක්ඛං සමුදයං නිරෝධං මග්ගං. සේය්‍යථාපි නාම සුද්ධං වත්ථං අපගතකාළකං සම්මදේව රජනං පටිග්ගණ්හේය්‍ය; ඒවමේව තේසං චතුරාසීතිපබ්බජිතසහස්සානං තස්මිංයේව ආසනේ විරජං වීතමලං ධම්මචක්ඛුං උදපාදි: ‘යං කිඤ්චි සමුදයධම්මං සබ්බං තං නිරෝධධම්මන්(අ)ති.
තේ දිට්ඨධම්මා පත්තධම්මා විදිතධම්මා පරියෝගාළ්හධම්මා තිණ්ණවිචිකිච්ඡා විගතකථඞ්කථා වේසාරජ්ජප්පත්තා අපරප්පච්චයා සත්ථුසාසනේ විපස්සිං භගවන්තං අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං ඒතදවෝචුං: ‘අභික්කන්තං, භන්තේ, අභික්කන්තං, භන්තේ. සේය්‍යථාපි, භන්තේ, නික්කුජ්ජිතං වා උක්කුජ්ජේය්‍ය, පටිච්ඡන්නං වා විවරේය්‍ය, මූළ්හස්ස වා මග්ගං ආචික්ඛේය්‍ය, අන්ධකාරේ වා තේලපජ්ජෝතං ධාරේය්‍ය: “චක්ඛුමන්තෝ රූපානි දක්ඛන්තී”ති; ඒවමේවං භගවතා අනේකපරියායේන ධම්මෝ පකාසිතෝ. ඒතේ මයං, භන්තේ, භගවන්තං සරණං ගච්ඡාම ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච. ලභේය්‍යාම මයං, භන්තේ, භගවතෝ සන්තිකේ පබ්බජ්ජං ලභේය්‍යාම උපසම්පදන්(අ)ති.
අලත්ථුං ඛෝ, භික්ඛවේ, තානි චතුරාසීතිපබ්බජිතසහස්සානි විපස්සිස්ස භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස සන්තිකේ පබ්බජ්ජං අලත්ථුං උපසම්පදං. තේ විපස්සී භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ ධම්මියා කථාය සන්දස්සේසි සමාදපේසි සමුත්තේජේසි සම්පහංසේසි; සඞ්ඛාරානං ආදීනවං ඕකාරං සඞ්කිලේසං නිබ්බානේ ආනිසංසං පකාසේසි. තේසං විපස්සිනා භගවතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධේන ධම්මියා කථාය සන්දස්සියමානානං සමාදපියමානානං සමුත්තේජියමානානං සම්පහංසියමානානං නචිරස්සේව අනුපාදාය ආසවේහි චිත්තානි විමුච්චිංසු.
16. චාරිකාඅනුජානන
16. The Allowance to Wander
තේන ඛෝ පන, භික්ඛවේ, සමයේන බන්ධුමතියා රාජධානියා මහාභික්ඛුසඞ්ඝෝ පටිවසති අට්ඨසට්ඨිභික්ඛුසතසහස්සං. අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සිස්ස භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස රහෝගතස්ස පටිසල්ලීනස්ස ඒවං චේතසෝ පරිවිතක්කෝ උදපාදි: ‘මහා ඛෝ ඒතරහි භික්ඛුසඞ්ඝෝ බන්ධුමතියා රාජධානියා පටිවසති අට්ඨසට්ඨිභික්ඛුසතසහස්සං, යන්නූනාහං භික්ඛූ අනුජානේය්‍යං:
Now at that time a large Saṅgha of 6,800,000 bhikkhus were residing at Bandhumatī. As the Buddha Vipassī was in private retreat this thought came to his mind, ‘The Saṅgha residing at Bandhumatī now is large. What if I was to urge them:
“චරථ, භික්ඛවේ, චාරිකං බහුජනහිතාය බහුජනසුඛාය ලෝකානුකම්පාය අත්ථාය හිතාය සුඛාය දේවමනුස්සානං; මා ඒකේන ද්වේ අගමිත්ථ; දේසේථ, භික්ඛවේ, ධම්මං ආදිකල්‍යාණං මජ්ඣේකල්‍යාණං පරියෝසානකල්‍යාණං සාත්ථං සබ්‍යඤ්ජනං කේවලපරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්‍රහ්මචරියං පකාසේථ. සන්ති සත්තා අප්පරජක්ඛජාතිකා, අස්සවනතා ධම්මස්ස පරිහායන්ති, භවිස්සන්ති ධම්මස්ස අඤ්ඤාතාරෝ. අපි ච ඡන්නං ඡන්නං වස්සානං අච්චයේන බන්ධුමතී රාජධානී උපසඞ්කමිතබ්බා පාතිමෝක්ඛුද්දේසායා”(අ)ති.
“Wander forth, bhikkhus, for the welfare and happiness of the people, out of compassion for the world, for the benefit, welfare, and happiness of gods and humans. Let not two go by one road. Teach the Dhamma that’s good in the beginning, good in the middle, and good in the end, meaningful and well-phrased. And reveal a spiritual practice that’s entirely full and pure. There are beings with little dust in their eyes. They’re in decline because they haven’t heard the teaching. There will be those who understand the teaching! But when six years have passed, you must all come to Bandhumatī to recite the monastic code.”’
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, අඤ්ඤතරෝ මහාබ්‍රහ්මා විපස්සිස්ස භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස චේතසා චේතෝපරිවිතක්කමඤ්ඤාය සේය්‍යථාපි නාම බලවා පුරිසෝ සමිඤ්ජිතං වා බාහං පසාරේය්‍ය, පසාරිතං වා බාහං සමිඤ්ජේය්‍ය; ඒවමේව—බ්‍රහ්මලෝකේ අන්තරහිතෝ විපස්සිස්ස භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස පුරතෝ පාතුරහෝසි. අථ ඛෝ සෝ, භික්ඛවේ, මහාබ්‍රහ්මා ඒකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා යේන විපස්සී භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ තේනඤ්ජලිං පණාමේත්වා විපස්සිං භගවන්තං අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං ඒතදවෝච: ‘ඒවමේතං, භගවා, ඒවමේතං, සුගත. මහා ඛෝ, භන්තේ, ඒතරහි භික්ඛුසඞ්ඝෝ බන්ධුමතියා රාජධානියා පටිවසති අට්ඨසට්ඨිභික්ඛුසතසහස්සං, අනුජානාතු, භන්තේ, භගවා භික්ඛූ: “චරථ, භික්ඛවේ, චාරිකං බහුජනහිතාය බහුජනසුඛාය ලෝකානුකම්පාය අත්ථාය හිතාය සුඛාය දේවමනුස්සානං; මා ඒකේන ද්වේ අගමිත්ථ; දේසේථ, භික්ඛවේ, ධම්මං ආදිකල්‍යාණං මජ්ඣේකල්‍යාණං පරියෝසානකල්‍යාණං සාත්ථං සබ්‍යඤ්ජනං කේවලපරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්‍රහ්මචරියං පකාසේථ. සන්ති සත්තා අප්පරජක්ඛජාතිකා, අස්සවනතා ධම්මස්ස පරිහායන්ති, භවිස්සන්ති ධම්මස්ස අඤ්ඤාතාරෝ”ති. අපි ච, භන්තේ, මයං තථා කරිස්සාම යථා භික්ඛූ ඡන්නං ඡන්නං වස්සානං අච්චයේන බන්ධුමතිං රාජධානිං උපසඞ්කමිස්සන්ති පාතිමෝක්ඛුද්දේසායා(අ)ති.
Then a certain Great Brahmā, knowing what the Buddha Vipassī was thinking, as easily as a strong person would extend or contract their arm, vanished from the Brahmā realm and reappeared in front of the Buddha Vipassī. He arranged his robe over one shoulder, raised his joined palms toward the Buddha Vipassī, and said, ‘That’s so true, Blessed One! That’s so true, Holy One! The Saṅgha residing at Bandhumatī now is large. Please urge them to wander, as you thought. And sir, I’ll make sure that when six years have passed the bhikkhus will return to Bandhumatī to recite the monastic code.’
ඉදමවෝච, භික්ඛවේ, සෝ මහාබ්‍රහ්මා. ඉදං වත්වා විපස්සිං භගවන්තං අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං අභිවාදේත්වා පදක්ඛිණං කත්වා තත්ථේව අන්තරධායි.
That’s what that Great Brahmā said. Then he bowed and respectfully circled the Buddha Vipassī, keeping him on his right side, before vanishing right there.
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, විපස්සී භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතෝ භික්ඛූ ආමන්තේසි: ‘ඉධ මය්හං, භික්ඛවේ, රහෝගතස්ස පටිසල්ලීනස්ස ඒවං චේතසෝ පරිවිතක්කෝ උදපාදි: “මහා ඛෝ ඒතරහි භික්ඛුසඞ්ඝෝ බන්ධුමතියා රාජධානියා පටිවසති අට්ඨසට්ඨිභික්ඛුසතසහස්සං. යන්නූනාහං භික්ඛූ අනුජානේය්‍යං—චරථ, භික්ඛවේ, චාරිකං බහුජනහිතාය බහුජනසුඛාය ලෝකානුකම්පාය අත්ථාය හිතාය සුඛාය දේවමනුස්සානං; මා ඒකේන ද්වේ අගමිත්ථ; දේසේථ, භික්ඛවේ, ධම්මං ආදිකල්‍යාණං මජ්ඣේකල්‍යාණං පරියෝසානකල්‍යාණං සාත්ථං සබ්‍යඤ්ජනං කේවලපරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්‍රහ්මචරියං පකාසේථ. සන්ති සත්තා අප්පරජක්ඛජාතිකා, අස්සවනතා ධම්මස්ස පරිහායන්ති, භවිස්සන්ති ධම්මස්ස අඤ්ඤාතාරෝ. අපි ච ඡන්නං ඡන්නං වස්සානං අච්චයේන බන්ධුමතී රාජධානී උපසඞ්කමිතබ්බා පාතිමෝක්ඛුද්දේසායා”(අ)ති.
Then in the late afternoon, the Buddha Vipassī came out of retreat and addressed the bhikkhus, telling them all that had happened. Then he said,
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, අඤ්ඤතරෝ මහාබ්‍රහ්මා මම චේතසා චේතෝපරිවිතක්කමඤ්ඤාය සේය්‍යථාපි නාම බලවා පුරිසෝ සමිඤ්ජිතං වා බාහං පසාරේය්‍ය, පසාරිතං වා බාහං සමිඤ්ජේය්‍ය; ඒවමේව—බ්‍රහ්මලෝකේ අන්තරහිතෝ මම පුරතෝ පාතුරහෝසි. අථ ඛෝ සෝ, භික්ඛවේ, මහාබ්‍රහ්මා ඒකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා යේනාහං තේනඤ්ජලිං පණාමේත්වා මං ඒතදවෝච: ‘ඒවමේතං, භගවා, ඒවමේතං, සුගත. මහා ඛෝ, භන්තේ, ඒතරහි භික්ඛුසඞ්ඝෝ බන්ධුමතියා රාජධානියා පටිවසති අට්ඨසට්ඨිභික්ඛුසතසහස්සං. අනුජානාතු, භන්තේ, භගවා භික්ඛූ—චරථ, භික්ඛවේ, චාරිකං බහුජනහිතාය බහුජනසුඛාය ලෝකානුකම්පාය අත්ථාය හිතාය සුඛාය දේවමනුස්සානං; මා ඒකේන ද්වේ අගමිත්ථ; දේසේථ, භික්ඛවේ, ධම්මං …පේ… සන්ති සත්තා අප්පරජක්ඛජාතිකා, අස්සවනතා ධම්මස්ස පරිහායන්ති, භවිස්සන්ති ධම්මස්ස අඤ්ඤාතාරෝති. අපි ච, භන්තේ, මයං තථා කරිස්සාම, යථා භික්ඛූ ඡන්නං ඡන්නං වස්සානං අච්චයේන බන්ධුමතිං රාජධානිං උපසඞ්කමිස්සන්ති පාතිමෝක්ඛුද්දේසායා(අ)ති.
ඉදමවෝච, භික්ඛවේ, සෝ මහාබ්‍රහ්මා. ඉදං වත්වා මං අභිවාදේත්වා පදක්ඛිණං කත්වා තත්ථේව අන්තරධායි.
‘අනුජානාමි, භික්ඛවේ, චරථ චාරිකං බහුජනහිතාය බහුජනසුඛාය ලෝකානුකම්පාය අත්ථාය හිතාය සුඛාය දේවමනුස්සානං; මා ඒකේන ද්වේ අගමිත්ථ; දේසේථ, භික්ඛවේ, ධම්මං ආදිකල්‍යාණං මජ්ඣේකල්‍යාණං පරියෝසානකල්‍යාණං සාත්ථං සබ්‍යඤ්ජනං කේවලපරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්‍රහ්මචරියං පකාසේථ. සන්ති සත්තා අප්පරජක්ඛජාතිකා, අස්සවනතා ධම්මස්ස පරිහායන්ති, භවිස්සන්ති ධම්මස්ස අඤ්ඤාතාරෝ. අපි ච, භික්ඛවේ, ඡන්නං ඡන්නං වස්සානං අච්චයේන බන්ධුමතී රාජධානී උපසඞ්කමිතබ්බා පාතිමෝක්ඛුද්දේසායා(අ)ති.
‘Wander forth, bhikkhus, for the welfare and happiness of the people, out of compassion for the world, for the benefit, welfare, and happiness of gods and humans. Let not two go by one road. Teach the Dhamma that’s good in the beginning, good in the middle, and good in the end, meaningful and well-phrased. And reveal a spiritual practice that’s entirely full and pure. There are beings with little dust in their eyes. They’re in decline because they haven’t heard the teaching. There will be those who understand the teaching! But when six years have passed, you must all come to Bandhumatī to recite the monastic code.’
අථ ඛෝ, භික්ඛවේ, භික්ඛූ යේභුය්‍යේන ඒකාහේනේව ජනපදචාරිකං පක්කමිංසු.
Then most of the bhikkhus departed to wander the country that very day.
තේන ඛෝ පන සමයේන ජම්බුදීපේ චතුරාසීති ආවාසසහස්සානි හෝන්ති. ඒකම්හි හි වස්සේ නික්ඛන්තේ දේවතා සද්දමනුස්සාවේසුං: ‘නික්ඛන්තං ඛෝ, මාරිසා, ඒකං වස්සං; පඤ්ච දානි වස්සානි සේසානි; පඤ්චන්නං වස්සානං අච්චයේන බන්ධුමතී රාජධානී උපසඞ්කමිතබ්බා පාතිමෝක්ඛුද්දේසායා(අ)ති.
Now at that time there were 84,000 monasteries in India. And when the first year came to an end the deities raised the cry: ‘Good sirs, the first year has ended. Now five years remain. When five years have passed, you must all go to Bandhumatī to recite the monastic code.’
ද්වීසු වස්සේසු නික්ඛන්තේසු … තීසු වස්සේසු නික්ඛන්තේසු … චතූසු වස්සේසු නික්ඛන්තේසු … පඤ්චසු වස්සේසු නික්ඛන්තේසු දේවතා සද්දමනුස්සාවේසුං: ‘නික්ඛන්තානි ඛෝ, මාරිසා, පඤ්චවස්සානි; ඒකං දානි වස්සං සේසං; ඒකස්ස වස්සස්ස අච්චයේන බන්ධුමතී රාජධානී උපසඞ්කමිතබ්බා පාතිමෝක්ඛුද්දේසායා(අ)ති.
And when the second year … the third year … the fourth year … the fifth year came to an end, the deities raised the cry: ‘Good sirs, the fifth year has ended. Now one year remains. When one year has passed, you must all go to Bandhumatī to recite the monastic code.’
ඡසු වස්සේසු නික්ඛන්තේසු දේවතා සද්දමනුස්සාවේසුං: ‘නික්ඛන්තානි ඛෝ, මාරිසා, ඡබ්බස්සානි, සමයෝ දානි බන්ධුමතිං රාජධානිං උපසඞ්කමිතුං පාතිමෝක්ඛුද්දේසායා(අ)ති. අථ ඛෝ තේ, භික්ඛවේ, භික්ඛූ අප්පේකච්චේ සකේන ඉද්ධානුභාවේන අප්පේකච්චේ දේවතානං ඉද්ධානුභාවේන ඒකාහේනේව බන්ධුමතිං රාජධානිං උපසඞ්කමිංසු පාතිමෝක්ඛුද්දේසායාති.
And when the sixth year came to an end the deities raised the cry: ‘Good sirs, the sixth year has ended. Now is the time that you must go to Bandhumatī to recite the monastic code.’ Then that very day the bhikkhus went to Bandhumatī to recite the monastic code. Some went by their own psychic power, and some by the psychic power of the deities.
තත්‍ර සුදං, භික්ඛවේ, විපස්සී භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ භික්ඛුසඞ්ඝේ ඒවං පාතිමෝක්ඛං උද්දිසති:
And there the Blessed One Vipassī, the perfected one, the fully awakened Buddha, recited the monastic code thus:
‘ඛන්තී පරමං තපෝ තිතික්ඛා, නිබ්බානං පරමං වදන්ති බුද්ධා; න හි පබ්බජිතෝ පරූපඝාතී, න සමණෝ හෝති පරං විහේඨයන්තෝ.
‘Patient acceptance is the ultimate fervor. Extinguishment is the ultimate, say the Buddhas. No true renunciate injures another, nor does an ascetic hurt another.
සබ්බපාපස්ස අකරණං, කුසලස්ස උපසම්පදා; සචිත්තපරියෝදපනං, ඒතං බුද්ධානසාසනං.
Not to do any evil; to embrace the good; to purify one’s mind: this is the instruction of the Buddhas.
අනූපවාදෝ අනූපඝාතෝ, පාතිමෝක්ඛේ ච සංවරෝ; මත්තඤ්ඤුතා ච භත්තස්මිං, පන්තඤ්ච සයනාසනං; අධිචිත්තේ ච ආයෝගෝ, ඒතං බුද්ධානසාසනන්(අ)ති.
Not speaking ill nor doing harm; restraint in the monastic code; moderation in eating; staying in remote lodgings; commitment to the higher mind—this is the instruction of the Buddhas.’
17. දේවතාරෝචන
17. Being Informed by Deities
ඒකමිදාහං, භික්ඛවේ, සමයං උක්කට්ඨායං විහරාමි සුභගවනේ සාලරාජමූලේ. තස්ස මය්හං, භික්ඛවේ, රහෝගතස්ස පටිසල්ලීනස්ස ඒවං චේතසෝ පරිවිතක්කෝ උදපාදි: ‘න ඛෝ සෝ සත්තාවාසෝ සුලභරූපෝ, යෝ මයා අනාවුත්ථපුබ්බෝ ඉමිනා දීඝේන අද්ධුනා අඤ්ඤත්‍ර සුද්ධාවාසේහි දේවේහි. යන්නූනාහං යේන සුද්ධාවාසා දේවා තේනුපසඞ්කමේය්‍යන්(අ)ති.
At one time, bhikkhus, I was staying near Ukkaṭṭhā, in the Subhaga Forest at the root of a magnificent sal tree. As I was in private retreat this thought came to mind, ‘It’s not easy to find an abode of sentient beings where I haven’t previously abided in all this long time, except for the gods of the pure abodes. Why don’t I go to see them?’
අථ ඛ්වාහං, භික්ඛවේ, සේය්‍යථාපි නාම බලවා පුරිසෝ සමිඤ්ජිතං වා බාහං පසාරේය්‍ය, පසාරිතං වා බාහං සමිඤ්ජේය්‍ය; ඒවමේව—උක්කට්ඨායං සුභගවනේ සාලරාජමූලේ අන්තරහිතෝ අවිහේසු දේවේසු පාතුරහෝසිං.
Then, as easily as a strong person would extend or contract their arm, I vanished from the Subhaga Forest and reappeared with the Aviha gods.
තස්මිං, භික්ඛවේ, දේවනිකායේ අනේකානි දේවතාසහස්සානි අනේකානි දේවතාසතසහස්සානි යේනාහං තේනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා මං අභිවාදේත්වා ඒකමන්තං අට්ඨංසු. ඒකමන්තං ඨිතා ඛෝ, භික්ඛවේ, තා දේවතා මං ඒතදවෝචුං: ‘ඉතෝ සෝ, මාරිසා, ඒකනවුතිකප්පේ යං විපස්සී භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ ලෝකේ උදපාදි. විපස්සී, මාරිසා, භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ ඛත්තියෝ ජාතියා අහෝසි, ඛත්තියකුලේ උදපාදි. විපස්සී, මාරිසා, භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ කෝණ්ඩඤ්ඤෝ ගෝත්තේන අහෝසි. විපස්සිස්ස, මාරිසා, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස අසීතිවස්සසහස්සානි ආයුප්පමාණං අහෝසි. විපස්සී, මාරිසා, භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ පාටලියා මූලේ අභිසම්බුද්ධෝ. විපස්සිස්ස, මාරිසා, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස ඛණ්ඩතිස්සං නාම සාවකයුගං අහෝසි අග්ගං භද්දයුගං. විපස්සිස්ස, මාරිසා, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස තයෝ සාවකානං සන්නිපාතා අහේසුං. ඒකෝ සාවකානං සන්නිපාතෝ අහෝසි අට්ඨසට්ඨිභික්ඛුසතසහස්සං. ඒකෝ සාවකානං සන්නිපාතෝ අහෝසි භික්ඛුසතසහස්සං. ඒකෝ සාවකානං සන්නිපාතෝ අහෝසි අසීතිභික්ඛුසහස්සානි. විපස්සිස්ස, මාරිසා, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස ඉමේ තයෝ සාවකානං සන්නිපාතා අහේසුං සබ්බේසංයේව ඛීණාසවානං. විපස්සිස්ස, මාරිසා, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස අසෝකෝ නාම භික්ඛු උපට්ඨාකෝ අහෝසි අග්ගුපට්ඨාකෝ. විපස්සිස්ස, මාරිසා, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස බන්ධුමා නාම රාජා පිතා අහෝසි. බන්ධුමතී නාම දේවී මාතා අහෝසි ජනේත්ති. බන්ධුමස්ස රඤ්ඤෝ බන්ධුමතී නාම නගරං රාජධානී අහෝසි. විපස්සිස්ස, මාරිසා, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස ඒවං අභිනික්ඛමනං අහෝසි ඒවං පබ්බජ්ජා ඒවං පධානං ඒවං අභිසම්බෝධි ඒවං ධම්මචක්කප්පවත්තනං. තේ මයං, මාරිසා, විපස්සිම්හි භගවති බ්‍රහ්මචරියං චරිත්වා කාමේසු කාමච්ඡන්දං විරාජේත්වා ඉධූපපන්නා(අ)ති …
In that order of gods, many thousands, many hundreds of thousands of deities approached me, bowed, stood to one side, and said to me, ‘Ninety-one eons ago, good sir, the Buddha Vipassī arose in the world, perfected and fully awakened. He was born as an aristocrat into an aristocrat family. Koṇḍañña was his clan. He lived for 80,000 years. He was awakened at the root of a patala tree. He had a fine pair of chief disciples named Khaṇḍa and Tissa. He had three gatherings of disciples—one of 6,800,000, one of 100,000, and one of 80,000—all of them bhikkhus who had ended their defilements. He had as chief attendant a bhikkhu named Asoka. His father was King Bandhuma, his birth mother was Queen Bandhumatī, and their capital city was named Bandhumatī. And such was his renunciation, such his going forth, such his striving, such his awakening, and such his rolling forth of the wheel of Dhamma. And good sir, after leading the spiritual life under that Buddha Vipassī we lost our desire for sensual pleasures and were reborn here.’
පේ…
And other deities came and similarly recounted the details of the Buddhas Sikhī, Vessabhū, Kakusandha, Koṇāgamana, and Kassapa.
තස්මිංයේව ඛෝ, භික්ඛවේ, දේවනිකායේ අනේකානි දේවතාසහස්සානි අනේකානි දේවතාසතසහස්සානි යේනාහං තේනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා මං අභිවාදේත්වා ඒකමන්තං අට්ඨංසු. ඒකමන්තං ඨිතා ඛෝ, භික්ඛවේ, තා දේවතා මං ඒතදවෝචුං: ‘ඉමස්මිංයේව ඛෝ, මාරිසා, භද්දකප්පේ භගවා ඒතරහි අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ ලෝකේ උප්පන්නෝ. භගවා, මාරිසා, ඛත්තියෝ ජාතියා ඛත්තියකුලේ උප්පන්නෝ. භගවා, මාරිසා, ගෝතමෝ ගෝත්තේන. භගවතෝ, මාරිසා, අප්පකං ආයුප්පමාණං පරිත්තං ලහුකං යෝ චිරං ජීවති, සෝ වස්සසතං අප්පං වා භිය්‍යෝ. භගවා, මාරිසා, අස්සත්ථස්ස මූලේ අභිසම්බුද්ධෝ. භගවතෝ, මාරිසා, සාරිපුත්තමෝග්ගල්ලානං නාම සාවකයුගං අහෝසි අග්ගං භද්දයුගං. භගවතෝ, මාරිසා, ඒකෝ සාවකානං සන්නිපාතෝ අහෝසි අඩ්ඪතේළසානි භික්ඛුසතානි. භගවතෝ, මාරිසා, අයං ඒකෝ සාවකානං සන්නිපාතෝ අහෝසි සබ්බේසංයේව ඛීණාසවානං. භගවතෝ, මාරිසා, ආනන්දෝ නාම භික්ඛු උපට්ඨාකෝ අහෝසි අග්ගුපට්ඨාකෝ. භගවතෝ, මාරිසා, සුද්ධෝදනෝ නාම රාජා පිතා අහෝසි. මායා නාම දේවී මාතා අහෝසි ජනේත්ති. කපිලවත්ථු නාම නගරං රාජධානී අහෝසි. භගවතෝ, මාරිසා, ඒවං අභිනික්ඛමනං අහෝසි ඒවං පබ්බජ්ජා ඒවං පධානං ඒවං අභිසම්බෝධි ඒවං ධම්මචක්කප්පවත්තනං. තේ මයං, මාරිසා, භගවති බ්‍රහ්මචරියං චරිත්වා කාමේසු කාමච්ඡන්දං විරාජේත්වා ඉධූපපන්නා(අ)ති.
In that order of gods, many thousands, many hundreds of thousands of deities approached me, bowed, stood to one side, and said to me, ‘In the present fortunate eon, good sir, you have arisen in the world, perfected and fully awakened. You were born as an aristocrat into an aristocrat family. Gotama is your clan. For you the life-span is short, brief, and fleeting. A long-lived person lives for a century or a little more. You were awakened at the root of a peepal tree. You have a fine pair of chief disciples named Sāriputta and Moggallāna. You have had one gathering of disciples—1,250 bhikkhus who had ended their defilements. You have as chief attendant a bhikkhu named Ānanda. Your father was King Suddhodana, your birth mother was Queen Māyā, and your capital city was Kapilavatthu. And such was your renunciation, such your going forth, such your striving, such your awakening, and such your rolling forth of the wheel of Dhamma. And good sir, after leading the spiritual life under you we lost our desire for sensual pleasures and were reborn here.’
අථ ඛ්වාහං, භික්ඛවේ, අවිහේහි දේවේහි සද්ධිං යේන අතප්පා දේවා තේනුපසඞ්කමිං …පේ… අථ ඛ්වාහං, භික්ඛවේ, අවිහේහි ච දේවේහි අතප්පේහි ච දේවේහි සද්ධිං යේන සුදස්සා දේවා තේනුපසඞ්කමිං. අථ ඛ්වාහං, භික්ඛවේ, අවිහේහි ච දේවේහි අතප්පේහි ච දේවේහි සුදස්සේහි ච දේවේහි සද්ධිං යේන සුදස්සී දේවා තේනුපසඞ්කමිං. අථ ඛ්වාහං, භික්ඛවේ, අවිහේහි ච දේවේහි අතප්පේහි ච දේවේහි සුදස්සේහි ච දේවේහි සුදස්සීහි ච දේවේහි සද්ධිං යේන අකනිට්ඨා දේවා තේනුපසඞ්කමිං. තස්මිං, භික්ඛවේ, දේවනිකායේ අනේකානි දේවතාසහස්සානි අනේකානි දේවතාසතසහස්සානි යේනාහං තේනුපසඞ්කමිංසු, උපසඞ්කමිත්වා මං අභිවාදේත්වා ඒකමන්තං අට්ඨංසු. ඒකමන්තං ඨිතා ඛෝ, භික්ඛවේ, තා දේවතා මං ඒතදවෝචුං:
Then together with the Aviha gods I went to see the Atappa gods … the Gods Fair to See … and the Fair Seeing Gods. Then together with all these gods I went to see the Gods of Akaniṭṭha, where we had a similar conversation.
‘ඉතෝ සෝ, මාරිසා, ඒකනවුතිකප්පේ යං විපස්සී භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ ලෝකේ උදපාදි. විපස්සී, මාරිසා, භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ ඛත්තියෝ ජාතියා අහෝසි. ඛත්තියකුලේ උදපාදි. විපස්සී, මාරිසා, භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ කෝණ්ඩඤ්ඤෝ ගෝත්තේන අහෝසි. විපස්සිස්ස, මාරිසා, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස අසීතිවස්සසහස්සානි ආයුප්පමාණං අහෝසි. විපස්සී, මාරිසා, භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ පාටලියා මූලේ අභිසම්බුද්ධෝ. විපස්සිස්ස, මාරිසා, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස ඛණ්ඩතිස්සං නාම සාවකයුගං අහෝසි අග්ගං භද්දයුගං. විපස්සිස්ස, මාරිසා, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස තයෝ සාවකානං සන්නිපාතා අහේසුං. ඒකෝ සාවකානං සන්නිපාතෝ අහෝසි අට්ඨසට්ඨිභික්ඛුසතසහස්සං. ඒකෝ සාවකානං සන්නිපාතෝ අහෝසි භික්ඛුසතසහස්සං. ඒකෝ සාවකානං සන්නිපාතෝ අහෝසි අසීතිභික්ඛුසහස්සානි. විපස්සිස්ස, මාරිසා, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස ඉමේ තයෝ සාවකානං සන්නිපාතා අහේසුං සබ්බේසංයේව ඛීණාසවානං. විපස්සිස්ස, මාරිසා, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස අසෝකෝ නාම භික්ඛු උපට්ඨාකෝ අහෝසි අග්ගුපට්ඨාකෝ. විපස්සිස්ස, මාරිසා, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස බන්ධුමා නාම රාජා පිතා අහෝසි බන්ධුමතී නාම දේවී මාතා අහෝසි ජනේත්ති. බන්ධුමස්ස රඤ්ඤෝ බන්ධුමතී නාම නගරං රාජධානී අහෝසි. විපස්සිස්ස, මාරිසා, භගවතෝ අරහතෝ සම්මාසම්බුද්ධස්ස ඒවං අභිනික්ඛමනං අහෝසි ඒවං පබ්බජ්ජා ඒවං පධානං ඒවං අභිසම්බෝධි, ඒවං ධම්මචක්කප්පවත්තනං. තේ මයං, මාරිසා, විපස්සිම්හි භගවති බ්‍රහ්මචරියං චරිත්වා කාමේසු කාමච්ඡන්දං විරාජේත්වා ඉධූපපන්නා(අ)ති. තස්මිංයේව ඛෝ, භික්ඛවේ, දේවනිකායේ අනේකානි දේවතාසහස්සානි අනේකානි දේවතාසතසහස්සානි යේනාහං තේනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා මං අභිවාදේත්වා ඒකමන්තං අට්ඨංසු. ඒකමන්තං ඨිතා ඛෝ, භික්ඛවේ, තා දේවතා මං ඒතදවෝචුං: ‘ඉතෝ සෝ, මාරිසා, ඒකතිංසේ කප්පේ යං සිඛී භගවා …පේ… තේ මයං, මාරිසා, සිඛිම්හි භගවති තස්මිඤ්ඤේව ඛෝ, මාරිසා, ඒකතිංසේ කප්පේ යං වේස්සභූ භගවා …පේ… තේ මයං, මාරිසා, වේස්සභුම්හි භගවති …පේ… ඉමස්මිංයේව ඛෝ, මාරිසා, භද්දකප්පේ කකුසන්ධෝ කෝණාගමනෝ කස්සපෝ භගවා …පේ… තේ මයං, මාරිසා, කකුසන්ධම්හි කෝණාගමනම්හි කස්සපම්හි භගවති බ්‍රහ්මචරියං චරිත්වා කාමේසු කාමච්ඡන්දං විරාජේත්වා ඉධූපපන්නා(අ)ති.
තස්මිංයේව ඛෝ, භික්ඛවේ, දේවනිකායේ අනේකානි දේවතාසහස්සානි අනේකානි දේවතාසතසහස්සානි යේනාහං තේනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා මං අභිවාදේත්වා ඒකමන්තං අට්ඨංසු. ඒකමන්තං ඨිතා ඛෝ, භික්ඛවේ, තා දේවතා මං ඒතදවෝචුං: ‘ඉමස්මිංයේව ඛෝ, මාරිසා, භද්දකප්පේ භගවා ඒතරහි අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ ලෝකේ උප්පන්නෝ. භගවා, මාරිසා, ඛත්තියෝ ජාතියා, ඛත්තියකුලේ උප්පන්නෝ. භගවා, මාරිසා, ගෝතමෝ ගෝත්තේන. භගවතෝ, මාරිසා, අප්පකං ආයුප්පමාණං පරිත්තං ලහුකං යෝ චිරං ජීවති, සෝ වස්සසතං අප්පං වා භිය්‍යෝ. භගවා, මාරිසා, අස්සත්ථස්ස මූලේ අභිසම්බුද්ධෝ. භගවතෝ, මාරිසා, සාරිපුත්තමෝග්ගල්ලානං නාම සාවකයුගං අහෝසි අග්ගං භද්දයුගං. භගවතෝ, මාරිසා, ඒකෝ සාවකානං සන්නිපාතෝ අහෝසි අඩ්ඪතේළසානි භික්ඛුසතානි. භගවතෝ, මාරිසා, අයං ඒකෝ සාවකානං සන්නිපාතෝ අහෝසි සබ්බේසංයේව ඛීණාසවානං. භගවතෝ, මාරිසා, ආනන්දෝ නාම භික්ඛු උපට්ඨාකෝ අග්ගුපට්ඨාකෝ අහෝසි. භගවතෝ, මාරිසා, සුද්ධෝදනෝ නාම රාජා පිතා අහෝසි. මායා නාම දේවී මාතා අහෝසි ජනේත්ති. කපිලවත්ථු නාම නගරං රාජධානී අහෝසි. භගවතෝ, මාරිසා, ඒවං අභිනික්ඛමනං අහෝසි, ඒවං පබ්බජ්ජා, ඒවං පධානං, ඒවං අභිසම්බෝධි, ඒවං ධම්මචක්කප්පවත්තනං. තේ මයං, මාරිසා, භගවති බ්‍රහ්මචරියං චරිත්වා කාමේසු කාමච්ඡන්දං විරාජේත්වා ඉධූපපන්නා(අ)ති.
ඉති ඛෝ, භික්ඛවේ, තථාගතස්සේවේසා ධම්මධාතු සුප්පටිවිද්ධා, යස්සා ධම්මධාතුයා සුප්පටිවිද්ධත්තා තථාගතෝ අතීතේ බුද්ධේ පරිනිබ්බුතේ ඡින්නපපඤ්චේ ඡින්නවටුමේ පරියාදින්නවට්ටේ සබ්බදුක්ඛවීතිවත්තේ ජාතිතෝපි අනුස්සරති, නාමතෝපි අනුස්සරති, ගෝත්තතෝපි අනුස්සරති, ආයුප්පමාණතෝපි අනුස්සරති, සාවකයුගතෝපි අනුස්සරති, සාවකසන්නිපාතතෝපි අනුස්සරති ‘ඒවංජච්චා තේ භගවන්තෝ අහේසුං(අ) ඉතිපි. ‘ඒවංනාමා ඒවඞ්ගෝත්තා ඒවංසීලා ඒවංධම්මා ඒවංපඤ්ඤා ඒවංවිහාරී ඒවංවිමුත්තා තේ භගවන්තෝ අහේසුං(අ) ඉතිපීති. දේවතාපි තථාගතස්ස ඒතමත්ථං ආරෝචේසුං, යේන තථාගතෝ අතීතේ බුද්ධේ පරිනිබ්බුතේ ඡින්නපපඤ්චේ ඡින්නවටුමේ පරියාදින්නවට්ටේ සබ්බදුක්ඛවීතිවත්තේ ජාතිතෝපි අනුස්සරති, නාමතෝපි අනුස්සරති, ගෝත්තතෝපි අනුස්සරති, ආයුප්පමාණතෝපි අනුස්සරති, සාවකයුගතෝපි අනුස්සරති, සාවකසන්නිපාතතෝපි අනුස්සරති ‘ඒවංජච්චා තේ භගවන්තෝ අහේසුං(අ) ඉතිපි. ‘ඒවංනාමා ඒවඞ්ගෝත්තා ඒවංසීලා ඒවංධම්මා ඒවංපඤ්ඤා ඒවංවිහාරී ඒවංවිමුත්තා තේ භගවන්තෝ අහේසුං(අ) ඉතිපී”ති.
And that is how the Realized One is able to recollect the caste, names, clans, life-span, chief disciples, and gatherings of disciples of the Buddhas of the past who have become completely extinguished, cut off proliferation, cut off the track, finished off the cycle, and transcended suffering. It is both because I have clearly comprehended the principle of the teachings, and also because the deities told me.”
ඉදමවෝච භගවා. අත්තමනා තේ භික්ඛූ භගවතෝ භාසිතං අභිනන්දුන්ති.
That is what the Buddha said. Satisfied, the bhikkhus approved what the Buddha said.
මහාපදානසුත්තං නිට්ඨිතං පඨමං.
The authoritative text of the Dīgha Nikāya is the Pāli text. The English translation is provided as an aid to the study of the original Pāli text. [CREDITS »]
